4- sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini shakillantirish - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokumentlar soni: 616
Foydalanuvchilar soni: 251

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	624.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	26 May 2023
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

4- sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini shakillantirish

O’ ZB Е KISTON R Е SPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI
TOSHK Е NT DAVLAT P Е DAGOGIKA UNIV Е RSIT Е TI
.

4- sinf o ’ quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik
hamkorligini shak i llantirish

Bajardi:
Qabul qildi:
1

4- sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik
hamkorligini shak i llantirish
Reja :
Kirish
Asosiy qism
1. O’quvchilarni tarbiyalashda oila, mahalla, maktab hamkorligi
konsepsiyasi
2. O’quvchilarni tarbiyalashda oila, mahalla, maktab hamkorligini amalga
oshirish tamoyillari va bosqichlari, mexanizmi va uslublari.
3. 4-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini
shakllantirishning metodik mazmuni.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

2

Kirish
Mustaqil O’zbekistoning xalqparvar siyosati natijasida ijtimoiy-iqtisodiy,
g’oyaviy-siyosiy, etnik-madaniy hayotida kun sayin jiddiy o’zgarishlar bo’lmoqda.
Jamiyatimiz moddiy va ma’naviy rivojining yangi omillari xalqning milliy o’z-
o’zini anglashda samarali ta’sir ko’rsatayapti. Mamlakatimiz hayotining barcha
tomonlarini demokratlashtirish va insonparvarlashtirish xalqimiz madaniy kuch-
qudratini ma’naviy jihatdan tiklash, g’oyaviy jihatdan yangilash va o’z-o’zini
anglashdan iborat muhim vazifalarni qo’ymoqda. Umumiy o’rta ta’lim
maktablarining uzluksiz rivojlanishi uchun iqtisodiy, siyosiy, huquqiy shart-sharoit
yaratilmoqda. Jumladan, hukumatimiz tomonidan qabul qilingan qator me’yoriy
hujjatlarda o’qitishni sifat jihatdan yangi bosqichga ko’tarish sohasida qator
tadbirlar belgilab qo’yilgan. Xususan, boshlang’ich ta’limda o’qitishga alohida
e’tibor qaratilib, bugun zamonaviy texnologiyalardan unumli foydalanish qayd
qilinadi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1997 yil 29 avgustdagi IX
sessiyasida qabul qilingan «Ta’lim to’g’risida»gi Qonun va«Kadrlar tayyorlash
Milliy dasturi»da oliy ta’lim oldiga qo’yilgan qator muhim vazifalar belgilab
berilgan. Jumladan, ta’limning fan va ishlab chiqarish bilan integratsiyasining
asosli mexanizmlarini ishlab chiqish, uni amaliyotga joriy etish, o’qishni, mustaqil
bilim olishni individuallashtirish, masofaviy ta’lim tizimi texnologiyasi va
vositalarini ishlab chiqish va o’zlashtirish, yangi pedagogik hamda axborot
texnologiyalari asosida modul tizimidan foydalangan holda talabalar o’qishini
jadallashtirish ana shunday dolzarb vazifalar sirasiga kiradi. Yuqori malakali
pedagog kadrlarga bo’lgan talablar ortib borayotgan hozirgi sharoitda barkamol
yosh avlodni asrlar davomida shakllanib kelayotgan umuminsoniy va milliy
qadriyatlar ruhida tarbiyalash layoqatiga ega bo’lgan, fanning fundamental
asoslarini puxta egallagan, pedagogika va psixologiya fanlarining zamonaviy
metodlari bilan chuqur qurollangan, kasbiy tayyorgarligi yuqori darajada bo’lgan
hamda zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini yaxshi o’zlashtirib
olgan ijodkor pedagog kadrlarni shakllantirish talab etiladi. Bunday vazifalarni
bajarish mavjud ta’lim tizimini mukammallashtirishni, uni hozirgi zamon
3

talablariga mos rivojlantirishni, xususan oliy pedagogik ta’lim paradigmasini
zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini o’zlashtirishga, oliy pedagogik
ta’lim muassasalarida mutaxassislikka oid fundamental bilimlarni mustahkam
egallashga qodir pedagoglar tayyorlashga yo’naltirishni taqozo etadi.Darhaqiqat,
yangilangan ta’lim tizimini joriy etishda har bir o’qituvchi o’zining faniga va
barkamol avlod ta’lim-tarbiyasiga oid axborotlarni muntazam o’rgana borib, ularni
o’z mehnat faoliyatida izchil qo’llay bilish mahorati oqibatidagina ta’lim-tarbiya
jarayonini zamon talablari darajasida tashkil eta olishi mumkinligi sir emas. Bu esa
ta’lim va tarbiya ishini uyg’un holda olib borishni talab etadi. Shu o’rinda
Prezidentimiz I.A.Karimovning ”Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch ” asarida :
”ta’limni tarbiyadan, tarbiyani esa ta’limdan ajratib bo’lmaydi – bu sharqona
qarash, sharqona hayot falsafasi” deb aytgan so’zlarini ta’kidlab o’tish joizdir.
Bugungi maktab o’qituvchisi jamiyatimizda ro’y berayotgan tub o’zgarishlarni o’z
ko’zi bilan ko’rayotgan, uni aql chig’irig’idan o’tkazadigan, har bir masalaga o’z
munosabatini bildira oladigan, dunyoqarashi rivojlangan, fikrlash olami keng
o’quvchidir. Zero, O’zbekiston Respublikasi Prezdintining Oliy Majlisning IX
Sessiyasida (1997 yil, 29 avgust) so’zlagan nutqda: “Demokratik jamiyatda
bolalar, umuman, har bir inson erkin fikrlaydigan etib tarbiyalanadi. Agar bolalar
erkin fikrlashni o’rganmasa, berilgan ta’lim samarasi past bo’lishi muqarrar.
Albatta bilim kerak. Ammo bilim o’z yo’liga. Mustaqil fikrlash ham katta
boylikdir” – deb qayd qiladi. Shunday ekan, bolaning mustaqil va erkin shaxs
sifatida shakllanishi uchun eng avvalo oila mustahkamligi ta’minlanishi zarur. Oila
jamiyat tayanchi ekanligini unutmasligimiz lozim. Ammo barcha vazifalarni oilaga
tashlash ham noto’g’ri. Oiladagi ta’lim-tarbiyaning to’ldiruvchi maktab va
jamoatchilik mavjud. Mana shu tashkilotlarning o’zaro hamkorlikda ishlashi bola
tarbiyasi, xususan barkamol shaxs tarbiyasi uchun zarurdir. Prezidentimiz
tashabbusi bilan qabul qilingan “Mustahkam oila yili” Davlat dasturini amalga
oshirish jarayonida oila, mahalla, ta’lim maskanlari o’rtasidagi hamkorlikni yanada
kuchaytirish, har jihatdan sog’lom va barkamol yoshlarni voyaga yetkazish
masalasiga alohida e’tibor qaratilmoqda. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
4

Mahkamasining 1993 yilda ishlab chiqilgan “Oila, mahalla, maktab hamkorligi ”
Konsepsiyasi asosida umumta’lim maktablari bilan o’zini o’zi boshqarish organlari
va oila institutlari o’rtasida yaqin hamkorlik yo’lga qo’yilgan. Bu esa
o’quvchilarning qiziqishi va qobiliyatini o’z vaqtida aniqlash, bo’sh vaqtini
mazmunli tashkil etish, ularni ta’limning keyingi bosqichiga yo’naltirishda muhim
omil bo’lmoqda. Ayni paytda "oila-mahalla-maktab" hamkorligi oilalardagi
ma’naviy-axloqiy muhitni yanada yaxshilash, ularda ulg’ayayotgan o’g’il-qizlarni
zamon talablari asosida, milliy va umumbashariy qadriyatlar ruhida tarbiyalashda
o’z samarasini berayotir. “Oila-mahalla-maktab” hamkorligining yosh avlod
ta’lim-tarbiyasidagi ahamiyati beqiyosdir. Yigit-qizlarning oila haqidagi
tasavvurini kengaytirishga xizmat qiladigan “Oila – muqaddas tushuncha”,
“Oilaviy an’analar”, “Ota va ona – oila tayanchi”, “Oilada sharqona sadoqat»
mavzularidagi ma’rifiy tadbirlar, tanlov va davra suhbatlari yoshlarimiz uchun har
tomonlama foydali bo’lmoqda Ayniqsa, ta’lim maskanlarida o’tkazilayotga “Bola
tarbiyasi – kelajak mevasi”, “Ilm ol, hunar o’rgan”, “Tanlagan kasbing – sening
kelajaging” hamda “Etuk mutaxassis – kelajak mevasi” mavzularidagi suhbatlar,
savol-javob kechalari yaxshi samara berayotir. Ushbu tadbirlarga malakali
professor-o’qituvchilar, iqtidorli talaba-yoshlar hamda ibratli oilalar vakillari jalb
etilayotgani ularning ta’sirchanligini oshirmoqda. Erta turmush qurish va yaqin
qarindoshlar o’rtasida nikohlarning oldini olishga qaratilgan tushuntirish ishlariga
ham shahar va tumanlarda alohida e’tibor qaratilmoqda. “Bir bolaga yetti qo’shni
ota-ona” ma’naviy-ma’rifiy tadbirlari doirasida yoshlarni oilaviy hayotga
ma’naviy-ruhiy tomondan tayyorlash, ularda oilaga mas’uliyat hissini uyg’otish
yuzasidan olib borilayotgan ishlar ham e’tiborga sazovor Aholiga ta’lim tizimidagi
islohotlar samaralari haqida kengroq tushuncha berish maqsadida fuqarolarning
o’zini o’zi boshqarish organlari qoshida “Ota-onalar universitetlari”ning
faoliyatiga bag’ishlangan burchaklar tashkil etilmoqda, buklet, eslatmalar
chiqarilmoqda, ular hisobotlari eshitilmoqda. Darhaqiqat, Prezidentimiz
rahnamoligida amalga oshirilayotgan hech kimdan kam bo’lmagan,yuksak
ma’naviyatli avlodni voyaga yetkazish yo’lidagi keng ko’lamli ishlarda oila,
5

mahalla va ta’lim muassasalari hamkorligining ahamiyati beqiyos. Zero, ta’lim
vatarbiyaning uyg’unlikda olib borilishi mustaqil fikrli, barkamol yoshlarni
ulg’aytirishda asosiy omil bo’lib xizmat qiladi. Bugungi kunga nazar tashlasak
ham oila, maktab, jamoatchilik hamkorligiga alohida ahamiyat kasb etadi.
Biz yuqoridagi fikrlarga tayangan holda kurs ishning mavzusini “4-sinf
o’quvchilarida oila, maktab,jamoatchilik hamkorligini shakllantirish” deb
nomlanadi
Kurs ish i ning maqsadi : 4-sinf o’quvchilarida oila, maktab,jamoatchilik
hamkorligini shakllantirish yo’llari, usul va metodlarin ishlab chiqish.
Kurs ish i ning ob’ekti : 4-sinf o’quvchilarida oila, maktab,jamoatchilik
hamkorligini shakllantirish jarayoni.
Kurs ish i ning predmeti : Ta’lim-tarbiya jarayonida oila, maktab,
jamoatchilik hamkorligini shakllantirishning (metod va vositalari) mazmuni.
Kurs ish i ning vazifalari :
Maktab ta’lim tizimida o’quvchilarini tarbiyalashda oila, maktab,
jamoatchilik hamkorligini shakllantirishning dolbzarb muamolarini taxlil
qilish;
4-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini
shakllantirishda sinf rahbarining tutgan o’rnini aniqlash;
4-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini
shakllantirishning metodik asoslarini yoritib berish;
4 – sinf o’quvchilarini tarbiyalashda oila, maktab, jamoatchilik
hamkorligini shakllantirish bo’yicha ilg ’ or pedagogik
texnologiyalarning qo’llash orqali tarbiyada muam m olarini ochib
berish samaradorligiga erishish.
Kurs ishning tuzilishi : kirish, uch bo’lim, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
6

Asosiy qism
1."O’quvchilarni tarbiyalashda oila, mahalla, maktab hamkorligi”
konsepsiyasi.
Tarbiya jarayoni ishtirokchilari sa’y harakatlarini birlashtirish
maqsadida 1993 yilda ishlab chiqilgan “Oila, mahalla, maktab hamkorligi
”Konsepsiyasi yoshlarni istiqlol g’oyalariga sadoqatli, ma’naviy
barkamol, vatanparvar etib tarbiyalashda keng jamoatchilik faoliyatini
muvofiqlashtirish borasida muhim dasturilamal bo’ldi. Mamlakatimizda
keying yillarda qabul qilingan ta’lim va tarbiya to’g’risidagi qator
me’yoriy hujjatlar, jumladan O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim
to’g’risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash Milliy Dasturi” bozor
iqtisodiyoti sharoitlarida muvaffaqiyatli ishlay oladigan, mustaqil
fikrlovchi kadrlarni tayyorlashda oila, mahalla va makatab nufuzini
yanada yuqori pog’onaga ko’tarishni taqazo etadi.
Zero, ta’lim-tarbiyani takomillashtirishda ham davlat bosh
islohotchidir Prezidentimiz ta’kidlaganidek: birinchidan, yosh avlodga
o’zligimizni, muqaddas an’analarimizni anglash tuyg’ularini, xalqimizning ko’p
asrlar davomida shakllangan ezgu orzularini, jamiyatimiz oldiga bugun qo’yilgan
oliy maqsad va vazifalarni anglash singdirish; ikkinchidan, jamiyatimizda bugun
mavjud bo’lgan hurfikrlikdan qat’iy nazar yoshlarni jipslashtiradigan, xalqimiz va
davlatimiz daxlsizligini asraydigan yagona g’oya – milliy mafkuraga sadoqat
ruhida tarbiyalash; uchinchidan, yoshlarni baynalminal, jahon hamjamiyatida,
xalqaro maydonda O’zbekistonga munosib hurmat tug’dirish uchun intilish ruhida
tarbiyalash; to’rtinchidan, yosh avlodni vatanparvarlik, el-yurtga sadoqat, yuksak
odamiylik va insoniy fazilatlar ruhida tarbiyalash;
beshinchidan, yosh avlodni ulug’ ajdodlarimizning munosib vorislari
ekanliklari, ayni vaqtda jahon va zamonning umumbashariy yutuqlarini
egallash ruhida tarbiyalash O’zbekistonda o’quvchi-yoshlarni
tarbiyalashning eng dolzarb masalasidir. Davlatimiz rahbari ko’rsatib berganidek,
ta’lim-tarbiya sohasidagi islohotlar: birinchidan, ijtimoiy-siyosiy iqlimga ijobiy
7

ta’sir ko’rsatishga, umuman mamlakatdagi mavjud muhitni butunlay
o’zgartirishga; ikkinchidan, insonning hayotda o’z o’rnini topishini tezlashtirishga;
uchinchidan, jamiyatda mustaqil fikrlovchi erkin s haxsni shakllantirishga;
to’rtinchidan, insondagi mavjud salohiyatni to’la ro’yobga chiqarishga,
beshinchidan, umumiy va maxsus bilimlarga ega, ongli, tafakkuri ozod,
zamonaviy dunyoqarash, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga voris bo’lgan,
kuchli fuqarolik jamiyatini barpo etadigan komil insonlarni tarbiyalashga
qaratilgan. Mazkur Konsepsiyada taraqqiyotimizning ma’naviy – axloqiy negizi –
milliy va umuman insoniy qadriyatlar uyg’unligi ekanligi e’tirof
etiladi, milliy va umuminsoniy tarbiyaning quyidagi o’zaro aloqalar
uyg’un yo’nalishlari belgilab olindi: Milliy tarbiya yo’nalishi orqali o’zlikni
anglash, vatanparvarlik, milliy g’urur, millatlararo muloqat madaniyati, milliy
mafkuraviy onglilik, milliy odob, fidoyilik kfazilatlari shakllantiriladi.
Umuminsoniy yo’nalishda huquqiy, iqtisodiy, jismoniy, aqliy, estetik,
ekologik, gigiyenik va boshqa tarbiya yo’nalishlari amalga oshiriladi. Bu
Konsepsiyaning milliy davlatchilik va jamiyat qurilishi talablariga
mosligini ta’minlaydi. Sog’lom oilada barkamol avlod voyaga yetadi.
Mamlakatimizda oilalarni har tomonlama qo’llab-quvvatlash, ayniqsa, yosh oilalar
uchun qulay turmush sharoitini yaratish borasida amalga oshirilayotgan keng
ko’lamli ishlar ana shu ezgu maqsadga xizmat qilmoqda.
Davlatimiz rahbarining 2009 yil 13 apreldagi “Ona va bola salomatligini
muhofaza qilish, sog’lom avlodni shakllantirishga doir qo’shimcha
chora-tadbirlar to’g’risida” hamda 2009 yil 1 iyulda qabul qilingan
“2009-2013 yillarda aholining reproduktiv salomatligini mustahkamlash,
sog’lom bola tug’ilishi, jismoniy va ma’naviy barkamol avlodni
voyaga yetkazish borasidagi ishlarni yanada kuchaytirish va
samaradorligini oshirish chora-tadbirlari Dasturi to’g’risida”gi
qarorlari bunday xayrli ishlarning izchilligini ta’minlashga xizmat
qilayotir. Yurtimizda amalga oshirilayotgan keng ko’lamli tibbiy-ijtimoiy
islohotlar aholiga zamonaviy tibbiy xizmatni yaqinlashtirish, reproduktiv
8

salomatlikni mustahkamlash, ekstragenital kasalliklarni kamaytirishga
xizmat qilmoqda. Skrining xizmati qamrovining kengayayotgani, perinatal,
pediatriya, akusher-ginekologiya sohalarida erishilayotgan natijalar
onalik va bolalik muhofazasida yaxshi samara berayotir. Bu borada yana bir
muhim loyiha – homilador ayollarni polivitaminlar bilan ta’minlash
chora-tadbirlari amalga oshirilmoqda. Bundan ko’zlangan maqsad –
oilada sog’lom farzandlar tug’ilishini ta’minlash va tug’ma
nogironlikning oldini olishdir. Yurtimizdagi oilalarning demografik holati, yosh
oilalarni qo’llab-quvvatlash borasida amalga oshirilayotgan ishlar, oilalarda
tibbiy madaniyatni oshirish, reproduktiv salomatlikni mustahkamlash,
birlamchi tibbiy-profilaktika ko’rigi qamrovini kengaytirish, istalmagan
homiladorlikning oldini olishda zamonaviy tibbiyot yutuqlaridan samarali
foydalanish masalalariga bag’ishlangan tadbirlar sog’lom oilada barkamol avlodni
voyaga yetishini ta’minlaydi. Konsepsiyada oilaga alohida e’tibor qaratildi.
O’zbekistonda 1998 yil“Oila yili” deb e’lon qilinishi oilaning tarbiyaviy rolini
yanada kuchaytirdi. Qayd etilgan masalalar jamiyatimiz, xalqimiz, davlatimiz
taqdiri va uning dunyo miqiyosidagi siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy
salohiyatini shakllantirishda g’oyat katta ahamiyatga ega ekanligiga
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 26-martda
qabul qilingan “Ijtimoiy-ma’naviy muhitni yanada sog’lomlashtirish,
diniy aqidaparastlikning oldini olish chora-tadbirlari to’g’risida”gi130-sonli qarori
misol bo’la oladi. Shuningdek, O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim
to’g’risida”gi Qonunining 30-moddasida “Voyaga yetmagan bolalarni ota-onalari
yoki qonuniy vakillari bolaning qonuniy huquqlari va manfaatlarini himoya
qilishlari shart hamda ularning tarbiyasi, makatabgacha, umumiy o’rta,
o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi olishlari uchun javobgardirlar”, deb
belgilab qo’yilgan. “Kadrlar tayyorlash Milliy Dasturi”ning 3.2-bandida esa ta’lim
oluvchilarning o’qishi, turmushi va dam olishi uchun shart-sharoitlar
yaratish borasidagi vazifalar hal etilishida jamoatchilik boshqaruvini
rivojlantirishga alohida e’tibor berilgan. Bu “Oila, mahalla, maktab
9

hamkorligi” bugungi kunning ma’naviy, ma’rifiy, mafkuraviy,
tarbiyaviy zarurati ekanligini bildiradi. Yosh avlodni ma’naviy-axloqiy
tarbiyalashda xalqimizning boy milliy, madaniy, tarixiy an’analariga, urf-
odatlariga hamda umumbashariy qadriyatlarga asoslangan samarali, zamonaviy
pedagogik texnologiyaning ishlab chiqilib, amaliyotga joriy etilishi; shaxsni
tarbiyalash va uni har tomonlama kamol toptirishning ustuvorligini ta’minlash;
umumiy hamda milliy pedagogik madaniyatni oshirish; mamlakatimiz fuqarolari
orasida milliy mafkuraviy tarbiya ishlarini takomillashtirish –
“Oila, mahalla, maktab hamkorligi” Konsepsiyasining asosiy
maqsadidir. O’zbekistonda yuz berayotgan o’zgarishlar “Oila, mahalla, maktab
hamkorligi” yo’nalishida bola tarbiyasida oila, ota-ona, mahalla,
maktabning asosiy vazifalarini mazmunan yangilab hayotga tatbiq etishni
taqazo qiladi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida belgilanganidek, “Oila
jamiyatimizning asosiy bo’g’inidir” . Haqiqatan ham oila bu jamiyatni
tashkil etuvchi katta kuchdir. Jamiyat mavjudligi mana shu oilaga
tayanishi hech kimga sir emas. Oila jamiyatning ajralmas zarur qismidir.
Unda inson dunyoga keladi. Shu paytda oila insoniyatning uzluksiz naslini
davom ettiruvchi bo’lib qolaveradi. Shundan kelib, oila ikkita ulkan
ijtimoiy vazifani farzandlarni dunyoga keltirish hamda ularga to’g’ri
tarbiya berishni yo’lga qo’yish muhim ahamiyatga ega. Chunki oilada katta
yoki kichik narsa bo’lmaydi. Hamma narsa, xatto eng oddiy bo’lib
ko’ringan oilaviy munosabatlar bolaga katta ta’sir ko’rsatadi. Shunga
muvofiq “Oila, mahalla, maktab hamkorligi” Konsepsiyasini amalga
oshirish jarayonida oilaning quyidagi vazifalari belgilab qo’yilgan:
- oilada sog’lom muhitni yaratish, milliy ruh va turmush tarzini hisobga
olish, farzandlar uchun ota-ona har tomonlama o’rnak bo’lishi,
farzandlarning ota-onasiga,
Vataniga muhabbat tuyg’usini shakllantirish, o’zaro g’amxor bo’lishni ta’minlash;
- oilada huquqiy tarbiyani yaxshilash, oila a’zolarining o’z huquq va
burchlarini anglab yetishlarini va ularga rioya qilishlarini
10

ta’minlash;
- farzandlariga chuqur dunyoviy bilim asoslarini berish, ma’rifatli va
ma’naviyatli kishilar bo’lib yetishishlarini ta’minlash;
- bozor munosabatlariga mos bo’lgan kasb-hunar o’rgatish, iqtisodiy
tushunchalarni farzandlar ongiga singdirish;
- bolalarning ma’naviy barkamol va jismonan sog’lom bo’lishlari uchun iqtisodiy
muhitni yaratish; bolalarni mustaqil fikrlashga o’rgatish; istiqlol g’oyalari va
milliy mafkuraga sadoqat ruhida tarbiyalash; bolalarning bo’sh vaqtlarini
pedagogik nuqtai nazardan kelib chiqib
unumli tashkil qilish, ularga qo’shimcha ta’lim berish; farzandlariga mavjud
bo’lgan iste’dod kurtaklarini yaratish; o’z farzandlarining maktab, mahalla, davlat
va jamiyat oldidagi burchlarini to’la ado etishlari uchun oilada mas’uliyatli bo’lish;
- ota – onalar o’zlarining pedagogik va psixologik bilim saviyalarini
doimo oshirib boorish;bolalarda tejamkorlik va ishbilarmonlikning ma’naviy-
axloqiy tomonlarini shakllantirish; oilada milliy va umuminsoniy tarbiyaning
barcha yo’nalishlarini uyg’un holda bosqichma-bosqich amalga oshirishga
mas’ullikni ta’minlash; sanitariya-gigiyenik, ekologik ko’nikmalarni singdirish,
diniy aqidaparastlik, giyohvandlikka qarshi tarbiyani amalga oshirish;
- oila, maktab va mahalla oldida o’z farzandlarining barcha
xatti-harakatlari uchun javobgardir; sog’lig’ida va aqlida nuqsonlari bo’lgan
farzandlarga hayot talablariga mos ravishda bilim va kasb-korlik berishdan iborat.
Ota-onaning farzand oldidagi burchi, o’zbekona ta’bir bilan aytganda
farzandga yaxshi nom qo’yish, yaxshi muallim qo’liga topshirib savodini
chiqarish, ilmli, kasb-hunarli qilish, oilali va uyli-joyli qilishdan
iboratdir.
Shu o’rinda 2012 yilga mamlakatimiz rahbari tashabbuslari “Mustahkam
oila yili” deb nom berilishi va shu asosda azal-azaldan hayotimizning
tayanchi va suyanchi bo'lib kelgan, jamiyatimizning hal qiluvchi bo'g'ini
bo'lmish oila institutini yanada rivojlantirishga qaror qilishi hayot
abadiyligini, har qaysi insonning baxtu saodati, kelajagi,
11

orzu-intilishlarini mujassam etadigan oilani yanada mustahkamlash va
farovonligini oshirish, bu borada olib borayotgan barcha ishlarimizni
yangi bosqichga ko'tarishdek olijanob rejalarni amalga oshirish ko'zda
tutilgani hammamizga yaxshi ayon. Ta'kidlash kerakki, “Mustahkam oila yili”
jamiyatimizning ma'naviy negizlarini yanada rivojlantirish, azaliy qadriyatlarni
asrab-avaylash,yuksak ma'naviy muhitni qaror toptirishda, milliy mentalitetimizga
yot bo'lgan zararli ta'sirlarga qarshi turishda beqiyos kuch bo'lgan oilaning
o'rni va nufuzini oshirishga qaratilgan oila, maktab va jamoatchilik
hamkorligida tashkil etilgan ko'plab tadbirlarga, jumladan, turli
ko'rik-tanlovlar, festivallar, ko'rgazma va ijodiy kechalarga boy bo'ldi.
Ushbu xayrli ishlarning davomi sifatida 2013-yilning “Obod turmush
yili” deb e’tirof etilishi ham bejizga emas. Oilalarning mustahkamligi
va turmushning obodligi kelajak avlodning komil inson bo’lib yetishi uchun
tayanch hisoblanadi. Ushbu yilda ham ishlab chiqilgan Davlat Dasturi
asosida hamkorlik ishlarini tashkil etish zarur. Bunda oilaning ham,
makatb va mahallaning ham tashabbuskorligi va o’zaro hamjihatliligi talab
etiladi.
Oila kabi mahalla ham jamiyatini shakllantirishning ajralmas qismidir.
Vatanimiz tarixi guvohlik beradiki, o’zbek jamiyatida jamoa bo’lib
yashashning sinalgan shakli mahalladir. „Mahalla" so’zi arabcha
„Mahallun" so’zidan kelib chiqqan bo’lib, aholi yashaydigan joy,
guzar, uy-joy mavzelari degan ma'noni anglatadi. Mahalla shaharlar
ichidagi kichik hududiy birlik bo’lib, o’tmishdan meros bo’lib
kelmoqda.Bejizga yurtboshimiz “Mahalla – yurt mustahkam bo’lsagina,
davlatda osoyishtalik va barqarorlik hukm suradi”, deb ta’kidlamagan. “Bir bolaga
yeti mahalla – ota – ona” degan naqldan kelib chiqib kelajak avlodni tarbiyalash va
unga ta’lim berish jarayonini amalgaoshirish borasida kichik Vatan bo’lmish
mahallaning oldida quyidag vazifalar turadi: mahalla faollari tomonidan tarbiya
muassasalari bilan birgalikda ta’lim-tarbiya jarayonida amalga oshirilishi kerak
bo’lgan masalalarni muhokama qilishda qatnashishi va oqilona yechimlarini
12

topishda faollik ko’rasatilishi; mahalla o’z hududidagi ijtimoiy va iqtisodiy
yordamga muhtoj oilalarni aniqlab, ularni qo’llab-quvvatlab va farzandlarining
bilim va tarbiya olishlariga bosh-qosh bo’lishi; ma’nan nosog’lom oilalarni
mahalla yig’inlarida muhokama qilish, ularga nisbatan jamoatchilik choralarini
ko’rish;mahalla hududidagi o’quv-tarbiya muassasalariga iqtisodiy va ijtimoiy
yordam ko’rsatilishini qo’llab-quvvatlash; ota-onalar orqali bolalarni
tashabbuskorlik, mehnatsevarlik, milliy g’urur, vatanparvarlik, milliy odob,
mafkuraviy onglilik, baynalmilallik kabi xislatlarni singdirishni har tomonlama
rag’batlantirish;yoshlarga diniy mashablar va sektalar, aqidaparastlikning
mohiyatini to’g’ri anglab yetishiga ota-onalar orqali ta’sir ko’rsatish, ulug’
ajdodlarimizning tarbiyaviy o’gitlarini singdirib borishga jamoatchilikni
safarbar qilish; mahalla yig’inlarida milliy davlatchilik va milliy mafkura
g’oyalarini,respublikamizda iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda erishilgan turli
tadbirlar tashkil qilish; “Ma’naviyat va ma’rifat”, “Sog’lom avlod uchun”,
“Mahalla”, “Ekosan”, “Umid”, “Ulug’bek”, “Nuroniy”,
“Kamolot” jamg’armalari, xotin-qizlar qo’mitalari, turli jamiyatlar,
birlashmalar va ijodiy uyushmalarni yosh avlod milliy istiqlol g’oyalari
asosida tarbiyalash ishiga muammoli masalalarning yechimini topishga faol
jalb qilish;mahalla hududidagi ishlab chiqarish korxonalari va tashkilotlarining
imkoniyatlarini o’quv-tarbiya muassasalari moddiy negizini
mustahkamlashga jalb qilish mahalla hududida o’quv-tarbiya muassasalari bilan
birgalikda turli ko’rik-tanlovlar, sport musobaqalari, anjumanlar, bayram va
bellashuvlar tashkil qilish; turli yo’nalishda iqtidorli bo’lgan o’quvchi bolalarni
maktablar tavsiyasiga ko’ra ijtimoiy va iqtisodiy jihatdan qo’llab-quvvatlash;
- ilg’or pedagog xodimlar, tarbiyachilarga mahalla imkoniyatlaridan kelib chiqib,
har tomonlama yordam ko’rsatish;farzandlariga ta’lim va tarbiya berishda ijobiy
natijalarga
erishayotgan, namunali oilalar hayot tajribasini ommalashtirib, mahalla
hududida “Oila saboqlari” mashg’ulotlarini tashkil qilish;
- mahallada istiqomat qilayotgan xalq ustalari, san’atkorlar, ziyolilar
13

va barcha ijod ahlining imkoniyatlaridan foydalanib, turli to’garak va
“Usta-shogird” rusumida billim va kasb berish faoliyatini tashkil
qilish;
- mahalla hududidagi ishlab chiqarish korxonalari tomonidan mahallada
istiqomat qilayotgan va moddiy qiynalgan yoshlar uchun ish joylari
kvotasining ajratilishiga erishish; har bir yosh fuqaroda O’zbekistonda, uning
tabiatiga muhabbat, tarixiga qiziqish, mahalla obodonchiligi, ahilligi uchun
javobgarlik ruhinishakllantirish. Bugungi kunda mamlakatimizda ushbu ulkan va
mas’uliyatli vazifalarni amalga oshirishda “Kichik biznes va tadbirkorlik”ning
ahamiyati ortib bormoqda. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik mamlakatimiz
iqtisodiy taraqqiyotida, avvalambor, xalqimiz uchun munosib turmush sharoitini
yaratish, aniq maqsadlar ko’zlangan istiqbolli rejalarni amalga
oshirishda hal qiluvchi kuch va ta'sirga ega bo’lib bormoqda.
Ishbilarmonlikning faol qo’llab-quvvatlanishi xalqimiz turmush
farovonligini oshirish omili bo’lib qolmoqda. Mamlakatimizda olib borilayotgan
islohotlar strategiyasida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni har tomonlama
qo’llab-quvvatlash, oilaviy biznesni tashkil etish, yoshlarni tadbirkorlikka jalb
etish, doimiy ish ơrinlari yaratish orqali oilalar turmush farovonligini oshirishga
alohida e'tibor berilishi tijorat banklari kredit siyosatida ơz aksini topdi.
Mamlakatimizda oilaviy biznesni tashkil etish, oilalarning farovonligini
oshirish bơyicha amalga oshirilgan chora-tadbirlar natijasida ajratilgan
kreditlar miqdori 956 mlrd. sơmdan, jumladan xotin-qizlarni tadbirkorlik
sohasiga faol jalb etishga yơnaltirilgan kreditlar hajmi 451 mlrd. sơmdan kơproqni
tashkil etdi. Natijada minglab oilalar o’zlarining oilaviy bizneslarini yơlga
quydilar, shaxsiy yordamchi xơjaliklarini
tashkil etish imkoniga ega bơldilar. Yuzlab bog'dorchilik vasabzavotchilik,
parrandachilik, asalarichilik, baliqchilik bilan
shug'ullanadigan yangi xususiy tadbirkorlik tuzilmalari faoliyat yurita
boshladi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik mamlakatimiz iqtisodiy
taraqqiyotida, avvalambor, xalqimiz uchun munosib turmush sharoitini
14

yaratish, aniq maqsadlar kơzlangan istiqbolli rejalarni amalga oshirishda
hal qiluvchi kuch va ta'sirga ega bơlib bormoqda. Ishbilarmonlikning faol
qơllab-quvvatlanishi xalqimiz turmush farovonligini oshirish omili bơlib
qolmoqda. Bolalarga ta’lim-tarbiya berishda maktab va pedagoglarning asosiy
vazifalari O’zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi tomonidan qabul qilingan
“Ta’lim to’g’risida”gi Qonunning, “Kadrlar tayyorlash Milliy Dasturi” va
respublika rahbariyatining dasturiy fikrlarimazmunidan kelib chiqqan bo’lishi
kerak, ya’ni: maktabda bolaga biron bir kasb-korni egallashi uchun mustahkam
poydevor yaratish; o’quvchi yoshlarning sport turlari bilan shug’ullanishlariga
yordamberish, ularning bo’sh vaqtlarini, imkoniyatlarini hisobga olgan holda
to’garak mashg’ulotlarini tashkil qilish; bolalarga ta’lim berishni ilg’or pedagogik
texnologiyalar, zamonaviyo’quv uslubiy dasturlar asosida tashkil etish, o’quv-
tarbiya jarayonlarini jahon andozalariga mos ravishda ta’minlash;
o’quvchilarning imkoniyatlari va qiziqishlarini tahlilidan, iqtisodiy
va ijtimoiy muhitdan kelib chiqib, ularni turli soha bo’yicha kasb
asoslariga yo’naltirish va ta’limda tabaqalashtirilgan yondashuvni
joriy etish; yosh oilalar bilan ishlash, tibbiy-tarbiyaviy, huquqiy,
ma’naviy-ma’rifiy, ijtimoiy tushunchalar berish uchun maxsus
tadbirlarni amalga oshirish; o’z hududidagi mahalla jamoalarining faoliyatini
tarbiyaviy maqsad yo’lida muvofiqlashtirish; tarbiyasi og’ir, qarovsiz qolgan
bolalarning ota-onalari bilan ishlash, oilalarga pedagogik yordam berish;bola
tarbiyasi yaxshi yo’lga qo’yilgan oilalarni tegishli idoralar
hamkorligida o’rganib, tajribalarini ommalashtirish; o’qishni va ishlashni
xohlamaydigan, bezorilik yo’liga kirib ketgan
o’smirlarni hisobga olib, ularga tegishli tashkilotlar bilan birgalikda
zarur choralar ko’rib, ota-onalar yig’ilishlarida muhokama qilish; tarbiya
sub’yektlari bo’lmish huquqiy, tibbiy, ijodiy uyushmalar,
yoshlar, tabiatni muhofaza qilish va “Ekosan”, “Qizil yarim oy”,
barcha jamg’arma va jamoatchilik markazlari, ommaviy axborot vositalari,
inson huquqlari, ommaviy axborot vositalari, inson huquqlari, nodavlat
15

tashkilotlari, ishlab chiqarish korxonalari, mahalliy boshqaruv
idoralarining bola tarbiyasiga bo’lgan mas’uliyat va javobgarligini
muvofiqlashtirish;turar joyda va mahallada olib borilayotgan tarbiyaviy, ma’naviy,
ma’rifiy, madaniy-ommaviy va sport tadbirlari markazi maktab bo’lishiga
erishish o’quvchi-yoshlar, ota-onalar, jamoatchilik bilan huquqiy tarbiyani
amalga oshjrish, tarbiya jarayonining barcha ishtirokchilari orasida
milliy mafkurani targ’ib qilish, aqidaparastlik va milliy taraqqiyotimizga zararli
g’oyalarning kirib kelishiga qarshi murosasiz
kurashni tashkil qilish; makatb negizida pedagogik, huquqiy, psixologik, ma’naviy
vama’rifiy bilimlar beruvchi “Ota-onalar unversitetlari” faoliyatini
tashkil qilish.
2. O’quvchilarni tarbiyalashda oila, mahalla, maktab hamkorligini amalga
oshirish tamoyillari va bosqichlari, mexanizmi va uslublari
Yosh avlodni yaxshi xulqli, davlat ramzlariga sadoqatli qilib
tarbiyalashda ularning yosh jihatlariga, xarakteriga alohida ahamiyat
berish lozim, chunki bularsiz tarbiyada ko’zlangan maqsadga erishib
bo’lmaydi.Oila, mahalla, maktab hamkorligida quyidagi tamoyillarga va
bosqichlarga amal qilinganda samaradorlik yanada yuqori bo’ladi:
ta’lim va tarbiya sohasida hamkorlik jarayoni ishtirokchilari
harakatlarining ish birligi; tarbiyalanuvchiga hurmat va talabning
uyg’unligi;hamkorlik jarayoni sub’yektlarini teng huquqliligi va yuksak
mas’uliyati;faoliyat jarayonida millat va davlat manfaatlari ustuvorligi;
Birinchi bosqich. Yosh oilalar bilan ishlash. Yosh ota-onalarga farzand va
uning tarbiyasi haqida falsafiy, tibbiy tushunchalarni berish va bu
masalalarga tibbiyot xodimlari, obro’li xotin-qizlarni, ota-onalarni jalb
qilib, “Yosh onalar va otalar maktablari” faoliyatini yo’lga qo’yish
muhim ahamiyat kasb etadi.
Ikkinchi bosqich. Farzandning maktabgacha bo’lgan davridagi jismoniy,
aqliy va ma’naviy rivojlanishini ta’minlash borasida ularga rasm
chizish, voqealarni bayon qilish, o’ziga o’zi xizmat qilish, harf tanish,
16

qo’shiq aytish va raqs tushish, turli o’yinlarda ongli qatnashish
tushunchalarini singdirish va mustaqil ravishda bilim olish ko’nikmalarini
shakllantirish yuzasidan maktabga tayyorlash guruhlari, “yakshanbalik
maktablar” ishini tashkil qilish.
Uchinchi bosqich. Kichik yoshdagi (6-11 yosh) maktab davrida bolalarning
jismoniy, ma’naviy va ijtimoiy shakllanishini ta’minlash, uning ilk
iqtidori, qiziqishi va aqliy imkoniyatlarini aniqlash, o’z
xatti-harakatlariga javobgarlik hissini tarbiyalash, bo’sh vaqtini to’g’ri
tashkil qilishni o’rgatish, atrof-muhitga ongli munosabatda bo’lish,
do’stlik, baynalminallik, vatanparvarlik xislatlarini shakllantirish.
To’rtinchi bosqich. O’smirlarni (11-16 yosh) qiziqishini, bilimga
chanqoqlik va aql-zakovatini hisobga olgan holda ijtimoiy faoliyatga
tortish, jismonan baquvvat bo’lishini ta’minlash, maishiy mehnat
faoliyati orqali turli kasblarga yo’naltirish, o’smirlar guruhlari va
jamoatchilik orasida o’z o’rnini topa olishiga ko’maklashish, o’z
xatti-harakatlari uchun jamiyat,, qonun va ota-onalari oldida javobgarlik
tuyg’usini shakllantirish, ijtimoiy faolligi va mustaqil dunyoqarashini
yuzaga keltirish.
Beshinchi bosqich. Yoshlarni (16 va undan yuqori) dunyo andozalariga mos
bilim olishlari, kasb tanlashlari, mustaqil hayotga tayyorgarliklarini
ta’minlash. Ularning imkoniyatlari darajasida ta’lim olishlariga,
tanlagan kasblari bo’yicha ish bilan ta’minlanishlariga, iqtisodiy
mustaqil bo’lishlariga shart-sharoit yaratish, Vatan, Davlat va jamiyat
oldidagi fuqaroli burchlarini ado etishga javobgarlik hissini to’la
shakllantirish, mustaqil oila qurishga tayyorlash.Kadrlar tayyorlash Milliy
Dasturi”ning 4-bo’lim 6-bandida “Muassistashkilotlarning , mahalliy hokimiyat
organlarining, savdo- sanoat doiralarining jamoat tashkilotlarining, fondlarning va
homiylarning vakillarini o’z ichiga oluvchi vasiylik va kuzatuv kengashlari tuzish
orqali ta’lim muassasalarining samarali, jamoat boshqaruvi tizimi joriy
etiladi”, deb belgilab qo’yilgan. O’zaro hamkorlik ishlarini boshqarish uchun
17

joylarda o’z tarkibiga mahallar faollari, obro’li ota-onalardan, o’quv-tarbiya
muassasalarining tajribali xodimlaridan iborat muvofiqlashtiruvchi jamoatchilik
kengashlari tuzilishi kerak. Jamoatchilik kengashi o’z zimmasiga olgan
vazifalardan kelib chiqib, o’z tarkibida turli yo’nalishlarda faoliyat ko’rsatadigan
kichik tashabbuskor guruhlarni tuzishi mumkin. Jamoatchilik kengashi
ma’lum bir muddatga mo’ljallangan ish dasturini tuzish va uni mahalla
yig’inida tasdiqlab olib, amalga oshirishi zarur bo’ladi. Qayd etyilgan
tadbirlar davra suhbatlaridan, biron bir mavzuga yoki muammoga qaratilgan
kengash va majlislardan, anjumanlardan, oqsoqollar kengashlaridan ,
mahalla yig’inlaridan, mahalla ahlini birlashtiruvchi, ularni sog’lom
turmush tarziga yetaklovchi ko’rik-tanlovlar, musobaqala, bellashuvlar,
uchrashuvlar va turli sanalarga bag’ishlangan anjuman va tantanalardan
iborat bo’lishi mumkin. Joriy qilingan jamoatchilik kengashi o’z faoliyati
to’g’risida mahalla ahliga har chorakda bir marotaba hisobot beradi.
Zarurat tug’ilganda o’quv-tarbiya muassasalari, mahalla faollari, mahalla
hududida joylashgan tashkilot, korxona va idoralarni ta’lim-tarbiya
yuzasidan olib borayotgan ishlari to’g’risida hisobotlarini tinglab,
ularga amaliy va nazariy yordam berishi ish samarasiga va uning
izchilligiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.Hamkorlik kenagshi mahalla hududida istiqomat
qilayotgan o’z farzandalari tarbiyasiga befarq ota-onalarga nisbatan davlat
boshqaruv idoralari,huquqni himoya qilish tashkilotlari bilan hamkorlikda turli
ma’muriy choralarni qo’llashi mumkin. Hamkorlik kenagshi mahalla hududida
o’zbek milliy tarbiya an’analarini tiklash, turli madaniy tadbirlar o’tkazish,
bolalar va kattalarning bo’sh vaqtlarini tashkil etish borasida maktablar,
o’yingohlar, madaniyat muassasalari, sport inshootlari, o’smirlar
klublari, maktabgacha tarbiya va makatabdan tashqari muassasalar ishini
muvofiqlashtiradi. Hamkorlik kenagshi o’tkazilgan tadbirlarni tahlil qiladi, bu
borada uslubiy maslahatlar tayyorlaydi va bu tadbirlarni ommaviy axborot
vositalarida yoritadi. Hamkorlik kenagshi yosh avlodni tarbiyalashda mahalla,
maktab va oila hamkorligi tasarrufiga kirgan masala va muammolarini mahalla
18

hududidagi o’quv-tarbiya muassasalari, tashkilotlar va idoralari ishi
rejalashtirilishi va amaliyot dasturlariga kiritilishida ularning
bahamjihatliligini ta’minlaydi. Ta’lim-tarbiya sohasiga e’tiborni kuchaytirish, bu
borada hukumatimiztomonidan qabul qilingan qonun va hujjatlarni, ma’muriy
ko’rsatmalarni samarali bajarish uchun oila, mahalla, maktab hamkorligifaoliyati
o’ziga xos pedagogik tizim uslub va shakllarga ega bo’lishi zarur.
O’tkazilgan tadbirlar har tomonlama puxta, shuning bilan qatnashchilarning
yoshlariga mos pedagogik va psixologik mujassamlashgan, mantiqan teran,
qiziqarli va ko’rgazmali, ta’sirchan, ommabop, amaliy jihatdan qisqa va
lo’nda, estetik jihatdan keng ko’lamli bo’lishi kerak.
Hamkorlikda olib borilayotgan ishlar mahalla hududidagi barcha yoshdagi va
toifadagi fuqarolarni qamrab olishi va ularning qiziqish va intilishlariga
mos bo’lishi lozim. Hamkorlik tadbirlarining mavzulari “Sog’lom avlod uchun”,
“Ota-onangga rahmat”, “Odobingga balli”, “Sog’ tanda – sog’lom aql”, “Mehr
chashmasi”, “Qizlar ibosi”, “Bir yigitga qirqhunar oz”, “O’g’lim - posbonim”,
“Hayot-ustoz, xalq muallim”,“O’zbekiston – Vatanim manim!”, “Milliy burch va
mas’uliyat”, “Oila saboqlari”, “Oila etikasi”, “Oila tinch – mahalla
tinch”, “Mustaqil hayot bo’sag’asida”, “Askarlik – yigitlikmaktabi”, “Oila baxti –
Vatan baxti”, “Sportchi oila”, “Oilamiz ohanglari”, “Vatan ostonadan boshlanadi”,
“Bizkimmiz” kabi tadbirlardan iborat bo’lishi mumkin.
Xalq amaliy san’ati, hunarmandchiligi, urf-odatlari, madaniyati va
tarixini o’rganish, o’quvchi yoshlarda vatanparvarlik g’ururini hisobga
olgan holda, bu borada tashkil qilinadigan tadbirlar kattalar va yoshlar
xotirasida doimo yorqin hissiyotlar qoldirishini unutmaslik tashkiliy
ishlar samarasini oshiradi.
Mahalla hududida o’tkaziladigan sport va turli madaniy tadbirlar
yoshlarning intilish va imkoniyatlarini kattalar tomonidan chuqur
o’rganish imoniyatini beradi.
Yuqoridagi tarbiyaviy, tashkiliy, uslubiy ishlarni hayotga tatbiq etishda
har bir fuqaro, oila, mahalla va maktab o’zining shart-sharoiti,
19

atrof-muhitini tahlil qilib:-o’quvchi-o’qituvchi-ota-ona”; “maktab-oila-mahalla-
jamoatchilik”;“oila-mahalla-bog’cha-makatb yo’nalishlarida amaliy – tarbiyaviy
ishlarni hayotga tatbiq etadi va shu kun talabi darajasida targ’ibotqiladi.Shu tariqa
yoshlarni tarbiyalashda mutafakkir Abdulla Avloniyning“Tarbiya biz uchun yo
hayot – yo mamot, yo najot – yo halokat, yosaodat – yo falokat masalasidir”
iborasi oila, mahalla va maktabningish tamoyiliga aylanishiga erishiladi.
3.4-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini
shakllantirishning metodik mazmuni.
Maktab, oila va mahallaning milliy tarbiyaviy hamkorlik yo’nalishlari
mazmuni(ommaviy madaniyatga qarshi kurashish tadbiri)Bugungi kunda bolalar
tarbiyasiga jamoatchilik keng jalb etilmoqda.Ayniqsa, mahallalar, “Kamolot”
YoIH, “Kamalak”, “Kelajak ovozi” va boshqa turli - tuman jamoat tashkilotlari
maktabga hamda oilaga bolalar tarbiyasida juda katta yordam ko’rsatmoqdalar.
Jamoatchilikni o’quvchilar tarbiyasiga jalb etishda sinfdan va makatabdan
tashqari ishlar tashkilotchisining roli kattadir. Tashkilotchi maktabning o’ziga
qarashli tumanida bolalar bilan tarbiyaviy ish olib borishini tashkil etuvchi markaz
bo’lib qolmog’i uchun chora-tadbirlar ko’radi, shu maqsadda u o’quvchilar ota-
onalari ishlaydigan korxona va muassasalar jamoat tashkilotlari bilan mustahkam
aloqa o’rnatadi, maktabga homiylik qilayotgan tashkilotlar bilan bolalarning
yashash joylarida ular bilan tarbiyaviy ishlar olib borish to’g’risida suhabtlashadi.
Jamoatchilikning bolalar tarbiyasi borasida olib boradigan eng muhim
yo’nalishlari: o’qishdan tashqari vaqtlarda o’quvchilar xulq-atvorini kuzatib
borish, ularni xilma-xil ijtimoiy foydali ish-faoliyatiga jalb etish, o’quvchilarning
uy vazifalarini muvaffaqiyatli bajarishlarida ularga alohida-alohida yordam
uyushtirish, oilalarga o’quvchilarning pedagogik jihatdan qarovsizligiga olib
keladigan sabablarni bartaraf qilishda yordam ko’rsatish, tarbiyasi qiyin
o’smisrlarni tarbiyalash va qayta tarbiyalashda yordam berish, bolalar bilan
ularning yashash joylarida sport va madaniy-ommaviy ishlar olib borishdan
iboratdir.Sinf rahbari jamoat tashkilotlari bilan mustahkam aloqada bo’lib, ularga
20

mumkin qadar ko’proq yordam berishlari va qo’llab-quvvatlashlari uchun ularga
murojaat qilib turmog’i zarur. Eng avvalo ota-onalar qo’mitasi bilan, mahalla
faollari bilan doimiy aloqa o’rnatish juda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu
tashkilotlar bolalar tarbiyasida nihoyatda katta yordam ko’rsatadilar.
Jamoat tashkilotlari ayniqsa maktabdan tashqari kattalar qarovida qolmaydigan
o’quvchilarning bo’sh vaqtlaridan to’g’ri foydalanishlariga, ularning qarovsizligini
bartaraf etishga juda katta yordam ko’rsatishlari mumkin. Sinf rahbari
jamoatchilikning ko’magi bilan sayohatlar va boshqa tadbirlar tashkil etishi va
o’tkazishi, mahalla fuqarolar yig’ini binosi va boshqa tashkilotlar binosida uy
vazifasini tayyorlash xonalarini jihozlashi va boshqa ishlarni amalga oshirishi
mumkin.Har bir umumiy o’rta ta’lim muassasasida ota-onalar qo’mitasi bo’lib, u
“Maktab nizomi” bo’yicha tashkil etiladi.Ota-onalar qo’mitasi ishining vazifalari
va mazmuni, uning huquqlari,hisoboti va ish yuritishi ham “Ota-onalar qo’mitasi
haqidagi nizom”daaks ettirilgan.Bu qo’mita ota-omnalarning umumiy majlisida bir
yil muddatga saylanadi.Uning tarkibiga har bir guruhdan 1-2 vakil kiradi, ular
orasidan rais vakotib saylanadi.Qo’mitani saylashda saylanayotgan ota-onaning
ma’naviy qiyofasi, bo’shvaqti bor-yo’qligi, ishbilarmonligi, obro’si, bola
tarbiyasiga qiziqishi va hokazolarni hisobga olish kerak.Umumiy o’rta ta’lim
muassasasi rahbari va pedagogik jamoa ota-onalar qo’mitasiga faol, harakatchan,
tarbiya masalalaridan uzoq bo’lmagan kishilar saylanishi tarafdoridir. Sinf
rahbarlari u yoki bu oila qanday,ota – onalar qo’mitasiga a’zo bo’lgandan so’ng
maktabga qanday yordam berishi mumkin, ular jamoat tarbiyasi hayoti bilan
qiziqishadimi, maktabda bo’lishi kerakligi haqidagi, mashg’ulotlarni, tartibni
kuzatish, sayr qilishda ishtirok etish haqidagi taklifga labbay deb javob
berishadimi? Degan savollarga javob berishlari kerak.Ota-onalar qo’mitasini unda
ishlashni xohlovchi ota-onalardan ham saylash mumkin. Bunday ota-onalar odatda,
qiziqib va samarali ishlaydilar. Ota-onalar faoliyati samarali bo’lishi uchun uning
a’zolarining pedagogik mafaniyatini oshirish doimo diqqat-e’tiborda bo’lishi zarur.
Shu maqsadda rejali o’qishning turli xil shakllari o’tkaziladi. Ota-onalar qo’mitasi
ota-onalarning umumiy majlisiga hisob beradi, unga avval qabul qilingan
21

qarorlarning bajarilishi haqida hisobot beradi. Ota-onalar qo’mitasi ishida faol
qatnashmaydigan a’zolari, ota-onalar qo’mitasining taklifi bilan qo’mitani qayta
saylash muddatlari kelgunga qadar chaqirib olinishlari mumkin. Uning o’rniga
boshqalar saylanadi. Ota-onalar qo’mitasi a’zolarining makatab bilan aloqasi
pedagoglardan o’ziga va ishiga nisbatan yanada talabchan bo’lishni talab qiladi.
Sinf rahbarlari mahalla faollari va ota-onalar qo’mitasi bilan mustahkam aloqada
bo’lib, ularning faoliyatlarini faollashtirishga harakat qilishlari zarur. Ular ota –
onalar qo’mitasiga bolalar o’rtasida yashash joylarida ommaviy tarbiyaviy ishlar
o’tkazishda, badiiy havaskorlik to’garaklari tashkil etishda, kitobxonlar
konferensiyalari, suhbatlar, ekskursiyalar o’tkazishda yordam beradilar. Ular
bolalarning faol ishtirokida hovli maydonlari, sport maydonchalari qilishlari
mumkin. Bolalarning yashash joylari bo’yicha jamoatchilik sportning turli
xillaridan hovli yoki ko’cha guruhlari musobaqalarini o’tkazsa bo’ladi.Ota-onalar
qo’mitasi tashabbusi bilan mahallar qoshida bolalar uchun foto to’garaklar, “Mohir
qo’llar”, “Yosh rassomlar”, “Matematik olimlar”, “Bilag’onlar”, “Hunarmand
ustalar” kabi to’garaklar va sport inshootlarini tashkil etish mumkin.
Bundan tashqari bolalar tarbiyasiga jamoatchilikni jalb etishda turli tadbirlar,
kechalar va seminar mashg’ulotlarini ham uyushtirish maqsadga muvofiqsir.
Bunda sinf rahbari boshchiligida o’quvchilar bilan tadbir yoki kechalar uyushtirib
jamoatchilik tashkilotlarini taklif etishi yoki ulardan yordam so’rashi mumkin. Sinf
rahbari bolalar tarbiyasiga jamoatchilikni jalb etar ekan, o’z tarbiyaviy doirasini
ko’p darajada kengaytiradi. U murakkab va mas’uliyatli ishda – bolalarni
tarbiyalash ishida ko’pgina yordamchilar topadi.Mamlakatimiz aholisining katta
qismini yoshlar tashkil etadi. Shu bois“ommaviy madaniyat” tahdidiga qarshi tura
olish tobora dolzarbahamiyat kasb etayotir. Prezidentimiz Islom Karimov “Yuksak
ma’naviyat– yengilmas kuch” asarida bu masalaga to’xtalib, xloqsizliknimadaniyat
deb bilish va aksincha, asl ma’naviy qadriyatlarnimensimasdan, eskilik sarqiti deb
qarash bilan bog’liq holatlar bugungitaraqqiyotga, inson hayoti, oila muqaddasligi
va yoshlar tarbiyasiga kattaxavf solmoqda , deya alohida ta’kidlaydi.Bugun turli
yo’llar bilan, har xil “ezgu” niqoblar ostida “ommaviymadaniyat” mamlakatimizga
22

ham tahdid solayotgani sir emas. Ayniqsa,jangari filmlar, yoshlarni soatlab
o’tirishga “majbur” qilayotgankompyuter o’yinlari beto’xtov yovuzlikni targ’ib
etsa, bolasining otasi kimligini bilmasdan boshi qotib DNK tekshiruvini
o’tkazmoqchibo’lgan xonimlar haqidagi seriallar, internet olamida ayol va
erkaklarga lazzatlanish haqida berilayotgan “eng yaxshi maslahatlar” fahsh hamda
buzuqlik ko’chasi sari chorlaydi. Buning ustiga estrada san’atiga kirib kelayotgan
ayrim yo’nalishlar va qo’shiqlar, kliplar, yaratilayotgan kinofilmlar, reklama
roliklaridatarg’ib etilayotgan turlicha kiyinish va so’zlashuv “madaniyati”,
umuman hayot tarzimizga to’g’ri kelmaydigan holatlarga yo’l qo’yilayotgani
achinarlidir.“Ommaviy madaniyat”ning eng xavfli tomoni – u to’satdan kirib
kelmaydi. Avvalo, juda kichik detallar, arzimas veqealar orqali odamlarni
o’ziga o’rgatadi, ko’niktiradi. Ana shunda 3-4 yoshdagi farzandimiz repper bo’lib
kuylasa ham, o’g’limiz qulog’iga zirak taqib, qizimiz yirtiq shimni kiyganida ham
“zamona zayli” deya beparvo bo’lamiz. Qolaversa, farzandimizning
zamonaviyligidan quvonamiz. Mintaqamizdagi davlatlardan birida qandaydir
nodavlat tashkilotining granti, “beg’araz” ko’magi asosida maktab o’quvchilari
uchun ko’p ming nusxada darslik chop etildi. Bir qarashda bu xayrli tadbir
ezgulikni, yoshlarning bilim olishini ko’zlab amalga oshirilgandek. Lekin
darslikning ichiga kiritilgan ayrim sahifalar, turli xulosayu tavsiyalar, erkinlik va
demokratiya to’g’risidagi yondashuvlar murg’ak yoshlar ongiga buzg’unchi
g’oyalarni pinhona kiritishga qaratilgani kitob tarqalib bo’lgandan keyingina
aniqlandi. “Ommaviy madaniyat”ni targ’ib qilayotgan g’arazli kuchlarga aslida
hech qanday madaniyat va inson ma’naviyati, axloqiy qoidayu qadriyatlarning aslo
keragi yo’q. Ularning strategik reja va siyosiy maqsadlariga erishish, ayrim
mamlakatlarning yer osti, yer usti boyliklariga ega bo’lish, o’z izmiga solish uchun
bu bir vosita, xolos. Bir so’z bilan aytganda hamma narsaga erkinlik nuqtai
nazaridan qaraydigan “ommaviy madaniyat”ning asosiy maqsadi – odamning
irodasini susaytirish, o’zining hayotiga, atrofidagi odamlarga qarshi
qo’yish va oxir-oqibatda erkinligidan judo qilishdir. Prezidentimiz Islom Karimov
shu yil 9 may – Xotira va qadrlash kunida jurnalistlar bilan suhbatda qo’shni
23

Afg’onistondagi vaziyat haqida fikr bildirar ekan, Afg’oniston xalqini, uning
tarixini, madaniyatini, diniy-milliy qadriyatlarini toptash emas, aksincha, hurmat
qilish yo’li bilangina turli millat va elatlarni bir-biriga yaqinlashtirish, u yerda
tinchlik va barqarorlik o’rnatish mumkinligini alohida ta’kidladi.Ushbu fikrning
o’ziyoq xalqning ma’naviyatini mensimaslik, “ommaviymadaniyat”ni keng yoyish
qanchalik ayanchli oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkinligini isbotlaydi.
Mamlakatimizda istiqlolning dastlabki yillaridanoq umumbashariy va demokratik
qadriyatlarni chuqur o’zlashtirgan holda barpo etilayotgan huquqiy va demokratik
jamiyat qurish yo’li bugun o’zini to’la oqlamoqda. Inson huquq va erkinliklari,
fikrlar rang-barangligi, har bir halqning an’ana va qadriyatlariga ehtirom ko’rsatish
jamiyatimizning eng muhim tamoyillari etib belgilangan. Bunga munosib bo’lish
har birimizning fuqarolik burchimizdir. Buyuk ajdodlarimiz qoldirgan boy
madaniy va ma’naviy merosni, mardlik va jasoratni allaqanday “ommaviy
madaniyat”ga almashtirishga esa hech kimning haqqi yo’q. Bugun eng serdaromad
sohalardan biri sifatida internet e'tirof etilmoqda, desak yanglishmaymiz. Hozirgi
kunda taraqqiyotning yuqori texnologiyalari hayotimizga dadil qadamlar bilan irib
kelmoqda. To’g’riroq qilibaytganda, kirib kelishga ulgurdi ham. Shunday
yutuqlardan biri global internet tarmog’idir. Siz internetga kirsangiz, qaysiki
axborotni olmoqchi bo’lsangiz mos manzilni terasiz. Manzilki, tayin faqat va faqat
3ta bir xil harf: WWW bilan boshlanadi. Aslida WWW inglizcha qisqartma so’z
bo’lib, “Butun dunyo o’rgimchak to’ri” ma'nosini beradi. Haqli savol tug’iladi:
Nima uchun aynan o’rgimchak to’ri? Internetning o’rgimchakka va uning to’riga
nima aloqasi bor? Balki, ular jarangli eshitilsin deb, uni ma'joziy nom bilan
atagandirlar. Balki, nomlashdan maqsad boshqadir. O’rgimchakning o’z to’rini
qaysi maqsadda ishlatishi ayon ekan,har qanday kishining ongida nom tasodifan
berilmagan degan fikr shakllanishi aniq. Chunki, u o’z nomini ma'lum miqdorda
oqlamoqda.
Aks holda o’rgimchak hali qanoti qotmagan hasharotlarni o’z domiga qanday
tortgani singari, internet hali ongi to’la shakllanmagan yoshlarni o’zining noto’g’ri,
asossiz va yolg’on axborotlari bilan zaharlash darajasigacha bormas edi. Lekin,
24

bu bilan biz internet to’la “o’rgimchak to’ri” vazifasini bajaryapti deyishdan
yiroqmiz, chunki bu to’r ichida erkin harakatlanish imkoni mavjudligi bizga tasalli
beradi. Sabab shuki, internetni ijobiy maqsadga ham yo’naltirsa bo’ladi va
“o’rgimchak to’ri”ning haqiqiy egalari buni chegaralay olmaydi. Biz o’z xalqimiz
mentaliteti, madaniyati va mafkurasidan kelib chiqqan holda ezgu mazmundagi
veb-sahifalarni ko’paytirib internetga joylashti-rishimiz mumkin. Lekin, shu bilan
birga, bunday mafkuraviy xurujdan butunlay ozodmiz, bizni boshqara olishmaydi,
deyishdan chekinishimiz kerak. Shuni unutmaslik kerakki, har qalay o’rgimchak
to’rining o’z o’rgimchagi bo’lgani singari bu to’rning ham o’z “o’rgimchak”lari
bor. Men ularni shunday atamadim: ular o’zlariga o’zlari shunday nomni berib
qo’yganlari kundek ravshanku. Hayron bo’lishingiz, tabiiyki, muallif taraqqiyotga
qarshi, internetni qoralayapti deyishingiz mumkin. Aslo, yo’q, men internetni
qoralamadim, men WWW haqida gapirdim. Internet bilan WWW orasida farq bor.
Biz internetda ishlovchi oddiy insonlardan farq qilishimiz, devorning orqasini ham
ko’ra bilishimiz zarur. Xususan, chegarasiz maydon va poyonsiz sarhadga ega
virtual olamning eng jozibador ko'rinishlaridan biri bo'lmish ijtimoiy tarmoqlar
hali 30 yoshning nari-berisida bo'lgan Mark Tsukerberg, Albert Popkov, Pavel
Durov, Djek Dorsi kabi kishilarni allaqachon dunyo milliarderlari ro'yxatiga tirkab
qo'ydi. Boz ustiga ularni bugun G'arb matbuoti «yangi dunyo yaratuvchilari»
sifatida olqishlamoqda. Ammo facebook, twitter, odnoklasniki, vkontakte kabi
ijtimoiy tarmoqlarning vujudga kelishi va supertezlikda juda katta auditoriyani
qamrab olayotganini milliy mentalitetlarning kushandasi sifatida e'tirof
etayotganlar ham yo'q emas. Buni statistik faktlar ham tasdiqlaydi. Facebook
bugun dunyodagi eng yirik ijtimoiy tarmoq hisoblanadi. Unga 2004 yili o'sha
vaqtda Garvard universitetining talabasi bo'lgan Mark Tsukerberg asos solgan.
Hozirda facebookning auditoriyasi 901 million kishi (130 ming o'zbekistonlik)ni
qamrab olgan. Shundan 500 million kishi saytga telefon orqali tashrif buyuradi.
Har kuni foydalanuvchilar 3 milliarddan ortiq sharhlar qoldirishadi, tarmoqqa 300
millionta surat joylashtirishadi. facebookda hozirga qadar 125 milliard do'stlik
aloqasi o'rnatilgan.Kompaniyaning daromadi joriy yilning birinchi choragida bir
25

milliard dollardan oshib ketdi. Reklamadan esa qariyb 900 million dollar foyda
olindi. O'z mushtariylariga «Hozir nima qilayapsiz?» degan savolga javob berish
imkoniyatini yaratish maqsadida ochilgan twitter esa internet tarmog'idagi eng
mash¬hur mikroblog servis bo'lib, u o'z mushtariylariga 140 harfgacha bo'lgan
qisqa xabarlarni ma'lum qilish imkonini beradi. twitter — ingliz tilidan tarjima
qilinganda chug'urlamoq, shivirlamoq, valjiramoq ma'nolarini beradi. Unga 2006
yil 15 iyul kuni Djek Dorsi, Evan Uilyams, Biz Stounlar tomonidan asos solingan.
Hozirda mazkur mikroblogdan 500 million kishi ro'yxatdan o'tgan. Hatto ko'pgina
davlat rahbarlarining twitterda o'z akkaunti (shaxsiy hisob, tashrif
buyuruvchilarning identifikatsiya nomeri) bor hamda ular o'z o'quvchilarini
rag'batlantirib turishadi. Masalan, shu yilning may oyida Venesuela prezidenti Ugo
Chaves o'zining tvitterdagi 3 millioninchi follover (o'quvchisi)ga uy sov¬g'a qildi.
Ikki millioninchi folloveriga esa shaxsan o'zi telefon qilib, kompyuter sovg'a
qilgandi. Bir so'z bilan aytganda twitterda dunyoning mashhur kishilari, san'at va
sport yulduzlarini uchratish, do'stlashish mumkin.Agar twitterdagi akkaunt
mashhur bo'lsa, pul ishlab olish imkoniyati ham mavjud. «Vkontakte» kompyuter
texnologiyalari ustasi Pavel Durov tomonidan 2006 yil 10 oktyabr kuni yaratilgan.
Saytga kuniga 35 million kishi tashrif buyurmoqda. Qisqa muddatda 100 ming
a'zoni yig'ish bo'yicha rekord o'rnatgan «odnoklasniki» ijtimoiy tarmog'i esa o'z
faoliyatini 2006 yil 26 martdan boshlagan. Hozirda rus, ukrain, gruzin, arman,
moldav, o'zbek tillarida faoliyat ko'rsatib kelmoqda. Loyiha muallifi kelib chiqishi
rus millatiga mansub, ayni paytda Londonda istiqomat qiluvchi Albert Popkov
hisoblanadi. Sayt shiddat bilan rivojlanayotgan tarmoqlardan biri bo'lib, u ayni
paytda 14 yoshdan 55 yoshgacha bo'lgan 135 millionlik auditoriyaga ega. Shundan
ikki million profil (foydalanuvchining shaxsiy sahifasi) mamlakatimiz fuqarolari
tomonidan ochilgan. Bir kunda unga 30 million kishi tashrif buyuradi. Qizig'i
shundaki, mazkur ijtimoiy tarmoq yaratilganida, muallif unga bor-yo'g'i reklama
joylashtirishni maqsad qilgandi. Biroq qisqa fursat ichida Albert juda katta
daromad manbaiga ega bo'lganini anglab yetdi. Sayt tashrif buyuruvchilarga
alohida va umumiy muloqot qilish, turli o'yinlar o'ynash, sharhlar qoldirish,
26

guruhlar ochish, do'stlar orttirish, suratlar, videoroliklar yuklash uchun keng
imkoniyatlar yaratib beradi. Bir so'z bilan aytganda, juda katta muloqot
maydonidir. Kimlar uchundir u eski do'stlar va qadrdonlarni, yillar ortidagi
tanish-bilishlar, yo'qotilgan qarindoshlar, birinchi muhabbatni topish imkonini
bersa, kimlar uchundir mo'maygina daromadga ega bo'lish manbai, virtual e'lonlar
makonidir. Ayni paytda sayyoramizda istiqomat qilayotgan bir yarim milliard
yoshlar ijtimoiy tarmoqlarning asiri hisoblandi. Albatta, ijtimoiy tarmoqlarning
foydali tomonlarini inkor etib bo'lmaydi. Biroq yovuz niyatli kishilar ham bunday
beminnat yordamchilardan foydalanmaydi deb o'ylash, kulguli, albatta. Masalan,
Afg'onistondagi Tolibonlar, Al Qoida, Somalidagi «Al-Shabab» terrorga
ixtisoslashgan ekstremistik tashkilotlar ijtimoiy tarmoqlarda o'z profili va minglab
«do'st»¬lariga ega. Xususan, ular o'zlarining jihodiy g'oyalarini, va'zlarini targ'ib
va tashviq qilishda, inqiloblarga chorlashda hadsiz imkoniyatlarga ega bo'lmoqda.
Ayni paytda ularni qo'llab-quvvatlayotganlar ham, e'tirozlarni, nafratlarini
izhor etayotganlar ham kam emas. Hatto muqaddas islom dini yuziga loy
chaplashni niyat qilgan qora kuchlar ijtimoiy tarmoqlarga payg'ambarlarning
karikaturalarini joylashtirib, o'zlarning manfurona basharalarini namoyish
qilmoqdalar. Bu o'z navbatida, millatlararo, dinlararo nizolarga sabab bo'layotgani,
achinarli. Bundan ham yomoni, ijtimoiy tarmoqlar Yaqin Sharq va Osiyoda turli
namoyishlaruyushtirishning qulay vositasiga aylanganini bir necha bor amalda isbo
etdi.Hozirda dunyoning eng qaynoq nuqtasi bo'lib turgan Suriyadakechayotgan
xunrezliklarda ijtimoiy tarmoqlar ham faol rol o'ynamoqda. Masalan, amaldagi
tuzumga qarshi kurashishga chaqiriqlar, buning uchun xayriya yig'ini tashkil
qilishga da'vatlar (Otning o'limi — itning bayrami, deb shuni ayt¬salar kerak-da)
shular jumlasidan. «Arab bahori» deb nom olgan va hali beri poyoni
ko'rinmayotgan bu harakatlar Tunis, Liviya, Misr, endi esa Suriyada qator
xudkushliklarga sabab bo'lmoqda. Taraqqiyotni yillar ortiga surib yuborayapti…
Statistik ma'lumotlarga qaraganda, Rossiyada har bir foydalanuvchi bir kunda
o'zining 10,4 soat, Angliyada 5,3, Turkiyada 7,8, yurtimizda esa taxminan 6 soat
vaqtini sarflayapti. Afsuski, mazkur gapning kesimi yoniga «behuda» so'zini
27

qo'shib qo'yish, yoki uni «isrof qilgan» jumlasiga almashtirish ham mumkin.
Taraqqiyot odimlari bugun internet qiyofasida dunyoning eng chekka
mamlakatlariga ham bo'ylayapti. Bugun bo'lajak kelin yoki kuyovlar haqidagi
dastlabki ma'lumotlar ham ijtimoiy tarmoqlardan qidirilayotgani ularning nechog'li
ijtimoiy hayotimizga ta'sir ko'rsatayotganini anglatadi. Taassufki, mamlakatimizda
eng mashhur ijtimoiy tarmoq hisoblanmish «Odnoklassniki.ru» saytida yuzlab,
minglab axloqqa zid profil yoki guruhlarga ko'zingiz tushishi mumkin. Afsuski,
fohishabozlik, bachchavozlik, qonxo'rlikka undaydigan e'lonlar, mavjud ijtimoiy
tuzumlarga qarshi qaratilgan chaqiriqlarni hech bir to'siqsiz o'qiyotgan, tomosha
qilayotgan yoshlar ham yo'q emas. Achinarlisi, ularni nazorat qilishning iloji yo'q.
Yaqinda Chexiya poytaxti Praga shahridagi mehmonxonalarning birida o'zlarini
xalqning daholari deb sanaydigan va tuzilmalariga demokratiya, xalq, tayanch,
adolat, tiklanish kabi dabdabali yorliqlarni yopishtirib olgan bir guruh
tovlamachilarning yig'ilishi bo'lib o'tdi. Maqsadlari hokimiyat, yurtimizdagi
taraqqiyotni izdan chiqarish bo'lgan bu noshud kimsalar ham o'zlarining faoliyat
ko'lamlarini kengaytirishda ijtimoiy tarmoqlardan unumli foydalanish harakatiga
tushib qoldilar. Demak, vaziyat yanada hushyorlikni talab etadi. Ha, dunyo
taraqqiyoti bizga mana shunday qarama-qarshi vaziyatlarni ro'baro' qilmoqda.
Muammoni yechishning esa bitta yo'li bor: u ham bo'lsa, istiqlolning ilk kunlaridan
muhtaram Yurtboshimiz tomonidan ta'kidlab kelinayotganidek, tarbiyani oiladan,
mahalladan, maktabdan boshlash kerak. Ma'naviy immuniteti mustahkam
bo'lgan kishi hech qachon lo'ttivozlarning yolg'on aldovlariga, dabdabali
va'dalariga uchmaydi. Qolaversa, mahalliy o'z domenida joylashgan va nazorat
qilish imkoni bo'lgan doira.uz, muloqot.uz, sinfdosh.uz, olam.uz kabi ijtimoiy
tarmoqlarni yanada rivojlantirish zamonning o'zi taqozo etib turgan vazifalardan
hisoblanadi. Taraqqiyot haqida gapirganda “Yuksak ma'naviyat — yengilmas kuch
asarida keltirilgan Mahmudxo’ja Behbudiyning fikrlari esga tushadi: “Dunyoda
turmoq uchun dunyoviy fan va ilm lozimdur, zamona ilmi va fanidan bebahra
millat boshqalarga poymol bo’lur”. Xo’sh, millatni poymol etmasdan taraqqiyotni
olg’a surish va bu yo’lda“o’rgimchak”lardan ozod bo’lishning yo’li qanday?
28

O’shanda muhtaram Prezidentimiz-ning so’zlari esimga tushadi: “Fikrga qarshi
fikr, g’oyaga qarshi g’oya, jaholatga qarshi ma'rifat bilan kurashmoq kerak”. Ular
bilan kurashish uchun sayt yaratish bo’yicha ilmiy salohiyat kuchli bo’lishi kerak
va biz aynan o’sha ilmimiz va boy mafkuramiz bilan qarshi turishimiz zarur. Ilmiy
salohiyatimiz tufayli ular bilan bemalol kurasha olsak, ularning jaholatini
yengishda esa ma'rifatimiz qo’l keladi. Bir so’z bilan aytganda, internetda o’zgacha
muhitni yaratishimiz zarur. Keyin bu muhit shunday bir ummonga aylanadiki,
uning ichida tengsiz ma'naviyatimiz, tubsiz madaniyati-miz, davlatimizning
jonkuyar siyosati o’z ifodasini topgan bo’ladi. Qarabsizki, bizdan keyingi avlod
aynan o’sha olamda sayr qiladi,“o’rgimchak”lar bizga xavf sola olmaydi. Yuqorida
bayon etilgan milliy tarbiyani o’quvchilar ongiga singdirish va “Ommaviy
madaniyat”ga o’quvchilarning kirib qolishlarini oldini olish, “O’rgimchak to’ri”ga
tushib qolish va virtual olamdan asrash maqsadida kerakli chora-tadbirlarni ko’rish
oila, maktab va jamoatchilik hamkorligi talab ertiladi. Hamkorlik ishlari esa o’z
navbatida tizimli izchillikda olib borilishi zarur. O’z maqsadi, shakl, usul va
bosqichlariga ega bo’lgan har qanday tadbir samara berishi tabiiy. Albatta, ushbu
natijaga erishish uchun oldindan reja tuzib olish zarur. Yuqorida
ta’kidlaganimizdek, hamkorlik ishlarini samarali olib borish maqsadida
o’quvchilar o’rtasida ommaviy madaniyatni bartaraf etish bo’yicha “Ommaviy
madaniyatga qarashi kurashish” chora-tadbirlari rejasini tuzib chiqdik. Namuna
sifatida quyidagi chora-tadbirlar rejasini keltiramiz.
“Ommaviy madaniyatga qarashi kurashish”chora-tadbirlari rejasi
№ Bajariladigan ishlar mazmuni Muddati Mas’ullar
1 O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi – hayotimiz
kafolati» Reja asosida Sinf rahbari
Hamkorlik
tashkilotlari
2 Ijtimoiy tarmoq - vertual
qarmoqmi?» Reja asosida Sinf rahbari
Hamkorlik
29

tashkilotlari
3 «O’rgimchak to’ri»dan ogoh
bo’ling! Reja asosida Sinf rahbari
Hamkorlik
tashkilotlari
4 Farzand tarbiyasiga salbiy ta’sir
ko’rsatuvchi omillar va
ularni oldini olishda
jamoatchilikning roli» Reja asosida Sinf rahbari
Hamkorlik
tashkilotlari
5 Diniy ekstremizm – yoshlar
kelajagiga tahdid» Reja asosida Sinf rahbari
Hamkorlik
tashkilotlari
6 Giyohvandlik - asr vabosi» Reja asosida Sinf rahbari
7 Odam savdosiga qarshi kurash -
davr talabi» Reja asosida Sinf rahbari
8 Hayot – bebaho ne’mat, o’z joniga
qasd qilish – kechirilmas
holat» Reja asosida Sinf rahbari
tashkilotlari

XULOSA
Olib borilgan tajriba-sinov ishlari natijalarining ko’rsatishicha, 3-sinf
o’quvchilarida oila, maktab jamoatchilik hamkorligini shakllantirishda
uyushqoqlik, birdamlik va birgalik harakatlari muammoning ijobiy
30

yechimini kafolatlaydi. Tajriba — sinov ishlarining natijalariga muvofiq
quyidagi xulosalarga kelindi:
1. 4-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligi mazmunini
o’rganish, bu boradagi hamkorlik darajasini aniqlashga yo’naltirilgan
harakat muammoning nazariy va amaliy yechimlari to’la hal etilmaganligini
ko’rsatdi. O’quvchilar faoliyatini bevosita va bilvosita kuzatish ularda
tabiatni oilaga, mahallaga bo’ysunish xissi mavjud, biroq uning chuqur va
barqaror xususiyatga ega emasligidan dalolat berdi. Oila va mahallaning
maktab bilan o’zaro birga ishlashi 3-sinf o’quvchilarida oila, maktab,
jamoatchilik hamkorligi shakllanganligiga bog’liq. Bu g’oya 3-sinf
o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini shakllantirish
masalasining dolzarb pedagogik muammo sifatida asoslashga imkon beradi.
2.4-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini
shakllantirish jarayonida o’ziga xos psixologik — pedagogik xususiyatlar
ko’zga tashlanadi. Jumladan, bu yosh davri o’quvchilari oila a’zolari,
kattalar ko’magiga muxtojdirlar. Biroq bu muxtojlik o’rganilayotgan
ob’yektning mohiyatini to’la ochib bera olmaydi. SHu sababli 3-sinf
o’quvchilarida tizimli oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini
shakllantirish va ularda hamkorlarga tayangan holda ishlashni qaror toptirish
maqsadga muvofiqdir.
3.4-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini
shakllantirishning an’anaviy va samarali usullarni mavjud holati bugungi
kun talablari darajasida emasligidan dalolat beradi. Tadqiqot doirasida
amalga oshirilgan dastlabki tajriba natijalarining ko’rsatishicha, buning
asosiy sabablaridan biri o’quvchilar bilan sinf rahbarining yakka o’zi doimiy
faoliyat olib borishidadir.
samaradorligini tasdiqladi.
TAVSIYALAR
1.Sinf rahbari o’z ish faoliyati davomida 4-sinf o’quvchilarida oila,
maktab, jamoatchilik hamkorligini shakllantirish bo’yicha trening-seminar
31

mashg’ulotlarini, tadbir va kechalarni tashkil etishiga alohida ahamiyat
berish.
2.4-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini
shakllantirishda hamkorlikning o’zaro aloqadorlik va bogliqlikning yuzaga
kelishiga alohida e’tibor qaratish.
3. 4 -sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini
shakllantirishga oid metodik majmualarning chop etilishiga erishish.
4.Pedagog xodimlarning malakasini oshirish va qayta tayyorlash tizimida
4-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini
shakllantirish bo’yicha ilg’or texnologiyalar asosida ishlash bo’yicha
malakalarini shakllantirish.

32

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati :
1.«O’zbekiston Respublikasining Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»,
«Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori»–
Toshkent: Sharq, 1997-65 b.
2.“O’quvchilarni tarbiyalashda oila, mahalla, maktab hamkorligi
konsepsiyasi”. T.: “O’qituvchi”, 1998.
3. Karimov I.A. «O’zbekiston kelajagi buyuk davlat». Toshkent:
O’zbekiston 1992-62 b.
4. Karimov I.A. «Yangi uyni qurmay turib, eskisii buzmang» – Toshkent:
O’zbekiston 1993. – 24 b.
5. Karimov I.A. «Ozod va obod Vatan, erkin va faravon hayot-pirovard
maqsadimiz». 8-jild. – Toshkent: O’zbekiston, 2000.
6. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – Toshkent. 2008.
7. Karimov I.A. O’zbekiston mustaqillik ostonasida. – Toshkent. 2012.
8.Yo’ldoshev.H.Q.“Barkamol avlodni tarbiyalashda oila, mahalla,
maktab hamkorligi konsepsiyasi”. T.: 2004.
9. Frolov P.T. Yosh direktor maktabi. T.: “O’qituvchi”, 1991.
10.Hasanboeva O. Uzaytirilgan guruhlarga tarbiyaviy ishlar.T.:“O’qituvchi”,
1994.
11.Inomova K.M. «Oilada bolalarning ma’naviy-axloqiy tarbiyasi»
Toshkent: Fan, 1999, – 151 b.
12.Jo’raevA.J. Tarbiyaviy darslarni o’tish.T.:“O’qituvchi”,1994.
13. Karimova.O.A. “Oila, farzand va jamiyat”. T.: “O’qituvchi”,1991.
14.Mavlonova,R, Raxmonqulova.N, Normurodova.B. “Tarbiyaviy ishlar
metodikasi” – T.: “Tib-kitob”, 2010.
15.Musurmonova O. «Oila ma’naviyat-milliy g’urur». – Toshkent: O’qituvchi.
1999, – 200 b.
16. Munavvarov A.K. «Oila pedagogikasi». – T.: O’qituvchi, 1994.
33

4- sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini shakillantirish

Sotib olish