Basketbol o’yinida guruh bo’lib xarakatlanish taktikasi - Jismoniy tarbiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	1.3MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	10 Mart 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Jismoniy tarbiya

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

104 Sotish

Basketbol o’yinida guruh bo’lib xarakatlanish taktikasi

Sotib olish

Basketbol o ’ yinida guruh bo’lib xarakatlanish taktikasi
Mundari ja:
Kirish……………………………………………………………………………..3
ASOSIY QISM
I.BOB Basketbol o ’ yinida guruh bo’lib xarakatlanish
1.1. Basketbol o’yin ida guruh texnikasi va taktikasi…… … ………… .. ……. . . .6
1.2. Basketbol o’yinida to’pni jamoaviy uzatish taktikasi …………… ……… 13
1.3. Hujumda jamoaviy va erkin harakatlarni olib borish …………..……....21
II.BOB Basketbol o‘yinida himoyada guruh bo‘lib xarakatlanish
2.1 Basketbol da h ujum va himoyada guruh bo‘lib xarakatlanish……………28
2.2 Jamoaviy va erkin harakatlarni olib borish usullari……………………...34
Xulosa………………………………………………………………………….....41
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………43
2

Kirish
Prezident sport sohasidagi ilmiy salohiyatning amaldagi holati ham talab
darajasida emasligini tanqid qildi.«Birorta sport turi bo’yicha mahalliy olimlar
tomonidan na metodika, na dastur ishlab chiqilgan. Sport diyetologiyasi,
farmakologiyasi, psixologiyasi, sport muhandisligi, kardiomashg’ulotlar bo’yicha
bizda umuman mutaxassislar tayyorlanmaydi. Bugungi kunda sportchilarni
tayyorlash 30 yil oldingi dasturlar asosida amalga oshirilmoqda», deydi davlat
rahbari.
Jismoniy tarbiya va sport universiteti, respublika malaka oshirish hamda
sport ilmiy-tadqiqot institutlarining roli umuman sezilmayotgani qayd etildi.
Olimpiya sport turlari bo’yicha sportchilarni jismoniy va ruhiy tayyorlash, ularni
sog’lom ovqatlantirish dasturlarini ishlab chiqish;
kelgusi o’quv yilidan boshlab Jismoniy tarbiya va sport universitetida sport
diyetologiyasi, muhandisligi va kardiomashg’ulotlar,Tibbiyot akademiyasida sport
meditsinasi va farmakologiyasi bo’yicha mutaxassislar tayyorlashni yo’lga
qo’yish;
Yiliga kamida 20 nafar mahalliy trener, sport shifokori va boshqa
mutaxassislarni xorijda malaka oshirish tizimini joriy etish;
Jismoniy tarbiya va sport ilmiy tadqiqotlar instituti faoliyatini tanqidiy ko’rib
chiqib, uni takomillashtirish bo’yicha taklif kiritish topshirildi.
Yig’ilishda sportchilarni tayyorlash va seleksiya qilish bo’yicha yangi tizim joriy
qilinishi belgilandi.
Prezident Shavkat Mirziyoyev sportni ommalashtirish va iqtidorli
sportchilarni tayyorlash chora-tadbirlar dasturini qabul qildi.Sport musobaqalari
«tuman—viloyat—respublika» zanjiri asosida tashkil etilishi belgilandi.
Birlamchi saralash bosqichidan o’tmagan sportchilar viloyat va respublika
bosqichida ishtirok etmaydi;
Milliy terma jamoalarga barcha bosqich musobaqalarida ishtirok etib g’olib
yoki sovrindor bo’lgan yoshlar saralab olinadi;
3

Har yili mahalla va muassasalar jamoalari ishtirokida ko’p bosqichli Hokim kubogi
tashkil qilinadi.Xalqaro tajriba va standartlar asosida sport turlari bo’yicha milliy
chempionatlar o’tkazish tartibi ishlab chiqiladi.
Unga ko’ra, endi har bir mahallada aprel-iyun va sentabr-dekabr oylarida
musobaqalar tashkil etilib, yaxshi natija ko’rsatgan yoshlar elektron ro’yxatga
kiritiladi hamda hududdagi sport maktabida malakali murabbiylar bilan bepul
shug’ullanish imkoniga ega bo’ladi. Ular jismoniy tayyorgarlik darajasi va
razryadiga qarab, keyingi bosqichga o’tkaziladi.Sport maktablari muayyan
olimpiya sport turlari bo’yicha bazaga aylantiriladi. Murabbiylarning ish haqi 35
foizga oshiriladi.Mutasaddilarga ushbu tizimni joriy etib, yaxshi natija ko’rsatgan
mahallalarni rag’batlantirish bo’yicha ko’rsatmalar berildi. Yil yakunigacha 508 ta
mahallada ko’p funksiyali sport maydonchalari qurilishi qayd etildi.Bugungi kunda
Olimpiya zaxiralari kollejlariga 14 yoshdan katta o’smirlar qabul qilinmoqda.
Oqibatda yoshlarni Olimpiya o’yinlariga tayyorlash kech boshlanayapti.Shu bois,
bu borada rivojlangan davlatlardagi ilg’or tajribalar o’rganildi. Endi u asosida
sportchilarni professional tayyorlash tizimi isloh qilinadi.Barcha sport turlarini
rivojlantirish orqali yozgi Olimpiya va Paralimpiya o’yinlarida qatnashish
huquqini beruvchi litsenziyalar sonini ko’paytirish, 2024-yil Parij shahrida
(Fransiya) bo’lib o’tadigan XXXIII yozgi Olimpiya va XVII Paralimpiya
o’yinlariga (keyingi o’rinlarda – Olimpiya va Paralimpiya o’yinlari)
sportchilarimizning har tomonlama tayyorligi va muvaffaqiyatli ishtirokini
ta’minlash maqsadida:
O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 20 sentyabr kuniʻ
jismoniy tarbiya va sport sohasini rivojlantirish masalalariga bag ishlangan
ʻ
yig ilish o tkazdi.Ma lumki, joriy yil 5 mart kuni davlatimiz rahbarining “Jismoniy
ʻ ʻ ʼ
tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish
chora-tadbirlari to g risida”gi farmoni qabul qilingan edi. Farmonga muvofiq,
ʻ ʻ
ilgarigi davlat qo mitasi va uning hududiy bo linmalari negizida O zbekiston
ʻ ʻ ʻ
Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi tashkil etilib, uning vazifa va
vakolatlari kengaytirildi.
4

Sportchilarni tanlab olish – seleksiya ishlarini takomillashtirish bo yichaʻ
yangi tizim joriy etilib, bu o zining dastlabki natijalarini bera boshladi.
ʻ
– Biz xalqaro sport maydonlarida O zbekistonning nufuzi va obro -e tiborini
ʻ ʻ ʼ
oshirishga katta hissa qo shgan sportchilarimiz bilan faxrlanamiz. Shu bilan birga,
ʻ
oliy sportda erishilgan yutuqlar bilan chegaralanmasdan, ommaviy sportga ham
katta e tibor berishimiz kerak, – dedi Shavkat Mirziyoyev.Yig ilishda jismoniy
ʼ ʻ
tarbiya va sport sohasini yanada rivojlantirish bo yicha istiqboldagi muhim
ʻ
vazifalar belgilab berildi.
Aholi, ayniqsa, yoshlarni jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan
shug ullantirish ishlari yaxshi yo lga qo yilmagani, darsdan tashqari vaqtlarda
ʻ ʻ ʻ
ta lim muassasalaridagi sport obyektlaridan barcha yoshdagi odamlarning
ʼ
foydalanishi tashkil etilmagani ko rsatib o tildi. Bundan tashqari, joylardagi bo sh
ʻ ʻ ʻ
turgan xususiy obyektlar negizida aholini ommaviy sportga jalb qilish uchun
imtiyozli xizmat ko rsatuvchi sport markazlarini tashkil etish talab etiladi.Shu bois
ʻ
Jismoniy tarbiya va sport vazirligi Yoshlar ittifoqi, tegishli vazirliklar bilan
birgalikda ta lim muassasalaridagi sport inshootlari hamda bo sh turgan
ʼ ʻ
obyektlarda sport seksiyalarini ochish bo yicha tashkiliy chora-tadbirlarni ko rishi
ʻ ʻ
zarurligi ta kidlandi.Tuman, shahar, viloyat va respublika miqyosida sport
ʼ
musobaqalari sonini keskin ko paytirish, g olib va sovrindorlarni Yoshlar ittifoqi
ʻ ʻ
mablag lari hisobidan pullik mukofotlar bilan rag batlantirish bo yicha topshiriqlar
ʻ ʻ ʻ
berildi.Olimpiya va Paralimpiya o’yinlariga O’zbekiston sportchilarini
tayyorlashning ustuvor vazifalari etib quyidagilar belgilansin:
Sport ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish va raqamlashtirish, olimpiya
va paralimpiya dasturlariga kiritilgan sport turlari bo’yicha yuqori natijador va
olimpiya sportchilar zaxirasini yaratish, litsenziyalar sonini sezilarli darajada
ko’paytirish;
Olimpiya va Paralimpiya o’yinlarida ishtirok etish uchun talabgorlar orasida ayol
sportchilar ulushini oshirish, O’zbekiston sportchilari o’rtasida gender tenglikni
ta’minlash;
5

Sport bazalari va inshootlarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash,
zamonaviy standartlarga javob beradigan yangi sport obyektlarini barpo etish,
ulardan maqsadli va samarali foydalanish;
Kurs ishning dolzarbligi . Yosh sportchilar deganda avvalo umumta’lim
maktablari,oliy ta’lim muassasalari talabalari o’rtasidagi sport to’garaklari va
sport maktablardagi kichik yoshli guruhlarda shug’ullanuvchi o’g’il - qizlar
va bolalarni tushunamiz.Ularda asosan maxsus jismoniy tayyorgarlik va
jismoniy sifatlar darajasini oshirish va maxsus mashqlarni o’rgatish asosiy
dolzarb masala bo’lib qoldi. Tabiiyki bunday tarbiyaviy jarayonlarda jismoniy
sifatlarni tarbiyalashga alohida e’tibor beriladi. Bunda murabbiyning iste’dodi,
tajribalari muhim o’rin egallaydi.Jismoniy sifatlarni (kuch, tezlik,
chidamlilik, egiluvchanlik, chaqqonlik va hokazo) tarbiyalashda maxsus
mashqlarni o’rgatish asosiy o’rin tutadi.Bo’lajak sportchilarga basketbol
sportida har birida beshtadan o yinchi ishtirok etadigan jamoaviy sport turidir.
ʻ
O yindan bosh maqsad — to pni qo l bilan o ynagan holda 3,05 m
ʻ ʻ ʻ ʻ
balandlikdagi shitga mustahkamlangan savatga tushirib, imkon qadar ko proq
ʻ
ochko olish. Shu sababli bu pozitsiyada o ynaydigan o yinchilar jismonan
ʻ ʻ
baquvvat va chidamli bo lishadi. O rtacha bo yi taxminan 200-215 sm ni
ʻ ʻ ʻ
tashkil etadi. Asosan, to pni savatga slem-dank ko rinishida tushirishadi.
ʻ ʻ
Boshqa pozitsiyadagi o yinchilar, masalan, hujumkor himoyachi yoki kichik
ʻ
hujumchi ham bunday xarakatni amalga oshirishi mumkin
Kurs ishining qaqsad va vazifalar . Basketbolda asosan jismoniy
tayyorgarlik darajasini oshirish va maxsus basketbolik mashqlarni o’rgatish
asosiy maqsad hisoblanadi.
Kurs ishi tuzilishi va hajmi.
Kurs ishi kirish, asosiy qism , xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar
ro’yxatidan iborat.Kurs ishi 34 betdan iborat matnda bayon qilingan.
Adabiyotlar ro’yxati a s o s i y , q o ’ s h i m c h a v a internet manbalaridan iborat .
6

ASOSIY QISM
I.BOB Basketbol o ’ yinida guruh bo’lib xarakatlanish
1.1. Basketbol o’yini texnikasi va maydonda harakat qilish usullari
Taktika – baskеtbol nazariyasi va amaliyotida o’yin jarayonining
rivojlanish qonuniyatlarini, sport kurashining olib borish vositalarini, usullari va
formalarini hamda ularni muayyan raqibga qarshi qo’llashni o’rganadigan
bo’limdir. Baskеtbol taktikasi o’yini olib borishda qo’llaniladigan juda ko’p
vositalarga, usullarga va sistеmalarga boydir. Jamoalar hujumni yoki himoyachi
yakka, guruh va jamoa taktik xarakatlari yordamida uyushtiradi. Oldingi chiziq
baskеtbolchilari (markaziy o’yinchi va hujumchilar), asosan, shitga nisbatan yaqin
va o’rta pozitsiyalardan hujum tashkil qilib va uni yakunlab hamda shu
pozitsiyalarning o’zidan raqibga qarshilik ko’rsatib, xarakat qiladilar. Orqa chiziq
baskеtbolchilari (himoyachilar) savatga uzoq masofalaridan hujum qilish va raqib
shiti tagiga yorib o’tish bilan birga, kombinatsiyali o’yinlarni hamda o’z shitiga
nisbatan uzoqroqda raqib hujumini buzishlarni tashkil qiladilar. Taktik
tayyorgarlik, avvalo, har xil ko’rinishdagi murakkab harakatlarni o’rganishni
taqozo qiladi. Murakkab harakatlar dеganda, baskеtbolchilardan birining savatga
hujum qilish uchun sharoit yaratishga yo’naltirilgan, aniq tizim chеgarasida guruh
yoki jamoaning hamma o’yinchilari tomonidan ilgaridan o’rganilgan va o’zaro
kеlishilgan harakatlar tushuniladi. Murakkab harakatlar, o’yin sur’ati kabi, to’pni
olib yurish, o’yinga kiritishning turg’un holatlarida ham qo’llanishi mumkin
(bahsli to’p yoki boshlang’ich tashlash paytida, yon chiziqdan yoki en chiziqdan
tashlash paytida yoki jarima otish paytida). Baskеtbolchilar maydonda har bir
hujum va himoya tizimiga xos joylashadilar va maxsus xaraktеrda harakat
qiladilar. Tizimlarning ichidan asosiy tamoyillarni saqlab qolgan ayrim
bo’limlarga ajratiladi. Bular yakka va guruh harakatlar bilan farqlanadi. Shakli
bo’yicha taktik harakatlar faol yoki sust bo’lishi mumkin. Zamonaviy baskеtbolda
ko’proq o’yinning faol shakllari qo’llaniladi. Hujum va himoyada qo’llaniladigan
taktik harakatlar qarama - qarshi vazfalarni yеchish uchun qo’llaniladi. Shuning
7

uchun taktika ikki katta bo’limga – hujum taktikasi va himoya taktikasiga
ajratiladi.
Taktika tasnifnomasi. Taktikaning har bir bo’limi o’yinchilar harakatini
tashkil qilish tamoiliga qarab yakka, guruhli va jamoaliga bo’linadi. O’z navbatida,
har bir guruh o’yinni olib borish ko’rinishini hisobga olib, ko’rinishlarga bo’linadi
(masalan, yakka harakatlar, hujum davomida o’yinchining to’psiz harakati va
o’yinchining to’p bilan harakati ham bo’linishi mumkin). Uyin harakatlarining
aniq mazmuniga qarab ko’rinishlar usullarga bo’linadi. Bajarishning har xil
xususiyatlariga ega bo’lgan usullar bo’limlarning paydo bulishiga sabab bo’lishadi.
Masalan, markaziy o’yinchi orqali hujum qilish tizimi pozitsion hujum qilish
usullaridan biri hisoblanadi. Bir vaqtning o’zida tayangan markaziy o’yinchilar
sonini hisobga olib, bu tizim uncha bo’limga ega bo’lishi mumkin: bitta markaziy
o’yinchi orqali, ikkita va uchta markaziy o’yinchilar orqali hujum qilish.
Hujum taktikasi . Hujumdagi eng katta vazifa – bu raqibning himoyadagi
harakatlari tartibini buzish va savatga to’p otishda yakka qarshilikni y е ngish
hisoblanadi. Zamonaviy bask е tbol hujumning t е zt е z va qisqa vaqt davomida
uyushtirilishi bilan tavsiflanadi. Hozirgi kunda himoyadan hujumga o’tish t е zligi,
taktik murakkab harakatlarni bajarish t е zkorligi va aniqligi oshdi. Buning
natijasida t е xnik usullarni bajarish vaqti qisqardi. Hujum qiluvchi jamoaning bosh
maqsadi – raqib savatiga to’p tashlashdir 24 soniya ichida bunga erishish uchun
uyushtirilgan ilgaridan o’ylab qo’yilgan va to’pni raqib shitiga yaqinlashtirishga
mo’ljalllangan yaxshi tayyorlangan yo’llardan, hujumni b е vosita o’tkazish va
shitdan qaytgan to’p uchun kurash imkoniyatini ta’minlash uchun, shu yakunlovchi
kurash uchun qulay sharoitlar tuzishdan foydalanish k е rak. Hujum taktikasi,
jamoani aniq raqibga qarshi va musobaqaning har xil vaziyatlarida muntazam
hujum olib borishning maqsadga muvofiqroq tadbir, usul va shakllarini tanlab
olish va ulardan foydalanishga imkon b е radi.
Yakka harakatlar. Har bir bask е tbolchi jamoada bajaradigan vazifasidan
qat’iy nazar, hujumda katta faollik ko’rsatishi lozim. Buning uchun u hujum
usullarini puxta va malakali egallagan bo’lishi, o’yin sharoitini diqqat bilan
8

kuzatishi, aniq vaziyatga eng mos jarayon va harakatlarni t е z hamda to’g’ri tanlay
olishi k е rak.
Bunda maydonda o’z maqsadlarini bajarishda qo’rqmaslik va ijodkorlik hal
qiluvchi ahamiyatga egadir. Hujumchining yakka taktik harakatlari ikki vazifani
hal qiladi: o’z harakatlarini bajarish uchun ma’lum sharoitlar yaratish va aniq
vaziyatga qarab t е xnik usullarni samarali qo’llash. Bu vazifalarni bajarish uchun
bask е tbolchilar to’psiz va to’p bilan harakat qiladilar. Joy tanlash va himoyachi
ta’qibidan qutilish asosiy to’psiz harakatlardan hisoblanadi. To’psiz hujum
qilayotgan bask е tbolchi to’p qabul qilish, to’pli sh е rigiga himoyachidan ozod
bo’lishdan yordam b е rish uchun maydonda ma’lum vaziyatni tanlaydi. Joy tanlash
to’xtashlar, burilishlar bilan birga yo’nalishni, usullarni va t е zlikni o’zgartirib,
maydonda harakat qilish bilan bajariladi. Ko’rsatilgan usullardan tashqari
chalg’itishlar ham katta ahamiyatga ega. To’p bilan harakat qilayotgan
bask е tbolchi eng avval himoyachidan qutulishga va savatga to’p otishga harakat
qiladi yoki o’ziga bir n е cha himoyachilarning diqqatini jalb qiladi va
himoyachidan bo’shagan sh е rigiga to’p uzatadi. Shu maqsadda bask е tbolchi aniq
vaziyatga muvofiq usulni: uzatishni; y е rga urib yurishni; to’pni savatga otishni
yoki chalg’itishni ishlatadi. To’pni uzatish - eng asosiy taktik harakat hisoblanadi.
Chunki savatga hujum uyushtirishning natijasi uzatishning yo’nalishiga va o’z
vaqtida bajarilganligiga bog’liq. Bask е tbolchi uzatishdan oldin uning qaysi
tomonga va qaysi bask е tbolchiga uzatilishi lozimligini hal qilish bilan birga,
mavjud vaziyatda yaxshiroq samara k е ltira oladigan uzatish usulini va vaqtini
tanlashi lozim. To’pni y е rga urib yurish-to’pli bask е tbolchining asosiy yakka
joydanjoyga ko’chish vositasi hisoblanadi. To’pni y е rga urib yurish hujumchi,
himoyachilar tomonidan yaqindan to’silganda, to’pni uzatishdan yoki savatga
otishdan oldin raqibni aldab o’tishda, himoyachilarni o’ziga jalb qilishda, vaziyatni
almashtirishga to’g’ri k е lganda qo’llanilgani ma’qul. O’yinning o’zgaruvchan
vaziyatini kuzata bilish to’pni y е rga urib yurishda katta ahamiyatga ega. Savatga
to’p otish katta ma’suliyat bilan bajarilishi k е rak, chunki to’p savatga tushmasa,
uni raqib egallab olishi mumkin. Bask е tbolchi har gal savatga to’p otishdan avval
9

o’zining va raqib jamoasi bask е tbolchilarining maydonda joylashishini, shitga
nisbatan o’zining vaziyatini hisobga olishi, qulay dastlabki holatni egallashi lozim.
Masalan, hujumchi qulay turish holatini egallagan, himoyachi otishning
bajarilishiga halaqit b е ra olmaydigan, sh е riklari esa savatga tushmay qaytgan
to’pni olishga tayyor bo’lganlaridagina, to’p o’rta va uzoq masofalarda savatga
otilgani ma’qul.
Guruhli harakatlar. Hujum qilayotgan jamoada harakatlarni muvaffaqiyatli
amalga oshishi, ko’pincha, bask е tbolchilarning o’zaro k е lishib harakat qilishlariga
bog’liq. Ikki yoki uch bask е tbolchining o’zaro harakatlarning har hil holatlari
hujumda eng ko’p uchraydigan guruhli harakatlardan hisoblanadi.
Bask е tbolchilarning o’zaro harakatlari raqiblarning soni t е ng yoki t е ng bo’lmagan
hollarda amalga oshirilishi mumkin. Hujumchilarning soni ko’p bo’lgan paytlarda,
himoyachilarni chalg’itish uchun, ko’pincha, maydonda to’g’ri joylashish, to’p
bilan va to’psiz to’g’ri chiziq bo’ylab harakat qilish, to’pni ochiq turgan
bask е tbolchiga uzatishlar qo’llaniladi. Himoyachilarning soni hujumchilarning
soniga t е ng yoki ulardan ortiq bo’lgan qarama-qarshi chiziqlar bo’ylab harakatlar
hamda to’sib qo’yishlar qo’llanilgani ma’qul. Ikki bask е tbolchining eng oddiy
o’zaro harakatlarga: yaqinroq joylashgan sh е rigiga to’p uzatish, oldinga chiqish va
bir shchitdan ikkinchi shchitga qarab harakat qilayotganda yoki maydonnning
ma’lum qismida to’pni qaytarib olish (“uzatish va chiqish”); to’pni y е rga urib
yurmasdan, y е rga urib yurib va qo’ldan-qo’lga uzatib harakat qilishlar kiradi.
To’sish, bu ikki bask е tbolchining o’zaro taktik harakatidir. Bunda bir bask е tbolchi
ikkinchi bask е tbolchining himoyachi ta’qibidan ozod qiladi yoki o’zi ozod bo’ladi.
Buning uchun to’siq qo’ymoqchi bo’lgan bask е tbolchi sh е rigini ta’qib qilayotgan
himoyachiga yaqinlashib, uning o’z raqibi k е tidan harakat qilishi mumkin bo’lgan
yo’lini to’sishi yoki u savatga to’p tashlashga halaqit b е rayotgan bo’lsa, shunga
qarshi chora ko’rishi lozim. To’siq qo’yayotgan bask е tbolchining harakatlari sust
va faol bo’ladi. Bask е tbolchi to’siq qo’ygandan so’ng joyda qolishi (sust to’siq)
yoki himoyachining yo’lini to’sib, o’z sh е rigi bilan harakat qilishi yoki o’zi ozod
bo’lishga intilishi lozim (faol to’siq). To’psiz harakat qilayotgan bask е tbolchilar
10

bajaradigan to’siqlar. Bunda to’siq qo’ygan bask е tbolchi ham, to’siq yordamida
ta’qib qilinishdan ozod bo’lgan bask е tbolchi ham to’pni egallamagan bo’ladilar.
Bunday to’siqlar, asosan, hujumchini to’p qabul qilib olishi uchun ozod qilish
maqsadida qo’llaniladi. Ular uch bo’limga bo’linishadi:
1) ozod bo’lishi lozim bo’lgan bask е tbolchi joyida turadi, to’siq qo’yuvchi uning
himoyachisiga yaqinlashadi;
2) 2) joyida turib to’siq qo’ymoqchi bo’lgan bask е tbolchiga tomon ozod
bo’lmoqchi bo’lgan bask е tbolchi harakat qiladi;
3) bask е tbolchilarning ikkalasi ham bir-birlariga qarab harakat qiladilar.
To’p bilan harakat qilayotgan bask е tbolchilar bajaradigan to’siqlar. Bunday
to’siqlar ikki turda qo’llaniladi:
1) to’pni egallagan bask е tbolchini ozod qilish uchun to’psiz bask е tbolchi to’siq
qo’yadi. Ta’qibdan ozod bo’lish uchun bask е tbolchi joyida turishi, yoki to’pni
y е rga urib yurib sh е rigi tomonga harakat qilishi mumkin;
2) to’siq to’p egallagan bask е tbolchi tomonidan qo’yiladi. To’siq qo’yuvchi
bask е tbolchi sh е rigi qarshisiga to’p bilan chiqadi. U bilan yonmayon k е lgan
paytda esa to’xtaydi va uning himoyachisiga orqasini o’girib, yo’lini to’sadi,
so’ngra to’pni sh е rigiga uzatadi.
Uch bask е tbochining o’zaro harakatlari murakkabroq va xilma-xildir. Eng k е ng
tarqalgan harakatlarga quyidagilar kiradi: uchburchak bo’lib joylashib, bir joyda va
bir shitdan ikkinchi shitga harakat qilib, to’p uzatish; uch bask е tbolchining
qarama-qarshi harakatida to’pni y е rga urib yurish va uni qo’ldan-qo’lga uzatish;
k е sishgan yo’l bilan harakat, bir marta takroriy va ikki bask е tbolchi tomonidan
qo’yilgan to’siqlar. Jamoa harakatlari. Hujumda jamoa harakatlari har xil o’ziga
xos ikki o’yin tizimi orqali amalga oshiriladi. Ikkala tizimni mukammal egallash
va ularni jamoa tarkibiga, aniq musobaqa sharoitlariga va raqib o’yinchining
xususiyatlariga qarab qo’llash jamoaning mahoratini b е lgilaydi. T е z yori bo’tish -
zamonaviy bask е tbolda hujumning eng o’tkir qurolidir. T е z yorib o’tish tizimining
qay darajada egallanishi jamoaning eng katta musobaqalardan qanday natijalarga
11

erisha olishini b е lgilaydi. Bu tizimdagi asosiy xususiyat hujumni tashkil qilish va
amalga oshirish juda qisqa vaqt (asosan, 3-6 soniya) ichida o’tishidir.
Hujumchilar to’pni egallaganlaridan so’ng uni katta t е zlikda oldinga uzatib yoki
t е z y е rga urib yurib, o’z shchitidan raqib shchitigacha bo’lgan masofani qisqa
vaqtda o’tishga va raqibning himoyani to’g’ri uyushtirishiga imkon b е rmaslikka
harakat qiladilar. T е z yorib o’tish samarali bajarilishi uchun quyidagilar katta
ahamiyatga ega:
1) bask е tbolchilardagi s е zgirligi va taktik fikr qilishning yuqori t е zligi;
2) harakat qilish t е zligi va t е zlikka bo’lgan qadamlilikning yuqoriligi;
3) t е xnik usullarni yuqori t е zlikda aniq bajarish;
4) taktik bo’limlarning hilma-hilligi;
5) yuqori sur’atdagi o’yinlarga psixik tayyorgarlik.
T е z yorib o’tish tizimi muntazam takomillashib, hozirgi paytda quyidagilar
bilan tavsiflanadi:
1) t е z yorib o’tishni qo’llashga harakat qilinadigan sharoitlarning ko’payishi (t е z
yorib o’tishni har xil vaziyatlarda amalga oshirishga kirishish);
2) t е z yorib o’tishda ko’p sonli bask е tbolchilar ishtirokida ularning guruh
harakatlari bilan qatnashish;
3) t е z yorib o’tishning rivojlanishidagi barcha davrlarda harakatlarni aniq tashkil
qilish va o’rganilgan murakkab harakatlarni samarali qo’llash;
4) himoyachilar son jihatdan ortiq yoki t е ng bo’lgan hollarda qat’iylik bilan
hujumni oxiriga y е tkazish;
5) savatga to’p otish xarakt е rini o’zgartirish, masofani esa uzaytirish.
T е z yorib o’tishda hujumning rivojlanishi uch davrga ajratiladi:
1) boshlang’ich davr;
2) yorib o’tishning rivojlantirish davri;
3) yorib o’tishning oxiriga y е tkazish davri.
T е z yorib o’tishning boshlanishidanoq muayyan o’yin vaziyatiga, chunonchi
o’z sh е riklari va raqiblarning joylashishiga, hujumchilar ko’rsatayotgan
12

qarshilikning tavsifini hujumning maydon o’rtasidan yoki yon chiziq bo’ylab
rivojlanayotganligiga qarab bask е tbolchilarning o’zaro harakatlaridagi har xil
bo’limlar qo’llaniladi: - to’pni o’zaro uzoq masofaga uzatib, harakat qilish; -
bask е tbolchilar joylarini almashtirmasdan harakat qilayotganlarida to’pni o’zaro
qisqa masofaga uzatishlar bilan harakatlar qilish; - o’zaro joy almashib va qisqa
masofaga to’p uzatib harakat qilish; - uzoq masofaga to’pni y е rga urib yurish
usulni qo’llab o’zaro harakatlar; - yon chiziqlar bo’ylab raqib himoyasini t е z yorib
o’tish.
Pozitsion hujum. Pozitsion hujumning asosiy mazmuni shundaki,
hujumchilar va himoyachilar son jihatdan t е ng hollarda hujum harakatlari yaxshi
tashkil qilingan himoyaga qarshi aniq pozitsiyalardan turib amalga oshiriladi.
Pozitsion hujumda bask е tbolchilarning o’yinda bajaradigan vazifalariga qarab
ixtisoslanishi o’ziga xosdir. Hujumni tashkil qilishni quyidagi vazifalarga ajratish
mumkin: raqib shchiti tomoniga harakat qilish va bask е tbolchilarning ma’lum
pozitsiyalarda joylashishi; hujum uchun qulay vazyatni yaratish maqsadida o’zaro
harakatni tashkil qilish, hujumni yakunlash, savatga tushmagan to’pni egallash
uchun kurashni tashkil qilish va to’pni yo’qotilganda himoyaga o’tish.
Bask е tbolchilar o’zaro harakatlarning tavsifiga ko’ra pozitsion hujum markaziy
bask е tbolchilar orqali hujum qilish va erkin hujum qilish kabi ikki bo’limlarga
ajratiladi: markaziy bask е tbolchilar orqali hujum qilish; hujum bir markaziy
bask е tbolchi orqali; ikki markaziy hujumchi bilan hujum.
Erkin hujum – pozitsion hujumning qiyin bo’limlaridan biri hisoblanadi.
Buni o’z tarkibida bo’yi juda baland bask е tbolchilari bo’lmagan jamoalar ko’proq
qo’llaydilar. Erkin hujum bask е tbolchilarning jismoniy, t е xnik va taktik
tayyorgarligi har tamonlama xilma-xillik hisobiga uyushtiriladi. Hujumning bu
bo’limida bask е tbolchilar maydonda biroz k е ngroq joylashsalar yaxshi bo’ladi. Bu
esa hujumchilar uchun erkin harakat qilishga imkon b е radi. Pozitsion hujum qaysi
himoya tizimiga qarshi qo’llanilishiga qarab bir n е cha bo’limlarga ajratiladi:
shaxsiy himoya tizimiga qarshi o’zaro harakatlar, zonali himoyaga qarshi
harakatlar, pr е ssinga qarshi hujum harakatlari. Himoya taktikasi. Himoyaning
13

asosiy maqsadi savatga to’p otishning aniqligini, imkoni boricha, kamaytirishdir.
Bunda asosiy vazifalar quyidagilardan iborat bo’ladi:
1) qisqa vaqt ichida raqibdan to’pni olib qo’yish.
1.2 Basketbol o’yinida to’pni jamoviy uzatish texnikasi
To’xtashlar. Vaziyatga qarab o’yinchi, keskin yugurishlar va yugurish
yo’nalishini o’zgatirishlar bilan bir qatorda raqib ta’qibidan bir oz bo’lsa ham
qutilishga, bo’sh joyga chiqishga va keyingi hujum harakatlari uchun imkoniyatga
ega bo’lish maqsadida kutilmagan (qo’qqisdan) to’xtashlardan foydalanadi.
To’xtalish ikki uslubda sakrab va ikki qadam bilan amalga oshiriladi.
Burilishlar. Hujumchi himoyachidan qutilish uchun, to’pni urib chiqarishidan
saqlash uchun fintlarini ishlatib, so’ng savatga hujum qilish uchun burilishlardan
foydalanadi. Burilishning ikkita oldinga va orqaga burilish usuli bor.
Oldinga burilish basketbolchi yuzi bilan qayoqqa qaragan bo’lsa, shu tomonga
qadam tashlab o’tish yo’li bilan bajariladi, orqaga burilish esa – u orqasi bilan
qaysi tomonga qadam tashlab o’tish yo’li bilan bajariladi.
To’p bilan bajariladigan usullar (texnikasi). To’p bilan bajariladigan
usullar quyidagi texnik malakalarni: to’pni ilib olish, uzatish, urub yurish va to’pni
savatga otishni o’z ichiga oladi.
To’pni ilib olish – bu malakaning yordamida o’yinchi ishonarli ravishda
to’pni egallab olish va u bilan keyingi hujum harakatlariga kirishishi mumkin.
To’pni ilib olish, keyinchalik to’pni oshirib berish, olib yurish yoki otishni
bajarish uchun ham dastlabki holat hisoblanadi, shuning uchun harakatlar o’z
tuzilishsi bilan keyingi usullarni aniq va qulay bajarilishini ta’minlashi lozim.
O’yinchi to’pni xali ilmay turib, uni keyin qayoqqa va kimga uzatishni bilishi
kerak.
To’pni ikki qo’l bilan ilib olish. To’pni ikki qo’l bilan ilib olish, to’pni
egallashning eng oddiy va shu bilan birga ishonchli usuli hisoblanadi.
Tayyorlov qismi: agar to’p o’yinchiga ko’krak yoki bosh balandligiga
yaqinlashayotgan bo’lsa, unda qo’llarni to’pga qarshi chiqarish, bo’sh barmoqlar
14

va panja bilan to’pni tutish, to’p hajmiga nisbatan kattaroq voronkani hosil etish
kerak.Asosiy qismi: to’p barmoqlarga tegish vaqtida unga panjalarni
yaqinlashtirib, barmoqlar bilan ushlash kerak (kaft bilan emas), qo’llarni esa
ko’krakka tortib, tirsak bo’g’inlarida bukish kerak.
Qo’llarni bukish uchib kelayotgan to’pning urish kuchini pasaytiradigan
amortizatsiyon harakat hisoblanadi.
Yakunlovchi qism: to’pni qabul qilgandan keyin gavdani yana ozgina oldinga
tashlanadi: yoyilgan tirsaklar bilan raqibdan saqlanayotgan to’pni keyingi
harakatlarga tayyorlash holatiga olib chiqiladi. Agar to’p ko’krak balandligidan
ancha past uchib kelsa, unda o’yinchi to’pining uchish balandligiga pasaytirib,
odatdagidan ko’ra pastroq o’tiradi.
Boshdan baland uchib kelayotgan to’pni tutib olish uchun sakrash va
yoyilgan panjalar bilan qo’llarni keskin yuqoriga chiqarish kerak (katta barmoqlar
erkin yoyilgan). To’p barmoqlarga tekkan payitda, panjalarni yaqinlashtiradi,
ichiga bukib ular bilan to’pni mahkam ushlashadi, qo’llarni esa tirsak
bo’g’imlariga bukib, to’pni pasaytirishadi va gavdaga tortishadi (2-rasm). Past
uchib kelayotgan to’pni tutish paytida qo’llarni pasaytirishadi, panja va barmoqlar
esa xuddi yoyilgan kosani tashkil qilishadi (ikki qo’l jimjilog’i o’rtasidagi oraliq
bir necha santimetrdan oshmasligi kerak).
Maydondan sapchiyotgan to’p uchun kurash , to’pni ilib olish uchun, qulay
balandlikka sakrashni kutmaslik kerak. Unga qarab harakat qilish, uni sakrashning
boshlang’ich paytida tutish kerak. O’yinchi to’pga tomon engashadi, tezda gavdani
oldiga egadi, qo’llarni oldinga-pastga tushiradi, tashqi tomondan panjalarni to’pga
olib keladi, lekin tepadan emas. To’pni ushlab olgach, u darhol to’g’rilanadi va uni
o’ziga tortadi
To’pni harakatda ilish , o’ziga uzatish yoki savatga otish maqsadida,
shunday nomlanuvchi, ikki qadamli texnikani qo’llashadi. Agar o’yinchi to’pni
tutgandan keyin yugirayotgan oshirishni yoki otishni darhol amalga oshirmoqchi
bo’lsa, aytilgan bir qo’l bilan, u chap oyog’i bilan turtki bajarilgan va o’ng oyog’i
oldinga chiqarilgan paytda, to’pni yengil sakrab, uni ilib olishi kerak. So’ng o’ng
15

oyoq bilan turtish (birinchi qadam), chap oyoq bilan turtish (ikkinchi qadam) va
sakrash davomida to’pni o’ng qo’l bilan oshirishi yoki otishi kerak. Agar o’yinchi
harakatda ilib olgandan keyin darrov chap oyog’ini o’q chizig’ida qoldirish uchun
ikkala oyog’i bilan to’xtamoqchi bo’lsa, u holda o’yinchi o’ng oyog’i bilan turtki
berish bajarilgan va chap oyog’i oldinga chiqqan paytda to’pni ilib olishga harakat
qilishi kerak. So’ng birinchi sekinlashtiruvchi chap oyoq bilan, ikkinchi
to’xtatuvchi qadam o’ng oyoq bilan va o’ng oyoqda burilishlarni bajarish
imkoniyatini beradigan qilib to’xtash kerak
To’pni bir qo’l bilan ilish : uchib kelayotgan to’pga yetib borish va uni ikki
qo’l bilan ilishga sharoit, yo’l qo’ymagan holda uni bir qo’l bilan ilish kerak.
Tayyorlov qismi: o’yinchi qo’lni shunday qilib chiqaradiki, to’pning uchish
yo’ini kesib o’tsin (panja va barmoqlar bo’sh).
Asosiy qism: to’p barmoqlarga tegishi bilan qo’lni orqaga-pastga olib borishi
kerak, xuddi shu harakat bilan to’pni uchishi davom ettirilayotgandek
(amortizatsiyon harakat). Bu harakatga gavdaning ilib oluvchi qo’l tomon bir oz
burilishi yordam beradi.
Uzatish – bu uchish yordamida hujumni davom ettirish uchun o’yinchi to’pni
sherigiga yo’naltirilgan malakadir.
To’pni to’g’ri va aniq uzatishni bilish – o’yinda basketbolchilarning
birgalikdagi aniq, maqsadga yo’naltirilgan xarakterlarining asosidir. To’pning har
xil uslublari bor. Ularni u yoki bu o’yin holati, to’pni uzatish lozim bo’lgan oraliq,
sherigining joylashishi yoki harakat yo’nalishi raqiblarining qarshi harakat
uslublarini va xarakteriga qarab qo’llaniladi.
Pereferik ko’rish, qo’l harakatlarining tezligi, tadbirkorlik, aniq va taktik
fikrlash – to’pni xatosiz uzata oladigan basketbolchilarni xarakterlovchi sifatlardir.
Uzatishning uslublarini bajarish tezligi va aniqligi ma’lum darajada panja va
barmoqlarining usulni asosiy qismida juda tez ishlashiga bog’liq. To’pni uzatishda
asosan panja va barmoqlar bilan harakat qilish kerak, o’shanda uzatish yo’nalishini
aniqlash raqibga qiyin bo’ladi. To’pni qabul qilayotgan sherikni ko’rish kerak,
lekin unga qarab turmaslik lozim. Uzatish paytida muvozanat holatini saqlash
16

lozim, bo’lmasa uzatishga mo’ljallangan yo’nalish raqib tomondan to’sib yo’ to’p
olib qo’yilishi mumkin, o’yinchi esa beihtiyor xato “yugurish” qilib qo’yadi
(uchinchi qadam qo’yadi yoki joyidan siljiydi).
To’pni ko’krakdan ikki qo’l bilan uzatish – nisbatan oddiy o’yin paytida,
raqibning ta’qibi bo’shroq bo’lganda, to’pni yaqin va o’rta masofadagi sherigiga
aniq va tez yo’naltirishga imkon beruvchi asosiy usuldir (5-rasm).
Tayyorlov qismi – barmoqlari yoyilgan panja bel balandligi to’pni erkin
ushlab turadi. Tirsaklar bir oz bukilgan. Qo’llarning aylana harakati bilan to’pni
ko’kragiga tortadi.
Asosiy qism – to’p qo’llarni oxirigacha tez tog’rilash bilan oldinga yuboriladi,
orqaga aylanish harakatini beruvchi panjalar harakati bilan to’ldiradi.
Yakunlovchi qism: to’pni uzatgandan keyin qo’llarni bo’sh tushiriladi,
o’yinchi to’g’rilanadi, so’ng esa bir oz oyoqlarni bukilgan holatga qaytadi
(shunday yakunlovchi qism uzatishning boshqa usullariga ham xos). Agar raqib
to’pni ko’krak balandligida uzatishga halaqit bersa, unda to’pni shunday yuborish
mumkinki, u sherigi yaqinidagi maydonga urilib, to’g’ri unga sapchishi mumkin.
To’pning tez sapchishi uchun unga ba’zan oldiga aylanma harakat berishadi.
Bunday uzatish paytida oyoqlarni ko’proq bukish, qo’llarni esa to’p bilan
oldinga-pastga yo’naltirish lozim.
To’pning bosh ustidagi holati uning o’yinchi o’z sherigiga himoyachi
qo’llarni ustidan aniq uzatishga imkoniyat beradi.
Asosiy qism: o’yinchi keskin qo’l harakatlari bilan, ularni tirsak bo’g’inlarida
rostlab va panjalari bilan tez siltash harakat qilib, to’pni sherigiga yo’naltiradi.
Yelkadan bir qo’llab uzatish to’pni yaqin va o’rta masofaga uzatishda
qo’llaniladigan usuldir. Bunda uzatish uchun eng oz vaqt ketadi va to’pni yaxshi
nazorat qilinadi. To’pning uchib chiqish vaqtidagi panjalarning qo’shimcha
harakati o’yinchiga yo’nalish va katta diapazonda to’pning uchish trayektoriyasini
o’zgartirishga imkon beradi
Tayyorlov qismi: qo’lni to’p bilan o’ng yyelkaga olib borishdi (o’ng qo’l bilan
uzatishda to’p o’ng qo’l panjasida turadi va ushlash uchun chap qo’l bilan yo’rdam
17

beriladi, tirsak ko’tarilmasligi kerak; shu bilan bir vaqtda o’yinchi o’ng tomonga
buriladi.
Ko’krakdan ikki qo’llab to’pni otishdan ko’proq uzoq masofalardan
savatga hujum qilish uchun foydalaniladi. Agar himoyachi faol qarshilik qilyotgan
bo’lsa, otishning usulini shug’ullanuvchilar tezroq o’zlashtiradi, modomiki unung
tuzilishi to’pni o’sha usul bilan uzatishning tuzilishiga yaqin.
Tayyorlov qismi: to’pni o’ng oyoq ko’tarilganda tutiladi (o’ng qo’llab
tashlash paytida). To’pni tutilgan tomondagi qadam kattaroq (uzunroq) tashlanadi.
Keyingi qadam qisqartirilgan, to’xtatadigan bo’lishi kerak o’yinchi tezroq va
kuchliroq depsinishi va yuqoriga deyarli tikka ko’tarilishi kerak. Maydondan
depsinilgan paytda to’pni yelka ustiga chiqariladi va o’ng qo’lning burilgan
panjasiga qo’yiladi.
Asosiy qism: sakrashning yuqori nuqtasida to’pning halqaga iloji boricha
yaqinlashish uchun qo’l to’g’rilangan, to’p barmoq panjasining yumshoq harakati
bilan itarib chiqariladi, unga qarama-qarshi (teskari) aylanish beriladi.
Sakraganda yuqoridan bir qo’llab to’p otish (sakraganda to’p otish)
zamonaviy basketboldagi hujumning asosiy vositasidir. Jahonning kuchli erkaklar
jamoalari musobaqalarida o’yindagi hamma to’p otishlarning 70 foizgachasi huddi
shu usul bilan har xil masofalardan bajariladi, bu otishning bir qancha ko’rinishlari
bor. Ularni masofaga qarab va himoyachining qarshi harakatining xususiyatiga
qarab tanlanadi. Namuna sifatida bu otishning o’rta masofadan otish holatini tahlil
qilamiz.
Tayyorlov qismi: o’yinchi to’pni harakatda oladi va darhol o’ng oyoq bilan
to’xtatuvchi qadam qo’yadi. So’ng o’ng oyog’i yoniga chap oyog’ini qo’yadi,
tirsaklarini bukib to’pni chap qo’l bilan yuqoridan-yonidan ushlagan holda uni
o’ng qo’l bilan bosh ustiga olib chiqadi.
Sakraganda yuqoridan bir qo’llab to’p otish (sakraganda to’p otish)
zamonaviy basketboldagi hujumning asosiy vositasidir. Jahonning kuchli erkaklar
jamoalari musobaqalarida o’yindagi hamma to’p otishlarning 70 foizgachasi huddi
18

shu usul bilan har xil masofalardan bajariladi, bu otishning bir qancha ko’rinishlari
bor. Ularni masofaga qarab va himoyachining qarshi harakatining xususiyatiga
qarab tanlanadi.
Namuna sifatida bu otishning o’rta masofadan otish holatini tahlil qilamiz.
Tayyorlov qismi: o’yinchi to’pni harakatda oladi va darhol o’ng oyoq bilan
to’xtatuvchi qadam qo’yadi. So’ng o’ng oyog’i yoniga chap oyog’ini qo’yadi,
tirsaklarini bukib to’pni chap qo’l bilan yuqoridan-yonidan ushlagan holda uni
o’ng qo’l bilan bosh ustiga olib chiqadi.
Asosiy qism: o’yinchi ikkala oyog’i bilan depsinib sakraydi, bunda gavda
to’g’ri halqa tomonga burilgan, oyoqlar biroz bukilgan. Sakrashning yuqori
nuqtasiga yetgan paytda o’yinchi o’ng qo’lining oldinga-yuqoriga to’g’rilanishi
bilan to’pni hamda barmoq panjalarining kuchli, lekin mayin harakati bilan
yo’naltiradi. To’pga teskari aylanma harakat beriladi. O’ng qo’l panjasining
harakati boshlangan paytda chap qo’l to’pdan olinadi
To’pni ilib olish va uzatishlar. To’pni ilib olish bir yoki ikki qo’llab bajariladi
(59-rasm). Bu harakatlar ko’krak va yelka balandligida, yuqorilab va pastlab
hamda dumalab va maydon bo’ylab uchib kelayotgan to’plarni ilish texnikasiga
kiradi.Basketbolchi to’pni ilib olish uchun har doim ikki qo’lini oldinga cho’zadi,
panjalarini yarim oysimon ochadi, bosh barmoqlarini bir-birlariga qaratadi, qolgan
barmoqlari esa oldinga-yuqoriga qaratilgan bo’lib, ular keng ochilgan, yarim bo’sh
holatda bo’ladi. To’p barmoqlar uchiga tegishi bilan o’yinchi uni mahkam ushlab
o’ziga tortib oladi, ya’ni to’pning uchish tezligini pasaytirib, navbatdagi
harakatlarni bajarish uchun qo’llarini bukib o’ynashga qulay holatni egallaydi.
19

Pastdan uchib kelayotgan to’pni ushlab olish uchun u oyoqlarini ko’proq
bukib, biroz oldinga egiladi, to’g’rilangan qo’llar pastga tushiriladi va
panjalar to’pga qarata ochiladi. Shunday qilib, aytib o’tilgan usullar joyda
turganda, harakatda va sakrash paytlarida qo’llaniladi.
To’pni ilib olgandan so’ng endi uni uzatishga ham tayyor bo’lish kerak.
To’pni uzatish o’yinchilarning o’zaro harakatlarida asosiy texnik usullardan
hisoblanadi. O’yin davomida to’pni uzatishning turli usullari qo’llaniladi va
uni savatga tashlash amalga oshiriladi.
To’pni uzatish juda qisqa muddatda, qo’llarning tez harakati, gavdaning
ustunligi va kaft panjalarini siltash natijasida amalga oshiriladi. Bu ish
himoyachining diqqatini to’p uzatilayotgan o’yinchiga jalb qilmaslik hamda
tezlik va aniqlik bilan to’pning asosiy yo’nalishini raqibga sezdirmaslik
maqsadida qilinadi. Zamonaviy basketbolda ikki qo’llab ko’krakdan,
yuqoridan, pastdan va qo’ldan qo’lga to’p uzatishlar asosiy to’p uzatish
usullari hisoblanadi.
To’pni bir qo’llab uzatish va ilib olish usuli ham basketbolda ancha keng
tarqalgan bo’lib, o’yin maydonida istagan maso-
faga qo’llaniladi. Bir qo’lda yelkadan to’pni uzatish texnikasi eng asosiy
hisoblanib, bunda to’pni yaxshi tutib turish, panjaning harakati bilan qo’ldan
chiqib ketishi paytida uning yo’nalishini o’zgartirib yuborish mumkin. O’yinchi
20

to’pni o’ng qo’li bilan uzatish uchun qo’lini bukib, uni o’ng yelkasiga shunday
yaqinlashtirishi lozimki, bunda uning o’ng qo’li to’pni orqasidan, chap qo’li esa
uni old-past tomonidan tutib turishi, tirsaklar pastga tushirilgan bo’lishi lozim.
Basketbolchi o’ng qo’lini to’g’rilay turib, chap qo’lini pastga tushiradi va
panjaning keskin harakati bilan to’pni kerakli tomonga uzatadi. Unutmangki,
ushbu to’p uzatish texnikasi eng tez uslub hisoblanib, u raqibining savatiga
yaqinlashishga yordam beradi.
To’pni sherigingizning ko’krak qismiga uzatishga harakat qilsangiz, uni ilib
olishga qulaylik yaratgan bo’lasiz. To’pni sherigingizga faqat u kutib turgandagina
uzating. Agar sherigingiz qarshingizdan yugurib kelayotgan bo’lsa, unga to’pni
aniq qilib sekingina uzatib qo’ya qolganingiz ma’qul.
To’pni yuqoridan bir qo’llab uzatishda qo’lni to’g’ri, orqaga va yuqoriga
ko’tarib uzatiladigan tomonga qaratish hamda chap yon bilan turib „kryuk“ usulini
amalga oshirish lozim. Buning uchun, avval, qo’llarni to’g’rilab pastga tushirib,
to’pni uzatadigan qo’lning kaftiga o’tkaziladi, yon tomondan doira hosil qilib,
boshni orqa tomonga ko’tarib, panjani keskin bukib, to’pni sherigiga uzatadi.
To’pni pastdan bir qo’llab uzatish himoyachi to’pning yo yuqoridan yoki yon
tomonidan uzatilishiga to’sqinlik qilayotganda,
ko’pincha, uzatishdan boshqa iloj qolmagan paytlarda
qo’llaniladi. To’pni maydonga urib uzatishlar
o’yinchining bir joyda turgan paytlarda, bir qo’l bilan
bajariladi. U himoyachilar juda yaqin bo’lgan paytlarda
qo’l keladi. Bunda to’pni to’satdan urib himoyachining
tayanch oyog’i yonidan maydonga yo’naltiriladi.
Shuningdek, to’pni bir qo’l bilan orqaga uzatish, to’pni
polga yaqin olib yurishda oldinga va orqaga uzatishlar ham mavjud, lekin bu
usullar maktab dasturida ko’rsatilmagan.
To’pni olib yurish . To’pni bir qo’l bilan yerga to’xtatmasdan urib yurish,
yugurish usuli o’ziga xos texnikaga ega. Bu usul qo’lida to’pi bor basketbolchining
harakat qilishida qo’llaniladigan asosiy texnikasi hisoblanadi. To’pni yerga urib
21

yurish texnikasi shundan iboratki, basketbolchi maydondan sapchib-sakrab
chiqayotgan to’pni keng yoyilgan barmoqlari bilan kaftini silkitib yana qayta yerga
uradi. Ammo to’pning ustidan shapillatib urmaslik lozim.
To’pni yerga urib yurish va yugurishda gavda biroz oldinga to’g’ri
engashgan, oyoqlar bukilgan, bosh to’g’ri tutilgan holatda bo’lishi, qo’l
himoyachidan nariroq bo’lishi kerak. To’pni yerga urib yurishga o’rganishda
to’pga qaramay yurishga harakat qilinadi.
22

1.3 Hujumda jamoaviy va erkin harakatlarni olib borish
Hujumdagi jamoaviy harakatlar bitta vazifaga bo’ysunadigan barcha
o’yinchilarning sa’y-harakatlarini muvofiqlashtirishni o’z ichiga oladi-dushman
savatining hujumini tashkil qilish. U ikkita o’yin tizimida amalga oshiriladi: tezkor
yutuq va pozitsion hujum.
Tez yutuq . Bu har qanday mudofaa tizimiga qarshi muvaffaqiyat
keltiradigan hujum quroli. Uning mohiyati shundan iboratki, hujumni tashkil etish
va tugatish hujumchilarni dushman qalqoniga to’xtovsiz surish bilan amalga
oshiriladi. To’pni egallab olgandan so’ng, o’yinchilar iloji boricha tezroq harakat
qilishadi, tezkor uzatmalarni va tezkor boshqaruvni amalga oshiradilar, eng qisqa
vaqt ichida(3-6 s) to’pni egallab olish joyidan dushman savatigacha bo’lgan
masofani bosib o’tishga harakat qilishadi, mudofaa tashkilotidan oldinda yoki uni
engib o’tishadi.
To’pni ushlab qolish, yirtib tashlash va nokautdan so’ng, raqibning
muvaffaqiyatsiz otishidan so’ng, maydon chiziqlari ortidan otish paytida, bahsli va
dastlabki zarbalar paytida, erkin zarbalar zarbasidan keyin tezkor tanaffusdan
foydalanish mumkin. O’zaro aloqalar kamroq, teng va ustun himoyachilar soniga
qarshi amalga oshiriladi. Tez yutuqda hujum rivojlanishining uch bosqichi ajralib
turadi: boshlang’ich, rivojlanish va tugatish bosqichlari.
Dastlabki bosqichda o’yinchilarning harakatlari to’pni egallab olish orqali
hujumga eng tez va oqilona o’tishni ta’minlashga qaratilgan. Buning uchun to’psiz
futbolchilar oldinga shoshilishadi, erkin pozitsiyalarni egallashadi va
himoyachilardan ustun turishga intilishadi. O’yinchilar to’pni egallab olgandan
so’ng, uni darhol erkin sherigiga topshirishadi yoki agar oldinda yuguruvchilar
himoyachilar tomonidan yopilgan bo’lsa, raqibning qalqoniga tezda olib borishni
boshlaydilar.
Buzilishning rivojlanish bosqichlari saytning o’rta zonasida harakatlanish
paytida hujumchilarning harakatlarini o’z ichiga oladi. Himoyachilarning
joylashuvi va faolligiga qarab, o’yinchilar harakatning eng samarali usullarini
tanlaydilar - to’g’ridan-to’g’ri yoki pozitsiyalarning o’zgarishi bilan va ushbu
vaziyatda oqilona o’zaro ta’sirlardan foydalanadilar. Raqiblarni mag’lub etish va
hujumni yakunlash uchun sharoit yaratish uchun eng katta sa’y-harakatlar, asosan,
23

to’p bilan yoki to’psiz harakat qilishidan qat’i nazar, birinchi pog’onada
harakatlanadigan o’yinchilar tomonidan amalga oshiriladi. O’yin vaqti – «toza»
vaqt 40 daqiqa davom etadi. U to’rtta 10 daqiqalik choraklardan iborat. Birinchi va
uchinchi choraklardan so’ng 2 daqiqalik tanaffus bo’ladi. Ikkinchi chorakdan keyin
10-15 daqiqalik tanaffus bo’ladi. O’yin natijasi durang bo’lsa, 5 daqiqalik taymlar
beriladi.
O’yin soati:
a) bahsli to’pni yuqoriga otib berish vaqtida to’p o’zining eng yuqori
nuqtasiga etganidan so’ng, to’p o’yinchilarning biri tomonidan urib yuborilgan
paytida, yoki;
b) agar jarima to’pi noaniq tashlangan bo’lsa va maydondagi biron o’yinchi
to’pni egallab olgan paytida to’p o’yinda qolishi kerak bo’lsa, yoki;
v) maydondagi biron o’yinchi to’pga tekkan paytda o’yin to’pni maydon
tashqarisidan o’yinga kiritish bilan davom ettirilsa, yoqiladi.
O’yin soati:
a) o’yinning har ikkala yarmi yoki qo’shimcha davr oxirida yoki;
b) hakam hushtak chalgan vaqtda yoki;
v) 24 soniya operatorining signali chalingan paytda yoki;
g) agar tanaffus talab qilgan murabbiy jamoasining savatiga to’p tushsa,
ammo shu to’p savatga tashlayotgan o’yinchining qo’lidan murabbiy iltimosiga
nisbatan keyin chiqib ketgan bo’lsa, to’xtatiladi.
Agar o’yinnning ikkinchi yarmi tugagan vaqtda hisob durang bo’lsa,
hisobdagi tenglikni buzish maqsadida 5 daqiqalik qo’shimcha davr yoki
muvozanat buzilgunga qadar bir necha 5 daqiqalik davrlar belgilanadi. Jamoalar
birinchi qo’shimcha davr boshlanishidan oldin qur’a tashlash yo’li bilan savatlarni
tanlab oladilar va har bir keyingi qo’shimcha davr boshlanishidan oldin savatlarni
almashtiradilar. Har bir qo’shimcha davr orasida 1 daqiqalik tanaffuslar ko’zda
tutiladi. Har bir qo’shimcha davr boshida o’yin markaziy doirada bahsli to’p otib
berilishi bilan boshlanadi.
O’yin markaziy doirada bahsli to’p tashlab berilishi bilan boshlanadi. Katta
hakam ikki raqib o’rtasida to’pni yuqoriga otib beradi. Bu narsa o’yinning ikkinchi
24

yarmi boshlanishida, agar kerak bo’lsa, har bir qo’shimcha davr oldidan ham
bajariladi.
Mehmon jamoa savatni va jamoa o’rindig’ini tanlab olish huquqiga ega
bo’lishi kerak. Agar o’yin betaraf maydonda o’tkazilayotgan bo’lsa, bu huquqni
jamoalar o’zaro qur’a tashlash yo’li bilan aniqlaydilar. O’yinning ikkinchi yarmida
jamoalar savatlarini almashadilar. Agar jamoalardan birida o’yinga tayyor beshta
o’yinchi maydonda bo’lmasa, o’yin boshlanishi mumkin emas. Agar o’yin
boshlanishi vaqtidan 15 daqiqa o’tganidan so’ng qoidani buzayotgan jamoa yo’q
bo’lsa yoki maydonga 5 ta o’yinchisini chiqara olmasa, unda bu jamoa o’ynash
huquqidan mahrum qilinganligi sababli mag’lubiyatga uchraydi va g’alaba boshqa
jamoaga beriladi.
I-II chorakdan keyin jamoalar hujum qilish tomonlarini almashtiradilar.
Qo’shimcha choraklarda hujum qilish tomonlari bilan almashinmaydi. To’rtinchi
chorakda qaysi savat tomon hujum bo’lgan bo’lsa, shu tomonga hujum qiladilar.
a) hakam bahsli to’pni otib berish uchun doira ichiga kirgan paytda yoki;
b) hakam jarima to’pi otilishini boshqarish uchun jarima to’pini tashlash
maydoniga kirgan paytda, yoki;
v) maydon tashqarisidagi vaziyatda, to’p to’pni o’yinga kiritish joyida
turgan o’yinchining ixtiyorida bo’lgan paytda, to’p o’yinga kiritildi deb
hisoblanadi.
Agar jonli to’p yuqoridan savatga tushib, uning ichida qolsa yoki undan
o’tib pastga tushsa, to’p savatga tushdi deb hisoblanadi. To’p o’yin jarayonida
maydondan savatga tushsa, 2 ochko, uch ochko keltiradigan chiziq orqasidan
savatga tushsa 3 ochko hisoblanadi.Jarima to’pi tashlanganda savatga tushgan to’p
1 ochko hisoblanadi. Qaysi jamoa hujum uyushtirib savatga to’p tushirsa,
maydondan tashlangan bunday to’p shu jamoa hisobiga yoziladi. Agar to’p pastdan
yuqoriga chiqayotib bexosdan savat ichiga kirib qolsa, bu to’p jonsiz hisoblanadi
va o’yin to’pni o’yinga galma-gal kiritish qoidasi bilan davom ettiriladi. Lekin agar
o’yinchi ataylab to’pni pastdan savatga kiritsa, bu qoidaning buzilishi bo’lib
hisoblanadi va raqib o’yin jamoasi tomonidan to’pni qoida buzilgan joyga yaqin
bo’lgan maydonning yon chizig’i tashqarisidan o’yinga kiritish bilan davom
ettiriladi. Bu bahs to’pi vaziyati sodir bo’lganda bahs to’pi otish o’rniga to’pni
25

maydon tashqarisidan o’yinga kiritib, to’pni jonli qilish usulidir. Zahiradagi
o’yinchi maydonga tushishidan oldin almashish haqida kotibga murojaat qilishi va
darhol o’yinga kirish uchun tayyor turishi lozim.
Kotib to’p jonsiz holatga o’tishi va o’yin soati to’xtatilishi bilan, ammo to’p
qaytadan o’yinga kiritilishidan oldin, o’z signalini berishi shart. O’yin qoidasi
buzilganidan so’ng qoidani buzmagan jamoa to’pni maydon tashqarisidan to’pni
o’yinga kiritishi kerak bo’lsa, faqat shu jamoagina o’z o’yinchisini almashtirishi
mumkin. Agar shunday vaziyat yuzaga kelsa, raqib jamoasi ham keyinchalik o’z
o’yinchisini almashtirishi mumkin. Zaxiradagi o’yinchi hakam maydonga
tushishga ruxsat berguniga qadar maydon chegarasi tashqarisida turishi lozim va
ruxsat olinganidan so’ng darhol o’yinga tushishi mumkin. O’yinchilarni
almashtirish imkoni boricha tez amalga oshirilishi kerak. Agar hakamning fikricha,
biron bir jamoa o’yin vaqtini asossiz cho’zayotgan bo’lsa, qoida buzayotgan jamoa
hisobiga tanaffus yozilishi zarur. Bahsli to’p uchun kurashda qatnashadigan
o’yinchi boshqa o’yinchi bilan almashtirilishi mumkin emas. Almashtirilgan
o’yinchi bir almashtirish davri ichida yana qaytadan maydonga chiqishga haqqi
yo’q.
Tugatish bosqichida sheriklar dushman qalqoniga joylashtiriladi. Ular
Savatga aniq uloqtirish uchun qulay shart-sharoitlarni amalga oshirishga, o’tkazib
yuborilgan taqdirda to’pni o’zlashtirishga va raqibning qarshi hujumi uchun
minimal imkoniyatlarga ega bo’lishga qaratilgan. Ular qalqonga o’tgandan keyin,
o’rta masofadan sakrashda va tugatishda rulonlardan foydalanadilar.
Tez yutuq bilan jamoaviy harakatlarning ikkita varianti qo’llaniladi-birinchi
darajali o’yinchilar tomonidan yutuq va eshelon yutug’i.
Birinchi eshelon o’yinchilari to’p bilan faol harakat qilganda, ularning
qalqonidan uzoq masofalarda himoyada bo’lgan sheriklar-birinchi himoya
chizig’i. Ular o’zlari to’pni raqibdan tortib olishadi, qalqondan uzoq sakrashdan
keyin to’pni ushlashadi yoki qalqon ostidagi to’pni egallagan sheriklardan uzatma
olishadi. Ikkinchi mudofaa chizig’i o’yinchilari tanaffusga yuguruvchilarning
o’zaro ta’sirida qatnashmaydilar, ammo hujumni passiv ravishda qo’llab-
quvvatlaydilar, agar u muvaffaqiyatsiz tugagan bo’lsa, dushman qalqoniga
o’tadilar.
26

Echeloned Breakout bilan barcha o’yinchilar bir vaqtning o’zida oldinga
siljish bilan faol harakat qilishadi. Birinchi va ikkinchi darajali o’yinchilar to’p
bilan harakat qilishadi va hujumni yakunlashadi. Bunday holda, birinchi darajali
o’yinchilar ko’pincha himoyachilarni chalg’itib, yutuqni yakunlash uchun qulay
sharoit yaratadilar.
Muayyan vaziyatga qarab, tez tanaffus boshlanganda, u saytning markazida
yoki yon chiziqlar bo’ylab rivojlanadi. Hamkorlarning o’zaro munosabatlari
variantlari boshqacha. Hujumni joylashtirishning u yoki bu usulini tanlash
himoyachilarning joylashuvi bilan belgilanadi – ularning eng katta
kontsentratsiyasi sayt markazida yoki tanaffus boshlanganda yon tomonlarda.
Saytning markaziga hujum qilish maqsadga erishishning eng qisqa
yo’lidir. Himoyachilar saytning turli qismlariga bir tekis tarqalganda, shuningdek
ularning qanotlarda to’planganda oqilona bo’ladi. Yon chiziqlar bo’ylab hujum
himoyachilar erkin otish maydonida to’planganda oqlanadi.
Muayyan o’zaro ta’sirni tanlash hujumchilar va himoyachilar sonining
nisbati va himoyachilarning qarshilik ko’rsatish tabiati bilan belgilanadi. Saytning
markazida buzilganda, o’zaro ta’sirlarning quyidagi turlari qo’llaniladi.
To’pni uzoq uzatishda tanaffus oqilona bo’lib, bitta o’yinchi to’pni egallab
olish vaqtida oldinga yugurib, qaytib kelgan himoyachilarni aniqladi. Bunday
chiqishni amalga oshirish uchun u to’p hali ham havoda bo’lgan paytda sakrashni
boshlaydi, ammo jamoadoshlari uni egallab olishlari aniq. To’pni uzoq uzatish
markazda yoki diagonal ravishda amalga oshiriladi. Markazni uzatish asosan to’pni
egallagan o’yinchi tomonidan amalga oshiriladi. To’p kichik menteşeli traektoriya
bilan boshqariladi, shunda u yuguruvchining oldiga tushadi. Diagonal uzatishni
ko’pincha to’pni egallab olgan o’yinchining sherigi amalga oshiradi va uni
maydonning yon tomonlaridan birida oladi.
Pozitsiyani o’zgartirmasdan qisqa paslar bilan tanaffus , hujum
boshlanishida to’p o’yinchisi tomonida hujumchilar oldida turgan kam sonli
himoyachilarga qarshi samarali bo’ladi. Ushbu o’zaro ta’sirlar qisqa uzatmalarda
qurilgan. Bitta himoyachiga qarshi parallel ravishda harakatlanadigan ikkita
hujumchi buzilganda, paslar to’pni ushlagan o’yinchining qo’lida bo’lgani kabi,
diagonal ravishda oldinga siljiydi. Qo’lga olish vaqtida uzatma yuborilgan o’yinchi
27

uzatuvchidan oldinda bo’lishi kerak. Bir yoki ikkita himoyachiga qarshi uchta
Parterni sindirishda hujumchilarning orqa tomoni bilan uchburchak shaklida
harakatlanishi eng oqilona hisoblanadi. O’tkazmalar asosan o’rtada
harakatlanadigan o’yinchi orqali amalga oshiriladi.
Pozitsiyalarning o’zgarishi bilan qisqa paslar bilan yutuq teng yoki
undan ortiq himoyachilar qarshilik ko’rsatganda tavsiya etiladi. Bu erda o’zaro
ta’sirning mohiyati shundan iboratki, hujumchilar o’zlarini himoyachilardan ozod
qilish uchun dushman qalqoniga qarab harakatlanayotganda pozitsiyalarini
o’zgartiradilar. Uchta o’yinchining o’zaro ta’sirida pozitsiyani o’zgartirish har bir
uzatmadan keyin amalga oshiriladi. Ular diagonallar bo’ylab oldinga – o’ngga yoki
oldinga – chapga navbatma-navbat qanotlardan platformaning o’rtasiga
yuguradigan sheriklar tomonidan amalga oshiriladi. Markazda bo’lgan va to’pni
uzatgan o’yinchi uzatmadan keyin harakat qiladi, to’pni olgan sherikning orqasida
yuguradi va uning qanotdagi o’rnini egallaydi.
Dribling bilan yutuq , to’psiz o’yinchilar tomonida joylashgan kam sonli
himoyachilar o’zaro aloqada bo’lganda, shuningdek, tanaffusga yugurayotgan
mahkam qo’riqlanadigan o’yinchilar soni teng va undan ko’p bo’lganda
oqlanadi. O’zaro munosabatlarning mohiyati shundan iboratki, himoyachilar
tomonidan yopilmagan to’p bilan hujumchi darhol dushman qalqoniga olib
borishni boshlaydi. Bir vaqtning o’zida bir yoki ikkita sherik tanaffusga
shoshilishadi. Etakchi to’p harakatlarining asosiy maqsadi qalqonga o’tish uchun
haqiqiy tahdid yaratishdir. Bu himoyachilarni etakchiga o’tishga majbur qiladi va
to’pni bo’sh sherikga olishga imkon beradi.
Agar himoyachilar erkin otish maydonida to’plangan bo’lsa, saytning
markazida emas, balki uning yon chiziqlari bo’ylab tez tanaffus qilish tavsiya
etiladi. Bunday holda, to’pni o’zlashtirgan o’yinchi yon chiziqqa chiqqan sherigiga
uzatishni amalga oshiradi yoki dribling paytida o’zi unga qarab harakat qiladi. Shu
bilan birga, yana bir yoki ikkita sherik bir xil qanotga shoshilishadi. Harakat lateral
chiziqqa yaqin joyda ketma-ket ketma-ket amalga oshiriladi. Himoyachilar soniga
va ularning qarshilik xususiyatlariga qarab, ular etakchilik, qisqa yoki uzoq
uzatmalardan foydalanadilar. Bunday holda, translyatsiyalar yon chiziq va unga
28

qaragan o’yinchilar o’rtasida amalga oshiriladi. Hujumning rivojlanishi davomida
bo’shatilgan saytning Markaziy qismi oxirgi bosqichda ishlatiladi. Bu erda yon
chiziqlar bo’ylab harakatlanadigan o’yinchilar yoki ularni orqa tomondan qo’llab-
quvvatlaydigan sheriklar paydo bo’ladi.
Tez yutuq tizimidan samarali foydalanish basketbolchilarga bunday o’zaro
ta’sirlarning barcha taktik variantlarini bilish, himoyadan hujumga bir zumda
o’tish qobiliyati, ba’zi hujumkor o’zaro ta’sirlardan boshqalarga o’tish qobiliyati,
yuqori tezlikda harakatlanish fonida taktik fikrlashning yuqori darajasi,
harakatning maksimal tezligi va manevrliligi, "tezlik" texnikasini o’z ichiga oladi.
Pozitsion hujum. Uning mohiyati shundaki, hujumkor jamoa o’z
harakatlarini dushman zonasida o’yinchilar egallagan muayyan pozitsiyalardan
tashkil qiladi. Bu hujumchilar va himoyachilar sonining teng nisbati bilan,
shuningdek Vites va harakatlardan nafaqat Savatga, balki undan ham
foydalanishda amalga oshiriladi. Hujum turli masofalardan, lekin ko’pincha uzoq
zarbalardan yakunlanadi. Pozitsion hujumda to’siqlar va oldindan o’rganilgan
kombinatsiyalar, shuningdek qalqondan sakrab tushgan to’pga egalik qilish uchun
uyushgan guruh kurashlari keng qo’llaniladi. Hujumchilarni joylashtirish ikki yoki
uchta qatorda qo’llaniladi: uchta o’yinchi oldinda, ikkitasi orqada (3-2); ikkitasi
oldinda, uchtasi orqada (2-3); ikkitasi oldinda, biri o’rtada va ikkitasi orqada (2-1-
2) va boshqalar.
Pozitsion hujumda hujumni tashkil qilishning uch bosqichi ham ajralib
turadi: dushman zonasiga o’tish va o’yinchilarni ma’lum pozitsiyalarga
joylashtirish; qulay hujum lahzalarini yaratish uchun o’zaro aloqalarni tashkil
etish; hujumni yakunlash, to’pni sakrash uchun kurashni tashkil etish va himoyaga
o’tish.
Harakatlanish va pozitsiyalarni egallash sekin harakatda yoki
muvaffaqiyatsiz tez tanaffusdan keyin amalga oshiriladi. Ikkinchi bosqichda hujum
bitta o’zaro ta’sir, bir qator guruh yoki jamoaviy kombinatsiyalar yordamida
tayyorlanadi. Hujumni uchta yo’l bilan yakunlang: o’rta yoki uzoq masofadan
Savatga otish; o’yinchini to’psiz qalqon ostiga qo’yib, uni shu holatda olish; to’p
bilan o’yinchining qalqoniga o’tish. Shu bilan birga, sakrab tushgan to’p uchun
kurashda ishtirok etish uchun qalqonga qaragan va yo’qolgan taqdirda himoyani
29

ta’minlash uchun orqaga siljigan sheriklarning kelishilgan harakatlari ayniqsa
muhimdir. Pozitsion hujumning ikkita varianti mavjud-Markaziy o’yinchilar orqali
hujum va kombinatsion hujum.
2.1 Jamoaviy va erkin harakatlarni olib borish usullari
Markaziy o’yinchilar orqali hujum - bu baland bo’yli futbolchilarning
balandligi va sport ma’lumotlariga asoslangan zamonaviy basketbolda pozitsion
hujumning asosiy variantidir. Ko’pincha markazlar erkin otish maydonida turli
masofalarda joylashgan bo’lib, uning ichiga muntazam ravishda kirib
boradi. Markazlarning yuzi va orqasi qalqonga qarab harakat qiladi, hujumlarni
o’zlari yakunlaydi yoki sheriklarga otish uchun sharoit yaratadi. Markazlarning
asosiy vazifasi Savatga tushmagan to’pni egallash uchun kurashdir.
Markaziy o’yinchilar orqali hujum bir vaqtning o’zida ishlatiladigan
markazlarning soni va ularning boshlang’ich pozitsiyalarining xilma-xilligi bilan
farq qiladi.
Bitta Markaziy o’yinchi bilan hujum. Bunday holda, markaz ikki
pozitsiyadan ishlaydi: erkin otish maydonining yon tomonida - qalqondan yaqin va
o’rta masofada va oldingi erkin otish chizig’i – undan uzoq masofada.
Erkin otish maydonining yon tomonidagi pozitsiyani yaqin masofadan turli
xil zarbalarga ega bo’lgan, sakrab tushgan to’p uchun kurashadigan markazlar
ishlatadi. Ular sheriklar bilan qalqonga va undan chiqib, erkin otish maydoniga
kirish orqali o’zaro aloqada bo’lishadi. Bu holda jamoaning boshqa
o’yinchilarining joylashuvi markaz qanotida to’pni uzatilishini ta’minlash uchun
"ortiqcha yuk" ni ta’minlaydi, erkin otish maydonida paydo bo’lganda va boshqa
qanotga chiqqanda operatsion maydonni yaratadi.
Erkin otish chizig’i oldida kamroq balandlikdagi markazlar ko’proq harakat
qiladi, ammo ko’proq universal tarzda tayyorlanadi. Bu erda ularning chaqqonligi,
o’rta va uzoq masofalarga sakrashda paslar, paslar, uloqtirishlarni yaxshi bilishi,
qalqonga chiqib, sakrab tushgan to’pni o’zlashtirish qobiliyati, birgalikda harakat
qilish ayniqsa muhimdir. Ushbu pozitsiyada markazlar sheriklar bilan o’zaro
30

aloqada bo’lib, erkin otish maydonining yarim doira ichida joylashib, qalqonga
boradilar. Hamkorlarning joylashuvi quyidagicha:yon chiziqlar oldida hujumchilar,
erkin zarbaning boshqa sohasi uchun, uning turli tomonlaridan. Ushbu pozitsiyalar
Markaziy o’yinchining o’tish joylari va o’tish joylariga asoslangan o’zaro ta’sirlar
uchun operatsion maydonni ta’minlaydi.
Guruhli harakatlar. Hujum qilayotgan jamoada harakatlarni muvaffaqiyatli
amalga oshishi, ko‘pincha, bask е tbolchilarning o‘zaro k е lishib harakat qilishlariga
bog‘liq. Ikki yoki uch bask е tbolchining o‘zaro harakatlarning har hil holatlari
hujumda eng ko‘p uchraydigan guruhli harakatlardan hisoblanadi.
Bask е tbolchilarning o‘zaro harakatlari raqiblarning soni t е ng yoki t е ng bo‘lmagan
hollarda amalga oshirilishi mumkin. Hujumchilarning soni ko‘p bo‘lgan paytlarda,
himoyachilarni chalg‘itish uchun, ko‘pincha, maydonda to‘g‘ri joylashish, to‘p
bilan va to‘psiz to‘g‘ri chiziq bo‘ylab harakat qilish, to‘pni ochiq turgan
bask е tbolchiga uzatishlar qo‘llaniladi. Himoyachilarning soni hujumchilarning
soniga t е ng yoki ulardan ortiq bo‘lgan qarama-qarshi chiziqlar bo‘ylab harakatlar
hamda to‘sib qo‘yishlar qo‘llanilgani ma’qul. Ikki bask е tbolchining eng oddiy
o‘zaro harakatlarga: yaqinroq joylashgan sh е rigiga to‘p uzatish, oldinga chiqish va
bir shchitdan ikkinchi shchitga qarab harakat qilayotganda yoki maydonnning
ma’lum qismida to‘pni qaytarib olish (“uzatish va chiqish”); to‘pni y е rga urib
yurmasdan, y е rga urib yurib va qo‘ldan-qo‘lga uzatib harakat qilishlar kiradi.
To‘sish, bu ikki bask е tbolchining o‘zaro taktik harakatidir. Bunda bir bask е tbolchi
ikkinchi bask е tbolchining himoyachi ta’qibidan ozod qiladi yoki o‘zi ozod bo‘ladi.
Buning uchun to‘siq qo‘ymoqchi bo‘lgan bask е tbolchi sh е rigini ta’qib qilayotgan
himoyachiga yaqinlashib, uning o‘z raqibi k е tidan harakat qilishi mumkin bo‘lgan
yo‘lini to‘sishi yoki u savatga to‘p tashlashga halaqit b е rayotgan bo‘lsa, shunga
qarshi chora ko‘rishi lozim. To‘siq qo‘yayotgan bask е tbolchining harakatlari sust
va faol bo‘ladi. Bask е tbolchi to‘siq qo‘ygandan so‘ng joyda qolishi (sust to‘siq)
yoki himoyachining yo‘lini to‘sib, o‘z sh е rigi bilan harakat qilishi yoki o‘zi ozod
bo‘lishga intilishi lozim (faol to‘siq). To‘psiz harakat qilayotgan bask е tbolchilar
31

bajaradigan to‘siqlar. Bunda to‘siq qo‘ygan bask е tbolchi ham, to‘siq yordamida
ta’qib qilinishdan ozod bo‘lgan bask е tbolchi ham to‘pni egallamagan bo‘ladilar.
Bunday to‘siqlar, asosan, hujumchini to‘p qabul qilib olishi uchun ozod qilish
maqsadida qo‘llaniladi. Ular uch bo‘limga bo‘linishadi:
4) ozod bo‘lishi lozim bo‘lgan bask е tbolchi joyida turadi, to‘siq qo‘yuvchi uning
himoyachisiga yaqinlashadi;
5) 2) joyida turib to‘siq qo‘ymoqchi bo‘lgan bask е tbolchiga tomon ozod
bo‘lmoqchi bo‘lgan bask е tbolchi harakat qiladi;
6) bask е tbolchilarning ikkalasi ham bir-birlariga qarab harakat qiladilar.
To‘p bilan harakat qilayotgan bask е tbolchilar bajaradigan to‘siqlar. Bunday
to‘siqlar ikki turda qo‘llaniladi:
3) to‘pni egallagan bask е tbolchini ozod qilish uchun to‘psiz bask е tbolchi to‘siq
qo‘yadi. Ta’qibdan ozod bo‘lish uchun bask е tbolchi joyida turishi, yoki to‘pni
y е rga urib yurib sh е rigi tomonga harakat qilishi mumkin;
4) to‘siq to‘p egallagan bask е tbolchi tomonidan qo‘yiladi. To‘siq qo‘yuvchi
bask е tbolchi sh е rigi qarshisiga to‘p bilan chiqadi. U bilan yonmayon k е lgan
paytda esa to‘xtaydi va uning himoyachisiga orqasini o‘girib, yo‘lini to‘sadi,
so‘ngra to‘pni sh е rigiga uzatadi.
Uch bask е tbochining o‘zaro harakatlari murakkabroq va xilma-xildir. Eng k е ng
tarqalgan harakatlarga quyidagilar kiradi: uchburchak bo‘lib joylashib, bir joyda va
bir shitdan ikkinchi shitga harakat qilib, to‘p uzatish; uch bask е tbolchining
qarama-qarshi harakatida to‘pni y е rga urib yurish va uni qo‘ldan-qo‘lga uzatish;
k е sishgan yo‘l bilan harakat, bir marta takroriy va ikki bask е tbolchi tomonidan
qo‘yilgan to‘siqlar. Jamoa harakatlari. Hujumda jamoa harakatlari har xil o‘ziga
xos ikki o‘yin tizimi orqali amalga oshiriladi. Ikkala tizimni mukammal egallash
va ularni jamoa tarkibiga, aniq musobaqa sharoitlariga va raqib o‘yinchining
xususiyatlariga qarab qo‘llash jamoaning mahoratini b е lgilaydi. T е z yori bo‘tish -
zamonaviy bask е tbolda hujumning eng o‘tkir qurolidir. T е z yorib o‘tish tizimining
qay darajada egallanishi jamoaning eng katta musobaqalardan qanday natijalarga
32

erisha olishini b е lgilaydi. Bu tizimdagi asosiy xususiyat hujumni tashkil qilish va
amalga oshirish juda qisqa vaqt (asosan, 3-6 soniya) ichida o‘tishidir.
Hujumchilar to‘pni egallaganlaridan so‘ng uni katta t е zlikda oldinga uzatib yoki
t е z y е rga urib yurib, o‘z shchitidan raqib shchitigacha bo‘lgan masofani qisqa
vaqtda o‘tishga va raqibning himoyani to‘g‘ri uyushtirishiga imkon b е rmaslikka
harakat qiladilar. T е z yorib o‘tish samarali bajarilishi uchun quyidagilar katta
ahamiyatga ega:
6) bask е tbolchilardagi s е zgirligi va taktik fikr qilishning yuqori t е zligi;
7) harakat qilish t е zligi va t е zlikka bo‘lgan qadamlilikning yuqoriligi;
8) t е xnik usullarni yuqori t е zlikda aniq bajarish;
9) taktik bo‘limlarning hilma-hilligi;
10) yuqori sur’atdagi o‘yinlarga psixik tayyorgarlik.
T е z yorib o‘tish tizimi muntazam takomillashib, hozirgi paytda quyidagilar
bilan tavsiflanadi:
6) t е z yorib o‘tishni qo‘llashga harakat qilinadigan sharoitlarning ko‘payishi (t е z
yorib o‘tishni har xil vaziyatlarda amalga oshirishga kirishish);
7) t е z yorib o‘tishda ko‘p sonli bask е tbolchilar ishtirokida ularning guruh
harakatlari bilan qatnashish;
8) t е z yorib o‘tishning rivojlanishidagi barcha davrlarda harakatlarni aniq tashkil
qilish va o‘rganilgan murakkab harakatlarni samarali qo‘llash;
9) himoyachilar son jihatdan ortiq yoki t е ng bo‘lgan hollarda qat’iylik bilan
hujumni oxiriga y е tkazish;
10) savatga to‘p otish xarakt е rini o‘zgartirish, masofani esa uzaytirish.
T е z yorib o‘tishda hujumning rivojlanishi uch davrga ajratiladi:
4) boshlang‘ich davr;
5) yorib o‘tishning rivojlantirish davri;
6) yorib o‘tishning oxiriga y е tkazish davri.
T е z yorib o‘tishning boshlanishidanoq muayyan o‘yin vaziyatiga, chunonchi
o‘z sh е riklari va raqiblarning joylashishiga, hujumchilar ko‘rsatayotgan
33

qarshilikning tavsifini hujumning maydon o‘rtasidan yoki yon chiziq bo‘ylab
rivojlanayotganligiga qarab bask е tbolchilarning o‘zaro harakatlaridagi har xil
bo‘limlar qo‘llaniladi: - to‘pni o‘zaro uzoq masofaga uzatib, harakat qilish; -
bask е tbolchilar joylarini almashtirmasdan harakat qilayotganlarida to‘pni o‘zaro
qisqa masofaga uzatishlar bilan harakatlar qilish; - o‘zaro joy almashib va qisqa
masofaga to‘p uzatib harakat qilish; - uzoq masofaga to‘pni y е rga urib yurish
usulni qo‘llab o‘zaro harakatlar; - yon chiziqlar bo‘ylab raqib himoyasini t е z yorib
o‘tish.
Pozitsion hujum. Pozitsion hujumning asosiy mazmuni shundaki,
hujumchilar va himoyachilar son jihatdan t е ng hollarda hujum harakatlari yaxshi
tashkil qilingan himoyaga qarshi aniq pozitsiyalardan turib amalga oshiriladi.
Pozitsion hujumda bask е tbolchilarning o‘yinda bajaradigan vazifalariga qarab
ixtisoslanishi o‘ziga xosdir. Hujumni tashkil qilishni quyidagi vazifalarga ajratish
mumkin: raqib shchiti tomoniga harakat qilish va bask е tbolchilarning ma’lum
pozitsiyalarda joylashishi; hujum uchun qulay vazyatni yaratish maqsadida o‘zaro
harakatni tashkil qilish, hujumni yakunlash, savatga tushmagan to‘pni egallash
uchun kurashni tashkil qilish va to‘pni yo‘qotilganda himoyaga o‘tish.
Bask е tbolchilar o‘zaro harakatlarning tavsifiga ko‘ra pozitsion hujum markaziy
bask е tbolchilar orqali hujum qilish va erkin hujum qilish kabi ikki bo‘limlarga
ajratiladi: markaziy bask е tbolchilar orqali hujum qilish; hujum bir markaziy
bask е tbolchi orqali; ikki markaziy hujumchi bilan hujum.
Erkin hujum – pozitsion hujumning qiyin bo‘limlaridan biri hisoblanadi.
Buni o‘z tarkibida bo‘yi juda baland bask е tbolchilari bo‘lmagan jamoalar ko‘proq
qo‘llaydilar. Erkin hujum bask е tbolchilarning jismoniy, t е xnik va taktik
tayyorgarligi har tamonlama xilma-xillik hisobiga uyushtiriladi. Hujumning bu
bo‘limida bask е tbolchilar maydonda biroz k е ngroq joylashsalar yaxshi bo‘ladi. Bu
esa hujumchilar uchun erkin harakat qilishga imkon b е radi. Pozitsion hujum qaysi
himoya tizimiga qarshi qo‘llanilishiga qarab bir n е cha bo‘limlarga ajratiladi:
shaxsiy himoya tizimiga qarshi o‘zaro harakatlar, zonali himoyaga qarshi
harakatlar, pr е ssinga qarshi hujum harakatlari. Himoya taktikasi. Himoyaning
34

asosiy maqsadi savatga to‘p otishning aniqligini, imkoni boricha, kamaytirishdir.
Bunda asosiy vazifalar quyidagilardan iborat bo‘ladi:
2) qisqa vaqt ichida raqibdan to‘pni olib qo‘yish;
3) jamoaning ayrim bask е tbolchilari va bo‘limlari orasidagi o‘rganilgan aloqalarni
buzish;
4) savatga to‘p otishlarga qarshilik ko‘rsatish;
5) o‘z shiti ostida to‘p uchun kurashish va to‘p egallagandan k е yin hujumni tashkil
qilish.Himoyani tashkil qilish k е yinggi hujum harakatlarning tavsifiga katta
ta’sir ko‘rsatadi. Jamoa himoyadan qanchalik faol bo‘lsa, u shuncha ko‘p to‘p
egallash va qarshi hujumga o‘tish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Yakka harakat. Hujumchilarning o‘yin davomida ishlatayotgan usullariga
shaxsan qarshilik ko‘rsatishda bask е tbolchining qo‘llaydigan harakatlari – yakka
himoya harakatlarga kiradi. Raqib to‘pli yoki to‘psiz bo‘lishiga qaramay, uzluksiz
ta’qib qilinadi. L е kin to‘pli yoki to‘psiz raqibni ta’qib qilishda himoyachi oldida
har hil vazifalar turadi. Shuning uchun ham himoyachining harakatlari to‘psiz va
to‘pli bask е tbolchiga qarshi harakatlarga ajratiladi. Ikkala holda ham to‘g‘ri joy
tanlash muhim ahamiyat kasb etadi. Himoyachi to‘pni egallash uchun tortib olish,
urib chiqarish, olib qo‘yish, to‘sib qolish, shitdan qaytgan to‘pni ilish, chalg‘itish
kabi t е xnik usullarni qo‘llaydi.
To‘psiz bask е tbolchiga qarshi harakatlar. Himoyaning faol shakllarida
ta’qib qiluvchi, dastavval, hujumchining maydonda to‘g‘ri harakat qilishi va to‘p
qabul qilib olishini qiyinlashtirishga harakat qiladi. Buning uchun u ta’qib
qilayotgan bask е tbolchining yon-orqa yoki yon-oldi tomonidagi yoki to‘p uzatilish
yo‘lidagi pozitsiyani egallaydi. Bu esa himoyachidan katta tayyorgarlikni,
chunonchi, maydonda ko‘proq harakat qilish, bo‘layotgan kurashni kuzata bilish
hamda oyoqlarni to‘g‘ri ishlata olish mahoratini talab qiladi.
35

Ko‘pincha markazlar erkin otish maydonida turli masofalarda joylashgan
bo‘lib, uning ichiga muntazam ravishda kirib boradi. Markazlarning yuzi va orqasi
qalqonga qarab harakat qiladi, hujumlarni o‘zlari yakunlaydi yoki sheriklarga otish
uchun sharoit yaratadi. Markazlarning asosiy vazifasi Savatga tushmagan to‘pni
egallash uchun kurashdir.
Markaziy o‘yinchilar orqali hujum bir vaqtning o‘zida ishlatiladigan
markazlarning soni va ularning boshlang‘ich pozitsiyalarining xilma-xilligi bilan
farq qiladi.
2.2 Basketbol da h ujum va himoyada guruh bo‘lib xarakatlanish
Hujumdagi jamoaviy harakatlar bitta vazifaga bo‘ysunadigan barcha
o‘yinchilarning sa’y-harakatlarini muvofiqlashtirishni o‘z ichiga oladi-dushman
savatining hujumini tashkil qilish. U ikkita o‘yin tizimida amalga oshiriladi: tezkor
yutuq va pozitsion hujum.
Tez yutuq . Bu har qanday mudofaa tizimiga qarshi muvaffaqiyat
keltiradigan hujum quroli. Uning mohiyati shundan iboratki, hujumni tashkil etish
va tugatish hujumchilarni dushman qalqoniga to‘xtovsiz surish bilan amalga
oshiriladi. To‘pni egallab olgandan so‘ng, o‘yinchilar iloji boricha tezroq harakat
qilishadi, tezkor uzatmalarni va tezkor boshqaruvni amalga oshiradilar, eng qisqa
vaqt ichida(3-6 s) to‘pni egallab olish joyidan dushman savatigacha bo‘lgan
masofani bosib o‘tishga harakat qilishadi, mudofaa tashkilotidan oldinda yoki uni
engib o‘tishadi.
To‘pni ushlab qolish, yirtib tashlash va nokautdan so‘ng, raqibning
muvaffaqiyatsiz otishidan so‘ng, maydon chiziqlari ortidan otish paytida, bahsli va
dastlabki zarbalar paytida, erkin zarbalar zarbasidan keyin tezkor tanaffusdan
foydalanish mumkin. O‘zaro aloqalar kamroq, teng va ustun himoyachilar soniga
qarshi amalga oshiriladi. Tez yutuqda hujum rivojlanishining uch bosqichi ajralib
turadi: boshlang‘ich, rivojlanish va tugatish bosqichlari.
Dastlabki bosqichda o‘yinchilarning harakatlari to‘pni egallab olish orqali
hujumga eng tez va oqilona o‘tishni ta’minlashga qaratilgan. Buning uchun to‘psiz
futbolchilar oldinga shoshilishadi, erkin pozitsiyalarni egallashadi va
himoyachilardan ustun turishga intilishadi. O‘yinchilar to‘pni egallab olgandan
so‘ng, uni darhol erkin sherigiga topshirishadi yoki agar oldinda yuguruvchilar
36

himoyachilar tomonidan yopilgan bo‘lsa, raqibning qalqoniga tezda olib borishni
boshlaydilar.
Buzilishning rivojlanish bosqichlari saytning o‘rta zonasida harakatlanish
paytida hujumchilarning harakatlarini o‘z ichiga oladi. Himoyachilarning
joylashuvi va faolligiga qarab, o‘yinchilar harakatning eng samarali usullarini
tanlaydilar - to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki pozitsiyalarning o‘zgarishi bilan va ushbu
vaziyatda oqilona o‘zaro ta’sirlardan foydalanadilar. Raqiblarni mag‘lub etish va
hujumni yakunlash uchun sharoit yaratish uchun eng katta sa’y-harakatlar, asosan,
to‘p bilan yoki to‘psiz harakat qilishidan qat’i nazar, birinchi pog‘onada
harakatlanadigan o‘yinchilar tomonidan amalga oshiriladi. O‘yin vaqti – «toza»
vaqt 40 daqiqa davom etadi. U to‘rtta 10 daqiqalik choraklardan iborat. Birinchi va
uchinchi choraklardan so‘ng 2 daqiqalik tanaffus bo‘ladi. Ikkinchi chorakdan keyin
10-15 daqiqalik tanaffus bo‘ladi. O‘yin natijasi durang bo‘lsa, 5 daqiqalik taymlar
beriladi.
O‘yin soati:
a) bahsli to‘pni yuqoriga otib berish vaqtida to‘p o‘zining eng yuqori
nuqtasiga etganidan so‘ng, to‘p o‘yinchilarning biri tomonidan urib yuborilgan
paytida, yoki;
b) agar jarima to‘pi noaniq tashlangan bo‘lsa va maydondagi biron o‘yinchi
to‘pni egallab olgan paytida to‘p o‘yinda qolishi kerak bo‘lsa, yoki;
v) maydondagi biron o‘yinchi to‘pga tekkan paytda o‘yin to‘pni maydon
tashqarisidan o‘yinga kiritish bilan davom ettirilsa, yoqiladi.
O‘yin soati:
a) o‘yinning har ikkala yarmi yoki qo‘shimcha davr oxirida yoki;
b) hakam hushtak chalgan vaqtda yoki;
v) 24 soniya operatorining signali chalingan paytda yoki;
g) agar tanaffus talab qilgan murabbiy jamoasining savatiga to‘p tushsa,
ammo shu to‘p savatga tashlayotgan o‘yinchining qo‘lidan murabbiy iltimosiga
nisbatan keyin chiqib ketgan bo‘lsa, to‘xtatiladi.
Agar o‘yinnning ikkinchi yarmi tugagan vaqtda hisob durang bo‘lsa,
hisobdagi tenglikni buzish maqsadida 5 daqiqalik qo‘shimcha davr yoki
muvozanat buzilgunga qadar bir necha 5 daqiqalik davrlar belgilanadi. Jamoalar
37

birinchi qo‘shimcha davr boshlanishidan oldin qur’a tashlash yo‘li bilan savatlarni
tanlab oladilar va har bir keyingi qo‘shimcha davr boshlanishidan oldin savatlarni
almashtiradilar. Har bir qo‘shimcha davr orasida 1 daqiqalik tanaffuslar ko‘zda
tutiladi. Har bir qo‘shimcha davr boshida o‘yin markaziy doirada bahsli to‘p otib
berilishi bilan boshlanadi.
O‘yin markaziy doirada bahsli to‘p tashlab berilishi bilan boshlanadi. Katta
hakam ikki raqib o‘rtasida to‘pni yuqoriga otib beradi. Bu narsa o‘yinning ikkinchi
yarmi boshlanishida, agar kerak bo‘lsa, har bir qo‘shimcha davr oldidan ham
bajariladi.
Mehmon jamoa savatni va jamoa o‘rindig‘ini tanlab olish huquqiga ega
bo‘lishi kerak. Agar o‘yin betaraf maydonda o‘tkazilayotgan bo‘lsa, bu huquqni
jamoalar o‘zaro qur’a tashlash yo‘li bilan aniqlaydilar. O‘yinning ikkinchi yarmida
jamoalar savatlarini almashadilar. Agar jamoalardan birida o‘yinga tayyor beshta
o‘yinchi maydonda bo‘lmasa, o‘yin boshlanishi mumkin emas. Agar o‘yin
boshlanishi vaqtidan 15 daqiqa o‘tganidan so‘ng qoidani buzayotgan jamoa yo‘q
bo‘lsa yoki maydonga 5 ta o‘yinchisini chiqara olmasa, unda bu jamoa o‘ynash
huquqidan mahrum qilinganligi sababli mag‘lubiyatga uchraydi va g‘alaba boshqa
jamoaga beriladi.
I-II chorakdan keyin jamoalar hujum qilish tomonlarini almashtiradilar.
Qo‘shimcha choraklarda hujum qilish tomonlari bilan almashinmaydi. To‘rtinchi
chorakda qaysi savat tomon hujum bo‘lgan bo‘lsa, shu tomonga hujum qiladilar.
a) hakam bahsli to‘pni otib berish uchun doira ichiga kirgan paytda yoki;
b) hakam jarima to‘pi otilishini boshqarish uchun jarima to‘pini tashlash
maydoniga kirgan paytda, yoki;
v) maydon tashqarisidagi vaziyatda, to‘p to‘pni o‘yinga kiritish joyida
turgan o‘yinchining ixtiyorida bo‘lgan paytda, to‘p o‘yinga kiritildi deb
hisoblanadi.
Agar jonli to‘p yuqoridan savatga tushib, uning ichida qolsa yoki undan
o‘tib pastga tushsa, to‘p savatga tushdi deb hisoblanadi. To‘p o‘yin jarayonida
maydondan savatga tushsa, 2 ochko, uch ochko keltiradigan chiziq orqasidan
savatga tushsa 3 ochko hisoblanadi.Jarima to‘pi tashlanganda savatga tushgan to‘p
1 ochko hisoblanadi. Qaysi jamoa hujum uyushtirib savatga to‘p tushirsa,
38

maydondan tashlangan bunday to‘p shu jamoa hisobiga yoziladi. Agar to‘p pastdan
yuqoriga chiqayotib bexosdan savat ichiga kirib qolsa, bu to‘p jonsiz hisoblanadi
va o‘yin to‘pni o‘yinga galma-gal kiritish qoidasi bilan davom ettiriladi. Lekin agar
o‘yinchi ataylab to‘pni pastdan savatga kiritsa, bu qoidaning buzilishi bo‘lib
hisoblanadi va raqib o‘yin jamoasi tomonidan to‘pni qoida buzilgan joyga yaqin
bo‘lgan maydonning yon chizig‘i tashqarisidan o‘yinga kiritish bilan davom
ettiriladi. Bu bahs to‘pi vaziyati sodir bo‘lganda bahs to‘pi otish o‘rniga to‘pni
maydon tashqarisidan o‘yinga kiritib, to‘pni jonli qilish usulidir. Zahiradagi
o‘yinchi maydonga tushishidan oldin almashish haqida kotibga murojaat qilishi va
darhol o‘yinga kirish uchun tayyor turishi lozim.
Kotib to‘p jonsiz holatga o‘tishi va o‘yin soati to‘xtatilishi bilan, ammo
to‘p qaytadan o‘yinga kiritilishidan oldin, o‘z signalini berishi shart. O‘yin qoidasi
buzilganidan so‘ng qoidani buzmagan jamoa to‘pni maydon tashqarisidan to‘pni
o‘yinga kiritishi kerak bo‘lsa, faqat shu jamoagina o‘z o‘yinchisini almashtirishi
mumkin. Agar shunday vaziyat yuzaga kelsa, raqib jamoasi ham keyinchalik o‘z
o‘yinchisini almashtirishi mumkin. Zaxiradagi o‘yinchi hakam maydonga
tushishga ruxsat berguniga qadar maydon chegarasi tashqarisida turishi lozim va
ruxsat olinganidan so‘ng darhol o‘yinga tushishi mumkin. O‘yinchilarni
almashtirish imkoni boricha tez amalga oshirilishi kerak. Agar hakamning fikricha,
biron bir jamoa o‘yin vaqtini asossiz cho‘zayotgan bo‘lsa, qoida buzayotgan jamoa
hisobiga tanaffus yozilishi zarur. Bahsli to‘p uchun kurashda qatnashadigan
o‘yinchi boshqa o‘yinchi bilan almashtirilishi mumkin emas. Almashtirilgan
o‘yinchi bir almashtirish davri ichida yana qaytadan maydonga chiqishga haqqi
yo‘q.
Tugatish bosqichida sheriklar dushman qalqoniga joylashtiriladi. Ular
Savatga aniq uloqtirish uchun qulay shart-sharoitlarni amalga oshirishga, o‘tkazib
yuborilgan taqdirda to‘pni o‘zlashtirishga va raqibning qarshi hujumi uchun
minimal imkoniyatlarga ega bo‘lishga qaratilgan. Ular qalqonga o‘tgandan keyin,
o‘rta masofadan sakrashda va tugatishda rulonlardan foydalanadilar.
Tez yutuq bilan jamoaviy harakatlarning ikkita varianti qo‘llaniladi-birinchi
darajali o‘yinchilar tomonidan yutuq va eshelon yutug‘i.
39

Birinchi eshelon o‘yinchilari to‘p bilan faol harakat qilganda, ularning
qalqonidan uzoq masofalarda himoyada bo‘lgan sheriklar-birinchi himoya
chizig‘i. Ular o‘zlari to‘pni raqibdan tortib olishadi, qalqondan uzoq sakrashdan
keyin to‘pni ushlashadi yoki qalqon ostidagi to‘pni egallagan sheriklardan uzatma
olishadi. Ikkinchi mudofaa chizig‘i o‘yinchilari tanaffusga yuguruvchilarning
o‘zaro ta’sirida qatnashmaydilar, ammo hujumni passiv ravishda qo‘llab-
quvvatlaydilar, agar u muvaffaqiyatsiz tugagan bo‘lsa, dushman qalqoniga
o‘tadilar.
Echeloned Breakout bilan barcha o‘yinchilar bir vaqtning o‘zida oldinga
siljish bilan faol harakat qilishadi. Birinchi va ikkinchi darajali o‘yinchilar to‘p
bilan harakat qilishadi va hujumni yakunlashadi. Bunday holda, birinchi darajali
o‘yinchilar ko‘pincha himoyachilarni chalg‘itib, yutuqni yakunlash uchun qulay
sharoit yaratadilar.
Muayyan vaziyatga qarab, tez tanaffus boshlanganda, u saytning markazida
yoki yon chiziqlar bo‘ylab rivojlanadi. Hamkorlarning o‘zaro munosabatlari
variantlari boshqacha. Hujumni joylashtirishning u yoki bu usulini tanlash
himoyachilarning joylashuvi bilan belgilanadi – ularning eng katta
kontsentratsiyasi sayt markazida yoki tanaffus boshlanganda yon tomonlarda.
Saytning markaziga hujum qilish maqsadga erishishning eng qisqa
yo‘lidir. Himoyachilar saytning turli qismlariga bir tekis tarqalganda, shuningdek
ularning qanotlarda to‘planganda oqilona bo‘ladi. Yon chiziqlar bo‘ylab hujum
himoyachilar erkin otish maydonida to‘planganda oqlanadi.
Muayyan o‘zaro ta’sirni tanlash hujumchilar va himoyachilar sonining
nisbati va himoyachilarning qarshilik ko‘rsatish tabiati bilan belgilanadi. Saytning
markazida buzilganda, o‘zaro ta’sirlarning quyidagi turlari qo‘llaniladi.
To‘pni uzoq uzatishda tanaffus oqilona bo‘lib, bitta o‘yinchi to‘pni egallab
olish vaqtida oldinga yugurib, qaytib kelgan himoyachilarni aniqladi. Bunday
chiqishni amalga oshirish uchun u to‘p hali ham havoda bo‘lgan paytda sakrashni
boshlaydi, ammo jamoadoshlari uni egallab olishlari aniq. To‘pni uzoq uzatish
markazda yoki diagonal ravishda amalga oshiriladi. Markazni uzatish asosan to‘pni
egallagan o‘yinchi tomonidan amalga oshiriladi. To‘p kichik menteşeli traektoriya
bilan boshqariladi, shunda u yuguruvchining oldiga tushadi. Diagonal uzatishni
40

ko‘pincha to‘pni egallab olgan o‘yinchining sherigi amalga oshiradi va uni
maydonning yon tomonlaridan birida oladi.
Pozitsiyani o‘zgartirmasdan qisqa paslar bilan tanaffus , hujum
boshlanishida to‘p o‘yinchisi tomonida hujumchilar oldida turgan kam sonli
himoyachilarga qarshi samarali bo‘ladi. Ushbu o‘zaro ta’sirlar qisqa uzatmalarda
qurilgan. Bitta himoyachiga qarshi parallel ravishda harakatlanadigan ikkita
hujumchi buzilganda, paslar to‘pni ushlagan o‘yinchining qo‘lida bo‘lgani kabi,
diagonal ravishda oldinga siljiydi. Qo‘lga olish vaqtida uzatma yuborilgan o‘yinchi
uzatuvchidan oldinda bo‘lishi kerak. Bir yoki ikkita himoyachiga qarshi uchta
Parterni sindirishda hujumchilarning orqa tomoni bilan uchburchak shaklida
harakatlanishi eng oqilona hisoblanadi. O‘tkazmalar asosan o‘rtada
harakatlanadigan o‘yinchi orqali amalga oshiriladi.
Pozitsiyalarning o‘zgarishi bilan qisqa paslar bilan yutuq teng yoki
undan ortiq himoyachilar qarshilik ko‘rsatganda tavsiya etiladi. Bu erda o‘zaro
ta’sirning mohiyati shundan iboratki, hujumchilar o‘zlarini himoyachilardan ozod
qilish uchun dushman qalqoniga qarab harakatlanayotganda pozitsiyalarini
o‘zgartiradilar. Uchta o‘yinchining o‘zaro ta’sirida pozitsiyani o‘zgartirish har bir
uzatmadan keyin amalga oshiriladi. Ular diagonallar bo‘ylab oldinga – o‘ngga yoki
oldinga – chapga navbatma-navbat qanotlardan platformaning o‘rtasiga
yuguradigan sheriklar tomonidan amalga oshiriladi. Markazda bo‘lgan va to‘pni
uzatgan o‘yinchi uzatmadan keyin harakat qiladi, to‘pni olgan sherikning orqasida
yuguradi va uning qanotdagi o‘rnini egallaydi.
Dribling bilan yutuq , to‘psiz o‘yinchilar tomonida joylashgan kam sonli
himoyachilar o‘zaro aloqada bo‘lganda, shuningdek, tanaffusga yugurayotgan
mahkam qo‘riqlanadigan o‘yinchilar soni teng va undan ko‘p bo‘lganda
oqlanadi. O‘zaro munosabatlarning mohiyati shundan iboratki, himoyachilar
tomonidan yopilmagan to‘p bilan hujumchi darhol dushman qalqoniga olib
borishni boshlaydi. Bir vaqtning o‘zida bir yoki ikkita sherik tanaffusga
shoshilishadi. Etakchi to‘p harakatlarining asosiy maqsadi qalqonga o‘tish uchun
haqiqiy tahdid yaratishdir. Bu himoyachilarni etakchiga o‘tishga majbur qiladi va
to‘pni bo‘sh sherikga olishga imkon beradi.
41

Agar himoyachilar erkin otish maydonida to‘plangan bo‘lsa, saytning
markazida emas, balki uning yon chiziqlari bo‘ylab tez tanaffus qilish tavsiya
etiladi. Bunday holda, to‘pni o‘zlashtirgan o‘yinchi yon chiziqqa chiqqan sherigiga
uzatishni amalga oshiradi yoki dribling paytida o‘zi unga qarab harakat qiladi. Shu
bilan birga, yana bir yoki ikkita sherik bir xil qanotga shoshilishadi. Harakat lateral
chiziqqa yaqin joyda ketma-ket ketma-ket amalga oshiriladi. Himoyachilar soniga
va ularning qarshilik xususiyatlariga qarab, ular etakchilik, qisqa yoki uzoq
uzatmalardan foydalanadilar. Bunday holda, translyatsiyalar yon chiziq va unga
qaragan o‘yinchilar o‘rtasida amalga oshiriladi. Hujumning rivojlanishi davomida
bo‘shatilgan saytning Markaziy qismi oxirgi bosqichda ishlatiladi. Bu erda yon
chiziqlar bo‘ylab harakatlanadigan o‘yinchilar yoki ularni orqa tomondan qo‘llab-
quvvatlaydigan sheriklar paydo bo‘ladi.
Tez yutuq tizimidan samarali foydalanish basketbolchilarga bunday o‘zaro
ta’sirlarning barcha taktik variantlarini bilish, himoyadan hujumga bir zumda
o‘tish qobiliyati, ba’zi hujumkor o‘zaro ta’sirlardan boshqalarga o‘tish qobiliyati,
yuqori tezlikda harakatlanish fonida taktik fikrlashning yuqori darajasi,
harakatning maksimal tezligi va manevrliligi, "tezlik" texnikasini o‘z ichiga oladi.
Pozitsion hujum. Uning mohiyati shundaki, hujumkor jamoa o‘z
harakatlarini dushman zonasida o‘yinchilar egallagan muayyan pozitsiyalardan
tashkil qiladi. Bu hujumchilar va himoyachilar sonining teng nisbati bilan,
shuningdek Vites va harakatlardan nafaqat Savatga, balki undan ham
foydalanishda amalga oshiriladi. Hujum turli masofalardan, lekin ko‘pincha uzoq
zarbalardan yakunlanadi. Pozitsion hujumda to‘siqlar va oldindan o‘rganilgan
kombinatsiyalar, shuningdek qalqondan sakrab tushgan to‘pga egalik qilish uchun
uyushgan guruh kurashlari keng qo‘llaniladi. Hujumchilarni joylashtirish ikki yoki
uchta qatorda qo‘llaniladi: uchta o‘yinchi oldinda, ikkitasi orqada (3-2); ikkitasi
oldinda, uchtasi orqada (2-3); ikkitasi oldinda, biri o‘rtada va ikkitasi orqada (2-1-
2) va boshqalar.
Pozitsion hujumda hujumni tashkil qilishning uch bosqichi ham ajralib
turadi: dushman zonasiga o‘tish va o‘yinchilarni ma’lum pozitsiyalarga
joylashtirish; qulay hujum lahzalarini yaratish uchun o‘zaro aloqalarni tashkil
42

etish; hujumni yakunlash, to‘pni sakrash uchun kurashni tashkil etish va himoyaga
o‘tish.
Harakatlanish va pozitsiyalarni egallash sekin harakatda yoki
muvaffaqiyatsiz tez tanaffusdan keyin amalga oshiriladi. Ikkinchi bosqichda hujum
bitta o‘zaro ta’sir, bir qator guruh yoki jamoaviy kombinatsiyalar yordamida
tayyorlanadi. Hujumni uchta yo‘l bilan yakunlang: o‘rta yoki uzoq masofadan
Savatga otish; o‘yinchini to‘psiz qalqon ostiga qo‘yib, uni shu holatda olish; to‘p
bilan o‘yinchining qalqoniga o‘tish. Shu bilan birga, sakrab tushgan to‘p uchun
kurashda ishtirok etish uchun qalqonga qaragan va yo‘qolgan taqdirda himoyani
ta’minlash uchun orqaga siljigan sheriklarning kelishilgan harakatlari ayniqsa
muhimdir. Pozitsion hujumning ikkita varianti mavjud-Markaziy o‘yinchilar orqali
hujum va kombinatsion hujum.
Markaziy o‘yinchilar orqali hujum - bu baland bo‘yli futbolchilarning
balandligi va sport ma’lumotlariga asoslangan zamonaviy basketbolda pozitsion
hujumning asosiy variantidir.
Xulosa
Sport musobaqalarining funkstiyalari faqatgina musobaqalashish yoki
bellashish bilangina chegaralanib qolmaydi. Sport insonning komil inson
bo’lishiga, uning jismoniy va ma’naviy dunyoqarashining, tabiatining
rivojlanishiga yordam beradigan samarali usullarni taklif etadi. Undan tashqari
sport o’z-o’zini tarbiyalsh uchun etakchi omil hisoblanadi . Sportdagi
ko’rsatkichlarning oshishi me’yoriga qarab, sportchi nafaqat jismoniy, balki, ruhiy,
aqliy, axloqiy, ma’naviy va vatan tarbiyasi jarayoniga kirib bormoqda. Bu borada
musobaqalarning pedagogik ahamiyati nihoyatda kattadir.
Sport musobaqalari va natijalari ko’p bosqichli tizimni yuzaga keltiradi.
Bellashuvning turli bosqichlari mavjud. Turli xil ichki birinchiliklar va chempionat
musobaqalridan tortib, to jahon chempionatlarigacha va olimpiya o’yinlaridir.
Hatto bitta tashkiliy musobaqalarda oraliq natijalar (dastlabki va final yugurishi,
chempionatning alohida o’yinlari yakuniy uchrashuvlarda esa kiritilgan o’tkazilib
yuborilgan to’plar aniq ajratib turadi). Ko’pincha musobaqa ishtirokchisi alohida
bitta sportchi emas balki sport jamoasi sanaladi.
43

Voleybol o’yinida nazariy tayyorgarlik, umumiy va maxsus jismoniy
tayyorgarlik, texnik-taktik va ruhiy tayyorgarlik turlariga oid mashqlar orqali sport
mahoratini oshirishga yordam beradi. Voleybol o’yinida shug’ullanuvchilarning
o’yin texnikasini takomillashtirish va mahoratini oshirish, voleybol bilan
shug’ullanuvchilarning kun tartibini rejalashtirish, o’yin texnikasini
takomillashtirishni nazorat qilish, namunaviy umumiy va maxsus mashqlar tuzish
hamda ulardan foydalanish zarur.
Xulosa qilib, shuni ta’kidlash kerakki, basketbol jamoalarini bugungi milliy
yerli xxalqlar bilan to’ldirish ular uchun deyarli sharoitlar yaratib berish,
basketbolning hozirgi zamon talablariga mos keladigan moddiy texnik bazasini
yaratish, milliy usto - murabbiylar maktabini yaratish basketbolning yangi qonuni
va oidalari deyarli hamma maktablarda , o’rta maxsus bilim yurtlariga va ayniqsa,
oliy o’quv yurtlarida yetkazish va shu asnoda jamoalarni tayyorlash birinchi
o’rinda turibdi.
Mamlakatimizda har tomonlama sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalash,
yoshlarning o’z iqtisodiy va intelektual salohiyatini ro’yobga chiqarishi ,
mamlakatimiz yigit –qizlarini XXI asrga to’liq javob beradigan har tomonlama
rivojlangan shaxslar etib voyaga etkazish uchun zarur shart – sharoitlar va
imkoniyatlar uchun keng ko’lamda aniq yo’naltirilgan chora tadbirlar amalga
oshirilyapti. Musobaqalarni yuqori saviyada o’tkazish ularni tayyorlash darajasi
qanday bo’lganligiga bevosita bog’liqdir. Tayyorgarlik ishlariga hujjatlarni
tayyorlash (ishlab chiqish), musobaqa o’tkaziladigan joylarni tayyorlash,
qatnashuvchi jamoalar bilan ish olib borish va shu kabilar kiradi. Har bir
musobaqaga tayyorgarlik unga nizom tuzish bilan boshlanadi. Nizom musobaka
o’tkazishda asosiy hujjat bo’lib hisoblanadi. U yoki bu tashkilot Nizomni oldindan
aniq bilishi, unga o’quv-trenirovka ishlarini to’g’ri rejalashtirishiga yordam beradi.
Shuning uchun Nizomni o’z vaqtida qatnashuvchi tashkilotlarga oldindan
yuborishlari o’ta zarur.
Buning uchun o’zbekcha adabiyotlar, darsliklar, uslubiy qo’llanmalar,
uslubiy tavsiyanomalar, ilg’oir ustoz - murabbiylarning ish tajribasidan namuna
44

keltirib jamoa tayyorlab borish bugungi kunda O’zbekiston basketbolini yanada
pog’onaga ko’tarish kabi vazifalarni bajardi. Buning uchun har bir mutaxassis
o’zlarining ishlarini mukammaal reja asosida tashkil qilishlari kerak bo’ladi.
Umuman basketbolda o’yinchilarni tanlovda jamoalarni o’yinlarini nazorat qilib
borish, baland bo’yli o’yinchilarni izlash kabi ishlarni amalga oshirish lozim. Har
bir jamoa murabbiy va ko’pi bilan 10 ta o’yinchidan iborat bo’ladi. O’yinchilardan
biri sardor bo’lib hisoblanadi. Har bir jamoa tarkibida murabbiy yordamchisi
bo’lishi mumkin. Agar jamoa biron bir turnirda uchtadan ortiq o’yinda ishtirok
etadigan bo’lsa, har bir jamoaning o’yinchilari soni 12 tagacha ortishi mumkin.
O’yin paytida har ikkala jamoadan beshtadan o’yinchi maydonda bo’lishi kerak.
Ular qoidalarga muvofiq almashishlari mumkin.Agar jamoa a’zosi maydonda
bo’lsa, u o’yinchi bo’lib hisoblanadi va o’yinda qatnashish huquqiga ega. Boshqa
hollarda u zaxiradagi o’yinchi bo’lib hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar va internet manbalari
1. O’zbekiston Respublikasi Qonunlari.
2. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: O’zbekiston, 2007
3. Jismoniy tarbiya va sport tugrisidagi Uzbekiston Respublikasi Konuniga
uzgartirish va kushimchalar kiritish xakida 473- modda .
2. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari.
4. 7 iyun. 2022 g. — «Davlat sport -ta’lim muassasalari faoliyatini m utlaqo yangi
tizim asosida tashkil qilish chora-to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–268-son, )
5. 6 iyun. 2022 g. — Sport maktablarida o’quvchilarni qabul qilish va
tayyorlash bo’yicha PQ-201-son qarori
6. « Sport kurashlarining Olimpiya turlarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari
to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–336-son, 29.07.2022 y.)
7. 21 apr. 2022 g. Uzbekiston Respublikasini « Jismoniy tarbiya va sport
to’g’risidagi » gi konun 2015 yil 4 sentyabr, O’RQ-394-son .
8. 24 yanv. 2020 g. Farmoni . O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va
sportni yanada Prezidentining 2020 yil 24 yanvardagi PF- 5924 -son Farmoniga
45

9. Prezidentning 11.04.2022 yildagi “Mahallalarda yoshlarni ommaviy sportga
jalb qilishni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-201 -
son qarori qabul qilindi.
3.Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
Asosiy adabiyotlar
1. Usmonxo’jaev T.S. “Harakatli o’yinlar” O’quv qo’llanma T.: O’qituvchi 1992 y.
2. Maxkamdjanov K.M., Nurmatov F.A, Inozemseva L.A, Rustamov L “Sport
bayramlarini tashkil qilish va o’tkazish metodikasi” Darslik T.: 2008 y.
3. Xo’jaev P., Raximqulov K.D., Nigmanov B.B. Sport va harakatli o’yinlar va uni
o’qitish metodikasi. (Harakatli o’yinlari) O’quv qo’llanma TDPU T.: 2008 y.
4. Azizova R.I. “Sport va harakatli o’yinlarni o’qitish metodikasi” O’quv
qo’llanma T.: 2010
5. Raximqulov K.D. “Milliy harakatli o’yinlari” O’quv qo’llanma T.: 2012 y.
6. Arjan Egges, Arno Kamphuis, Mark Overmars “Motion in Games” First
International Workshop, Utrecht, MIG 2008. 236 s.
7. Jukov M.N. — M.: Podvijno’e igro’: Ucheb. dlya stud. ped. vuzov. Izdatelskiy
sentr «Akademiya» 2000. - 160 s.
8. Nurimov R.I. “Futbol” darslik T, O’zDJTI 2005 y.
9. Ayropetyans L.R. “Voleybol” Uchebnik. T, UzGosIFK 2006 g.
10. Rasulov O.T. “Basketbol” Darslik. Toshkent 1998 y.
11. Pavlov SH., Abduraxmanov F., Akromov J. “Gandbol” darslik. T, O’zDJTI
12. Nigmanov B.B, Xo’jaev F, Raximqulov K.D “Sport o’yinlari va uni o’qitish
metodikasi” o’quv qo’llanma Ilm-Ziyo nashriyoti Toshkent 2011 y.
4.Qo’shimcha adabiyotlar
13. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga
quramiz.Toshkent “O’zbekiston” – 2017 y.
14. SH.Mirziyoev Erkin va farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. “O’zbekiston” NMIU, 2016 y.
15. SH.Mirziyoev Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi.“O’zbekiston” NMIU,2016y.
46

16. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi. O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni.
17. Raximqulov K.D. Harakatli o’yinlar (ma’ruzalar matni) 2001y.
18. Xo’jaev F, Murodov M, Mirsolixov.S. Xalq milliy o’yinlari 1-qism. Toshkent -

5.Internet saytlari
27. www.tdpu.uz
28. www.pedagog.uz
29. www.edu.uz
30. http://ziyonet.uz — Ziyonet axborot-ta’lim resurslari portal
31.https://parliament.gov.uz
32.https://lex.uz
47

Basketbol o’yinida guruh bo’lib xarakatlanish taktikasi

Sotib olish

O'xshash dokumentlar
Mashg'ulotning tayyorgarlik (raqobatbardosh, o'tish) davrida sport gimnastikasida (sport akrobatikasida) samaradorlikni oshirish uchun o'quv vositalari
Zamonaviy voleybolda sakrovchanlikning ahamiyati va uni nostandart mashqlar yordamida o‘stirish uslubiyati
Futbolchilarning egiluvchanlik va chakkonlik sifat-larini takomillashtirishda gimnastikaning o’rni
Voleybol o’yinining vujudga kelishi va rivojlanish tarixi
Sogʻlom avlod tarbiyasida jismoniy tarbiya mashgʻulotlarining oʻrni