Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	70000UZS
Размер	921.9KB
Покупки	0
Дата загрузки	25 Август 2025
Расширение	docx
Категория	Биотехнология

Antibiotiklar ishlab chiqarish

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg belgilanadi. Tanlangan namunalar mikroskopiya va vizual tekshiruvdan
o'tkaziladi.
Antibiotikni ajratib olishning barcha bosqichlarida faollik tahlillari
o'tkaziladi, yo'qotishlar qiymatlari va sotiladigan mahsulot rentabelligi aniqlanadi.
Tayyor antibiotik preparatlari, tibbiyotda ishlatiladigan, oziq-ovqat sanoatida
ishlatiladigan puxta tadqiqotlar olib boriladi. Tibbiy preparatlarda
mikroorganizmlar bo'lmasligi kerak.
Tayyor mahsulotda ishlab chiqaruvchining sporalari yoki hujayralari
bo'lmasligi kerak va mikroflora bilan ifloslanishning cheklangan darajasi har bir
aniq holatda aniqlanadi. Bundan tashqari, sanoat ishlab chiqarishidan oldin har
qanday antibiotik preparati toksikligi bo'yicha maxsus tibbiyot muassasalarida
uzoq muddatli sinovdan o'tkaziladi. Preparatning toksikligi mikroorganizmlarning
hayotiy faoliyat jarayonida toksinlar yoki kanserogen moddalarni sintez qilish
qobiliyatiga, shuningdek yetishtirish uchun ishlatiladigan muhit tarkibiga va
preparatni ajratish usullariga bog'liq.
Toksikozni o'rganish laboratoriya hayvonlarida o'tkaziladi, ular mushak
ichiga va og'iz orqali ferment preparatlari bilan turli shakl va dozalarda yuboriladi
va organizmning reaktsiyasi kuzatiladi.
Ijobiy natijalarga ega bo'lgan puxta biologik tadqiqotlar olib borilgandan
keyingina preparatni sanoat ishlab chiqarish va uni oziq-ovqat sanoati, tibbiyot,
qishloq xo'jaligi va boshqa sohalarda foydalanishga ruxsat beriladi.
Antibiotik preparatlarini ishlab chiqarishda asosiy profilaktika choralari
quyidagilardir: uskunalarni maksimal darajada yopish va jarayonlarni
mexanizatsiyalash; shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish (kombinezon,
dubulg'a, davlumbaz, xalat, qo'lqop, ro'mol, respirator); ishdan keyin kunlik iliq
dush, changni tozalash, ish kiyimlarini sterilizatsiya qilish; ovqatlanishdan oldin
qo'llarni yuvish va og'zingizni yuvish; yillik tibbiy ko'riklar; ish paytida sut
kolibakterinini yoki sutni qabul qilish. Buyraklar, jigar, oshqozon-ichak trakti,

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg Qurilma RS tarkibida 2% gacha bo'lgan gidroliz muhitida sof xamirturush
kulturasini etishtirish uchun mo'ljallangan va yiliga 50 ming tonna gidroliz
xamirturush zavodining to'liq sanoat qurilmasiga kiritilgan.
Ushbu turdagi fermentatorlar uchun yana bir variant - suyuqlik aylanishi
uchun ichki silindrni (diffuzor) o'z ichiga olgan Lefrancois-Marine dizaynidagi
qurilmalar, shuningdek, issiqlikni yo'qotish moslamasi rolini o'ynaydi. Ushbu
turdagi qurilmalarda aerator konusning gardish va pastki disk gardish orasidagi
bo'shliq bo'lib, uning roli ko'pincha pastki qismda o'ynaydi. Kichik hajmdagi ishlab
chiqarish uchun diffuzor kichik diametrga ega va gaz-suyuq emulsiya diffuzor
orqali ko'tariladi. Rasmda ko'rsatilganidek, keng ko'lamli ishlab chiqarish uchun.
Diffuzor kattalashtiriladi, devor va diffuzor o'rtasida suyuqlikning yuqoriga qarab
oqimi paydo bo'ladi. Aylanmani kuchaytirish uchun ba'zan maxsus pervanel
ishlatiladi. Ilmiy-tekshirish gidroliz instituti korxonalarda tebranish havosini
taqsimlash tizimini taklif qildi va joriy qildi. Slot aeratorining gardishlari orasiga
diskli mexanik vibrator o'rnatilgan, bu havo dispersiyasini kuchaytiradi, bu esa
diffuzorga bo'lgan ehtiyojni bartaraf etishga imkon berdi. Eriftli qurilmalar asosan
o'simlik materiallari gidrolizatlaridan xamirturush ishlab chiqarishda yoki
suyultirilgan alkogoldan keyingi bardani qayta ishlashda qo'llaniladi.
Gaz-suyuqlik oqimining aylanishi tufayli aralashtirish va shamollatish amalga
oshiriladigan fermentatorlarga misol qilib, LTP nomida ishlab chiqarilgan o'stirish
uchun quvurli - gaz ko'taruvchi qurilmalardir. Uskuna bir yoki bir nechta qobiqli
reaktor va sirkulyatsiya trubkasidan iborat bo'lib, uning yuqori qismida mexanik
ko'pikni yo'q qiluvchi ajratish kamerasi mavjud. Reaktor quyidagi kameralardan
iborat (pastdan yuqoriga): havo ta'minoti, suyuqlikni so'rish, kontakt va qattiq
fazadan ajratish. Havo ta'minoti kamerasidan quvurlar kontakt kamerasining
barcha quvurlarining 4/5 qismining pastki teshiklariga kiritiladi - teshiklarning
tiqilib qolishiga yo'l qo'ymaslik uchun diametri 4 mm bo'lgan pufakchalar,
ftoroplastik nasadka bilan tugaydi. Diametri 56 mm bo'lgan kontakt kamerasining
quvurlari kultural suyuqlikni o'z ichiga oladi. Quvurlar aloqa kamerasi sig'imining

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg 1).Ekish apparati uchun o'sayotgan muhitning massasini aniqlang:
m(ozuqa muhiti) = V(ozuqa muhiti)
V(e.m.ish hajmi) = 0,5 m3(soat) 10soat * 0,5 = 5m3
V(ekish materiali) = 0,4m3
V(ozuqa muhiti) = 5 – 0,4 =4,6 m3
Zichlik(ozuqa muhit) = 1010 kg/m3
m(ozuqa muhiti) = 4,6 soat * 1010 = 4646 kg
2).Ekish moslamasini yuklash uchun tarkibiy qismlarning massasini hisoblash:
C-komponentning muhitdagi tarkibi, foizda
n-tarkibiy qismning xom ashyodagi tarkibi, birliklar ulushida
Makkajo’xori ekstraktining massasi: 241,98 kg
Yashil pekmezning massasi: 439,34 kg
Ammiakli selitraning massasi: 23,25 kg
Hayvonning yog ' massasi: 23,23 kg
Borning massasi: 23,58 kg
Diammoniy fosfat massasi: 9,29 kg
PH ni olish uchun ishqorning massasini aniqlaymiz.
Zavod ma'lumotlariga ko'ra, 1 kg o'sadigan muhitga 7 kg iste'mol qilinadi
42% ishqor eritmasi.
1 m3-7 kg
5,7 m3-x
X=39,9 kg
o'sayotgan muhit massasining 8-10% miqdorida olamiz:
0,08 soat * 4646 = 371,68 kg
4).Komponentlarni suyultirish uchun ichimlik suvi massasini hisoblash
o'sish muhiti:
m(suv)= 4646 – 800,67 – 371,68 = 3473,65 kg
5) Mexanik yo’qotish massasini hisoblaymiz: 7,88 kg
6) Ekish moslamasidan urug'massasini hisoblash:

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg 4/5 qismini egallaydi. Quvurlar orasidagi bo'shliq sovutgich uchun ajratilgan.
Pufakchali quvurlaridan oqib chiqadigan havo gaz-suyuqlik aralashmasini hosil
qiladi, u ajratish kamerasiga ko'tariladi. Aloqa kamerasi quvurlarining 1/5 qismi
bo'ylab suyuqlik assimilyatsiya kamerasiga qaytadi. Ichki aylanish sxemasi
turbulentlik yaratish va massa uzatish sharoitlarini yaxshilashga xizmat qiladi.
Tashqi aylanish sxemasi ajratish, chiqindi gazni olib tashlash va suyuqlikni
assimilyatsiya kamerasiga qaytarishni ta'minlaydi. Ushbu dizayn barcha quvurlarda
bir xil turbulentlikni va turg'un zonalarning yo'qligini yaratishga imkon beradi.
Uning afzalligi uning yaxshi miqyosliligidir: bir nechta quvurlarga ega bo'lgan
namunaviy apparatda sinovdan o'tgan rejim quvurlarning bir xil uzunligi va
diametri tufayli ko'p sonli quvurlarga ega sanoat apparatida muvaffaqiyatli
takrorlanadi. Issiqlik almashinuvi yuzasi ishlab chiqilgan va reaktor hajmining
oshishi bilan mutanosib ravishda ortadi. Qurilmaning to'ldirish koeffitsienti 0,5 ga
teng. Qurilma muhrlangan, suvda eruvchan substratlarda mikrobial biomassa
ishlab chiqarishda yarim sanoat dizaynida muvaffaqiyatli sinovdan o'tgan. Steril
fermentatsiya jarayonlari uchun 100 m3 hajmli gaz ko'taruvchi fermentator ishlab
chiqilgan bo'lib, u mexanik ko’pik so’ndirgichga ega, bu uning ish hajmidan
to'liqroq foydalanish imkonini beradi. Qurilma biosintez jarayonini, masalan, steril
sharoitda ozuqa va kristalli lizin ishlab chiqarishda amalga oshirish uchun
mo'ljallangan.

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg I. NAZARIY QISM
1.1 Ishlab chiqarishning fizik-kimyoviy nazariy asoslari
Antibiotiklar mikroorganizmlar tomonidan sintez qilinadigan farmatsevtik
dorilarning eng katta sinfidir . Antibiotik so’zining ma’nosi “hayotga qarshi”
deganidir.. Ulardan ba’zi-birlari qishloq xo’jaligida xilma-xil zararkunandalarga
qarshi (masalan, polioksin, baridamitsin, kosgalitsin va x.k.) ishlatilsa, boshqalari
tibbiyotda (penitsillin, tetratsiklin, sefolasporin va x.k.) keng qo’llaniladi.
Antibiotiklar - organizmlar hayot faoliyatining maxsus maxsuloti yoki ularning
modifikatsiyasi, ayrim mikroorganizmlarga (bakteriyalar, zamburug‘lar, suv
o’tlariga, sodda hayvonlarga) viruslarga va boshqalarga nisbatan yuqori fiziologik
faollikka ega bo’lgan, ularni o’sishini to’xtatadigan yoki taraqqiyotini butunlay
yo’qotadigan moddalardir.
Antibiotiklarning, xususan, penitsillinning kashf qilinishi shotlandiyalik
mikrobiolog olim Aleksandr Fleming nomi bilan bog’liq. Ilmiy adabiyotlarga
antibiotik atamasi 1942 yil Vasxman tomonidan kiritilgan. Iqtidorli olim bo‘lgan
Fleming o‘zining batartibligi bilan ajralib turmasa-da, bu uning faoliyatida qo‘l
keldi. Ishxonaga shamollagan holda kelgan olim bakteriyalarni o‘stirayotgan Petri
idishiga aksiradi va ba’zi bakteriyalarning hujayra devorlarini yo‘q qila oladigan
tabiiy antiseptik bo‘lgan lizotsimni kashf qiladi. Lizotsim, albatta, panatsiya
emasdi (alkimyogarlar tomonidan go‘yo har qanday kasalga davo deb qaralgan
dori) va jiddiy kasalliklarga qarshi tura olmasdi. 1928-yil Aleksandr Fleming oilasi
bilan uzoq vaqt o‘tkazgan ta’tildan laboratoriyasiga qaytib, stol ustida unutib
qoldirilgan stafilokokkli petri idishlariga duch keladi. U tozalash ishlarini amalga
oshirish asnosida, idishlarning ba’zilariga mog‘or zamburug‘lari tushganini
payqaydi . Ularning atrofida esa bakteriyalar yo‘q edi. U mog‘or tarkibida
stafilokokkni o‘ldirishga qodir antibakterial vosita bor degan xulosaga keladi va
ishini idishga tushgan zamburug‘ni o‘rganishga bag‘ishlaydi.

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg Ekish moslamasi = tkomp. + tkon. + tsuv + tveg.ek.mat – tmex.yo’q = 800,67 +
371,68 + 3473,65 + 1425,75 - 232,3 - 7,88 = 5831,57 kg
7)ekish materialining hajmini ekish apparatidan aniqlaymiz:
Zichlik(ekish mat.) = 1050 kg/m3
V(ekish mat.) = 5,6 m3
2.2 Texno-kimyoviy nazorat
Qanday yetishtirish usulidan qat'i nazar, steril ozuqaviy muhit ishlab
chiqaruvchisi tomonidan emlangan paytdan boshlab, kulturaning o'sishi va
shakllanishi kuzatiladi. Har bir ishlab chiqaruvchi turi va etishtirish usuli uchun
o'sayotgan madaniyatning o'rtacha namunalarini tanlashning o'ziga xos chastotasi

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg “Penicillium notatum” nomli zamburug‘ rostdan ham antibiotik xususiyatiga
ega bo‘lib chiqdi va olim ta’sir ko‘rsatuvchi vositani penitsillin deb atadi. Tadqiqot
davomida Fleming quyidagilarni aniqladi: dori stafilokokka, pnevmoniya, so‘zak,
meningit va bo‘g‘maga qarshi samarali. Shu yerda bir narsaga aniqlik kiritib ketish
lozim: Flemingga qadar hech kim mog‘orning yallig‘lanishga qarshi xususiyatlari
haqida o‘ylamagan deb bo‘lmaydi. Mog‘or bosgan oziq-ovqat vositalaridan
Qadimgi Xitoy, Misr va Inklar imperiyasi davrida yaralarni davolashda
foydalanilgan, Abu Ali ibn Sinoning ishlarida ham mog‘orning davolovchi
xususiyatlari haqida so‘z boradi.
1939-yilda nemis olimi Ernst Cheyn toza penitsillinni ajratib olgan, boshlig‘i
Xovard Flori esa dorini hayvonlarda sinab ko‘rgan. 1945-yilda E.Cheyn, X.Flori
va A.Fleming fiziologiya va meditsina yo‘nalishida Nobel mukofoti bilan
taqdirlangan.
Antibiotiklar - turlarning omon qolish uchun cheksiz kurashdagi qadimiy
tabiiy quroldir. Bakteriyalar osonlikcha taslim bo‘lmaydi. Ular tez ko‘payadi:
masalan, vabo qo‘zg‘atuvchisi taxminan bir soatda bo‘linadi. Bakteriyalar
evolyutsiyasi shu qadar tez rivojlanadi. Bakteriya o‘zidan kuchliroq avlod
qoldiradi va u dori vositasiga chidamli bo‘ladi. Buyuk Britaniya hukumati uchun
2016-yilda tayyorlangan hisobotda qayd etilishicha, antibiotiklarga bardoshli
mikroblar oqibatida har yili 700 ming kishi vafot etadi. Bunga biror yechim
topilmasa, 2050-yilga borib, ushbu ko‘rsatkich 10 million kishiga yetadi.
Atigi 6 avlodga mansub zamburug‘larni 1000 dan ortiq xilma-xil antibiotiklar
sintez qilishi ma’lum. Ko’pgina antibiotiklarni aktinomitsetlar sintez qiladilar.
Birgina Streptovyces griscus 50 dan ortiq antibiotiklar sintez qilishi ma’lum.
Mikroorganizmlar sintez qiladigan antibiotiklardan atigi bir qismigina amaliyotda
keng ishlatiladi. Eng avvalo bular penitsillinlar va sefolasporinlardir.
Bu antibiotiklarni sintez qiluvchi zamburug‘lar Penicillum va Ctrnolosporum
avlodiga mansub. Streptomitsin, gentamitsin, tetratsiklin kabi antibiotik

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg molekulyar genetikasini mukammal o rganish, foydali genlarni izlab topish vaʻ
kerakli miqdorda ajratib olish, begona genlarni hujayra ichiga kiritib, irsiyatga
ulash, ulangan genlarni yangi irsiyatda aktiv faoliyatini ta minlab beruvchi vektor
ʼ
molekula (tarkibida restriktaza uchun fakat birgina eng qulay kesilish joyiga ega,
transformatsiya bo lgan hujayralarni saralashni osonlashtiruvchi marker gen
ʻ
saqlovchi va maqsadga muvofiq genni xo jayin irsiyatiga ulab, uning mustaqil
ʻ
ishlashini ta minlovchi molekulyar konstruksiya) yaratish, irsiyati o zgartirilgan
ʼ ʻ
hujayradan dori-darmon, ozuqa moddalar, diagnostik vositalar ajratib olish yoki
o simlik navlarini yaratish maqsadida irsiyati o’zgartirilgan hujayradan mukammal
ʻ
o simlik formasini olish, har xil irsiy belgilarga ega va tabiiy sharoitda
ʻ
changlanmaydigan o simlik hujayralari protoplastlarini elektr impulsi yoki
ʻ
polivinilpirrolidon ishtirokida biriktirib, har ikkala o simlikning foydali
ʻ
xususiyatlariga ega mukammal o simlik yetishtirish (Germaniyadagi Maks Plank
ʻ
instituti xodimlari pomidor va kartoshka xujayrasini biriktirib, iddizida kartoshka
tuganagi, poyasida pomidor mevasi yetiladigan yangi gibrid o stirdi) bo yicha
ʻ ʻ
talaygina muvaffaqiyatlarga erishdi.

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg Diametri 5700 7500 11 000
Balandligi 13 350 15 600 14 500

Texno-ekonomik ko’rsatkichlari
To’ldirish koeffitsienti 30-35%
Havoning o’ziga xos oqimi 0,8-1,0 m³/(m³*min)
Kisloroddan foydalanish darajasi 10-15 %
Kislorod uzatilishining tezligi 1,5-2,0 kg/(m³*soat)
Elektr energiyaning sarflanishi 0,8-1,0 kVt*s/kg

2- rasm. 320 m ³ eriftli fermentyor :
1- kollektorga suv kiritish ; 2- daraja
ko ’ rsatkichi ; 3- ozuqa turlarining kirishi ;
4- kulturaning kirishi ; 5- suv kirishi ; 6- wort
kirishi ; 7- namuna olish ; 8- spiraldan suv
chiqishi ; 9- muhitning pH qiymatini tahlil
qilish uchun namuna olish ;
10- suvning lassan ichiga kirishi;
11- fermentyor uchun cho’ntak; 12- kultura
suspenziyasining chiqishi;
13,14 – kanalizatsiyaga chiqarilish joyi;
15- havo kirishi; 16- armatura.
Ishlab chiqarish texnologik liniyalarida sof kultura olish va xamirturushlarini
yetishtirish bosqichida kichikroq hajmdagi havo ko'taruvchi fermentatorlar
qo'llaniladi.

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg mavjud. Ular hamma mumkin bo‘lgan organik materiallarni parchalab, biosferada
muhim vazifani bajaradi. Mog‘orlar faqat havo bor joyda rivojlangani uchun, ular
substrat yuzasida o‘sadi. Mog‘orlarning tanasi ingichka iplar to‘qilmasi -
mitseliydan tashkil topgan. Alohida ipchalari gifalar deb ataladi. Ba’zi mog‘or
mitseliysining har tomonga o‘sib, shoxchalanib ketgan gifalarida to‘siqlar
bo‘lmaydi (septalanmagan mitseliy) - bular bir hujayrali mog‘orlarga kiradi.
Boshqa mog‘orlarda esa gifalari to‘siqlar bilan alohida hujayralarga bo‘lingan
(mitseliy septalangan). Ular ko‘p hujayrali zamburug‘lar deb ataladi. Gifalarning
yo‘g‘onligi 1-15 mkm gacha bo‘ladi. Gifalar shoxchalarining uchlari bilan o‘sib,
substratni o‘rab olib, undan ozuqa moddalarini so‘rib oladi. Ko‘pchilik
mog‘orlarning havo mitseliysida sporalar hosil bo‘ladi. Tuzilishi bo‘yicha mog‘or
hujayrasi boshqa mikroorganizmlar hujayrasidan katta farqi yo‘q va tarkibida 1, 2
yoki bir necha yadrosi bo‘ladi. Mog‘or
zamburug‘lari turli ko‘payish usullari bilan
ajralib turadi. Ko‘pincha ular sporalari bilan
ko‘payadilar. Spora o‘sib, gifa hosil qilib,
shoxchalanib ketadi. Ammo mitseliydan
uzilgan har bir qismidan ham mog‘or o‘sib
rivojlanaveradi. Ba’zi mog‘orlar oidiyalar
yordamida ko‘payadi. Gifalar alohida
hujayralarga to‘kilib ketishi natijasida
oidiyalar hosil bo‘ladi. Sporalar jinsli va
jinssiz usul bilan ko‘payishda xizmat qiladilar. Jinssiz usul bilan ko‘payishda
sporalar maxsus tuzilishi bilan boshqa gifalardan farq qiladigan gifalarda hosil
bo‘ladilar. Sporalar shu gifalarning yuqorisida hosil bo‘lib konidiyalar deb
nomlanadi. Konidiyalarni ko‘tarib turgan gifalar esa konidiya tashuvchi deyiladi.
Ba’zi zamburug‘larda sporalar gifalarning o‘rtasidagi ancha kattaroq yumaloq
hujayrada - sporangiyda hosil bo‘ladi. Sporangiyni ko‘tarib turgan gifa sporangiy
tashuvchi deb nomlanadi. Mog‘orlar jinsiy yo‘l bilan ham ko‘payadi. Bunda

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg Kirish.
Biotexnologiya - bu texnika va texnologiyadagi muammolarni biologik
obyektlaryordamida biologik usullardan foydalanib yechish demakdir.
Viruslar, bakteriyalar, zamburug‘lar, o‘simliklar, hayvonlar va inson
hujayralari (to‘qimalari), fermentlar, nuklein kislotalar, oqsil, aminokislotalar va
hokazolar biotexnologiyaning obyektlari hisoblanadi.
Biotexnologiyaning mikrobiologik biotexnologiya, membranalar
biotexnologiyasi, immobillashgan fermentlar biotexnologiyasi, hujayra
biotexnologiyasi, gen va hujayra injeneriyasi biotexnologiyasi, farmatsevtik
biotexnologiya, oziq-ovqat mahsulotlari biotexnologiyasi kabi sohalari mavjud.
Mikrobiologik biotexnologiya mikroorganizmlar hayot faoliyatidagi
jarayonlarga asoslangan bo lib, bu sohada fermentli preparatlar, antibiotiklar,ʻ
aminokislotalar, gormonlar, oqsil moddalari va xalq xo jaligining turli tarmoqlari
ʻ
uchun zarur metabolitlar sintez qilinadi. Masalan, O zbekiston Fanlar akademiyasi
ʻ
Mikrobiologiya institutida mikrobiologik biotexnologiya asosida o simlik
ʻ
chiqindilari (g o zapoya, chang aloq, somon va chiqindilar)dan chorva mollari
ʻ ʻ ʻ
uchun ozuqa tayyorlashga erishildi. Ayrim mamlakatlar (Braziliya)da maxsus
mikroblar vositasida sellyulozadan qand yoki spirt olish, mol go ngidan metan gazi
ʻ
olish (ayniqsa, Xitoy, Braziliya va Yevropa mamlakatlarida) juda yuqori iqtisodiy
samara bermoqda.
Membranalar va immobillashgan fermentlar biotexnologiyasi vositasida
xilma xil jarayonlarni o lchash va nazorat qilish uskunalari ishlab chiqarish
ʻ
mumkin. Shuningdek, fermentlar imobillashganda (biror - bir sathga kimyoviy
biriktirilganda) ularning aktivligi ortib, funksional holati bir qadar muddatga
uzayadi. Bundan foydalanib biotexnologik jarayonlar (membranalar
o tkazuvchanligini boshqarish usuli, fermentlarni mobillash va boshqalar)
ʻ
yaratilgan. Bu sohada O zbekiston milliy universiteti biologiya va kimyo fakulteti
ʻ

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg O'stirish jarayonida fermentyorda hosil bo'lgan bo ʻ ladigan ko ʻ pikka va uni
bartaraf qiluvchi moslamalarga xam katta e'tibor berish kerak. Ferment sanoatida
ishlatiladigan barcha fermentlar ko ʻ pikni bartaraf qiluvchi moddalarni kirituvchi
va ko ʻ pik miqdorini nazorat qilib turuvchi alohida moslamalar bilan jihozlangan.
Ko ʻ pikni chiqarib tashlash maqsadga muvofiq emas, chunki bunda havo
tozalovchi filtrlar namlanib qolishi va natijada uskunaning germetikligi xamda
sterilligi buzilishi mumkin.
Mikroorganizmlarni fermentyorlarda o ʻ stirish jarayonida hosil bo'lgan
bo ʻ layotgan fermentlarning to'planishi, produsent biomassasining holati, muxit
pH ko ʻ rsatkichi, oziqani tashkil qiluvchi ba'zi komponentlarning kamayishi va
boshqa bir qancha omillar doim nazorat qilib borilishi lozim.
O'stirish jarayonining tugallanishi bilan kultural suyuqlik ishlab chiqarishga
uzatiladi yoki suyuqlik fazasini biomassa va qattiq fazadan ajratish bo ʻ limiga
uzatiladi. Ba ʼ zi xollarda produtsent biomassasi xar xil tozalikdagi ferment
preparatlarini olish uchun manba bo ʻ lib xizmat qiladi.
“Heman” firmasidan murakkab ichki sirkulyatsiya sxemalari bilan mexanik
aralashtirgichli vertikal fermentyor:
3- rasm.
1- mexanik ko’pik so’ndirgich;
2- yuqori qopqoq;
3- aralashtirish moslamasi;
4- korpus;
5- diffuzor;
6- silindr;
7- qabariq;
8- aralashtirish moslamasining pastki drayveri.

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg 3) Purkashga asoslangan (energiyani gaz fazasiga uzatuvchi) uskunalar.
Ferment sanoati uchun birinchi guruh fermentyorlari aseptika talablariga
javob berishlari bilan juda katta ahamiyatga ega. Bu uskunalar asosan silindr
shakligi ega bo ʻ lib, bir-birlaridan xajmi, ichki tizim konustruksiyasi, aylantirish
tezligi va qurilmalari xamda issiqlik almashtirish moslamalari bilan farq qiladi.
Suyuq ozuqa muhitidan foydalangan holda mikroorganizmlarni chuqur
yetishtirish uchun fermentyor mikrobiologik ishlab chiqarish uchun eng o'ziga xos
apparatdir. Bunday fermentyorlarga qo'yiladigan asosiy talablar kultura
suyuqligida erigan kislorodning ma'lum kontsentratsiyasini ta'minlash, karbonat
angidridni olib tashlash, kultura suyuqligining tarkibiy qismlari
kontsentratsiyasining bir xil maydonini yaratish, o'sish uchun zarur bo'lgan issiqlik
va massa uzatish jarayonlarini ta'minlashdir.
Gaz fazasini energiya bilan ta'minlaydigan qurilmalar
Ushbu qurilmalar guruhiga mikrobiologiya sanoatida keng qo'llaniladigan
ko'pikli va erliftli fermentatorlar kiradi. Ulardagi muhitni aralashtirish va
shamollatish suyuqlikning yaxshi tashkil etilgan havo aylanishi tufayli sodir
bo'ladi. Bularga aloqa moslamalari va ustunli fermentatorlar bilan ko'pikli, ko'pikli
havoni ko'tarish kiradi. Ko’pikli fermentatorlar pastki qismida pufakchalari bo'lgan
vertikal silindrsimon idishlardir. Suyuqlikka gaz etkazib berish tezligi alohida
pufakchalar shaklida ko'tarilishi uchun tanlanadi. Ko'pikli fermentyorlarning
asosiy kamchiligi mikroorganizmlar va ozuqa muhitining tarkibiy qismlarining
notekis taqsimlanishidir. Shuning uchun pufakchalar inokulyatorlar va kichik
hajmli ekish moslamalari sifatida foydalanish uchun yaxshi. Ko’pikli - eriftli
qurilmalarda pufakchaning tepasida ichi bo'sh silindr ko'rinishidagi diffuzor
joylashgan. Qisman gazsizlangan suyuqlik diffuzor va apparat korpusi orasidagi
halqasimon bo'shliqdan pastga tushadi va doimiy ravishda aylanadi. Ko'pikli havo
fermentatoriga Lefransua tizimining fermentatori kiradi. Uning kamchiliklari
kislorodning nisbatan past hajmli massa almashinish koeffitsienti (200-300 h-1) va
suyuqlikda kislorodning so'rilish tezligining pastligi - 1,2 kg O2/(m3 • h) gacha.

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg Agar o rgimchak to rigaʻ ʻ
o xshash mog or mikroskop
ʻ ʻ
ostida ko rib chiqilsa, u ikki
ʻ
xil turdagi novdalarga ega,
ko plab uzun va rangsiz
ʻ
iplardan iborat ekanini ko rish
ʻ
mumkin. Uzun novdalarning
uchida ichida sporalar bo lgan
ʻ
kichik qora sharchalar
mavjud. Qisqaroq bo lganlari esa mog or joylashgan yuzaga (bizning misolimizda
ʻ ʻ
non bo lagiga) chuqur kirib boradi. Ular nafaqat mog orning o rnashishiga, balki
ʻ ʻ ʻ
uning o sishi uchun zarur bo lgan ozuqa moddalarni so rib olishga ham yordam
ʻ ʻ ʻ
berib, mog or uchun boshqa o simliklarning ildizi kabi xizmat qiladi. Bu turdagi
ʻ ʻ
novdalar har qanday mog orda mavjud.
ʻ
Boshqacha qilib aytganda, bu mog or yashil o simliklar singari o zi uchun ozuqa
ʻ ʻ ʻ
ishlab chiqarishga qodir emasligini anglatadi, shuning uchun ham olimlar uni eng
oddiy zamburug li parazit o simlik sifatida tasniflaydi. Aksariyat odamlar hayotda
ʻ ʻ
asosan ikki turdagi — qora va yashil mog orga duch keladi. Taxmin
ʻ
qilganingizdek, bu nomlar ushbu navlarning rangiga mos keladi. Yuqorida aytib
o tilganidek, mog orning keng tarqalishi, avvalambor, atrofimizdagi havoda uning
ʻ ʻ
sporalari ko pligi bilan bog liq. Yangi mahsulotlar, konserva, meva va hatto charm
ʻ ʻ
buyumlar darhol sporalar tomonidan “hujumga uchrab”, mog or zamburug lari
ʻ ʻ
koloniyasi paydo bo lishi uchun ularni bir yoki ikki kunga iliq, nam xonada unutib
ʻ
qoldirish yetarli. Nonda paydo bo ladigan yashil mog or tuproqda yashaydigan va
ʻ ʻ
hammaga yaxshi tanish bo lgan penitsillin preparatini ishlab chiqarish uchun
ʻ
xomashyo sifatida foydalaniladigan boshqa turiga juda o xshaydi. Mog‘orlar spora
ʻ
hosil qiluvchi tuban o‘simliklarga kiradi. Ularning tarkibida xlorofill bo‘lmaydi.
Shu sababdan rivojlanish uchun ular organik moddaga muhtoj bo‘ladilar. Hozirgi
ma’lumotlarga ko‘ra, yer yuzida mog‘orlarning 100 dan 250 mingtagacha turi

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg

1.2 Asosiy ishlab chiqarish texnologiyasi va uning texnik tavsiflari
Antibiotiklarni sanoat usulida tayyorlash - murakkab, ko’p bosqichli bo’lib,
bir qancha texnologik ketma-ketlikni o’z ichiga oladi:
Antibiotikani sintezlaydigan kultura-shtammni o’stirish uchun muhit
tayyorlash va ekish uchun yetarli maxsulot tayyorlash;
Antibiotikani biosinteziga mo’tadil sharoit yaratish;
Kultural suyuqlikga birlamchi ishlov berish;
Antibiotik moddalarni ajratish va uni tozalash;
Tayyor maxsulotni ajratish, tozalash va dori shaklida sotishga tayyorlash.
Antibiotiklarni sanoatda biotexnologik ishlab chiqarish sxemasi:
1) tegishli antibiotik ishlab chiqaruvchi shtammni olish.
2) ozuqa muhitini tayyorlash: antibiotiklar ishlab chiqarish texnologiyasida
qattiq oziq muhitlar - agarlangan yoki substratlar (tariq, arpa, bug'doy kepagi va
boshqalar) va suyuq oziq muhitlari qo'llaniladi.
3) ekish materialini tayyorlash (mutant produtsentlar → kachalkada kolba →
birinchi inokulyator (10 l) → ikkinchi inokulyator (100–500 l) → fermentator).
4) fermentatsiya. Fermentatsiya vaqtida kultura doimiy ravishda steril issiq
havo bilan ta’minlanadi. Fermentatsiya jarayoni qat'iy steril aerob davriy kulturada
amalga oshiriladi va ikki fazali xususiyatga ega. O'rtacha harorat, pH muhit va
boshqa bir qator parametrlar antibiotiklarni ishlab chiqarish qoidalariga muvofiq
avtomatik ravishda tartibga solinadi. Antibiotiklar aseptik sharoitda partiya ta'sirini
chuqur aerob fermentatsiyasi orqali olinadi. Fermentatsiya davri 7-10 kun davom
etadi.

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg Qurilma po'latdan tayyorlangan bo'lib, pastki qismi kesilgan konus shaklida
bo'lgan konusning tomi markazida teshikka ega. Qurilmaning ichida to'rtta diffuzer
o'rnatilgan bo'lib, ular to'rtta mustaqil aylanma oqimni yaratadi. Siqilgan havo
kollektor orqali har bir diffuzorning markaziy quvurlariga, konus va kyuvet bilan
tugaydi. Uskunaning tomiga tarqatish idishi o'rnatilgan, unga pyuresi, suti,
xamirturush va ammiak suvi kiradi. Barcha komponentlar aralashtiriladi va
oziqlantiruvchi aralashmani hosil qiladi, ular diametri 100 mm bo'lgan quvurlar
orqali shamollatish moslamasining kyuvetkalariga erkin oqadi. Kyuvetaning
chetidan to'lib toshgan ozuqa aralashmasi kyuvetta ostidagi yoriqlar orqali
chiqayotgan havo bilan aralashadi. Olingan havo-suyuqlik emulsiyasi diffuzorni
yuqoriga ko'taradi, u ham issiqlik almashinuvchisi vazifasini bajaradi, u yerdan
pastga tushadi. Qurilmaning devorlarini tashqi sovutish uchun kollektor shaklida
purkagich o'rnatilgan. Ushbu turdagi fermentatorlar 2% gacha o'simlik
substratlarining suyuq gidrolizatlaridan ozuqa xamirturushlarini mikrobiologik
ishlab chiqarish uchun sanoat jarayonlarida keng qo'llaniladi. Ularning massa
o'tkazuvchanligi pastligi sababli, ular bilan ko'proq konsentrlangan ozuqaviy
muhitni qayta ishlash mumkin emas.

Sanoat eriftli fermentyorlarining texnik ko’rsatkichlari
Ko’rsatkich 320 m³ 600 m³ 1300 m³
Havo sarfi, ming
m³/soat 4-5 8-10 18-20
Kanaldagi ortiqcha havo
bosimi, mPa 0,06 0,04 0,06
Diffuzorlar soni 1 1-4 4-12
Diffuzer maydonini
sovutish sirti, m² 30 50 200
Apparatning og’irligi,
kg 18150 33 800 63 000

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg (B. O. Toshmuhamedov, O. K. Toshmuhamedova, A. I. Gagelgans, M. M.
Rahimov va boshqalar)ning hissasi katta.
Hujayra biotexnologiyasi o simlik, hayvon va odam hujayralarining sun iyʻ ʼ
sharoitda o sishi hamda ko payishi mikroorganizmlarnikiga o xshashligiga
ʻ ʻ ʻ
asoslangan. Odam va hayvon hujayralarini sun iy o stirish biologik preparatlar,
ʼ ʻ
antitelolar va oqsil garmonlarini sanoat miqyosida ishlab chiqarish imkonini berdi.
O simlik, hayvon va odam kasalliklarini aniqlash uchun monoklonal antitelolar
ʻ
(boshlang ich birgina hujayra avlodlari ishlab chiqaradigan antitelolar) asosida o ta
ʻ ʻ
sezuvchan diagnostik vositalar ishlab chiqarish yo lga qo yildi. Jumladan,
ʻ ʻ
O zbekiston Fanlar akademiyasi Yadro fizikasi instituti qoshidagi "Radiopreparat"
ʻ
korxonasida va O zbekiston Respublikasi Sog liqni Saqlash Vazirligining
ʻ ʻ
Onkologiya va radiologiya institutida rak kasalligining ayrim turlarini oldindan
aniqlaydigan biotexnologik vositalar ishlab chiqarilmoqda. Fiziologik aktiv
ikkilamchi birikmalarni sintez qilish faqat o simlik hujayralariga xos xususiyatdir.
ʻ
Bunday moddalarga tibbiyotda va sanoatning turli sohalarida ishlatiladigan
alkaloidlar, glikozidlar, jumladan steroidli saponinlar, steroidli gormonal
preparatlar olishda ishlatiladigan moddalar, efir yog lar, polisaxaridlar,
ʻ
fitogormonlar kiradi. O stirilayotgan hujayra, odatda qaysi o simlikdan olingan
ʻ ʻ
bo lsa, shu o simlikka xos ikkilamchi moddalarni sintez qiladi. Ammo
ʻ ʻ
hujayralarda sintez kdpinadigan biomassa miqdori o simlik organlaridagiga
ʻ
nisbatan ancha kam bo ladi. Shuning uchun rentabelligi sanoat usulidagi xujayra
ʻ
biotexnologiyasi uchun tez o sadigan, yuqori biosintetik xususiyatga ega, oddiy
ʻ
ozuqali muhitda ham o sadigan, osmotik va mexanik ta sirlarga chidamli mutant
ʻ ʼ
liniyalar kerak.
Gen va hujayra injeneriyasi biotexnologiyasi sohasi yordamida mavjudotning
maqsadga muvofiq foydali xossaga ega mikrob shtammlari, hujayra xillari,
o simlik navlari va hayvon zotlarini yaratish mumkin. Gen va hujayra injeneriyasi
ʻ
biotexnologiyasi injenerlik usuli bilan tirik mavjudotlarning o zgartirilgan irsiyati
ʻ

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg 2.4 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. A.N. Sizentsov, I.A. Misetov, I.F.Karimov. “Antibiotiki i ximicheskiye
apparati” Orenburg 2012.
2. https://Triptonkosti.ru
3. https://uz.khanacademy.org/science/biology/biotech-dna-technology/intro-
to-biotech-tutorial/a/intro-to-biotechnology
4. X.M. Kornilov, M.M. Rahimov, D.Yu. Odilbekova. “Biotexnologiya
asoslari” Toshkent «Extremum press» 2010
5. P. Mirhamidova, A.H. Vahobov, Q. Davranov, G.S. Tursunboyeva.
“Mikrobiologiya va Biotexnologiya asoslari” Toshkent 2014
6. Inog’omova M., A.H.Vahobov. Mikrobiologiya va virusologiya asoslari.
“Universitet” nashriyoti, 2010 yil.
7. I.Y.Hayitov “Biotexnologiya asoslari” Qarshi nashriyoti 2010
8. https://kun.uz/uz/news/2023/08/19/antibiotiklarni-qabul-qilishdagi-eng-
muhim-qoidalar-eslatildi
9. R.A. Sobirova, O.A. Abrorov F.X. Inoyatova, A.N.Aripov “Biologik
kimyo” Toshkent 2006
10. Martin Bleyzer “Oxotniki za mikrobami”
11. Stiven Xarrod Buner “Naturalniye antibiotiki” 2022
12. I.S.Markov “Ostorojno antibiotiki” 2012
13. https://pharmaclick.uz/ru/catalog/
antibiotiki_bakteriofagi_i_antibakterialnye_preparaty/
14. https://studme.org/tehnika/
fermentery_aerobnogo_kultivirovaniya_mikroorganizmov_zhidkih_sredah
15. Ma’ruzalar: Mog’or zamburug’lari
16. https://studref.com/523894/meditsina/
osnovy_biotehnologii_proizvodstva_kontrolya_antibiotikov
17. https://patents.google.com/patent/

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg Bu holatda antogonist bakteriyalar biosterilizatorlar vazifasini bajaradilar. Xuddi
shu yo’l bilan qishloq xo’jalik o’simliklarini himoya qilish ham mumkin.
Misol tariqasida Fusarium oxysporum zamburug‘i chaqiradigan pomidor
ko’chatidagi yuqumli kasallikni ko’rsatish mumkin. Bu kasallik, shu zamburug‘
chaqiradigan fuzar kislotasini ta’sirida kelib chiqadi. Bunga qarshi esa
Pseudomonas solanacterium bakteriyasidan keng qo’llaniladi. Pseudomonas
bakteriyasi fuzar kislotasini o’z hujayrasiga yutib olish xususiyatiga ega va shu
sababli uning kasallik qo’zg‘atish xususiyatini kamaytiradi.
Organizmlar modda almashinuvida hosil bo’ladigan maxsulotning
spetsifikligi shundan iboratki, birinchidan, antibiotiklar boshqa moddalardan
masalan, spirtlardan, organik kislotalardan va ayrim boshqa mikroorganizmlarni
o’sishini to’xtata oladigan moddalardan farqi o’laroq yuqori biologik faollikka ega
bo’lgan moddalardir. Masalan, grammusbat bakteriyalar (mikrokokklar,
streptokokklar, diplokokklar va boshqalar) o’sishini to’xtatish uchun eritromitsin
antibiotikasini minimal miqdorisi 0,01-0,25 mkg/ml miqdorda talab qilinadi.
Albatta, bunday o’ta past miqdoridagi spirt yoki organik kislotalar bakteriyalarga
hech qanday zarar keltiruvchi ta’sir ko’rsatmaydi. Ikkinchidan, antibiotik moddalar
tanlangan biologik ta’sirga ega. Bu degani anitibiotik bilan aloqada bo’lgan
organizmlarni hammasi ham uning ta’siriga sezgir bo’lavermaydi. SHu sababli
mikroorganizmlar ikki guruhga bo’linadi: ma’lum antibiotiklarga sezgir va unga
rezistent (chidamli).
Tor spektr ta’sirga ega bo’lgan antibiotiklar va keng spektrli biologik ta’sirga
ega bo’lgan antibiotiklar:
I guruhga benzilpenitsillin, novobiotsin, grizeofulfin va boshqa antibiotiklar
mansub bo’lsa,
II guruh antibiotiklarga, ta’sir spektri keng bo’lgan tetratsiklinlar,
xloromfenikol, trixotetsin va boshqalar kiradi.

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg o'pka kasalliklari bo'lgan, shuningdek teri kasalliklariga moyil bo'lgan odamlarni
antibiotika sanoatida ishlashga yo'l qo'ymaslik kerak.
Zavod binolarining changliligini kamaytirish uskunani muhrlash orqali
amalga oshiriladi. Agar bu mahalliy sharoit tufayli imkonsiz bo'lsa, unda ushbu
qurilmaning individual intilishiga ega qurilmalar o'rnatiladi. Chang chiqarish bilan
bog'liq operatsiyalar boshqa binolardan ajratilishi kerak, agar iloji bo'lsa
mexanizatsiyalashgan va avtomatlashtirilgan bo'lishi kerak.
Antibiotiklarni ishlab chiqaruvchilarni chuqur yetishtirish bilan sporalar
bilan ishlaydigan ishlab chiqaruvchiga zarar yetkazish xavfi kamayadi va chang
manbai bo'lgan texnologik maydonlar soni kamayadi. Ushbu turdagi yetishtirish
sohalarida ehtiyotkorlik bilan nazorat qilish uchun ozuqaviy muhitni tayyorlash
ustaxonasi, ommaviy muhit tarkibiy qismlarini tashish va saqlash bo'yicha
operatsiyalar, shuningdek, preparatlarni ishlab chiqarish va maydalash ustaxonasi
talab qilinadi.
Antibiotika sanoati korxonalarida ishlaydiganlar uchun normal sharoit
ta'minot va chiqindi ventilyatsiyasi yordamida ta'minlanadi, bu esa
shamollatiladigan xonada 4-8 marta havo almashinuvini ta'minlaydi. Ish xonalariga
yetkazib beriladigan havo, maxsus xonalar bundan mustasno (sirt ishlov berish
uchun o'simlik xonalari bilan), nisbiy namlik taxminan 60 - 65% va harorat 18 -
20° C bo'lishi kerak. U changdan va mikroorganizmlardan to'liq tozalangan bo'lishi
kerak.
Paral l el olib borilgan tajribalar natijasining xatosi 0,2% dan oshmasligi
kerak. Tajribaning so‘ngi natijasi deb ikki parallel olib borilgan tajribaning
natijalarini arifmetik qiymatini 0,01% aniqlikda hisoblanganligiga aytiladi. Quruq
moddalar % miqdorini refraktometrik aniqlashda haroratda tuzatish koeffitsentini
PL markali refraktometr uchun 10-30 g gacha berilgan ma’lumot jadvalidan
hisoblanadi.

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg ko‘rinishi bir xil bo‘lgan ikki hujayra - sporalar qo‘shilib zigota yoki zigospora
hosil qiladi. Agar biri katta, ikkinchisi kichikroq sporalar (erkak va ayol hujayralar)
qo‘shilsa oospora bunyod bo‘ladi. Zigospora va oosporadan mog‘or mitseliysi
rivojlanadi.
Mog‘orlar quyidagi sinflarga bo‘linadi:
1. Xitridiomitsetlar (Chitridiomycetes). Mitseliy kam rivojlangan. Asosan jinssiz
zoosporalar yordamida ko‘payadi. Jinsiy ko‘payishda ba’zilari oospora, boshqalari
zigospora bilan ko‘payadi.
2. Oomitsetlar (Oomycetes). Bir hujayrali ko‘p yadroli, yaxshi rivojlangan
mitseliylidir. Jinsiy va jinssiz ko‘payadi.
3. Zigomitsetlar (Zygomycetes). YAxshi rivojlangan bir hujayrali bo‘lib, jinsiy va
jinssiz ko‘payadi.
4. Askomitsetlar (Ascomycetes). Mitseliysi ko‘p hujayrali yaxshi rivojlangan
bo‘ladi, ammo mitseliysiz shakllari ham bor. Bu sinfga achitqilar kiradi. Tabiatda
keng tarqalgan, oziq-ovqat sanoatida ahamiyati katta aspergillus va penitsillium
mog‘orlari ham shu sinf vakillaridir.
5. Bazidiomitsetlar (Basidiomycetes). Ko‘p hujayrali mitseliysi bo‘lib, jinsiy
ko‘payishda bazidiosporalari mavjud bazidiyalar xizmat qiladi. Bir hujayrali
bazidiyalarda to‘rtta kalta o‘simtalar - sterigmalarda bir donadan bazidiosporalar
joylashgan bo‘ladi.
6. Deyteromitsetlar yoki takomillashmagan zamburug‘lar (Deuteromycetes). Ko‘p
hujayrali va bir hujayrali mitseliysi bo‘lib, jinssiz ko‘payadi. Ko‘pchiligi
konidiyalar bilan ko‘payadi, ba’zilari oidiyalar hosil qiladi.

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg 1-rasm. 1 - kolba; 2- kichik fermentyor; 3- katta fermentyor; 4- steril havo
ta’minlagich; 5- ishlab chiqarish fermentyori; 6- aylanadigan filtr; 7- idish; 8-
filtrat; 9- filtrat; 10- sentrifuga; 11- qadoqlash.
Kolbada tanlangan, yuqori mahsuldorlikga ega bo’lgan mog’or zamburug’i
sporalari unib chiqadi (1), kolbada o’stirilgan mog’or miqdori kichik bo’lgani
uchun uni katta idishda – kichik fermentatorda o’stirish davom ettiriladi(2), shu
bilan birga katta fermentyor mog'or yaxshi o’sishi uchun zarur bo'lgan
moddalarning kerakli nisbatlarini va steril o'sish muhiti bilan to'ldiriladi (3),
zamburug’ o’sishi uchun steril havo talab qilinadi – fermentyorning havo
ta’minlagichi orqali steril havo berib turiladi (4), kichik fermentyordagi kultura
ishlab chiqarish fermentatoriga o'tkaziladi, antibiotikning hosildorligini
kamaytirishi mumkin bo'lgan mikrobial ifloslanishni oldini olish uchun oldindan
sterilizatsiya qilinadi (5), antibiotik chiqishi maksimal darajaga etganida,
fermentator tarkibi aylanadigan filtrga beriladi, u yerda mog'or filtrlanadi (6),
Terramitsinni o'z ichiga olgan filtrat antibiotikni cho'ktiruvchi kimyoviy reagentlar

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg 5) antibiotiklarni ajratish. Birinchi bosqichda filtrlash yoki sentrifugalash
usulida biomassa kultural suyuqlikdan ajratiladi. So’ng erituvchiga o’tkaziladi.
Keyin ekstraksiya qilinib ajratib olinadi.
6) tozalash. Sorbsiya va quritish bosqichlarini o’z ichiga oladi. So’ng
preparatni sterilligini ta’minlagan holda steril flakonlarga o’tkaziladi.
7) tayyor mahsulotni olish. Tayyor mahsulot biologik va farmakologik
nazoratdan o'tkaziladi. Biologik nazorat preparatning tozalik darajasini belgilaydi.
Farmakologik nazorat paytida ular preparatning toksikligi, pirogenligi,
toksikogenligi va boshqalar uchun keng qamrovli sinovlarni o'tkazadilar,
preparatning mikroblarga qarshi spektrini, qon leykotsitlariga ta'sirini baholaydilar,
antibiotikning maksimal bardoshli dozasini aniqlaydilar. Antibiotik moddasining
tayyor shakli iste'molchiga biologik faollik va chiqarilgan sana ko'rsatilgan holda
beriladi.
Antibiotik ishlab chiqarishning texnologik liniyasi (Terramitsin misolida)

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg 2.3.Xulosa
Antibiotiklar yoki antibiotik moddalar haqidagi an'anaviy g'oyalar ularning
zamonaviy tibbiyot va veterinariya tibbiyotida keng qo'llanilishi bilan bog'liq.
Ba'zi antibiotik preparatlari hayvonlarning o'sishi stimulyatorlari sifatida, o'simlik
kasalliklariga qarshi kurashda, oziq-ovqat mahsulotlarini saqlashda va ilmiy
tadqiqotlarda (biokimyo, molekulyar biologiya, genetika, onkologiya sohasida)
qo'llaniladi.
Men ushbu kurs ishimda hozirgi kunda zamon talabidagi tannarxi arzon,
ishlab chiqarilishi oson bo’lgan antibiotiklarni tavsiya qilaman. Bu usulda biz
mikroorganizmlardan foydalangan holda katta hajmda va samaradorligi yuqori
bo’lgan antibiotiklarni olishimiz mumkin bo’ladi.

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg
II. ASOSIY QISM
2.1. Maxsulotlar hisobi
Kerakli miqdorni hisoblash uchun mahsulotni hisoblash kerak: xom ashyo,
antibiotik ishlab chiqarish natijasida olingan oraliq mahsulotlar va
chiqindilar.

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg Mikrobiologik sintez yordamida terramitsinni ishlab chiqarishda glyukoza -1,5%,
laktoza -5 %, ammoniy sulfat va fosfatlar - 0,5 -1%, makkajo'xori ekstrakt-2-3 %,
antibiotikning prekursorlari - fenoksi - yoki fenilatsetik
kislota - 0,3-0,6%, bo'r-1,5%, laktoza-5%, ammoniy sulfat va fosfatlar-0,5-1%,
makkajo'xori ekstrakti-2-3%, - 0,5-1%, defoamer-0,5-1%. Fermentatsiya harorati
pH 5,0 dan 7,5 gacha va doimiy aeratsiya (1daqiqada 1 m3 muhitga 1 m3 havo)
bilan 22 - 26°C darajasida saqlanadi, jarayon davomiyligi 4 kun.
Ishlab chiqarishning kunlik quvvatini tayyor mahsulot bilan aniqlaymiz
mahsulotga:
tayyyor mahsulotning kunlik miqdori= milliard birlik,
bu yiliga=270,000 milliard birlik,
kun - yiliga ish kunlari soni,
rejali profilaktik ta'mirlash uchun kunlar soni "rejalashtirish to'g'risidagi Nizom"
ga muvofiq uskunalar - korxonalar uskunalarini profilaktik ta'mirlash
tibbiyot sanoati.
Biz 18 kunga teng qabul qilamiz.
kun = 365-18 = 347 kun.
Fermentatorning yuklash hajmini aniqlang:
V(Fermentyor yuklamasi)ozuqa muhiti tomonidan fermentatorning yuk
koeffitsienti = 0,7 [1]
V(fer.yuk)50 soat 0,7 = 35 m3
Ekish moslamasining ish hajmini aniqlang: zavod ma'lumotlariga ko'ra , biz
fermentatorning yuklash sig'imi 15-20% bo'lgan urug ' foizini olamiz.
V(e.m.ish hajmi) = 0,15 m3 (soat)dan 35 soat * 0,15 = 5,25 m3
tayyorgarlik bilan ekish moslamasining aylanish vaqti
18 soat rejim
8soat – tayyorgarlik
Moddiy muvozanat tenglamasi: tkomp. + tkon. + tvodlar +
tpos. mat. = tveg.mat qishlog'i + tbrizg + tmeh.ter.

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg
1.4 O’xshash uskunalar tavsifi
Fermentyorlarning eng yirigi mexanik aylantirgichlari va ko'pik
so'ndirgichlari bilan birgalikda 2000 m³ xajmga ega. "Xeman” firmasi 360- 400
m³ li fermentyorlarni ishlab chiqarishni joriy qilish bilan shug illanadi.ʻ
Bizda asosan Rossiyada ishlab chiqarilgan 50 m³ li va 100 m³ li germetik berk
bo lgan va mexanik aralashtirgichli hamda havoni purkovchi fermentyorlardan
ʻ
keng miqyosda foydalaniladi. Bundan tashqari Germaniya
maxsuloti bo ’ lgan 63 m³ li fermentyorlar juda ko ʻ plab ferment korxonalarida
ishlatiladi.
Fermentyorlar ko ʻ pi bilan 0,25 mPa bosim va sterilizasiya vaqtida 130-
140°C haroratda ishlashga mo ʻ ljallangan. Produsentni fermentyorda o ʻ stirish
jarayonida aseptika nuqtai nazaridan eng muhim bo ʻ lgan omil - fermentyor
qismlarini to ʻ g ʻ ri va o ʻ z qoidasiga binoan yechib ulashdir. Agarda xar bir qism
fermentyorni ishlatib bo ʻ lgandan keyin alohida yuvib, tozalab, yaxshi
sterilizasiya qilinmasa ifloslanishning manbasi bo ʻ lib qolishi mumkin.

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg Hozirgi vaqtda 6000 ga yaqin antibiotiklar mavjudligi yozilgan. Eng ko’p
miqdordagi antibiotiklarni (3000 dan ortiq) aktinomitsetlar hosil qiladi.
Aktinomitsetlar sintez qiladigan yangi antibiotiklarni ro’yxati davom etmoqda.
Antibiotik moddalar kimyoviy tuzilishining xilma-xilligi tufayli biologik
ta’sirning turli xil mexanizmiga ega, shunga asosan ularni quyidagi guruhlarga
bo’lish mumkin:
Modda almashinish jarayonida raqobatli ta’sirga ega bo’lgan antibiotiklar
(puromeotsin, D-sikloserin, aktitiazoviya kislota).
Hujayra qobig‘i sintezini to’xtatuvchi antibiotiklar (penitsillinlar, batsirotsin,
vankomitsin, sefalosporinlar).
Membranalar funksiyasini buzuvchi antibiotiklar (polienlar, valinomitsin,
gramitsidinlar, trixomitsin va boshqalar).
Nuklein kislotalar sintezini (almashinuvini) to’xtatuvchi antibiotiklar:
RNK sintezini to’xtatuvchilar (anzomitsinlar, grizlofulvin, kanamitsin,
neomitsin, novobiotsin, olivomitsin va boshqalar);
DNK sintezini to’xtatuvchilar (aksinomitsin D, aktinomitsin S), bruneomitsin,
mitomitsinlar, novobiotsin, sarkomitsin va boshqalar).
Azot asoslari purinlar va pirimidinlarni sintezini to’xtatuvchilar (azoserin,
dekoinin, sarkomitsin va boshqalar).
Oqsilni sintezini to’xtatuvchi antibiotiklar (batsirotsin, aminoglikozidlar,
metimitsin, geterotsiklinlar, xloromfenikol, makrolizlar va boshqalar).
Nafas olishni to’xtatuvchi antibiotiklar (oligomitsinlar, potulin, piotsianin va
boshqalar).
Fosforlanishni to’xtatuvchi antibiotiklar (valinomitsin, gramitsidinlar,
kolitsinlar, oligomitsinlar va boshqalar).
Antimetabolit xossaga ega bo’lgan antibiotiklar (aktinomitsetlar va
zamburug‘larning ayrim turlari ishlab chiqaradigan antibiotik moddalar).

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg qo'shiladigan idishga tushuriladi (7), keyin aralashma qisman tozalangan
cho'kmaga tushgan antibiotikni eritmada qolgan aralashmalardan ajratib, bosim
ostida filtrlanadi (8), terramitsin cho'kmasi qolgan aralashmalarni olib tashlash
uchun qo'shimcha ishlov beriladi (9), tozalangan kristalli antibiotik
sentrifugalanadi va quritiladi (10), endi antibiotikni qadoqlab foydalanish mumkin
bo’ladi.

1.3. Asosiy uskunaning ishlash prinsipi va uning texnik tavsiflari
Fermentatsiya metabolik jarayondir, unda organizm kraxmal yoki shakar
kabi karbongidratni alkogol yoki kislotaga aylantiradi. Masalan, xamirturush
shakarni alkogolga aylantirish orqali energiyani olish uchun fermentatsiyani
amalga oshiradi . Fermentatsiya jarayoni fermentyor (bioreaktor) uskunasida
amalga oshiriladi.
Sanoatda ishlatilayotgan fermentyorlarni havo almashinuvi uchun energiya
uzatishi va aralashtirish usullariga qarab uch guruhga bo ʻ lish mumkin:
1) Mexanik aralashtirgichli va purkama uskunalar (birlashtirilgan);
2) Siqilgan havoni purkash tizimiga (energiyani suyuqlik ichiga purkovchi)
asoslangan uskunalar;

2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg
Изм № Хужжат Mundarija
Kirish ....................................................................................................................
I. NAZARIY QISM
1.1 Ishlab chiqarishning fizik-kimyoviy nazariy asoslari…………………......
1.2 Asosiy ishlab chiqarish texnologiyasi va uning izohi ………….
1.3. Asosiy uskunaning ishlash prinsipi va uning texnik tavsiflari ……………
1.4. O‘xshash uskunalar tavsifi …………………………………………………...
1.5. Xom ashyolar tavsifi…………………………………………………….
II. ASOSIY QISM
2.1. Maxsulotlar hisobi ………………………………………………………….
2.2 Texno-kimyoviy nazorat ………………………………………………
2.3 Xulosa ……………………………………….
2.4 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati …………………………………………..
Ilovalar (umumiy texnologik jarayon va asosiy uskuna chizmalari )

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg “Heman” firmasi fermentyorlarining texnik ko’rsatkichlari
Geometrik hajmi, m³ 150 75
Ish hajmi, m³ 100 50
To’ldirish koeffitsienti 0,7 0,66
Aralashtirish moslamasining aylanish
soni (daqiqada) 135-175 175-220
Quvvat, kVt 600/465 240/300
Dvigatel tezligi (daqiqada) 1500-1650 1485
Sterelizatsiya vaqtida ortiqcha bosim 2 2
Havo sarfi, m³/(m³*h) 12 000 6000
1.5. Xom ashyolar tavsifi
Oshxonada nam paket ichida unutib qoldirilgan bir bo lak nonni bir nechaʻ
kundan keyin topganingizda, u yashil rangdagi, momiqday, mayin qatlam bilan
qoplanganini ko rganmiz. Bunday hollarda non mog orlagan yoki mog or bosgan
ʻ ʻ ʻ
deyiladi. Yashil va qora mog or spora (o simlik, zamburug va ba zi sodda
ʻ ʻ ʻ ʼ
jonivorlarning ko payishi, yashashi uchun xizmat qiluvchi boshlang ich urug‘) lari
ʻ ʻ
havoda deyarli hamma joyda mavjud. Agar ular qulay sharoitlarga tushib, ozuqa
moddalariga ega bo lsa, tez sur atlarda ko payishni boshlaydi.
ʻ ʼ ʻ

№ Хужжат
Изм
2Bet
Antibiotiklar ishlab chiqarishSanaImzoBet
Hujjat
O'zg Streptomyces avlodiga mansub aktinomitsetlar hamda Micromonospora va
Bacillus avlodlariga mansub bakteriyalar tomonlaridan sintez qilinadilar.
Gen muxandisligi davrigacha antibiotik sintez qiluvchi mikroorganizmlar
shtammlarini asosan mutagenez va seleksiya yo’llari orqali olingan. Masalan:
seleksiya hamda fermentatsiya sharoitlarini tanlash oqibatida sanoat sharoitida
penitsillin ishlab chiqaradigan shtammni hosildorligi 1 litr oziqa muhitida 40
grammgacha ko’tarildi. Bu ko’rsatkich, dastlabki, Penecillum chrysogenum
shtammiga nisbatan 20 ming marotaba ko’proqdir. Shuningdek, modifikatsiya
qilingan antibiotiklarni ishlab-chiqarish imkoniyatini beradigan mutasintez usuli
ham yaratildi. Bu usul - antibiotiklar sintezining ma’lum qismida o’zgarish
kiritilgan mutant shtammlardan foydalanishga asoslangan.
Funksional faol bo’lgan antibiotik sintez qiluvchi oziqa muhitiga
o’zgartirilgan qismni anologlari qo’shiladi va oqibatda o’sha qo’shilgan modda
saqlagan, antibiotikni modifikatsiyalari hosil bo’ladi. Bu usul ayniqsa patogen
bakteriyalarni antibiotiklarga moslashib borayotgan jarayonlarda juda qo’l keladi.
Ma’lum bir qismi o’zgargan, ammo funksional faolligi saqlanib qolgan
antibiotiklarga moslashish qiyinlashib boradi. Hozirgi paytda ampitsillin,
sefoleksin, metitsillin kabi yarim sintetik antibiotiklardan keng foydalanilmoqda.
Antibiotiklar tibbiyotdan tashqari qishloq xo’jaligida (hayvonlarni davolash
hamda hayvonlar bolalarining o’sib rivojlanishini jadallashtirish) va oziq ovqat
sanoatida (konservatsiya jarayonlarida) keng ishlatiladi. 1987 yilda chet elda
ishlab chiqarilgan antibiotiklarning miqdori 3,7 mlrd. dollorni, 1992 yiil 4,2 mlrd.
dollorni tashkil etgan bo’lsa 2000 yilga kelib, bu ko’rsatkich 6 mlrd. dan oshib
ketdi. Ko’pchilik hollarda kasallik qo’zg‘atuvchi bakteriyalarga qarshi ularni
antogonistlari -boshqa bakteriyalardan foydalaniladi.
Misol tariqasida tish emalini emiradigan Streptococcus mutans shtammiga
qarshi shu bakteriyani mutant shtammini qeltirish mumkin. Tabiiy shtammga
qarshi og‘iz chayishga tavsiya qilingan mutant shtamm o’zidan tabiiy shtammni
o’ldiradigan oqsil chiqaradi va natijada tishni sog‘lom saqlab qolishga erishiladi.

Купить