Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	20000UZS
Размер	121.2KB
Покупки	0
Дата загрузки	30 Сентябрь 2025
Расширение	docx
Категория	Экономика

Auditning xalqaro standartlarini sinflashtirish va O‘zbekiston Respublikasida qo‘llash masalasi

tasdiqlangan "O'zbekiston Respublikasi hududida qo'llash uchun auditning xalqaro
standartlarini tan olish tartibi to'g'risidagi nizom"ga muvofiq amalga oshiriladi.
Ushbu jarayon sakkiz bosqichni o'z ichiga oladi:
1) Xalqaro buxgalterlar federatsiyasi (XBF) bilan shartnoma tuzish:
O'zbekiston Auditorlar palatasi (O'AP) XASdan davlat tilida va boshqa tillarda
foydalanish huquqini olish uchun XBF bilan shartnoma tuzadi.
2) Matnni qabul qilish: O'AP XASni davlat tiliga tarjima qilish uchun uning
ingliz tilidagi matnini XBFdan rasmiy ravishda qabul qiladi.
3) Tarjima qilish: O'AP XAS matnini davlat tiliga tarjima qiladi.
4) Muhokama qilish: Moliya vazirligi, buxgalterlar va auditorlarning respublika
jamoat birlashmalari tarjima qilingan XAS matnini auditorlik tashkilotlari,
ekspertlar, ilmiy va pedagogik jamoatchilik vakillari bilan muhokama qiladi.
5) Muvofiqlikni ko'rib chiqish: Moliya vazirligi tomonidan tuzilgan komissiya
XASning davlat tilidagi matni ushbu XASning ingliz tilidagi matniga
muvofiqligini ko'rib chiqadi.
6) Tasdiqlash uchun yuborish: O'AP tarjima qilingan auditning xalqaro
standartlari tarjima qilish tartibiga muvofiqligini tasdiqlash uchun XBFga
yuboradi.
7) Qaror qabul qilish va e'lon qilish: Moliya vazirligi O'zbekiston Respublikasi
hududida XASni amalga kiritish to'g'risida qaror qabul qiladi va davlat tili va
boshqa tillarga tarjima qilingan XASni o'zining va auditorlarning respublika
jamoat birlashmalari veb-saytlarida e'lon qiladi.
8) Amalga oshirish: Auditorlik tashkilotlari auditorlik faoliyatini xalqaro audit
standartlari asosida amalga oshiradi.
Ushbu batafsil sakkiz bosqichli jarayon O'zbekistonda xalqaro audit
standartlarini qabul qilishga nisbatan tizimli va shaffof yondashuvni ko'rsatadi.
Auditorlar palatasi va Moliya vazirligining aniq belgilangan rollari, shuningdek,
jamoatchilik muhokamasi va XBFning roziligini olish talabi ushbu standartlarning
sifati va qabul qilinishini ta'minlashga qaratilgan keng qamrovli harakatni aks
ettiradi. XBF bilan rasmiy shartnoma tuzishga tayanish O'zbekistonning global

O'zbekiston Respublikasida audit qonunchiligini xalqaro standartlarga
moslashtirish bo'yicha keng qamrovli ishlar amalga oshirilmoqda. Bu jarayon
huquqiy islohotlar, me'yoriy hujjatlarni qabul qilish, ta'lim tashabbuslari va xalqaro
hamkorlikni o'z ichiga oladi. "Auditorlik faoliyati to'g'risida"gi yangi Qonunning
qabul qilinishi xalqaro prinsiplarga asoslangan bo'lib, milliy qonunchilikni global
amaliyotga yaqinlashtirishga qaratilgan muhim qadam bo'ldi. Vazirlar
Mahkamasining xalqaro audit standartlarini tan olish va joriy etish bo'yicha
qarorlari ushbu jarayonning muhim tarkibiy qismidir. Moliya vazirligi tomonidan
xalqaro audit standartlari bo'yicha bepul onlayn ta'lim platformasining yaratilishi
auditorlar va boshqa manfaatdor tomonlarning ISAlarni tushunish va qo'llash
bo'yicha salohiyatini oshirishga qaratilgan muhim tashabbusdir. Islohot jarayonida
xalqaro tashkilotlar va ekspertlar bilan hamkorlik qilish, ehtimol, seminar,
maslahat va texnik yordam orqali amalga oshirilmoqda. Buxgalteriya hisobi va
audit bo'yicha ta'lim dasturlariga xalqaro standartlarning kiritilishi kelajak avlod
auditorlarining global standartlarga muvofiq tayyorgarligini ta'minlaydi. Ushbu
ko'p qirrali yondashuv O'zbekistonning audit tizimini xalqaro standartlarga
uyg'unlashtirishga bo'lgan kuchli intilishini namoyish etadi. Huquqiy islohotlar,
me'yoriy choralar, salohiyatni oshirish tashabbuslari va xalqaro hamkorlikni o'z
ichiga olgan ushbu keng qamrovli strategiya samarali va barqaror uyg'unlashuvga
erishish uchun juda muhimdir.
O'zbekiston Auditorlar Palatasining xalqaro standartlarni joriy
etishdagi roli:
O'zbekiston Auditorlar Palatasi (O'AP) xalqaro audit standartlarini (XAS)
O'zbekiston Respublikasi hududida joriy etishda muhim rol o'ynaydi. Palata XBF
bilan XASdan foydalanish huquqini olish bo'yicha shartnomalar tuzish va ularni
o'zbek tiliga tarjima qilish jarayonini boshqarishda muhim rol o'ynaydi. O'AP
Moliya vazirligi tomonidan xalqaro standartlarni qabul qilish bo'yicha tashkil
etilgan ommaviy muhokamalarda faol ishtirok etib, auditorlik kasbining nuqtai
nazarini etkazadi. Palataning o'z professional tajribasidan kelib chiqib, xalqaro
standartlar asosida milliy audit standartlarini ishlab chiqishda ishtirok etish

auditorlik kasbi ichida faoliyatni baholashga bo'lgan intilishni
ko'rsatadi.O'zbekiston Respublikasida audit faoliyatini tartibga soluvchi asosiy
qonun hujjatlari quyidagilardan iborat:
"Auditorlik faoliyati to'g'risida"gi Qonun: Ushbu qonun auditorlik
faoliyatining huquqiy asoslarini belgilaydi. Qonunda auditorlik faoliyatining
maqsadi, uni tartibga solish qoidalari, auditorlar va auditorlik tashkilotlarining
huquq va majburiyatlari, auditorlik faoliyatini amalga oshirish standartlari,
auditorlik xulosasi, auditorlik tashkilotlari va auditorlar reyestri, auditorlik faoliyati
sohasida davlat siyosatining asosiy yo'nalishlari kabi masalalar belgilab qo'yilgan.
Agar O'zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida auditorlik faoliyati
to'g'risidagi qonunchilikda nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan
bo'lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo'llaniladi. Qonunning yangi tahriri 2021-yil
25-fevralda qabul qilingan.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarorlari: O'zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2018-yil 19-sentabrdagi PQ-3946-sonli "O'zbekiston
Respublikasida auditorlik faoliyatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari
to'g'risida"gi Qarori auditorlik faoliyatini xalqaro standartlarga muvofiq
takomillashtirishga qaratilgan muhim hujjat hisoblanadi. Ushbu qarorga muvofiq,
2020-yil 1-yanvardan boshlab barcha auditorlik tashkilotlari auditorlik faoliyatini
faqat Xalqaro buxgalterlar federatsiyasi (IFAC) tomonidan nashr etiladigan
xalqaro audit standartlari (ISA) asosida amalga oshirishi belgilandi. Shuningdek,
auditorlarni sertifikatlashtirish tizimini takomillashtirish bo'yicha qo'shimcha
chora-tadbirlar to'g'risidagi PQ-5210-sonli Qaror (2021-yil 4-avgust) ham muhim
ahamiyatga ega.
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarorlari: Vazirlar
Mahkamasining 2022-yil 11-apreldagi 171-sonli "O'zbekiston Respublikasi
hududida qo'llash uchun auditning xalqaro standartlarini tan olish tartibi
to'g'risidagi nizomni tasdiqlash haqida"gi Qarori xalqaro audit standartlarini
O'zbekiston hududida qo'llash tartibini belgilaydi. Ushbu qarorga muvofiq, Moliya
vazirligi tomonidan xalqaro audit standartlarini amalga kiritish to'g'risidagi qaror

bog'liq bo'lib, birgalikda ko'rib chiqilishi kerak. Masalan, ISA 330 ISA 315da
amalga oshirilgan riskni baholashga asoslanadi. ISA 220 topshiriq darajasidagi
sifat nazoratini tartibga soladi, ISQC 1 esa firma darajasidagi sifat nazoratini
to'ldiradi. O'zbekistonning AXSni qabul qilish bo'yicha me'yoriy hujjatlari IAASB
tomonidan belgilangan tuzilma va ierarxiyaga mos keladi. Standartlarning rasmiy
tarjimasi va joriy etilishi jarayoni asl tuzilishni saqlab qoladi. AXSning ierarxik
tuzilishi audit o'tkazish uchun mantiqiy va keng qamrovli asosni ta'minlaydi. ISA
200 asosiy tamoyillarni belgilab beradi, so'ngra muayyan audit sohalari bo'yicha
aniqroq standartlar keladi. Talablar va tushuntirish materiallarining mavjudligi
auditorlarga standartlarni amalda qo'llashda aniqlik va moslashuvchanlikni
ta'minlaydi. AXSning o'zaro bog'liqligi auditning alohida jarayonlar emas, balki
bir-biri bilan bog'liq faoliyatlar majmui ekanligini ta'kidlaydi. Riskni baholashning
javob choralariga ta'siri kabi aloqalarni tushunish auditorlarga samarali va yuqori
sifatli auditlarni amalga oshirishga yordam beradi.
O'zbekistonning ushbu tuzilmaga rioya qilishi mamlakatning global audit
amaliyotiga integratsiyalashuvini ta'minlaydi. Auditning xalqaro standartlarining
asosiy toifalari quyidagilardan iborat:
1) ISA (Auditning Xalqaro Standartlari): Moliyaviy hisobotlarning auditiga
qaratilgan bo'lib, audit jarayonining barcha jihatlari bo'yicha yo'riqnomalar
beradi. Ular auditni rejalashtirish (ISA 300), riskni baholash (ISA 315), audit
dalillari (ISA 500) va auditor hisoboti (ISA 700) kabi mavzularni qamrab
oladi.
2) ISAE (Ishonchni Ta'minlaydigan Topsiriqlar Bo'yicha Xalqaro Standartlar):
3) Tarixiy moliyaviy axborotdan tashqari boshqa mavzular bo'yicha auditor
ishonch bildiradigan topshiriqlarga tatbiq etiladi (masalan, istiqbolli moliyaviy
axborot, faoliyat ko'rsatkichlari to'g'risidagi axborot).
4) ISRS (Turdosh Xizmatlar Bo'yicha Xalqaro Standartlar):
5) Ishonchni ta'minlash topshiriqlari bo'lmagan, balki kelishilgan tartib-taomillar
(ISRS 4400) va moliyaviy axborotni kompilyatsiya qilish (ISRS 4410) kabi
topshiriqlarni qamrab oladi.

Kelajak istiqbollari va takliflar
Raqamli audit va AI: Global rivojlanish shuni ko‘rsatadiki, AI auditga
kuchli ta’sir ko‘rsatmoqda. O‘zbekiston auditorlari ham katta ma’lumotlar va
avtomatlashtirilgan tekshiruv vositalaridan foydalanishni o‘zlashtirishi kerak.
Masalan, ma’lumotlarni tahlil qiluvchi dasturlar va sun’iy intellekt yordamida
xarajatlarni oddiy tekshiruvdan ko‘ra samaraliroq kuzatish mumkin.
Xalqaro sertifikat tizimi: Ilg‘or mamlakatlarda auditorlar uchun CPA,
ACCA kabi xalqaro diplomlar mavjud. O‘zbekistonda ham ACCA bilan hamkorlik
boshlangan (ACCA va ACFP o‘rtasida imtihon dasturi). Bunday tashabbuslar
auditorlarni malakasini oshirish va xalqaro tajriba bilan bog‘lash imkonini beradi.
Kadrlar siyosati va ta’lim: Moliya vazirligi auditorlarni sertifikatlash
uchun talablarni kuchaytirdi: auditor bo‘lish uchun oliy ma’lumot, kamida 3 yillik
amaliyot va akkreditatsiyadan o‘tgan o‘quv kurslarini tamomlab, imtihon
topshirish lozim. Sertifikat olinganidan keyin ham auditorlar yillik CPD (20+ soat)
o‘tashi majburiylashtirilgan. Ushbu talablarga qat’iy amal qilish ham kadr sifatini
oshiradi.
Nazorat va standartlar yangiligi: Auditorlik faoliyatini baholovchi tashqi
nazorat tizimi yanada takomillashtirilishi kerak. Masalan, yuqoridagi Vazirlar
Mahkamasi qarori tashabbusiga muvofiq 2023 yildan boshlab MoF va professional
uyushmalar audit kompaniyalarining sifatini muntazam tekshiradi. Sertifikat
nazorati, audit natijalarini baholash orqali audit amaliyotini xalqaro talablarga
qo‘shimcha rag‘batlantirish maqsadga muvofiq.

Asosiy ko'rsatkich Milliy standartlar
(MSS) Xalqaro standartlar
(ISO, IEC, ASTM) Izoh
asoslangan. talablarga javob beradi.
Ma'lumot va
tajriba Mahalliy tashkilotlar
va muassasalar
tomonidan ishlab
chiqiladi. Xalqaro tashkilotlar va
mutaxassislar tomonidan
ishlab chiqiladi. Milliy standartlar ko'pincha mahalliy
sanoat ehtiyojlariga asoslanadi,
xalqaro standartlar esa xalqaro
hamkorlikda ishlab chiqiladi.
To'liq yoki
qisqacha Keng qamrovli va
mahalliy an'analarni
o'z ichiga olishi
mumkin. Umumiy va
universaldir, qisqaroq va
global ko'lamda bo'ladi. Xalqaro standartlar qisqa va umumiy
bo'lib, butun dunyo bo'ylab qabul
qilinishi kerak. Milliy standartlar esa
ko'proq mahalliy ehtiyojlarga
moslashgan.
Aqlli
moslashuvchanlik Milliy madaniyat va
iqtisodiy
sharoitlarga mos
keladigan
o'zgarishlar. Kamroq moslashuvchan,
lekin keng doirada
qo'llanilishi kerak. Milliy standartlar, mahalliy
sharoitlar va madaniyatga ko'proq
moslashadi, xalqaro standartlar esa
global talablarga javob berishga
harakat qiladi.
Amalga oshirish Mahalliy hukumat
va tashkilotlar
tomonidan nazorat
qilinadi. Xalqaro standartlar
to'g'ridan-to'g'ri
davlatlar tomonidan
tasdiqlanmaydi. Xalqaro standartlar ko'pincha
o'zining amal qilish jarayonlarini
ta'minlash uchun mamlakatlar
tomonidan qabul qilinadi, ammo ular
mahalliy qonunlarga kiritiladi.
Ma'lumotlar
almashinuvi Mahalliy tashkilotlar
va sanoat ichida
bo'ladi. Global tashkilotlar va
sanoat o'rtasida bo'ladi. Xalqaro standartlar, global va turli
mamlakatlar orasida oson ma'lumot
almashinishini ta'minlaydi.
Qaror qabul qilish
jarayoni Milliy muassasalar
va ekspertlar
tomonidan amalga
oshiriladi. Xalqaro tashkilotlar,
masalan, ISO yoki IEC
tomonidan amalga
oshiriladi. Milliy qarorlar ko'proq hukumat yoki
davlat organlarining ta'sirida bo'ladi,
xalqaro qarorlar esa xalqaro
tashkilotlarning ishlariga asoslanadi.
2.2. O'zbekistonda auditning xalqaro standartlarini qo'llashda mavjud
muammolar va ularga ta'sir etuvchi omillar
O'zbekiston Respublikasida auditning xalqaro standartlarini qabul qilish
jarayoni Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 11-apreldagi 171-sonli qarori bilan

tajribasini o'rganish O'zbekiston kontekstiga eng mos keladigan qimmatli saboqlar
va strategiyalarni taqdim etishi mumkin. O'zbekiston iqtisodiyoti sezilarli qishloq
xo'jaligi sektorini, rivojlanayotgan qayta ishlash sanoatini va o'sib borayotgan
xizmatlar sektorini o'z ichiga olgan diversifikatsiyalangan tuzilma bilan
tavsiflanadi. O'zbekistonning hozirgi iqtisodiy profilini tushunish xalqaro
tajribaning dolzarbligini aniqlash va auditorlik faoliyatini standartlashtirish
bo'yicha tavsiyalarni moslashtirish uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega.
5 -jadval: Qiyosiy iqtisodiy ko’rsatkichlar (misol):
Ko'rsatkich O'zbekiston Qozog'iston Qirg'iziston Tojikiston
YaIM (mlrd
AQSh
80.4 225.5 10. 7 10. 9
dollari)
YaIM o'sish
sur'ati
5.6 4.0 7.0 8.0
(%)
Aholi jon
boshiga
YaIM
(dollar) 2283 12170 1660 1140
Asosiy
tarmoqlar Qishloq xo'jaligi,
qazib olish sanoati Neft va gaz Qishloq xo'jaligi,
oltin Alyuminiy, paxta
Rivojlanish
darajasi Rivojlanayotgan O'rtachadan
yuqori Rivojlanayotgan Rivojlanayotgan
Iqtisodiy jihatdan solishtirish mumkin bo'lgan mamlakatlarda auditni
standartlashtirish tajribasi:

1.2 Auditning xalqaro standartlarini sinflashtirish mezonlari va tuzilishi.
Auditning xalqaro standartlari turli mezonlarga ko'ra sinflashtirilishi mumkin:
Tops h iriq turiga ko'ra:
1) Auditning xalqaro standartlari (ISA): Moliyaviy hisobotlarning
auditiga tatbiq etiladi.
2) Tahliliy tekshiruvlar bo'yicha xalqaro standartlar (ISRE): Moliyaviy
hisobotlarni ko'rib chiqishni qamrab oladi.
3) Ishonchni ta'minlaydigan topsiriqlar bo'yicha xalqaro standartlar
(ISAE): Tarixiy moliyaviy axborotni audit qilish va ko'rib chiqishdan
tashqari, ishonchni ta'minlaydigan topshiriqlarga tatbiq etiladi.
4) Turdosh xizmatlar bo'yicha xalqaro standartlar (ISRS): Kelishilgan
tartib-taomillar va moliyaviy axborotni kompilyatsiya qilish kabi
topshiriqlarni qamrab oladi.
5) Sifat nazoratining xalqaro standartlari (ISQC): Audit firmalarining
sifat nazorati tizimiga bo'lgan mas'uliyatini belgilaydi.
Mavzu bo'yicha:
1) Umumiy prinsiplar va mas'uliyat.
2) Riskni baholash va baholangan risklarga javob.
3) Audit dalillari.
4) Boshqalarning ishidan foydalanish.
5) Audit xulosalari va hisobot berish.
6) Maxsus sohalar.
Ishonch darajasiga ko'ra:
1) Oqilona Ishonch: Audit riskini maqbul darajaga tushirishga
qaratilgan, yuqori, ammo mutlaq bo'lmagan ishonch darajasini
ta'minlaydi (masalan, auditlar).
2) Cheklangan Ishonch: O'rtacha darajadagi ishonchni ta'minlashga
qaratilgan.
O'zbekistonning me'yoriy hujjatlari auditning xalqaro standartlarining asosiy

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi: So‘nggi yillarda global moliyaviy bozorlarda
yuz berayotgan siljishlar, korporativ shaffoflikka bo‘lgan talabning ortishi va
investorlarda ishonch uyg‘otish ehtiyoji xalqaro audit standartlariga (XAS) bo‘lgan
ehtiyojni yanada kuchaytirdi. Raqamli iqtisodiyot, sun’iy intellekt asosida
ishlovchi tahlil vositalari va ESG (atmosfera, ijtimoiy va boshqaruv) hisobotlarini
audit qilish tendensiyasi dunyo miqyosida auditning rolini kengaytirmoqda. Bu
jarayonlarda O‘zbekiston ham ishtirok etib, o‘z auditorlik tizimini xalqaro
standartlarga moslashtirish orqali xalqaro moliyaviy axborot makonida o‘z o‘rnini
mustahkamlashga harakat qilmoqda. Shu sababli auditning xalqaro standartlarini
chuqur o‘rganish bugungi kunda nihoyatda dolzarb masala hisoblanadi.
Kurs ishining ahamiyati: XASni amaliyotga tatbiq etish nafaqat moliyaviy
hisobotlarning ishonchliligini ta’minlaydi, balki korporativ boshqaruv
madaniyatini yuksaltirish, korrupsiya va moliyaviy xatolarni kamaytirish, audit
sifati va kasbiy mas’uliyatni oshirishga xizmat qiladi. Bu, ayniqsa, O‘zbekistonda
o‘rta va yirik biznes subyektlari sonining ortib borayotgan bir paytda, ularning
moliyaviy faoliyati ustidan mustaqil nazoratni kuchaytirish uchun muhim
ahamiyatga ega. Bundan tashqari, xalqaro moliyaviy hisobotlar (IFRS) bilan
uyg‘unlashgan audit hisobotlari O‘zbekiston kompaniyalariga xalqaro kapital
bozorlariga chiqish imkonini beradi.
Kurs ishining maqsadi: Kurs ishining maqsadi — xalqaro audit
standartlarining mazmun-mohiyatini ilmiy-nazariy va amaliy jihatdan tahlil qilish,
O‘zbekiston Respublikasida ushbu standartlarni joriy etishning huquqiy va
institutsional asoslarini o‘rganish, mavjud muammolarni aniqlash va ularni bartaraf
etish bo‘yicha takliflar ishlab chiqishdir.
Kurs ishining vazifalari:
 Xalqaro audit standartlarining tarixiy shakllanishi va asosiy prinsiplarini
o‘rganish;

beradi, bu esa asosli iqtisodiy qarorlar qabul qilish uchun asosiy omildir.
Investorlarning ishonchini oshirish: Umumiy qabul qilingan xalqaro
standartlarga rioya qilish O'zbekistonning xorijiy investorlar uchun jozibadorligini
sezilarli darajada oshirishi mumkin. AXSga muvofiq tayyorlangan shaffof va
ishonchli moliyaviy hisobot investitsiya risklarini kamaytiradi va kapital oqimini
rag'batlantiradi.
Audit sifatini yaxshilash: AXS professional skeptitsizm va tegishli
ehtiyotkorlik bilan yuqori sifatli audit o'tkazish uchun xalqaro miqyosda ishlab
chiqilgan metodologik asosni taqdim etadi. Ularni joriy etish auditorlarning
malakasini va ular tomonidan ko'rsatiladigan xizmatlar sifatini oshirishga yordam
beradi.
Xalqaro savdo va transchegaraviy moliyalashtirishga ko'maklashish:
Jahon standartlariga moslashtirilgan standartlashtirilgan audit amaliyotlari xalqaro
savdoni olib borish va transchegaraviy moliyalashtirishni jalb qilishni
osonlashtiradi. AXSga muvofiq tekshirilgan moliyaviy hisobotning
taqqoslanuvchanligi xorijiy hamkorlar va moliyaviy institutlar bilan o'zaro
aloqalarni soddalashtiradi.
Moliyaviy tizimning barqarorligi va ishonchliligini mustahkamlash:
Ishonchli audit amaliyotlarini joriy etish milliy iqtisodiyotning umumiy
barqarorligi va mustahkamligini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. Sifatli audit
moliyaviy buzilishlarni aniqlash va oldini olishga yordam beradi, bu esa umuman
moliyaviy tizimga bo'lgan ishonchni mustahkamlaydi. Shunday qilib, auditning
xalqaro standartlarini joriy etish O'zbekiston uchun strategik jihatdan muhim
qadam bo'lib, uning iqtisodiy rivojlanishiga, investitsiyaviy jozibadorligiga va
jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuviga sezilarli ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Xalqaro buxgalterlar federatsiyasi (IFAC) ma'lumotlariga ko'ra, dunyo
bo'ylab 110 dan ortiq yurisdiktsiya hozirda Auditning xalqaro standartlaridan
(AXS) foydalanmoqda yoki ulardan foydalanish majburiyatini olgan. IFACning
joriy etish holati xaritasi va MHXS Fondining ma'lumotlari AXSning dunyoning
turli mintaqalarida keng tarqalganligini ko'rsatadi. Yevropa, Janubiy Afrika,

samaradorligini oshiradi. Zamonaviy texnologiyalar auditorlik xizmatlarining
global miqyosda yuqori sifatini ta'minlashga yordam beradi.
Xulosa qilib aytganda, auditning xalqaro standartlarini O‘zbekiston
Respublikasida joriy etish, audit tizimining sifatini oshirish, moliyaviy shaffoflikni
ta’minlash, investitsiyalar va savdo-sotiqni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
Bu jarayon, O‘zbekiston iqtisodiyotining barqarorligini oshirishga, xalqaro
bozorlar bilan integratsiyasini kuchaytirishga, shuningdek, audit faoliyatining
ishonchliligi va samaradorligini ta’minlashga xizmat qiladi. Xalqaro audit
standartlarining joriy etilishi, mamlakatning iqtisodiy barqarorligini
mustahkamlashga, audit sohasidagi malakali kadrlarni tayyorlashga, shaffoflikni
oshirishga va zamonaviy texnologiyalarni qo‘llashga xizmat qiladi. Bularning
barchasi O‘zbekistonning global iqtisodiy tizimdagi o‘rnini mustahkamlashga va
xalqaro miqyosda raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi.

I-BOB: AUDITNING XALQARO STANDARTLARI TIZIMI VA
ULARNING NAZARIY ASOSLARI
1.1 Auditning xalqaro standartlarining mohiyati va rivojlanish tarixi.
Auditning xalqaro standartlari (AXS) o'zining professional faoliyati
davomida barcha auditorlar rioya qilishi lozim bo'lgan yagona asos tamoyillaridir.
Ushbu standartlarga rioya qilish audit sifatining darajasini va audit natijalarining
ishonchliligini ta'minlaydi. AXS sudda auditorlarning haqqoniy ishlaganligining
asosi bo'lib xizmat qiladi, va agar auditor standartdan chekinish qilgan bo'lsa,
buning sababini ko'rsatishi lozim. Butunjahon mamlakatlari o'rtasida bo'ladigan
savdo-iqtisodiy va boshqa ko'rinishdagi aloqalar ular o'rtasida bo'ladigan hisob-
kitoblarni unifikatsiyalashni taqozo etmoqda. Shu maqsadda, milliy hisob va audit
tizimlarini yaxlit shaklga keltirish talab qilinadi, va AXS jahon mamlakatlari
o'rtasida milliy hisob va audit tizimlarini yaxlit holga keltirish uchun yagona
qoidalar sifatida auditorlik amaliyotida o'z o'rnini topdi. Mazkur standartlarning
global ahamiyati beqiyosdir. Xalqaro Buxgalterlar Federatsiyasi (XBF) ushbu
yuqori sifatli standartlarning ishlab chiqilishi, qabul qilinishi va amalda
qo'llanilishini qo'llab-quvvatlaydi va targ'ib qiladi. XBFga a'zo tashkilotlar xalqaro
standartlarni qabul qilish va amalda qo'llashni ilgari surishga faol hissa
qo'shmoqda. Hozirgi kunda XBFga a'zo davlatlarning 90% dan ortig'i Auditning
Xalqaro Standartlaridan foydalanmoqda. O'zbekiston Respublikasi ham o'z
hududida auditning xalqaro standartlarini joriy etish to'g'risida qaror qabul qildi.
Ushbu qadam mamlakatning milliy audit amaliyotini global standartlarga
muvofiqlashtirishga qaratilgan. Jarayon tarjima qilish, muhokama qilish va ushbu
standartlarni rasman tan olishni o'z ichiga oladi. Global savdo va
investitsiyalarning o'sishi bilan moliyaviy axborotning chegaralararo
taqqoslanuvchanligi va ishonchliligi tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Auditning xalqaro standartlarining dastlabki rivojlanishiga aynan shu omil turtki
berdi, bu esa turli mamlakatlar o'rtasida moliyaviy hisobotning tushunarli va

6) O'zbekistonda AXSni joriy etish to'g'risida qaror qabul qilish va tan olingan
AXSni Moliya vazirligining rasmiy veb-saytida e'lon qilish.
Hozirgi vaqtda olib borilayotgan sa'y-harakatlar va tashabbuslar quyidagilarni
o'z ichiga oladi: Moliya vazirligi tomonidan 2022 yil 1 noyabrgacha AXS bo'yicha
bepul onlayn ta'lim platformasini yaratish ; tarjima jarayonida Moliya vazirligi va
auditorlarning jamoat birlashmalari o'rtasidagi hamkorlik ; AXSning o'zbek tilidagi
tarjimasini doimiy ravishda yangilab turishni ta'minlash va standartlarning
o'zbekcha va inglizcha versiyalari o'rtasidagi har qanday nomuvofiqliklarni
bartaraf etish. O'zbekistondagi auditorlik tashkilotlari o'z faoliyatini qabul qilingan
AXS asosida olib borishi kutilmoqda. O'tish mamlakatda audit xizmatlari sifatini
va ishonchliligini oshirishga qaratilgan. Samarali joriy etish va AXSga doimiy
rioya qilishni ta'minlash uchun davomiy sa'y-harakatlar talab etiladi.
O'zbekistonning AXSni qabul qilish bo'yicha batafsil va tizimli yondashuvi, XBF
bilan kelishuvdan tortib to jamoatchilik bilan maslahatlashuv va rasmiy tan
olinishgacha bo'lgan ko'plab bosqichlarni o'z ichiga oladi, bu yaxshi
boshqariladigan o'tish jarayonini ta'minlashga qaratilgan kuchli majburiyatni
ko'rsatadi. Moliya vazirligining o'tishni boshqarishdagi faol roli, jumladan, o'quv
platformasini yaratish va auditorlar uyushmalari bilan hamkorlik qilish, ushbu
tashabbusning hukumat tomonidan kuchli qo'llab-quvvatlanishini ta'kidlaydi.
Tarjima qilingan standartlarni doimiy ravishda yangilab turish va o'zbekcha va
inglizcha versiyalar o'rtasidagi har qanday nomuvofiqliklarni hal qilishga
qaratilgan e'tibor O'zbekistonda auditorlarga eng so'nggi va ishonchli
yo'riqnomalar taqdim etilishini ta'minlashga qaratilgan.

XBF tomonidan tarjima qilish jarayoniga muvofiqligi tasdiqlangandan so'ng qabul
qilinadi. O'zbekiston Respublikasi Moliya Vazirining Buyruqlari: Moliya
vazirining 2021-yil 24-sentabrdagi 56-sonli "Auditorning malaka sertifikatini
malaka imtihonini topshirmasdan berish va muddatini uzaytirish uchun asos
bo'ladigan buxgalterlarning xalqaro sertifikatlari ro'yxatini tasdiqlash to'g'risida"gi
buyrug'i auditorlarni sertifikatlashtirish masalalarini tartibga soladi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 19-sentabrdagi PQ-3946-
sonli Qarori bilan 2020-yil 1-yanvardan boshlab auditorlik tashkilotlari o'z
faoliyatini faqat Xalqaro buxgalterlar federatsiyasi tomonidan nashr etiladigan
xalqaro audit standartlari (ISA) asosida amalga oshirishi belgilandi. Bunga qadar
O'zbekiston Respublikasining Auditorlik faoliyatining milliy standartlari (MAS)
mavjud bo'lgan. Biroq, ushbu milliy standartlar umume'tirof etilgan xalqaro audit
standartlariga to'liq mos kelmasligi aniqlangan. Bu holat xorijiy investorlarda
mahalliy korxonalarning moliyaviy hisobotlarining haqqoniyligini tushunish
ko'nikmasining shakllanishini qiyinlashtirgan.
O'zbekiston xalqaro investitsiyalarni jalb qilish, moliyaviy hisobotning
ishonchliligini oshirish va xalqaro hamjamiyatga integratsiyalashuvni
jadallashtirish maqsadida xalqaro audit standartlariga to'liq o'tishni maqsad qildi.
O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi xalqaro audit standartlarini davlat tiliga
tarjima qilish va ularni amaliyotga joriy etish bo'yicha faol ish olib bormoqda.
Shuningdek, auditorlarni xalqaro standartlar bo'yicha o'qitish va ularning
malakasini oshirishga katta e'tibor qaratilmoqda. Moliya vazirligi 2022-yil 1-
noyabrga qadar auditning xalqaro standartlari bo'yicha bepul o'qitish ta'lim
platformasini yaratish choralarini ko'rmoqda.
3-jadval: Milliy va Xalqaro standartlar o'rtasidagi asosiy farqlar va
o'xshashliklar.
Asosiy ko'rsatkich Milliy standartlar
(MSS) Xalqaro standartlar
(ISO, IEC, ASTM) Izoh
Qamrov Mahalliy bozor
ehtiyojlari va
shartlariga Global bozor
ehtiyojlariga mos keladi. Milliy standartlar ko'proq mahalliy
shartlar va an'analarni hisobga oladi,
xalqaro standartlar esa global

ishonchli bo'lishini ta'minlash zaruratidan kelib chiqdi. XBFning AXSni keng
miqyosda qabul qilish bo'yicha faoliyati ushbu standartlarning moliyaviy
hisobotning ishonchliligini ta'minlashdagi global konsensusini ko'rsatadi.
O'zbekistonning AXSga o'tishga intilishi rivojlanayotgan iqtisodiyotlarning global
moliyaviy tizimga integratsiyalashuvining keng tarqalgan tendentsiyasini aks
ettiradi. Bu strategik qadam mamlakatning investitsiyaviy jozibadorligini oshirish
va xalqaro investorlar uchun biznes muhitining shaffofligini ta'minlashga
qaratilgan. Auditning xalqaro standartlarining asosiy maqsadi auditorlar o'z
professional faoliyatida rioya qilishlari zarur bo'lgan tamoyillar majmuini
ta'minlashdir. Ushbu standartlar moliyaviy hisobotlarning to'g'ri va tuzish
tamoyillariga javob berishi yuzasidan aniq hamda holis fikr berish uchun sharoit
yaratishga qaratilgan. Moliyaviy hisobot auditining asosiy vazifasi moliyaviy
hisobotning barcha muhim jihatlari bo'yicha materiallarda noto'g'ri ko'rsatilish
mavjud emasligiga oqilona ishonch hosil qilishdir. Auditning xalqaro standartlari
(AXS) ISA 200 da belgilanganidek, mustaqil auditorning umumiy maqsadlarini o'z
ichiga oladi, ya'ni moliyaviy hisobotning ishonchliligini oshirish. Bunga moliyaviy
hisobotning materiallarda noto'g'ri ko'rsatilishidan xoli ekanligiga oqilona ishonch
hosil qilish orqali erishiladi. Shuningdek, auditor o'z xulosalari asosida moliyaviy
hisobot bo'yicha hisobot berishi va AXS talablariga muvofiq aloqa o'rnatishi kerak.
AXSning asosiy vazifalari moliyaviy hisobotning ishonchliligi va kredibilitetini
oshirish, moliyaviy bozorlarda shaffoflik va hisobdorlikni rag'batlantirish, turli
tashkilotlar va yurisdiktsiyalar o'rtasida moliyaviy axborotning
taqqoslanuvchanligini ta'minlash va investorlarning ishonchini mustahkamlash
orqali kapitalning samarali taqsimlanishiga ko'maklashishdan iborat. AXSning
"oqilona ishonch" tushunchasiga urg'u berishi auditning ajralmas cheklovlarini tan
oladi, bu erda mutlaq ishonchga erishishning iloji yo'q. Auditorlik jarayonida
tanlab tekshirish va baholash usullaridan foydalaniladi, bu esa barcha
operatsiyalarni to'liq qamrab olish imkoniyatini cheklaydi. Shunga qaramay, AXS
auditorlardan audit riskini maqbul darajaga tushirish uchun etarli va mos audit
dalillarini to'plashni talab qiladi. AXSning maqsadlari nafaqat buxgalteriya hisobi

MAVZU: Auditning xalqaro standartlarini sinflashtirish va
O‘zbekiston Respublikasida qo‘llash masalasi
KURS ISHI

3.2 O‘zbekistonda xalqaro audit standartlarini joriy etishdagi tizimli
muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari
1. Auditorlar malakasining yetarli emasligi
Tahlil : O ‘ zbekistonda faoliyat yuritayotgan auditorlarning salmoqli qismi
xalqaro standartlar bo ‘ yicha chuqur bilimga ega emas . Auditorlarning aksariyati
milliy tajriba asosida ishlashga o‘rganib qolgan. ACCA, CPA, CIA kabi xalqaro
sertifikatga ega bo‘lgan mutaxassislar soni yetarli emas. Bu holat auditning sifatsiz
amalga oshirilishiga, investorlar ishonchining susayishiga va xalqaro tanqidga
sabab bo‘lmoqda.
Yechim:
 Davlat tomonidan har yili kamida 100 nafar auditorni xalqaro malaka
kurslariga yuborish;
 Moliya vazirligi va Auditorlar palatasi tomonidan bepul onlayn o‘quv
platformalarini ishga tushirish;
 Auditorlar uchun har 3 yilda bir marta majburiy malaka oshirish tizimini
joriy etish.
2. Qonunchilik bazasining xalqaro standartlarga mos emasligi
Tahlil: “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi Qonun va boshqa normativ
hujjatlar ko‘p jihatdan xalqaro standartlarga, ayniqsa ISA (International Standards
on Auditing) talablariga to‘liq mos emas. Ayrim normativlar eskirgan, yangilanishi
sust kechmoqda. Huquqiy nomuvofiqlik auditorlar ishini chalkashtiradi, bu esa
amaliyotda sifatsizlikka olib keladi.
Yechim:
 Qonunchilik hujjatlarini xalqaro tajriba asosida har 2 yilda tahlil qilish va
takomillashtirish;
 IFAC (Xalqaro buxgalterlar federatsiyasi) tavsiyalari asosida
moslashtirilgan qonun loyihalarini ishlab chiqish;
 Qonunchilikka bevosita ISA bandlarini moslashtirib kiritish.

2. Amalda qo'llash masalalari: Tamoyillarga asoslangan standartlarni izchil
qo'llash professional hukm qilish zarurati tufayli qiyin bo'lishi mumkin.
Turli hajmdagi va murakkablikdagi tashkilotlarda izchil qo'llanilishini
ta'minlash ham muammo bo'lishi mumkin. Doimiy o'zgarib turadigan biznes
muhiti va texnologiyalarga moslashish zarurati ham mavjud.
3. O'zbekistondagi maxsus muammolar: AXSni mahalliy sharoitda tarjima
qilish va talqin qilish bilan bog'liq potentsial muammolar mavjud.
Auditorlarni yangi standartlar bo'yicha tayyorlash va malakasini oshirish
zarurati turibdi.
O'zbekistondagi barcha auditorlik firmalarida AXSni izchil qo'llanilishini
ta'minlash ham vazifa hisoblanadi. AXSni joriy etishdagi qiyinchiliklar ko'pincha
global standartlarni turli mahalliy sharoitlarga moslashtirish zaruratidan kelib
chiqadi. Qonunchilikdagi farqlar, biznes amaliyoti va audit kasbining rivojlanish
darajasi qabul qilish jarayonida muammolar tug'dirishi mumkin. Tamoyillarga
asoslangan standartlarni qo'llashda professional hukm qilishning zarurati
amaliyotda nomuvofiqliklarga olib kelishi mumkin. O'zbekiston uchun
muammolar, ehtimol, AXSni samarali qabul qilish va qo'llash uchun zarur
infratuzilma va tajribani yaratish bilan bog'liq bo'ladi. O'zbekiston auditning
xalqaro standartlarini qabul qilish to'g'risida rasmiy qaror qabul qildi. Jarayon
hukumat qarorlari va Moliya vazirligining buyruqlari bilan rasmiylashtirilgan.
O'zbekistonda auditning xalqaro standartlarini tan olish tartibi to'g'risidagi maxsus
nizom ishlab chiqilgan. O'tish jarayonining asosiy bosqichlari quyidagilarni o'z
ichiga oladi:
1) AXSdan foydalanish huquqini olish uchun XBF bilan shartnoma tuzish;
2) AXS matnini davlat tiliga (o'zbek tiliga) tarjima qilish;
3) tarjima qilingan matnni auditorlar, ekspertlar va jamoatchilik bilan
muhokama qilish;
4) tarjima qilingan matnning ingliz tilidagi versiyasiga muvofiqligini ko'rib
chiqish;
5) tarjima qilish tartibiga muvofiqligi bo'yicha XBFdan tasdiq olish;

standartlashtirishning muhimligini ko'rsatadi. O'zbekistonning xalqaro
standartlarga o'tish strategiyasi mamlakatning global iqtisodiy maydonda o'z
o'rnini mustahkamlash va xalqaro investorlar uchun sharoit yaratishga qaratilgan
kengroq harakatlarning bir qismidir.
Auditning xalqaro standartlarini ishlab chiqish va takomillashtirishda bir
qator asosiy xalqaro tashkilotlar ishtirok etadi. Ulardan eng muhimlari quyidagilar:
1) Xalqaro Audit va Ishonchni Ta'minlash Standartlari Kengashi (IAASB):
XBF shafeligida faoliyat yurituvchi mustaqil standartlarni ishlab chiquvchi
organ. IAASB audit, sifat nazorati, ko'rib chiqish, boshqa ishonchni
ta'minlash va turdosh xizmatlar bo'yicha yuqori sifatli xalqaro standartlarni
belgilaydi. Uning maqsadi global miqyosda audit va ishonchni ta'minlash
topshiriqlari sifatini va bir xilligini oshirishdir. IAASB Auditning Xalqaro
Standartlari (ISA), Sifat Nazoratining Xalqaro Standartlari (ISQC) va
boshqa hujjatlarni ishlab chiqadi. U turli manfaatdor tomonlarning fikr-
mulohazalarini inobatga olgan holda qat'iy tartibga rioya qiladi.
2) Xalqaro Buxgalterlar Federatsiyasi (XBF): Buxgalteriya kasbining global
tashkiloti. XBF yuqori sifatli xalqaro standartlarning ishlab chiqilishi, qabul
qilinishi va amalda qo'llanilishini qo'llab-quvvatlaydi. U 130 dan ortiq
mamlakatda 175 dan ortiq a'zo tashkilotlarni birlashtiradi. XBF IAASBni
ham o'z ichiga olgan to'rtta mustaqil standartlarni ishlab chiquvchi
kengashni qo'llab-quvvatlaydi.
3) Davlat Manfaatlarini Nazorat Qilish Kengashi (PIOB): IAASB faoliyatini
xalq manfaatlariga mosligini ta'minlash uchun nazorat qiladi. U standartlarni
ishlab chiqish va qayta ko'rib chiqishda tegishli tartibga rioya qilinishini
ta'minlaydi. PIOB xalqaro moliya institutlari va nazorat organlarini o'z
ichiga olgan Monitoring Guruhi oldida hisobdordir.
4) Ichki Auditorlar Instituti (IIA): Ichki auditorlarning xalqaro professional
uyushmasi. IIA ichki auditning professional amaliyoti uchun global
standartlarni belgilaydi. U 2024 yilda o'zining Xalqaro Professional
Amaliyot Standartlari Doirasini (IPPF) yaqinda yangiladi.

Auditning xalqaro standartlarini joriy etish uchun, avvalo, huquqiy va
normativ-huquqiy bazani takomillashtirish zarur. Milliy auditorlik standartlari,
xalqaro audit talablariga muvofiqlashtirilgan holda, yanada samarali va shaffof
audit tizimini yaratadi. O‘zbekiston Respublikasida moliyaviy va audit sektori
samaradorligini oshirish uchun, auditorlik xizmatlarini tartibga solish, audit
standartlarini milliy qonunchilik bilan moslashtirish lozim. Bu, audit sohasida hal
qilinishi kerak bo‘lgan asosiy masalalardan biri hisoblanadi.
Auditning xalqaro standartlarini qo‘llash jarayonida kadrlar malakasini
oshirish muhim ahamiyatga ega. Xalqaro auditorlik talablarini muvaffaqiyatli
amalga oshirish uchun, audit sohasida malakali mutaxassislar tayyorlash zarur.
Auditorlar va buxgalterlar uchun xalqaro standartlar bo‘yicha o‘quv kurslari,
seminarlarga qatnashish, malaka oshirish dasturlarini tashkil etish muhimdir.
Auditorlarning tajriba va bilimlarini doimiy ravishda yangilab borish, ularning
kompetentsiyasini oshirish, audit tizimining samaradorligi va mustahkamligini
ta’minlashga xizmat qiladi. Shuningdek, auditorlik faoliyatining shaffofligini
oshirish ham juda muhim. Auditning xalqaro standartlarini joriy etish auditorlik
xulosalarining aniqligi va xolisligini ta’minlaydi. Bu, audit jarayonlarida
qatnashayotgan barcha tomonlar, jumladan, auditorlar, audit kompaniyalari, davlat
va xususiy sektor tashkilotlari o‘rtasida ochiq va samarali muloqot o‘rnatilishiga
olib keladi. Shaffoflik va ishonchni oshirish uchun, audit natijalarini keng
jamoatchilikka taqdim etish, audit xulosalarini keng tahlil qilish va mulohaza
yuritish kerak. Bu jarayon, shuningdek, audit faoliyatining samarasini oshiradi va
auditning asosiy tamoyillari bo‘lgan ob’ektivlik, mustaqillik va aniq hisobotlarni
ta’minlaydi.
Auditda raqamli texnologiyalar va sun'iy intellektning qo‘llanilishi audit
tizimini yanada samarali va tezkor qiladi. O‘zbekistonda auditning xalqaro
standartlarini joriy etish jarayonida, audit jarayonlarida yangi texnologiyalardan
foydalanish, masalan, raqamli audit vositalari va ma’lumotlarni tahlil qilishda
sun'iy intellektdan foydalanish auditorlik ishlarini tezlashtirish va sifatini oshirish
imkonini beradi. Bu, auditorlarning ishini engillashtiradi va auditning umumiy

Avstraliya va Singapur kabi mintaqalarda AXSni joriy etishda sezilarli yutuqlarga
erishilgan, ko'plab mamlakatlar ularni majburiy asosda qo'llamoqda. Bu AXSning
audit sifati va moliyaviy hisobotning shaffofligini ta'minlashdagi muhimligi
bo'yicha global konsensusni ko'rsatadi. Jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashishga
intilayotgan O'zbekiston auditorlik amaliyotlarini standartlashtirish bo'yicha ushbu
global harakatning bir qismidir.
Joriy etish darajalarini tasniflash: AXSni joriy etish darajasi
mamlakatdan mamlakatga farq qiladi. Ba'zi mamlakatlar AXSni to'liq joriy etib,
ularni barcha yoki ko'pchilik auditlar uchun majburiy qildi. Boshqa mamlakatlar
AXSni qisman joriy etish bosqichida bo'lib, ularni faqat auditning ayrim turlari
yoki kompaniyalarning muayyan toifalari uchun qo'llaydi. Shuningdek, AXSni
joriy etish bo'yicha rasmiy majburiyat olgan va tegishli normativ bazani ishlab
chiqish hamda auditorlarni tayyorlash jarayonida bo'lgan yurisdiktsiyalar ham
mavjud.
Mintaqaviy farqlarni hisobga olish: AXSni joriy etish sur'ati va darajasi
mintaqaga qarab sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Bu iqtisodiy rivojlanish
darajasi, milliy tartibga solish tizimlarining o'ziga xos xususiyatlari, shuningdek,
madaniy va tarixiy an'analar kabi ko'plab omillar bilan bog'liq. Masalan, Yevropa
Ittifoqi mamlakatlarida AXSni joriy etish ko'p jihatdan Yevropa Ittifoqi
direktivalari bilan bog'liq bo'lsa, boshqa mintaqalarda joriy etish jarayoni sekinroq
bo'lishi va milliy hukumatlar va professional tashkilotlarning tashabbuslariga
bog'liq bo'lishi mumkin.
O'xshash iqtisodiy tuzilmaga ega bo'lgan mamlakatlarni aniqlash:
O'zbekiston uchun o'xshash iqtisodiy tuzilma va rivojlanish darajasiga ega bo'lgan
mamlakatlar tajribasi alohida qiziqish uyg'otadi. Bunday mamlakatlarga
Qozog'iston, Qirg'iziston va Tojikiston kabi Markaziy Osiyoning boshqa davlatlari
kiradi. Aholi jon boshiga YaIM, sanoat tuzilmasi va jahon iqtisodiyotiga
integratsiya darajasi kabi asosiy iqtisodiy ko'rsatkichlarning qiyosiy tahlili o'xshash
iqtisodiy muammolar va imkoniyatlarga duch kelayotgan mamlakatlarni aniqlash
imkonini beradi. Ushbu mamlakatlarning auditni standartlashtirish sohasidagi

faqat ayrim hollarda yoki shikoyat asosida amalga oshiriladi. Natijada, sifatsiz
audit xulosalari ommaga chiqib ketmoqda.
Yechim;
 Auditorlar faoliyatini baholaydigan mustaqil “Audit sifati agentligi”ni
tashkil etish;
 Har ikki yilda bir marotaba har bir auditorlik firmasi faoliyatini tekshirish
va baholash;
 Baholash natijalarini ochiq reyestrda e’lon qilish (audit kompaniyalari
reytingini shakllantirish).
6. Talabalarning amaliy ko‘nikmasi zaifligi
Tahlil: Universitet va institutlarda auditorlik nazariyasi o‘rgatiladi, ammo
talabalarning amaliy ko‘nikmalari sust. Ular real audit hujjatlari, dasturlari yoki
hisobotlar bilan ishlamaydi. Shu sababli, o‘qishni bitirib chiqayotgan yoshlar
ishlab keta olmayapti.
Yechim:
 Har bir oliygohda “Audit laboratoriyasi” tashkil etish (kompyuter + real
holatlar asosida);
 Talabalarni 3-kursdan boshlab audit firmalarida majburiy amaliyotga
yuborish;
 Amaliy fanlarni xalqaro audit standarti asosida ishlab chiqish.
7. Audit xizmatlariga bo‘lgan ishonchning pastligi
Tahlil: So‘nggi yillarda auditorlik xulosalari, ayniqsa “buyurtma asosida
yozilgan” deb ko‘rilgan hisobotlar, jamoatchilik va investorlar ishonchini
pasaytirdi. Bu holat audit sohasining imijiga jiddiy putur yetkazmoqda.
Yechim:
 Mustaqil “Audit baholash komissiyasi” tashkil etish va har yili 100 ta
hisobotn tasodifiy tanlab tahlil qilish;
 Firibgarlik bilan bog‘liq holatlarda auditorlar litsenziyasini bekor qilish;

aniqroq va ishonchliroq tasavvurga ega bo'lish imkonini beradi. Xalqaro standartlar
asosida tayyorlangan moliyaviy hisobotlarning taqqoslanuvchanligi investorlarga
O'zbekiston kompaniyalarini xalqaro miqyosdagi raqobatchilari bilan oson
taqqoslash imkonini beradi. Xalqaro investorlarning O'zbekistonga investitsiya
kiritishga bo'lgan ishtiyoqi ortishi mumkin, chunki XASning qabul qilinishi
moliyaviy boshqaruvda xalqaro miqyosda eng yaxshi amaliyotlarga sodiqlikni
bildiradi va axborotning shaffof emasligi bilan bog'liq xavflarni kamaytiradi.
Xalqaro audit standartlariga muvofiq faoliyat yuritish O'zbekistonning
xalqaro miqyosda hamkorlik qilish imkoniyatlarini kengaytiradi va xalqaro
iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Xulosa qilib
aytganda, xalqaro audit standartlariga o'tish O'zbekiston uchun muhim iqtisodiy
imkoniyatlar yaratadi. Shaffoflikning oshishi, xorijiy investitsiyalarning jalb
qilinishi va global iqtisodiyotga integratsiya mamlakatning iqtisodiy o'sishi va
rivojlanishiga muhim hissa qo'shishi mumkin. Biroq, ushbu o'tishning
muvaffaqiyati standartlarni samarali joriy etish va ularning butun iqtisodiyot
bo'ylab izchil qo'llanilishiga bog'liq bo'ladi.

O‘zbekiston Respublikasi Audit Palatasining qarorlari (masalan, 2017 yil 15
martdagi №100 qarori).
"Audit faoliyati to‘g‘risida"gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni (2020 yil).
O‘zbekiston Respublikasining Milliy Audit Standartlari (2021 yil).
3. Auditning Xalqaro Standartlarini Milliy Tizimga Moslashtirish Yo‘l
Xaritalari:
Xalqaro audit standartlari va O‘zbekiston milliy tizimlari o‘rtasidagi farqlar.
Milliy audit tizimida amalga oshirilishi kerak bo‘lgan o‘zgarishlar.
Auditorlik xizmatlarini mustahkamlash uchun zarur bo‘lgan qonuniy o‘zgarishlar.
Internet saytlari:
1. www.gov.uz (O‘zbekiston Respublikasi Davlat hokimiyati portal)
2. www.UzA.Uz (O‘zbekiston milliy axborot agentligi rasmiy sayti)
3. www.gov.uz . (O‘zbekiston Respublikasi hukumat portali)
4. www.mf.uz (O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi sayti)
5. www.lex.uz (O‘z.R. Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi)
6. http://stat.uz .( Davlat statistika qo‘mitasi)
7. http://uza.uz/oz/politics . ( O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining rasmiy veb-
sayti)
8. https://uz.wikipedia.org ( Vikipediya)

6) ISQC (Sifat Nazoratining Xalqaro Standartlari): Barcha topshiriqlar yuqori
standartda bajarilishini ta'minlash uchun audit firmalarining sifat nazorati
tizimini yaratish va qo'llab-quvvatlash bo'yicha mas'uliyatini belgilaydi.
2-jadval: Auditning xalqaro standartlarini sinflashtirish mezonlari .
Mezon Izoh Misollar
Maqsad va
qo'llanilishi Auditingning maqsadi va
qamrovi. Xalqaro audit standartlari (ISA) – keng
qamrovli auditni amalga oshirishga
mo'ljallangan.
Normativ
hujjatlar Standartlarning huquqiy va
normativ asoslari. IFRS (Xalqaro moliyaviy hisobot
standartlari), ISA (Xalqaro audit
standartlari).
Tizim va usul Auditingning metodologiyasi va
qoidalari. Auditing usullari, rejalashtirish, test qilish
va hisobot tayyorlash.
Amaliyot darajasi Standartlarning qanchalik keng
va chuqur qo'llanilishi. Xalqaro audit standartlari, milliy
standartlarga qaraganda kengroq
qo'llaniladi.
Audit jarayoni Auditning turli bosqichlari
(rejalashtirish, bajarish,
xulosalash). Auditning boshlanishi, audit rejasi,
tasdiqlash va xulosa chiqarish.
Audit usullarini
qo'llash Audit usullarining turli shakllari
va yondoshuvlari. Xalqaro audit standartlarida testlar,
kuzatuvlar, intervyular va boshqa usullar
mavjud.
Hisobot
tayyorlash Auditing natijalarini taqdim etish
shakli va usuli. Audit hisobotlari, tavsiyalar va ularning
qayd etilishi.
Tashqi
tashkilotlar va
standartlar Auditingda boshqa xalqaro
tashkilotlarning roli va ulardan
foydalanish. IFAC (Xalqaro Moliyaviy Hisobot
Standartlari), IAASB (Xalqaro Audit va
Sug'urta Standartlari kengashi).
Konsalting va
auditni ajratish Konsalting xizmatlarining
audittan ajratilishi va ular
o'rtasidagi chegaralar. Auditingning mustaqilligi va tashqi
konsalting xizmatlarining auditorlik
ishlariga aralashmasligi.
O'zbekiston xalqaro standartlarning ushbu asosiy toifalarini qabul qilgan
bo'lib, bu global audit amaliyotiga moslashishga qaratilgan keng qamrovli

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1. Shuxratov, A. A. (2019). O‘zbekiston Respublikasi auditorlik sohasida xalqaro
standartlarning joriy etilishi va uning natijalari. O‘zbekiston Respublikasi
Buxgalteriya va Audit Jurnali, 5(1), 112-120.
2. Ergashev, M. K. (2020). Auditning xalqaro standartlari va milliy tizimlar
o‘rtasidagi farqlar. O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya va Audit Jurnali, 8(4),
67-80.
3. Toshpulatov, B. X. (2018). Audit faoliyatida xalqaro standartlarning o‘rni va
ahamiyati. Xalqaro iqtisodiyot va moliya jurnali, 11(2), 45-56.
4. Kamilov, F. B. (2021). Xalqaro audit standartlari va ularning O‘zbekistonda
qo‘llanishi. Xalqaro audit va moliya tahlili jurnali, 3(1), 33-41.
5. Davronov, S. T. (2017). Auditning xalqaro standartlarini milliy tizimga joriy
etishning nazariy asoslari. O‘zbekiston iqtisodiyoti va moliyasi, 7(1), 50-64.
6. Zoyirov, F. A. (2020). Auditning xalqaro standartlari: nazariy va amaliy
jihatlari. Buxgalteriya va audit, 12(2), 78-85.
7. Mahmudov, A. B. (2022). Audit jarayonida xalqaro standartlarning ahamiyati
va O‘zbekistonda ularni tatbiq etish. O‘zbekiston iqtisodiyoti va moliya tahlili,
15(3), 34-42.
8. Haydarov, T. A. (2019). Xalqaro audit standartlari va ularni O‘zbekistonda
joriy etishning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati. O‘zbekiston iqtisodiyot va audit
jurnali, 10(4), 89-97.
Ilovalar:
1. Auditning Xalqaro Standartlarining Tizimi:
ISA 200 – Auditorlik ishlarining umumiy maqsadlari va mas'uliyatlari.
ISA 315 – Moliyaviy hisobotdagi xatoliklarni aniqlash va baholash.
ISA 330 – Auditorlik jarayonlarini rejalashtirish va bajarish.
ISA 700 – Audit xulosalarining tuzilishi va taqdimoti.
2. O‘zbekiston Respublikasining Auditorlik Sohasidagi Huquqiy Normativ
Hujjatlari:

Audit xizmatlari sifatiga e’tibor kuchaymoqda: masalan, 2022 yilda tashqi
sifat nazorati yo‘lga qo‘yildi. Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 28 sentyabr qarori
bilan auditorlik tashkilotlari faoliyatini tashqi baholash tartibi tasdiqlandi, unda
Moliya vazirligi auditorlarning respublika jamoat birlashmalari vakillarini jalb
etgan holda sifat nazoratini o‘tkazishi belgilangan. Bu o‘zgarishlar auditorlik
sifatini oshirishga xizmat qilmoqda.
SWOT tahlil
Kuchli tomonlar Zaif tomonlar Imkoniyatlar Xavf-xatarlar
- Qonunchilik
darajasida xalqaro
standartlar joriy
etilishining mustahkam
asoslari (2018 y. qarori
bilan 2020-yildan
barcha auditlarda ISA
qo‘llanadi). -
O‘zbekiston Auditorlar
Palatasi va boshqa
kasbiy uyushmalarning
faoliyat yuritishi (CPD
va o‘qitish dasturlari).-
IFAC bilan aloqalar,
xalqaro konsalting va
texnik yordam
tarmoqlari mavjud. - Hozirgi milliy
audit standartlari
ISA’larning 2008
yilgi versiyasiga
asoslangan va ular
to‘liq ISA bilan mos
emas (CFRR
hisobotida ham
«amalga oshirilishi
nazariy asosga ega»
deya qayd etilgan).-
Malakali
auditorlarning
yetishmasligi, ayrim
cheklangan tajriba
va kasbiy bilim
kamchiligi. - Digital
texnologiyalar va
sun’iy intellektni
auditga joriy etish
(global tendentsiya).-
ACCA kabi xalqaro
sertifikatlar bilan
hamkorlik (ACCA va
mahalliy ATFBJ
o‘rtasida qo‘shma
imtihon shartnomasi
imzolangani bu
imkoniyatni
ko‘rsatadi).-
Korxonalar IFRS va
xalqaro audit
standartlariga o‘tishi
– bu auditorlik
xizmatlariga yangi
talab va bozorni
kengaytiradi. - Milliy iqtisodiyotga
bog‘liq cheklovlar va
moliyaviy bozorning
cheklangan
shaffofligi audit sifati
uchun xavf (masalan,
soliqqa oid xatarlar,
xo‘jalik yuritish
hajmining
o‘zgarishi).- Boshqa
mamlakatlarda
kuzatilayotgan
korruptsiya yoki
auditorlarga bosim
xavflari (qonun
talablariga rioya
etmaslik holatlari),
shu jumladan
standardlardan bo‘yin
tovlash ehtimoli.
Jadvalda keltirilganlar – yuqorida ta’kidlangan standartlar va siyosat
yangilari asosidagi baholashdir.
ISA 200, 315, 700 va ularning O‘zbekistonda qo‘llanilishi

 XASning tuzilishi, tasnifi va amaliyotdagi qo‘llanilishi yuzasidan tahlil
o‘tkazish;
 O‘zbekistonda auditga oid qonunchilik bazasini XAS bilan solishtirish;
 Audit sohasidagi malakali kadrlar yetishmovchiligi va boshqa tizimli
muammolarni aniqlash;
 Xorijiy mamlakatlar tajribasi asosida O‘zbekiston uchun mos taklif va
chora-tadbirlar ishlab chiqish;
 Raqamli audit vositalarini joriy etish va auditorlar malakasini oshirish
bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining predmeti: . Auditning xalqaro standartlarini ishlab chiqish,
ularning xalqaro va milliy miqyosda qo‘llanishi, shuningdek, O‘zbekistonda ularni
joriy etish jarayonining mexanizmlari.
Kurs ishining obyekti: O‘zbekiston Respublikasida xalqaro audit
standartlarini joriy etish va amaliyotda qo‘llash bilan bog‘liq bo‘lgan normativ-
huquqiy baza, auditorlik tashkilotlari, davlat idoralari, Auditorlar palatasi va
boshqa manfaatdor tomonlarning faoliyati.
Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kirish, uchta asosiy bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlardan iborat. Birinchi bobda auditning xalqaro standartlari
tizimi, ularning sinflanishi va nazariy asoslari yoritiladi. Ikkinchi bobda
O‘zbekistonda xalqaro standartlarni joriy etish amaliyoti, qonunchilik va
muammolar tahlil qilinadi. Uchinchi bobda esa xorijiy tajriba asosida
O‘zbekistonda audit tizimini takomillashtirish yo‘nalishlari va amaliy tavsiyalar
ilgari suriladi.

yondashuvni ko'rsatadi. AXSning turli toifalari auditorlik va ishonchni ta'minlash
xizmatlarining keng doirasini qamrab oladi. ISA moliyaviy hisobotlarning auditiga
yo'naltirilgan bo'lsa, ISAE ishonchni ta'minlashning boshqa shakllariga, ISRS esa
auditga aloqador bo'lmagan xizmatlarga tegishli. ISQC esa audit firmalarining
barcha topshiriqlar bo'yicha sifatni ta'minlash bo'yicha majburiyatlarini belgilaydi.
O'zbekistonning ushbu barcha toifalarni qabul qilishi mamlakatning audit sohasida
xalqaro standartlarga to'liq moslashishga intilishini ko'rsatadi. Auditning xalqaro
standartlarining nazariy asoslari bir qator fundamental prinsiplar va tushunchalarga
asoslanadi (ISA 200 va XBF Etika Kodeksi asosida):
1) Halollik: Barcha professional va biznes aloqalarida to'g'ri va halol bo'lish.
2) Xolislik: Professional yoki biznes qarorlariga ta'sir o'tkazishga qodir bo'lgan
har qanday tarafkashlik, manfaatlar to'qnashuvi yoki boshqalarning noo'rin
ta'siriga yo'l qo'ymaslik.
3) Professional Kompetentlik va Ehtiyotkorlik: Kompetentli professional xizmat
ko'rsatishni ta'minlash uchun zarur darajadagi professional bilim va
ko'nikmalarni saqlab turish va amaldagi standartlarga muvofiq ehtiyotkorlik
bilan harakat qilish.
4) Maxfiylik: Professional va biznes aloqalari natijasida olingan axborotning
maxfiyligini hurmat qilish.
5) Professional Xulq-atvor: Tegishli qonunlar va qoidalarga rioya qilish va
kasbga obro'sizlik keltiradigan har qanday xatti-harakatlardan qochish.
6) Mustaqillik: Audit davomida mustaqil fikrlash tarzini saqlab turish.
7) Asosiy tushunchalar:
8) Materiallik: Moliyaviy hisobot foydalanuvchilarining iqtisodiy qarorlariga
ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lgan xatolar material hisoblanadi.
9) Audit Riski: Auditor moliyaviy hisobot materiallarda noto'g'ri ko'rsatilgan
bo'lsa ham, noto'g'ri audit xulosasini berish xavfi.
10) Oqilona Ishonch: Auditor audit riskini maqbul darajaga tushirish uchun yetarli
va mos audit dalillarini to'plaganida olinadigan yuqori, ammo mutlaq
bo'lmagan ishonch darajasi.

to'g'risida"gi Qonun bilan tartibga solinadi. Ushbu Qonunning eng so'nggi tahriri
2025-yil 8-may holatiga ko'ra amal qiladi. Qonunning asosiy maqsadi auditorlik
faoliyati sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iboratdir. Mazkur Qonun 9
bob va 55 moddadan iborat bo'lib, auditorlik faoliyatining turli jihatlarini qamrab
oladi. Qonunning asosiy moddalari auditorlik faoliyatining mustaqillik, xolislik,
kasbiy bilimga egalik va axborotning maxfiyligi kabi fundamental prinsiplarini
belgilaydi. Shuningdek, davlat tomonidan tartibga solishning huquqiy asoslari va
turli davlat organlarining auditorlik sohasidagi vakolatlari aniqlab berilgan.
Auditorlar va auditorlik tashkilotlariga qo'yiladigan talablar, auditorlik tekshiruvini
o'tkazish tartibi va auditorlik xulosalarini berish qoidalari ham Qonunda o'z aksini
topgan. Bundan tashqari, auditorlik tashkilotlari va auditorlar reyestrini yuritish,
auditorlar ishining sifatini nazorat qilish mexanizmlari hamda auditorlik
qonunchiligini buzganlik uchun javobgarlik masalalari ham tartibga solingan.
Yangi qonun auditorlik faoliyatini tartibga soluvchi hujjatlarni
unifikatsiyalash va tizimlashtirish orqali yanada qulay va tushunarli huquqiy muhit
yaratishga qaratilgan. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 19-
sentabrdagi PQ-3946-sonli qarori bilan tasdiqlangan chora-tadbirlar rejasiga
muvofiq, 2020-yil 1-yanvardan boshlab auditorlik tashkilotlari auditorlik
faoliyatini faqat Xalqaro buxgalterlar federatsiyasi (XBF) tomonidan nashr
etiladigan auditning xalqaro standartlari (XAS) asosida amalga oshirishi
belgilangan. Bu qoida moliyaviy hisobotlarning ishonchliligini oshirish va axborot
riskini kamaytirishga xizmat qiladi.
"Auditorlik faoliyati to'g'risida"gi yangi tahrirdagi Qonun avvalgi, 2000-
yilda qabul qilingan qonunning o'rniga keldi. So'nggi 20 yil davomida audit
bozorida sezilarli o'zgarishlar va islohotlar amalga oshirilgani sababli, avvalgi
qonun bugungi kun talablariga to'liq javob bermas edi. Yangi qonun auditorlik
faoliyatini litsenziyalanadigan faoliyat turlari tarkibidan chiqarishni nazarda tutadi.
Qonunda "audit qo'mitasi" va "renking" kabi tushunchalarning ta'rifi berilganligi
O'zbekiston audit muhitining tobora rivojlanib borayotganligidan dalolat beradi.
Bu, ehtimol, korporativ boshqaruvning yanada mustahkam tuzilmalari va

11) Professional Skeptitsizm: Savol berishga tayyorlik, xato yoki firibgarlik tufayli
yuzaga kelishi mumkin bo'lgan noto'g'ri ko'rsatilish holatlariga e'tiborli bo'lish
va audit dalillarini tanqidiy baholashni o'z ichiga olgan munosabat.
Prinsipallar (masalan, aksiyadorlar) va agentlar (masalan, menejment) o'rtasidagi
munosabatlarni va menejment harakatlarini nazorat qilishda auditning rolini
tushuntiradi.Menejment odatda tashkilot haqida tashqi manfaatdor tomonlarga
qaraganda ko'proq ma'lumotga ega ekanligini tan oladi va audit ishonchli kafolat
berish orqali ushbu asimmetriyani kamaytirishga yordam beradi.
O'zbekistonning AXSni qabul qilishi ham audit sifatini ta'minlash uchun
universal tarzda qo'llaniladigan ushbu fundamental prinsiplar va asosiy
tushunchalarga asoslanadi. AXSning etik prinsiplarga asoslanishi auditorlik
kasbining ishonchliligini mustahkamlaydi. Materiallik, audit riski va oqilona
ishonch kabi tushunchalar auditorlarga auditning ko'lamini va intensivligini
aniqlashda yordam beradi. Professional skeptitsizm auditorlarga tanqidiy
fikrlashga va audit dalillarini mustaqil ravishda baholashga imkon beradi. Agentlik
nazariyasi va axborot asimmetriyasi esa auditning iqtisodiy ahamiyatini va unga
bo'lgan talabni tushunishga yordam beradi. O'zbekistonning ushbu nazariy
asoslarga sodiqligi mamlakatda yuqori sifatli audit amaliyotini rivojlantirishga
qaratilganligini ko'rsatadi. Auditning xalqaro standartlari bir qator muhim
ahamiyat va afzalliklarga ega:
1. Audit Sifati va Ishonchliligini Oshirish: Turli yurisdiktsiyalarda yuqori sifatli
auditlarni izchil ravishda bajarish uchun mezonlarni ta'minlaydi. Moliyaviy
hisobotning ishonchliligini oshirishga yordam beradi, bu esa investorlarning
ishonchini oshiradi.
2. Taqqoslanuvchanlik va Shaffoflikni Yaxshilash: Turli mamlakatlar bo'ylab
moliyaviy hisobotlarni taqqoslashni osonlashtiradi, bu investorlar va boshqa
manfaatdor tomonlarga foyda keltiradi. Moliyaviy hisobotda shaffoflikni
oshiradi, bu esa foydalanuvchilarga tashkilotning moliyaviy holati va
faoliyatini tushunishni osonlashtiradi.
3. Chegaralararo Bitimlar va Investitsiyalarni Osonlashtirish: Xalqaro

miqyosda tan olingan standartlarga rioya qilish va xalqaro professional
tashkilotlarning tajribasidan foydalanishga bo'lgan qat'iy intilishini namoyish etadi.
Bu O'zbekiston auditorlik kasbining ishonchliligini va xalqaro maydonda obro'sini
oshirishga xizmat qiladi.
4-jadval: O‘zbekistonda auditning xalqaro standartlarini qo‘llashdagi
muammolar va ularga ta’sir etuvchi omillar.
Muammo Tavsifi Ta’sir etuvchi omillar
1. Malakali auditorlar
yetishmasligi Xalqaro standartlar asosida
ishlay oladigan mutaxassislar
soni kam - Ta’lim sifatining pastligi
- Amaliy tajribaning
yetishmasligi
- Sertifikatlash tizimining sust
rivojlanganligi
2. Xalqaro standartlar
bo‘yicha bilimlarning yetarli
emasligi Auditorlar orasida ISA haqida
tushuncha yetarli emas - Davomiy kasbiy rivojlanish
kurslarining yetishmasligi
- O‘zbek tilida yetarli adabiyotlar
yo‘qligi
3. Milliy qonunchilik va
xalqaro standartlar o‘rtasida
nomuvofiqlik Mahalliy audit qonunlari va ISA
o‘rtasida tafovutlar mavjud - Qonunchilik bazasining sekin
modernizatsiyalashuvi
- Milliy yondashuvlarning
ustuvorligi
4. Audit firmalarining
moddiy-texnik bazasi pastligi Zamonaviy audit texnologiyalari
yetarli emas - Moliyaviy resurslarning
cheklanganligi
- Raqamli vositalarning keng
joriy qilinmaganligi
5. Auditga bo‘lgan
ishonchning pastligi Audit natijalariga ishonch past,
bu faoliyatga bo‘lgan qiziqishni
kamaytiradi - Oldingi yillarda bo‘lgan sifatsiz
audit holatlari
- Audit natijalarining shaffof
e’lon qilinmasligi
6. Davlat nazoratining
kuchsizligi Audit firmalarining faoliyati
ustidan samarali nazorat yetarli
emas - Tartibga soluvchi organlarning
imkoniyatlari cheklangan
- Mexanizmlarning to‘liq
ishlamasligi

ishlab chiqish va qabul qilishda muhim rol o'ynadi. Milliy me'yoriy hujjatlarning
xalqaro talablarga mos kelishini ta'minlash uning asosiy vazifalaridan biridir.
Moliya vazirligining auditorlik sohasidagi siyosati modernizatsiya va xalqaro
standartlarga moslashishga qaratilgan kuchli intilish bilan ajralib turadi. Uning
keng qamrovli vazifalari, jumladan, qonunchilikni ishlab chiqish, me'yoriy nazorat,
salohiyatni oshirish va xalqaro hamkorlik, O'zbekiston auditorlik kasbining
kelajagini shakllantirishdagi markaziy rolini ta'kidlaydi. Vazirlikning o'z veb-sayti
orqali shaffoflikka e'tibor qaratishi ishonchni mustahkamlash va manfaatdor
tomonlarga auditorlik qoidalari, standartlari va auditorlar reyestri to'g'risida muhim
ma'lumotlarni taqdim etishga qaratilganligini ko'rsatadi.
O'zbekistonning xalqaro audit standartlariga o'tishining iqtisodiy
oqibatlari:
Xalqaro audit standartlariga o'tish O'zbekiston iqtisodiyoti uchun sezilarli
ijobiy oqibatlarga olib kelishi kutilmoqda. Birinchi navbatda, moliyaviy
hisobotlarning ishonchliligi va shaffofligini oshirish orqali xorijiy investitsiyalarni
jalb qilish imkoniyati ortadi. Bu, o'z navbatida, mamlakatga katta miqdorda kapital
kirib kelishiga va iqtisodiy o'sishga turtki berishi mumkin. Audit va moliyaviy
hisobot sohasida global miqyosda eng yaxshi amaliyotlarga moslashish
O'zbekistonda umumiy investitsiya muhiti va biznes muhitini yaxshilaydi. Bu
mahalliy va xalqaro kompaniyalar uchun O'zbekistonda faoliyat yuritish va
investitsiya kiritishni yanada qulay qiladi.
Xalqaro standartlarga o'tish O'zbekistonning global iqtisodiyotga chuqurroq
integratsiyalashuviga va xalqaro iqtisodiy hamkorlikning mustahkamlanishiga
yordam beradi, chunki mamlakatning moliyaviy hisobot amaliyoti xalqaro
hamkorlar uchun taqqoslanadigan va tushunarli bo'ladi. Xalqaro standartlarni qabul
qilish natijasida oshgan shaffoflik va axborot asimmetriyasining kamayishi xalqaro
bozorlarda moliyalashtirishga intilayotgan O'zbekiston kompaniyalari uchun
kapital narxining pasayishiga olib kelishi mumkin. Investorlar uchun moliyaviy
axborotning shaffofligi va ishonchliligi, XASga muvofiq o'tkazilgan auditlar
natijasida, O'zbekiston kompaniyalari moliyaviy holati va faoliyati to'g'risida

operatsiyalar uchun moliyaviy hisobotlarni tayyorlash va audit qilish bilan
bog'liq xarajatlar va murakkabliklarni kamaytiradi. Moliyaviy hisobot va audit
uchun umumiy tilni ta'minlash orqali chegaralararo investitsiyalarni
rag'batlantiradi.
4. Global Moliyaviy Barqarorlikni Mustahkamlash: Moliyaviy axborotning
ishonchliligini oshirish orqali moliya va kapital bozorlarining to'g'ri ishlashiga
hissa qo'shadi. Sog'lom moliyaviy hisobot amaliyotini rag'batlantirish orqali
moliyaviy inqirozlar xavfini kamaytiradi.
5. Auditorlar uchun Afzalliklar: Auditlarni amalga oshirish uchun aniq
yo'riqnomalar va izchil asosni ta'minlaydi. Global miqyosda auditorlik
kasbining professionalligi va kredibilitetini oshiradi.
6. O'zbekistonning Kutilayotgan Afzalliklari: AXSni qabul qilish O'zbekistonda
audit sifatini va ishonchliligini oshirishi kutilmoqda. Bu investorlar va xalqaro
hamjamiyatning ishonchini oshirishga olib kelishi mumkin. Shuningdek,
mamlakatda yanada qulay biznes muhitiga hissa qo'shishi mumkin.
AXSning joriy etilishi global iqtisodiyotda ishonchni mustahkamlaydi.
Moliyaviy hisobotning taqqoslanuvchanligi investorlarga to'g'ri qarorlar qabul
qilishga yordam beradi. Chegaralararo investitsiyalarning osonlashuvi xalqaro
savdoni rivojlantiradi. Auditorlar uchun aniq yo'riqnomalar kasbiy faoliyatning
yuqori darajada bo'lishini ta'minlaydi. O'zbekiston uchun AXSga o'tish xalqaro
maydonda raqobatbardoshlikni oshirish va investitsiyalarni jalb qilish uchun
muhim qadamdir. Auditning xalqaro standartlarini qo'llashda bir qator
qiyinchiliklar mavjud:
1. Amaliyotga joriy etishdagi qiyinchiliklar: Turli mamlakatlarning
qonunchilik va me'yoriy muhitidagi farqlar qiyinchiliklar tug'dirishi
mumkin. Standartlarni mahalliy tillarga tarjima qilish va ularni to'g'ri talqin
qilish qiyin bo'lishi mumkin. Buxgalteriya hisobi bo'yicha yetarli ta'lim va
tayyorgarlikning yo'qligi samarali joriy etishga to'sqinlik qilishi mumkin.
O'zgarishlarga qarshilik va mavjud audit amaliyotida sezilarli o'zgarishlar
kiritish zarurati ham muammo bo'lishi mumkin.

Qozog'iston:
Joriy etish strategiyasi: Qozog'iston auditning xalqaro standartlarini joriy
etish bo'yicha qadamlar qo'ymoqda, jumladan, mustaqil Jamoat audit kengashini
(PAC/KZ) tashkil etish. AXSni majburiy qo'llash qonuniy ravishda
mustahkamlanmoqda. Professional auditorlik tashkilotlari (PAOs/KZ) audit sifatini
ta'minlashga jalb qilinmoqda. Asosiy e'tibor AXSga muvofiqlikni ta'minlash uchun
sifat nazorati tizimini takomillashtirishga qaratilgan.
Yuzaga kelgan qiyinchiliklar: AXSning tarjimalari va huquqni qo'llashda
nomuvofiqliklar mavjud. Auditorlarga nisbatan qat'iy sifat talablari yo'q. Sifat
nazorati inspektorlarining mustaqilligini ta'minlash zarur.
O'zbekiston uchun saboqlar: Qozog'iston tajribasi sifatli tarjimalar va
standartlarga rioya qilishni ta'minlash bo'yicha aniq vakolatlarga ega kuchli
mustaqil nazorat organining muhimligini ta'kidlaydi. Professional tashkilotlarni
jalb qilish ham muhim jihatdir.
Qirg'iziston:
Joriy etish strategiyasi: Qirg'iziston auditning barcha turlarida xalqaro
standartlarga to'liq moslashishga intilmoqda. Oliy audit institutlarining xalqaro
standartlariga (ISSAI) mos keladigan qo'llanmalar ishlab chiqilmoqda.
Samaradorlik auditi va muvofiqlik auditlarining soni va sifatini oshirishga alohida
e'tibor qaratilmoqda.
Yuzaga kelgan qiyinchiliklar: Auditorlikdan o'tayotgan tashkilotlar
moliyaviy hisobotlarni Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga (MHXS)
muvofiq tayyorlamaydi. Oliy audit institutlarining xalqaro standartlari (ISSAI)
bo'yicha xodimlarning malakasi yetarli emas. Sifat nazorati tizimini
takomillashtirish zarur.
O'zbekiston uchun saboqlar: Qirg'iziston tajribasi buxgalteriya hisobi
standartlari (MHXS) bilan audit standartlarini (AXS/ISSAI) uyg'unlashtirishning
muhimligini ta'kidlaydi. Auditorlarni o'qitishga investitsiya kiritish va ishonchli
sifat nazorati mexanizmlarini ishlab chiqish ham hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Tahlil: Iqtisodiy jihatdan solishtirish mumkin bo'lgan mamlakatlar

toifalarini, jumladan ISA, ISQC, ISRE, ISAE va ISRSni tan oladi, bu global audit
amaliyotiga moslashishning keng qamrovli yondashuvini ko'rsatadi. AXSni
topshiriq turiga ko'ra sinflashtirish manfaatdor tomonlarning turli darajadagi va
turdagi ishonchga bo'lgan ehtiyojlarini aks ettiradi. Bu tasnif auditorlarga muayyan
topshiriqqa qarab eng mos standartlarni qo'llash imkonini beradi, bu esa
axborotdan foydalanish maqsadiga mos keladigan ish va hisobot darajasini
ta'minlaydi. Mavzu bo'yicha sinflashtirish audit jarayonining turli jihatlarini
qamrab oluvchi tuzilgan tizimni ta'minlaydi. Bu tizim auditorlarga standartlarning
keng to'plamini osongina boshqarishga va auditning barcha muhim bosqichlari
etarli darajada qamrab olinganligiga ishonch hosil qilishga yordam beradi. Ishonch
darajasiga ko'ra ajratish (oqilona va cheklangan) ishonchning qiymati va uni olish
uchun zarur bo'lgan resurslar o'rtasidagi muvozanatni ta'kidlaydi. Bu tashkilotlarga
o'zlarining maxsus ehtiyojlari va manfaatdor tomonlarining kutuvlariga eng mos
keladigan topshiriq turini tanlash imkoniyatini beradi.
O'zbekistonning AXSning barcha asosiy toifalarini qabul qilishi global audit
amaliyotining keng qamrovli uyg'unlashuviga sodiqligini ko'rsatadi. Auditning
xalqaro standartlari IAASB tomonidan nashr etilgan "Sifat nazorati, audit, ko'rib
chiqish, boshqa ishonchni ta'minlash va turdosh xizmatlarning xalqaro standartlari
to'plami"da o'z aksini topgan. Ushbu to'plamda umumiy tamoyillar va individual
standartlar o'rin olgan. Ierarxiyaning eng yuqori pog'onasida "Mustaqil auditorning
umumiy maqsadlari va Auditning Xalqaro Standartlariga muvofiq auditni
o'tkazish" deb nomlangan ISA 200 turadi, unda asosiy tamoyillar belgilab berilgan.
Keyingi bosqichda audit jarayonining muayyan jihatlariga bag'ishlangan maxsus
ISAlar keladi, masalan, riskni baholash (ISA 315), baholangan risklarga javob
(ISA 330) va materiallik (ISA 320). Xalqaro audit amaliyoti bo'yicha eslatmalar
(IAPN) amaliy yordam beradi, ammo qo'shimcha talablar yuklamaydi. Har bir
ISAning tuzilishi quyidagicha: kirish (maqsad, doira va mavzu), maqsad, ta'riflar,
talablar (auditor bajarishi shart bo'lgan aniq harakatlar) va qo'llanilishi va boshqa
tushuntirish materiallari (talablarni yanada tushuntirish va misollar). AXS o'zaro

ehtimoli mavjud.
O'AP auditorlar uchun xalqaro standartlarning talablari va ularni amalda
qo'llash bo'yicha o'quv va malaka oshirish dasturlarini tashkil etish va o'tkazish
uchun mas'ul bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, Palata O'zbekiston hududida
auditorlik tashkilotlari va individual auditorlar tomonidan xalqaro standartlarning
amalda qo'llanilishini monitoring qilishda ishtirok etishi mumkin. O'zbekiston
Auditorlar Palatasi xalqaro standartlarni joriy etishning texnik jihatlarida, xususan,
ularni tarjima qilish va qabul qilish bilan bog'liq ma'muriy jarayonlarni
boshqarishda markaziy rol o'ynaydi. Palataning milliy standartlarni ishlab chiqish
va treninglar o'tkazishdagi potentsial ishtiroki xalqaro ko'rsatmalar va mahalliy
amaliyot o'rtasidagi tafovutni bartaraf etishda uning muhimligini yanada
ta'kidlaydi.
O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining audit sohasidagi siyosati:
O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi auditorlik sohasidagi davlat
siyosatini amalga oshiruvchi vakolatli davlat organidir. Vazirlik auditorlik
sohasidagi davlat siyosatini amalga oshiradi, O'zbekistonning auditorlikka oid
manfaatlarini xalqaro tashkilotlarda himoya qiladi, o'z vakolatlari doirasida
auditorlik faoliyatini tartibga soluvchi me'yoriy-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqadi,
tasdiqlaydi va amalga oshiradi. Moliya vazirligi auditorlik tashkilotlari va
auditorlarining rasmiy reyestrlarini yuritadi, auditorlik tashkilotlari ishining sifatini
auditorlarning jamoat birlashmalari bilan birgalikda tashqi nazorat qiladi,
auditorlik xizmatlari rivojlanishini tahlil qiladi hamda o'z faoliyatining ochiqligi va
shaffofligini ta'minlaydi. Vazirlik ISAlarni rasmiy qabul qilish jarayonida muhim
rol o'ynaydi, shu jumladan, qaror qabul qilish va tarjima qilingan standartlarni
nashr etish. Shuningdek, xalqaro audit standartlari bo'yicha bepul onlayn ta'lim
platformasini ishlab chiqishda faol ishtirok etmoqda. Auditorlar palatasi bilan
yaqin hamkorlikda xalqaro standartlarni tarjima qilish va joriy etish ishlarini
muvofiqlashtiradi.
Moliya vazirligi milliy qonunchilikni xalqaro prinsiplar bilan
uyg'unlashtirishga qaratilgan "Auditorlik faoliyati to'g'risida"gi yangi Qonunni

II-BOB: O'ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA AUDITNING XALQARO
STANDARTLARINI QO'LLASH AMALIYOTI
2.1. O'zbekiston Respublikasida auditga oid qonunchilik bazasi va milliy
standartlarning xalqaro standartlar bilan uyg'unlashuvi
O'zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini tartibga solishning ilk
bosqichlari mamlakat mustaqillikka erishganidan so'ng boshlandi. 1992-yil 9-
dekabrda "Auditorlik faoliyati to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasining birinchi
Qonuni qabul qilindi. Bu qonun MDH davlatlari orasida auditorlik faoliyatining
huquqiy asoslarini belgilab bergan birinchi hujjatlardan biri bo'ldi. 1992-yilda
O'zbekiston Buxgalterlar va Auditorlar Milliy Assotsiatsiyasi (O'zBAMA) tashkil
etildi. Assotsiatsiya auditorlik kasbining dastlabki rivojlanishida muhim rol
o'ynadi. Keyinchalik, O'zBAMA va Moliya vazirligi hamkorligida milliy audit
standartlarini (AFMS) ishlab chiqish jarayoni boshlandi. Ushbu standartlarni ishlab
chiqishda xalqaro standartlarga moslashish va ayni paytda milliy xususiyatlarni
hisobga olish maqsad qilindi. Dastlabki milliy standartlar auditni rejalashtirish,
hujjatlashtirish, muhimlik darajasi, audit riski, audit dalillari va hisobot berish kabi
asosiy yo'nalishlarni qamrab oldi. Vaqt o'tishi bilan Xalqaro audit standartlari
(XAS) muntazam ravishda yangilanib turilganligi sababli, O'zbekistonning milliy
standartlari ulardan biroz orqada qolishi mumkin edi. Shunga qaramay, milliy
standartlarni xalqaro amaliyot bilan uyg'unlashtirish bo'yicha doimiy sa'y-
harakatlar olib borildi. Xususan, xalqaro standartlar ba'zi mamlakatlarda, jumladan
O'zbekistonda milliy standartlarni ishlab chiqish uchun asos bo'lib xizmat qiladi.
O'zbekistonda auditorlik kasbining rivojlanishining ilk bosqichlarida O'zBAMA
kabi professional uyushmalar muhim rol o'ynaganligi aniq. Ularning Moliya
vazirligi bilan hamkorligi me'yoriy hujjatlarni ishlab chiqishda davlat va xususiy
sektor hamkorligining muhimligini ko'rsatadi.
O'zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyati sohasidagi munosabatlar
2021-yil 25-fevralda qabul qilingan O'RQ-677-sonli "Auditorlik faoliyati

MUNDARIJA
KIRISH .......................................................................................................................................................... 3
I-BOB: AUDITNING XALQARO STANDARTLARI TIZIMI VA ULARNING NAZARIY ASOSLARI ............................ 5
1.1 Auditning xalqaro standartlarining mohiyati va rivojlanish tarixi. ......................................................... 5
1.2 Auditning xalqaro standartlarini sinflashtirish mezonlari va tuzilishi. .................................................. 10
II-BOB: O'ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA AUDITNING XALQARO STANDARTLARINI QO'LLASH AMALIYOTI . 19
2.1. O'zbekiston Respublikasida auditga oid qonunchilik bazasi va milliy standartlarning xalqaro
standartlar bilan uyg'unlashuvi .................................................................................................................. 19
2.2. O'zbekistonda auditning xalqaro standartlarini qo'llashda mavjud muammolar va ularga ta'sir
etuvchi omillar ........................................................................................................................................... 23
III-BOB: AUDITNING XALQARO STANDARTLARINI O'ZBEKISTON AMALIYOTIDA QO'LLASHNI
TAKOMILLASHTIRISH YO'NALISHLARI ........................................................................................................ 30
3.1. Xorijiy mamlakatlar tajribasidan foydalanish orqali O'zbekistonda audit faoliyatini standartlashtirish
................................................................................................................................................................... 30
3.2 O‘zbekistonda xalqaro audit standartlarini joriy etishdagi tizimli muammolar va ularni bartaraf etish
yo‘llari ........................................................................................................................................................ 36
Xulosa va takliflar ....................................................................................................................................... 43
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI: ............................................................................................... 46

standartlariga rioya qilishni ta'minlash, balki foydalanuvchilarning moliyaviy
hisobotga bo'lgan ishonchini oshirish orqali axborot riskini kamaytirishni ham o'z
ichiga oladi. Audit standartlarini standartlashtirishga dastlabki urinishlar milliy
darajada amalga oshirildi. 1948 yilda Amerika Qasamyod Qilgan Buxgalterlar
Instituti (AICPA) tomonidan "Umumlashtirilgan audit standartlari" ishlab chiqildi.
Shu davrda Ichki Auditorlar Instituti ham "Ichki auditorlarning majburiyatlari"ni
e'lon qildi.
Ikkinchi jahon urushidan keyingi davrda global iqtisodiy integratsiyaning
kuchayishi bilan xalqaro standartlarga bo'lgan ehtiyoj ortdi. 1973 yilda tashkil
etilgan Xalqaro Buxgalteriya Standartlari Qo'mitasi (IASC) birinchi xalqaro
standartlarni ishlab chiquvchi organ bo'ldi. 1970-yillarning oxirida XBFning
Xalqaro Audit Amaliyoti Qo'mitasi (IAPC) Auditning Xalqaro Standartlarini (ISA)
ishlab chiqishni boshladi. 1994 yilga kelib, ISAning asosiy to'plami kodlashtirilib,
e'lon qilindi. Muhim bosqichlar va rivojlanishlar qatorida 2002 yilda IAPC
Xalqaro Audit va Ishonchni Ta'minlash Standartlari Kengashiga (IAASB)
aylantirildi, bu standartlarni ishlab chiqish jarayonini kuchaytirishga qaratilgan edi.
IAASB 2008 yil oxiriga kelib yakunlangan "Clarity Project" ni amalga oshirdi, bu
AXSning tushunarliligini va izchil qo'llanilishini yaxshilashga qaratilgan edi.
IAASB doimiy ravishda paydo bo'layotgan masalalarni hal qilish va audit sifatini
oshirish uchun AXSni yangilab va qayta ko'rib chiqadi. Ichki auditorlar instituti
(IIA) ham ichki auditning global standartlarini belgilashda muhim rol o'ynaydi,
2024 yilda yaqinda yangilanishlar kiritildi. O'zbekistonning xalqaro audit
standartlariga o'tishi yaqinda sodir bo'lgan voqea hisoblanadi. Mamlakat global
amaliyotga moslashish uchun ushbu standartlarni faol ravishda qabul qilish va
joriy etish ustida ishlamoqda. Ikkinchi jahon urushidan keyin xalqaro savdo va
investitsiyalarning o'sishi turli mamlakatlarda moliyaviy hisobotning izchilligi va
taqqoslanuvchanligiga bo'lgan ehtiyojni kuchaytirdi. Bu ehtiyoj xalqaro
buxgalteriya va audit standartlarini ishlab chiqishga turtki berdi. IASC va
keyinchalik IAASBning tashkil etilishi global iqtisodiyotning o'sib borayotgan
talablariga javob berish uchun auditorlik sohasidagi xalqaro hamkorlik va

tajribasi kuchli nazorat organlariga bo'lgan ehtiyoj, buxgalteriya hisobi va audit
standartlarini uyg'unlashtirishning muhimligi, auditorlarni o'qitishga investitsiya
kiritish zarurati va xalqaro hamkorlikning qiymati kabi umumiy mavzularni
aniqlaydi.

ISA 200 («Mustaqil auditorning umumiy maqsadlari va auditni xalqaro
standartlarga muvofiq o‘tkazish»): Auditorning asosiy maqsadi – moliyaviy
hisobotlarda hisobot berish doirasida хў jatlarning soliq (foydalanish) asosida
tayyorlanganiga ishonch bilan xulosani taqdim etishdir. ISA 200 auditorlar
nazaridagi halollik, maqbul audit kriteriyalarini ta’minlash va axloqiy kodeksga
rioya qilish zarurligini ta’kidlaydi. O‘zbekiston standartlarida ham auditorning
xulosasi kapitalning “xaqiqatda aks ettirilishi” tamoyiliga asoslangan bo lib,ʻ
auditorning mustaqilligi va axloqiy me’yorlarga muvofiqligi ustuvor hisoblanadi .
ISA 315 («Moliyaviy hisobotlarda sezilarli buzilish xavfini aniqlash va
baholash»): Ushbu standart auditorni tashkilot va uning tashqi muhitini chuqur
tahlil qilish orqali xatolik ehtimoli yuqori bo‘lishi mumkin bo‘lgan maydonlarni
aniqlashga yo‘naltiradi. IAASB ta’kidlashicha, 2019 yilda qayta ko‘rib chiqilgan
ISA 315 auditorning xavfni baholash jarayonini kuchaytiradi va ISA 330
(xavflarga qarshi javoblar) bilan uyg‘unlikni ta’minlaydi. O‘zbekiston auditorlik
standartlarida ham auditi rejalashtirish jarayoni riskka asoslangan – auditor
korxona tizimi va ichki nazoratlarini o‘rganib, asosiy xavf omillarini aniqlashi
lozim.
ISA 700 («Xulosani shakllantirish va moliyaviy hisobotlar haqida hisobot
berish»): Auditor xulosasi (hisoboti) moliyaviy hisobotlar haqqoniy baholanganligi
to‘g‘risida fikr bildirib, maxsus xatolik (fark) yoki noaniqlik holatiga qat’iy e’tibor
qaratadi. O‘zbek qonunchiligida auditor «yopiq shakldagi» xulosani berdi, u ISA
700 ga o‘xshash mazmunni o‘z ichiga oladi, biroq «muvofiqlik xulosasi»
talablariga mos tarzda yoziladi. Masalan, Jahon banki ekspertlari tahlilida qayd
etilishicha, O‘zbekistonda auditor hisoboti uzoq formatli va ichki nazorat hamda
soliqqa oid muammolarni o‘z ichiga oladi; «auditor xulosasi» esa ISA 700 talablari
bilan o‘xshash ma’lumotlarni beradi.
Ushbu ISA’larning har biri O‘zbekistonga mohiyatan tatbiq etilmoqda:
masalan, 2022-yildan e’tiboran barcha auditorlar ISA’larni majburiy qo‘llashi
qonunda belgilangan, bu davlatda auditorlik amaliyotini xalqaro standartlarga
moslashtirishga qaratilgan katta qadamdir.

Xulosa va takliflar
Auditning xalqaro standartlari (ISA) zamonaviy auditorlik faoliyatining
asosiy tamoyillari va qo‘llaniladigan qoidalarini belgilaydi. Ushbu standartlar,
auditorlik jarayonlarini yanada samarali va professional tarzda tashkil etish, audit
xulosalarining to‘g‘riligi va ishonchliligini ta’minlash uchun zarur. ISA tizimi,
auditning har bir bosqichini rejalashtirishdan tortib, xulosalarning tuzilishigacha
bo‘lgan jarayonlarni, shuningdek, auditorlarning mas’uliyatini va ularning
mustaqilligini ta’minlashga qaratilgan. Bunday standartlar, auditorlik faoliyatining
sifatini yaxshilash, audit jarayonining ishonchliligi va aniqligini oshirishga yordam
beradi, shu bilan birga moliyaviy hisobotlarning aniq va to‘g‘ri bo‘lishini
kafolatlaydi.
O‘zbekiston Respublikasida auditning xalqaro standartlarini joriy etish,
milliy audit tizimining yanada modernizatsiyasi va global iqtisodiy sharoitlarga
moslashishi uchun zarurdir. Global miqyosda auditning xalqaro standartlari amalga
oshirilayotgan va kuchayib borayotgan moliyaviy shaffoflik, investorlar
ishonchining oshishi va savdo-sotiqning tartibga solinishi kabi talablarga javob
beradi. Bunday global talablar bilan hamohanglikda, O‘zbekiston audit sohasini
optimallashtirish, xalqaro iqtisodiy tizim bilan integratsiya qilish va milliy
iqtisodiyotning barqarorligini ta’minlash uchun zarur qadamlarni tashlashi lozim.
Auditning xalqaro standartlarini to‘liq joriy etish O‘zbekiston uchun bir
qator ijobiy natijalar beradi. Birinchidan, xalqaro audit standartlarini joriy etish
milliy audit tizimining zamonaviylashtirilishiga olib keladi. O‘zbekistonning
iqtisodiy va moliyaviy tizimlari, global audit talablariga javob bera olish orqali,
xalqaro miqyosda o‘zining raqobatbardoshligini oshiradi. Ikkinchidan, auditorlik
faoliyatining mustaqilligi va shaffofligi ta’minlanadi, bu esa auditorlik
xulosalarining ishonchliligini oshiradi va audit natijalarining to‘g‘ri bo‘lishini
kafolatlaydi. Ushbu omillar, O‘zbekistonning xalqaro savdo va investitsiya
bozorlarida muvaffaqiyatli ishtirok etishiga yordam beradi.

III-BOB: AUDITNING XALQARO STANDARTLARINI O'ZBEKISTON
AMALIYOTIDA QO'LLASHNI TAKOMILLASHTIRISH
YO'NALISHLARI
3.1. Xorijiy mamlakatlar tajribasidan foydalanish orqali O'zbekistonda audit
faoliyatini standartlashtirish
O'zbekistonda auditorlik faoliyati bir qator qonun hujjatlari, jumladan,
"Auditorlik faoliyati to'g'risida"gi Qonun bilan tartibga solinadi. Ushbu qonun
auditning huquqiy asoslarini, auditorlar va auditorlik tashkilotlarining huquq va
majburiyatlarini belgilaydi, shuningdek, auditorlik faoliyati jarayonida yuzaga
keladigan munosabatlarni tartibga soladi. Auditorlik kasbini tartibga solish va
rivojlantirishda O'zbekiston Auditorlar Palatasi muhim ro‘l o'ynaydi, u auditorlarni
birlashtiradi, professional standartlarni ishlab chiqadi va auditorlik xizmatlari
sifatini nazorat qiladi. Mamlakatda auditning xalqaro standartlariga yaqinlashish
bo'yicha qadamlar qo'yilmoqda, bu O'zbekiston Respublikasi hududida qo'llash
uchun auditning xalqaro standartlarini tan olish tartibi to'g'risidagi Vazirlar
Mahkamasining qarorida o'z aksini topgan. Ushbu qaror Xalqaro buxgalterlar
federatsiyasi (IFAC) tomonidan ishlab chiqilgan xalqaro standartlarni tan olish va
amalda qo'llash tartibini belgilaydi. Amaldagi qonunchilik va ko'rilayotgan chora-
tadbirlar tahlili shuni ko'rsatadiki, O'zbekiston auditning xalqaro standartlarining
muhimligini tan oladi va ularni joriy etish bo'yicha izchil qadamlar qo'ymoqda.
Qonunchilik bazasining mavjudligi va auditorlarning professional birlashmasi
mamlakatda auditorlik faoliyatini yanada standartlashtirish uchun qulay asos
yaratadi.
Auditning xalqaro standartlarini joriy etishning afzalliklari:
Shaffoflik va hisobdorlikni oshirish: AXS moliyaviy hisobotning
ishonchliligi va taqqoslanuvchanligini oshirishga yordam beradi, bu esa barcha
manfaatdor tomonlar uchun shaffoflikni oshiradi. Xalqaro standartlarning yagona
tarzda qo'llanilishi kompaniyalarning moliyaviy holati to'g'risida aniqroq tasavvur

3. Zamonaviy audit texnologiyalarining joriy etilmaganligi
Tahlil: Ko‘plab mahalliy audit kompaniyalari hali ham eski uslubda –
qo‘lda, Excel yoki Word dasturlarida ish olib bormoqda. Audit sohasiga mos
keluvchi zamonaviy dasturlar (CaseWare, IDEA, ACL) mavjud emas yoki juda
kam qo‘llaniladi. Bu esa xatoliklar sonining ortishiga, tahlil samaradorligining
pastligiga olib keladi.
Yechim:
 Audit firmalari uchun zamonaviy dasturlarni subsidiyalash va kredit
asosida yetkazib berish;
 Audit dasturlarini o‘zbek tilida moslashtirib ishlab chiqish;
 Raqamli savodxonlikni oshirish bo‘yicha maxsus o‘quv dasturlarini joriy
etish.
4. ISA standartlarining to‘liq tarjima qilinmaganligi va noto‘g‘ri talqin
qilinishi
Tahlil: Xalqaro audit standartlarining ko‘pchilik qismi o‘zbek tiliga hali
to‘liq, rasmiy va sifatli tarjima qilinmagan. Bu holat auditorlar va o‘quvchilarda
noto‘g‘ri talqin va tushunmovchilikka sabab bo‘lmoqda. Ba’zida bitta atama
turlicha tushuniladi, bu esa amaliyotda ziddiyatli holatlar keltirib chiqaradi.
Yechim:
 ISA’ning rasmiy tarjimasini XBF (IFAC) bilan kelishilgan holda
ta’minlash;
 Har bir standartga o‘zbek tilida izohli qo‘llanma yaratish;
 Tarjima matnlarini muntazam ekspertlar tomonidan tahrirlab, rasmiy
platformaga joylashtirish.
5. Sifat nazorati tizimining sustligi
Tahlil: O‘zbekistonda auditorlik firmalarining faoliyatini tizimli ravishda
nazorat qiluvchi mustaqil mexanizm hali to‘liq shakllanmagan. Sifat baholash

 Ochiqlik: auditorlik xulosalari ochiq platformada e’lon qilinishi lozim.
6-jadval. O‘zbekistonda xalqaro audit standartlarini joriy etishdagi asosiy
muammolar
№ Muammo nomi Sababi Oqibatlari Yechimlar
1 Malakali auditorlar
yetishmasligi Ta’lim sifati past–
Xalqaro sertifikatlashtirish
sust Audit sifati
pasayadi–
Xatoliklar
ko‘payadi ACCA/CPA kurslarini
subsidiyalash– Onlayn
kurslar, treninglar
2 Texnologik
infratuzilmaning
yetishmasligi Kompyuterlashtirish sust–
Maxsus audit dasturlari
yo‘q Audit jarayoni
sekinlashadi–
Tahlil chuqurligi
kamayadi Zamonaviy audit
dasturlarini joriy
etish– Davlat yordami
(IT fondlar)
3 Milliy
qonunchilikda
ziddiyatlar Yangi qonunlar kechikib
qabul qilinadi– ISA bilan
nomuvofiqlik Huquqiy
noaniqliklar–
Amaliyotda
chalkashliklar Qonunchilikni xalqaro
talablar asosida
yangilash– Ekspert
kengashlari
4 Auditga bo‘lgan
ishonch pastligi Sifat nazorati sust–
Buyurtmachi foydasiga
xulosa holatlari Auditorlar
obro‘sining
pasayishi–
Investorlarda
shubha Mustaqil audit
komissiyasi– Reyting
tizimi joriy etish
5 Adabiyot va
metodik manbalar
yetishmasligi O‘zbek tilida ISA
manbalari kam– Tarjimasi
kechikadi Auditorlar
standartlarni
tushunmaydi Tarjima jarayonini
jadallashtirish–
Onlayn kutubxona
yaratish
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda audit tashkilotlari va auditorlar soni oshib
bormoqda. Masalan, Moliya vazirligi hisobotiga ko ra, 2023-yil yakunidaʻ
auditorlik tashkilotlari soni avvalgi yilga nisbatan 12 taga ko payib,
ʻ 138 taga ,
auditorlar soni esa 122 nafarga oshib, 1003 nafar ga yetdi. Aksariyat auditorlar
erkak (76
%) bo lib, auditorlarning 24 % ayollar; shuningdek ʻ 120 dan ziyod
auditor xalqaro sertifikatga ega ekani qayd etilgan.

O'zbekistonning ushbu jarayondagi ishtiroki quyidagicha: O'zbekiston
Auditorlar Palatasi AXSni qabul qilish va tarjima qilish uchun XBF bilan
hamkorlik qiladi. O'zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi ushbu standartlarni
rasman tan olish va joriy etishda muhim rol o'ynaydi. IAASB, XBF va PIOBning
ko'p qirrali boshqaruv tuzilmasi xalqaro audit standartlarining mustaqilligi va
jamoat manfaatlariga yo'naltirilganligini ta'minlashga qaratilgan kuchli
majburiyatni aks ettiradi. PIOBning xalqaro nazorat organlari guruhi oldidagi
hisobdorligi standartlarni ishlab chiqish jarayoniga muhim javobgarlik va
shaffoflik darajasini qo'shadi. IIA kabi professional tashkilotlarning ichki audit
standartlarini belgilashdagi faol ishtiroki tashkilotlar ichidagi boshqaruv va
risklarni boshqarishning keng qamrovli yondashuvining muhimligini ko'rsatadi.
O'zbekistonning XBF bilan hamkorligi va Moliya Vazirligining faol roli mamlakat
darajasida xalqaro audit amaliyotining eng yaxshi namunalariga moslashish
bo'yicha strategik majburiyatni namoyish etadi.
1-jadval: Auditning Xalqaro Standartlarining asosiy toifalari.
Toifa Tavsif Asosiy Misollar
ISA Moliyaviy hisobotlarning
auditiga qaratilgan Auditni rejalashtirish, riskni
baholash, audit dalillari, auditor
hisoboti
ISAE Tarixiy moliyaviy axborotdan
tashqari boshqa mavzular
bo'yicha ishonchni ta'minlash
topshiriqlari Istiqbolli moliyaviy axborot
bo'yicha topshiriqlar, faoliyat
ko'rsatkichlari to'g'risidagi
axborot bo'yicha topshiriqlar
ISRS Auditga aloqador bo'lmagan
xizmatlar Kelishilgan tartib-taomillar,
moliyaviy axborotni
kompilyatsiya qilish
ISQC Audit firmalarining sifat
nazorati tizimiga bo'lgan
mas'uliyati Firma darajasidagi sifat
nazorati siyosati va tartib-
taomillari

Купить