• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Auditorlik tashkilotining ish hujjatlari

registrlaridagi
ko‘rsatkichlarning bir
xilligini tekshirish
6.   Auditorlik   tanlash   hisob-
kitobi 15.03.201 3
AkbarovS.I. Xisob- kitoblar
7.Tanlab   olish   miqdori   va
tuzilishi 15.03.201 3
Salimov   D.G. Xisob- kitoblar
8.   Monetar   tanlab olishning
tuzilishi 15.03.201 3
Salimov   D.G. Xisob- kitoblar
9.Stratifikatsiyali   tanlab
olishning  tuzilishi 15.03.201 3
Salimov   D.G. Xisob- kitoblar
B.Mohiyati   bo‘yicha
muolajalar
1.  Inventarizatsiya 17.03.201 3
Pulatov   G.R. Buyruq,
inventarizatsiya
xujjatlari,moddiy
javobgarlik
shartnomasi
2.   Shartnomalarni   ko‘rib
chiqish  (tekshirish) 18.03.201 3
Mavlonov
V.T. Shartnomalar,
kelishuv
baennomasi
3.   AV   kirimi, chiqimi   va
hisobini
hujjatlashtirilishini   to‘g‘ri 19.03.201 3
Salimov   D.G. Dalolatnoma,buyr
uk,   smeta  loixa
rasmiylashtirilganligini
tekshirish xujjatlari
4.   AV   aktivlarga   kiritilish
mezoniga mosligini tekshirish 20.03.201 3
Pulatov   G.R. Boshlangich
xujjatlar,   xisob
registrlari
5. AV   baholash   va   kirimini
hisobda   qayd   etilishini
qonunchiliqga   va   hisob
siyosatiga   mosligini
tekshirish 21.03.201 3
Mavlonov
V.T. Kabul kilish –
topshirish   aktlari,
inventar
kartochkalar
6. AV hisobi va amortizatsiya
hisoblashni   to‘g‘riligini   va
uni   hisob siyosatiga mosligini
tekshirish 22.03.201 3
Salimov   D.G. Asosiy vositalar
eskirishining   xisob
kitobi, xisob
registrlari,   xisob
siyosati
7.AV   ta’mirlash  xarajatlarini
rasmiylashtirish   va   hisobini
to‘g‘riligini  tekshirish 22.03.201 3
Mavlonov
V.T. xisob siyosati ,
buyruk,   smeta,
shaxslar xisobotlari
8   Asosiy   vositalarni   qayta
baholash   va natijalarni
hisobda aks ettirilishi 23.03.201 3
Pulatov   G.R. inventarizatsiya
xujjatlari,   xisob
registrlari
9.   Sotib   olingan   va   chiqib
ketgan   AV bahosini hisob
ma’lumotlari bilan solishtirib,
tekshirish 23.03.201 3
Salimov   D.G. Boshlangich
xujjatlar,   xisob
registrlari
10.Hisobotlardagi   muhim
axborotlarni oshkor 24.03.201 3
Mavlonov
V.T. Boshlangich
xujjatlar,   xisob
34 Auditorlik   tashkiloti,   agar   qonun   hujjatlarida   boshqacha   tartib   nazarda
tutilgan   bo‘lmasa,   kamida   5   yil   davomida   ishchi   hujjatlarning   saqlanishini
ta’minlashi shart.
Agar ishchi hujjatlarni yangi hujjatlar bilan to‘ldirish yoki undagi hujjatlarni
o‘zgartirish   zarurati   tug‘ilsa,   auditorlik   tashkiloti   ishchi   hujjatlarga   kiritilgan
o‘zgartirish   yoki   qo‘shimchalarning   xususiyatidan   qat’i   nazar,   quyidagilarni
ko‘rsatishi shart:
- Ishchi hujjatlarga o‘zgartirishlar yoki qo‘shimchalar kiritish sabablari;
- Ushbu o‘zgarishlarning auditorning audit natijalariga ta’siri;
- Ishchi   hujjatlarga   kim   va   qachon   o‘zgartirishlar   kiritilganligi,   shuningdek
ularni kim va qachon tekshirganligi.
Agar   auditorlik   xulosasi   imzolangandan   so‘ng,   qo‘shimcha   auditorlik
protseduralarini   yoki   auditorlik   fikrini   o‘zgartirishni   talab   qiladigan   faktlar
aniqlansa, auditorlik tashkiloti quyidagilarni hujjatlashtirishi shart:
- oshkor qilingan faktlar;
Amalga   oshirilgan   qo‘shimcha   audit   protseduralarining   tabiati   va   hajmi,
shuningdek, olingan auditorlik dalillari va ular asosida olingan xulosalar;
- Ishchi hujjatlarga o‘zgartirishlar kiritilgan sana, shuningdek kim  tomonidan
o‘zgartirishlar kiritilganligi va yangi hujjatlarni kim tekshirganligi.
Auditorlik   tashkilotining   rahbari   yoki   u   vakolat   bergan   shaxs   ishchi
hujjatlarning rasmiylashtirilishi va xavfsizligi uchun javobgardir.
Ish   hujjatlari   qat’iy   maxfiydir   va   auditorlik   tashkiloti   xodimlariga   faqat
auditorlik   tashkiloti   rahbarining   yoki   u   vakolat   bergan   shaxsning   ruxsati   bilan
keyingi   audit   o‘tkazish   yoki   oldingi   auditning   ayrim   masalalariga   aniqlik   kiritish
zarurati tug‘ilgan taqdirda berilishi mumkin.
Ish   hujjatlarini   auditorlik   tashkilotidan   chaqirib   olish   qonun   hujjatlarida
belgilangan   hollarda   va   tartibda   faqat   vakolatli   organlar   tomonidan   amalga
oshirilishi mumkin.
13 Ko‘rsatkichlar nomi O‘tgan
Yil Hisobot yili Farqi, (+, -) O‘sishi,
%
Mahsulot   (tovar,   ish   va   xizmat)
larni sotishdan sof tushum 1 262 225 550 3 280 801 340 2 018 575 790 259,9
Sotilgan   m ahsulot   (tovar,   ish   va
xizmat)larning tannarxi 964 622 038 2 491 287 162 1 526 665 124 258,3
Mahsulot   (tovar,   ish   va   xizmat)
larni   sotishning   yalpi   foydasi
(zarari) 297 603 512 789 514 178 491 910 666 265,3
Asosiy   faoliyatning   foydasi
(zarari) 264607646 755400093 490 792 447 285,5
Umumxo‘jalik   faoliyatining
foydasi (zarari) 144672426 728734205 584 061 779 503,7
Foyda   solig‘ini   to‘lagunga   qadar
foyda (zarar) 144672426 728734205 584 061 779 503,7
Hisobot   davrining   sof   foydasi
(zarari) 87693607 614038284 526 344 677 700,2
Aktivlarning   o‘rtacha   yillik
qiymati 2410533971 6738438134 4 327 904 163 279,5
Joriy   aktivlarning   o‘rtacha   yillik
qiymati 968524346 1576368110 607 843 764 162,8
Uzoq   muddatli   aktivlarning
o‘rtacha yillik qiymati 1442009625 5162070024 3 720 060 399 358,0
Asosiy   vositalarning   o‘rtacha
yillik qiymati 420 877 669 4 362 934 960 3 942 057 291 1036,6
O‘z mabla g‘ larining o‘rtacha yillik
qiymati 1 315 469 082 3 535 778 145 2 220 309 063,0 268,8
Majburiyatlar ning   o‘rtacha   yillik
qiymati 1 095 064 889 3 202 659 989 2 107 595 100 292,5
Aktivlarning rentabelligi, %
3,64 9,11 5,5 250,5
Joriy aktivlarning rentabelligi,%
9,05 38,95 29,9 430,2
Uzoq   muddatli   aktivlarning
rentabelligi,% 6,08 11,90 5,8 195,6
Asosiy   vositalarning   rentabelligi,
% 20,84 14,07 -6,8 67,5
O‘z mablag‘larining rentabelligi,%
6,67 17,37 10,7 260,5
Majburiyatlar ning rentabelligi,%
8,01 19,17 11,2 239,4
Sotuv rentabelligi, %
23,58 24,06 0,5 102,1
Asosiy faoliyat rentabelligi, %
30,85 31,69 0,8 102,7
XULOSA :   Korxonani   umumiy   moliyaviy   natijasiga   qarasak   ham   yildan
yilga  salbiy  natijaga   erishmoqda.   Lekin  sotuv   rentabelligi  o‘tgan  yilga  qaraganda
6,4   ga   oshdi   lekin   bunga   mos   ravishda   ishlab   chiqarish   tannarxi   ham   oshib
bormoqda.
1 6 -jadval
R entabellik ko‘rsatkichlarining omilli tahlili  
Ko‘rsatkichlar O‘tgan
yil Shartli
ko‘rsatkich Hisobot
yil Jami
o‘zgarish Shu jumladan:
sof foydaning
o‘zgarishi
h isobiga aktivlarning
o‘zgarishi
hisobiga
47 Auditorning   ish   hujjatlaridagi   ma’lumotlar   maxfiy   hisoblanadi   va   mijozning
roziligisiz foydalanilishi va (yoki) oshkor etilishi mumkin emas.
Rejalashtirish bosqichida va audit davomida auditor tomonidan tayyorlangan
barcha   hujjatlar   unga   maqbul   reja   va   samarali   auditni   ishlab   chiqishda   yordam
beradi, shuningdek, audit natijalarini kuzatish va baholashga xizmat qiladi.
Ish   hujjatlari   auditni   rejalashtirish   va   o‘tkazish   to‘g‘risidagi   ma’lumotlarni
o‘z   ichiga   olishi   kerak;   Auditorlik   fikrini   shakllantirish   uchun   asoslarni   yetarli
darajada   va   to‘g‘ri   aks   ettirish;   audit   Belarus   Respublikasining   normativ-huquqiy
hujjatlariga muvofiq amalga oshirilganligining isboti bo‘lib xizmat qiladi.
Ishchi hujjatlar audit faktini tasdiqlaydi, audit sifatini ichki va tashqi nazorat
qilish   imkoniyatini   ta’minlaydi,   shuningdek,   tekshirilayotgan   ob’ektning   keyingi
tekshiruvlarida mehnat va vaqt xarajatlarini optimallashtirishga imkon beradi.
Ishchi   hujjatlar   o‘tkazilgan   audit   haqida   umumiy   tushunchani   ta’minlash
uchun zarur bo‘lgan darajada tayyorlanishi kerak.
  Ishchi   hujjatlarda   auditni   rejalashtirish,   amalga   oshirilgan   auditorlik
protseduralarining   tabiati,   muddatlari   va   hajmi,   ularning   natijalari,   shuningdek,
olingan   auditorlik   dalillaridan   olingan   xulosalar   to‘g‘risidagi   ma’lumotlar   aks
ettirilishi kerak.
Ishchi   hujjatlarda   auditorlik   tashkiloti   o‘z   kasbiy   mulohazalarini   bildirgan
barcha   muhim   masalalar   bo‘yicha   asoslar,   zarur   dalillar   va   xulosalarni
shakllantirish vaqtida auditorlik tashkilotiga ma’lum bo‘lgan dalillar bo‘lishi kerak.
Auditorlik   tashkiloti   har   bir   aniq   audit   uchun   ishchi   hujjatlar   hajmini
mustaqil   ravishda   belgilash   huquqiga   ega.   Shu   bilan   birga,   uning   hajmi   shunday
bo‘lishi   kerakki,   ushbu   tekshirilayotgan   ob’ektni   tekshirish   bilan   bog‘liq
bo‘lmagan   auditor   faqat   ushbu   hujjatlar   asosida   (qo‘shimcha   suhbatlar   yoki
yozishmalarga murojaat  qilmasdan)  bajarilgan ish va uning asosliligini  tushunishi
mumkin. qabul qilingan xulosalar va qarorlar.
Ish hujjatlarining shakli va mazmuniga quyidagi omillar ta’sir qiladi:
8 - Auditorlik tashkilotining ixtiyoriga ko‘ra boshqa hujjatlar.
Yakuniy   ishchi   hujjatlarning   tuzilishiga   ishchi   hujjatlarning   eskizlari,
tugallanmagan yoki dastlabki eslatmalar, qoralamalar kirmaydi.
Ish   hujjatlarini   tayyorlash   va   tekshirish   samaradorligini   oshirish   uchun
auditorlik   tashkiloti   hujjatlarning   namunaviy   shakllarini   (shakllar,   anketalar,
namunaviy   xatlar   va   murojaatlar   va   boshqalar)   ishlab   chiqishi   kerak.
Standartlashtirishni   hujjatlashtirish   auditorlarga   topshiriqni   bajarishni
osonlashtiradi va shu bilan birga ularning ish natijalarini kuzatish imkonini beradi.
Shu   bilan   birga,   ishchi   hujjatlar   har   bir   auditning   holatlariga   va   uni   o‘tkazish
jarayonida auditorlik tashkilotining ehtiyojlariga javob beradigan tarzda tuzilishi va
tizimlashtirilgan bo‘lishi kerak.
Xuddi   shu   tekshirilayotgan   ob’ektda   bir   necha   yillar   davomida   audit
o‘tkazilgan   taqdirda,   ayrim   ishchi   hujjatlar   doimiy   deb   tasniflanadi,   yangi
ma’lumotlar paydo bo‘lishi bilan to‘ldiriladi (masalan, tekshirilayotgan ob’ektning
ta’sischilari   to‘g‘risidagi   ma’lumotlarni   o‘z   ichiga   olgan   hujjatlar).   Bunday
hujjatlar   uchun   alohida  papka   tuziladi   yoki   bir   necha   yillar   davomida   o‘tkazilgan
auditorlik   tekshiruvlari   bilan   bog‘liq   hujjat   qaysi   ishchi   hujjatlarda   saqlanganligi
ko‘rsatiladi.
Auditorlik   tashkiloti   auditga   tegishli   har   qanday   muhim   ma’lumotlarni
hujjatlashtirishi kerak.
Quyidagilar majburiy ravishda hujjatlashtirilishi kerak:
- buxgalteriya   (moliyaviy)   hisobotlarini   jiddiy   noto‘g‘ri   ko‘rsatish   xavfini
ko‘rsatadigan holatlar;
- moliyaviy   ma’lumotlarning   jiddiy   noto‘g‘ri   ko‘rsatilishi   ehtimoli   yoki
buxgalteriya   (moliyaviy)   hisobotlarining   jiddiy   noto‘g‘ri   ko‘rsatilishi   xavfini
dastlabki   baholashni   va   ushbu   risklarga   javoban   rejalashtirilgan   audit
protseduralarini   qayta   ko‘rib   chiqish   zarurligini   ko‘rsatadigan   auditorlik
protseduralari natijalari;
10 - Audit   topshirig‘ining   mohiyati   va   yakuniy   audit   hujjatlariga   qo‘yiladigan
talablar;
- Audit ob’ekti faoliyatining tabiati va murakkabligi;
- Amalga oshirilgan audit protseduralarining tabiati;
- Olingan auditorlik dalillarining etarliligi va maqsadga muvofiqligi;
- buxgalteriya   (moliyaviy)   hisobotlarini   jiddiy   noto‘g‘ri   ko‘rsatish   xavfini
baholash;
- Buxgalteriya   (moliyaviy)   hisobotlarining   aniqlangan   buzilishlarining
xarakteri va hajmi;
- Auditni   o‘tkazish   va   uning   natijalarini   baholash   jarayonida   professional
mulohazalardan qay darajada foydalanilganligi;
- Audit metodologiyasi, tekshirish usullari va vositalari.
Ish   hujjatlari   qog‘oz   va   (yoki)   elektron   tashuvchilarda   saqlanadi.   U   audit
rejalarini, tahliliy materiallarni, ko‘rib chiqilishi kerak bo‘lgan tanlangan masalalar
ro‘yxatini,   muhim   masalalar   tavsifini,   tasdiqlash   xatlari   va   vakillik   xatlarini,
nazorat   varaqlarini   va   muhim   masalalar   bo‘yicha   yozishmalarni   (shu   jumladan
elektron   pochta)   o‘z   ichiga   oladi.   Ishchi   hujjatlar,   agar   kerak   bo‘lsa,
tekshirilayotgan   ob’ekt   hujjatlarining   ko‘chirmalari   yoki   nusxalarini   o‘z   ichiga
oladi.
Ish hujjatlarining bir qismi sifatida dastlab qog‘ozda tayyorlangan auditorlik
ob’ekti   va   (yoki)   auditorlik   tashkiloti   hujjatlarining   nusxalari   ham   qog‘ozda
saqlanishi kerak. Ushbu hujjatlarga quyidagilar kiradi:
- auditorlik hisoboti;
- tekshirilayotgan sub’ektning buxgalteriya (moliyaviy) hisoboti;
- audit natijalari bo‘yicha yozma ma’lumot (hisobot);
- Audit xizmatlarini ko‘rsatish shartnomasi;
- bajarilgan   ishlarni,   shu   jumladan   audit   bosqichlari   bo‘yicha   qabul   qilish
aktlari;
- Rasmiy yozishmalar;
9 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATIʻ
I.O zbekiston Respublikasi qonunlari	
ʻ
1.1.   O zbekiston   Respublikasining   ―Buxgalteriya   hisobi   to g risidagi	
ʻ ʻ ʻ
Qonuni. 2016. 13-aprel. 
1.2.   O zbekiston   Respublikasining   Fuqarolik   kodeksi:   O zbekiston
ʻ ʻ
Respublikasi Adliya Vazirligi. Toshkent: ―Adolat , 2003. 496 b. 	
‖
1.3.   O zbekiston   Respublikasining   Soliq   kodeksi(yangi   tahrir):   Rasmiy	
ʻ
nashr-Lex.uz. 2020 
1.4.   O zbekiston   Respublikasining   ―Auditorlik   faoliyati   to g risidagi
ʻ ʻ ʻ
Qonuni   (Yangi   tahrirda).   //   O zbekiston   Respublikasi   qonun   xujjatlari   to plami,	
ʻ ʻ
2009.   37-son,   403-modda.   Keyingi   o zgarish   va   qo shimchalar   bilan.   Toshkent:	
ʻ ʻ
2009.
II.O zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmon va qarorlari	
ʻ
2.1.   O zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   ―Qimmatli   qog ozlar	
ʻ ʻ
bozorini   yanada   rivojlantirish   chora-tadbirlari   to g risida gi   2006-yil   27-	
ʻ ʻ ‖
sentyabrdagi   PQ-475-sonli   qarori.   //   O zbekiston   Respublikasi   qonun   hujjatlar	
ʻ
to plami, Toshkent:2006. 	
ʻ
2.2.   O zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   ―Auditorlik   tashkilotlari	
ʻ
faoliyatini   yanada   takomillashtirish   hamda   ular   ko rsatayotgan   xizmatlar   sifati	
ʻ
uchun   javobgarlikni   oshirish   to g risida gi   2007-yil   4-apreldagi   PQ-615-sonli	
ʻ ʻ ‖
Qarori. //O zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to plami, Toshkent:, 2007. 11-	
ʻ ʻ
son, 96-modda. 
2.3. O zbekiston  Respublikasi  Prezidentining ―Auditorlik tashkilotlarining
ʻ
moliyaviy   barqarorligini   oshirish   yuzasidan   qo shimcha   chora-tadbirlar	
ʻ
to g risida gi   2005-yil   19  	
ʻ ʻ ‖ 2-iyuldagi   PQ-907-sonli   qarori.   //   O zbekiston	ʻ
Respublikasi qonun hujjatlari to plami, Toshkent:2008. 8-son, 	
ʻ
2.4.O zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   ―Moliyaviy   hisobotning	
ʻ
xalqaro   standartlariga   o tish   bo yicha   qo shimcha   chora-tadbirlar   to g risida gi	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ‖
2020-yil 24-fevraldagi PQ-4611 – sonli qaror.  https    ://    lex    .   uz    /   docs    /-4746047   
53 Aktiv jami 2410533971 6 738 438 134 Passiv jami 2410533971 6738438134 0 0
XULOSA:   Balans   ko‘rsatkichlaridan   ko‘rinib   turibdiki   balansimiz   likvid
balansligi kelib chiqdi. Bunga ko‘ra balansda doimiy harakatdagi aktivlar mavjud
emasligi tufayli to‘lov muddati kelgan majburiyatlarni qoplay olmayapti. Lekin tez
pulga   aylanadigan   aktivlari,   Sekin   pulga   aylanadigan   aktivlar,   qiyin   pulga
aylanadigan aktivlari passiv ko‘rsatkichlaridan yuqoriligini ko‘rishimiz mumkin.
5 -jadval
To‘lovga qodirlikning moliyaviy koeffitsientlari
№
Ko‘rsatkichlar Hisobot davri
boshiga Hisobot davri
oxiriga Far q i  ( + , -)
1 2 3 4 5
1 Pul   mablag‘lari   va   qisqa   muddatli
moliyaviy  qo‘ yilmalar 186 771 784 475 601 824 288 830 040
2 Qisqa   muddatli   debitorlik
majburiyatlari 293 489 968 358 717 409 65 227 441
3 Shu   jumladan,   muddati   o‘tgan
debitorlik majburiyatlari 7 822 579 44 837 473 37 014 894
4 Ta’sischilarning   ustav   kapitalidagi
ulushi bo‘yicha qarzi 0 0 0
5 Zaxiralar
418 425 834 697 150 529 278 724 695
6 Oborot aktivlari, jami
968 524 346 1 576 368 110 607 843 764
8. Joriy majburiyatlar
545 467 046 898 646 840 353 179 794
9. Mutlo q  likvidlilik koeffitsienti (L2)
0,34240709 0,529242193 0,19
10 Oraliqni  q oplash koeffitsienti
0,880 0,928 0,05
11 Joriy likvidlilik koeffitsienti (L4)
1,65 1,7 0,06
XULOSA:   Xulosa   qilib   aytganda   mutloq   likvidlilik   koeffitsienti   hisobot
davri   oxirida   ham   0   ni   tashkil   qilyapti,   bunga   asosiy   sabab   korxonaning   pul
mablag`larining   yo‘qligi   va   hisobot   davri   mobaynida   bu   ko‘rsatkichning
o‘zgarmagani.   Oraliq   qoplash   keoffitsienti   juda   oz   miqdorda   o‘sgan.   Joriy
likvidlilik   koeffitsienti   esa   0,03   ga   tushgan.   Umuman   olganda   bu   koeffitsientlari
berilgan   normadan   past   hisoblanadi   va   bu   korxonani   holatini   salbiy   baholash
mumkin.   Bu   ko‘rsatkichlar   orqali   korxon ani   to‘lovga   layoqatliligini   tekshirish   va
baholash mumkin.
41 g)   xo‘jalik   yurituvchi   subyekt   hujjatlarining   nusxalari,   shu   jumladan,
fotonusxalari;
d)   xo‘jalik   yurituvchi   subyektda   buxgalteriya   hisobining   tashkil   etilishi   va
ichki nazorat tizimi tavsifi;
e) auditorlik tashkilotining tahliliy hujjatlari;
j) boshqa hujjatlar.
Ish   hujjatlari   tarkibiga   kiritilishi   mumkin   bo‘lgan   hujjatlarning   namunaviy
ro‘yxati auditning mazkur standartidagi ilovada keltirilgan.
Ish   hujjatlari   auditni   o‘tkazayotgan   auditorlik   tashkiloti   tomonidan   tuzilishi
yoki audit o‘tkazilayotgan xo‘jalik yurituvchi subyektdan yoki boshqa shaxslardan
olinishi mumkin.
 Ish hujjatlarining shakli va mazmuni quyidagi omillarga bog‘liq:
a) olib borilayotgan ishning xususiyatiga;
b) auditorlik xulosasining shakliga;
v)   xo‘jalik   yurituvchi   subyekt   faoliyatining   (biznesining)   xususiyati   va
murakkabliligiga;
g)   xo‘jalik   yurituvchi   subyektning   buxgalteriya  hisobi   va   ichki   nazoratning
holatiga;
d) alohida tartib-taomillarni bajarish chog‘ida auditorlik tashkiloti xodimlari
ishi ustidan rahbarlik va nazorat qilishning zaruriy darajasiga;
e)   auditni   o‘tkazish   jarayonidagi   o‘ziga   xos   maxsus   auditorlik   usullari   va
texnologiyasiga.
  O‘zbekiston   Respublikasida   auditorlik   faoliyatini   tartibga   soladigan
hujjatlarda tuzilishi ko‘zda tutilgan hujjatlar auditorlik tashkilotining ish hujjatlari
tarkibiga majburiy tartibda kiritiladi.
  Ish   hujjatlarining   shakllari,   agar   O‘zbekiston   Respublikasida   auditorlik
faoliyatini tartibga soladigan hujjatlarda bunday shakllar nazarda tutilmagan bo‘lsa,
auditorlik tashkiloti tomonidan mustaqil ravishda ishlab chiqiladi.
28 XULOSA  va Takliflar
Audit   jarayonining   muhim   tarkibiy   qismlaridan   biri   bo‘lgan   auditor   ish
hujjatlari auditorlik faoliyatining har bir bosqichini hujjatlashtirish, aniqlik kiritish
va  nazorat   qilishda   beqiyos   ahamiyatga   ega.   Ushbu   hujjatlar   auditorlik   tekshiruvi
natijalarining   asosli,   qonuniy   va   ishonchli   bo‘lishini   ta’minlaydi.   Ular   auditorlik
tashkilotining   ichki   tartib-qoidalari   hamda   xalqaro   va   milliy   audit   standartlariga
muvofiq yuritilishi zarur.
Ishchi qog‘ozlar mijozning buxgalteriya yozuvlari, hujjatlari va auditorning
xulosasi   o‘rtasidagi   bog‘lovchi   vosita   hisoblanadi.   Ushbu   qog‘ozlarda   audit   orlar
tomonidan   bajarilgan   barcha   ishlar   aks   ettiriladi   va   audit   xulosasi   uchun   asos
hisoblanadi. 
Ish hujjatlari nafaqat auditorning olib borgan ish faoliyatini hujjatlashtiradi,
balki   audit   natijalarini   qayta   ko‘rib   chiqish,   ekspertiza   o‘tkazish   va   nizolarni   hal
etishda   muhim   dalil   sifatida   xizmat   qiladi.   Ularning   to‘g‘ri   va   tizimli   yuritilishi
auditning   sifatini   oshiradi,   moliyaviy   hisobotlarning   ishonchliligini   ta’minlaydi
hamda korxonaning boshqaruv qarorlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Ishchi   qog‘ozlar   tekshiruvni   taqsimlash   va   muvofíqlashtirish,   partnyor,
menejer   va   katta   auditorlar   uchun   assistentlar   ishini   doimiy   nazorat   qilib   borish
imkonini beradi, sliuningdek, auditor xulosasi uchun asos bo‘ladi va ushbu mijozda
kelgusida   audit   tekshiruvini   rejalashtirish   va   o‘tkazishda   yordam   beradi.   Audit
ishchi   qog‘ozlari   auditorlik   firmasining   mulki   hisoblanadi.   Shu   sabab,   mijoz
auditordan   audit   ishchi   qog‘ozlari   bilan   tanishishni   talab   qilishga   haqli   emas.   Bu
faqat auditorning shaxsiy roziligi bilan amalga oshiriladi. 
Audit   ishchi   qog‘ozlarida   auditor   tomonidan   to‘plangan   turli   ma’lumotlar
aks etganligi sababli bu ishchi qog‘ozlar turli ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Ammo,
bu   hujjatlarni   audit   ma’muriy   ishchi   qog‘ozlari;   ishchi   balans;   tuzatuvchi
provodkalar   va   guruhlashtirishlar   aks   etgan   ishchi   qog‘ozlar;   tahliliy,   taqqoslash,
hlsob-kitob bo‘yicha tuzilgan ishchi qog‘ozlarga ajratish mumkin.
50 – mijozning auditorga yozgan xatlari;
– ekspert xulosalaridan nusxa;
– ma’muriyat axborotlari;
– auditorlik firma hisoboti;
– buxgalteriya hujjatlari va hisobotidagi xatolarni to‘g‘rilash to‘g‘risidagi
bayonnoma;
– auditorlik tashkilotining xulosasi.
Auditorlik   tekshiruv   tugagandan   so‘ng,   bu   hujjatlarni   auditorlik   tashkiloti
arxiviga saqlashga beradi.
Auditorning   hujjatlari   maxfiy   axborotlarni   ifodalaydi.   Bunday   hisobotlarni
saqlash muddati, tartibi auditorlik tashki-lotining ichki qoidalarida belgilanadi.
Ishchi   hujjatlar   to‘plami   tarkibiga   auditning   tekshiruvini   o‘tkazayotgan
auditorlik tashkiloti  tomonidan tuzilishi  yoki auditorlik tekshiruvi o‘tkazilayotgan
xo‘jalik yurituvchi sub’ektdan yoki boshqa shaxslardan qabul qilinishi mumkin.
Ishchi   hujjatlar   to‘plamining   shakli   hamda   mazmuni   quyidagi   omillarga
bog‘liq:
– amalga oshirilayotgan faoliyatning xarakteri;
– auditor xulosasining shakli;
– xo‘jalik yurituvchi sub’ekt faoliyati (biznesi)ning
xarakteri hamda murakkabligi;
– xo‘jalik yurituvchi sub’ektning buxgalteriya hisobi hamda   ichki
nazoratining ahvoli;
– alohida  taomillarni   bajarish   vaqtida   auditorlik   tashkiloti   xodimlarining
mehnati ustidan nazorat hamda boshqarishning zarur bo‘lgan darajasi;
– auditning   tekshiruvini   o‘tkazish   jarayonida   o‘ziga   xos   auditning
metodikasi hamda texnologiyasi.
Ishchi   hujjatlar   to‘plamining   shakllari   auditorlik   tashkiloti   tomonidan
mustaqil ravishda ishlab chiqiladi. Ishchi hujjatlar to‘plami auditorlik tekshiruvini
o‘tkazgan auditorlik tashkilotining egaligida bo‘ladi. Xo‘jalik yurituvchi sub’ektni
18 o‘rtasidagi   nomutanosibligidan   dalolat   beradi   va   bu   natijada   moliyaviy
barqarorlikka tahdid qilishi mumkin.
12-jadval
Moliyaviy koeffitsientlar asosida x o‘ jalik subektlarining kreditga
layoqatliligini tahlil  q ilish (A bank mezoni)
№ Moliyaviy koeffitsientlar Ani q lanishi O‘tgan yili Hisobot yili
Miqdori Sinfi Miqdori Sinfi
1. Q oplash koeffitsienti
(JA-MO‘DM)/JM 1,76 2 - sinf 1,7 2 -
sinf
2. Likvidlilik koeffitsienti
((DM-MO‘DM)
+PM+QMI)/JM 0,87 3 - sinf 0,88 3 -
sinf
3. Avtonomiya koeffitsienti
O‘MM/BPJ 0,55 2 - sinf 0,52 2 -
sinf
4. Sof   aylanma   aktivlarning
aylanuvchanligi
koeffitsienti ST/SAAo‘yo‘ 1,30 5 - sinf 2,08 4 -
sinf
5. TMZ aylanish davri
(TMZo‘yo‘*HD)/
SMT 158,33 5 - sinf 102,139 4 -
sinf
6. Debitor   qarzdorliklarning
aylanuvchanlik koeffitsienti (DMo‘yo‘*HD)/ST 84,9 4 - sinf 52,56 3 -
sinf
7. Sof   aylanma   aktivlar
miqdori* (O‘MM+UMM)-
UMA 423 057 300 Nolikvi
d balans 677 721 270 Nolik
vid
balans
XULOSA :   Korxonaning   moliyaviy   natijasi   va   balansidan   ko‘rinib
turgandiki   korxonada   nolikvid   balanasligi   yani   korxona   yildan   yilga   zararda
kirsada   faoliyatini   davom   ettirishi   bu   korxonanini   qarzlari   qoplanib   borilishini
ko‘rsatadi. Jadvaldan ko‘rinib turibdiki korxonani barcha koeffitsientlari 4-5-sinfga
kiryapti va yakunda nolikvid balansni tashkil qilmoqda.
13-jadval
Altmanning besh omilli modeli asosida bankrotlik prognozi
Altmanning besh omilli modeli asosida bankrotlik ehtimoli tahlili
Ko‘rsatkichlar Korxona ko‘rsatkichlari asosida
X
1  –  O‘z oborot kapitali  /  Balans summasi
0,4
X
2  – ta q simlanmagan  foyda  /  aktivlar summasi
0,17
X
3  – soliqlar va foizlar to‘langungacha bo‘lgan foyda
/ aktivlar summasi 0,06
X
4  –  Xususiy kapital  /  Qarz kapitali
1,2
X
5  – sof tushum / aktivlar summasi
0,52
Z -Altman modeli
1,65
45 1.O‘z mablag‘lari manbasi (O‘MM)
1 315 469 082 3 535 778 145 2 220 309 063 268,8
2.Uzoq muddatli aktivlar (UMA)
1 442 009 625 5 162 070 024 3 720 060 399 358,0
3.O‘z   aylanma   mablag‘lari   naqdligi
(O‘AMN) -126 540 543 -1 626 291
879 -1 499 751 336 1285,2
4.Uzoq   muddatli   kreditlar   o‘a   qarzlar
(UMM) 549 597 843 2 304 013 149 1 754 415 306
5.O‘z   mablag‘lari   va   uzoq   muddatli
kreditlar,   qarzlar     summasi   (O‘AMN   +
UMM) 423 057 300 677 721 270 254 663 970 160,2
6.Qisqa   muddatli   kreditlar   va   qarzlar
(QMM) 545 467 046 898 646 840 353 179 794 164,7
7.Zaxira   va   xarajatlarni
moliyalashtirishning jami manbasi (JM) 968 524 346 1 576 368 110 607 843 764 162,8
8.Zaxira va xarajatlar (ZX)
484 517 003 738 212 753 253 695 750 152,4
9.O‘z   aylanma   mablag‘lari   bilan
taominlanganlik   koeffienti   (O‘AMN)   –
ZX 0,44 0,43 -0,01 98,4
10.O‘z   mablag‘lari   va   uzoq   muddatli
qarz   mablag‘lari   bilan   taominlanganlik
koeffitsienti (O‘AMN  +  UMM) - ZX 0,87 0,92 0,04 105,1
11.Jami   mablag‘lar   bilan
taominlanganlik     (JM) - ZX 2 2,14 0,14 106,8
XULOSA:     Xulosa   qilib   aytganda   o‘z   mablag`lari   manbasining   hajmini
kamligi   tufayli   2   ta   koeffitsient   manfiy   chiqyapyi   va   davr   oxiriga   kelib   ham   bu
ko‘rsatkich ko‘tarildi.
8 -jadval 
Moliyaviy barqarorlikni ballik tizimda baholanishi
№ Moliyaviy koeffitsientlar O‘tgan
yili Ball Hisobot
yili Ball
1. Moliyaviy mustaqillik   koeffitsienti (K1)
0,55 10 0,52 10
2. To‘lov qobiliyati (qoplash) koeffitsienti (K2)
1,78 15 1,75 15
3. O‘z aylanma mablag‘lari bilan ta’minlanganlik koeffitsienti (K3)
0,44 15 0,43 15
4. O‘z mablag‘lari  rentabelli gi  koeffitsienti (K 4 )
0,06666 5 0,17366 5
5 . Aktivlar rentabelligi koeffitsienti (K 5 )
0,036379 5 0,09112 5
6 .  O‘z va qarz mablag‘larining nisbat koeffitsienti (K 6 )
1,20 15 1,10 15
7 . Asosiy vositalarning eskirish koeffitsienti (K7)
0,63 0 0,09 10
Jami:
4,70 65 4,17 75
XULOSA: Jadvaldan ko‘rinib turibdiki balans o‘tgan yili ham hisobot yilida
ham moliyaviy nobarqaror balans hisoblanadi. Yani bu kompaniyaning xarajatlari
o‘rtasidagi   nomutanosibligidan   dalolat   beradi   va   bu   natijada   moliyaviy
barqarorlikka tahdid qilishi mumkin.
43 2. Xo‘jalik yurituvchi subyekt nodavlat tashkiloti bo‘lib hisoblanadimi;
3. Audit uchinchi tomon talabi bilan o‘tkazilyaptimi;
4. Maxsus hisobot talab etiladimi.
Ish hujjatlarini rasmiylashtirishga qo‘yiladigan talablar
  Ish hujjatlari  o‘z vaqtida:  auditning boshlanguniga qadar, auditni o‘tkazish
jarayonida   va   tugashi   bo‘yicha   tuzilishi   lozim.   Xo‘jalik   yurituvchi   subyektga
auditorlik xulosasini taqdim etish paytida barcha ish hujjatlari tuzilgan (olingan) va
rasmiylashtirilishi nihoyasiga yetkazilgan bo‘lishi lozim.
Ish   hujjatlari   tarkibiga   kiruvchi   hujjatlar   quyidagi   rekvizitlarga   ega   bo‘lishi
kerak:
a) hujjatning nomi;
b) audit o‘tkazilayotgan xo‘jalik yurituvchi subyektning nomi;
v) audit o‘tkazilayotgan davr;
g) auditorlik tartib-taomillarini bajarish yoki hujjatni tuzish sanasi;
d) hujjatning mazmuni;
e) hujjatni tuzgan shaxsning imzosi va uning rasshifrovkasi;
j) hujjatni tekshirish sanasi va hujjatni tekshirgan shaxsning imzosi va uning
rasshifrovkasi.
  Auditning   ish   hujjatlariga   kiruvchi   hujjatlar   ularga   kiritilgan   ma’lumotlar
manbaiga havolalarni o‘zida mujassamlashtirgan bo‘lishi lozim.
 Agar ish hujjatlarida shartli belgilardan (ramzlardan) foydalanilgan bo‘lsa, u
holda bunday belgilar (ramzlar)tushuntirilgan bo‘lishi kerak.
Har   bir   ish   hujjati   o‘zining   raqam   indeksiga   ega   bo‘lishi   kerak.   Raqam
indekslarini   tuzish   tizimi   va   berish   tartibi   auditorlik   tashkiloti   tomonidan
belgilanadi.
Ish hujjatlarini saqlash tartibi
Audit   tugaganidan   so‘ng,   ish   hujjatlari   auditorlik   tashkilotining   arxiviga
majburiy saqlash uchun topshirilishi kerak.
30 1- rasm.  Auditorlik tekshiruvining ishchi   hujjatlar   to‘plami   tarkibi
Mijoz   hujjatlaridan   nusxa.   Mijoz   hujjatlaridan   olingan   nusxalarni
auditor   o‘zining   ishchi   hujjatlari   bilan   birga   saqlashi   lozim.   Mijoz
hujjatlariga quyidagilar  kiradi:
– korxona   Nizomi;
– ta’sis   shartnomasi;
– ro‘yxatdan   o‘tkazilganlik   to‘g‘risidagi   guvohnoma;
16Auditorlik tekshiruvining ishchi  
hujjatlar   to‘plami   tarkibi
auditning   tekshiruvi   o‘tkazishning 
rejalari hamda dasturlari auditorlik   takshkiloti   tomonidan 
foydalanilgan omillar hamda 
ularning natijalarini ta’rifi
xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar 
tushuntirishlari,   izohlari   va   arizalari xo‘jalik yurituvchi sub’ekt 
hujjatlarining   nusxalari,   jumladan 
fotonusxalari
xo‘jalik yurituvchi sub’ektning 
buxgalteriya hisobini ichki nazorati 
hamda   tashkil   qilish   mexanizmining 
ta’rifi auditorlik   tashkilotining   tahliliy 
hujjatlari
boshqa 
hujjatlar II-BOB: AUDITORLIK ISH HUJJATLARINI TAHLIL QILISH VA
AMALIYOTDA QO‘LLASH
2.1. Auditorlik ish hujjatlarining sifatini baholash
Auditorlik   ish   hujjatlarining   sifati   —   bu   auditorlik   faoliyatining
ishonchliligini,   shaffofligini   va   aniqligini   ta’minlovchi   eng   muhim
ko‘rsatkichlardan   biridir.   Audit   jarayonida   yig‘ilgan   dalillarni   hujjatlashtirish,
ular asosida xulosa chiqarish, auditorlik tekshiruvining har bir bosqichini  qayd
etish   sifatli   hujjatlar   orqali   amalga   oshiriladi.   Sifatli   auditorlik   ish   hujjatlari
auditorning   kasbiy   saviyasi,   professional   baholash   qobiliyati,   huquqiy
me’yorlarga rioya qilishi va auditorlik standartlariga muvofiqligini aks ettiradi.
1-jadval
Auditorlik   tekshiruvining  dasturi
Audit   bo‘limi:   Asosiy  vositalar
Tekshirilayotgan   tashkilot OAJ   «Malika»
Audit   davri 14.03.13   -   25.03.13
Kishi-soatlar   soni 120
Auditorlik   guruhi  rahbari AkbarovS.I.
Auditorlik guruhi tarkibi Po‘latov   G.R.,   Mavlonov
V.T.,   Salimov   D.G.   Rejalashtirilayotgan   auditorlik   xatari
0.0166
Rejalashtirilayotgan   jiddiylik   darajasi 12.500  so‘m
Auditorlik   tadbirlari   ro‘yxati O‘tka zish
davri Bajaruvchi Auditorning   ish
hujjatlari Izo h la
r
Xujjatlarni  olish
A.Nazorat   vositalari   testlari
1.   Ichki   nazorat   tizimi
bo‘yicha   test o‘tkazish (INT) 14.03.201 3
Pulatov   G.R. Savolnoma
2.   Buxgalteriya   hisobi   tizimi
bo‘yicha
test   o‘tkazish   (BHT) 14.03.201 3
Pulatov   G.R. Savolnoma
3.   Buxgalteriya   hisobi
maqsadi   uchun tuzilgan hisob
siyosatining tahlili 14.03.201 3
Mavlonov
V.T. Savolnoma
4.   Soliq   hisobi maqsadi
uchun  tuzilgan
hisob siyosatining   tahlili 14.03.201 3 Mavlonov
V.T. Savolnoma
5. Buxgalteriya balansi va
buxgalteriya hisob 14.03.201 3
Salimov   D.G. Savolnoma
33 Audit standartlari va qoidalariga muvofiqlik:   Hujjatlar auditning ISA va
amaldagi   qonuniy   va   me’yoriy   talablarga   muvofiq   ravishda   o‘tkazilganligini
ko‘rsatadi. 
Auditni rejalashtirish va amalga oshirishni osonlashtirish:  Yaxshi tashkil
etilgan   hujjatlar   auditni   rejalashtirish,   audit   ishini   nazorat   qilish   va   uning   sifatini
ko‘rib chiqishga yordam beradi. 
Hisobdorlik va shaffoflik:  Hujjatlar audit guruhiga o‘z ishi uchun javobgar
bo‘lish imkonini beradi va audit jarayonining shaffofligini ta’minlaydi. 
Kelajakdagi auditlar uchun doimiy ahamiyat:   Muhim masalalar bo‘yicha
yozuvlarni saqlash keyingi auditlarni rejalashtirish va o‘tkazishda yordam beradi. 
Sifatni   nazorat   qilish   va   tekshirish:   Auditorlik   hujjatlari   ichki   sifat
nazorati va me’yoriy organlar tomonidan tashqi tekshiruvlarni osonlashtiradi. 
Turli   xalqaro   standartlarda   har   tomonlama   audit   hujjatlariga   e’tibor
qaratilishi   uning   audit   sifatini   ta’minlash   va   auditorlik   kasbining   ishonchliligini
oshirishdagi fundamental rolini ta’kidlaydi.
Ish   hujjatlari   auditorning   mulki   hisoblanadi.   Auditorning   ixtiyoriga
ko‘ra,   ular   tekshirilayotgan   shaxsga   taqdim   etilishi   mumkin,   lekin   buxgalteriya
hisobi o‘rnini bosa olmaydi.
Analitik   protseduralarni   rejalashtirish,   bajarish   natijalari,   shuningdek
buxgalteriya hisobida noodatiy yoki noto‘g‘ri aks ettirilgan moliyaviy operatsiyalar
va faktlarni  tahlil  qilish.   iqtisodiy faoliyat   auditorning ish  hujjatlarida qayd  etiladi
va   buxgalteriya   (moliyaviy)   hisobotlarining   ishonchliligi   to‘g‘risida   xulosa   tuzish
uchun   asos   bo‘lib   xizmat   qiladi.   Agar   kerak   bo‘lsa,   auditor   auditorlik
protseduralari   uchun   zarur   bo‘lgan   ishchi   hujjatlarni   (jamlangan   bayonotlar,
diagrammalar,   testlar   va   boshqalar)   tuzishi   mumkin.   Ish   hujjatlari,   agar   u   yakka
tartibdagi   tadbirkor   sifatida   ro‘yxatdan   o‘tgan   bo‘lsa,   auditorning   mulki
hisoblanadi.   Agar   auditor   auditorlik   tashkilotining   xodimi   bo‘lsa,   u   holda   audit
oxirida   u   ishchi   hujjatlarni   tashkilot   arxivida   saqlash   uchun   topshirishi   shart.
7 49 xususan:   qanday   bir-lamchi   hujjatlar   va   hisobga   olish   registrlari   tekshirilganligi;
tekshiruvning   qaysi   usuli   –   yalpi   usulimi   yoki   tanlov   usuli   qo‘llanilganligi
yoziladi.   Tanlab   tekshirishda   tanlash   darajasi   yoki   tekshirilgan   hujjatlar   hajmi
yoxud tanlashning boshqa mezonlari ko‘r-satiladi.
Ish hujjatlarida quyidagi axborotlar ham ko‘rsatiladi:
tekshirish natijalari bo‘yicha mulohazalar, masalan, korxonada buxgalteriya
hisobini   yuritishning   tekshiruv   o‘tkazilayotgan   davrda   amalda   bo‘lgan   qonun
hujjatlariga   muvofiq   kelmaslik   faktlari   (sezilgan   faktlar   buxgalteriya   hisoboti
ko‘rsatkichlariga   ta’sir   qilsa);   tekshiruvga   etilmagan   birlamchi   hujjatlar,   hisobga
olish   ma’lumotlari   kabi   hujjatlar,   qonun   hujjatlariga   muvofiq   kelmaydigan   va
buxgalteriya hisobotining to‘g‘riligiga ta’sir etadigan boshqa aniqlangan faktlar;
aniqlangan kamchiliklarni bartaraf qilish usullari haqida auditor fikri;
korxonaning   ishlab   chiqarish-tijorat   faoliyatini   takomillashtirish   yuzasidan
auditor fikriga asoslangan boshqa tavsiyalar.
Afsuski,   rivojlangan   mamlakatlarda   keng   ma’lum   bo‘lgan   shakli   ayrim
texnik   jihatlari   ham   bizning   auditda   hali   boshlang‘ich   bosqichda   auditorning   ish
hujjatlari, ya’ni mijoz buyurtmasini bajarishda auditor olib borgan barcha qaydlar
ham shular jumlasiga kiradi.
Ishchi   hujjatlarni   tayyorlash,   shuningdek   ularning   ro‘yxati,   shakli   va
mazmunini konkretlashtirish auditning muhim qismidir. Ishchi hujjatlari o‘ziga xos
xususiyatlari,   chunonchi,   hujjatning   raqami,   mijozning   nomi,   auditor   ko‘rib
chiqadigan davr, mazmunning bayoni, hujjatni tayyorlagan shaxsning ismi-sharifi,
hujjat   tayyorlangan   sana   kabilarning   aniqligi   bilan   ajralib   turishi   kerak.   Tayyor
ishchi   hujjatlar   majmui   audit   doirasida   bajarilgan   ishlar   haqida   aniq   va   ravshan
tasavvur   berishi   lozim.   Ishchi   hujjatlarga   qilinadigan   qaydlar   muayyan   belgilar
tarzida ifodalanadi.
AQSh,   Buyuk   Britaniya   va   ingliz   tilida   so‘zlashadigan   boshqa
mamlakatlarning   barcha   etakchi   auditorlik   firmalari   ishchi   hujjatlarni   asosan
tasdiqlangan   andozalarga   muvofiq   yuritadi.   Ishchi   hujjatlar   tarkibida   uzluksiz
22 yuritiladigan   hujjatlar,   auditorlik   ma’muriyati   hujjatlari   va   joriy   auditorlik
axborotlari   farq-lanadi.   Bularning   ichida   auditni   rejalashtirish   materiallari   va
dasturlari, mijoz har xil hujjatlarining nusxalari, foydalanilgan yumushlar va testlar
ro‘yxati  audit   jarayonida olingan  dalillar   va  guvohnomalar,  shuningdek  auditning
turli   bosqichlarida   chiqarilgan   tegishli   xulosalar,   shu   jumladan   yakunlovchi
bosqich xulosalari va keyingi voqealar sharhi bo‘ladi.
Ishchi   hujjatlarining   umumiy   maqsadi   –   rejalashtirish,   auditni   o‘tkazish,
axborotlarni to‘plash va xulasani tayyorlash jarayonlarida auditorga yordam berish.
Audit   jarayonini   rejalashtirish   va   hujjatlashtirishni   adekvat   (aynan   bir   xil)
boshqarishga   doir   vazifalar   avvalo   auditorlik   firmasining   zimmasiga   tushadi.   Bu
vazifalarni bajarish firmaning muvaffaqiyatli ishlashiga yordam beradi.
Rejalashtirish   bosqichidayoq   auditor   mijozning   ahvolini   tahlil   qilishi,
ekspertizadan o‘tkazishi va uning biznesi xususiyatlarini hujjatlar bilan qayd qilib
qo‘yishi   lozim.   Eng   avvalo,   mijozning   katta   tavakkalchilik   bilan   o‘tkazilishi
mumkin   bo‘lgan   iqtisodiy   operatsiyalarini   belgilab   oladi.   Ana   shuning   asosida
suiiste’mollar   va   moliyaviy   hisobotlardagi   buzib   ko‘rsatish   faktlarini   aniqlash
uchun qanday auditorlik yumushlari zarur bo‘lishi haqida bir fikrga keladi.
Bundan   tashqari,   rejalashtirish   bosqichida   auditor   yana   mijozning   tashqi
muhiti  (munosabatlari)   xususiyatlarini  ham  aniqlashi  lozim.  Auditni   rejalashtirish
va   bu   jarayonni   boshqarish   bir-biriga   mos   kelishi   uchun   mijozga   xizmat
ko‘rsatishda   boshidan   oxirigacha   faqat   auditning   borishini   nazorat   qilibgina
qolmasdan,   balki   to‘plangan   dalillar   va   ular   asosida   chiqarilgan   xulosalarni
bajariladigan   audit   yumushlarining   muayyan   ishchi   hujjatlarida   puxta   qayd   qilib
borish lozim.
Shunday   qilib,   ishchi   hujjatlar   audit   qanday   rejalashtirilganligini,   uning
bajarilishi qanday nazorat qilinganligini, to‘plangan dalillar qanchalik to‘g‘ri, etarli
va   dolzarb   ekanligini   amalda   tasdiqlashi   mumkin.   Shularning   asosida   firma
auditorlik   xulosasi   amalga   oshirilgan   tekshiruv   natijalariga   mosligini   ko‘rsatishi
mumkin:   bu   natijalar   va   aniq   vaziyatlarga   bog‘liq   holda   ishchi   hujjatlarda
23 hujjatlarining   nusxalari,   jumladan   fotonusxalari,   mazkur   xo‘jalik   yurituvchi
sub’ektning   roziligi   bilan   auditorlik   tashkilotining   ishchi   hujjatlari   to‘plamiga
kiritiladi.
Auditorlik   tekshiruvi   o‘tkazilgan   xo‘jalik   yurituvchi   sub’ekt   hamda   boshqa
shaxslar, jumladan soliq va boshqa davlat organlari, auditorlik tashkilotidan ishchi
hujjatlar   to‘plami   yoki   uning   nusxalarini   to‘liq   miqdorda   yoki   biror-bir   qismini
taqdim qilishni talab qilishga haqli emaslar.
Ishchi   hujjatlar   to‘plamida   bor   bo‘lgan   ma’lumotlar   maxfiy   hi-soblanadi
hamda auditorlik tashkiloti tomonidan oshkor qilinishi mumkin emas.
Ishchi hujjatlar to‘plami quyidagilarni o‘z ichiga olishi lozim:
– auditning tekshiruvini rejalashtirish haqida yozuv;
– bajarilgan   audit   xizmatlarining   xarakteri,   o‘tkazish   vaqti   hamda   hajmi
haqida yozuv;
– auditorlik   tekshiruvi   davomida   olingan   ma’lumotlar   asosida   qilingan
xulosalar.
Auditorning   professional   mulohazalarini   talab   qiladigan   barcha   jiddiy
masalalar,   ushbu   masalalar   yuzasidan   qilingan   xulosalar   bilan   birga,   ishchi
hujjatlar to‘plamida aks ettirilishi lozim.
Ishchi   hujjatlar   to‘plami   u   bilan   tanishgan   tajribali   auditor   (auditor
tashkiloti) tomonidan o‘tkazilgan auditning tekshiruvi haqida umumiy tushunchaga
ega   bo‘lishi   mumkinligi   maqsadida   etarli   darajada   to‘liq   hamda   mukammal
bo‘lishi lozim.
Ishchi hujjatlar to‘plamiga kiritilgan ma’lumotlar aniq bayon qilinishi hamda
ularning   mazmuni   va   shakllari   shubhasiz   bo‘lishi   hamda   ularni   har   xil   sharhlash
mumkin bo‘lmasligi lozim.
Ishchi hujjatlar to‘plamining hajmi va mazmuni quyidagi omillarga bog‘liq:
– mazkur   xo‘jalik   yurituvchi   sub’ekt   yangi   buyurtmachi   bo‘lib   hi-
soblanadimi yoki yo‘qmi;
– xo‘jalik   yurituvchi   sub’ekt   nodavlat   tashkiloti   bo‘lib   hisoblanadimi
19 yoki yo‘qmi;
– audit tekshiruvi uchinchi tomonning talabiga ko‘ra o‘tkazilyaptimi yoki
yo‘qmi;
– maxsus hisobot talab qilinadimi yoki yo‘qmi.
Ishchi hujjatlar to‘plami o‘z vaqtida tayyorlanishi  lozim:
auditning tekshiruvidan oldin, uning davomida hamda   tugatilganidan   keyin.
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektga auditor xulosasini taqdim etish paytida butun ishchi
hujjatlar to‘plami tuzilgan hamda rasmiylashtirilgan bo‘lishi lozim.
Ishchi hujjatlar to‘plami tarkibiga kiradigan hujjatlar quyi-dagi rekvizitlarga
ega bo‘lishi lozim:
– hujjatning nomi;
– auditorlik   tekshiruvi   o‘tkazilayotgan   xo‘jalik   yurituvchi   su-b’ektning
nomi;
– auditorlik tekshiruvi o‘tkazilayotgan davr;
– auditning taomilini bajarish yoki hujjatni tayyorlash sanasi;
– hujjatning mazmuni;
– hujjatni   tayyorlagan   shaxsning   shaxsiy   imzosi   hamda   uning   tu-
shuntirilishi.
Auditorlik   tekshiruvining   ishchi   hujjatlari   to‘plamiga   kiritilgan   hujjatlar
ulardagi   ma’lumotlarning   manbasiga   suyanishi   lozim.   Ishchi   hujjatlar   to‘plamida
shartli   belgilar   (ramzlar)dan   foydalanilgan   bo‘lsa,   bunday   belgilar   (ramzlar)
tushuntirilishi   lo-zim.   Har   bir   ishchi   hujjati   o‘z   raqamli   indeksiga   ega   bo‘lishi
lozim.   Raqamli   indekslarni   tuzilish   tizimi   hamda   berilish   tartibi   auditorlik
tashkiloti tomonidan belgilanadi.
Auditorlik   tekshiruvi   tugagandan   so‘ng   ishchi   hujjatlar   to‘plami   auditorlik
tashkilotining arxivida majburiy saqlash uchun topshirilishi lozim. Ishchi hujjatlar
to‘plamining saqlanishi, rasmiylashtirilishi hamda arxivga topshirilishini auditorlik
tashkiloti   rahbari   yoki   uning   vakolatli   shaxsi   amalga   oshiradi.   O‘tkazilayotgan
auditorlik   tekshiruvi   ishchi   hujjatlar   to‘plamining   mazkur   xo‘jalik   yurituvchi
20 Xalqaro   tajribada   auditorlik   ish   hujjatlarining   yuritilishiga   alohida   e’tibor
qaratiladi.   Jumladan,   Xalqaro   auditorlik   standartlari   (XAS),   xususan,   ISA   230
“Audit   hujjatlari”   standarti   audit   hujjatlarining   shakli,   mazmuni,   to‘liq   va   o‘z
vaqtida tayyorlanishiga oid qat’iy talablarga ega. Ushbu standarta muvofiq, auditor
har   qanday   auditorlik   faoliyati   bo‘yicha   amalga   oshirilgan   ishlarni   hujjatlashtirib
borishi, dalillarni asoslab berishi, kasbiy baholarni qayd etishi shart.
O‘zbekiston Respublikasida esa auditorlik tashkilotlari tomonidan auditorlik
ish   hujjatlari   yuritilishi   bo‘yicha   yagona   standartlashtirilgan   tizim   mavjud
emasligi,   ko‘plab   kichik   auditorlik   firmalarida   hujjatlarni   yuritish   sifati   yetarli
emasligi   kuzatilmoqda.   Bu   holat   auditorlik   xizmatining   ishonchliligiga,   audit
xulosasining qabul qilinishi va baholanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shu
sababli,   mazkur   kurs   ishi   mavzusi   —   auditorlik   ish   hujjatlarini   to‘g‘ri   yuritish,
tizimlashtirish,   xalqaro   talablarga   moslashtirish   masalalarini   chuqur   o‘rganish   —
bugungi kun iqtisodiy amaliyoti uchun muhim ilmiy-amaliy ahamiyatga ega.
Kurs ishining maqsadi.  Mazkur kurs ishining asosiy maqsadi — auditorlik
ish hujjatlarining mohiyatini, ularning shakllantirilish tartibi, yuritilishi, saqlanishi
va xalqaro  auditorlik  standartlariga mosligini   tizimli   o‘rganishdan  iborat. Bundan
tashqari,   auditorlik   hujjatlarining   audit   sifati   va   yakuniy   xulosalarga   ta’siri   ham
tahlil qilinadi.
Kurs   ishining   vazifalari.   Kurs   ishi   doirasida   quyidagi   vazifalarni   bajarish
rejalashtirilgan:
- Auditorlik ish hujjatlarining huquqiy va nazariy asoslarini aniqlash;
- Ularning asosiy turlari, tarkibi va shaklini o‘rganish;
- Audit dalillarini hujjatlashtirish tartibini tahlil qilish;
- Auditorlik ish hujjatlari sifatiga ta’sir qiluvchi omillarni aniqlash;
- Xalqaro auditorlik standartlari, xususan ISA 230 talablarini o‘rganish;
- Auditorlik   amaliyotida   uchraydigan   muammolar   va   ularni   bartaraf   etish
yo‘llari bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish.
3 qilinishini tekshirish registrlari
S.   Bo‘lim   bo‘yicha   yakuniy
ma’lumotlar
1.Xato   va   kamchiliklarning
taxminiy
ro‘yxati 24.03.201 3
Pulatov   G.R. Xisob- kitoblar
2.   Tizimli   (sistemali)
kamchiliklar to‘g‘risida
ma’lumot 24.03.201 3
Pulatov   G.R. Xisob- kitoblar
3.   Me’yoriy   hujjatlar
bo‘yicha
aniqlangan   kamchiliklar
ro‘yxati 25.03.201 3
AkbarovS.I. Xisob- kitoblar
4.   Audit   bo‘limi   bo‘yicha
xulosa 25.03.201 3
AkbarovS.I. Xisob- kitoblar
Auditorlar   tekshiruv   vaqtida   ular   tomonidan   bajariladigan   ishlarning   hajmi
va   sifatini   tasdiqlaydigan,   asosiy   hujjatlardan   bo‘lib   hisoblangan,   ish   hujjatlarini
tuzishlari   lozim.   Bu   hujjatlar   ixtiyoriy   shaklda   tuzilib,   ularda   mijoz   to‘g‘risidagi
zarur ma’lumotlar; bajariladigan ishlarning batafsil bayoni bo‘lishi lozim. Xususan
quyidagilar   ko‘rsatiladi:   tekshiruv   o‘tkazish   uslubi   (yoppasiga   yoki   tanlab),   yoki
tekshiriladigan   hujjatlarning   hajmi;   tekshiruv   natijasida   aniqlangan   kamchiliklar;
tekshiruvga   taqdim   etilmagan   dastlabki   va   boshqa   hujjatlar   ro‘yxati;   amaldagi
qonun-chilikka   mos   kelmasliklar;   aniqlangan   kamchiliklarni   bar-taraf   qilish
usullari   to‘g‘risida   auditorning   fikrlari;   mijozining   moliyaxo‘jalik   faoliyatini
yaxshilashga   qaratil-gan   boshqa   tavsiyalar.   Shuningdek,   ish   hujjatlarida:   mijoz-
korxonaning   ichki   xo‘jalik   nazorat   tizimini   (ushbu   tizimning   ijobiy   tomonlari   va
salbiy   jihatlarini   ajratib   ko‘rsatgan   holda);   o‘tgan   yildagi   audit   dasturi   va   uning
natijalarini  aks  ettirish  zarur.   Ish  hujjatlari  auditning yaxshi  rejalashtirilganligini,
to‘plangan   ma’lumotlar   ishonarliligini,   auditorlik   xulosasining   amalga   oshirilgan
audit natijalariga muvofiqligini tasdiqlashi lozim. Zarur hollarda auditor haqiqatan
ham   aynan   shunday   auditorlik   xulosasi   tuzish   uchun   etarli   guvohliklar
to‘planganligini ham baholashi zarur.  Ish hujjatlaridagi tafsilotlarning tasdiqlangan
moliyaviy   hisobotdagi   ma’lumotlardan   farq   qilmasligi   o‘ta   muhimdir.   Auditorlik
xulosalari yaqqol va ikki xil ma’no bildirmaydigan bo‘lishi lozim.  Auditorning ish
35 hujjatlar eng umumiy axborotlar, ya’ni mijoz kom-paniya haqidagi ma’lumotlardan
boshlanadi,   so‘ngra   auditor   bajargan   aniq   tekshiruvlar   haqida   muayyan   hujjatlar
tuziladi hamda moliyaviy hisobot va auditorlik xulosasi bilan yakunlanadi.
Mijoz   bilan   imzolangan   birinchi   shartnomadagi   tarixiy   yoki   asosiy
yangilanadigan   hamda   joriy   va   kelgusi   auditorlik   ekspertizasi   va   tekshiruvlarga
aloqador   bo‘lgan   axborotlar   odatda   doimiy   fayllarda   saqlanadi.   Tajribadan
ma’lumki,   bunday   fayllar   mijoz   haqidagi   qulay   manba   rolini   o‘taydi   va   odatda
ularning   ma’lumotlari   uzoq   vaqt   o‘z   qiymatini   yo‘qotmaydi.   Doimiy   fayllarga
kiritiladigan   axborotlarning   ko‘pincha   qat’iy   belgilangan   chegaralari   mavjud:
mijozning     qisqacha     tarixi,     faoliyat     turi,     kompaniyaning     ta’sis     hujjatlari,
shartnomalari   va   bitimlaridan   ko‘chirmalar   yoki   ularning   nusxalari,   direktor   va
menejment;   hisob   yuritish   siyosati;   aktsiyalar   obligatsiyalar,   va   boshqa   qimmatli
qog‘ozlar bayoni, oldingi tekshiruvlar, tahlil ma’lumotlari va hokazolar.
Tekshirilayotgan   davrga   taalluqli   ishchi   hujjatlar   fayllarda   saqlanadi.
Odatda,   joriy   fayllar   to‘plamiga   auditni   tashkil   qilish   mexanizmi   va   dasturi,
direktorlar   kengashi   majlislari   bayonnomalarining   qisqacha   mazmuni;   tovar
etkazib   beruvchilar   va   mijozlar   bilan   bo‘lgan   munozaralar   haqidagi   mulohazalar;
tekshirilishi lozim bo‘lgan va audit dasturidan kelib chiqadigan bevosita masalalar;
har qaysi masala bo‘yicha tekshiruvlar uslublari, usullari va natijalarining muxtasar
bayoni.
Har gal mijoz bilan shartnoma imzolanayotganda auditorlik firmasi ishlarni
tashkil   qilish   mexanizmini   ishlab   chiqadi;   buning   uchun   buxgalteriya   hisobi   va
moliyaviy   menejmentning   hajmi   hamda   ahvoli,   mijozning   ichki   nazorat   tizimi;
jiddiy   e’tibor   talab   qiladigan   eng   tang   sohalar   baholanadi;   hisobot   davrida   yuz
bergan   muhim   o‘zgarishlar   ko‘rib   chiqiladi;   audit   yoki   boshqa   xizmatlar   dasturi
tuziladi;   auditorlik   firmasining   xarajatlari   baholanadi   va   uning   asosida   xazmatlar
uchun   haq   miqdori   aniqlanadi;   shartnoma   bo‘yicha   bevosita   ishlarni   bajaradigan
auditorlar tayinlanadi.
Yirik   auditorlik   firmalarida   mijozlarning   moliyaviy   ahvolini   tekshirishni
26 9 -jadval
Moliyaviy koeffitsientlar hisob-kitobi natijalari asosida korxonalar moliyaviy
holatiga baho berishning ballik tizimi
  № Ko‘rsatkichlar nomi 1 guruh Ball 2 guruh Bal
l 3 guruh Bal
l
1. Moliyaviy   mustaqillik     koeffitsienti
(K1) 0,55 10 0,52 10 0,55 10
2. To‘lov  qobiliyati  (qoplash) koeffitsienti
(K1) 1,78 15 1,75 15 1,78 15
3. O‘z   aylanma   mablag‘lari   bilan
ta’minlanganlik koeffitsienti (K2) 0,44 15 0,43 15 0,44 15
4. O‘z   mablag‘lari   rentabelli gi
koeffitsienti (K3) 0,06666 5 0,17366 5 0,06666 5
5. Aktivlar rentabelligi koeffitsienti (K4) 0,036379 5 0,09112 5 0,036379 5
6. O‘z   va   qarz   mablag‘larining   nisbat
koeffitsienti (K5) 1,2 15 1,10 15 1,2 15
7 . Asosiy   vositalarning   eskirish
koeffitsienti (K7) 0,63 0 0,09 10 0,63 0
Jami: 4,70 65 4,17 75 4,70 65
10-jadval
Moliyaviy koeffitsientlarning aniqlanishi tartibi
  № Ko‘rsatkichlar nomi Aniqlanishi
1. Moliyaviy mustaqillik   koeffitsienti (K1) O‘z mablag‘lari  /  Jami manbalar
2. To‘lov qobiliyati (qoplash) koeffitsienti (K1) Joriy aktivlar  /  Joriy majburiyatlar
3. O‘z aylanma mablag‘lari bilan 
ta’minlanganlik koeffitsienti (K2) (O‘z mablag‘lari  +  Uzoq muddatli majburiyatlar  –  Uzoq 
muddatli aktivlar)  /  Joriy aktivlar
4. O‘z mablag‘lari  rentabelli gi  koeffitsienti (K3) Sof foyda  /  O‘z mablag‘lari
5. Aktivlar rentabelligi koeffitsienti (K4) Sof foyda  /  Jami aktivlar
6.  O‘z va qarz mablag‘larining nisbat 
koeffitsienti (K5) O‘z mablag‘lari  /  Qarz mablag‘lari
7 . Asosiy vositalarning eskirish koeffitsienti 
(K7) Asosiy vositalarning eskirish darajasi  /  Asosiy vositalarning 
boshlang‘ich qiymati
11-jadval
Umumiy xulosa
№ Guruhlar Ball Moliyaviy barqarorlik  toifalari
1 I 66-100 Moliyav iy barqaror
2 II 3 1 -6 5 Moliyav iy   nobarqaror
3 III 0-30 Krizis  h olatida
Jadvaldan   ko‘rinib   turibdiki   balans   o‘tgan   yili   ham   hisobot   yilida   ham
moliyaviy   nobarqaror   balans   hisoblanadi.   Yani   bu   kompaniyaning   xarajatlari
44 auditorlik  xulosasining  aynan  qaysi  turi  bu  erda  o‘rinli  ekanligini  aniqlash   uchun
etarli asos bo‘ladi.
Hujjatlardagi   ma’lumotlarga   qarab,   ishning   ko‘zini   biladigan   mutaxassislar
audit   sohasining   mosligini   aniqlashi,   shuningdek,   moliyaviy   hisobotning   xolislik
darajasi   haqida   ma’lum   tasavvur   hosil   qilishi   mumkin.   Shuning   uchun   ish
hujjatining har qaysi bo‘limida u tuzilayotganida ko‘zda tutilgan maqsadga erishish
uchun   etarli   axborotlar   bo‘lishi   lozim.   Shu   narsa   muhimki,   hujjatdagi   batafsil
ma’lumotlar   hisobga   olish   hujjatlari   va   tasdiqlangan   moliyaviy   hisobotdagi
ma’lumotdan farq qilmasligi kerak. 
Auditorlik   firmasi   uchun   ishchi   hujjatlar   mijozga   auditorlik   xulosasini
taqdim   qilishdan   oldin   auditorlik   firmasining   o‘z   nazoratchilari   va   sheriklari
amalga oshiradigan mijoz uchun bajarilgan ishlarning sifatini nazorat qilishga asos
ham bo‘ladi. Agar hohlashsa, ular auditor haqiqatan ham aynan shunday auditorlik
xulosasini   tuzish   uchun   etarli   dalillar   to‘plagan-to‘plamaganligini   baholashi
mumkin.
Ishchi hujjatlar boshqa ko‘p yo‘nalishlari uchun ham asos bo‘lishi mumkin.
Chunonchi, ular: audit mobaynida aniqlangan turli muammolar bo‘yicha auditorlik
qo‘mitasiga   va   kompaniya   rahbariyatiga   rasmiy   taqdimnomalar   uchun   axborotlar
manbai;   auditorlik   firmasi   ichida   xodimlar   tayyorlash   uchun   ma’lumot   tarzidagi
material  (mijoz kompaniyasi  nomini ko‘rsatmay) bo‘lishi, shuningdek navbatdagi
auditorlik   tekshiruvlarini   rejalashtirish   va   bajarilishini   muvofiqlashtirib   turishiga
yordam berishi mumkin.
Agar   keyinchalik   shunday   ehtiyoj   paydo   bo‘lsa,   auditor   tashqi   nazorat
tashkilotlariga   taqdim   qilimsh,   shuningdek   sudda   dalil   sifatida   keltirish   uchun
ishchi hujjatlardan foydalanishi mumkin.
Auditorning ishchi hujjatlari maxfiy tarzda ekanligiga e’tibor berishi lozim.
Hatto, auditni o‘tkazishda ham uning mazmuni bilan boshqa shaxslarni tanishtirish
maqbul emas. Audit tugaganidan keyin ham ishchi hujjatlarni muhofaza qilishning
barcha   ko‘rishlarini   ko‘rish   kerak.   G‘arb   amaliyotida   ishchi   hujjatlar   faqat
24 ning ayirmasi)
Alohida bo‘linmalarning qarzlari (4110) 230
0 0
Sho‘’ba va qaram xo‘jalik jamiyatlarining qarzlari (4120) 240
23 741 522 33 535 996
Xodimlarga berilgan bo‘naklar (4200) 250
448 974 288 825
Mol   etkazib   beruvchilar   va   pudratchilarga   berilgan   bo‘naklar
(4300) 260 94 721 489 43 280 122
Byudjetga   soliqlar   va   yig‘imlar   bo‘yicha   bo‘nak   to‘lovlari
(4400) 270 740 384 252 951
Maqsadli davlat jamg‘armalari va sug‘urtalar bo‘yicha bo‘nak
to‘lovlari (4500) 280 448 974 288 825
Ta’sischilarning   ustav   kapitaliga   ulushlar   bo‘yicha   qarzlari
(4600) 290 0 0
Xodimlarning boshqa operatsiyalar bo‘yicha qarzlari (4700) 300
946 919 1 758 120
Boshqa debitorlik qarzlari (4800) 310
8 586 356 11 274 476
Pul   mablag‘lari,   jami   (330+340+350+360   satrlar),   shu
jumladan: 320 171 917 383 468 669 767
Kassadagi pul mablag‘lari (5000) 330
1 142 1 137
Hisob-kitob varag‘idagi pul mablag‘lari (5100) 340 8 014 024 64 614 287
Xorijiy valyutadagi pul mablag‘lari (5200) 350
84 924 514 321 629 850
Boshqa pul mablag‘lari va ekvivalentlar (5500, 5600, 5700) 360
78 977 703 82 424 493
Qisqa muddatli investitsiyalar (5800) 370
14 854 401 6 932 057
Boshqa joriy aktivlar (5900) 380
3 745 591 3 836 124
II-bo‘lim   bo‘yicha   jami   (140+190+200+210+320+370+380
satrlar) 390 968 524 346 1 576 368 110
BALANS AKTIVI BO‘YIChA JAMI (130+390 satrlar) 400
2 410 533 971 6 738 438 134
PASSIV
I.  O‘z mablaglari manbalari
Ustav kapitali (8300) 410
614 384 306 614 384 306
Qo‘shilgan kapital (8400) 420
0 0
Rezerv (zahira) kapital (8500) 430
197 526 043 957 682 532,50
Sotib olingan o‘z aktsiyalari (8600) 440
0 0
Taqsimlanmagan foyda (Qoplanmagan zarar) (8700 450
417 693 607 1 031 731 891
Мақсадли тушумлар (8800) 460
85 865 126 931 979 415,50
Bo‘lg‘usi xarajatlar va to‘lovlar zahiralari (8900) 470
0 0
I-bo‘lim   bo‘yicha   jami   (410+420+430+440+450+460+470
satrlar) 480 1 315 469 082 3 535 778 145
  II. Majburiyatlar
Uzoq   muddatli   majburiyatlar,   jami
(500+510+520+530+540+550+560+570+580+590 satrlar) 490 549 597 843 2 304 013 149
Shu   jumladan:   uzoq   muddatli   kreditorlik   qarzlari
(500+520+540+560+590 satrlar) 491 0 0
Ulardan:   muddati   kechiktirilgan   uzoq   muddatli   kreditorlik
qarzlari 492 0 0
Mahsulot   etkazib   beruvchilar   va   pudratchilardan   uzoq
muddatli qarzlar (7000) 500 0 0
Alohida bo‘linmalardan uzoq muddatli qarzlar (7110) 510 0 0
Sho‘’ba   va   qaram   xo‘jalik   jamiyatlaridan   uzoq   muddatli
qarzlar (7120) 520 0 0
Muddati   kechiktirilgan   uzoq   muddatli   daromadlar   (7210,
7220, 7230) 530 0 0
Soliqlar va majburiy to‘lovlar bo‘yicha muddati kechiktirilgan
uzoq muddatli majburiyatlar (7240) 540 0 0
Muddati   kechiktirilgan   boshqa   uzoq   mudd   majburiyatlar
(7250, 7290) 550 0 0
Xaridorlar va buyurtmachilardan olingan bo‘naklar (7300) 560
0 0
Uzoq muddatli bank kreditlari (7810) 570
549 597 843 2 303 913 149
38 mijozning bevosita ruxsati bilangina boshqa shaxslar tasarrufiga berilishi mumkin.
Agar ishchi hujjatlar sudga talab qilingan bo‘lsa, shuningdek auditorlar ish sifatini
tekshirish   boshqa   auditorlik   firmalarining   ixtiyoriy   dasturi   tarkibiga   kiritilgan
bo‘lsa, bun-day ruxsat talab qilinmaydi.
Mijozning   maxfiy   axboroti   bo‘lgan   ishchi   hujjatlarning   qimmatli   ekanligi
tufayli   ularni   saqlash   joyi   va   kimda   turishi   muam-mosi   paydo   bo‘ldi.   Auditorni
mijoz   yollagani   va   xizmatlariga   haq   to‘lagani   uchun   ham   mutlaqo   shubhasiz,
auditorning mehnati natija-lari mijozning mulki bo‘ladi. Bundan tashqari, mabodo
sudli   ish   paydo   bo‘lsa,   unda   auditorning   mavqei   ancha   engillashadi,   chunki   bu
holda sud dalillarining barcha og‘irligi mijoz zimmasiga tushadi.
Bozor   iqtisodi   rivojlangan   mamlakatlarda   auditorlik   firmalari   odatda   bir
necha   yildan   keyin   ishchi   hujjatlarni   mikrofilm   yoki   mikrofishlarga   ko‘chirib
qo‘yishadi.   Bu   firmada   saqlanayotgan   hujjatlarning   hajmini   ancha
ixchamlashtiradi, shuningdek saqlashga ketadigan chiqimlarini kamaytiradi.
Yuqorida aytilganlardan shunday xulosaga kelish mumkinki, ishchi hujjatlar
mijoz   kompaniya   moliyaviy   hisobotlarining   to‘g‘riligini   tasdiqlaydigan   auditorlik
xulosasidir.
Ishchi   hujjatlarning   muhimligi   ulardagi   ma’lumotlarning   ham   muhimligini
nazarda tutadi, agar auditor o‘z ishchi hujjatlarida zarur hajmdagi ma’lumotlar va
dalillarni  keltirmasa yoki  buxgalteriya hisobi, ichki nazoratning ahvoli va hokazo
haqida   ahamiyatli   ma’lumotlar   bermasa,   oqibat   natijada   auditorlik   xulosasi   ham
asoslanmagan yoki noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin. Demak, ancha asoslangan va to‘g‘ri
auditorlik xulosasini olish maqsadida shu talablarga javob beradigan mazmundagi
ishchi hujjatlarni ishlab chiqish lozim.
Xorijiy davlatlarda odatda har qaysi firma ishchi hujjatlarni tashkil qilish va
tayyorlashga   o‘z   yondashuvini   ishlab   chiqish   huquqiga   ega.   Ularning   ko‘pchiligi
bu huquqdan foydalanadi, bunda ular chegaralangan vaqt va mablag‘lar doirasida
o‘z xizmatlarining yuqori sifatini saqlash ehtiyojidan kelib chiqadi. Lekin hamma
ishchi   hujjatlar   uchun   umumiy   asosiy   tamoyillar   ham   mavjud.   Odatda   ishchi
25 sub’ektning   auditorlik   tekshiruvida   qatnashmayotgan   auditorlik   tashkilotining
xodimlariga berilishiga yo‘l qo‘yilmasligi lozim.
Auditorlik   tashkiloti   ishchi   hujjatlarni   ishonchli   saqlanishini   ta’minlashi
lozim. Saqlash muddati qonunchilikda belgilanadi. Ishchi hujjatlar yo‘qolgan yoki
ularga   zarar   etgan   taqdirda   auditorlik   tashkiloti   xizmat   tekshiruvini   o‘tkazishni
ta’minlashi   lozim,   bu   tekshiruvning   natijalari   tegishli   dalolatnoma   bilan
rasmiylashtiriladi.
Auditorlik firmasi o‘zining biznes rejasini tuzayotganida bo‘lajak mijozlarini
aniqlab     olishi     lozim.     Bular     qonunga     ko‘ra     o‘z     moliyaviy     hisobotlarining
to‘g‘riligini   tasdiqlovchi   auditorlik   xulosasini   olishi   shart   mijozlar,   shuningdek,
bunday   xulosaning   mavjudligi   shart   bo‘lmagan,   lekin   har   xil   soliqlarni   to‘lashda
tavakkalchilikni va ko‘rilishi mumkin bo‘lmagan zararlarni kamaytirish hamda o‘z
ishlab   chiqarish-tijorat   faoliyatlarini   takomillashtirish   maqsadida   auditorlar   bilan
hamkorlik qilishga intilgan mijozlar bo‘lishi mumkin.
Qonunga   ko‘ra   auditorlik   xulosasini   olish   shart   bo‘lgan   korxonalar
auditorlik   firmalarining   doimiy   mijozlari   hisoblanadi.   Auditorlik   xizmatini
ko‘rsatish   korxonaning   ishlab   chiqarish-tijorat   faoliyati   yuzasidan   buxgalteriya
hisobi va hisobotining ahvolini ekspertiza qilish, moliyaviy hisobotning to‘g‘riligi
haqida   auditorlik   xulosaksi   olish   maqsadida   muayyan   davr   uchun   korxonaning
ishlab chiqarish-tijorat faoliyatini tekshirish (audit), abonementlik xizmati shaklida
auditorlik xizmati  ko‘rsatish  to‘g‘-risida auditorlik firmasi  bilan mijoz o‘rtasidagi
bitimni imzolashdan boshlanadi.
Hozirgi   vaqtda   har   qaysi   auditorlik   firmasi   auditor   va   mijozlarning
ma’suliyati,   auditorlik  tavakkalchiligi   haqidagi   o‘z   tushunchalaridan   kelib  chiqib,
auditni   o‘tkazish   va   auditorlik   xizmati   ko‘rsatishga   doir   bitimlarning   turli
shakllaridan foydalaniladi.
Barcha   auditorlik   firmalari   o‘zlari   bajargan   ishning   hajmi   va   sifatini
tasdiqlovchi   asosiy   hujjatlar   hisoblanadigan   ishchi   hujjatlar   tuziladi.   Bularning
shakli   ixtiyoriy   bo‘lib,   unda   firma   bajargan   ishlarning   qisqacha   bayoni   beriladi,
21 XULOSA:   Altman   modelidan   ko‘rinib   turibdiki   korxona   bankrotlilik
ehtimoli   yuqori,   kompaniya   moliyaviy   qiyinchilikka   uchredi.   Umuman   olganda
korxonaning   moliyaviy   natijasini   ko‘rsak   ham   o‘tgan   davrda   ham   hisobotda
davrida ham zararda chiqyapti va yildan yilga zarar hajmi oshib bormoqda.
1 4 -jadval
Moliyaviy natijalarni tarkib bo‘yicha tahlili
Ko‘rsatkichlar nomi Satr
kodi O‘tgan yil i Hisobot yili Farqi O‘sishi
Mahsulot   (tovar,   ish   va
xizmat)   larni   sotishdan
sof tushum 010 1 262 225 550 3 280 801 340 2 018 575 790 259,9
Sotilgan mahsulot (tovar,
ish   va   xizmat)   larning
tannarxi 020 964 622 038 2 491 287 162 1 526 665 124 258,3
Mahsulot   (tovar,   ish   va
xizmat)   larni   sotishning
yalpi foydasi (zarari) 030 297 603 512 789 514 178 491 910 666 265,3
Davr xarajatlari jami, shu
jumladan: 040 168 302 199 212 744 444 44 442 245 126,4
Asosiy   faoliyatning
boshqa daromadlari 090 135 306 333 178 630 359 43 324 026 132,0
Asosiy   faoliyatning
foydasi (zarari) 100 264607646 755400093 490 792 447 285,5
Moliyaviy   faoliyatning
daromadlari jami 110 39112080 106789162 67 677 082 273,0
Moliyaviy   faoliyat
bo‘yicha xarajatlar 170 159047300 133455050 -25 592 250 83,9
Umumxo‘jalik
faoliyatining   foydasi
(zarari) 220 144672426 728734205 584 061 779 503,7
Favqulo d da foyda ( zarar ) 230
0 0 0
Daromad   (foyda)
soli g‘ ini   to‘lagunga
q adar foyda (zarar) 240 144672426 728734205 584 061 779 503,7
Daromad (foyda) soli g‘ i 250
16 304 363 30 730 577 14 426 214 188,5
Foydadan   boshqa
soli q lar va yi g‘ imlar 260 40 674 456 83 965 344 43 290 888 206,4
Hisobot   davrining   sof
foydasi (zarari) 270 87693607 614038284 526 344 677 700,2
XULOSA:     Korxonaning   moliyaviy   natijasini   tahlil   qilsak   o‘tgan   yili   ham
hisobot   davrida   ham   faqat   zararda   chiqyapti.   Buning   oxirgi   natijasi   bankrotlikka
ham   sabab   bo‘lishi   mumkin.   Chunki   sof   tushum   oshgan   bilan   yakunda   esa   zarar
hajmi oshyapti.
1 5 -  jadval .
Korxona rentabelligini tahlil i
46 KIRISH
Kurs   ishi   mavzusining   dolzarbligi.   Bozor   iqtisodiyoti   sharoitida   xo‘jalik
yurituvchi   subyektlarning   moliyaviy   shaffofligi,   hisobdorligi   va   faoliyati   ustidan
samarali   nazoratni   ta’minlash   zamonaviy   boshqaruv   tizimining   ajralmas   qismi
bo‘lib qolmoqda. Aynan shu jihatdan auditorlik nazorati bugungi kunda yurtimizda
iqtisodiy   islohotlarning   chuqurlashuvi,   moliyaviy   boshqaruv   tizimining
takomillashuvi   va   xalqaro   moliyaviy   hisobot   standartlariga   moslashuvi   sharoitida
alohida dolzarb ahamiyat kasb etmoqda.
O‘zbekiston   Respublikasida   auditorlik   faoliyati   qonuniy   asosda   tartibga
solinib,   2000-yil   26-maydagi   “Auditorlik   faoliyati   to‘g‘risida”gi   qonun,
O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   va   Vazirlar   Mahkamasining   qarorlari
asosida amalga oshiriladi. Bundan tashqari, 2020-yil 1-yanvardan boshlab xalqaro
auditorlik   standartlari   bosqichma-bosqich   joriy   etilishi   boshlangan.   Mazkur
o‘zgarishlar   auditorlik   ish   hujjatlarining   sifatli   yuritilishini,   ularning   xalqaro
talablarga mosligini ta’minlash zaruratini yuzaga keltirmoqda.
Auditorlik ish hujjatlari — bu audit jarayonida auditor tomonidan to‘plangan
dalillar,   ularning   tahlili,   tekshiruv   natijasida   berilgan   xulosalar   va   asoslangan
qarorlarni o‘z ichiga oluvchi rasmiy hujjatlar majmuasidir. Ular nafaqat auditning
texnik   jihatdan   qanday   olib   borilganini   ko‘rsatadi,   balki   auditor   tomonidan
qilingan har bir professional baho, qaror va mulohazani hujjatlashtirish orqali audit
natijalari ustidan nazoratni va audit sifati ustidan ishonchni ta’minlaydi.
Shuningdek, auditorlik ish hujjatlari quyidagi funksiyalarni bajaradi:
- auditorlik dalillarining mavjudligi va asoslanganligini hujjatlashtiradi;
- audit xulosasini tayyorlashda ishonchli manba sifatida xizmat qiladi;
- auditorning kasbiy yondashuvi va qarorlarini asoslab beradi;
- ichki va tashqi sifat nazorati jarayonida asosiy vosita bo‘lib xizmat qiladi;
- qonuniy   yoki   kasbiy   nizolar   yuzaga   kelganda   auditorni   himoya   qiluvchi
hujjat sifatida foydalaniladi.
2 Uzoq muddatli qarzlar (7820, 7830, 7840) 580
0 100 000
Boshqa uzoq muddatli kreditorlik qarzlari (7900) 590
0 0
Joriy   majburiyatlar ,   jami     (satr.   610 + 620 + 630 + 640 + 650 +
660 + 670 + 680 + 690 + 700 + 710 + 720 + 730 + 740 + 750 + 760) 600 545 467 046 898 646 840
Shu   jumladan:   joriy   kreditorlik   qarzlari
(610+630+650+670+680+690+700+710+720+760 satrlar) 601 530 722 830 889 768 361
Ulardan:   muddati   o‘tgan   (kechiktirilgan)   joriy   kreditorlik
qarzlari 602 22 978 514 44 223 748
Mahsulot   etkazib   beruvchilar   va   pudratchilardan   qarzlar
(6000) 610 219 818 890 514 650 184
Alohida bo‘linmalardan qarzlar (6110) 620
0 0
Sho‘’ba va qaram xo‘jalik jamiyatlaridan qarzlar (6120) 630
62 118 460 82 715 044
Muddati kechiktirilgan daromadlar (6210, 6220, 6230) 640
0 0
Soliqlar   va   majburiy   to‘lovlar   bo‘yicha   muddati   o‘tgan
(kechiktirilgan) majburiyatlar (6240) 650 0 0
Muddati   o‘tgan   (kechiktirilgan)   boshqa   majburiyatlar   (6250,
6290) 660 0 0
Olingan bo‘naklar (6300) 670
18 763 435 91 540 748
Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzlar (6400) 680
20 798 130 62 317 043
Sug‘urtalash bo‘yicha qarzlar (6510) 690
0 0
Davlatning   maqsadli   jamg‘armalariga   to‘lovlar   bo‘yicha
qarzlar (6520) 700 56 198 524 68 809 536
Ta’sischilarga  qarzlar (6600) 710
0 0
Mehnatga haq to‘lash bo‘yicha qarzlar (6700) 720
54 528 766 65 386 301
qisqa muddatli bank kreditlari (6810) 730
14 341 666 5 666 666
Qisqa muddatli qarzlar (6820, 6830, 6840) 740
402 550 3 211 813
Uzoq muddatli majburiyatlarning joriy qismi (6950) 750
0 0
Boshqa kreditorlik qarzlari (6900, bundan 6959 mustasno) 760
98 496 625 4 349 505
II-bo‘lim bo‘yicha jami (490+600 satrlar) 770
1 095 064 889 3 202 659 989
BALANS PASSIVI BO‘YIChA JAMI (480+770 satrlar) 780
2 410 533 971 6 738 438 134
                   3-jadval    
“LIGHT” korxonasining moliyaviy natijalar bo‘yicha hisoboti    
Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi xisobot  2-sonli shakl
Ko‘rsatkichlar nomi Sat
r
kod
i O‘tgan yilning shu
davrida H isobot davrida
Daromad Xarajat Daromad Xarajat
1 2 3 4 5 6
Mahsulot   (tovar,   ish   va   xizmat)larni
sotishdan sof tushum 010 1262225550 0 3 280 801 340 0
Sotilgan   mahsulot   (tovar,   ish   va
xizmat)larning tannarxi 020 0 964622038 0 2 491 287 162
Mahsulot   (tovar,   ish   va   xizmat)larni
sotishning  yalpi foydasi (zarari) (satr 010-
020) 030 297 603 512 0 789 514 178 0
Davr   xarajatlari,   jami   (satr.
050+060+070+080), shu jumladan: 040 0 168302199 0 212 744 444
Sotish xarajatlari 050 0 8 923 566 0 13 124 999
Ma’muriy xarajatlar 060 0 97 125 453 0 135 450 962
Boshqa operatsion xarajatlar 070 0 62 253 180 0 64 168 483
39   Ish   hujjatlari   auditni   o‘tkazayotgan   auditorlik   tashkilotining   tasarrufida
bo‘ladi.   Xo‘jalik   yurituvchi   subyektning   hujjatlari   nusxalari,   shu   jumladan,
fotonusxalari auditorlik tashkiloti ish hujjatlari tarkibiga ushbu xo‘jalik yurituvchi
subyektning roziligi bilan kiritilishi mumkin.
  Audit   o‘tkazilgan   xo‘jalik   yurituvchi   subyekt   va   boshqa   shaxslar,   shu
jumladan, soliq va boshqa davlat organlari, auditorlik tashkilotidan ish hujjatlarini
yoki   uning   nusxalarini   to‘liq   yoki   biror-bir   qismini   taqdim   etishni   talab   qilish
huquqiga   ega   emaslar,   bundan   to‘g‘ridan   to‘g‘ri   O‘zbekiston   Respublikasi   qonun
hujjatlarida ko‘zda tutilgan holatlar mustasno.
  Ish   hujjatlarida   keltirilgan   ma’lumotlar   maxfiydir   va   auditorlik   tashkiloti
tomonidan oshkor etishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Ish hujjatlari mazmuniga qo‘yiladigan talablar
 Ish hujjatlari o‘zida quyidagilarni mujassamlashtirgan bo‘lishi kerak:
a) auditni rejalashtirish to‘g‘risidagi yozuvlar;
b) bajarilgan auditorlik xizmatlarining xususiyati, o‘tkazilish vaqti va hajmi
to‘g‘risidagi yozuvlar;
v) audit davomida olingan ma’lumotlar asosida chiqarilgan xulosalar.
  Auditorning   professional   mulohazasini   talab   etuvchi   barcha   muhim
masalalar,   mazkur   masalalar   bo‘yicha   chiqarilgan   xulosalar   bilan   birgalikda   ish
hujjatlarida aks ettirilishi kerak.
Ish hujjatlari yetarlicha to‘liq va batafsil bo‘lishi kerak, toki tajribali auditor
u   bilan   tanishib   chiqqanidan   so‘ng,   auditorlik   tashkiloti   tomonidan   o‘tkazilgan
audit to‘g‘risida umumiy taassurotga ega bo‘lsin.
  Ish  hujjatlari   tarkibiga  kiritilgan  ma’lumotlar  shunday   aniq bayon  qilingan
va   ifodalangan   bo‘lishi   kerakki,   ularning   mohiyati   hamda   shakllari   aniq-yaqqol
bo‘lishi va turlicha talqin qilishning imkoni bo‘lmasligi kerak.
Ish hujjatlarining hajmi va mazmuni quyidagi omillarga bog‘liq:
1.   Mazkur   xo‘jalik   yurituvchi   subyekt   yangi   buyurtmachi   bo‘lib
hisoblanadimi;
29 amalga   oshirgan   shaxs;   va   nazorat   qiluvchi   shaxs   (masalan,   bu   audit   rahbari
bo‘lishi   mumkin).   Shuningdek,   ushbu   hujjatlar   quyidagilarni   o‘z   ichiga   olishi
kerak: mijoz biznesining tavsifi, auditni rejalashtirish; tekshirilayotgan sub’ektning
buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimlarini dastlabki baholash, audit davomida
ushbu   baholashni   tasdiqlash;   auditorlik   riskini,   muhimligini   baholash;   auditorlik
namunalarini   tanlash   va   qurish   usullari;   amalga   oshirilgan   nazorat   sinovlari;
mohiyatni   tekshirish   tartiblari;   auditorlik   tekshiruvi   natijalari   va   xulosalari;
auditorning xulosalarini tasdiqlash uchun zarur bo‘lgan boshqa ma’lumotlar.
Muvofiqlashtirilgan   auditni   o‘tkazishda   ishchi   hujjatlarning   ba’zi   fayllari
(papkalari) doimiy yoki joriy fayllar sifatida tasniflanishi  mumkin. Doimiy faylda
tekshirilayotgan   ob’ekt   faoliyatining   o‘ziga   xos   xususiyatlarini   ochib   beruvchi
ma’lumotlar   mavjud   bo‘lib,   ular   yangi   ma’lumotlar   paydo   bo‘lishi   bilan
yangilanadi. Ushbu faylga nizomning nusxalari, davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligi
to‘g‘risidagi   guvohnomalar,   litsenziyalar   va   shunga   o‘xshash   boshqa   ma’lumotlar
mavjud.   Joriy   fayl   ma’lum   bir   davr   uchun   audit   bilan   bog‘liq   ma’lumotlarni   o‘z
ichiga oladi.
Ichki   ish   hujjatlari   auditorlik   tashkilotida   saqlanadi   va,   qoida   tariqasida,
tekshirilayotgan   shaxsga   berilmaydi,   auditor   bilan   kelishilgan   hollar   bundan
mustasno.   Amalda,   bu   mijozlarning   muammolari   bo‘yicha   maslahatlarga   rasmiy
javoblar   va   mijozning   roziligi   bilan   auditor   tomonidan   o‘tkazilgan   tashqi
so‘rovlarning nusxalari bo‘lishi mumkin.
Auditorlik   tashkiloti   ishchi   hujjatlarning   maxfiyligi   va   xavfsizligini
ta’minlashi shart (kamida besh yil).
Auditorlik   tashkilotlari   uchun   har   tomonlama  va   yaxshi   saqlangan   hujjatlar
juda muhimdir. 
Auditorning   fikrini   qo‘llab-quvvatlash:   Auditorlik   hujjatlari   audit
hisobotida   bildirilgan   xulosalar   va   fikrlar   uchun   dalil   bo‘lib   xizmat   qiladi.   Audit
hujjatlari bo‘yicha ISA 230 audit hisobotining asosi uchun etarli va mos yozuvlar
zarurligini ta’kidlaydi. 
6 6-jadval
Aylanma mablag‘lar aylanishini tahlili
Ko‘rsatkichlar nomi O‘tgan yili Hisobot yili Farqi
1 2 3 4=3-2
1.  Mahsulot (ish, xizmat)larni sotishdan
olingan  sof tushum, ming so‘mda 1 262 225 550 3 280 801 340 2 018 575 790
2. Jami tovar – moddiy zaxiralari, ming 
so‘mda 418 425 834 697 150 529 278 724 695
3. Tovar modddiy zaxiralarining 
(aylanma  mablag‘larning) aylanish 
koeffitsienti 3,02 4,71 1,69
4. Tovar moddiy zaxiralarining 
(aylanma  mablag‘larning) aylanish 
davri, kun hisobida 121 77,6 -43,44
5. Aylanish salmog‘i koeffitsienti 302 471 168,94
6. Aylanishni tezlashishi yoki 
sekinlashishidan  mablag‘larning 
bo‘shashganligi (-) yoki qo‘shimcha (+) 
jalb qilinganligi:             a) kun hisobida 
b) summada, ming so‘mda -43,4
-150210505,3
XULOSA:   O‘tgaan   yilga   nisbatan   daromadni   5   277   730   so‘mga   oshishi,
TMZ   larning   qiymatini   521   036   ga   tushishi   umumiy   boshqa   ko‘rsatkichlarni
tushishiga   sabab   bo‘lmoqda   va   buni   o‘tgan   davrga   nisbatan   ijobiy   baholasa
bo‘ladi.   Chunki   TMZlar   aylanish   koeffitsienti   qiymati   oshgan   va   TMZ   larni
aylanish   davri   ham   kamaygan.   Hisobot   davrida   1565,5   kun   TMZ   larni   tez
aylangani   hisobiha   korxona   5   262   548,9   so‘m   qo‘shimcha   pul   mablag`iga   ega
bo‘lyapti
7-jadval
Moliyaviy barqarorlikning mutlaq ko‘rsatkichlari o‘zgarishi va o‘sishi
darajalarini kompleks baholash
Ko‘rsatkichlar nomi Davr boshiga Davr oxiriga O‘zgarishi ( + ,-) O‘sish
darajasi,
%
42 1.2. Auditorlik ish hujjatlarining tasnifi va turlari
Auditorlik   faoliyatining   barcha   jabhalarida   bo‘lgani   kabi   ishchi   hujjatlarni
tuzish va uni yuritish bo‘yicha maxsus standart ishlab chiqilgan.
Auditorlik tashkiloti tomonidan o‘tkaziladigan auditning tekshiruvi majburiy
ravishda   hujjatlashtirish   bilan   bog‘lanishi,   ya’ni   qabul   qilingan   ma’lumotni
auditorlik   tekshiruvining   mazkur   standartiga   muvofiq   ravishda   rasmiylashtirilgan
auditorlik tekshiruvining ishchi hujjatlari to‘plamida aks ettirilishi lozim.
Auditorlik   tashkilotlari   audit   jarayonida   tayyorlaydigan   va   foydalanadigan
hujjatlarning umumiy turlarini ko‘rib chiqamiz.
Audit rejasi va strategiyasi: Auditning ko‘lami va o‘tkazilishini belgilaydi. U
risklarni baholash tartib-qoidalarini va muhimlik darajalarini o‘z ichiga oladi.
Ishchi hujjatlar: Amalga oshirilgan audit tartib-qoidalari, olingan dalillar va
erishilgan xulosalar yozuvlari. Bularga quyidagilar kiradi:
-  Nazorat ro‘yxatlari.
- Tasdiqlash xatlari (masalan, bank tasdiqlashlari).
- Tahlil   jadvallari   (masalan,   moliyaviy   koeffitsientlar,   hisobvaraqlarning
qoldiqlarining tahlili).
-  Muhim topilmalar yoki masalalarni umumlashtiruvchi memorandumlar.
-  Maxsus audit tartib-qoidalarini batafsil bayon etuvchi audit dasturlari.
-  Rahbariyat bilan bo‘lgan muhokama yozuvlari.
- Mijoz hujjatlarining nusxalari.
Audit   dalillari:   Auditor   tomonidan   fikr   shakllantirish   uchun   ishlatiladigan
ma’lumot. Bularga hujjatli dalillar, jismoniy dalillar, guvohlik dalillari va analitik
dalillar kirishi mumkin.
Audit hisoboti: Moliyaviy hisobotlar bo‘yicha auditorning fikrini bildiruvchi
hujjat.   Fikrning   turli   xil   turlari   mavjud:   shartsiz   (toza),   shartli,   salbiy,   fikr
bildirishdan bosh tortish. ISA 700 moliyaviy hisobotlar bo‘yicha fikr shakllantirish
va hisobot berish masalalarini tartibga soladi.
14 MUNDARIJA:
KIRISH .......................................................................................................................................................... 2
I-BOB: AUDITORLIK TASHKILOTINING ISH HUJJATLARI TUSHUNCHASI VA ULARNING AHAMIYATI ............. 5
1.1. Auditorlik hujjatlari tushunchasi va ularning ahamiyati ........................................................................ 5
1.2. Auditorlik ish hujjatlarining tasnifi va turlari ....................................................................................... 14
1.3. Auditorlik hujjatlarini shakllantirish jarayoni ...................................................................................... 27
II-BOB: AUDITORLIK ISH HUJJATLARINI TAHLIL QILISH VA AMALIYOTDA QO‘LLASH .................................. 33
2.1. Auditorlik ish hujjatlarining sifatini baholash ...................................................................................... 33
2.2. Auditorlik tashkilotining ish hujjatlari bo‘yicha amaliy tahlil ............................................................... 36
XULOSA va Takliflar .................................................................................................................................... 50
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROʻYXATI ................................................................................................ 53
ILOVA ......................................................................................................................................................... 55 - Zarur   auditorlik   tartib-qoidalarini   amalga   oshirishga   to‘sqinlik   qilgan
holatlar;
- Auditorlik xulosasini o‘zgartirish sabablari.
Amalga   oshirilgan   auditorlik   protseduralarini   hujjatlashtirishda   auditorlik
tashkiloti ularning belgilovchi xususiyatlarini ko‘rsatishi kerak:
- Batafsil   sinovdan   o‘tkazilganda   -   tekshirish   uchun   tanlangan   hujjatlarning
sanalari va raqamlari;
- Muayyan   qiymatdan   ortiq   summalar   bilan   operatsiyalarni   aks   ettiruvchi
hujjatlarni   tanlashni   nazarda   tutuvchi   tartiblar   uchun   -   bajarilgan   protseduralar
hajmi va tekshirilgan to‘plam;
- Hujjatlar   to‘plamidan   tizimli   namuna   olishni   amalga   oshirishni   nazarda
tutuvchi protseduralar  uchun -  dastlabki  hujjat  (mos yozuvlar  nuqtasi)  va namuna
olish oralig‘i;
- Suhbat   o‘tkazishni   nazarda   tutuvchi   tartiblar   uchun   -   suhbat   o‘tkazilish
sanalari, suhbatda qatnashgan xodimlarning ism-shariflari va lavozimlari;
- Kuzatish   tartiblari   uchun   -   kuzatilayotgan   jarayon,   kuzatish   vaqti   va   joyi,
kuzatilayotgan jarayonda ishtirok etgan shaxslarning familiyalari va lavozimlari.
Auditorlik   tashkiloti   rahbariyat,   manfaatdor   tomonlar,   tekshirilayotgan
ob’ekt   xodimlari,   uchinchi   shaxslar   bilan   muhim   masalalarni   muhokama   qilishni
hujjatlashtirishga majburdir. Shu bilan birga, ishchi hujjatlar muhokamalar vaqti va
ularda   ishtirok   etgan   shaxslarni   ko‘rsatgan   holda   muhim   masalalarni   muhokama
qilish   yozuvlarini,   shuningdek   tekshirilayotgan   sub’ekt   xodimlari   tomonidan
tayyorlangan   hujjatlarni   (masalan,   bayonnoma)   o‘z   ichiga   oladi.   auditorlik
tashkiloti bilan kelishilgan bunday muhokamalar).
Agar   auditorlik   tashkiloti   biron   bir   muhim   masala   bo‘yicha   uning
professional   fikriga   zid   bo‘lgan   yoki   mos   kelmaydigan   ma’lumotlarni   aniqlagan
bo‘lsa, ishchi hujjatlarda ushbu ziddiyatga nima sabab bo‘lganligi, shuningdek uni
hal qilish usullari aks ettirilishi kerak.
11   Ish   hujjatlarining   saqlanishi,   ularning   rasmiylashtirilishi   va   arxivga
topshirilishini   auditorlik   tashkilotining   rahbari   yoki   u   tomonidan   vakolat   berilgan
shaxs tashkil qiladi.
O‘tkazilayotgan   yoki   o‘tkazilgan   auditni   qayd   qiluvchi   ish   hujjatlarini
mazkur   xo‘jalik   yurituvchi   subyektning   audit   qilinishi   bilan   band   bo‘lmagan
auditorlik tashkilotining xodimlariga berilishiga, odatda, yo‘l qo‘yilmasligi kerak.
  Auditorlik   tashkiloti   ish   hujjatlarining   ishonchli   saqlanishini   ta’minlashi
shart. Saqlash muddati qonun hujjatlari bilan belgilanadi.
Ish   hujjatlarining   yo‘qolishi   yoki   yo‘q   bo‘lishi   hollarida   auditorlik
tashkilotining   rahbari   xizmat   surishtirishini   tayinlashi   va   uning   natijalari   tegishli
dalolatnoma bilan rasmiylashtirilishi kerak.
  Ish   hujjatlarini   auditorlik   tashkilotidan   olishni   O‘zbekiston   Respublikasi
qonun   hujjatlarida   belgilangan   hollarda   va   tartibda,   faqatgina   unga   vakolatli
bo‘lgan organlar tomonidan amalga oshirilishi mumkin.
Хаlqаrо   аmаliyot   tаlаblаrigа   binоаn,   “Аuditor   аuditorlik   хulosаni
tаsdiqlovchi   dаllilаr   tаqdim   etilishdа   muhim   аhаmiyatgа   egа   bo‘lgаn
mа’lumotlаrni hаmdа аudit АХS gа muvofiq o‘tkаzilgаnligining dаlillаrini hujjаtli
rаsmiylаshtirishi   lozim.   “Hujjаtlаr”   dеgаn   аtаmа   dеgаnidа   аudit   o‘tkаzilishi
munosаbаti   bilаn   аuditor   tomonidаn   аuditor   uchun   tаyyrlаngаn   yoki   аuditor
tomonidаn   olingаn   vа   sаqlаnаytgаn   mаtеriаl   (ishchi   hujаtlаr)   tushunilаdi.   Ishchi
hujjаtlаr   qogozlаrdа,   fotoplеnkаdа,   elеktron   formаtdа   yoki   hujjаtlаrni   yuritish   vа
sаqlаshning boshqа shаkllаridа sаqlаnishi mumkin.
 Ishchi hujjаtlаr: 
а) аuditni rеjаlаshtirish vа o‘tkаzishdа yordаm bеrаdi; 
b) аuditorlik ishini nаzorаt qilish vа shаrhlаshdа yordаm bеrаdi; 
v)   bаjаrilgаn   аuditorlik   ishi   nаtijаsidа   olingаn   vа   аuditorlik   хulosаni
tаsdiqlovchi аuditorlik dаlillаrdаn iborаt. 
Ishchi hujjаtlаrdа аuditor аuditorlik ishini rеjаlаshtirish, bаjаrilgаn аuditorlik
muolаjаlаrining   tаvsifi,   muddаti   vа   hаjmi,   kеlgusi   nаtijаlаr   hаmdа   olingаn
31 Agar   biron-bir   sababga   ko‘ra   firma   auditorlik   dalillarini   olish   uchun   zarur
bo‘lgan   auditorlik   protseduralarini   bajara   olmasa,   bu   holatlarni   hujjatlashtirish   va
audit   maqsadiga   erishish   uchun   o‘tkazilgan   muqobil   audit   protseduralarining
etarliligi   va   maqsadga   muvofiqligini   oshkor   qilish   kerak.   Shu   bilan   birga,   ushbu
audit   davomida   tekshirilishi   shart   bo‘lmagan   masalalar   bo‘yicha   auditorlik   tartib-
qoidalarini   amalga   oshirish   bo‘yicha   ishchi   hujjatlar   tuzilmasligi   kerak   (masalan,
yillik   audit   o‘tkazilayotganda,   xuddi   shu   tekshiriluvchi   tomonidan,   va   shuning
uchun hujjatlarni tasdiqlash tartib-qoidalari.dastlabki ma’lumotlar, chunki ularning
ishonchliligi o‘tgan hisobot yilidagi audit davomida tasdiqlangan).
Amalga   oshirilgan   auditorlik   protseduralarining   mohiyati,   muddatlari   va
hajmini hujjatlashtirishda ishchi hujjatlarda ular kim tomonidan va qaysi muddatda
bajarilganligi, shuningdek, auditorlik protseduralarining borishini aks ettiruvchi ish
hujjatlari kim tomonidan va qachon tekshirilganligi ko‘rsatilishi kerak.
Ish hujjatlarini tekshirish auditorlik tashkiloti tomonidan belgilangan tartibda
amalga oshiriladi.
Auditorlik   tashkiloti   o‘z   vaqtida,   lekin   auditorlik   xulosasi   imzolangan
kundan boshlab 60 kundan kechiktirmay ishchi hujjatlarni tayyorlashni yakunlashi
shart.
Yoniq   yakuniy bosqich   ish hujjatlarini tayyorlash amalga oshiriladi:
- Audit davomida olingan, lekin ishchi  hujjatlarda aks ettirilmagan auditorlik
dalillarini hujjatlashtirish;
- Keraksiz   hujjatlarni   chiqarib   tashlash   (ahamiyatsiz   yoki   boshqa   hujjatlar
bilan almashtirilgan);
- Ish qog‘ozlarini saralash, tartiblash va o‘zaro bog‘lash;
- Ishchi hujjatlarni tekshirish (nazorat) varaqlarini imzolash.
Ishchi   hujjatlarni   tayyorlash   tugagandan   so‘ng,   saqlash   muddati   tugagunga
qadar undan biron bir hujjatni yo‘q qilish yoki olib qo‘yish taqiqlanadi.
12 III.  O ʻ zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   asarlari
3.1.   Mirziyoyev   Sh . M .   Buyuk   kelajagimizni   mard   va   oliyjanob   xalqimiz   bilan
quramiz .  Toshkent : ― O ʻ zbekiston , 2017. - 488 ‖ b . 
3.2.   Mirziyoyev   Sh . M .   Tanqidiy   tahlil ,   qat ʼ iy   tartib - intizom   va   shaxsiy
javobgarlik   –   har   bir   rahbar   faoliyatining   kundalik   qoidasi   bo ʻ lishi   kerak .
Mamlakatimizni   2016- yilda   ijtimoiy - iqtisodiy   rivojlantirishning   asosiy   yakunlari
va   2017- yilga   mo ʻ ljallangan   iqtisodiy   dasturning   eng   muhim   ustivor
yo ʻ nalishlariga   bag ʻ ishlangan   Vazirlar   Mahkamasining   kengaytirilgan   majlisidagi
ma ʼ ruza , 2017- yil  14- yanvar .  Toshkent :  O ʻ zbekiston , 2017 -104  b . 
3.3.   O ʻ zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Shavkat   Mirziyoyevning   Oliy
Majlisga   Murojaatnomasi .  29.12.2020-yil.  https://president.uz/uz/lists/view/ 4057
IV.   Tavsiya etilayotgan adabiyotlar
“Audit” bo yicha:	
ʻ
1. Amaliy audit. Sh.I. Darslik. T.: ―Iqtisod-Moliya, 2018.-443 b. 
2.   Tuychiyev   A.,   Qo ziyev   I.,   Avloqulov   A.,   Sherimbetov   I.,   Avazov   I.	
ʻ
Audit. Darslik. – T.: ―Iqtisod-Moliya, 2019. – 620 b. 
3.   Tuychiyev   A.,   Qo ziyev   I.,   Avloqulov   A.,   Masharipov   O.,   Avazov   I.
ʻ
Audit. Elektron darslik. – T.: TMI. 2021-y. 
4. Hamdamov B.K. Auditning xalqaro standartlari. Darslik. – T.: ―Iqtisod-
Moliya , 2020. – 320 b. 	
‖
5.   O zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2018-yil   19-sentyabrdagi	
ʻ
―O zbekiston   Respublikasida   auditorlik   faoliyatini   yanada   rivojlantirish   chora-	
ʻ
tadbirlari to g risida gi PQ-3946-son Qarori. http://lex.uz 	
ʻ ʻ ‖
6.   O zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2020-yil   24-fevraldagi
ʻ
―Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga o tish bo yicha qo shimcha chora-	
ʻ ʻ ʻ
tadbirlar   to g risidagi PQ-4611-son Qarori. http://lex.uz 	
ʻ ʻ
7.   Qo ziyev   I.,   Tuychiyev   A.,   Xojiyev   M.,   Yakubov   M.   Vnutrenniy   audit.
ʻ
Uchebnoye posobiye. –T.: ―iqtisod-moliya , 2019. – 420 s. 	
‖
8.   Qo ziyev   I.N.,   Hamdamov   B.K.,   Avazov   I.R.,   Ochilav   F.Sh.   Auditning	
ʻ
xalqaro standartlari. Elektron darslik. –T.: TMI. 2021-y. 
54 I-BOB: AUDITORLIK TASHKILOTINING ISH HUJJATLARI
TUSHUNCHASI VA ULARNING  AHAMIYATI
1.1. Auditorlik hujjatlari tushunchasi va ularning ahamiyati
Auditorning   ish   hujjatlari -   bu   auditor   tomonidan   va   auditor   uchun
tayyorlangan yoki auditor tomonidan olib borilgan ishlar munosabati bilan olingan
va saqlanadigan materiallar.
Ish qog‘ozlari quyidagi hollarda qo‘llaniladi:
- rejalashtirish paytida;
- joriy   nazoratni   amalga   oshirish   va   auditor   tomonidan   bajarilgan   ishlarni
tekshirish;
- auditorlik   fikrini   tasdiqlash   maqsadida   olingan   auditorlik   dalillarini   qayd
etish.
Auditor   o‘zining   professional   fikriga   asoslanib,   har   bir   aniq   audit   uchun
ishchi hujjatlar hajmini belgilashga haqli.
Shuni   yodda   tutish   kerakki,   ishchi   hujjatlarning   shakli   va   mazmuni
quyidagilar bilan belgilanadi:
- auditorlik topshirig‘ining tab el i;
- auditorlik xulosasiga qo‘yiladigan talablar;
- tekshirilayotgan sub’ekt faoliyatining xarakteri, murakkabligi;
- tizimlarning   tabiati   va   holati   buxgalteriya   hisobi   va   tekshirilayotgan
ob’ektning ichki nazorati;
- auditorlik   xodimlariga   ko‘rsatmalar   berish,   ular   ustidan   nazoratni   amalga
oshirish, bajargan ishlarni tekshirish zarurati;
- audit jarayonida qo‘llaniladigan maxsus usullar va usullar.
Auditorlik   tashkiloti   rivojlanishi   mumkin   odatiy   ish   hujjatlari.   Ular
qog‘ozda,   elektron   tashuvchilarda   yoki   axborotni   saqlashning   boshqa   har   qanday
shaklida tuziladi.  
Ish   hujjatlari   ma’lumotlarni   aks   ettirishi   kerak :   tekshirilayotgan
shaxsning   nomi   haqida;   tekshirish   muddati   va   vaqti;   auditorlik   protseduralarini
5 ILOVA
Auditorlik tashkilotining ish hujjatlari tarkibiga kiritilishi mumkin bo‘lgan
hujjatlarning
NAMUNAVIY RO‘YXATI
1.   Xo‘jalik   yurituvchi   subyektning   tashkiliy-huquqiy   va   tashkiliy   tarkibiga
doir axborotlar.
2.   Xo‘jalik   yurituvchi   subyektning   ta’sis   hujjatlaridan,   shuningdek   boshqa
muhim yuridik hujjatlardan ko‘chirmalar yoki nusxalar.
3. Auditni rejalashtirish to‘g‘risidagi hujjatlar, shu jumladan, audit dasturlari
va ularga oid o‘zgartishlar.
4.   Auditorning   buxgalteriya   hisobi   va   ichki   nazorat   tizimlarini
tushunishining dalillari.
5.   Xo‘jalik   operatsiyalari   va   buxgalteriya   hisobi   schyotlari   bo‘yicha
qoldiqlarning tahlili.
6. Xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyati (biznesi)ning yo‘nalishlari va muhim
ko‘rsatkichlari tahlili.
7. O‘tkazilgan auditorlik tartib-taomillarining xususiyati, o‘tkazish sanasi va
hajmi hamda ularning natijalari to‘g‘risidagi yozuvlar.
8.   Yordamchilar   tomonidan   bajariladigan   ishlar   nazorat   qilingani   va   tahlil
etilgani to‘g‘risida ma’lumotlar.
9.   Auditorlik   tartib-taomillarini   amalga   oshirgan   shaxslar   va   ularning
bajarilish vaqti to‘g‘risida ma’lumotlar.
10.   Xo‘jalik   yurituvchi   subyektni   auditdan   o‘tkazilishi   munosabati   bilan
boshqa auditorlik tashkilotlari, ekspertlar  va uchinchi  shaxslar  bilan olib borilgan
yozishmalarning nusxalari.
11.   Xo‘jalik   yurituvchi   subyekt   bilan   audit   jarayonida   yuzaga   kelgan
masalalar, shu jumladan, audit o‘tkazish shartlari bo‘yicha uchrashuvlar vaqtidagi
yozishmalar yoki muhokama yozuvlarining nusxalari.
12. Xo‘jalik yurituvchi subyektdan olingan tasdiqlash xatlari.
55 аuditorlik   dаllilаr   аsosidа   qilingаn   хulosаlаr   to‘grisidаgi   mа’lumotni   аks   ettirishi
kеrаk. 
Ishchi   hujjаtlаr   mulohаzа   yuritilishi   lozim   bo‘lgаn   vа   ushbu   mаsаlаlаr
bo‘yichа аuditorning хulosаsi kеrаkli bo‘lgаn bаrchа аhаmiyatli mаsаlаlаr bo‘yichа
аuditor   tomonidаn   аsoslаngаnligidаn   iborаt   bo‘lаdi.   Murаkkаb   tаmoyillik
mаsаlаlаr   ko‘rib   chiqish   yoki   mulohаzа   bildirish   lozim   bo‘lgаn   holаtlаrdа   ishchi
hujjаtlаrdа аuditor хulosаni shаkllаntirish pаytidа mа’lum bo‘lgаn tеgishli holаtlаr
аks ettirilаdi” 1
. 
Shundаy qilib, аuditni sifаtli hujjаtlаshtirishdаn mаqsаd, uning sаmаdorligini
oshirishdir.   Buning   uchun   аuditor   sub’еkt   tomonidаn   tаyyrlаgаn   jаdvаllаrdаn,
tаhliliy   vа   boshqа   hujjаtlаrdаn   foydаlаnishi   mumkin.   Bundаy   holаtlаrdа   аuditor
ushbu mаtеriаllаr tеgishli rаvishdа tаyyrlаngаnligigа ishonch hosil qilishi lozim.
Аuditor   ishchi   hujjаtlаr   sir   sаqlаnishi   vа   ulаr   butligi   vа   аmаliyt   ehtiyjlаrini
qondirish  uchun еtаrli  muаyyan  kеrаk bo‘lgаn vаqt  mobаynidа  hаmdа yozuvlаrni
sаqlаsh   tаlаb   qilinаdigаn   huquqiy   vа   kаsbiy   tаlаblаrgа   muvofiq   sаqlаnishini
tа’minlаsh uchun lozim bo‘lgаn muolаjаlаrni аmаlgа oshirishi kеrаk. 
Ishchi  hujjаtlаr   аuditorning  mulki   hisoblаnаdi.  Аuditorning  хohishigа  ko‘rа
ishchi   hujjаtlаrning   аyrim   qismi   sub’еktgа   tаqdim   etilishi   mumkin,   lеkin   ulаr
sub’еktni hisob yozuvlаrining o‘rnini bosа olmаydi.
1
 220-son “ H ujjatlar” nomli AXS.
32 Kurs ishining obyekti.  Kurs ishi obyekti sifatida auditorlik tashkilotlarining
xo‘jalik   yurituvchi   subyektlar   faoliyatini   tekshirish   jarayonida   yuritgan   auditorlik
ish hujjatlari, ularning mazmuni, shakli va yuritilish mexanizmi tanlab olingan.
Kurs   ishining   predmeti.   Ushbu   kurs   ishining   predmeti   —   auditorlik
tekshiruvlari   davomida   shakllantiriladigan   ish   hujjatlari,   ularning   audit   dalillarini
asoslashdagi  o‘rni, auditorlik qarorlariga ta’siri, xalqaro talablarga muvofiqligi va
audit jarayonining ishonchliligini ta’minlashdagi roli hisoblanadi.
Kurs   ishining   dolzarbligi   va   amaliy   ahamiyati.   Auditorlik   ish   hujjatlari
auditorlik   faoliyatining   huquqiy   va   professional   kafolati   sifatida   xizmat   qiladi.
Ularning to‘g‘ri yuritilishi auditorning kasbiy mas’uliyatini aks ettiradi, audit sifati
va   ishonchliligini   oshiradi,   tekshiruv   natijalarini   asoslashda   huquqiy   jihatdan
mustahkam   zamin   yaratadi.   Amaliy   jihatdan   esa,   bu   hujjatlar   orqali   auditorlik
tashkilotlari   o‘z   faoliyatini   qonuniy   asosda   yuritganligini   isbotlay   oladi,   mijozlar
oldida mas’uliyatli va xolis yondashuvni namoyon eta oladi.
Xalqaro   tajribada,   ayniqsa   AQSh,   Buyuk   Britaniya,   Germaniya   kabi
rivojlangan mamlakatlarda, auditorlik ish hujjatlarini yuritish qattiq regulyatsiyaga
ega   bo‘lib,   ichki   sifat   nazorati   tizimining   asosiy   elementlaridan   biri   hisoblanadi.
Bu   esa   O‘zbekiston   amaliyoti   uchun   ham   dolzarb   tajriba   va   metodologiyalarni
joriy etishni taqozo etadi.
Kurs   ishining   tuzilishi   va   hajmi.   Kurs   ishi   kirish   qismi,   ikki   asosiy   bob,
xulosa   hamda   foydalanilgan   adabiyotlar   ro‘yxatidan   iborat.   Birinchi   bobda
auditorlik ish hujjatlarining nazariy asoslari, xalqaro va milliy me’yoriy hujjatlar,
mavjud   standartlar   va   ularning   tasnifi   yoritiladi.   Ikkinchi   bob   esa   auditorlik
amaliyotida ish hujjatlarini yuritish bo‘yicha amaliy misollar, mavjud kamchiliklar
va   ularni   bartaraf   etish   yo‘llari   bilan   boyitilgan.   Ish   yakunida   umumiy   xulosalar
chiqarilib, aniq amaliy tavsiyalar ishlab chiqiladi.
4 1.Asosiy   vositalar
rentabelligi ( R
a sh
), % 20,84 145,9 14,07 -6,76 125,1 -131,82
2.   Joriy   aktivlar
rentabelligi (R
j sh
), % 9,05 63,4 38,95 29,9 54,3 -24,45
Izoh:  Asosiy vositalar rentabelligining shartli ko‘rsatkichi quyidagicha aniqlanadi:Raш=	Sof	foyda	,hisobot	davri	(2−	shakl	,270	−	satr	)	
Asosiy	vositalar	qiymati	,o'tgan	yil	∗100
Joriy aktivlar rentabelligining shartli ko‘rsatkichi quyidagicha aniqlanadi:	
Rжш=	Sof	foyda	,hisobot	yil	(2−	shakl	,270	−satr	)	
Joriy	aktivlar	qiymati	,o'tganyil	∗100
XULOSA:     Biz   uchun   asosiy   ko‘rsatkich   yani   yil   yakunida   foydada   emas
zararda   chiqqani   uchun   manfiy   bo‘lgani   tufayli   asosiy   rentabellik   koeffitsientlari
ham   manfiy   chiqyapti.   Sof   foydaning   o‘zgarishi   hisobiga   -16,3   ga   kamaymoqda
aktivlarning o;zgarishi hisobiga bo‘lsa -1,34 ga kamaymoqda
1 7 -jadval
A ktivlar rentabelligining o‘zgarishiga omillar ta’sirini tahlil i
Ko‘rsatkichlar nomi O‘tgan
yil Hisobot yili Farqi,
(+, -)
Mahsulot   (tovar,   ish   va   xizmat)   larni   sotishdan   sof
tushum 1 262 225 550 3 280 801 340 2 018 575 790
Hisobot davrining sof foydasi
87 693 607 614 038 284 526 344 677
Aktivlarning o‘rtacha yillik qiymati
420 877 669 4 362 934 960 3 942 057 291
Aktivlarning rentabelligi, %
3,64 9,11 5,47
Aktivlar aylanuvchanligi
0,52 0,49 -0,04
Sotish rentabelligi, %
23,58 24,06 0,49
Aktivlar rentabelligining o‘zgarishiga omillar hisob-
kitobi:
Aktivlar aylanuvchanligining o‘zgarishi hisobiga
-0,04
Sotish rentabelligining o‘zgarishi hisobiga
0,49
XULOSA:   Jadvaldan   ko‘rinib   turibdiki   sotishdan   sof   tushim   5   baaravarga
oshsa ham yakunda baribir zararda chiqmoqda. Bu korxonaning kelgusi faoliyatiga
salbiy tasir qiladi va ko‘p ehtimol bankrot bo‘lishi ham mumkin. Lekin faoliyatini
minusda   chiqsa   ham   davom   ettirayotgan   bo‘lsa   bu   korxona   subsidiya   yoki
dotatsiyada o‘tiradi. Buni yuqoridagi jadval ham isbotlab turibdi.
48 Topshiriqni   yakunlash   hujjatlari:   Audit   davomida   aniqlangan   muhim
masalalarni umumlashtiradi.
Auditorlik   hujjatlarining   xilma-xilligi   har   tomonlama   auditda   ishtirok
etadigan   turli   bosqichlar   va   tartib-qoidalarni   aks   ettiradi,   ularning   har   biri
auditorning   fikrini   qo‘llab-quvvatlash   uchun   dalillarni   to‘plash   va
hujjatlashtirishda o‘ziga xos maqsadga xizmat qiladi.
Ishchi   hujjatlar   to‘plamini   yanada   aniqroq   tasniflash   uchun   ularni   quyidagi
turlarga ajratish maqsadga muvofiqdir:
1. Mijoz hujjatlaridan nusxa;
2. Tekshiruv jarayonida auditor tomonidan tuzilgan hujjatlar;
3. Tekshiruv davomida mijozning yozma tasdiqlari.
4. Auditorlik tekshiruvining ishchi hujjatlar to‘plamiga quyidagilar kiradi:
15 – aktsionerlar   yig‘ilishining   bayonnomalari   va   boshqa   yuridik   hujjatlar;
– mijozning   hisob   siyosati;
– auditor   tasdiqlashi   lozim   bo‘lgan   moliyaviy   hisobot.
Bundan tashqari auditor mijoz haqida quyidagi ma’lumotlarni bilishi shart:
– aktsionerlar, ta’sischilar to‘g‘risida ma’lumot;
– asosiy faoliyat turi;
– sho‘’ba korxonalari tarkibi va joylashishi;
– mijoz rahbariyati, boshqaruvi haqida ma’lumot;
– korxonani boshqarish sxemasi;
– korxonaning kredit muassasalaridagi schetlari.
Auditorlik tekshiruvi jarayonida auditor tomonidan tuzilgan hujjatlar, 
auditning ishchi hujjatlari tarkibida katta hajmni egallaydi. Har bir auditorlik 
tashkilotida o‘rnatilgan ichki standartlar bo‘yicha bo‘ladi. Bunday hujjatlarga 
quyidagilar kiradi:
– auditorlik tekshiruv dasturi;
– buxgalteriya hisobi tizimini baholash va o‘rganish natijalari: 
buxgalterlari mansablari bo‘yicha taqsimlanishini sxemalari;
– ichki nazorat tizimini o‘rganish va baholash natijalari;
– mijozning soliq ttlash bo‘yicha xususiyatlari (to‘laydigan soliq turlari, 
stavkalari, imtiyozlar);
– hisobvaraqlardagi qoldiqlar tahlili;
– korxonaning moliyaviy holati tahlili;
– tekshirish davomida har bir auditorning bajaradigan ishlari grafigi;
– auditorlarning ekspert, konsultantlar bilan muloqotining nusxasi. 
Tekshirish davomida mijoz bilan yozma hujjatlariga quyidagilar kiradi:
– auditni o‘tkazish bo‘yicha xat-taklifnoma;
– shartnoma;
– auditorning xat-majburiyatidan nusxa;
– auditorning mijoz rahbarlaridan olgan xatlari;
17 Kurs   ishining   umumiy   mazmunidan   kelib   chiqib,   korxonadagi   xarajatlarni
turkumlash,  tahlil  qilish  va samarali  boshqarishda  auditorlik faoliyati, ayniqsa  ish
hujjatlari   orqali   olib   boriladigan   kuzatuv   va   baholash   ishlari   muhim   o‘rin   tutadi.
Xarajatlarning oqilona boshqarilishi nafaqat foyda ko‘rsatkichlariga, balki umumiy
moliyaviy   barqarorlikka   ham   ijobiy   ta’sir   ko‘rsatadi.   Bu   esa   korxonada
raqobatbardoshlikni   oshirish,   resurslardan   samarali   foydalanish   va   xarajatlar
ustidan qat’iy nazorat o‘rnatish imkonini beradi.
Shunday qilib, mazkur kurs ishi orqali korxonadagi xarajatlarni audit nuqtayi
nazaridan   o‘rganish,   ularni   tahlil   qilish   hamda   auditor   ish   hujjatlari   yordamida
xulosalar   chiqarish   amaliyotini   yoritish   orqali   ilmiy   va   amaliy   jihatdan   foydali
xulosalarga kelindi.
Auditorlik tashkiloti hujjatlari audit jarayonining ajralmas qismi hisoblanadi.
Auditorlik   tashkilotlarining   ta’rifi,   ularning   turlari,   hujjatlarining   ahamiyati   va
turlari, shuningdek, ularni tartibga soluvchi xalqaro standartlar muhokama qilindi.
Ushbu   hujjatlar   auditning   sifati,   ishonchliligi   va   shaffofligini   ta’minlashda,   shu
orqali   moliyaviy   hisobotga   bo‘lgan   ishonchni   mustahkamlashda   va   global
moliyaviy   tizimning   barqarorligiga   hissa   qo‘shishda   muhim   rol   o‘ynaydi.
O‘zbekiston   kabi   mamlakatlarda   milliy   qoidalarning   xalqaro   standartlar   bilan
tobora uyg‘unlashuvi auditorlik tashkiloti hujjatlarining global ahamiyatini yanada
ta’kidlaydi.
Auditorlik tashkiloti hujjatlari audit jarayonining ajralmas qismi hisoblanadi.
Auditorlik   tashkilotlarining   ta’rifi,   ularning   turlari,   hujjatlarining   ahamiyati   va
turlari, shuningdek, ularni tartibga soluvchi xalqaro standartlar muhokama qilindi.
Ushbu   hujjatlar   auditning   sifati,   ishonchliligi   va   shaffofligini   ta’minlashda,   shu
orqali   moliyaviy   hisobotga   bo‘lgan   ishonchni   mustahkamlashda   va   global
moliyaviy   tizimning   barqarorligiga   hissa   qo‘shishda   muhim   rol   o‘ynaydi.
O‘zbekiston   kabi   mamlakatlarda   milliy   qoidalarning   xalqaro   standartlar   bilan
tobora uyg‘unlashuvi auditorlik tashkiloti hujjatlarining global ahamiyatini yanada
ta’kidlaydi.
51 Kelgusida   soliqqa   tortiladigan   bazadan
chiqariladigan hisobot davri xarajatlari 080 0 0 0 0
Asosiy faoliyatning boshqa daromadlari 090 135 306 333 0 178 630 359 0
Asosiy   faoliyatning   foydasi   (zarari)   (satr.
030-040 + 090) 100 264 607 646 0 755 400 093 0
Moliyaviy   faoliyatning   daromadlari,
jami (satr.  120 + 130 + 140 + 150 + 160), sh.j: 110 39 112 080 0 106 789 162 0
Dividendlar shaklidagi daromadlar 120 9 937 360 0 8 436 825 0
Foizlar shaklidagi daromadlar 130 4 263 0 262 958 0
Uzoq   muddatli   ijara   (moliyaviy   lizing)dan
daromadlar 140 0 0 0 0
Valyuta kursi farqidan daromadlar 150 28 342 637 0 97 331 850 0
Moliyaviy faoliyatning boshqa daromadlari 160 827 820 0 757 529 0
Moliyaviy   faoliyat   bo‘yicha   xarajatlar
(satr.  180 + 190 + 200 + 210), shu jumladan: 170 0 159047300 0 133 455 050
Foizlar shaklidagi xarajatlar 180 0 35 367 264 0 97 406 102
Uzoq   muddatli   ijara   (moliyaviy   lizing)
bo‘yicha foizlar shaklidagi xarajatlar 190 0 0 0 0
Valyuta kursi farqidan zararlar 200 0 123522480 0 35 353 564
Moliyaviy   faoliyat   bo‘yicha   boshqa
xarajatlar 210 0 157 556 0 695 384
Umumxo‘jalik   faoliyatining   foydasi
(zarari) (100+110-170) 220 144 672 426 0 728 734 205 0
Favquloddagi foyda va zararlar 230 0 0 0 0
Daromad   (foyda)   solig‘ini   to‘lagunga
qadar foyda (zarar) (satr. 220+\-230) 240 144 672 426 0 728 734 205 0
Daromad (foyda) solig‘i 250 0 16 304 363 0 30 730 577
Foydadan boshqa soliqlar va yig‘imlar 260 0 40 674 456 0 83 965 344
Hisobot davrining sof foydasi (zarari) (satr.
240-250-260) 270 87 693 607 0 614 038 284 0
4 -jadval
Buxgalteriya balansi likvidligi tahlili
  AKTIV D avr
b oshiga D avr oxiriga PASSIV D avr
boshiga D avr
oxiriga Majburiyatlarni
qoplashdagi ortiqchalik( + ),
etishmovchilik (-)
Davr boshiga Davr oxiriga
Doimiy
harakatdagi
aktivlar 190 517 375 479 437 948 To‘lov 
muddati 
kelgan 
majburiyatla
r 530722830 889768361 340 205 455 410 330 413
Tez   pulga
aylanadigan
aktivlar 293 489 968 358 717 409 Qisqa 
muddatli 
passivlar 14 744 216 8 878 479 -278 745 752 -349 838 930
Sekin   pulga
aylanadigan
aktivlar 484 517 003 738 212 753 Uzoq 
muddali 
passivlar 549 597 843 2304013149 65 080 840 1 565 800 396
Q iyin   pulga
aylanadigan
aktivlar 1442009625 5 162 070 024 Doimiy 
passivlar 1315469082 3535778145 -126 540 543 -1 626 291
879
40 oshgani   investitsiyalarni   moliyalashtirishda   tashqi   manbalardan
foydalanilayotganini anglatadi.
Tahlil natijalari “LIGHT” korxonasi moliyaviy jihatdan barqaror ekanini va
faol   rivojlanayotganini   ko‘rsatadi.   Ushbu   tadqiqot   korxona   faoliyatini   kompleks
baholash,   samaradorlikni   oshirish   va   moliyaviy   boshqaruv   tizimini
takomillashtirish bo‘yicha ilmiy-amaliy xulosalar chiqarishga xizmat qiladi.
2-jadval                     
  “LIGHT” korxonasining balansi                               
Buxgalteriya balansi 1-sonli shakl
Ko‘rsatkichlar nomi Satr
kodi Xisobot davri
boshiga Xisobot davri
oxiriga
AKTIV
I. Uzo q  muddatli aktivlar
Boshlang‘ich (tiklanish) qiymat (0100, 0300) 010
1 150   257   751 4 783 593 626
Eskirish summasi (0200) 011
729 380 082 420 658 666
Qoldiq (balans) qiymat (010-011 satr) 012
420 877 669 4 362 934 960
Boshlang‘ich qiymat (0400) 020
1 522 966 1 498 369
Amortizatsiya summasi (0500) 021
1 105 815 1 152 990
Qoldiq (balans) qiymat (020-021 satr) 022
417 151 345 379
Uzoq   muddatli   investitsiyalar,   jami
(040+050+060+070+080 satrlar), shu jumladan: 030 96 200 185 174 466 092
Qimmatli qog‘ozlar (0610) 040
7 959 074 18 275 583
Sho‘’ba xo‘jalik jamiyatlariga investitsiyalar (0620) 050
5 656 455 15 887 752
Qaram xo‘jalik jamiyatlariga investitsiyalar (0630) 060
50 667 578 88 844 302
Xorijiy   sarmoya   ishtirokidagi   korxonalarga   investitsiyalar
(0640) 070 6 838 527 7 733 234
Boshqa uzoq muddatli investitsiyalar (0690) 080
25 078 551 43 725 221
O‘rnatiladigan asbob-uskunalar (0700) 090
9 774 750 5 064 405
Kapital qo‘yilmalar (0800) 100
886 998 193 572 602 311
Uzoq muddatli debitorlik qarzlari (0910, 0920, 0930, 0940) 110
2 603 064 2 422 064
Shundan: muddati kechiktirilganlari 111
25 138 613 44 234 813
Uzoq muddatli kechiktirilgan xarajatlar (0950, 0960, 0990) 120
0 0
I-bo‘lim   bo‘yicha   jami   (012+022+030+090+100+110+120
satrlar) 130 1 442 009 625 5 162 070 024
  II. Joriy aktivlar
Tovar-moddiy zahiralar,  jami  (150+160+170+180  satrlar),
shu jumladan: 140 418 425 834 697 150 529
Ishlab chiqarish zahiralari (1000, 1100, 1500, 1600) 150
319 530 511 547 437 972
Tugallanmagan ishlab chiqarish (2000, 2100, 2300, 2700) 160
80 026 565 112 988 756
Tayyor mahsulot (2800) 170
7 749 872 4 500 195
Tovarlar (2900 dan 2980 ning ayirmasi) 180
11 118 886 32 223 606
Kelgusi davr xarajatlari (3100) 190
66 091 169 41 062 224
Muddati kechiktirilgan xarajatlar (3200) 200
0 0
Debitorlar,  jami   
(220 + 230 + 240 + 250 + 260 + 270 + 280 + 290 + 300 + 310 satrlar) 210 293 489 968 358 717 409
Shulardan: muddati o‘tgani (kechiktirilganlari) 211
7 822 579 44 837 473
Xaridorlar   va   buyurtmachilarning   qarzlari   (4000   dan   4900 220
163 855 350 268 038 094
37 hujjatlari   maxfiy   hisoblanadi.   Audit   yakunlanganidan   so‘ng   ish   hujjatlarini
himoyalash bo‘yicha barcha zaruriy choralar ko‘rilishi kerak. Ish huj-jatlari begona
shaxslarga,   agar   boshqa   holatlar   O‘zbekiston   Respublikasi   qonunchiligida   ko‘zda
tutilmagan   bo‘lsa,   faqat   mijoz-korxonaning   roziligi   bilan   berilishi   mumkin.
Auditorlik   tashkilotlarining   ish   faoliyatini   umumiy   rejalashtirish   ikki   bosqichga
bo‘linadi. Birinchi bosqichda tekshiriladigan korxona o‘rganilib, bayon qilinadi va
o‘tka-ziladigan tekshiruvning asosiy o‘lchamlari aniqlanadi, ikkinchi bosqichda esa
tekshiruv  strategiyasi   ishlab  chiqiladi  va  barcha  oldinda  turgan  ishlarning  batafsil
bayoni tuziladi.
2.2. Auditorlik tashkilotining ish hujjatlari bo‘yicha amaliy tahlil
Bozor   iqtisodiyoti   sharoitida   korxonalar   faoliyatining   samaradorligini
oshirish   va   ularning   raqobatbardoshligini   ta’minlashda   moliyaviy   tahlil   muhim
ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, buxgalteriya balansi asosida korxonaning moliyaviy
holatini chuqur tahlil qilish orqali uning aktivlari, majburiyatlari va o‘z mablag‘lari
tuzilmasi, ularning dinamikasi, moliyaviy barqarorligi va likvidlilik darajasi haqida
muhim   xulosalar   chiqarish   mumkin.   Ushbu   tahlillar   korxona   rahbariyatiga
strategik qarorlar qabul qilishda muhim axborot manbai bo‘lib xizmat qiladi.
Mazkur   ishda   “LIGHT”   korxonasining   2024-yil   boshidan   yil   oxirigacha
bo‘lgan buxgalteriya balansi ko‘rsatkichlari asosida moliyaviy holati tahlil qilindi.
Tahlil  natijalariga ko‘ra, hisobot  davrida korxonaning uzoq muddatli  aktivlari 3,7
milliard   so‘mdan   ortiqka   oshib,   asosiy   vositalarning   yangilanishi   va   sarmoyaviy
faollik  ortgani   kuzatildi. Shuningdek,  joriy  aktivlar,  jumladan, pul   mablag‘lari   va
tovar-moddiy zahiralar   hajmi   sezilarli   darajada  ko‘paygan.  Bu  korxonada  nafaqat
investitsiyaviy,   balki   ishlab   chiqarish   jarayonining   ham   kengayib   borayotganini
ko‘rsatadi.
Moliyalashtirish   manbalari   tarkibida   esa   o‘z   mablag‘lari   hajmi   2,2   milliard
so‘mga   ortgan   bo‘lib,   bu   korxonaning   moliyaviy   mustaqilligi   saqlanayotganini
tasdiqlaydi.   Biroq,   uzoq   muddatli   bank   kreditlari   hisobiga   tashqi   qarzlarning
36 tashkil qilish masalalari bilan tarmoqlar va faoliyat turiga qarab shu tarmoqlarning
birortasiga ixtisoslashgan alohida menejerlar shug‘ullanadi. O‘tgan yilgi doimiy va
ishchi  fayllari  bor  doimiy mijozlar  bilan shartnoma  tuziladigan bo‘lsa,  shartnoma
tuzish uchun mijozdan hisobot davrida yuz bergan o‘zgarishlar haqida ma’lumotlar
so‘raladi. Agar mijoz yangi bo‘lsa, menejer bo‘lajak mijozning ishxonasiga borib,
buxgalteriya hisobi hajmi va ahvolini ichki nazoratning samaradorligini, moliyaviy
hisobotning   buxgalteriya   hisobi   ma’lumotlariga   mosligini   ekspertiza   qiladi.
Ekspertiza   natijalariga   ko‘ra   mijozning   ishlab   chiqarish-tijorat   faoliyatiga   audit
tayinlanadi   yoki   unga   hisobga   olish   ma’lumotlariga   o‘zgartishlar   kiritish   va
buxgalteriya hisobi ahvolini talab qilinadigan darajaga etkazish tavsiya etiladi.
Birinchi   holda   mijoz   bilan   moliyaviy   hisobotning   to‘g‘riligini   tekshirish
(audit)   uchun   shartnoma   tuziladi,   unga   o‘tkazilgan   ekspertiza   xarajatlari   ham
qo‘shiladi.
Ikkinchi holda agar mijoz auditorlik firmasi menejerining barcha takliflariga
rozi   bo‘lsa,   u   bilan   ham   auditni   o‘tkazish   uchun   shartnoma   tuziladi,   lekin
menejerning   takliflarini   bajarish   uchun   muayyan   vaqt   beriladi.   Agar   mijoz
menejerning   takliflariga   qo‘shilmasa,   u   o‘tkazilgan   ekspertiza   qiymatini   maxsus
shartnoma bo‘yicha to‘laydi.
1.3. Auditorlik hujjatlarini shakllantirish jarayoni
Auditorlik   tashkiloti   tomonidan   o‘tkaziladigan   audit   majburiy   tartibda
hujjatlashtirilishi,   ya’ni   olingan   axborotlar   auditning  ish  hujjatlarida  aks   ettirilishi
va mazkur audit standartiga muvofiq rasmiylashtirilishi kerak.
 Auditning ish hujjatlariga quyidagilar kiradi:
a) auditni o‘tkazish rejalari va dasturlari;
b)   auditorlik   tashkiloti   tomonidan   qo‘llanilgan   tartib-taomillar   va   ularning
natijalari tavsifi;
v) xo‘jalik yurituvchi subyektning tushuntirishlari, izohlari va arizalari;
27 52

Auditorlik tashkilotining ish hujjatlari