biologiya 6-11-sinf 34 soat tugarak xujjatlari - Biologiya - Dars ishlanmalar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	11.7MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	10 Dekabr 2025
Kengaytma	doc
Bo'lim	Dars ishlanmalar
Fan	Biologiya

Sotuvchi

Boburbek Jumaniyozov

Ro'yxatga olish sanasi 29 Noyabr 2025

0 Sotish

biologiya 6-11-sinf 34 soat tugarak xujjatlari

Sotib olish

___________________ hokimligi
maktabgacha va maktab ta’limi
boshqarmasi
__________________ maktabgacha va
maktab ta’limi bo‘limi tasarrufidagi
__-umumiy o‘rta ta’lim maktabi
biologiya fanlar o‘qituvchisi
______________________ ning
2025-2026 - o‘quv yil i 6-11sinflar
uchun biologiya fanidan

To‘garak a‘zolari haqida ma’lumot
№ Familiya ismi va sharifi Tug ‘ ilgan
sanasi Sinfi Manzili
(to‘liq) Ota-onasi
(Ismi sharifi) Telefon
(uy yoki mobil) Izo h
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.

16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.

“ ______________________ ” To‘garak mashg‘ulotlar o‘tkazilish sanalari To‘garak rahbari________________________
t/r
Sinfi O quvchining ismi vaʻ
familiyasi Sentabr Oktabr Noyabr Dekabr O‘tilgan mavzu

“ ______________________ ” To‘garak mashg‘ulotlar o‘tkazilish sanalari To‘garak rahbari________________________
t/r
Sinfi O quvchining ismi vaʻ
familiyasi Yanvar Fevral Mart Aprel May O‘tilgan mavzu

“Kelishildi”
MMIBDO‘:_____ _________________
“____” ______________ 20___yil “Tasdiqlayman”
Maktab direktori: ______ _______________
“____” ______________ 20___yil
2025-2026 - o‘quv yili uchun tuzilgan “Tabiiy fanlar” to‘garagining
ISH REJASI
№ Yillik ish reja mavzulari Soat Sana Izoh
1
Suyuqliklar
2 Hayvonot dunyosi
3 Ekosistemalarda energiya oqimi
4 Masshtablar bilan ishlash
5 Vatanimizning muhofaza etiladigan tabiiy
obyektlari
6
Organik olamning zamonaviy sistematikasi
7 Reptiliyalar (sudralib yuruvchilar) sinfi
8 Organizmlarning oziqlanishi
9 Umurtqalilarning qon aylanish sistemasi
10 Tufelka infuzoriyasining harakatlanishini kuzatish
11 Hayvonlarning ko‘payishi
12 Suyaklarniag tuzilishi va o‘sishi.
13 Leykotsitlar.
14 Organizmda energiya sarfi.
15 Shartli reflekslarning hosil ho‘lishi va
tormozlanishi.
16 Ko‘rish analizatorlari.
17 Hayotning hujayrasiz shakllari.
18 Prokariot va eukariot hujayralar.
19 Hujayraning oziqlanishi.
20 Urug‘lanish.
21 Genlarning polimer ва ko‘p tomonlama ta’siri.
22 Odamdagi irsiy kasalliklar.
23 Hujayraning anorganik birikmalari.
24 Nuklein kislotalar.
25 Meyoz.
26 Jins genetikasi.
27 Tibbiyot biotexnologiyasi.
28 Ekologik nisha haqida tushuncha.
29 Ekosistemalarning tarkibiy qismlari.
30 Organizmlarning yorug‘likka nisbatan ehtiyojiga
ko‘ra tasnifi.
31 Biogeotsenozlarning almashinuvi.
32 Biosferaning tarkibi.
33 Hayvonot dunyosidagi evolutsion o‘zgarishlar
34 Umurtqali hayvonlarning qon aylanish
sistemasidagi evolutsion o‘zgarishlar

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar: _____. To‘garak rahbari:____________________
Mavzu: Suyuqliklar
Maqsadlar:
Ta’limiy: O‘quvchilarni yangi mavzu bo‘yicha yangi bilimlar berish tabiiy fanlar haqida
ma’lumot berish, tabiiy fanlarga bo‘lgan qiziqishini oshirish
b) tarbiyaviy: o quvchilarda berilgan rasmlar hamda savollar ustida ishlash orqali vatangaʻ
muhabbat hissini uyg otish;
ʻ
d) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatish, nutq madaniyatini o‘stirish,
o‘z-o‘zini boshqarishga yo‘naltirish, hozirjavoblik, topqirlik xususiyatlarini rivojlantirish
Mashg‘ulot turi: Ta’lim beruvchi, interfaol.
Mashg‘ulot o‘tish metodi: Aqliy hujum, aralash, interfaol.
Mashg‘ulot jihozi: Mavzuga oid ko‘rgazmallar, jadvallar, tarqatma materiallar,
Texnik jihozlar: Kompyuter, multimedia, slaydlar, magnitofon.
Mashg‘ulotning metodi: og zaki (suhbat, savol-javob)
ʻ
Mashg‘ulotning vositalari: o quv dasturi, mashg‘ulot rejasi, mashg‘ulotlik, mashq daftari,
ʻ
“O qituvchi kitobi”, xattaxta, texnik jihozlar.
ʻ
Shakl: jamoa,guruhda ishlash,hamma o‘zi uchun.
Nazorat: O‘quvchilarning mashg‘ulotda faolligi kuzatilib,hisobga olib boriladi.
Baholash: O‘quvchilar bilimi reyting mezonlari asosida baholanib,mashg‘ulot oxirida e’lon
qilinadi.
I.Tashkiliy qism: Salomlashish, yo‘qlamaqilish, o‘quvchilarni mashg‘ulotga
tayyorgarliklarini tekshirish.
II. Tanishuv jarayoni: O‘quvchilar bilan yozgi ta’til haqida suhbat o‘tkaziladi va
mashg‘ulotga tayyorgarlik ko‘riladi.
III.Yangi mavzu bayoni:
Yer yuzasining katta qismini suyuqliklar egallagan. Hozirgi kunda
sayyoramiz olimlari
suyuq suvga ega bo‘lgan boshqa sayyoralarni qidirmoqdalar. Ammo
sayyoralar biz bilgan
suvga ega bo‘lishlari uchun ularda yetarlicha aniq shart-sharoitlar mavjud
bo‘lishi kerak.
Suyuqlik biror idishga quyilsa, o‘sha idish shaklini egallaydi. Suyuqlik o‘z
xususiy hajmiga ega. Shuning uchun suyuqlikni siqish qiyin. Suyuqliklar
bir-biriga yaqin joylashgan juda kichik zarralardan iborat, lekin ular qattiq
moddalar kabi zich emas. Moddaning zarralari qattiq jismga qaraganda
ko‘proq harakatlanadi.
Suyuqliklarning xususiyatlari:
1) suyuqliklarning og‘irligini aniqlash uchun ularni tortish mumkin;
2) moddaning shakli sifatida suyuqliklar ham qattiq moddalar kabi
bo‘shliqni egallaydi;
3) suyuqliklar qattiq shaklga ega emas, lekin ular hajmga ega;
4) suyuqliklar idishga solinganda shu idish shaklini oladi va o‘z hajmini o‘zgartirmaydi.
Suyuqliklarning turlari
Suv butun dunyo okeanlarida mavjud bo‘lgan suyuqlikdir. Ammo u tabiatda qattiq
modda holatida ham uchraydi. Masalan, sovuq kundagi qor yoki Shimoliy qutbdagi
doimiy muz kabi

Bizning tanamiz juda ko‘p qattiq moddalardan iborat, ammo
ichimizdagi asosiy suyuqliklardan biri qondir. Har bir odamda
o‘rtacha taxminan 5 litr qon mavjud.
Asal – shirin va siropli, asalarilar tomonidan
ularning uyalari ichida to‘planadigan suyuqlik.
Barcha suyuqliklar suvdan iboratmi?
Barcha suyuqliklarning tarkibini suv tashkil qilavermaydi. Masalan, neft
va simob tarkibida suv yo‘q, lekin ular suyuqliklardir. Sirtni namlash
uchun suyuqlik suv bo‘lishi shart emas. Masalan, qog‘oz qopdagi yog‘li
qovurilgan ovqat qog‘ozni namlaydi.
Qum va kukun suyuqliklarmi?
Qum va kukunlar idishning shaklini oladi, lekin ular suyuqlik
emas. Masalan, qopchalarga qum va kukunni solsangiz, ular qop
shaklini oladi. Agar ularni qopdan to‘kib tashlasangiz,
suyuqlik kabi oqadi. Lekin har bir qum va kukun zarrasi –
qattiq modda.
Loy va mayonez suyuqliklarmi?
Ba‘zi moddalarni suyuq yoki qattiq moddalar sifatida tasniflash
mumkin. Ularda moddaning ikkala holat-xususiyatlari ham aks
etadi. Masalan, loy va mayonez – suyuqliklar, lekin qattiq modda
namunasi ham bo‘lishi mumkin
IV.Yangi mavzuni mustahkamlash:
1. Suv, sut va yog – hammasi suyuqlik. Yana qanday suyuqliklar nomlarini keltira ʻ
olasiz?
2. Yoqib qo yilgan sham suyuq holatga o tadi va ma’lum vaqtdan so ng qotadi. Buni
ʻ ʻ ʻ
nima bilan izohlay olasiz?
V.O‘quvchilarni rag‘batlantirish. Mashg‘ulotni yakunlash. : Mashg‘ulotda faol
qatnashgan o‘quvchilar rag‘bat kartochkalari bilan rag‘batlantiriladi.
VI.Uyga vazifa: Savollarga javob yozish
Maktab MMIBDO‘_______ ______________sana______ ___________________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar: _____. To‘garak rahbari:____________________
Mavzu: Hayvonot dunyosi
Maqsadlar:
Ta’limiy: O‘quvchilarni yangi mavzu bo‘yicha yangi bilimlar berish tabiiy fanlar haqida
ma’lumot berish, tabiiy fanlarga bo‘lgan qiziqishini oshirish
b) tarbiyaviy: o quvchilarda berilgan rasmlar hamda savollar ustida ishlash orqali vatangaʻ
muhabbat hissini uyg otish;
ʻ
d) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatish, nutq madaniyatini o‘stirish,
o‘z-o‘zini boshqarishga yo‘naltirish, hozirjavoblik, topqirlik xususiyatlarini rivojlantirish
Mashg‘ulot turi: Ta’lim beruvchi, interfaol.
Mashg‘ulot o‘tish metodi: Aqliy hujum, aralash, interfaol.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmalar, tarqatma materiallar,
Texnik jihozlar: Kompyuter, multimedia, slaydlar, magnitofon.
Mashg‘ulotning metodi: og zaki (suhbat, savol-javob)
ʻ
Mashg‘ulotning vositalari: o quv dasturi, mashg‘ulot rejasi, mashg‘ulotlik, mashq daftari,
ʻ
“O qituvchi kitobi”, xattaxta, texnik jihozlar.
ʻ
Shakl: jamoa,guruhda ishlash,hamma o‘zi uchun.
Nazorat: O‘quvchilarning mashg‘ulotda faolligi kuzatilib,hisobga olib boriladi.
Baholash: O‘quvchilar bilimi reyting mezonlari asosida baholanib,mashg‘ulot oxirida e’lon
qilinadi.
I.Tashkiliy qism: Salomlashish, yo‘qlamaqilish, o‘quvchilarni mashg‘ulotga
tayyorgarliklarini tekshirish.
II. Tanishuv jarayoni: O‘quvchilar bilan yozgi ta’til haqida suhbat o‘tkaziladi va
mashg‘ulotga tayyorgarlik ko‘riladi.
III.Yangi mavzu bayoni:
Hayvonlar suv, quruqlik-havo, tuproq muhitida yashashga moslashgan ko‘p hujayrali
organizmlardir. Hayvonlar geterotrof usulda oziqlanadi, ya’ni tayyor organik
moddalarni iste’mol qiladi. O‘txo‘r hayvonlar (tuyoqli hayvonlar) o‘simliklar bilan, yirtqich
hayvonlar (o‘rgimchak, akula, baqa, kaltakesak, ilon) boshqa hayvonlar bilan oziqlanadi.
Ayrim hayvonlar (yomg‘ir chuvalchangi) tirik organizm qoldiqlari bilan oziqlanadi.
Hayvonlar orasida boshqa organizmlar tanasida parazitlik bilan hayot kechiradigan turlari
ham mavjud.
O‘simlik va zamburug‘lardan farq qilib, hayvonlar faol harakatlanadi. Ayrim hayvonlar,
masalan, poliplar, assidiyalar o‘troq hayot kechiradi.
O‘troq hayvonlarning harakatlanishi haqida fikr bildiring. Ayrim hayvonlar tanasi radial
simmetriyali (nurli) bo‘ladi, ya’ni tana bo‘ylab bir nechta simmetriya tekisliklari
(chuchuk suv gidrasi, dengiz yulduzi) o‘tkazish mumkin. Chuvalchanglar,
bo‘g‘imoyoqlilar, xordalilar tanasi bo‘ylab bitta simmetriya tekisligi

o‘tkazish va tanani o‘ng va chap qismlarga ajratish mumkin. Bunday hayvonlar
ikki tomonlama simmetriyali hayvonlar deyiladi. Hayvonot dunyosi umurtqasiz va
umurtqalilarga bo‘linadi. Umurtqali hayvonlar umurtqasiz hayvonlardan farq
qilib, tayanch funksiyasini bajaruvchi ichki skeletga ega.
Hayvonlar sistematikasi ana shu xilma-xillikni tushunib yetishga yordam beradi.
Hayvonlar sistematikasining asosiy taksonlari: tur, urug‘, oila, turkum, sinf, tip,
dunyo. Sistematik birlik qancha kichik bo‘lsa, unga mansub hayvonlar o‘rtasidagi
o‘xshashlik shuncha ko‘p bo‘ladi.
IV.Yangi mavzuni mustahkamlash:
Oddiy chivin va qo‘ng‘ir ayiq mansub bo‘lgan sistematik birliklarni jadvalga kiriting.
Sistematik birliklar: hayvonlar, umurtqasizlar, bo‘g‘imoyoqlilar, hasharotlar, ikkiqanotlilar,
qon so‘ruvchi chivinlar, haqiqiy chivinlar, oddiy chivin; umurtqalilar, xordalilar,
sutemizuvchilar, yirtqichlar, ayiqsimonlar, ayiqlar, qo‘ng‘ir ayiq
V.O‘quvchilarni rag‘batlantirish. Mashg‘ulotni yakunlash. : Mashg‘ulotda faol
qatnashgan o‘quvchilar rag‘bat kartochkalari bilan rag‘batlantiriladi.
VI.Uyga vazifa: Mavzuni o‘qib kelish
Maktab MMIBDO‘_______ ______________sana______ ___________________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar: _____. To‘garak rahbari:____________________
Mavzu: Ekosistemalarda energiya oqimi
Maqsadlar:
Ta’limiy: O‘quvchilarni yangi mavzu bo‘yicha yangi bilimlar berish tabiiy fanlar haqida
ma’lumot berish, tabiiy fanlarga bo‘lgan qiziqishini oshirish
b) tarbiyaviy: o quvchilarda berilgan rasmlar hamda savollar ustida ishlash orqali vatangaʻ
muhabbat hissini uyg otish;
ʻ
d) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatish, nutq madaniyatini o‘stirish,
o‘z-o‘zini boshqarishga yo‘naltirish, hozirjavoblik, topqirlik xususiyatlarini rivojlantirish
Mashg‘ulot turi: Ta’lim beruvchi, interfaol.
Mashg‘ulot o‘tish metodi: Aqliy hujum, aralash, interfaol.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmalar, tarqatma materiallar,
Texnik jihozlar: Kompyuter, multimedia, slaydlar, magnitofon.
Mashg‘ulotning metodi: og zaki (suhbat, savol-javob)
ʻ
Mashg‘ulotning vositalari: o quv dasturi, mashg‘ulot rejasi, mashg‘ulotlik, mashq daftari,
ʻ
“O qituvchi kitobi”, xattaxta, texnik jihozlar.
ʻ
Shakl: jamoa,guruhda ishlash,hamma o‘zi uchun.
Nazorat: O‘quvchilarning mashg‘ulotda faolligi kuzatilib,hisobga olib boriladi.
Baholash: O‘quvchilar bilimi reyting mezonlari asosida baholanib,mashg‘ulot oxirida e’lon
qilinadi.
I.Tashkiliy qism: Salomlashish, yo‘qlamaqilish, o‘quvchilarni mashg‘ulotga
tayyorgarliklarini tekshirish.
II. Tanishuv jarayoni: O‘quvchilar bilan yozgi ta’til haqida suhbat o‘tkaziladi va
mashg‘ulotga tayyorgarlik ko‘riladi.
III.Yangi mavzu bayoni:
Yerdagi yagona energiya manbai Quyoshdir. Avtotroflar, ya’ni produtsentlar fotosintez
jarayonida Quyosh energiyasini kimyoviy energiyaga aylantiradi, ya’ni o‘zlari uchun
zarur oziq moddalarni hosil qiladi. Avtotroflar geterotroflar uchun oziq va energiya
manbaidir. O‘simliklar bilan oziqlanuvchi o‘txo‘r hayvonlar birinchi tartib konsument
(iste’molchi) lar deyiladi. O‘txo‘r hayvonlar o‘simliklarni iste’mol qilish orqali energiya
oladilar. O‘txo‘rlar ikkinchi tartib konsument (yirtqich hayvonlar) lar uchun oziq
bo‘ladilar. Demak, yirtqichlar energiyani boshqa hayvonlarni iste’mol qilish hisobiga
o‘zlashtiradilar. Ikkinchi tartib konsumentlar bilan uchinchi tartib konsumentlar
oziqlanadilar. O‘simlik va hayvonlar nobud bo‘lgach, ularning tanasi redutsentlar
(zamburug‘lar va mikroorganizmlar) fao liyati tufayli parchalanadi. Demak, organizm
qoldiqlarini parchalash orqali redutsentlar energiya qabul qiladilar. Oziq zanjiri – har biri

boshqasi uchun oziq bo‘ladigan organizmlar ketma-ketligi. Oziq zanjiridagi har bir
bo‘g‘in trofik daraja deb ataladi. Oziq zanjiri organik moddalar va ulardagi energiyaning
harakat yo‘lini ko‘rsatadi.
Rasmga diqqat bilan qarang. Tirik organizmlarning ketma-ketligini qanday izohlaysiz?
“Avtotrof”, “geterotrof”, “produtsent”, “konsiment”, “redutsent” tushunchalari
mazmunini esga oling. Ushbu tushunchalar oziq zanjiridagi qaysi organizmlarga mos
keladi? Oziq zanjirida nechta trofik daraja bor?
Oziq zanjirining bir bo‘g‘inidan ikkinchi bo‘g‘iniga modda va energiyaning faqat 10 % i
o‘tadi, qolgan 90 % i tirik organizmlarning hayotiy jarayonlarini ta’minlashga
sarflanadi. Demak, oziq zanjirida modda va energiya bir bo‘g‘indan ikkinchisiga
o‘tganda 10 barobar kamayadi. Oziq zanjiridagi trofik darajalarni ustma-ust joylashtirsak,
ekologik piramida hosil bo‘ladi
IV.Yangi mavzuni mustahkamlash:
V.O‘quvchilarni rag‘batlantirish. Mashg‘ulotni yakunlash. : Mashg‘ulotda faol
qatnashgan o‘quvchilar rag‘bat kartochkalari bilan rag‘batlantiriladi.
VI.Uyga vazifa: Takrorlash
Maktab MMIBDO‘_______ ______________sana______ ___________________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar: _____. To‘garak rahbari:____________________
Mavzu: Masshtablar bilan ishlash
Maqsadlar:
Ta’limiy: O‘quvchilarni yangi mavzu bo‘yicha yangi bilimlar berish tabiiy fanlar haqida
ma’lumot berish, tabiiy fanlarga bo‘lgan qiziqishini oshirish
b) tarbiyaviy: o quvchilarda berilgan rasmlar hamda savollar ustida ishlash orqali vatangaʻ
muhabbat hissini uyg otish;
ʻ
d) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatish, nutq madaniyatini o‘stirish,
o‘z-o‘zini boshqarishga yo‘naltirish, hozirjavoblik, topqirlik xususiyatlarini rivojlantirish
Mashg‘ulot turi: Ta’lim beruvchi, interfaol.
Mashg‘ulot o‘tish metodi: Aqliy hujum, aralash, interfaol.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmalar, tarqatma materiallar,
Texnik jihozlar: Kompyuter, multimedia, slaydlar, magnitofon.
Mashg‘ulotning metodi: og zaki (suhbat, savol-javob)
ʻ
Mashg‘ulotning vositalari: o quv dasturi, mashg‘ulot rejasi, mashg‘ulotlik, mashq daftari,
ʻ
“O qituvchi kitobi”, xattaxta, texnik jihozlar.
ʻ
Shakl: jamoa,guruhda ishlash,hamma o‘zi uchun.
Nazorat: O‘quvchilarning mashg‘ulotda faolligi kuzatilib,hisobga olib boriladi.
Baholash: O‘quvchilar bilimi reyting mezonlari asosida baholanib,mashg‘ulot oxirida e’lon
qilinadi.
I.Tashkiliy qism: Salomlashish, yo‘qlamaqilish, o‘quvchilarni mashg‘ulotga
tayyorgarliklarini tekshirish.
II. Tanishuv jarayoni: O‘quvchilar bilan yozgi ta’til haqida suhbat o‘tkaziladi va
mashg‘ulotga tayyorgarlik ko‘riladi.
III.Yangi mavzu bayoni:
Barcha geografik xaritalar ma’lum bir masshtab asosida tuziladi. Xaritaning masshtabi
uning pastki qismida ko‘rsatiladi.

Avstraliya va Okeaniyaning tabiiy xaritasida ko‘rish mumkinki, uning pastki o‘ng
burchagida xarita masshtabi tasvirlangan. Bu yerda 1:50 000 000 ushbu xaritaning sonli
masshtabi bo‘lib, xaritadagi 1 cm masofa yer yuzidagi 50 000 000 cm masofaga teng
ekanligini anglatadi.
Foydalanish qulay bo‘lishi uchun xaritada nomli masshtab ham ifodalanadi. Ushbu
xaritada u 1 cm da 500 km deb ko‘rsatilgan. Ya’ni xaritadagi har 1 cm masofa 500
km masofaga teng.
Bundan tashqari, chiziqli masshtab ham bo‘lib, undan foydalanish qulay.
Aytaylik, xarita orqali ikki shahar orasidagi masofani aniqlash kerak bo‘lsin. Buning
uchun chizg‘ich yordamida xaritadan ushbu shaharlar orasidagi masofa necha cm ga
teng ekanligi aniqlanadi. Masalan, yuqoridagi xaritada shaharlar orasidagi masofa 5 cm ga
teng deylik. Ular orasidagi haqiqiy masofani topish xaritaning nomli masshtabidan
foydalanib, quyidagicha bajariladi:
5 · 500 km = 2500 km.
Demak, shaharlar orasidagi haqiqiy masofa 2500 km ga teng ekan.
1-masala . Xaritada 1:1 500 000 mashshtab ko‘rsatilgan. Bu son nimani anglatadi?
Yechilishi. Xaritadagi 1 cm masofa yer yuzidagi 1 500 000 cm masofaga, ya’ni
15 km ga tengligini bildiradi.
2-masala . Avstraliya va Okeaniyaning tabiiy xaritasida masshtab 1:50 000 000 ga
teng. Ikki nuqta orasidagi masofa 4 cm ga teng bo‘lsa, ular o‘rtasidagi haqiqiy masofa
qancha kilometrga teng?
Yechilishi.Xarita masshtabi 1:50 000 000, xaritadagi 1 cm tashqarida 500 km ga
teng: 4 · 500 km = 2000 km. Demak, tanlangan ikki nuqta orasidagi masofa 2000 km
ga teng ekan.
3-masala . Xarita masshtabi 1:25 000 000 ga, A va B joylar orasidagi haqiqiy
masofa 750 km ga teng. Xaritada A va B nuqtalar orasidagi masofani toping.
Yechilishi. Xarita masshtabi 1:25 000 000 bo‘lsa, xaritdagi 1 cm tashqarida
250 km ga teng: 750 : 250 = 3 cm. Demak, xaritada A va B nuqtalar orasidagi masofa
3 cm ga teng.
IV.Yangi mavzuni mustahkamlash:
Uyingizdan maktabgacha bo‘lgan masofani chizmada tasvirlang. Masshtabni
o‘zingiz mustaqil tanlang
V.O‘quvchilarni rag‘batlantirish. Mashg‘ulotni yakunlash. : Mashg‘ulotda faol
qatnashgan o‘quvchilar rag‘bat kartochkalari bilan rag‘batlantiriladi.
VI.Uyga vazifa: Takrorlash
Maktab MMIBDO‘_______ ______________sana______ ___________________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar: _____. To‘garak rahbari:____________________
Mavzu: Vatanimizning muhofaza etiladigan tabiiy obyektlari
Maqsadlar:
Ta’limiy: O‘quvchilarni yangi mavzu bo‘yicha yangi bilimlar berish tabiiy fanlar haqida
ma’lumot berish, tabiiy fanlarga bo‘lgan qiziqishini oshirish
b) tarbiyaviy: o quvchilarda berilgan rasmlar hamda savollar ustida ishlash orqali vatangaʻ
muhabbat hissini uyg otish;
ʻ
d) rivojlantiruvchi: O‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatish, nutq madaniyatini o‘stirish,
o‘z-o‘zini boshqarishga yo‘naltirish, hozirjavoblik, topqirlik xususiyatlarini rivojlantirish
Mashg‘ulot turi: Ta’lim beruvchi, interfaol.
Mashg‘ulot o‘tish metodi: Aqliy hujum, aralash, interfaol.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmalar, tarqatma materiallar,
Texnik jihozlar: Kompyuter, multimedia, slaydlar, magnitofon.
Mashg‘ulotning metodi: og zaki (suhbat, savol-javob)
ʻ
Mashg‘ulotning vositalari: o quv dasturi, mashg‘ulot rejasi, mashg‘ulotlik, mashq daftari,
ʻ
“O qituvchi kitobi”, xattaxta, texnik jihozlar.
ʻ
Shakl: jamoa,guruhda ishlash,hamma o‘zi uchun.
Nazorat: O‘quvchilarning mashg‘ulotda faolligi kuzatilib,hisobga olib boriladi.
Baholash: O‘quvchilar bilimi reyting mezonlari asosida baholanib,mashg‘ulot oxirida e’lon
qilinadi.
I.Tashkiliy qism: Salomlashish, yo‘qlamaqilish, o‘quvchilarni mashg‘ulotga
tayyorgarliklarini tekshirish.
II. Tanishuv jarayoni: O‘quvchilar bilan yozgi ta’til haqida suhbat o‘tkaziladi va
mashg‘ulotga tayyorgarlik ko‘riladi.
III.Yangi mavzu bayoni:
Mamlakatimizda noyob tabiat obyektlarini saqlash, atrof-muhitni muhofaza qilish, tabiiy
resurslardan oqilona foydalanish va boshqa bir qancha maqsadlar uchun alohida muhofaza
etiladigan tabiiy hududlarbarpo etilgan. Ularga qo‘riqxonalar, milliy bog‘lar, biosfera
rezervatlari, buyurtmaxonalar kiradi.
Milliy bog‘ – alohida ahamiyatga ega bo‘lgan, o‘simliklarning noyob va qimmatli,
shu jumladan, manzarali turlarini saqlab qolish, ko‘paytirish va tabiatni muhofaza
qilish, rekreatsiya, ilmiy va madaniy maqsadlarda oqilona foydalanishga mo‘ljallangan
muhofaza etiladigan tabiiy hudud.

Milliy bog‘larning ma’lum qismida inson xo‘jalik faoliyatining ayrim turlarini amalga
oshirishga ruxsat berilgan. Respublikamizda 3 ta milliy bog‘ mavjud. Bular: Zomin davlat
milliy tabiat bog‘i, Ugom–Chatqol davlat milliy tabiat bog‘i va Do‘rmon tabiat bog‘i.
Qo‘riqxona – xo‘jalik faoliyati taqiqlangan, tabiat komponentlari qonun asosida qat’iy
muhofazaga olingan joy. Qo‘riqxonalarning asosiy vazifasi tabiati o‘zgarmagan yoki
kam o‘zgargan hududlarni saqlashdan iborat. Qo‘riqxonadan faqat ilmiy maqsadlarda
foydalanish mumkin. Respublikamizda 8 ta
qo‘riqxona mavjud:
Biosfera rezervati – biologik rang-baranglikni
saqlash, tabiiy obyektlardan oqilona
foydalanish uchun mo‘ljallangan, muhofaza etiladigan
tabiiy hudud. Biosfera rezervatlarida
ham ayrim xo‘jalik faoliyatlari (masalan, turizm)
bilan shug‘ullanish mumkin. Respublikamizda Quyi
Amudaryo biosfera rezervatitashkil etilgan.
Buyurtmaxona – ayrim tabiiy obyektlarni saqlab
qolish, noyob o‘simlik va hayvonlarni ko‘paytirish
uchun mo‘ljallangan hudud. Buyurtmaxonalar hududida ayrim tabiiy resurslardan
foydalanishga, tabiatga kuchli ta’sir ko‘rsatmaydigan xo‘jalik faoliyatiga ruxsat beriladi.
Qizil kitob – tabiatda yovvoyi holda yashaydigan hayvonlar hamda tabiiy muhitda
o‘sadigan o‘simliklarning kamyob va yo‘qolib ketish xavfi ostidagi turlari ro‘yxati,
ularning holati va ularni muhofaza qilish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar
to‘plami.
Qizil kitob ikki jilddan iborat. Birinchi jild “O‘simliklar va qo‘ziqorinlar”, ikkinchi jild
esa “Hayvonlar”deb nomlangan
IV.Yangi mavzuni mustahkamlash:
1. Nima uchun mamlakatimizdagi qo‘riqxonalarning aksariyati tog‘li hududlarda
joylashgan?
2. Milliy bog‘ va qo‘riqxonalar qaysi jihatlari bilan farqlanadi?
V.O‘quvchilarni rag‘batlantirish. Mashg‘ulotni yakunlash. : Mashg‘ulotda faol
qatnashgan o‘quvchilar rag‘bat kartochkalari bilan rag‘batlantiriladi.
VI.Uyga vazifa: Mavzuni o‘qib kelish
Maktab MMIBDO‘_______ ______________sana______ ___________________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Organik olamning zamonaviy sistematikasi
Maqsadlar:
a) o‘quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg‘otiladi, ular mavzu asosida kerakli bilim va ko‘nikmalar hosil qilish,
mavzuga oid tarqatilgan topshiriqlarni yakka va guruh holatida o‘rganib, o‘zlashtirishga erishish. S uhbat-muhokama
orqali o‘ quvchilarning o ngi mavzuni qay darajada o‘zlashtirganligini nazorat qilish.
b) hаyvоnоt оlаmigа bo ‘ lgаn qiziqishlаrini оshiri sh , tabiatni sevishga, uni asrab-avaylashga undash, o‘quvchilarni
ekologik ta’lim-tarbiya ruhida tarbiyalash.
v) - o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatish, nutq madaniyatini oshirish, o‘z-o‘zini boshqarishga yo‘naltirish,
hotirjamlik, topqirlik xususiyatlarini rivojlantirish, o ‘ quvchilarning fikrlash doirasini kengaytirish, darslik ustida
mustaqil ishlash ko‘nikmalari, nutq va muloqot madaniyatini rivojlantirish .
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Kommunikativ kompetensiya:
o‘zi yashab turgan hududdagi hayvonlarni taniy olish, ularning nomlarini va yozilishini bilish.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
jamiyatda o‘z o‘rnini bilgan holda tabiatdagi voqea va jarayonlarga daxldorlikni his etish va hayvonotlarni muhofaza
qilish ishlarida faol ishtirok qila olishi.
Mashg‘ulot turi: Aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy, ko ʻ rgazmali, hamkorlikda ishlash yangi
tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar, mavzuga oid
video roliklar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni: Organik olamning zamonaviy sistematikasi. Hozirgi vaqtda organizmlarning tuzilishi va
kelib chiqishi umumiyligi nuqtayi nazaridan organik olam sistematikasi qabul qilingan.
Tirik organizmlar kelib chiqishi, o‘xshashlik darajasi va tarixiy rivojlanishiga qarab guruh- lar – sistematik birliklarga
birlashtiriladi.
Organik olam sistematikasidagi eng kichik birlik tur hisoblanadi. Har qanday organizm ma’lum bir turga mansub.
Bir-biriga yaqin hayvon turlari urug‘larga, urug‘lar oilalarga, oilalar turkumlarga, turkumlar sinflarga, sinflar tiplarga,
tiplar esa hayvonot dunyosiga birlashtiriladi (1.7-rasm).
O‘xshash o‘simlik turlari turkumlarga, turkumlar oilalarga, oilalar tartiblarga, tartiblar sinflarga, sinflar bo‘limlarga,
bo‘limlar o‘simliklar dunyosiga birlashtiriladi. Yuqorida sanab o‘tilgan birliklar, ya’ni tur, urug‘, oila, turkum (tartib),
sinf, tip (bo‘lim) sistematik birliklar – taksonlar deb nomlanadi.
Taksonomik birliklarning qo‘llanishi bilan tanishamiz.
Tur – hamma organlari bir-biriga o‘xshash, ma’lum hududda – arealda tarqalgan tirik organizmlarni o‘z ichiga oladi.
Masalan, sariq do‘lana – tur. Tog‘larda sariq do‘lana turiga kiradigan o‘simlik tuplari o‘sadi. Ularning guli, mevasi,
bargi va boshqa belgilari juda o‘xshash. Shuning uchun ular bir turga kiritilgan.
III. Mustahkamlash: o‘tilgan mavzu yuzasidan savol javoblar o‘tkazish.
IV. Uyga vazifa : yangi mavzu yuzasidan bilimlarini mustaxkamlab kelish.
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Reptiliyalar (sudralib yuruvchilar) sinfi
Maqsadlar:
a) o‘quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg‘otiladi, ular mavzu asosida kerakli bilim va ko‘nikmalar
hosil qilish, mavzuga oid tarqatilgan topshiriqlarni yakka va guruh holatida o‘rganib, o‘zlashtirishga
erishish. S uhbat-muhokama orqali o‘ quvchilarning o ngi mavzuni qay darajada o‘zlashtirganligini nazorat
qilish.
b) hаyvоnоt оlаmigа bo ‘ lgаn qiziqishlаrini оshiri sh , tabiatni sevishga, uni asrab-avaylashga undash,
o‘quvchilarni ekologik ta’lim-tarbiya ruhida tarbiyalash.
v) - o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatish, nutq madaniyatini oshirish, o‘z-o‘zini boshqarishga
yo‘naltirish, hotirjamlik, topqirlik xususiyatlarini rivojlantirish, o ‘ quvchilarning fikrlash doirasini
kengaytirish, darslik ustida mustaqil ishlash ko‘nikmalari, nutq va muloqot madaniyatini rivojlantirish .
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Kommunikativ kompetensiya:
o‘zi yashab turgan hududdagi hayvonlarni taniy olish, ularning nomlarini va yozilishini bilish.
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
hayvonot dunyosi haqidagi ma’lumotlarni qaysi axborot vositalaridan olishni bilish, ulardan foydalana olish,
hayvonot olami haqidagi ma’lumotlarni ajrata olish.
Mashg‘ulot turi: Aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy, ko ʻ rgazmali, hamkorlikda ishlash
yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Reptiliyalar – quruqlikda ya-shash ga to‘liq moslashgan hayvon-lar. Ularning t е risi jarohatlanish va qurib
qolishdan himoya qiluvchi muguz tangachalar bilan qoplangan. Tosh baqalar va timsohlar t е risining ostida su
yak plastinkalar bo‘ladi. Toshbaqalar tanasi yelka va qorin tomondan muguz va suyakdan ibo-rat qalqon bilan
qoplangan. Rep-tiliyalarning oyoqlari tananing ikki yonida joylashgan, ha rakatlanganida qorni y е rga sudraladi.
Ilonlar va ay-rim kaltak е saklar (sariq ilon va ur-chuqsimon kaltakesak)ning oyoqlari yo‘qolib ketgan.
III. Mustahkamlash: o‘tilgan mavzu yuzasidan savol javoblar o‘tkazish.
IV. Uyga vazifa : yangi mavzu yuzasidan bilimlarini mustaxkamlab kelish.
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Organizmlarning oziqlanishi
Maqsadlar:
a) o‘quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg‘otiladi, ular mavzu asosida kerakli bilim va ko‘nikmalar
hosil qilish, mavzuga oid tarqatilgan topshiriqlarni yakka va guruh holatida o‘rganib, o‘zlashtirishga
erishish. S uhbat-muhokama orqali o‘ quvchilarning o ngi mavzuni qay darajada o‘zlashtirganligini nazorat
qilish.
b) hаyvоnоt оlаmigа bo ‘ lgаn qiziqishlаrini оshiri sh , tabiatni sevishga, uni asrab-avaylashga undash,
o‘quvchilarni ekologik ta’lim-tarbiya ruhida tarbiyalash.
v) - o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatish, nutq madaniyatini oshirish, o‘z-o‘zini boshqarishga
yo‘naltirish, hotirjamlik, topqirlik xususiyatlarini rivojlantirish, o ‘ quvchilarning fikrlash doirasini
kengaytirish, darslik ustida mustaqil ishlash ko‘nikmalari, nutq va muloqot madaniyatini rivojlantirish .
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Kommunikativ kompetensiya:
o‘zi yashab turgan hududdagi hayvonlarni taniy olish, ularning nomlarini va yozilishini bilish.
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
shaxsiy o‘quv maqsadlarini, zoologiya fanining mavzularini o‘rganishda, referat mavzusini tanlashda oldiga
qo‘yilgan maqsadini ifoda eta olish;
hayvonot olami haqidagi o‘rganganlarini, bilim va tajribalarni mustaqil ravishda muntazam oshirib borish;
tabiatda o‘z xatti-harakatlari bilan o‘zini nazorat qila olish.
Mashg‘ulot turi: Aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy, ko ʻ rgazmali, hamkorlikda ishlash
yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Barcha tirik organizmlar bilan atrof-
muhit o‘rtasida uzluksiz modda va
energiya almashinuvi sodir bo‘ladi.
Tirik organizmlardagi hayotiy jara
yonlar, ya’ni hujayralardagi organik
moddalar sintezi, membrana orqali
moddalar transporti, hujayralar-ning
o‘sishi va bo‘linishi , to‘qima va
organlar faoliyati, tana harorati
doimiyligini saqlash uchun energiya
zarur. Bu energiya oziq moddalarning
parchalanishi jarayonida hosil bo‘ladi.
Tirik organizmlarning modda va
energiyani o‘zlashtirishi oziqlanish
deyiladi. Oziq moddalar organizmning
har bir hujayrasini energiya va qurilish
materiallari bilan ta’min-laydi.
Oziqlanish tirik organizmlarning
muhim fiziologik xususiyatidir. Tabiatdagi barcha organizm-lar oziq manbai sifatida bir-biri bilan bog‘lanib, oziq
to‘rini hosil qiladi (5.1-rasm). Oziq zanjirida o‘simliklar – hosil qiluvchi (produtsent), hayvonlar – iste’mol
qiluvchi (konsument), bakteriya va zamburug‘lar – parchalovchi (redutsent) hisoblanadi.
Avtotrof va geterotrof oziqlanish. Organizmlar energiya va uglerodning qanday manbaidan foydalanishiga
ko‘ra avtotrof va geterotroflarga bo‘linadi. Anorganik moddalardan organik mod-dalarni sintezlashda anorganik
uglerod manbaidan foydalanadigan organizmlar avtotrof orga-nizmlar deyiladi. Avtotroflar CO 2 , suv va
mineral tuzlardan organik moddalarni sintez qiladi. Ular biosintez reaksiyalari uchun energiya manbai sifatida
yorug‘lik energiyasidan foydalanadi. Bunday orga nizmlar fototroflar deb ataladi.
III. Mustahkamlash: o‘tilgan mavzu yuzasidan savol javoblar o‘tkazish .
IV. Uyga vazifa : yangi mavzu yuzasidan bilimlarini mustaxkamlab kelish.
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Umurtqalilarning qon aylanish sistemasi
Maqsadlar:
a) o‘quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg‘otiladi, ular mavzu asosida kerakli bilim va ko‘nikmalar
hosil qilish, mavzuga oid tarqatilgan topshiriqlarni yakka va guruh holatida o‘rganib, o‘zlashtirishga
erishish. S uhbat-muhokama orqali o‘ quvchilarning o ngi mavzuni qay darajada o‘zlashtirganligini nazorat
qilish.
b) hаyvоnоt оlаmigа bo ‘ lgаn qiziqishlаrini оshiri sh , tabiatni sevishga, uni asrab-avaylashga undash,
o‘quvchilarni ekologik ta’lim-tarbiya ruhida tarbiyalash.
v) - o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatish, nutq madaniyatini oshirish, o‘z-o‘zini boshqarishga
yo‘naltirish, hotirjamlik, topqirlik xususiyatlarini rivojlantirish, o ‘ quvchilarning fikrlash doirasini
kengaytirish, darslik ustida mustaqil ishlash ko‘nikmalari, nutq va muloqot madaniyatini rivojlantirish .
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
hayvonot dunyosi haqidagi ma’lumotlarni qaysi axborot vositalaridan olishni bilish, ulardan foydalana olish,
hayvonot olami haqidagi ma’lumotlarni ajrata olish.
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
shaxsiy o‘quv maqsadlarini, zoologiya fanining mavzularini o‘rganishda, referat mavzusini tanlashda oldiga
qo‘yilgan maqsadini ifoda eta olish;
hayvonot olami haqidagi o‘rganganlarini, bilim va tajribalarni mustaqil ravishda muntazam oshirib borish;
tabiatda o‘z xatti-harakatlari bilan o‘zini nazorat qila olish.
Mashg‘ulot turi: Aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy, ko ʻ rgazmali, hamkorlikda ishlash
yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Umurtqali hayvon-lar tana haroratini saqlashiga
ko‘ra sovuqqonli va issiqqonli hayvonlarga bo‘li
nadi. Sovuqqonli hayvonlarning (baliq, amfibiya,
reptiliya) tana harorati tashqi muhitga bog‘liq.
Tashqi muhit harorati ortsa, tana harorati ham
ortadi va hayvon faollashadi. Muhit harorati
pasaysa, hay-vonning tana harorati pasayib, karaxt
holatga keladi. Issiqqonli hayvonlarda (qush va
sutemizuvchilar) tashqi muhit harorati o‘zgarsa
ham, tana harorati doimiyligi saqlanadi. Xordali
hayvonlarning qon aylanish sistemasi yopiq.
Lansetnikning qon aylanish doirasi bitta, yuragi bo‘lmaydi. Qonning harakati qontomirlar devorining qisqarishi
hisobiga amal-ga oshadi. Orqa aortadagi arterial qon to‘qimalarga, qorin aortasidagi venoz qon jabralarga boradi.
To‘qima va jabralarda gaz almashinuvi sodir bo‘ladi.
Baliqlarda ikki kamerali yurak vujudga kelgan. Yurak ikki qismdan: yurak bo‘lmachasi va qorinchadan iborat.
Bitta qon aylanish doirasiga ega. Yurakda venoz qon oqadi. Qon yurak qorinchasidan qorin aortasi orqali
jabralarga o‘tadi. Jabra kapillyarlarida gazlar almashinuvi sodir bo‘ladi. Arterial qon orqa aorta orqali butun
tanaga tarqaladi. To‘qima va organlarga kislorod berib, karbonat angidrid olib, venoz qonga aylanadi va yurak
oldi bo‘lmasiga quyiladi. Qon o‘pka va teriga borib, gazlar almashinuvi natijasida arterial qonga aylanadi.
Arterial qon o‘pka venalari orqali chap bo‘lmachaga quyiladi. Katta qon ayla-nish doirasida qorinchadan ikki xil
arteriya chiqadi. Uyqu arteriyasidan arterial qon chiqib, miyani oziq va kislo rod bilan ta’minlaydi. O‘rtadagi
qontomirdan aralash qon chiqadi va butun tanaga boradi. Yirik vena qontomiri orqali venoz qon o‘ng
bo‘lmachaga quyiladi.
III. Mustahkamlash: o‘tilgan mavzu yuzasidan savol javoblar o‘tkazish.
IV. Uyga vazifa : yangi mavzu yuzasidan bilimlarini mustaxkamlab kelish.
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Tufelka infuzoriyasining harakatlanishini kuzatish
Maqsadlar:
a) o‘quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg‘otiladi, ular mavzu asosida kerakli bilim va ko‘nikmalar
hosil qilish, mavzuga oid tarqatilgan topshiriqlarni yakka va guruh holatida o‘rganib, o‘zlashtirishga
erishish. S uhbat-muhokama orqali o‘ quvchilarning o ngi mavzuni qay darajada o‘zlashtirganligini nazorat
qilish.
b) hаyvоnоt оlаmigа bo ‘ lgаn qiziqishlаrini оshiri sh , tabiatni sevishga, uni asrab-avaylashga undash,
o‘quvchilarni ekologik ta’lim-tarbiya ruhida tarbiyalash.
v) - o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatish, nutq madaniyatini oshirish, o‘z-o‘zini boshqarishga
yo‘naltirish, hotirjamlik, topqirlik xususiyatlarini rivojlantirish, o ‘ quvchilarning fikrlash doirasini
kengaytirish, darslik ustida mustaqil ishlash ko‘nikmalari, nutq va muloqot madaniyatini rivojlantirish .
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
hayvonot dunyosi haqidagi ma’lumotlarni qaysi axborot vositalaridan olishni bilish, ulardan foydalana olish,
hayvonot olami haqidagi ma’lumotlarni ajrata olish.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
jamiyatda o‘z o‘rnini bilgan holda tabiatdagi voqea va jarayonlarga daxldorlikni his etish va hayvonotlarni
muhofaza qilish ishlarida faol ishtirok qila olishi.
Mashg‘ulot turi: Aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy, ko ʻ rgazmali, hamkorlikda ishlash
yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Maqsad: tufelka infuzoriyasining mikroskop yordamida harakatlanishini ko‘rish. Infuzoriyalar birinchi marta
pichan ivitmasida topilgan. “Infuzoriya” so‘zi ham lotin tilida “pichan ivitmasi hayvonlari” ma’nosini anglatadi.
Tufelka in-fuzoriyasi o‘simlik qoldiqlari ko‘p bo‘lgan suv havzalarida uchraydi. Uning uzunligi 0,1–0,3 mm
bo‘lib, tanasining shakli poyab zal tagiga o‘xshab ketadi. Tanasining sirti juda ko‘p kipriklar bilan qoplangan.
Kiprikchalarning tebra-nishi tufayli tufelka to‘mtoq tomoni bilan oldinga suzadi. Bizga kerak: mikroskop, 2–3
hafta oldin tayyorlab qo‘yilgan pichan ivitmasi, buyum va qoplagich oynalar, paxta tolasi, tomizg‘ich, qaychi,
filtr qog‘ozi. 1. Qaychidan foydalanganda o‘zingiz va o‘rtoqlaringizga tegib, noxush holatlar kelib chiqi-shidan
ehtiyot bo‘ling. 2. Mikropreparatni yon chetlaridan bosh va ko‘rsatkich barmoqlar bilan ushlang. 3.
Mikropreparatdagi obyekt ezilmasligi uchun mikroskop bilan ishlashda, ayniqsa, kichik obyektividan kattasiga
o‘tkazishda juda ehtiyot bo‘ling. Ishni bajarish tartibi: 1. Tomizg‘ich yordamida tufelka infuzoriyasi oldindan
tayyorlab qo‘yilgan pichan ivit-masidan 15–20 tomchi olib, buyum oynasiga tomizing. 2. Tufelka
infuzoriyasining harakatini sekinlashtirish uchun tomchiga bir necha dona paxta tolasi tashlang. 3. Tomchining
ustini qoplag‘ich oyna bilan yo ping va uning chetlaridagi suvni filtr qog‘oziga ehtiyotkor-lik bilan shimdirib
oling.
III. Mustahkamlash: o‘tilgan mavzu yuzasidan savol javoblar o‘tkazish .
IV. Uyga vazifa : yangi mavzu yuzasidan bilimlarini mustaxkamlab kelish.
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Hayvonlarning ko‘payishi
Maqsadlar:
a) o‘quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg‘otiladi, ular mavzu asosida kerakli bilim va ko‘nikmalar
hosil qilish, mavzuga oid tarqatilgan topshiriqlarni yakka va guruh holatida o‘rganib, o‘zlashtirishga
erishish. S uhbat-muhokama orqali o‘ quvchilarning o ngi mavzuni qay darajada o‘zlashtirganligini nazorat
qilish.
b) hаyvоnоt оlаmigа bo ‘ lgаn qiziqishlаrini оshiri sh , tabiatni sevishga, uni asrab-avaylashga undash,
o‘quvchilarni ekologik ta’lim-tarbiya ruhida tarbiyalash.
v) - o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatish, nutq madaniyatini oshirish, o‘z-o‘zini boshqarishga
yo‘naltirish, hotirjamlik, topqirlik xususiyatlarini rivojlantirish, o ‘ quvchilarning fikrlash doirasini
kengaytirish, darslik ustida mustaqil ishlash ko‘nikmalari, nutq va muloqot madaniyatini rivojlantirish .
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Kommunikativ kompetensiya:
o‘zi yashab turgan hududdagi hayvonlarni taniy olish, ularning nomlarini va yozilishini bilish.
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
hayvonot dunyosi haqidagi ma’lumotlarni qaysi axborot vositalaridan olishni bilish, ulardan foydalana olish,
hayvonot olami haqidagi ma’lumotlarni ajrata olish.
Mashg‘ulot turi: Aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy, ko ʻ rgazmali, hamkorlikda ishlash
yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Tabiatda umurtqasiz hayvon lar jinssiz va jinsiy usul-lar orqali ko‘payadi. Jinssiz ko‘payish umurtqasiz
hayvonlarning birmuncha sodda vakil larida kuzatilib, bunda yangi avlod somatik hujayradan rivojlanadi. Jinsiy
ko‘payish jinsiy organlarda hosil bo‘ladigan gametalarning qo‘shilishi bilan boradi. Erkaklik gametalari
spermatozoidlar deyilib, urug‘donlarda yetiladi. Urg‘ochilik jinsiy organi – tuxumdonlarda tuxum hujayralar
hosil bo‘ladi. Gametalar qo‘shilib, zigota hosil bo‘ladi. Undan esa ota va ona irsiy belgilariga ega bo‘lgan yangi
organizm rivoj lanadi. Ayrim jinsli hayvonlarda erkaklik va urg‘ochilik jinsiy organlari alohida organizmlarda
joylashgan. Bunga misol qilib hasharotlar, baliqlar, amfibiyalar, reptiliyalar, qushlar va sutemi-zuvchilarni
ko‘rsatish mumkin. Bitta organizmning o‘zida erkaklik hamda urg‘ochilik jinsiy organlari rivojlangan bo‘lsa,
germafrodit hayvon deyiladi. Yassi va halqali chuvalchanglar, qorinoyoqli mollyuskalar bunga misol bo‘la
oladi.
III. Mustahkamlash: o‘tilgan mavzu yuzasidan savol javoblar o‘tkazish .
IV. Uyga vazifa : yangi mavzu yuzasidan bilimlarini mustaxkamlab kelish.
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _____________ 20__yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:_________________________
Mavzu: Suyaklarniag tuzilishi va o‘sishi.
Maqsadlar:
a) odam organizmining tuzilishi, undagi organlar sistemasi, to‘qimalar va organlarning faoliyati, o‘sish va
rivojlanish qonuniyatlari haqida tushuncha berish, o‘quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg’otish,
mavzu asosida kerakli bilim va ko‘nikmalar hosil qilish, mavzuga oid tarqatilgan topshiriqlarni yakka va
guruh holatida o‘rganib, o‘zlashtirishga erishish.
b) odamning sog’lom bo‘lishi hamda uzoq umr ko‘rishida jismoniy tarbiya hamda sportning ahamiyati,
sog’lom turmush tarziga rioya qilishni tushuntirish,biologiya va tibbiyotga oid bilimlarini kengaytirish.
v) salomatlik odam organizmining biologik, aqliy, ruhiy, jismoniy holatlari va mehnat faoliyatining
muvozanatlashgan birligi haqida tushuncha berish, O‘zbekiston Respublikasida sog’lom, jismonan
baquvvat, bilimli, ma’naviy-axloqiy yetuk, har tomonlama kamol topgan shaxsni shakllantirish.
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Kommunikativ kompetensiya:
ijtimoiy vaziyatlarda ona tili hamda birorta xorijiy tilda o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda
muomala madaniyatiga amal qilish.
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, qayta ishlash, saqlash, ulardan foydalana
olish.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish,
o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilishi, unga rioya qilish.
Mashg’ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, yozma, og’zaki, ko‘rgazmali aralash mashg’ulot, suhbat, munozara, noananaviy, hamkorlikda
ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg’ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashg’ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.ʻ
II.Yangi mavzu bayoni:
Suyak tarkibi. Suyak biriktiruvchi to‘qimalarning bir xili bo‘lib, uzun o‘simtali
hujayralardan va to‘shsimon qattiq hujayra oralig’i moddasidan iborat.
Suyaklar nervlar va qon tomirlari bilan ta’minlangan, sirtdan yupqa suyakusti
pardasibilan qoplangan. Suyaklarning tuzilishi. Shakliga binoan suyaklar
naysimon, yassi, g’ovak va g’alvirsimon bo‘ladi. Naysimon suyaklar, o‘z
navbatida, 2 xil bo‘ladi: uzun naysimon suyaklar (yelka, bilak, tirsak, son,
boldir suyaklari), kalta naysimon suyaklar (qo‘l va oyoqning kaft va
barmoq suyaklari). Naysimon suyaklarning ko‘migi g’ovak, o‘rta qismi tig’iz
moddadan iborat bo‘lib, ichi kovak bo‘ladi, Naysimon suyaklarning kovagi
yog’simon sariq ilikbilan, ko‘migidagi g’ovak moddasi oralig’i esa qizil ilik
bilan to‘lgan boMadi. Qizil ilikda qonning shakilli elementlari hosil bo‘ladi
(20-rasm). Yassi suyaklarsirtqi tomondan tig’iz suyakusti pardasi bilan
qoplangan g’ovak moddadan iborat. G’ovak modda qizil ilik bilan toigan.
Bosh suyagidagi tepa, ensa, yuz> kurak va chanoq suyaklari yassi suyaklar
hisoblanadi. Yassi suyaklar himoya va tayanch funksiyasini bajaradi.
III. Mustahkamlash:
Suyak to‘qimasi tarkibiy qismlari va ularga xos xususiyatlami juftlab ko‘rsating:
A - suyak hujayralari, В - oraliq moddasi, D - suyak to‘qimasi, E - suyakusti
pardasi; 1 - qattiq toshsimon, 2 - nerv va qon tomirlari bilan ta’minlangan,
3 - yupqa, 4 - uzun o‘simtali.
IV. Uyga vazifa :
Odam har kuni o‘rta hisobda 2500-3000 qadam bosib, taxminan 20 km yo‘l yuradi. Odam bir yilda va 70
yoshga kirgunicha qancha yo‘l bosishi mumkin?

Maktab MMIBDO‘______ ______________________sana-___ ______________ 20__-yil

Sana: “__” _____________ 20__yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:_________________________
Mavzu: Leykotsitlar.
Maqsadlar:
a) odam organizmining tuzilishi, undagi organlar sistemasi, to‘qimalar va organlarning faoliyati, o‘sish va
rivojlanish qonuniyatlari haqida tushuncha berish, o‘quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg’otish,
mavzu asosida kerakli bilim va ko‘nikmalar hosil qilish, mavzuga oid tarqatilgan topshiriqlarni yakka va
guruh holatida o‘rganib, o‘zlashtirishga erishish.
b) odamning sog’lom bo‘lishi hamda uzoq umr ko‘rishida jismoniy tarbiya hamda sportning ahamiyati,
sog’lom turmush tarziga rioya qilishni tushuntirish,biologiya va tibbiyotga oid bilimlarini kengaytirish.
v) salomatlik odam organizmining biologik, aqliy, ruhiy, jismoniy holatlari va mehnat faoliyatining
muvozanatlashgan birligi haqida tushuncha berish, O‘zbekiston Respublikasida sog’lom, jismonan
baquvvat, bilimli, ma’naviy-axloqiy yetuk, har tomonlama kamol topgan shaxsni shakllantirish.
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
doimiy ravishda o‘zini o‘zi jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellectual rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot
davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish,
o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilishi, unga rioya qilish.
Milliy va umummadaniy kompetensiya:
vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lishni,
badiiy va san’at asarlarini tushunish.
Mashg’ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, yozma, og’zaki, ko‘rgazmali aralash mashg’ulot, suhbat, munozara, noananaviy, hamkorlikda
ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg’ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashg’ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.ʻ
II.Yangi mavzu bayoni:
Leykotsitlarning tuzilishi. Leykotsitlar - yadroga ega
bolgan, rangsiz hujayralar. Shuning uchun ularni oq
qon tanachalari ham deyiladi. Ular qizililik, limfa
tugunlari, ayrisimon bez, taloqda hosil bo‘ladi (26-
rasm). Ular 2—5 kun yashaydi. Leykotsitlarning shakli
o‘zgaruvchan bo‘lib, ular faol harakatlanish
xususiyatiga ega. 1 mm3 qonda 6 -8 ming leykotsitlar
bo‘ladi. Leykotsitlarning tuzilishi va funksiyasiga ko‘ra
bir-biridan farq qiladigan bir necha xili mavjud.
Leykotsitlarning funksiyasi. Leykotsitlar organizmni
har xil mikroblar va zaharli moddalardan himoya
qiladi. Leykotsitlarning ayrim xillari qon tomirlari devoridan to‘qimalarga o‘tish va u yerdagi begona
zarrachalarni qamrab olib, hazm qilish xususiyatiga ega. Bu hodisani rus olimi I. I. Mechnikov kashf
etgan va uni fagotsitoz (yunoncha «fagos» - yutaman, «sitos» hujayra), «yutuvchi» hujayralarni esa
fagotsitlar deb atagan.
III. Mustahkamlash:
1. Leykotsitlarning qattiq qobig’i bo‘lmasligi va tana shaklini oson o‘zgartira olish xususiyati ularning
himoya funksiyasida qanday ahamiyatga ega?
2. Yosh bolalar qonida leykotsitlar soni nisbatan ko‘p bolishi, bola ulg’ayishi davomida ular sonining
kamayib borishi aniqlangan. Nima sababdan shunday bo‘ladi?
IV. Uyga vazifa :
Insoniyat tarixida epidemiyali kasalliklar ko‘plab shahar va qishloqlar aholisini qirib yuborgan. Shunga
qaramasdan, nima sababdan ayrim odamlar tirik qolgan?
Maktab MMIBDO‘______ ______________________sana-___ ______________ 20__-yil

Sana: “__” _____________ 20__yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:_________________________
Mavzu: Organizmda energiya sarfi.
Maqsadlar:
a) odam organizmining tuzilishi, undagi organlar sistemasi, to‘qimalar va organlarning faoliyati, o‘sish va
rivojlanish qonuniyatlari haqida tushuncha berish, o‘quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg’otish,
mavzu asosida kerakli bilim va ko‘nikmalar hosil qilish, mavzuga oid tarqatilgan topshiriqlarni yakka va
guruh holatida o‘rganib, o‘zlashtirishga erishish.
b) odamning sog’lom bo‘lishi hamda uzoq umr ko‘rishida jismoniy tarbiya hamda sportning ahamiyati,
sog’lom turmush tarziga rioya qilishni tushuntirish,biologiya va tibbiyotga oid bilimlarini kengaytirish.
v) salomatlik odam organizmining biologik, aqliy, ruhiy, jismoniy holatlari va mehnat faoliyatining
muvozanatlashgan birligi haqida tushuncha berish, O‘zbekiston Respublikasida sog’lom, jismonan
baquvvat, bilimli, ma’naviy-axloqiy yetuk, har tomonlama kamol topgan shaxsni shakllantirish.
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, qayta ishlash, saqlash, ulardan foydalana
olish.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish,
o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilishi, unga rioya qilish.
Mashg’ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, yozma, og’zaki, ko‘rgazmali aralash mashg’ulot, suhbat, munozara, noananaviy, hamkorlikda
ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg’ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashg’ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.ʻ
II.Yangi mavzu bayoni:
Organizmda energiyaning o‘zgarishi.
Organizmda sodir bo‘lib turadigan
barcha jarayonlar (masalan, moddalar
almashinuvi, tana haroratini saqlash,
harakatlanish, organlarning ishlashi)
uchun energiya zarur. Bir kecha-
kunduzda tana massasi 70 kg bo‘lgan
odam taxminan 2500 kkal energiya
sarflaydi. Bu energiyani organizm ovqat
tarkibidagi organik birikmalardan oladi.
Hujayralarda muttasil sodir bo‘ladigan bir guruh o‘zgarishlar natijasida organizm energiya bilan
to‘ldiriladi. Boshqa guruh o‘zgarishlarda energiya sarf bo‘ladi. Hujayralarda energiya organik
moddalarda kimyoviy bog’lar shaklida saqlanadi. Organik birikmalar parchalanganida ulardagi
kimyoviy energiya elektr, mexanik yoki issiqlik energiyasiga aylanadi. Nerv impulslarining elektr
energiyasi axborotni nerv tolalari bo‘ylab o‘tkazilishini, mexanik energiya skelet muskullari, yurak,
diafragmaning qisqarishini ta’minlaydi. Oqsilga boy ovqat o‘quvchining aqliy va jismoniy faoliyatini
oshiradi. Soat ll 00 da bo'ladigan ikkinchi nonushta buterbrod yoki bulochka bilan choy yoki kofedan
iborat bo'ladi.
III. Mustahkamlash:
Katta yoshda odam ovqat ratsionida oqsillar 15 %, yog’lar 18 %, uglevodlar 67 % ni tashkil etadi.
Agar odamning bir sutkalik energiya sarfi 2500 kkal bo'lsa, uning ovqat ratsionida oqsil, yog’ va uglevodlar
miqdori qanchadan bo‘lishi kerak?
IV. Uyga vazifa :
Og’ir jismoniy mehnat juda katta energiya sarfi bilan bog’liq. U holda nima sababdan semirgan kishi
jismoniy mehnat qilgamda tez toliqib qoladi?
Maktab MMIBDO‘______ ______________________sana-___ ______________ 20__-yil

Sana: “__” _____________ 20__yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:_________________________
Mavzu: Shartli reflekslarning hosil ho‘lishi va tormozlanishi.
Maqsadlar:
a) odam organizmining tuzilishi, undagi organlar sistemasi, to‘qimalar va organlarning faoliyati, o‘sish va
rivojlanish qonuniyatlari haqida tushuncha berish, o‘quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg’otish,
mavzu asosida kerakli bilim va ko‘nikmalar hosil qilish, mavzuga oid tarqatilgan topshiriqlarni yakka va
guruh holatida o‘rganib, o‘zlashtirishga erishish.
b) odamning sog’lom bo‘lishi hamda uzoq umr ko‘rishida jismoniy tarbiya hamda sportning ahamiyati,
sog’lom turmush tarziga rioya qilishni tushuntirish,biologiya va tibbiyotga oid bilimlarini kengaytirish.
v) salomatlik odam organizmining biologik, aqliy, ruhiy, jismoniy holatlari va mehnat faoliyatining
muvozanatlashgan birligi haqida tushuncha berish, O‘zbekiston Respublikasida sog’lom, jismonan
baquvvat, bilimli, ma’naviy-axloqiy yetuk, har tomonlama kamol topgan shaxsni shakllantirish.
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
doimiy ravishda o‘zini o‘zi jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellectual rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot
davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish,
o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilishi, unga rioya qilish.
Milliy va umummadaniy kompetensiya:
vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lishni,
badiiy va san’at asarlarini tushunish.
Mashg’ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, yozma, og’zaki, ko‘rgazmali aralash mashg’ulot, suhbat, munozara, noananaviy, hamkorlikda
ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg’ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Shartli reflekslarning hosil boiishi. I. P. Pavlov shartli
reflekslar hosil bo ʻ lishini itlarda tajriba orqali
ko‘rsatib bergan. Tajnbada it harakatlanmasligi
uchun maxsus dastgohga joylashtirilgan (72-rasm).
Itga ovqat berilganda unda reflektor tarzda solak
ajrala boshlagan, ya’ni shartsiz refleks paydo boigan.
Shartli refleks hosil qilish uchun itga ovqat berishdan
yarim minut oldin elektr chirogl yoqib qo‘yilgan. Bu
ish bir necha marta takrorlangach, chiroq yoqilganida
ovqat bo ʻ lmasa ham itda so ʻ lak ajrala boshlagan.
Tajribada ovqat berilishi solak ajralishi uchun shartsiz
ta’sirlovchi, chiroqning yo ʻ qilishi so ʻ lak ajralishi uchun signal, ya’ni shartli ta’sirlovchiboiadi.
Shartli reflekslar shartsiz reflekslar asosida muayyan shartlita’sirlovchi ta’sirida hosil bo‘ladi. Ularning
hosil boiishi bosh miya katta yarimsharlari po‘stlog’i bilan bog’liq. Har bir organizmning o‘ziga xos
bo‘lgan shartli reflekslari muhit sharoiti ta’sirida o'zgarib turadi.
III. Mustahkamlash:
Tanaffusdan oldin o‘quvchilarning darsga e’tibori kamayib, «jonlanish» boshlanishi seziladi.
O'qituvchining maktab direktorining hozir sinfga kirishi to‘g’risida xabari ularni tinchlantirdi. Buning
sababini tushuntirib bering.
IV. Uyga vazifa :
1. Nima uchun ovqatlanayotgan bolaning ishtahasi otasining tanbehidan so‘ng bo‘g’ilib qoladi?
2. Shartli reflekslar, agar shartli ta’sirlovchi bolmasa, asta-sekin so‘nadi. Shartsiz reflekslar ham so‘nishi
mumkinmi?
Maktab MMIBDO‘______ ______________________sana-___ ______________ 20__-yil

Sana: “__” _____________ 20__yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:_________________________
Mavzu: Ko‘rish analizatorlari.
Maqsadlar:
a) odam organizmining tuzilishi, undagi organlar sistemasi, to‘qimalar va organlarning faoliyati, o‘sish va
rivojlanish qonuniyatlari haqida tushuncha berish, o‘quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg’otish,
mavzu asosida kerakli bilim va ko‘nikmalar hosil qilish, mavzuga oid tarqatilgan topshiriqlarni yakka va
guruh holatida o‘rganib, o‘zlashtirishga erishish.
b) odamning sog’lom bo‘lishi hamda uzoq umr ko‘rishida jismoniy tarbiya hamda sportning ahamiyati,
sog’lom turmush tarziga rioya qilishni tushuntirish,biologiya va tibbiyotga oid bilimlarini kengaytirish.
v) salomatlik odam organizmining biologik, aqliy, ruhiy, jismoniy holatlari va mehnat faoliyatining
muvozanatlashgan birligi haqida tushuncha berish, O‘zbekiston Respublikasida sog’lom, jismonan
baquvvat, bilimli, ma’naviy-axloqiy yetuk, har tomonlama kamol topgan shaxsni shakllantirish.
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Kommunikativ kompetensiya:
ijtimoiy vaziyatlarda ona tili hamda birorta xorijiy tilda o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda
muomala madaniyatiga amal qilish.
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
doimiy ravishda o‘zini o‘zi jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellectual rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot
davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish,
o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilishi, unga rioya qilish.
Mashg’ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, yozma, og’zaki, ko‘rgazmali aralash mashg’ulot, suhbat, munozara, noananaviy, hamkorlikda
ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg’ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashg’ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.ʻ
II.Yangi mavzu bayoni:
Ko‘rishning ahamiyati. Ko'rish orqali biz tevarak-atrofdagi narsalar va hodisalarni payqaymiz,
ularning harakatini va o‘ zgarishini kuzatamiz, shakli, rangi. olchami va turgan joyini bilib olamiz.
Insonning o‘ qishi, yozishi, rasm chizishi, tomosha qilishi, transport vositalarini haydashi, ilm olishi,
hunar o‘ rganishi va boshqa barcha faoliyati ko‘rish bilan bog’liq. Odam tashqi dunyodan oladigan
axborotning deyarli 90 % ini ko‘z orqali qabul qiladi. Ko‘zning tuzilishi. Ko‘z - yorug’ lik ta’sirini
sezadigan ko‘rish organi bo‘lib, ko‘rish analizatorining periferik qismi hisoblanadi. Ko‘rish organi ko ‘ z
soqqasiva qo‘ shimcha organlar: qovoqlar, kipriklar, ko‘ z
muskullari va yosh bezlaridan iborat (80-rasm). Ko‘z soqqasi
sharsimon shaklda bo‘ lib, ko‘ z kosasi ichida joylashgan.
Ko‘z kosasi ichki yuzasidan ko‘z soqqasi sirtiga ko‘ zni
harakatlantiruvchi muskullar chiqadi. Ko‘z soqqasi tig’ iz
oqsil parda bilan qoplangan (81-rasm). Oqsil parda ko‘zm
mexamk va kimyoviy ta’sirdan, mikroorganizmlar va begona
moddalardan himoya qiladi. Oqsil pardaning ko‘z oldida
joylashgan qismi shaffof bo‘lib, shoxsimon parda, qolgan
qismi esa sklera deyiladi.
III. Mustahkamlash:
Ko‘z soqqasi pardalari va ularga xos tuzilish belgilarini juftlab yozing: A - oqsil parda,
В - tomirli parda, D - to‘r parda, E - kamalak parda; 1 - qon tomirlari va pigmentli hujayralardan
iborat, oldingi qismi kamalak pardani hosil qiladi, 2 - yoruglikka sezgir kolbasimon va tayoqchasimon
hujayralardan iborat, 3 - oldingi qismi tiniq muguz qavatni hosil qiladi, 4 - tomirli pardaning oldingi rangli
qismi.
IV. Uyga vazifa :
Nima uchrn «ko‘z qaraydi, lekin miya ko ‘ radi», deyishadi?
Maktab MMIBDO‘______ ______________________sana-___ ______________ 20__-yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Hayotning hujayrasiz shakllari.
Maqsadlar:
a) hayot haqidagi barcha asosiy qonunlar to‘g‘risidagi bilimlarni o‘rgatash, tirik organizmlarning asosiy
xususiyatlari va ularning xilma-xilligini hayotiy misollar orqali ko‘rsatish, o‘quvchilarda mavzuga nisbatan
qiziqish uyg‘otish, mavzu asosida kerakli bilim va ko‘nikmalar hosil qilish, mavzuga oid tarqatilgan
topshiriqlarni yakka va guruh holatida o‘rganib, o‘zlashtirishga erishish.
b) organik olamning xilma-xilligi va tirik organizmlarning tuzilmalari bilan tanishtirish, organizmlarning
individual rivojlanishi va ko‘payishi, rivojlanish jarayonining o‘ziga xos tomonlarini tushuntirish
irsiyat va o‘zgaruvchanlik hodisalarining qarama-qarshiligi, o‘zaro bog‘liqligini o‘rgatish, biologiyaga oid
bilimlarini kengaytirish.
v) O‘zbekiston Respublikasida sog‘lom, jismonan baquvvat, bilimli, ma’naviy-axloqiy yetuk, har
tomonlama kamol topgan shaxsni shakllantirish.
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
doimiy ravishda o‘zini-o‘zi jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellectual rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot
davomida tirik organizmlar (prokariot, eukariotlar, ularning hujayraviy, individual rivojlanish, irsiyat va
o‘zgaruvchanlik, seleksiya) haqida mustaqil ma’lumotlarni o‘qib-o‘rganish.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish,
o‘zining fuqarolik burchi va huquqlarini bilishi.
Milliy va umummadaniy kompetensiya:
vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lishni,
badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy me’yorlarga va sog‘lom turmush tarziga amal
qilish.
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy, hamkorlikda
ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko ‘ rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashg‘ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.ʻ
II.Yangi mavzu bayoni:
Viruslar inson hayotiga katta xavf soladi.
ular bir necha yuqumli kasalliklar (gripp,
quturish, sariq kasalligi, ensefalit, qizilcha
va boshqalar)ning qo‘zg‘atuvchilari
hisoblanadi. Viruslar faqat hujayralarda
yashaydi. ular hujayra ichi parazitlaridir.
Viruslar hujayradan tashqarida erkin va faol
holatda uchramaydi, ko‘payish xususiyatiga
ham ega emas (2- rasm). Viruslar hujayraviy tuzilishga ega organizmlardan farq qilib, o‘z metabolizimiga,
ya’ni mustaqil oqsil sintezlash xususiyatiga ega emas. Hujayraviy tuzilishdagi organizmlarda DNkva
RNkkabi nuklein kislotalar bo‘lib, viruslarda ularning faqat biri uchrashi mumkin. Shunga ko‘ra viruslar
DNkyoki RNksaqlovchi guruhlarga ajratiladi. Bakteriofag, adenovirus kabi viruslar DNkga ega, ensefalit,
qizamiq, qizilcha, qutirish, gripp kabi kasalliklarni keltirib chiqaradigan viruslarda RNkbo‘ladi. Viruslar
nukleoproteinlarga o‘xshash bo‘lib, ular nuklein kislota (DNkyoki RNk) va uning atrofini o‘rab turadigan
virus qobig‘ini hosil qiladigan oqsillardan iborat. Virus qobig‘i kapsid deb ataladi.
III. Mustahkamlash:
1. Viruslar qanday tuzilishga ega?
2. Virus hujayraga qanday yo‘llar bilan o‘tadi?
IV. Uyga vazifa :
Viruslar qanday kasalliklarni keltirib chiqaradi?
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Prokariot va eukariot hujayralar.
Maqsadlar:
a) hayot haqidagi barcha asosiy qonunlar to‘g‘risidagi bilimlarni o‘rgatash, tirik organizmlarning asosiy
xususiyatlari va ularning xilma-xilligini hayotiy misollar orqali ko‘rsatish, o‘quvchilarda mavzuga nisbatan
qiziqish uyg‘otish, mavzu asosida kerakli bilim va ko‘nikmalar hosil qilish, mavzuga oid tarqatilgan
topshiriqlarni yakka va guruh holatida o‘rganib, o‘zlashtirishga erishish.
b) organik olamning xilma-xilligi va tirik organizmlarning tuzilmalari bilan tanishtirish, organizmlarning
individual rivojlanishi va ko‘payishi, rivojlanish jarayonining o‘ziga xos tomonlarini tushuntirish
irsiyat va o‘zgaruvchanlik hodisalarining qarama-qarshiligi, o‘zaro bog‘liqligini o‘rgatish, biologiyaga oid
bilimlarini kengaytirish.
v) O‘zbekiston Respublikasida sog‘lom, jismonan baquvvat, bilimli, ma’naviy-axloqiy yetuk, har
tomonlama kamol topgan shaxsni shakllantirish.
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
doimiy ravishda o‘zini-o‘zi jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellectual rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot
davomida tirik organizmlar (prokariot, eukariotlar, ularning hujayraviy, individual rivojlanish, irsiyat va
o‘zgaruvchanlik, seleksiya) haqida mustaqil ma’lumotlarni o‘qib-o‘rganish.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish,
o‘zining fuqarolik burchi va huquqlarini bilishi.
Milliy va umummadaniy kompetensiya:
vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lishni,
badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy me’yorlarga va sog‘lom turmush tarziga amal
qilish.
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy, hamkorlikda
ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko ‘ rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashg‘ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.ʻ
II.Yangi mavzu bayoni:
Prokariot va eukariot hujayralarning tuzilishida o‘xshashlik va farqli tomonlari mavjud. ularning o‘xshashlik
tomonlari har ikkala hujayralarda hujayra qobig‘i, sitoplazma, ribosoma, nuklein kislotalardan DNkva
RNklar bo‘ladi. Prokariot va eukariot hujayralarda oqsil sintezi ribosomalarda kechadi. Irsiy axborotni
nasldan naslga berilishi ham nuklein kislotalar orqali
beriladi. Prokariot va eukariot hujayralarning ikkiga
bo‘linib ko‘payishi, oziqlanishi, nafas olishida o‘xshashlik
tomonlar mavjud. Prokariot va eukariot hujayralarning
asosiy farqlari quyidagi jihatlarda namoyon bo‘ladi:
eukariot hujayralarda shakllangan yadro, asosiy organoidlar
mitoxondriya, endoplazmatik to‘rkabi organoidlar bo‘ladi.
Prokariot hujayralarda yadro, mitoxondriya, endoplazmatik
to‘r kabi asosiy organoidlar bo‘lmaydi. Prokariot va
eukariot hujayralarning bo‘linishida ham farq kuzatiladi.
Prokariot organizmlar hujayrasi to‘g‘ridan to‘g‘ri bo‘linadi,
ya’ni mitoz kuzatilmaydi, eukariot hujayra esa asosan mitoz usulida bo‘linadi.
III. Mustahkamlash:
1. Prokariot va eukariot hujayralarining o‘xshashlik va farqli tomonlari nimadan iborat?
2. Zamburug‘ hujayrasi bilan o‘simlik hujayrasining farqli tomonlarini ayting.
IV. Uyga vazifa :
Hayvon hujayrasi bilan o‘simlik hujayrasining farqli tomonlarini yoritib bering.
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Hujayraning oziqlanishi.
Maqsadlar:
a) hayot haqidagi barcha asosiy qonunlar to‘g‘risidagi bilimlarni o‘rgatash, tirik organizmlarning asosiy
xususiyatlari va ularning xilma-xilligini hayotiy misollar orqali ko‘rsatish, o‘quvchilarda mavzuga nisbatan
qiziqish uyg‘otish, mavzu asosida kerakli bilim va ko‘nikmalar hosil qilish, mavzuga oid tarqatilgan
topshiriqlarni yakka va guruh holatida o‘rganib, o‘zlashtirishga erishish.
b) organik olamning xilma-xilligi va tirik organizmlarning tuzilmalari bilan tanishtirish, organizmlarning
individual rivojlanishi va ko‘payishi, rivojlanish jarayonining o‘ziga xos tomonlarini tushuntirish
irsiyat va o‘zgaruvchanlik hodisalarining qarama-qarshiligi, o‘zaro bog‘liqligini o‘rgatish, biologiyaga oid
bilimlarini kengaytirish.
v) O‘zbekiston Respublikasida sog‘lom, jismonan baquvvat, bilimli, ma’naviy-axloqiy yetuk, har
tomonlama kamol topgan shaxsni shakllantirish.
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Kommunikativ kompetensiya:
ijtimoiy vaziyatlarda ona tili hamda birorta xorijiy tilda o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda
muomala madaniyatiga amal qilish, ijtimoiy moslashuvchanlik, hamkorlikda jamoada ishlay olishi,
biologiyadan olgan bilimlari asosida prokariot, eukariot organizmlarni bilish.
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
mediamanbalardan zarur prokariot, eukariot organizmlar, hujayra va uning tarkibiy qismi, ontogenez,
genetika va seleksiyaga oid ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, qayta ishlash, saqlash, ulardan
foydalana olish.
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy, hamkorlikda
ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko ‘ rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashg‘ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.ʻ
II.Yangi mavzu bayoni:
Avtotrof hujayralar. Bu guruh hujayralari organik
moddalarni anorganik birikmalardan (СO2, Н2ova h.k)
sintezlay oladi. energiyasi kam shu moddalardan
hujayralar glukoza, aminokislotalarni keyin esa
murakkabroq birikmalarni: murakkab uglevodlar, oqsil
kabi moddalarni sintezlaydi. organik birikmalarni
anorganik birikmalardan sintez qila oladigan hujayralarni
avtotrof hujayralar yoki to‘g‘ridan to‘g‘ri avtotroflardeb
ataladi. Yer yuzidagi asosiy avtotroflar yashil
o‘simliklarning hujayralaridir. Mikroorganizmlar ning
ma’lum bir guruhi ham avtotrof yo‘l bilan oziqlanadi.
Geterotrof hujayralar. Geterotorof hujayralar anorganik
moddalardan organik moddalarni sintezlay olmaydi.
Bunday hujayralar tayyor organik moddalarga ehtiyoj
sezadigan hujayralar geterotrof hujayralar yoki geterotroflar deb ataladi. Fotosintez. o‘simlik hujayralari
ham kecha-kunduz nafas olib, tashqi muhitga karbonat angidrid gazini ajratib turadi. Lekin fotosintez
natijasida o‘simlik hujayrasidan ajralib chiqadigan kislorod miqdori bir vaqtda davom etadigan nafas olish
jarayonida olinadigan kisloroddan 20–30 baravar ko‘p bo‘ladi.
III. Mustahkamlash:
1. Tirik organizmlar oziqlanish xiliga qarab qanday guruhlarga ajratiladi?
2. Fotosintez deb nimaga aytiladi?
IV. Uyga vazifa :
1. Fotosintezning yorug‘lik bosqichida qanday jarayonlar amalga oshadi?
2. Fotosintezning qorong‘ilik bosqichida qanday jarayonlar amalga oshadi?
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Urug‘lanish.
Maqsadlar:
a) hayot haqidagi barcha asosiy qonunlar to‘g‘risidagi bilimlarni o‘rgatash, tirik organizmlarning asosiy
xususiyatlari va ularning xilma-xilligini hayotiy misollar orqali ko‘rsatish, o‘quvchilarda mavzuga nisbatan
qiziqish uyg‘otish, mavzu asosida kerakli bilim va ko‘nikmalar hosil qilish, mavzuga oid tarqatilgan
topshiriqlarni yakka va guruh holatida o‘rganib, o‘zlashtirishga erishish.
b) organik olamning xilma-xilligi va tirik organizmlarning tuzilmalari bilan tanishtirish, organizmlarning
individual rivojlanishi va ko‘payishi, rivojlanish jarayonining o‘ziga xos tomonlarini tushuntirish
irsiyat va o‘zgaruvchanlik hodisalarining qarama-qarshiligi, o‘zaro bog‘liqligini o‘rgatish, biologiyaga oid
bilimlarini kengaytirish.
v) O‘zbekiston Respublikasida sog‘lom, jismonan baquvvat, bilimli, ma’naviy-axloqiy yetuk, har
tomonlama kamol topgan shaxsni shakllantirish.
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
mediamanbalardan zarur prokariot, eukariot organizmlar, hujayra va uning tarkibiy qismi, ontogenez,
genetika va seleksiyaga oid ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, qayta ishlash, saqlash, ulardan
foydalana olish.
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
doimiy ravishda o‘zini-o‘zi jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellectual rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot
davomida tirik organizmlar (prokariot, eukariotlar, ularning hujayraviy, individual rivojlanish, irsiyat va
o‘zgaruvchanlik, seleksiya) haqida mustaqil ma’lumotlarni o‘qib-o‘rganish.
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy, hamkorlikda
ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko ‘ rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashg‘ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.ʻ
II.Yangi mavzu bayoni:
Urug‘lanishdeb –xromosomalarning gaploid to‘plamiga
ega bo‘lgan urg‘ochi va erkak gametalar (jinsiy
hujayralar)ning bir-biriga qo‘shilishiga aytiladi.
urug‘langan tuxum hujayrazigotadeb ataladi. Zigota
yadrosida xromosomalarning hammasi yana juft bo‘lib
qoladi: Har bir juft gomologik xromosomaning bittasi
otadan o‘tgan, ikkinchisi onadan o‘tgan xromosoma
bo‘ladi. Demak, urug‘lanish vaqtida organizmlar har bir
turning somatik hujayralari uchun xarakterli bo‘lgan
xromosomalarning diploid to‘plami tiklanadi.
Hayvonlarda urug‘lanish. ko‘pgina suv hayvonlari,
jumladan, baliqlar va suvda hamda quruqlikda
yashovchilarda urug‘lanish bevosita suv bilan bog‘liq.
Bu hayvonlar ko‘payish davrida juda ko‘p tu xum
hujayra va spermatozoidini suvga chiqaradi. Suv orqali
spermatozoid tuxum hujayra ichiga kirib uni
urug‘lantiradi. Bu jarayonga tashqi urug‘lanish deyiladi. Quruqlikda yashaydigan hayvonlarda esa ichki
urug‘lanish kuzatiladi.
III. Mustahkamlash:
1. Hayvonlarda urug‘lanish qanday xillarga ajratiladi? Ularni misollar asosida tushuntirib bering.
2. O‘simliklarda qo‘sh urug‘lanish qanday amalga oshadi?
3. Qo‘sh urug‘lanish hodisasi va endospermning triploid tabiatini qaysi olimlar tomonidan kashf etilgan?
IV. Uyga vazifa :
Partenogenez deb nimaga aytiladi? Partenogenez xillarini misollar asosida tushuntirib bering.
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Genlarning polimer ва ko‘p tomonlama ta’siri.
Maqsadlar:
a) hayot haqidagi barcha asosiy qonunlar to‘g‘risidagi bilimlarni o‘rgatash, tirik organizmlarning asosiy
xususiyatlari va ularning xilma-xilligini hayotiy misollar orqali ko‘rsatish, o‘quvchilarda mavzuga nisbatan
qiziqish uyg‘otish, mavzu asosida kerakli bilim va ko‘nikmalar hosil qilish, mavzuga oid tarqatilgan
topshiriqlarni yakka va guruh holatida o‘rganib, o‘zlashtirishga erishish.
b) organik olamning xilma-xilligi va tirik organizmlarning tuzilmalari bilan tanishtirish, organizmlarning
individual rivojlanishi va ko‘payishi, rivojlanish jarayonining o‘ziga xos tomonlarini tushuntirish
irsiyat va o‘zgaruvchanlik hodisalarining qarama-qarshiligi, o‘zaro bog‘liqligini o‘rgatish, biologiyaga oid
bilimlarini kengaytirish.
v) O‘zbekiston Respublikasida sog‘lom, jismonan baquvvat, bilimli, ma’naviy-axloqiy yetuk, har
tomonlama kamol topgan shaxsni shakllantirish.
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
mediamanbalardan zarur prokariot, eukariot organizmlar, hujayra va uning tarkibiy qismi, ontogenez,
genetika va seleksiyaga oid ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, qayta ishlash, saqlash, ulardan
foydalana olish.
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
doimiy ravishda o‘zini-o‘zi jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellectual rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot
davomida tirik organizmlar (prokariot, eukariotlar, ularning hujayraviy, individual rivojlanish, irsiyat va
o‘zgaruvchanlik, seleksiya) haqida mustaqil ma’lumotlarni o‘qib-o‘rganish.
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy, hamkorlikda
ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko ‘ rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashg‘ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.ʻ
II.Yangi mavzu bayoni:
Genlarning polimer ta’siri.Allel bo‘lmagan bir nechta genning bitta belgining rivojlanishiga o‘xshash ta’sir
ko‘rsatishi genlarning polimer ta’sirideyiladi. Genlarning polimer ta’siri organizmlarning miqdoriy
belgilarida uchraydi. Masalan, hayvonlarning vazni, o‘sishi, o‘simliklarning bo‘yi, tovuqlarning tuxum
qilishi, qoramol sutining miqdori va yog‘liligi, o‘simliklar tarkibidagi vitaminlar miqdori va boshqalar.
Miqdor belgilarning rivojlanish darajasi unga ta’sir etuvchi polimer genlar soniga bog‘liq bo‘ladi.
Genlarning ko‘p tomonlama ta’siri. Bitta genning bir qancha belgining rivojlanishiga ta’siri ham aniqlangan.
Bu hodisa pleyotropiya deb ataladi. Pleyotropiya hodisasi tabiatda keng tarqalgan. Bu hodisa o‘simliklar
bilan hayvonlarning ko‘p genida uchraydi. organizm belgilarining rivojlanib borishi ko‘pgina genlarning
o‘zaro ta’siriga bog‘liq bo‘ladi, har bir gen esa ko‘p tomonlama ta’sir etadi va organizmning bir emas, balki
ko‘pgina belglarining rivojlanishiga ta’sir qiladi.
III. Mustahkamlash:
1. Genlarning polimer irsiylanishini birinchi bo‘lib qaysi olim o‘rgangan?
2. Genlarning polimer irsiylanishida fenotip va genotip jihatdan nisbat qanday bo‘ladi?
IV. Uyga vazifa :
1. Genlarning ko‘p tomonlama ta’sirining mohiyati nimadan iborat?
2. Genlarning o‘zaro ta’sirining Mendel qonunlaridan qanday farqli tomonlari mavjud?
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Odamdagi irsiy kasalliklar.
Maqsadlar:
a) hayot haqidagi barcha asosiy qonunlar to‘g‘risidagi bilimlarni o‘rgatash, tirik organizmlarning asosiy
xususiyatlari va ularning xilma-xilligini hayotiy misollar orqali ko‘rsatish, o‘quvchilarda mavzuga nisbatan
qiziqish uyg‘otish, mavzu asosida kerakli bilim va ko‘nikmalar hosil qilish, mavzuga oid tarqatilgan
topshiriqlarni yakka va guruh holatida o‘rganib, o‘zlashtirishga erishish.
b) organik olamning xilma-xilligi va tirik organizmlarning tuzilmalari bilan tanishtirish, organizmlarning
individual rivojlanishi va ko‘payishi, rivojlanish jarayonining o‘ziga xos tomonlarini tushuntirish
irsiyat va o‘zgaruvchanlik hodisalarining qarama-qarshiligi, o‘zaro bog‘liqligini o‘rgatish, biologiyaga oid
bilimlarini kengaytirish.
v) O‘zbekiston Respublikasida sog‘lom, jismonan baquvvat, bilimli, ma’naviy-axloqiy yetuk, har
tomonlama kamol topgan shaxsni shakllantirish.
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
mediamanbalardan zarur prokariot, eukariot organizmlar, hujayra va uning tarkibiy qismi, ontogenez,
genetika va seleksiyaga oid ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, qayta ishlash, saqlash, ulardan
foydalana olish.
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
doimiy ravishda o‘zini-o‘zi jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellectual rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot
davomida tirik organizmlar (prokariot, eukariotlar, ularning hujayraviy, individual rivojlanish, irsiyat va
o‘zgaruvchanlik, seleksiya) haqida mustaqil ma’lumotlarni o‘qib-o‘rganish.
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy, hamkorlikda
ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko ‘ rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashg‘ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.ʻ
II.Yangi mavzu bayoni:
Tibbiyot genetikasi irsiy kasalliklarni aniqlash va davolash uchun bir qator tezkor immunologik,
biokimyoviy, sitogenetik va boshqa usullarini ishlab chiqdi. Masalan, fenilketonuriya, raxit, polimiyelit
kasalliklarni har xil dori-darmonlar yordamida davolash
yo‘llari topildi. Tibbiyot genetikasining ahamiyati,
ayniqsa insoniyat tarixi ning hozirgi davrida beqiyos
ortib bormoqda. Chunki yer kurrasidagi ekologik
muhitning keskin yomonlashayotgani va undagi fizik-
kimyoviy mutagen omillarning barcha
organizmlarga, jumladan, odam nasliga o‘ta salbiy
ta’sir etayotganligi tufayli, ularda irsiy kasalliklar
ko‘payib bormoqda. Irsiy kasalliklarni o‘rganish, ular
ning oldini olish va davolashning samarali metodlarini
yaratish sohasidagi tibbiyot genetikasining mas’uliyati
va ahamiyati yanada ortmoqda. Irsiy kasalliklar shartli
ravishda ikkiga: gen va xromosoma kasalliklariga
ajratiladi. Odamdagi xromosoma kasalliklari. Tibbiyot
genetikasida sitogenetik metodni samarali qo‘llash
natijasida odamda xromosomalar soni hamda ular tuzilishining o‘zgarishi bilan bog‘liq anchagina irsiy
kasalliklar bor ekanligi aniqlangan.
III. Mustahkamlash:
1. Tibbiyot genetikasining asosiy vazifasi nimadan iborat?
2. Odamdagi xromosoma kasalliklarining sababi nima?
IV. Uyga vazifa :
"Daun sindromi"ning sabablari nima?
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Hujayraning anorganik birikmalari.
Maqsadlar:
a) biologiya tirik organizmlarning tuzilishi, o‘ziga xos xususiyatlari, ko‘payishi, rivojlanishi, kelib chiqishi,
tabiiy jamoalar va yashash muhiti bilan o‘zaro munosabatlarini o‘rgatish, olamning ilmiy manzarasini keng
anglagan holda kelgusida shaxs sifatida shakllanishi, kasb tanlashda, ilmiy dunyoqarashlarini kengaytirish
hamda ekologik tafakkurga ega bo‘lishga zamin yaratish.
b) o‘quvchilarda mustaqil ravishda hayotning quyi tuzilish darajasidan yuqori tuzilish darajasiga qadar
tabiatga yaxlit sistema sifatida qarashni, biologik tushuncha, nazariya va qonuniyatlarni umumlashtirish, ular
o‘rtasidagi sabab-oqibat zanjirini o‘rnatgan holda bir tizimga keltirishni o‘rgatish.
v) biologik muammolar yechimi uchun zarur qarorlarni qabul qila olish ko‘nikmalarini shakllantirish.
Kommunikativ kompetensiya:
o‘quvchi biologik tushunchaga ega bo‘lishi, o‘z ona tilida hamda birorta xorijiy tilda dastlabki
tushunchalarni ishlata olishi;
mavzu bo‘yicha tavsiya etilgan o‘quv topshiriqlari va o‘qituvchining savollariga yozma va og‘zaki javob
berishda ta’lim olayotgan til me’yorlariga rioya qilish; kichik guruhlar bilan ishlash jarayonida faol ishtirok
etish.
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
o‘quvchi biologiya fanining yangiliklari, rivojlanishi bo‘yicha respublikamizda amalga oshirilayotgan ishlar
haqidagi ma’lumotlarni ilmiy-ommabop materiallardan foydalanib, zarur ma’lumotlarni izlab topa olishi;
darslikning kirish qismida berilgan ko‘rsatmalar asosida o‘rganilgan mavzu matniga reja tuza olish;
matndan foydalanib savollarga javob topish, amaliy xarakterdagi topshiriq larni bajara olish.
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, klaster, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy,
hamkorlikda ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Hujayraning hayot faoliyatida mineral tuzlar
ham muhim ahamiyatga ega. Mineral tuzlar
hujayrada kation va anionlar yoki kristall
shaklida uchraydi. Kation va anionlarning
hujayra ichidagi va tashqi qismidagi miqdori
farq qiladi. Natijada hujayraning ichki va
tashqi muhiti o‘rtasida potensiallar farqi
yuzaga keladi. Ko‘plab kationlar hujayra ichi
va uning tashqarisida notekis taqsimlangan.
III. Mustahkamlash:
Hujayra ichki muhitining kuchsiz ishqoriy
holatda doimiy saqlash xususiyati buferlik
deyiladi. Bufer eritma tarkibi kuchsiz kislota
va uning eruvchan tuzi aralashmasidan iborat
eritmadir. Hujayrada kislotalilik muhiti
ortganda manbai tuz bo‘lgan anionlar
vodorod ionlari bilan bog‘lanadi. Agar
kislotalik pasaysa, vodorod ionlari ajralib chiqadi. Sutemizuvchilar hujayralarida fosfat va bikarbonat bufer
sistemalari katta ahamiyatga ega.
IV. Uyga vazifa :
Hujayra tarkibiga kiruvchi elementlarning ahamiyatini izohlang.
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Nuklein kislotalar.
Maqsadlar:
a) biologiya tirik organizmlarning tuzilishi, o‘ziga xos xususiyatlari, ko‘payishi, rivojlanishi, kelib chiqishi,
tabiiy jamoalar va yashash muhiti bilan o‘zaro munosabatlarini o‘rgatish, olamning ilmiy manzarasini keng
anglagan holda kelgusida shaxs sifatida shakllanishi, kasb tanlashda, ilmiy dunyoqarashlarini kengaytirish
hamda ekologik tafakkurga ega bo‘lishga zamin yaratish.
b) o‘quvchilarda mustaqil ravishda hayotning quyi tuzilish darajasidan yuqori tuzilish darajasiga qadar
tabiatga yaxlit sistema sifatida qarashni, biologik tushuncha, nazariya va qonuniyatlarni umumlashtirish, ular
o‘rtasidagi sabab-oqibat zanjirini o‘rnatgan holda bir tizimga keltirishni o‘rgatish.
v) biologik muammolar yechimi uchun zarur qarorlarni qabul qila olish ko‘nikmalarini shakllantirish.
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
o‘quvchi biologiya fanining yangiliklari, rivojlanishi bo‘yicha respublikamizda amalga oshirilayotgan ishlar
haqidagi ma’lumotlarni ilmiy-ommabop materiallardan foydalanib, zarur ma’lumotlarni izlab topa olishi;
darslikning kirish qismida berilgan ko‘rsatmalar asosida o‘rganilgan mavzu matniga reja tuza olish;
matndan foydalanib savollarga javob topish, amaliy xarakterdagi topshiriq larni bajara olish.
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda faol ishtirok etish;
tabiatda o‘z x atti-harakatlari bilan o‘zini nazorat qila olish.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
o‘quvchi biologiya fanining ilmiy-amaliy soha ekanligini, uning inson va tabiatdagi ahamiyatini anglash,
biologiya fani o‘rganadigan obyekt, hodisa, jarayonlarni, tirik organizmlar ustida kuzatish va tajribalar olib
borish.
jamiyatda o‘z o‘rnini bilgan holda tabiatdagi voqea va jarayonlarga daxldorlikni his etish;
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, klaster, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy,
hamkorlikda ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Barcha tirik organizmlar irsiy axborotni saqlash va ko‘payish orqali avlodlariga o‘tkazish xususiyatiga ega.
Tirik organizmlarning belgi va xossalari uning oqsillari tarkibiga bog‘liq. Hujayra oqsillari strukturasi va
tarkibi ning nasldan naslga berilishini nuklein kislotalar ta’minlaydi. Nuklein kislotalar genetik axborotning
moddiy tashuvchilari, tirik organizmlar tuzilishi va metabolik faoliyati ning dasturiy
ta’minotidir.
III. Mustahkamlash:
DNK eukariot hujayralar yadrosida, shuningdek, mitoxondriya va plastidalarda bo‘ladi. RNK asosan
sitoplazmada joylashgan bo‘lib, qisman yadroda,plastida va mitoxondriyalarda ham uchraydi. Prokariot
hujayralarda DNK va RNK sitoplazmada joylashgan. Nuklein kislotalar polimerlar bo‘lib, ularning
monomerlari nukleotidlar hisoblanadi.
IV. Uyga vazifa :
Replikatsiya, transkripsiya so‘zlarining ma’nosini tushuntirib bering
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Meyoz.
Maqsadlar:
a) biologiya tirik organizmlarning tuzilishi, o‘ziga xos xususiyatlari, ko‘payishi, rivojlanishi, kelib chiqishi,
tabiiy jamoalar va yashash muhiti bilan o‘zaro munosabatlarini o‘rgatish, olamning ilmiy manzarasini keng
anglagan holda kelgusida shaxs sifatida shakllanishi, kasb tanlashda, ilmiy dunyoqarashlarini kengaytirish
hamda ekologik tafakkurga ega bo‘lishga zamin yaratish.
b) o‘quvchilarda mustaqil ravishda hayotning quyi tuzilish darajasidan yuqori tuzilish darajasiga qadar
tabiatga yaxlit sistema sifatida qarashni, biologik tushuncha, nazariya va qonuniyatlarni umumlashtirish, ular
o‘rtasidagi sabab-oqibat zanjirini o‘rnatgan holda bir tizimga keltirishni o‘rgatish.
v) biologik muammolar yechimi uchun zarur qarorlarni qabul qila olish ko‘nikmalarini shakllantirish.
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda faol ishtirok etish;
tabiatda o‘z x atti-harakatlari bilan o‘zini nazorat qila olish.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
o‘quvchi biologiya fanining ilmiy-amaliy soha ekanligini, uning inson va tabiatdagi ahamiyatini anglash,
biologiya fani o‘rganadigan obyekt, hodisa, jarayonlarni, tirik organizmlar ustida kuzatish va tajribalar olib
borish.
jamiyatda o‘z o‘rnini bilgan holda tabiatdagi voqea va jarayonlarga daxldorlikni his etish;
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, klaster, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy,
hamkorlikda ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Meyoz – hujayradagi xromosomalar
soninin g ikki hissa kamayishi. Meyoz ham
mitoz kabi interfazadan boshlanadi.
Interfazada ATF va oqsil sintezi kabi
metabolitik jarayonlar tezlashadi. DNK
miqdori ikki hissa ortadi. Hayvon
hujayralarida sentriolalar ko‘payadi.
Meyoz ikki bosqichda sodir bo‘ladi:
reduksion
bo‘linish (meyoz I); ekvatsion bo‘linish
(meyoz II) .
III. Mustahkamlash:
Juftlangan xromatin iplari qisqaradi va
qalinlashadi – xromosomalarga aylanadi,
bu esa bo‘linish paytida xromosomalarning
harakatini osonlashtiradi. Bitta xromosoma ikkita xromatidadan iborat. Gomologik xromosomalar uzunligi,
sentromeraning joylashuviga ko‘ra o‘xshash bo‘ladi. O‘zaro gomologik xromosomalar yaqinlashadi, ular
to‘rtta xromatidalardan iborat tetrada ni hosil qiladi. Gomologik xromosomalarning yaqinlashuvi
konyugatsiya, qismlari bilan almashinuvi krossingover hodisasi deyiladi Krossingover tufayli
xromosomadagi ma’lumotlar almashinadi va avlodlar xilmaxilligi ta’minlanadi. Profaza I da yadrocha va
yadro qobig‘ining parchalanishi kuzatiladi. Hayvon hujayrasida sentriola qutblarga harakatlanadi.
Gomologik xromosomalar yonma-yon joylashgan holda ekvator tekisligi tomon harakatlanadi.
IV. Uyga vazifa :
Nima uchun profaza I uzoq davom etadi?
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Jins genetikasi.
Maqsadlar:
a) biologiya tirik organizmlarning tuzilishi, o‘ziga xos xususiyatlari, ko‘payishi, rivojlanishi, kelib chiqishi,
tabiiy jamoalar va yashash muhiti bilan o‘zaro munosabatlarini o‘rgatish, olamning ilmiy manzarasini keng
anglagan holda kelgusida shaxs sifatida shakllanishi, kasb tanlashda, ilmiy dunyoqarashlarini kengaytirish
hamda ekologik tafakkurga ega bo‘lishga zamin yaratish.
b) o‘quvchilarda mustaqil ravishda hayotning quyi tuzilish darajasidan yuqori tuzilish darajasiga qadar
tabiatga yaxlit sistema sifatida qarashni, biologik tushuncha, nazariya va qonuniyatlarni umumlashtirish, ular
o‘rtasidagi sabab-oqibat zanjirini o‘rnatgan holda bir tizimga keltirishni o‘rgatish.
v) biologik muammolar yechimi uchun zarur qarorlarni qabul qila olish ko‘nikmalarini shakllantirish.
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
o‘quvchi biologiya fanining yangiliklari, rivojlanishi bo‘yicha respublikamizda amalga oshirilayotgan ishlar
haqidagi ma’lumotlarni ilmiy-ommabop materiallardan foydalanib, zarur ma’lumotlarni izlab topa olishi;
darslikning kirish qismida berilgan ko‘rsatmalar asosida o‘rganilgan mavzu matniga reja tuza olish;
matndan foydalanib savollarga javob topish, amaliy xarakterdagi topshiriq larni bajara olish.
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda faol ishtirok etish;
tabiatda o‘z x atti-harakatlari bilan o‘zini nazorat qila olish.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
o‘quvchi biologiya fanining ilmiy-amaliy soha ekanligini, uning inson va tabiatdagi ahamiyatini anglash,
biologiya fani o‘rganadigan obyekt, hodisa, jarayonlarni, tirik organizmlar ustida kuzatish va tajribalar olib
borish.
jamiyatda o‘z o‘rnini bilgan holda tabiatdagi voqea va jarayonlarga daxldorlikni his etish;
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, klaster, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy,
hamkorlikda ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Jins organizmning gametalar hosil qilish orqali nasl qoldirish, irsiy axborotni kelgusi avlodga uzatishni
ta’minlaydigan belgi va xossalar yig‘indisidir. Yuksak hayvonlarda jinsiy farqlarni hosil qiluvchi belgi-
xossalar birlamchi va ikkilam chi jinsiy belgilarga ajratiladi. Birlamchi jinsiy belgilarga jinsiy organlardagi
farqlar kiradi. Ikkilamchi jinsiy belgilar jinsiy bezlardan ajralgan gormonlar ta’sirida yuzaga chiqadigan
belgilardir.
III. Mustahkamlash:
Tirik organizmlarda irsiy axborot hisobiga urg‘ochi va erkak jins farq qilinadi. Organizmlarda jinsiy farqlar
morfologik, fiziologik, biokimyoviy xususiyatlari, murakkab xatti-harakatlari orqali namoyon bo ladi. Erkak
ʻ
va urg‘ochi organizmlarning tashqi ko‘rinishidagi farq jinsiy dimorfizm deyiladi
IV. Uyga vazifa :
Jinsiy dimorfizm nima?
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Tibbiyot biotexnologiyasi .
Maqsadlar:
a) biologiya tirik organizmlarning tuzilishi, o‘ziga xos xususiyatlari, ko‘payishi, rivojlanishi, kelib chiqishi,
tabiiy jamoalar va yashash muhiti bilan o‘zaro munosabatlarini o‘rgatish, olamning ilmiy manzarasini keng
anglagan holda kelgusida shaxs sifatida shakllanishi, kasb tanlashda, ilmiy dunyoqarashlarini kengaytirish
hamda ekologik tafakkurga ega bo‘lishga zamin yaratish.
b) o‘quvchilarda mustaqil ravishda hayotning quyi tuzilish darajasidan yuqori tuzilish darajasiga qadar
tabiatga yaxlit sistema sifatida qarashni, biologik tushuncha, nazariya va qonuniyatlarni umumlashtirish, ular
o‘rtasidagi sabab-oqibat zanjirini o‘rnatgan holda bir tizimga keltirishni o‘rgatish.
v) biologik muammolar yechimi uchun zarur qarorlarni qabul qila olish ko‘nikmalarini shakllantirish.
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda faol ishtirok etish;
tabiatda o‘z x atti-harakatlari bilan o‘zini nazorat qila olish.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
o‘quvchi biologiya fanining ilmiy-amaliy soha ekanligini, uning inson va tabiatdagi ahamiyatini anglash,
biologiya fani o‘rganadigan obyekt, hodisa, jarayonlarni, tirik organizmlar ustida kuzatish va tajribalar olib
borish.
jamiyatda o‘z o‘rnini bilgan holda tabiatdagi voqea va jarayonlarga daxldorlikni his etish;
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, klaster, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy,
hamkorlikda ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Mikroorganizmlar faoliyati natijasida
6000 dan ortiq antibiotiklar sintez
qilingan. Ularning 100 dan ortig‘i
tibbiyotda qo‘llanadi. Oddiygina
grippning oldini olishning samarali
yo‘llaridan biri oliy sifatli
konsentrlangan interferonni ommaviy
ravishda ishlab chiqarishni yo‘lga
qo‘yishdir. Ilgari interferon donor
qonidan olinar va ancha qimmatga
tushardi. Hozirgi davrda interferon
ishab chiqarish uchun javobgar genni
bakteriyalarga o‘tkazish orqali
bakterial interferon ishlab chiqariladi
va bir qator davlatlarda amaliyotda
muvaffaqiyatli qo‘llanmoqda.
III. Mustahkamlash:
Bugungi kunga kelib interferonga bo‘lgan talab ortib, uning qo‘llanish sohasining yangi yo‘nalishlari
aniqlanmoqda. Tibbiyot biotexnologiyasi yo‘nalishida olib borilgan ishlarga o‘zbekistonlik va xitoylik
olimlar hamkorligida COVID-19 kasalligiga qarshi yaratilgan ZF-UZVAC-2001 vaksinasi misol bo‘ladi. Bu
vaksinani yaratish uchun “tojdor” virusning odam hujayrasiga kirishini ta’minlovchi oqsil sinteziga
javobgar geni ajratib olindi. Bu gen vektor yordamida eukariot hujayraga kiritilib, ko paytirildi. Mazkur gen
ʻ
asosida sintezlangan oqsil hujayradan tozalab ajratib olindi va vaksina ishlab chiqarildi
IV. Uyga vazifa :
Biotexnologiyaning rivojlanish istiqbollarini qanday tasavvur qilasiz?
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari:______________________
Mavzu: Ekologik nisha haqida tushuncha.
Maqsadlar:
a) biologiya tirik organizmlarning tuzilishi, o‘ziga xos xususiyatlari, ko‘payishi, rivojlanishi, kelib chiqishi,
tabiiy jamoalar va yashash muhiti bilan o‘zaro munosabatlarini o‘rgatish, olamning ilmiy manzarasini keng
anglagan holda kelgusida shaxs sifatida shakllanishi, kasb tanlashda, ilmiy dunyoqarashlarini kengaytirish
hamda ekologik tafakkurga ega bo‘lishga zamin yaratish.
b) o‘quvchilarda mustaqil ravishda hayotning quyi tuzilish darajasidan yuqori tuzilish darajasiga qadar
tabiatga yaxlit sistema sifatida qarashni, biologik tushuncha, nazariya va qonuniyatlarni umumlashtirish, ular
o‘rtasidagi sabab-oqibat zanjirini o‘rnatgan holda bir tizimga keltirishni o‘rgatish.
v) biologik muammolar yechimi uchun zarur qarorlarni qabul qila olish ko‘nikmalarini shakllantirish.
Kommunikativ kompetensiya:
o‘quvchi biologik tushunchaga ega bo‘lishi, o‘z ona tilida hamda birorta xorijiy tilda dastlabki
tushunchalarni ishlata olishi;
mavzu bo‘yicha tavsiya etilgan o‘quv topshiriqlari va o‘qituvchining savollariga yozma va og‘zaki javob
berishda ta’lim olayotgan til me’yorlariga rioya qilish; kichik guruhlar bilan ishlash jarayonida faol ishtirok
etish.
Milliy va umummadaniy kompetensiya:
biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda ta’lim va tarbiyaning
uzviyligiga, estetik va axloqiy tarbiyaga e’tibor qaratish;
insonlarga nisbatan mehr-muruvvat, saxiylik, o‘zgalarning dunyoqarashini hurmat qilishi.
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, klaster, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy,
hamkorlikda ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Muhitning ekologik omillari bilan murakkab munosabatlar t izimida har bir tur o‘zining muayyan ekologik
o‘rniga – ekologik nishasiga ega Turning biosistema sifatida mavjudligini belgilab beruvchi barcha abiotik
va biotik omillarning yig‘indisi ekologik nisha deyiladi. Ekologik nisha organizmning hayot tarzi, yashash
shart-sharoitlari, oziqlanishi kabilarni o‘z ichiga oladi.
III. Mustahkamlash:
Bir daraxtda yashashiga qaramay, olmaxon daraxtning urug‘lari bilan, qizilishton esa daraxt po‘stlog‘i
ostidagi hasharotlar bilan oziqlanadi. Birgalikda yashayotgan turlarning ekologik nishalari bir-birini
qoplamaydi, aks holda, bir tur ikkinchi turni siqib chiqaradi. Masalan, kulrang kalamush va qora kalamush
populyatsiyalari birgalikda yashaganda kulrang kalamush populyatsiyasi qora kalamush populyatsiyasini
siqib chiqaradi.
IV. Uyga vazifa :
Biologik optimum deganda nimani tushunasiz?
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari: ______________________
Mavzu: Ekosistemalarning tarkibiy qismlari.
Maqsadlar:
a) hayotning biogeotsenotik va biosfera darajasidagi umumbiologik qonunlar, organik olam filogenezini
o‘rgatish, ilmiy dunyoqarashni kengaytirish va ekologik tafakkurga ega bo‘lishiga zamin yaratish.
b) har bir shaxs tabiat va uning tarkibiy qismlari, atrof-muhitga ehtiyotkorlik bilan oqilona munosabatda
bo‘lishi, tabiiy boyliklarni asrash, ko‘paytirish, tirik organizmlarning Yer yuzida tarqalishi, rivojlanishi,
ularning yashash muhitiga moslanishi, muhit va boshqa tirik organizmlar bilan o‘zaro munosabatlari,
sayyoramizdagi hayotga tahdid soluvchi omillar va ularni bartaraf etish tadbirlariga doir biologik qonuniyat
va nazariyalarni o‘rtish.
v). Mustaqil o‘zbekistonning komillikka intiluvchi farzandi sifatida fan asoslarini chuqur o‘zlashtirib,
kelgusida biologiyadan egallagan kompetensiyalariga asoslangan holda kasb tanlab, mustaqil hayotda o‘z
o‘rnini topish.
o‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
o‘quvchi biologiya fanining yangiliklari, rivojlanishi bo‘yicha respublikamizda amalga oshirilayotgan ishlar
haqidagi ma’lumotlarni ilmiy-ommabop materiallardan foydalanib, zarur ma’lumotlarni izlab topa olishi;
darslikning kirish qismida berilgan ko‘rsatmalar asosida o‘rganilgan mavzu matniga reja tuza olish;
matndan foydalanib savollarga javob topish, amaliy xarakterdagi topshiriq larni bajara olish.
Milliy va umummadaniy kompetensiya:
biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda ta’lim va tarbiyaning
uzviyligiga, estetik va axloqiy tarbiyaga e’tibor qaratish;
insonlarga nisbatan mehr-muruvvat, saxiylik, o‘zgalarning dunyoqarashini hurmat qilishi.
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, klaster, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy,
hamkorlikda ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Har qanday o‘lchamdagi
majmualardan iborat ekosistemadan
farqli ravishda biogeotsenozlar aniq
hudud bilan chegaralangan. Ana
shunday ayrim farqlar mavjudligiga
qaramay «biotsenoz» va «jamoa»,
«biogeotsenoz» va «ekosistema»
tushunchalari bitta tabiiy hodisa –
hayotning turdan yuqori tuzilish
darajasidagi biologik sistemalar
hisoblanadi
III. Mustahkamlash:
Biotop (yunoncha «bios» – hayot va «topos» – joy yoki yashash joyi), nafaqat jamoaning egallagan joyi,
balki jamoa hayotini belgilovchi muhit omillarining o‘zaro bir-biri bilan bog‘liq kompleksidir. Tirik
organizmlar o‘z hayotiy faoliyatlari davomida muhitning abiotik shart-sharoitlari (ekotop)ga o‘z
ta’sirini o‘tkazib, uni biotopga aylantiradi. Ekosistemaning abiotik muhiti (ekotop) ni notirik tarkibiy
qismlar – klimatop (yorug‘lik, harorat, namlik, havo va boshq.) va tirik organizmlar faoliyati natijasi
hisoblangan tarkibiy qism – edafotop (tuproq) tashkil etadi.
IV. Uyga vazifa :
«Biogeotsenoz» va «ekosistema» tushunchalarini taqqoslang.
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari: ______________________
Mavzu: Organizmlarning yorug‘likka nisbatan ehtiyojiga ko‘ra tasnifi.
Maqsadlar:
a) hayotning biogeotsenotik va biosfera darajasidagi umumbiologik qonunlar, organik olam filogenezini
o‘rgatish, ilmiy dunyoqarashni kengaytirish va ekologik tafakkurga ega bo‘lishiga zamin yaratish.
b) har bir shaxs tabiat va uning tarkibiy qismlari, atrof-muhitga ehtiyotkorlik bilan oqilona munosabatda
bo‘lishi, tabiiy boyliklarni asrash, ko‘paytirish, tirik organizmlarning Yer yuzida tarqalishi, rivojlanishi,
ularning yashash muhitiga moslanishi, muhit va boshqa tirik organizmlar bilan o‘zaro munosabatlari,
sayyoramizdagi hayotga tahdid soluvchi omillar va ularni bartaraf etish tadbirlariga doir biologik qonuniyat
va nazariyalarni o‘rtish.
v). Mustaqil o‘zbekistonning komillikka intiluvchi farzandi sifatida fan asoslarini chuqur o‘zlashtirib,
kelgusida biologiyadan egallagan kompetensiyalariga asoslangan holda kasb tanlab, mustaqil hayotda o‘z
o‘rnini topish.
o‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
o‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda faol ishtirok etish;
tabiatda o‘z x atti-harakatlari bilan o‘zini nazorat qila olish.
Milliy va umummadaniy kompetensiya:
biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda ta’lim va tarbiyaning
uzviyligiga, estetik va axloqiy tarbiyaga e’tibor qaratish;
insonlarga nisbatan mehr-muruvvat, saxiylik, o‘zgalarning dunyoqarashini hurmat qilishi.
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, klaster, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy,
hamkorlikda ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Tirik organizmlarning yorug‘likka ehtiyoji turlicha. o‘simliklar yorug‘likka bo‘lgan talabiga ko‘ra
quyidagi ekologik guruhlarga ajratiladi. Yorug‘sevar o‘simliklar ko‘p miqdorda quyosh energiyasini
qabul qiladi. Bu o‘simliklar dasht, cho‘l, o‘tloq kabi ochiq joylarda o‘sadi. Yorug‘sevar o‘simliklarga
o‘t o‘simliklardan zubturum, daraxtlardan saksovul, gledichiya, qarag‘ay, qayin, shumtol, yapon
saforasi, madaniy o‘simliklardan makkajo‘xori, oqjo‘xori (sorgo), shakarqamish kabilar kiradi.
III. Mustahkamlash:
Soyaga chidamli o‘simliklar – yorug‘ joyda yaxshi o‘sadi, lekin yorug‘likning yetishmovchiligiga ham
bardosh bera oladigan o‘simliklar. Bu guruhga nastarin, lipa, qulupnay, binafsha kabi o‘simliklar misol
bo‘ladi. Soyasevar o‘simliklar – o‘rmonlarning quyi yaruslarida va suv havzalarining tubida o‘sadigan
o‘simliklar. Bu o‘simliklar kuchli yorug‘likni yoqtirmaydi. Soyasevar o‘simliklarga yo‘sin, plaun,
qirqquloq, qirqbo‘gim, qizil va qo‘ng‘ir suvo‘tlar kiradi.
IV. Uyga vazifa :
Yorug‘likning intensivligiga ko‘ra hayvonlarning ekologik guruhlariga ta’rif bering.
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari: ______________________
Mavzu: Biogeotsenozlarning almashinuvi.
Maqsadlar:
a) hayotning biogeotsenotik va biosfera darajasidagi umumbiologik qonunlar, organik olam filogenezini
o‘rgatish, ilmiy dunyoqarashni kengaytirish va ekologik tafakkurga ega bo‘lishiga zamin yaratish.
b) har bir shaxs tabiat va uning tarkibiy qismlari, atrof-muhitga ehtiyotkorlik bilan oqilona munosabatda
bo‘lishi, tabiiy boyliklarni asrash, ko‘paytirish, tirik organizmlarning Yer yuzida tarqalishi, rivojlanishi,
ularning yashash muhitiga moslanishi, muhit va boshqa tirik organizmlar bilan o‘zaro munosabatlari,
sayyoramizdagi hayotga tahdid soluvchi omillar va ularni bartaraf etish tadbirlariga doir biologik qonuniyat
va nazariyalarni o‘rtish.
v). Mustaqil o‘zbekistonning komillikka intiluvchi farzandi sifatida fan asoslarini chuqur o‘zlashtirib,
kelgusida biologiyadan egallagan kompetensiyalariga asoslangan holda kasb tanlab, mustaqil hayotda o‘z
o‘rnini topish.
o‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
o‘quvchi biologiya fanining ilmiy-amaliy soha ekanligini, uning inson va tabiatdagi ahamiyatini anglash,
biologiya fani o‘rganadigan obyekt, hodisa, jarayonlarni, tirik organizmlar ustida kuzatish va tajribalar olib
borish.
jamiyatda o‘z o‘rnini bilgan holda tabiatdagi voqea va jarayonlarga daxldorlikni his etish;
Milliy va umummadaniy kompetensiya:
biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda ta’lim va tarbiyaning
uzviyligiga, estetik va axloqiy tarbiyaga e’tibor qaratish;
insonlarga nisbatan mehr-muruvvat, saxiylik, o‘zgalarning dunyoqarashini hurmat qilishi.
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, klaster, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy,
hamkorlikda ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Ma’lum vaqt oralig‘ida biogeotsenozlarda o‘zgarishlar sodir bo‘lishi mumkin. Muhitdagi abiotik va
biotik omillar ta’siri natijasida, ekosistema tarkibiga kiruvchi populatsiyalar soni kamayib boradi.
Vujudga kelgan yangi sharoitlar ularning hayot kechirishi uchun noqulay hisoblanadi. Natijada tabiiy
tanlanish tufayli bu populatsiyalar qisqarib, ular o‘rniga shu muhit sharoitiga moslashgan populatsiyalar
paydo bo‘ladi.
III. Mustahkamlash:
Suksessiya (lotincha «successio» – o‘rin almashish) – ma’lum hududdagi ekosistemalarning inson va
tabiat omillari ta’sirida izchillik bilan boshqa ekosistemalarga almashinishi. Suksessiyalar birlamchi va
ikkilamchi bo‘ladi. Birlamchi suksessiyalar tuproq va o‘simliklar mavjud bo‘lmagan joylarda
kuzatiladi. Masalan, vulqonlar otilgan maydonlarda, qum tepaliklarda va qoyalar yuzasida sodir bo‘ladi.
IV. Uyga vazifa :
Biogeotsenozlarda qanday davriy o‘zgarishlar sodir bo‘ladi? Kunlik, mavsumiy, uzoq muddatli
o‘zgarishlarga misol keltiring. Ularning sabablarini tushuntiring.
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari: ______________________
Mavzu: Biosferaning tarkibi.
Maqsadlar:
a) hayotning biogeotsenotik va biosfera darajasidagi umumbiologik qonunlar, organik olam filogenezini
o‘rgatish, ilmiy dunyoqarashni kengaytirish va ekologik tafakkurga ega bo‘lishiga zamin yaratish.
b) har bir shaxs tabiat va uning tarkibiy qismlari, atrof-muhitga ehtiyotkorlik bilan oqilona munosabatda
bo‘lishi, tabiiy boyliklarni asrash, ko‘paytirish, tirik organizmlarning Yer yuzida tarqalishi, rivojlanishi,
ularning yashash muhitiga moslanishi, muhit va boshqa tirik organizmlar bilan o‘zaro munosabatlari,
sayyoramizdagi hayotga tahdid soluvchi omillar va ularni bartaraf etish tadbirlariga doir biologik qonuniyat
va nazariyalarni o‘rtish.
v). Mustaqil o‘zbekistonning komillikka intiluvchi farzandi sifatida fan asoslarini chuqur o‘zlashtirib,
kelgusida biologiyadan egallagan kompetensiyalariga asoslangan holda kasb tanlab, mustaqil hayotda o‘z
o‘rnini topish.
o‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
o‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda faol ishtirok etish;
tabiatda o‘z x atti-harakatlari bilan o‘zini nazorat qila olish.
Milliy va umummadaniy kompetensiya:
biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda ta’lim va tarbiyaning
uzviyligiga, estetik va axloqiy tarbiyaga e’tibor qaratish;
insonlarga nisbatan mehr-muruvvat, saxiylik, o‘zgalarning dunyoqarashini hurmat qilishi.
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, klaster, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy,
hamkorlikda ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Biosfera bir-biri bilan chambarchas bog‘liq bo‘lgan xilma-xil komponentlardan tarkib topgan ulkan
biosistemadir. V.I.Vernadskiy biosferani tashkil etuvchi komponentlarni kelib chiqishiga ko‘ra
guruhlarga ajratishni taklif etdi va yettita bir-biridan farqli, lekin o‘zaro bog‘liq guruhlarni aniqladi. Bu
atamani fanga V.I.Vernadskiy kiritgan. Tirik modda biosferada tarqalgan barcha tirik organizmlar:
produtsentlar, konsumentlar, redutsentlar yig‘indisidir.
III. Mustahkamlash:
V.I.Vernadskiy tirik modda haqida quyidagi fikrlarni bildirgan: «Yer yuzida, pirovard natijaga olib
keladigan oqibatlari jihatidan, tirik organizmlardan ko‘ra qudratliroq kuch yo‘qdir». Tirik modda o‘sish,
ko‘payish, harakatlanish, Yer yuzi bo‘ylab tarqalish, oziq va yashash joyi uchun kurash, tana shakli,
o‘lchami, kimyoviy tarkibining xilma-xilligi kabi xususiyatlarga ega. V.I Vernadskiy Yerning paydo
bo‘lishidan ko‘p o‘tmay hayot paydo bo‘lgan va u sayyoramizning qiyofasini o‘zgartiruvchi asosiy
omillardan biri bo‘lgan, deb ta’kidlaydi
IV. Uyga vazifa :
Biosfera qanday komponentlardan tuzilgan?
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari: ______________________
Mavzu: Hayvonot dunyosidagi evolutsion o‘zgarishlar.
Maqsadlar:
a) hayotning biogeotsenotik va biosfera darajasidagi umumbiologik qonunlar, organik olam filogenezini
o‘rgatish, ilmiy dunyoqarashni kengaytirish va ekologik tafakkurga ega bo‘lishiga zamin yaratish.
b) har bir shaxs tabiat va uning tarkibiy qismlari, atrof-muhitga ehtiyotkorlik bilan oqilona munosabatda
bo‘lishi, tabiiy boyliklarni asrash, ko‘paytirish, tirik organizmlarning Yer yuzida tarqalishi, rivojlanishi,
ularning yashash muhitiga moslanishi, muhit va boshqa tirik organizmlar bilan o‘zaro munosabatlari,
sayyoramizdagi hayotga tahdid soluvchi omillar va ularni bartaraf etish tadbirlariga doir biologik qonuniyat
va nazariyalarni o‘rtish.
v). Mustaqil o‘zbekistonning komillikka intiluvchi farzandi sifatida fan asoslarini chuqur o‘zlashtirib,
kelgusida biologiyadan egallagan kompetensiyalariga asoslangan holda kasb tanlab, mustaqil hayotda o‘z
o‘rnini topish.
o‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
o‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda faol ishtirok etish;
tabiatda o‘z x atti-harakatlari bilan o‘zini nazorat qila olish.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
o‘quvchi biologiya fanining ilmiy-amaliy soha ekanligini, uning inson va tabiatdagi ahamiyatini anglash,
biologiya fani o‘rganadigan obyekt, hodisa, jarayonlarni, tirik organizmlar ustida kuzatish va tajribalar olib
borish.
jamiyatda o‘z o‘rnini bilgan holda tabiatdagi voqea va jarayonlarga daxldorlikni his etish;
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, klaster, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy,
hamkorlikda ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Hayvonlar filogenezi deyilganda bir
hujayrali organizmlardan to sutemizuvchi
hayvonlarning paydo bo‘lishi va tarixiy
rivojlanishi tushuniladi. Ma’lumki, irsiy
o‘zgaruvchanlik asosida foydali belgiga ega
bo‘lgan organizm o‘z avlodiga nisbatan
anatomik, morfologik tuzilishi va hayotiy
jarayonlarning jadallashuviga ega bo‘lganligi
sababli yashash uchun kurash va tabiiy
tanlanishda saqlanib qolish imkoniyati ortadi.
III. Mustahkamlash:
Evolutsiya jarayonida birlamchi okeanda
dastlab turli xil organik moddalar tabiiy yo‘l
bilan sintezlanib to‘planib borgan.
Keyinchalik bu moddalardan juda mayda
shilimshiq zarrachalar shaklidagi protobiontlar hosil bo‘lgan. Protobiontlar tashqi muhitda erigan
organik moddalarni shimib olib o‘sganligi va bo‘linib ko‘payganligi taxmin qilinadi. Tabiiy tanlanish
tufayli protobiontlarning tuzilishi mukammallashib, dastlab prokariotlar, ularda yadro va hujayra
organoidlari paydo bo‘lishi natijasida esa bir hujayrali eukariot organizmlar kelib chiqqan. Xivchinlar
yordamida harakatlangan bunday organizmlar barcha bir hujayralilarning umumiy ajdodi hisoblanadi.
IV. Uyga vazifa :
Bir hujayrali hayvonlarda yuz bergan evolutsion o‘zgarishlarni tushuntirib bering.
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

Sana: “__” _______________ 20__-yil. Sinflar:_____. To‘garak rahbari: ______________________
Mavzu : Umurtqali hayvonlarning qon aylanish sistemasidagi evolutsion o‘zgarishlar.
Maqsadlar:
a) hayotning biogeotsenotik va biosfera darajasidagi umumbiologik qonunlar, organik olam filogenezini
o‘rgatish, ilmiy dunyoqarashni kengaytirish va ekologik tafakkurga ega bo‘lishiga zamin yaratish.
b) har bir shaxs tabiat va uning tarkibiy qismlari, atrof-muhitga ehtiyotkorlik bilan oqilona munosabatda
bo‘lishi, tabiiy boyliklarni asrash, ko‘paytirish, tirik organizmlarning Yer yuzida tarqalishi, rivojlanishi,
ularning yashash muhitiga moslanishi, muhit va boshqa tirik organizmlar bilan o‘zaro munosabatlari,
sayyoramizdagi hayotga tahdid soluvchi omillar va ularni bartaraf etish tadbirlariga doir biologik qonuniyat
va nazariyalarni o‘rtish.
v). Mustaqil o‘zbekistonning komillikka intiluvchi farzandi sifatida fan asoslarini chuqur o‘zlashtirib,
kelgusida biologiyadan egallagan kompetensiyalariga asoslangan holda kasb tanlab, mustaqil hayotda o‘z
o‘rnini topish.
o‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
o‘quvchi biologiya fanining yangiliklari, rivojlanishi bo‘yicha respublikamizda amalga oshirilayotgan ishlar
haqidagi ma’lumotlarni ilmiy-ommabop materiallardan foydalanib, zarur ma’lumotlarni izlab topa olishi;
darslikning kirish qismida berilgan ko‘rsatmalar asosida o‘rganilgan mavzu matniga reja tuza olish;
matndan foydalanib savollarga javob topish, amaliy xarakterdagi topshiriq larni bajara olish.
Milliy va umummadaniy kompetensiya:
biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda ta’lim va tarbiyaning
uzviyligiga, estetik va axloqiy tarbiyaga e’tibor qaratish;
insonlarga nisbatan mehr-muruvvat, saxiylik, o‘zgalarning dunyoqarashini hurmat qilishi.
Mashg‘ulot turi: mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan
foydalanish, klaster, yozma, og‘zaki, ko‘rgazmali aralash mashg‘ulot, suhbat, munozara, noananaviy,
hamkorlikda ishlash, yangi tushuncha va bilimlarni shakllantirish.
Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid ko‘rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, mavzuga oid jadvallar,
mavzuga oid video roliklar, slaydlar, guruhlar uchun rag ʻ bat kartochkalari.
I.Tashkiliy qism: salomlashish, yo‘qlama qilish, o quvchilarni mashgʻ ‘ ulotga tayyorgarliklarini tekshirish.
II.Yangi mavzu bayoni:
Xordali hayvonlarda qon aylanish
sistemasining filogenezi yaqqol ko‘zga
tashlanadi. To‘qima va a’zolarning
kislorod hamda oziq moddalar bilan to‘liq
ta’minlanishi moddalar almashinishining
jadallashishiga va energiyaning ortishiga
sabab bo‘ladi. Bu esa evolutsiyani
tezlashtiradi. Boshskeletsizlarda qon
aylanish sistemasi sodda, yuragi
bo‘lmaydi. Qorin aortasi yurak vazifasini
bajaradi.
III. Mustahkamlash:
Baliqlarda qon buyrak, taloqda ishlab chiqariladi. Qon aylanish sistemasi ancha takomillashgan bo‘lib,
progressiv belgilarga ega. Bitta bo‘lmacha va qorinchadan iborat yurak paydo bo‘lgan. Yuragida faqat
venoz qon oqadi. Qon bo‘lmachadan qorinchaga, qorinchadan qorin aortasiga, so‘ngra 4 juft jabra
arteriyalari orqali jabraga boradi. Lansetnikdan farq qilib, baliqlarda jabra arteriyalari kapillarlarga
tarmoqlanadi. Qon jabrada kislorodga to‘yinib, orqa aortaga, so‘ngra to‘qima va a’zolarga tarqaladi.
Umurtqalilarning quruqlikka chiqishi, nafas olishning o‘pka orqali amalga oshishi qon aylanishini
o‘zgarishiga sabab bo‘ldi.
IV. Uyga vazifa :
Qushlar va sutemizuvchilarning qon aylanish sistemasidagi umumiyliklar nimalardan iborat?
Maktab MMIBDO‘_____________ __________________________sana___ _______________ 20__yil

biologiya 6-11-sinf 34 soat

Sotib olish