Birlashish va sotib olish biznesni rivojlantrish strategiyasi sifatida

Birlashish va sotib olish biznesni rivojlantrish
strategiyasi sifatida
Mundarija
KIRISH………………………………………………………………………...…2
I.   Bob.   Ishlab   chiqarish   korxonasida   strategiyani   mos   kelish   jihatini
boholash   va   uning   korparatsiya   uchun   nisbiy   strategic   ahamyatini
aniqlash………….5
1.1   Ishlab   chiqarish   korxonasida   strategiyani   ishlab   chiqish   vazifalari   va
strategiyani turlari, strategiyani shakillantirish omillari……………………5
1.2  Karparativ strategiyani ishlab chiqish, baholash va tadbiq etish  ………12
II. Bob ‘Ockar’ qo’shma korxonasining tashkiliy huquqiy asoslari haqida. 14
2.1  “Ockar” qo shma korxonasining haqida umumiy ma’lumot…….……14‟
2.2   ‘Ockar’  korxonasining  yillik taxlili, asosiy  vositalari   taxlili,  xom-ashyo
va   materiallar   xisob   varag ini   taxlili,   asosiy   ishlab   chiqarish   xarajatlarini	
‟
taxlili   orqali   korxona   korporativ   strategiyasini   baholash   …………….
……………16
III. Bob   Asosiy   ishlab   chiqarish   xarajatlarini   taxlili   ……………………..…
18
III.1. To’lovga   qobiliyatlilik   koeffitsienti   …………………………………
18
III.2. Asosiy vositalarini eskirish koeffitsienti ………………………….…20
Xulosa………………………………………………………………….…….….24
1 Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………..…26
KIRISH
Rivojlangan   Davlatlarda   bozor   munosabatlarini   chuqurlashtirish,
iqtisodiyotni   erkinlashtirish   va   globallashuv   yo’lidan   borayotgan   jarayonda
yangicha faoliyat olib borish va yangicha fikrlash usullarini talab etmoqda. Bozor
istisodiyoti   hayotimizda   tobora   k е ngroq   ko lam   olayotgan   sharoitda   tadbirkorlik‟
sohasida ta'lim olayotgan mutaxassislar ko’p qirrali bilimga ega, chuqur mulohaza
va   mushohada   asosida   faoliyat   olib   borishga   qodir,   o’z   ishini   puxta   egallagan
mutaxassis bo’lishi shart. Ayniqsa, 
bizn е s   va   tadbirkorlik   kabi   juda   murakkab   va   nozik   sohada   band   bo’lgan
amaliyotchilarga juda yuqori talablar qo’yiladi. N е gaki mavjud xolatlardan maqbul
darajada   foydalanish,   hamda   mamlakatning   iqtisodiy   o’sishiga,   bizn е s   faoliyati
bilan   shug ullanuvchi   korxona   va   tashkilotlarning   moliyaviy   mablag larini	
‟ ‟
ko payshtirish   hamda   ularni   mablag’lar   bilan   ta'minlashda   o’ziga   xos	
‟
xususiyatlarni   yaxshi   bilishi,   iqtisodiy   jixatdan   turli   xulosalar   chiqarish   ularning
to’g’ri va asosli ekanligini isbotlab b е ra olishi k е rak. 
Mamlakatimizda   chuqur   o’zgarishlar,   siyosiy   va   ijtimoiy-iqtisodiy
hayotning   barcha   tomonlarini   izchil   isloh   etish   va   liberallashtirish,   jamiyatimizni
demokratik   yangilash   va   modernizasiya   qilish   jarayonlari   jadal   sur atlar   bilan	
‟
rivojlanib bormoqda. 
Bunda kuchli fuqarolik jamiyatini shakllantirish yo’lida belgilab olingan va
izchil   ravishda   amalga   oshirilayotgan   ulkan   vazifalar   mustahkam   zamin
yaratmoqda. 
“Iqtisodiy   isloxotlarni   chuqurlashtirish   va   iqtisodiyotni   erkinlashtirish
chora – tadbirlarini izchil  amalga oshirish natijasida iqtisodiy o’sishning barqaror
sur atlari   ta minlanmoqda.   Ko’rilayotgan   qat’iy   tadbir   va   choralar,   amalga	
‟ ‟
2 oshirilayotgan   isloxotlar   natijalari   mamlakatimiz   yalpi   ichki   mahsulotining   o’sib
borayotganligida   o’z   ifodasini   topmoqda.   Mamlakatimiz   yalpi   ichki   mahsuloti   8
foizga   o’sdi,   sanoat   mahsulotlari   ishlab   chiqarish   hajmi   9.1   foizga,   qishloq
xo’jaligi   –   7.2   foizga,   chakana   savdo   aylanmasi   –   15.3   foizga   oshdi.   Inflyatsiya
darajasi prognoz ko’rsatkichidan past bo’ldi va 6,8 foizni tashkil etdi. 
O’tgan   yil   yakunlariga   ko’ra,   tashqi   davlat   qarzi   yalpi   ichki   mahsulotga
nisbatan   17   foizni,   eksport   hajmiga   nisbatan   qariyb   60   foizni   tashkil   etdi.   Bu
avvalambor   xorijiy   investitsiyalar   va   umuman,   chetdan   qarz   olish   masalasiga
chuqur va har tomonlama puxta o’ylab yondashish natijasidir. 
Kichik   biznes   va   xususiy   tadbirkorlikning   ro’li   va   o’rni   tobora
mustahkamlanib   borayotganining   o’zi   iqtisodiyotimizning   tarkibida   bo’layotgan
ijobiy o’zgarishlardan dalolat beradi. Faqatgina o’tgan yilning o’zida yurtimizda 26
mingdan   ziyod   kichik   biznes   sub’ekti   ish   boshladi,   ushbu   sektorda   faoliyat
ko’rsatayotgan korxonalarning umumiy soni yil oxiriga kelib 190 mingtaga yetdi”.
Mamlakatimiz   Prezidenti   Sh.M.   Mirziyoyev   ta’kidlaganlaridek,   “...
aholining   ish   haqi   va   daromadlarini   izchil   va   oldindan   oshirib   borish   hamda
iste mol bozorida narxlar indeksining asossiz tarzda o’sishining oldini olishga doir‟
chora-tadbirlar   ham   izchillik   bilan   amalga   oshirilmoqda.   Bu   esa   el-yurtimizning
farovonligini  yuksaltirish,  aholining  xarid  qobiliyatini   oshirishni   ko’zda  tutadigan
eng muhim ustuvor maqsadlarimizga to’la mos keladi”. 1
 
Xozirgi   sharoitda   korxona   mehnatga   haq   to’lash   shakllari,   tizimlari
miqdorini,   shuningdek   boshqa   qo’shimcha   va   ustama   haklarini   respublika   konun
xujjatlari asosida mustaqil ravishda belgilaydi 
Iqtisodiyotni  modernizatsiya qilish va tarkib topayotgan erkin, demokratik
jamiyatning   milliy   asoslarini   takomillashtirish   hamda   jahon   hamjamiyatida
"O’zbek   modeli"   deb   tan   olingan   iqtisodiy   jarayonlarning   ijobiy   natijalari
rivojlangan mamlakatlar tomonidan e tirof etilmoqda. Bunda xalqaro tajribalar va	
‟
milliy rivojlanish xususiyatlarini tahlil qilish, ularni o’zaro umumlashtirish asosida
tegishli   tavsiyalar   ishlab   chiqish   va   amaliyotga   tadbiq   etib   boriladi.   Jahon
1
  Mamlakatimiz   Prezidenti   Sh.M.Mirziyoyev nutqidan.
3 tajribasiga   ko’ra,   mulkchilikning   xilma-xil   shakllariga   asoslangan   bozor
munosabatlari tizimida xodimlarga ish haqi to’lash tizimi va uni takomillashtirish
ishchilar bilan ish beruvchilar  o’rtasidagi  munosabatlarni  muvofiqlashtirishga, ish
natijalarini   yaxshilashga,   xodimlarni   ishidan   qoniqish   hosil   qilishlari   va   provard
natijada ish unumdorligini ortib borishiga imkon beradi. 
Hozirgi   vaziyatda   erkin   bozor   iqtisodiyotiga   o tish   munosabati   bilan‟
iqtisodiyotning   sir-asrorlarini,   qonun-qoidalarini   yaxshi   bilish   muxim   iqtisodiy
axamiyat   kasb   etmokda.   Iqtisodiy   qonun   kategoriyalarini   iqtisodiy   strategiya
o rgatadi. Nazariyani bilish nafakat amaliy faoliyat uchun, balki iqtisodiy ish bilan	
‟
shug’ullanmaydigan   kishilar   uchun   xam   kerak,   chunki   ular   xech   bo’lmaganda
iste’molchi   bo lib   maydonga   chiqadilar   va   iqtisodiy   munosabatlarni   xech   kim	
‟
cheklab o’ta olmaydi. 
Hozirgi   vaqtda   korxona   va   tashkilotni   strategik   kontseptsiyasi   asosini
o’zgartirish, uning asosiy yo’l-yo’riqlarni bilishi, ularni shakllantira olishi korxona
va   tashkilot   oldida   turgan   vazifalarga   muvofiq   ravishda   yo naltira   ola   bilishni	
‟
tashkil etadi. 
4 I. Bob .  Ishlab chiqarish korxonasida strat е giyani mos k е lishi jixatini baxolash
va ularning korporatsiya uchun nisbiy strat е gik axamiyatini aniqlash
1.1 Ishlab chiqarish korxonadasida strategiyani ishlab chiqish
vazifalari va strategiya turlari strategiyani shakillantirish omillari
Maqsadlar   pastdan   yuqoriga   qaraganda   ko’proq   yuqoridan   pastga   qarab
yaratiladi.   Shu   sababli   quyi   pog’ona   rahbarlarini   kompaniya   maqsadlarini
bajarishga safarbar etish lozim.  
Tashkilot missiyasini va maqsadlarini bajarish uchun tashkilotga strategiya
zarur.   Strategiyani   yarata   turib:   mehnat   unumdorligini   qanday   oshirish   mumkin,
raqobatchilarni   qanday   orqada   qoldirish   mumkin,   raqobatbardoshlikni   qanday
ta’minlash mumkin, tashkilotning uzoq muddatli mavqeini qanday mustahkamlash
mumkin,   kompaniyaning   strategik   ko’rinishini   qanday   yaratish   mumkin   degan
savollarga javob berish lozim. 
  Kompaniya uchun katta ahamiyatga ega bo lmagan (reklama xarajatlarini‟
amalga   oshirish,   dividentlarni   oshirish,   X   va   U   yangi   zavodlarini   joylashtirish)
yoki  oddiy  boshqaruv masalalari  (avtomobillarni   sotib  olish  kerakmi   yoki  ijaraga
olish   kerakmi,   sotish   bo’limida   kadrlar   oqimini   pasaytirish)   strategiyaga   sezilarli
ta sir   etmaydi.   Strategiya   -   nima   qilish   kerak,   qachon   bajarish   kerak   va   kimlar	
‟
qatnashishi   kerak?   degan   savollarga   javob   beradi.   Kompaniya   strategiyasini
yaratish va tadbiq etish to’xtovsiz davom etadigan jarayondir. 
  Katta   korxonalar,   kompaniyalar   strategiyasini   yaratish   jarayoniga   oliy
rahbariyat   bilan   birgalikda   ofis   rahbarlari,   ishlab   chiqarish   va   tijorat   bo’limlari
boshliqlari,   funksional   bo’lim   rahbarlari   ishlab   chiqarish   korxona   rahbarlari   va
konstruktiv   buyumlarni   ishlab   chiqarish   rahbarlari   ham   qatnashadilar.
Diversifikatsiyalashgan   korxonalarda   strategiya   to’rt   alohida   tashkiliy
pog’onalarda yaratiladi. 
5   Tashkilot   strategiyasi   tashkilotni   hozirgi   holatidan   kelajakda
egallashi   lozim   bo’lgan   mavqega   qanday   o’tkazish   mumkin   degan   savolga
javob   berishi   ya ni   strategik   natijalarga   erishish   vositalarini   o’zida‟
mujassam etishi lozim. 
  Birinchi   pog’onada   kompaniya   tarkibiga   kiruvchi   barcha   korxonalar
uchunkorporativ strategiya yaratiladi. 
 Ikkinchi pog’onada kompaniyani diversifikatsiyalovchi alohida biznes turi
strategiyasi yaratiladi. 
  Uchinchi   pog’onada   funksional   bo’limlar   uchun   funksional   strategiya
yaratiladi.   Bunga   ishlab   chiqarish   strategiyasi,   marketing   strategiyasi,   moliyaviy
strategiya   va   boshqalar   kiradi   bilan   ishlayotgan   va   zaif   korxonalarning   katta
xajmda   mavjudligi   natijasida   kompaniyaning   uzoq   muddatdagi   istiqbollari   o’z
jozibasini yo qotib qo yganligi to’g’risida xulosa chiqarish imkoniyatini b	
‟ ‟ е radi.
Ko’pchilik   kompaniyalar   oz   faoliyatlarini   katta   bo’lmagan   tor   ixtisosli
korxona   sifatida   maxalliy   va   xududiy   bozorlarga   xizmat   ko’rsatib   boshlaydilar.
Boshlangich   bosqichda   maxsulot   assortim е nti   katta   bo’lmaydi,   o’z   mablag’lari
ch е klangan, raqobat pozitsiyalari zaif bo’ladi. Ko’p yosh kompaniyalar bozordagi
ulushini   oshirib   va   xaridorlar   e'tiborini   qozona   borib,   odatda   sotuv   xajmlarini
oshirishga xarakat qiladilar. 
  Narx,   sifat,   xizmat   ko’rsatish   va   r е klama   xaridorlar   manfaatlariga   bo’y
sundiriladi. K е yingi bosqichda g е ografik ekspansiya uchun imkoniyatlar axtariladi.
U   shunday   davomiylikda   k е chadi:   maxalliy,   xududiy-milliy-xalkaro   bozorlar.
Bozorlarga   kirib   borish   darajasi   r е ntab е llik   darajasiga   bog lik   ravishda   o zgarib	
‟ ‟
turadi. 
6 To’rtinchi pog’onada ishchi bo’limlarning operativ strategiyasi yaratiladi. 
Strategiyalarni yaratish ierarxiyalari 2
1-jadval
Tashkiliy pog’onalarda strategiyani yaratishning asosiy prinsiplari  
Strategiyanin
g   tashkiliy
darajasi  Mas ullar ‟ Har bir tashkiliy pog’onada strategiyani
yaratishni asosiy prinsiplari 
Korporativ
strategiya  Ijrochi   -   direktor   va
boshqa   oliy
rahbarlar   qarorlari
direktorlar
kengashida
tasdiqlanadi  *Yuqori   samarali   struktura
komplekslarini   yaratish   va   ularni
boshqarish.   (Mavjud   biznes   mavqeini
mustahkamlash   va   rivojlantirish,
talabga   javob   bermaydigan   bizneslarni
sotish) 
*Bog’liq   strukturalarni   sinergik
samarasini   oshirish   va
raqobatbardoshligini ta minlash. 	
‟
*Investitsiya  yo’nalishlarini  
belgilash   resurslarni   jozibador
biznesga   o’tkazish..   *Rahbarlar
takliflarini   umumlashtirish   va   asosiy  
biznes  yo’nalishini  asoslash, 
vaziyatni tanqidiy tahlil etish. 
2
  Strategiyalarni yaratish ierarxiyalari
7 Biznes
strategiya  Bosh   boshqaruvchi
yoki   biznes   rahbari
(qarorlar   bosh
boshqaruvchi   yoki
direktorlar   kengashi
tomonidan
tasdiqlanadi)  *Raqobatbardoshlikni  va  raqobat 
ustunligini ta minlovchi harakatlarni ‟
 yaratish.  1-jadval davomi
*Muhit   o’zgarishiga   javob   beradigan
tadbir-choralar   yaratish.   1-jadval
davomi
*Asosiy   funksional   bo’limlar   strategik
tashabussini umumlashtirish. 
*Kompaniyaning   maxsus
muammolariga   qarshi   tadbir-choralar
yaratish. 
Funksional
strategiya  Funksional rahbarlar
(qarorlarni biznes 
rahbari tasdiqlaydi)  Funksional  bo’lim  va  
xizmatlar strategiyasini  qo’llab-
quvvatlash harakatlarini yaratish. 
Strategiyani   rivojlantirish   bo’yicha   quyi
pog’ona   rahbarlari   takliflarini   tanqidiy
o’rganish va tadbiq etish. 
 
Operativ
strategiya  Bo’limlarga   xizmat
ko’rsatuvchi
rahbarlar,   quyi
zveno   rahbarlari
(qarorlar
funksional )  Ishchi   guruhlar   maqsadlarini   amalga
oshirish   va   biznes   strategiyasini   tadbiq
etish uchun aniq yo’naltirilgan harakatlar
va chora-tadbirlarni yaratish. 
Korporativ   strategiya   -   bu   diversifikatsiyalashgan   kompaniyani   umumiy
boshqaruv rejasidir. Ushbu strategiya diversifikatsiyalashgan biznes turlarini o’zida
mujassam etadi. 
8 1-rasm. Korporativ strategiya turlari. 
Diversifikatsiya   kompaniyasining   korporativ   strategiyasi   quyidagi   to’rt
turdagi tashabbuslarni qamrab oladi: 
1. Diversifikatsiyani   amalga   oshirish   yo’nalishidagi   hatti-
harakatlar,   ya’ni   kompaniyani   biznes   portfeli   qanaqa   bo’ladi,
diversifikatsiyaning turdosh yoki noturdosh bo’lishi. 
2. Diversifikatsiyalashgan   biznes   sohalarining   umumiy   mehnat
unumdorligini oshirish yo’nalishidagi kompaniyani harakatlari. 
3. Raqobatbardoshlikni   oshirish   uchun   turdosh   biznesning   o’zaro
bog’liqligidan foydalanish yo’nalishlari. Strategik muvofiqlik (2+2=5) 
4. Investitsion   jozibadorlikni   belgilash   va   resurslarni   istiqbolli
biznes sohalariga yo’naltirish. 
Biznes   strategiyasi   –   bu   birlik   biznesni   boshqaruv   rejasidir.   Biznes
strategiyasining asosiy  muammosi  bu aniq biznes sohasi  bo’yicha kompaniyaning
bozor mavqeini mustahkamlashdan iborat. Buning uchun: 
1. Iqtisodiyotdagi,  qonunchilikdagi, siyosatdagi  va biznesga  ta’sir
etuvchi boshqa o’zgarishlarga qarshi tadbir-choralarni aniqlash. 
9KARPARATIV 
STRATEGIYA	
BIZNES 	
STRATEGIYA	
FUNKSIONAL 
STRATEGIYA 2. Raqobatbardoshlikni   ta'minlovchi   bozor   mavqeini
mustahkamlovchi harakatlarni va yondashuvlarni yaratish. 
3. Funksional bo’limlarning strategik tashabusslarini birlashtirish. 
4. Biznes sohasidagi strategik muammolarni hal etish. 
Raqobat ustunligini yaratishning uch qirrasi mavjud: 
1) Kompaniya   qayerda   va   qanday   yo’nalishlarda   raqobat
ustunligiga ega bo’lishi mumkin? 
2) Kompaniya   shunday   tovarlarni   ishlab   chiqarishi   lozimki,   ular
raqobatchilar   tovarlari   oldida   jozibador   bo’lishi   bilan   kompaniyani   yaqqol
ijobiy ajralib turishini ta minlashi lozim. ‟
3) Raqobatchilar   harakatlarini   yo’qqa   chiqarish   chora-tadbirlarini
yaratish va tadbiq etish. 
Kompaniyaning   raqobat   sohasidagi   harakatlari   hujumkor   yoki   himoyaga
asoslangan   bo’lishi   mumkin.   Tajribada   ko’p   qo’llaniladigan   raqobat   harakatlari
quyidagi uch yonalishdan iborat: 
  1) Tarmoqda eng kam xarajatlar asosida tovar ishlab chiqarishga erishish.
2)   Mahsulotni   individuallashtirish   va   differensiyalash.   Tovarni   rasmiylashtirishda
va xizmat ko’rsatish sohasida etakchi bo’lishga intilish. 
3) Bozorning o’ziga xos xususiyatiga ega tor sohasiga kirishga intilish. 
Operativ   strategiyalar   -   tayanch   ishlab   chiqarishni   (korxonalar,   savdo
nuqtalari,   taqsimot   markazlarini)   boshqarishda   va   strategik   ahamiyatga   ega
kundalik   operativ   muammolarni   hal   etishda   (reklama,   materiallarni   sotib   olish,
zahiralarni   boshqarish,   texnik   xizmatlar,   ta’minot)   tor   strategik   tashabuss   sifatida
foydalaniladi.   Operativ   strategiya   kichik   masshtabga   ega   bo’lsa   ham   funksional
biznesni va umumiy biznes rejasini muhim tushunchalar bilan to’ldiradi. Operativ
strategiyalarni   quyi   pog’ona  rahbarlari  yaratadilar.  Masalan:  Santexnik  buyumlari
distribyuteri   buyurtmalarni   aniq   va   tez   bajarishni   xohlaydi.   Ushbu   strategiyani
bajarish uchun omborxona mudiri: 
10 1) Buyurtmalarni   to’liq   bajarish   uchun   zahiralarni   boshqarish
strategiyasini yaratadi. 
2) Xodimlar   bilan   kelishib   24   soat   davomida   buyurtmalarni
bajarishni tashkil etadi. 
Funksional   strategiya   -   bu   aniq   bo’lim   yoki   tayanch   funksional   biznesni
boshqaruv rejasidir. Kompaniya biznesning muhim sohalari bo’yicha ya ni: ilmiy‟
izlanishlar,   ishlab   chiqarish,   marketing,   servis   xizmati,   moliya   taqsimoti,   kadrlar
bo’limi   va   boshqalar   uchun   funksional   strategiyalarga   ega   bo’lishi   lozim.
Funksional   strategiyalar   biznes   strategiyasiga   nisbatan   tor   ma’noda   bo’lsa   ham,
biznesning   umumiy   rejasini   muhim   tushunchalar   bilan   to’ldiradi.   Funksional
strategiyaning   asosiy   vazifasi   biznesning   umumiy   strategiyasini   qo’llab-
quvvatlashdan   iborat.   Odatda   funksional   strategiyani   yaratish   majburiyati
funksional   bo’lim   rahbariyati   zimmasida   bo’ladi.  Lekin  biznes   rahbari   funksional
strategiyaga   o’z   ta sirini   o’tkazishi   ham   mumkin.   Funksional   strategiyani	
‟
yaratishda   funksional   bo’lim   rahbarlari   o’z   yordamchilari   kuchidan   foydalanishi
yoki boshqa funksional bo’lim rahbarlari bilan hamkorlikda ishlashi mumkin. Agar
funksional   bo’lim   rahbarlari   bir   -   biridan   mustaqil   ravishda   funksional
strategiyalarni yaratsalar, ular bir-biriga 
Kuchli   biznes   strategiyasi   mustahkam   raqobat   ustunligini   yaratishi   lozim.
Biznes   strategiyasi   raqobat   ustunligini   ta minlamasa,   demak   u   kuchsiz   yaratilgan	
‟
hisoblanadi. 
Funksional strategiya biznesni funksional bo’limlarining boshqaruv rejasini
ilmiy   izlanishlarni,   ishlab   chiqarishni,   marketingni,   servis   xizmatini,
moliyani,   kadrlarni   va   boshqalarni   tasvirlaydi.   Biznesning   funksional   bo’limlari
qancha bo’lsa, biznes funksional strategiyalar soni ham shunga teng bo’ladi. 
Strategiyani   yaratish   muammosini   kompaniya   rahbarlari   turlicha   hal
etadilar.   O’rtacha   o’lchamdagi   kompaniya   strategiyasini   yaratish   norasmiy
ravishda amalga oshiriladi. Strategiya tadbirkorning tasavvurida mavjud bo’lishi va
farmoyishlar   asosan   og’zaki   berilishi   ham   mumkin.   Lekin   katta   kompaniyalarda
11 strategiya   kengashlarda   muhokama   etiladi.   Strategiyani   yaratish   strategik
rejalashtirish   asosida,   turli   pog’onalardagi   rahbarlarni   jalb   etish   asosida   amalga
oshiriladi.   Odatda   rahbarlar   strategiyani   yaratishda   quyidagi   to’rt   yo’nalishning
biridan foydalanadilar. 
1.2   Korporativ   strat е giyani   ishlab   chiqish,   baholash   va   tadqiq
qilish
Korporativ   strategiya   -   bu   diversifikatsiyalashgan   kompaniyani   umumiy
boshqaruv rejasidir. Ushbu strategiya diversifikatsiyalashgan biznes turlarini o’zida
mujassam etadi. 
Bu   tahliliy   qadamning   mazmuni,   xar   bir   o’rta   korxonalar   kompaniyaning
mumiy 
bizn е s   manzarisiga   qanchalik   yaxshi   mos   tushadi.   Mos   k е lishiga   nuqtai
nazardan ko’rilishi k е rak: 
1   xujalik   qismi   kompaniya   div е rsiya   qilayotgan   boshka   faoliyat   turlari
bilan qimmatli strat е gik moslashuvga egami? 
2   Bizn е s   birlik   kompaniya   strat е giyasiga   qo’shilib   k е ta   oladimi   yoki
xujalik   portf е liga   foydali   qushimcha   bo’ladimi?   Agar   bizn е s   qo’shma   faoliyat,
raqobat   ustunligini   kuchaytiruvchi   maxorat   va   tovar   markasini   o tkazish‟
imkoniyatlariga   ega   bo lsa,   xamda   kompaniya   rivojlanishi   umumiy   yo nalishiga	
‟ ‟
mos k е lsa, strat е gik jixatdan yanada jonlirok bo’ladi. Agar bizn е s korporatsiyaning
ma'lum   maqsadlariga   erishishiga   s е zilarli   xissa   qo shsa,   xamda   kompaniyaning	
‟
umumiy   daromadini   s е zilarli   oshirsa,   u   moliyaviy   jixatdan   qimmatli   bo ladi.	
‟
Foyda   olish   nuqtai   nazaridan   istikbolsiz   bo lgan   bizn	
‟ е s   birliklar   kabi   umumiy
bizn е s   manzaraga   mos   k е lmaydigan   xujalik   kismlari   xam   korporatsiya   faoliyat
doirasidan chikarilishiga nomzod xisoblanadi. 
12 UMUMIY STRATEGIYA
2-rasm. Strategik rejalashtirish tizimi.
Strat е gik   muvofiqlik   tahlil   div е rsiyalangan   kompaniya   faoliyatini
yaxshilash   bo’yicha   strat е gik   qadamlarni   ishlab   chikish   uchun   zamin   yaratadi.
Nima   qilmoq   k е rakligi   to’grisida   asosiy   xulosa   portf е ldagi   faoliyat   turlari
yigindisiga t е gishli xulosalarga bog’liq. 
Xo jalik   portf‟ е lida   juda   xam   jozibali   tarmoklarda   faoliyat   ko rsatayotgan	‟
bizn е s   birliklar   y е tarli   miqdordadir.   Ishbop   faollik   portf е lida   xayotiy   sikl   oxirgi
bosqichida bo’lgan xo’jalik kismlari yoki «Surov b е lgili» kompaniyalar juda xam
ko p  emas.   Yetuklik  va   tushkunlik   bosqichida   bo’lgan   xo’jalik   qismlari   o’rtasida	
‟
nomutanosibliklar   (disproportsiya)   yo’qmi?   Agar   mavjud   bo’lsa,   kompaniyani
o’sishini s е kinlashtiradigan darajada katta emas. 
«Yulduzlar»ni   va   yangi   paydo   bo layotgan   g oliblarni   moliyalash   uchun	
‟ ‟
firmada 
13	
Tashkillashtirish 	
strategiyasi
Molyaviy 
strategiyasi	
Ishlab chiqarish 	
strategiyasi	
Marketing 
strategiyasi	
Sotish	
Investitsiyalar	
Molyaviy 	
mablag'larmi 
jalb qilish tartibi	
Brend 	
strategiyasi 	
Savdo markasini 
shakillantirisha 1.Ishbop   faollik   portf е lidagi   ba'zi   bizn е s   birliklarning   strat е gik   r е jalarini
o zgartirish. ‟
2.Ishbop faollik portf е liga yangi xo jalik qismlarini qo shish. 	
‟ ‟
3.Zaif va zaraga ishlayotgan bizn е s birliklaridan vos k е chish. 
4.Faoliyatning   past   natijalarining   sababi   bo lib   xisoblangan   sharoitlarni	
‟
o zgartirishga urinish sifatida alyans tashkil etish. 	
‟
5.Korporatsiya   maksadlarini   kayta   ko rib   chiqish   (faoliyatning   ancha	
‟
kamtarona natijalariga yul tutish) 
II. Bob. “Ockar” qo’shma korxonasining tashkiliy xuquqiy asoslari
haqida
2.1 “Ockar” qo shma korxonasining haqida umumiy ma’lumot	
‟
«   OCKAR » ko’shma korxonasi Farg’ona shaxar xokimligining 2008 yil 9
iyun   kungi   №   65   sonli   qororiga   asosan   va   ta’sischilarning   umumiy   yig ilish	
‟
bayoniga asosan ro yxatga olingan. Qo’shma korxonaning manzili Fargona shaxar	
‟
M.Kosimov ko chasi  №62 uyda joylashgan. Qo shma korxonaning ustav kapitali	
‟ ‟
1873103451 so m  tashkil  qilingan. Aksiyalarning nominal  qiymati 2310,32 so m
‟ ‟
va   umumiy   aksiyalar   soni   810756   donani   tashkil   qildi.   Auditorlik   tekshirishda
ustav   kapitalining   91   %   joylashtirilgan   ya ni   1703609036   so m,   Markaziy	
‟ ‟
depozitariyaning   aksiyanerlar   reistri   to’g’risidagi   ma’lumotga   asosan   87,17   %
ya’ni   1632784278   so mni   tashkil   qilganligi   aniqlandi.2010   yilning   1-yanvar	
‟
xolatiga joylashtirilmagan va tulanmagan summa 
240319173,22   so m.   2010   yil   1-yanvar   xolatiga   qo’shma   korxonaning	
‟
tuzilgan   balansida   joylashtirilmagan   aksiyalar   qiymati   169494010,26   so mni	
‟
tashkil qilgan. 
Qo shma korxonaning maqsadi va faoliyati quyidagilardan iborat: 	
‟
-Turli xildagi poyafzal ishlab chiqarish 
-Turli xildagi charm maxsulotlari ishlab chiqarish va sotish 
14 -Xom surp ishlab chiqarish 
-Yigirilgan ip ishlab chiqarish 
-Tikuvshchilik maxsulotlarini ishlab chiqarish -Chakana savdo. 
-Tashqi iqtisodiy faoliyat 
-Savdo-sotiq va vositachilik faoliyati 
-Marketing va konsalting xizmatlari 
-Birja xizmati 
-Axoli va tashkilotlarga pullik xizmat kursatish 
-Mexmonxona   va   boshqa   mayishiy   xizmat   ko rsatish   servis‟
xizmatlari 
Qo’shma   korxonasining   o’z   faoliyatini   to’la   xo’jalik   xisobi,   o’z
xarajatlarini o’zi qoplash va o’z-o’zini mablag bilan ta minlash prinsiplari asosida	
‟
amalga   oshirish   orqali   foyda   olishga   erishadi.   Soliqlar,  bank   va   byudjet   olididagi
majburiyatlar   bajarilgandan   so ng   foydaning   qolgan   qismi   korxonaning   to lik	
‟ ‟
tasarrufida bo lib, korxona ta sischisi qarori asosida ishlatiladi. 	
‟ ‟
«OCKAR»   qo shma   korxonasining   raxbar   xodimlari   quyidagilardan	
‟
iborat: 
Qambarov Umarjon Isaqjonovich  - « OCKAR  » qo shma  korxonasi  2010	
‟
yil  14  yanvardan buyruq №  01/ok  ga asosan  direktor   lavozimida  ishlaydi.  Kassa,
bank, soliq xisobotlari va boshqa xujjatlarga birinchi imzo sifatida imzo chekadi, 
Teshabyev Ibroxim Yo’lbarsovich - « OCKAR » qo’shma korxonasida 
2010 yil 14 apreldan buyruq № 02/ok ga asosan bosh xisobchi lavozimida
ishlaydi. Kassa, bank, solik xisobotlari va boshqa xujjatlarga ikkinchi imzo sifatida
imzo chekadi.
 
15 2.2   “Ockar”   korxonasining   yillik   taxlili,   asosiy   vositalari   taxlili,
xom-ashyo va materiallar xisob varag ini taxlili, asosiy ishlab chiqarish‟
xarajatlarini taxlili orqali korxona korporativ strategiyasini baholash
 
  «OCKAR»   qo’shma korxonasini 2013 yilning 1-yanvar xolatiga 2 249 398
907,84   so’m   asosiy   vositalar   balans   qiymatida   mavjud   bo’lgan,   xisobot   davri
davomida kapital qo’yilmalar xisob varag’idan, 2 260 000 so’mlik asosiy vositalar
kirim   qilingan   va   85   xisob   varaqdan   181   108   515   so’mlik   asosiy   vosita   qayta
narxlanib kirim qilinganligi aniqlandi. 
  Xisobot yilida asosiy vositalar xisob varag’idan 26 886 050 so’mlik asosiy
vositalar   dalolatnomaga   asosan   92   xisob   varaqga   chiqim   qilinganligi   aniqlandi.
Xisobot yilining oxiriga asosiy vositalarning balans qiymatining qoldig’i 2 405 881
372,84 so’mlik qoldik qolganligi aniqlandi.(1-ilova) 
Yig’ilgan amartizatsiya ajratmasining taxlili 
  «   OCKAR   »   qo’shma   korxonasini   2011   yilning   1-yanvar   xolatiga  asosiy
vositalar balans qiymatiga xisoblangan amartizatsiya ajratmasini qoldik qiymati 1
928   789   332,22   so’m   mavjud   bo’lgan,   yil   davomida   asosiy   ishlab   chiqarish
xarajatiga xisoblangan amartizatsiya ajratmasi 179959662 so m, davr xarajatlariga	
‟
xisoblangan amartizatsiya ajratmasi 1890666,67 so mni tashkil kilgan. Xisobot yili	
‟
davomida jami yig’ilgan amartizatsiya ajratmasi 181914567 so’mni tashkil qilgan.
Xisobot   yili   davomida   qo shma   korxonaning   raxbariyati   va   tuzilgan   komissiyasi	
‟
tuzgan   dalolatnomaga   asosan   asosiy   vositalar   yig’ilgan   amartizatsiya   ajratmasi
xisobidan   23   861   370   sum   chiqim   qilingan   va   qsosiy   vositalarning
amartizatsiyasini   qayta   narxlash   orqali   151   481   205   so m   eskirish   02   xisob	
‟
varag’iga   kirim   qilinganligi   aniqlandi.   Xisobot   yili   oxiriga   jamiyatning   yig’ilgan
amartizatsiya   ajratmasining   qoldik   qiymati   2238259495,89   so mni   tashkil	
‟
qilganligi aniqlandi.
16 O’z aylanma mablag’lari bilan taminlanganlilik koeffitsienti 3
2-jadval
Belgilangan   normativ   xujjatlarga   asosan   o'z   aylanma   mablag lari   bilan‟
taminlanganlilik   koeffitsienti   O zbekiston   Respublikasi   xududida   0,2   dan   kam	
‟
bo lmasligi   kerak,   Agar   0,2   koeffitsientdan   kam   bo'lsa,   korxona   o’z   aylanma	
‟
mablag'lari   bilan   taminlanmagan   xisoblanadi.   Formula   bo ‟ yicha   xisoblangan
koeffitsient   xisobot   yilining   boshiga   0,27   bo ’ lib ,   jamiyat   o ’ z   aylanma   mablag ’ lari
bilan   to ’ la   taminlanganligi   aniqlandi .   Formula   bo ’ yicha   xisoblangan   koeffitsient
xisobot   yilining   oxiriga   0,27   bo ‟ lib ,   jamiyat   o ‟ z   aylanma   mablag ' lari   bilan   to ' la
taminlanganligi   aniqlandi .(4- jadval ) 
Xom-ashyo va materiallar xisob varag’ini taxlili  
  Qo shma   korxonaning   2011   yil   xisobot   yilining   boshiga   xom-ashyo   va	
‟
materiallar   xisob   varag’ining   qoldik   qiymati   519239003   so’m   qoldik   qolganligi
aniqlandi.   Xisobot   yili   davomida   xom-ashyo   va   materiallar   xisob   varag’iga   2110
xisob   varag’idan   5946155   so mlik,   mol   yetkazib   beruvchilar   bilan   xisob   kitoblar	
‟
xisob varag’idan 2481439436,34 so’m, boshqa daromad xisob varag’idan 3518499
so’m,   ta’sischilar   bilan   xisob   kitoblar   xisob   varagidan   420757540   so’m,   2910
xisob   varagidan   177080   so’m,   tayyor   maxsulotlar   xisob   varagidan   69500   so’m,
9010   xisob   varagidan   578000   so’m,   xom-ashyo   va   materiallar   ichki   aylanmasi
2567040278,05   so m   jami   5479526489   so m   xom-ashyo   va   materiallar   kirim	
‟ ‟
qilinganligi aniqlandi. 
3
  O’z aylanma mablag’lari bilan taminlanganlilik koeffitsienti
17№  
t/r   Ko‟rsatkich lar nomi   Yil 
boshiga    Yil 
oxiriga    Farq  
O‟sish   Kamayish  
1  
O‟z   ay - ma 
mablag‟i b/n 
tam - nlik koef - ti   0 , 27   0 , 27   -   -  
    Xisobot   yili   davomida   qo’shma   korxonaning   xom-ashyo   va   materiallar
xisob   varag’idan   quyidagi   xisob   varaklarga   chiqim   qilinganligi   aniqlandi:   xom-
ashyo   va   materiallar   xisob   varagini   ichki   aylanmasiga   2567040278   so m,‟   asosiy
ishlab   chikarishga   26452048,52   so’m,   obuv   ishlab   chikarish   sexiga   2264109970
so’m, 5010 xisob varaqqa 2600 so’m, 90 xisob varaqqa 16675694 so m, 93 xisob	
‟
varaqqa   89222   so’m   davr   xarajatlarini   xisob   varagiga   13156070   so’m,   jami
4891044382   so’m   xom-   ashyo   va   materiallar   chiqim   qilinganligi   aniqlandi.
Xisobot   yilining   oxiriga   qo’shma   korxonaning   xom   ashyo   va   materiallar   xisob
varag’ida 1107721109 so’mlik qoldik qolganligi aniqlandi.(1-ilova)  
III. Asosiy ishlab chiqarish xarajatlarini taxlili
III.1. To’lovga qobiliyatlilik koeffitsienti
 Qo’shma korxonaning 2011 yil xisobot yilining boshiga xom-ashyo asosiy
ishlab   chiqarish   xisob   varag’ida   qoldik   qolmaganligi   aniqlandi.   Xisobot   yili
davomida   asosiy   ishlab   chiqarish   xisob   varagiga   02   xisob   varagdan   179959662
so’mlik, mol yetkazib beruvchilar bilan xisob kitoblar xisob varag’idan 567571643
so m,   davr   xarajatlari   xisob   varagidan   80146095   so’m,   xom   Ashe   va   materiallar	
‟
xisob varag’idan 26452049 so m, poyafzal ishlab chiqarish sexi xisob varag’idan	
‟
2246744727   so’m,   ko’rsatilgan   xizmatlar   xisob   varag’idan   63051932   so’m,   ish
xaqi   xisob   varag’ida   113492302   so’m,   ijtimoiy   ta’minot   xisob   varag’idan
24079058   so’m   jami   3301497468   so’m   asosiy   ishlab   chiqarish   xisob   varag’iga
kirim   qilinganligi   aniqlandi.   Xisobot   yilida   asosiy   ishlab   chiqarish   xisob
varag’idan   tayyor   maxsulotlar   xisob   varg’iga   3301497468   so’m   chiqim
qilinganligi   va   asosiy   ishlab   chiqarish   xisob   varag’ida   qoldik   qolmaganligi
aniqlandi. (1ilova) 
 
18 To’lovga qobiliyatlilik koeffitsienti 4
3-jadval
№
t/r Ko rsatkichlar nomi‟ Yil
boshiga Yil
oxiriga Farq
O'sish Kamayish
1 To'lovga qobiliyatlilik
koeffitsienti 2,47 1,72 0,75
Jamiyatning   to’lovga   qobilyatlilik   koeffitsienti   xisobot   yili   boshiga   2,47
bo’lib,   normativ   ko’rsatkich   bo’yicha   to’lov   qobilyatlilik   koeffitsienti   1,25   dan
kam   bo’lmasligi   kerak.   Normativ   koeffitsientdan   jamiyatning   to’lov   qobiliyatlilik
koeffitsienti   1,22   ga   ko’pligi   aniqlandi.   Jamiyatning   to’lov   qobiliyatlilik
koeffitsienti xisobot yili oxiriga 1,72 bo lib, normativ Ko rsatkich bo’yicha to lov	
‟ ‟ ‟
qobilyatlilik   koeffitsienti   1,25   dan   kam   bo’lmasligi   kerak.   Normativ
koeffitsientdan   jamiyatning   to’lovga   qobilyatlilik   koeffitsienti   xisobot   yilining
oxiriga 0,47 ga ko’pligi aniqlandi. Ushbu koeffitsient bo’yicha jamiyat to la to’lov	
‟
qobilyatiga egaligi aniqlandi. (5-jadval) 
6-jadval 
Belgilangan   normativ   xujjatlarda   asosan   rentabellilik   koeffitsienti
O’zbekiston Respublikasi xududida 0 dan kam bo'lsa, yani minus ko rsatkich bilan	
‟
chiqsa   bunday   tashkilot   zarar   bilan   ishlovchi   korxonaga   aylanadi.   Agar   0,05
koeffitsientdan   kam   bo lsa   bunday   korxona   past   rentabellik  korxona  xisoblanadi.	
‟
Formula   bo yicha   xisoblangan   koeffitsent   o tgan   2010   yilning   natijasi   bo’yicha	
‟ ‟
4
  To’lovga qobiliyatlilik koeffitsienti
19Rentabellilik koeffitsienti  
№  
t/r   Ko'rsatkich
lar nomi   Yil 
boshiga    Yil 
oxiriga    Farq  
O‟sish   kamayish  
1   Rentabellilik koeffitsienti   03,0   77,0   0 , 74    
  0,03   bo lib,   jamiyatning   rentabellik   koeffitsienti   past   ekanligi   aniqlandi.‟
Yukoridagi formula bo yicha xisoblangan	
‟
koeffitsent   o’tgan   2011   yilning   natijasi   bo’yicha   0,77   bo’lib,   jamiyatning
rentabellik koeffitsienti xisobot yilida yukori ekanligi aniqlandi. (6-jadval) 
3.2.  Asosiy vositalarini eskirish koeffitsienti 5
№
 t/r  Ko rsatkichlar nomi 	
‟ Yil
boshiga  Yil
oxiriga  Farq 
O'sish  Kamayish 
Belgilangan   normativ   xujjatlarda   asosan   Asosiy   vositalarini   eskirish
koeffitsienti   O’zbekiston   Respublikasi   xududida   0,5   dan   ko'p   bo’lsa,   bunday
korxonani   asosiy   vositalari   nisbatan   eskirgan   xisoblanadi.   Yukoridagi   formula
bo’yicha   xisoblangan   koeffitsient   xisobot   yili   boshiga   0,74   bo’lib,   jamiyatning
asosiy   vositalari   nisbatan   eskirganligi   aniqlandi.   Yukoridagi   formula   bo’yicha
xisoblangan   koeffitsient   xisobot   yili   oxiriga   0,81   bo lib,   jamiyatning   asosiy	
‟
vositalari nisbatan eskirganligi aniqlandi. (7jadval) .
  Maxsulot sotishdan sof tushumligi koeffitsienti 6
 
Koeffitsient   xar   bir   so ’ m   sotilgan   maxsulotga   to ’ g ’ ri   keladigan   sof
tushumni   ko ' rsatadi .   Xisoblangan   koeffitsient   bo ’ yicha   xisobot   yilining   boshiga
5
  Asosiy vositalarini eskirish koeffitsienti
6
  Maxsulot sotishdan sof tushumligi koeffitsienti
201   Asosiy vositaini 
eskirish koef - ti   74,0   81,0   07,0    
 
№  
t/r   Ko ’rsatkichlar nomi   Yil 
boshiga   Yil 
oxiriga   Farq  
O ’sish   kamayish  
1   Maxsulot sotish sof 
tushum koeftsienti   0 , 71   65,0     06,0  
  korxona   xar   1   so ' m   sotilgan   maxsulotdan   71   tiyin   foyda   olishi   aniqlandi .
Xisoblangan   koeffitsient   bo ’ yicha   xisobot   yilining   oxiriga   korxona   xar   1   so ‟ m
sotilgan   maxsulotdan  0,65  tiyin   foyda   olishi   aniqlandi . (8- jadval ) 
2011 yil yillik balans taxlili. (1-ilova) 
  «   OCKAR   »   qo shma   korxonasining   2011   yil   yillik   tayorlangan   balans‟
xisobotlari buxgalteriya xisobining milliy andozalariga asoslangan xolatda tuzilgan
bo’lib,   u   quyidagicha   aks   ettrilganligi   aniqlandi.   Yuqoridagi   tayorlangan   balans
xisobotidan ko’rinib turibdiki jamiyat tomonidan 2011 yil 1 yanvardan 2012 yil 1
yanvargacha   bo’lgan   moliyaviy   xo’jalik   operatsiyalari   quyidagicha   amalga
oshirilganligi aniqlandi. 
Xisobotning 010 satri bo’yicha 
Balans   xisobotining   010   satrida   2011   yilning   1   yanvar   xolatiga   asosiy
vositalarning qoldiq qiymati 2593806 so'm bo lib 2009 yil davomida jamiyatning	
‟
oborot   mablag’idan   156482,0   ming   ishlatilib   asosiy   vositalar   kirim   qilingan   va
2012   yilning   1   yanvar   xolatiga   asosiy   vosmitalarning   qiymati   2750288,0   so’mga
borganligi aniqlandi. 
Xisobotning 011 satri bo’yicha 
Balans   xisobotining   011   satrida   2011   yilning   1   yanvar   xolatiga   asosiy
vositalarning   eskrirish   summasining   qoldiq   qiymati   1928789,0   bo lib   2011   yil	
‟
davomida   jamiyatning   barcha   asosiy   vositalariga   belgilangan   normativ   eskirishi
bo’yicha   eskirish   xisoblangan.   Jamiyatning   2011   yil   davomida   xisoblangan
eskirishlari   309470,0   ming   sumni   tashkil   qilgan   va   bu   eskirish   qiymatlari
buxgalteriya   xisobining   milliy   andozalariga   muvofik   buxgalteriya   xisobining
xarajatlar xisobvaraqlarida aks ettirilganligi aniqlandi. 
Xisobotning 030 satri bo’yicha 
Balans   xisobotining   030   satrida   uzoq   muddatgi   investitsiyalar   jamlangan
bo’lib, 2011 yilning 1-yanvariga qoldiq qiymati 153301,0 ming so’m Bo’lgan 2011
yil   davomida   investitsiyalar   olinmagan   va   2012   yilning   1-yanvar   xolatiga   uzoq
21 muddatli investitsiyalari qoldiq qiymati 153301 ming so’m mavjud. Uzoq muddatli
investitsiyalar o’z ichiga quyidagilarni oladi; 
- 040satr-Qimmatli qog'ozlar 
- 050 satr-Shuba xo’jalik jamiyatlariga investitsiyalar 
- 090 satr-O’rnatilmagan asbob va uskunalar 
  Balans   xisobotining   090   satrida   O rnatilmagan   asbob   va   uskunalar‟
jamlangan   bo lib,   2011   yilning   1-yanvariga   qoldiq   qiymati   142360,0   ming   so’m	
‟
bo’lgan   2011   yil   davomida   O’rnatilmagan   asbob   va   uskunalar   olmagan   va   2012
yilning   1-yanvar   xolatiga   O’rnatilmagan   asbob   va   uskunalar   qoldiq   qiymati
142360,0 ming so’m mavjud. 
    100 satr-Kapital qo’yilmalar 
Balans   xisobotining   100   satrida   Kapital   qo yilmalar   jamlangan   bo lib,	
‟ ‟
2011   yilning   1-yanvariga   qoldiq   qiymati   82043,0   ming   so’m   bo’lgan   2011   yil
davomida Kapital  qo’yilmalar  asosiy  vositalar  xisob varag’iga chiqim  qilinmagan
va 2012 yilning 
1-yanvar   xolatiga   Kapital   qo’yilmalar   qoldiq   qiymati   82043,0   ming   so’m
mavjud. 
140 satri bo’yicha tavar moddiy zaxirasi 
  Balans xisobotining 140 satrida tavar moddiy zaxiralari jamlangan bo’lib,
2011   yilning   1-yanvar   xolatiga   qoldiq   qiymati   1166560,0   ming   so’m   xisobotda
ko rsatilgan,   2012   yilning   1-yanvar   xolatiga   tovar   moddiy   zaxiralari   699387,0	
‟
ming so’mga oshgan bo’lib, 2012 yilning 1-yanvar xolatiga tavar moddiy boyliklar
qoldiq qiymati 1865947,0 ming mavjud. Tavar moddiy zaxirasi  balans xisobotida
quyidgilarni o’z ichiga oladi; 
- 150 satr-Ishlab chiqarish zaxiralari 
- 160 satr-Tugallanmagan ishlab chiqarish 
- 170 satr-Tayyor maxsulot 
22 - 180 satr-Tavarlar 
- 190 satr-Kelgusi davr xarajatlari 
- 200 satr-Kechiktirilgan xarajatlar 
Xisobotning 210 satri  
210 satrida jami debitorlar joylashgan bo’lib, ushbu satr o’z ichiga 220 satr,
230  satr,  240  satr,  250  satr,  260  satr,270  satr,   280  satr,  290  satr,  300  satr  va  310
satrlarni   uz   ichiga   oladi.   Jamiyatning   2011   yil   1-yanvar   xolatiga   jami   debitorlari
947220,0   ming   so'm   bo'lib,   shu   jumladan   xisobotning   220   satridagi   xaridor   va
buyurtmachilardan   bo'lgan   debitorlik   qarzi   605667   ming   so’m,   260   satridagi   mol
yetkazib   beruvchi   va   pudratchilarga   berilgan   bo'naklar   56056,0   ming   so'm,   230
satridagi   ajratilgan   bo'linmalardagi   debitorlik   xaqi   31636,0   ming   so'm,   270
satridagi   soliq   byudjetga   yig’imlar   bo’yicha   bo’naklar   1804,0   ming   so’m,   300
satrdagi  xodimlarning boshqa  operatsiyalar  bo'yicha  qarzi  5000,0 ming so'm,  310
satrdagi boshqa debitorlik qarzlari 247057 ming so'mni tashkil qilgan. Jamiyatning
2012   yil   1-yanvar   xolatiga   jami   debitorlari   227753,0   ming   so’m   bo’lib,   shu
jumladan   xisobotning   220   satridagi   xaridor   va   buyurtmachilardan   bo'lgan
debitorlik   qarzi   205916,0   ming   so'm,   230   satrida   ajratilgan   bo'linmalardagi
debitorlik   xaqi   15664,0   ming   so'm   260   satridagi   mol   yetkazib   beruvchi   va
pudratchilarga berilgan bo’naklar 6173,0 ming so'm, 270 satridagi byudjetga soliq
va   yig'imlar   bo'yicha   bo’naklar   kolmagan,   310satrdagi   boshqa   debitorlik   qarzlari
kolmaganligi   aniqlandi.   Yuqoridagilardan   ko rinib   turibdiki   jamiyatning   2011   yil‟
yillik moliyaviy xo'jalik faoliyati bo'yicha tayyorlangan buxgalteriya balansida 220
satrdagi   xaridor   va   buyurtmachilarning   qarzi   399751,0   ming   so'mga   kamaygan,
xisobotning   260   satridagi   mol   yetkazib   beruvchilar   va   pudratchilarga   berilgan
bo naklar yil oxiriga 49883,0 ming so mga kamaygan. 	
‟ ‟
Xulosa
Mamlakatimiz   o ’ zining   bozor   iqtisodiyotiga   o ’ tish   yo ’ lini   tanlab   olgan .  Shu
sababli   respublikamizda   bozor   munosabatlari   yildan - yilga ,   qadam - baqadam
23 rivojlanib   bormoqda .   Bozor   iqtisodiyotiga   o ’ tish   uchun   etarli   shart - sharoitlarni
yaratishga   qaratilgan   iqtisodiy ,   tashkiliy ,   siyosiy ,   huquqiy   tadbirlar   izchillik   bilan
amalga   oshirilmoqda .   Natijada   bozor   infrastrukturasi   jadal   sur ‟ atlar   bilan
rivojlanib   borayapti . 
Bozor   iqtisodiyoti   davrida   korxonalarning   ichki   va   tashqi   faoliyat
sharoitining   mutassil   o ’ zgarib   borishi ,   bozor   munosabatlariga   o ’ tish   shart -
sharoitlarini   va   uning   o ’ ziga   xos   xususiyatlarini   atroflicha   o ’ rganishni   taqazo   etadi .
Strategiyani   shakllantirish   va   tadbiq   etish   –   bu   menejerning   burchi
hisoblansa   ham ,  bir   kishi   yangi   g ‟ oyalarni   yaratish ,  yangi   imkoniyatlarni   aniqlash ,
va   o ‟ zgaruvchan   muhitga   nisbatan   moslashishi   vazifalarini   bajara   olmaydi .
Strategik   sardorlikning   mushkul   tomonlaridan   biri   xodimlardan   yangi   g ‟ oyalarni
to ‟ plash ,  o ’ zgaruvchan   muhitga   moslashish   imkonini   beradigan   tadbirkorlik   ruhini
rag ’ batlantirishdir .  Moslashuvchan   va   novatorlik   muhiti   tez   rivojlanayotgan   yuqori
darajali   texnologiyali   tarmoqlar   uchun   juda   muhim .   Ushbu   tarmoqlarda   mahsulot
qisqa   hayotiy   sikl   bilan   o ’ sish   esa   mahsulotlarning   yangi   turlari   bilan   tavsiflanadi .
Menejerlar   xodimlarni   faqat   ijodiy   ishlashga   chaqirish   orqali   bunday   muhitni
shakllantira   olmaydilar . 
Shuning   uchun   olim   va   mutaxassislarning   strategik   rejalashtirish ,   ishlab
chiqarishni   tashkil   etish ,   yangi   xizmat   turlarini   izlash   va   takomillashtirish   yo ’ llari
hamda   usullariga   qiziqishi   tobora   ortib   borayotganligi   kuzatilmoqda .   Pirovard
maqsadda   bozorni ,   tayin   bir   iste ‟ molchini   ko ’ zlash ,   raqiblar   va   raqobat   usullarini
puxta   o ’ rganish ,  yutuq   va   barqarorlik   garovi   bo ‟ lib   hisoblanadi . 
Yangi   g ’ oyalarni ,   eng   yaxshi   xizmatlarni ,   yangi   mahsulotlarni   va   ularni
yangi   yo ‟ nalishda   qo ’ llanilishini   targ ‟ ibot   qiluvchilarni   hamda   o ’ z   g ’ oyalarini
yangi   bo ’ linmalarda ,   korxonalarda   va   yangi   tarmoqlarda   qo ’ llanilishini   istovchilar
to ’ g ’ risida   g ’ amxo ’ rlik   qilish   sardorga   yaxshi   foyda   keltiradi . 
Zero ,   bu   yo ‟ lda   “ OCKAR ”   o ’ z   o ’ rnini   topmoqda .   Korxona   tili   bilan
aytganda   “ Biz   jamiyat   taraqqiyoti   va   inson   manfati   uchun   hizmat   qilamiz !   Biz
24 doimo   uzoq   muddatli   hamkorlikka   intilamiz ,   biz   siz   bilan   hamkorlik   qilishdan
xursandmiz ” 
Strategik   menejment   iste ‟ molchilarning   hozir   va   kelajakda   talablarini
qondirishga   qaratilgan   tovarlar   va   xizmatlar   ishlab   chiqarish ,   sotish   va   natijada
foyda   olish   bilan   bog ’ liq   faoliyat   turidir .   Strategik   menejmentda   asosiy   e ’ tibor
uning   maqsadli   yo ’ nalishga   egaligi   hisoblanadi ,   ya ‟ ni   yangi   tadqiqotlarni   jami
yo ’ nalishlarning   yagona   texnologik   jarayoniga   birlashuvi   ham   uning   o ‟ ziga   xos
xususiyatidir .   Har   bir   korxona   tashqi   omillar   hamma   xo ’ jalik   faoliyati   tabiatini
hisobga   olgan   holda ,  o ’ ziga   mos   menejment   strategiyasi   va   dasturini   ishlab   chiqadi
va   amalga   oshiradi ,   chunki   eng   asosiy   maqsad   tovarlar   va   xizmatlarni   qaerda ,
kimga ,   qanday   qilib   sotish   muammosini   hal   qilish   bo ’ lsa ,   bu   bozor   iqtisodiyoti
sharoitida   rivojlangan   mamlakatlarda   ham   murakkab   va   serqirrali   faoliyat
hisoblanadi .   Menga   biriktirilgan   mavzu   bo ’ yicha   oldingidanda   ko ‟ proq
ma ’ lumotga   ega   bo ’ lishga   erishdim . 
25 Foydalanilish   uchun   adabiyotlar
1. O’zb е kiston R е spu blikasi Vazirlar Maqkamasining qarori. Xususiylashtirilgan 
korxonalarni korporativ boshqarishni takomillayshtirish chora-tadbirlari 
to’qrisida.  « Xalq   so ’ zi », 2003  yil  22  apr е l , №85. (3197).
2.  O ’ zbekiston   Respublikasining   Birinchi   Prezidenti   Karimov   I . A .  Jahon  
moliyaviy - iqtisodiy   inqirozi ,  O ’ zbekiston   sharoitida   uni   bartaraf   etishning   yo ’ lari  
va   choralari   I . A .  Karimov . –  T :  O ’ zbekiston , 2009. – 8 b . 
3.  O ’ zbekiston   Respublikasining   Birinchi   Prezidenti   I . A . Karimov .  Oliy   majlis  
qonunchilik   palatasi   va   S е nati   qo ’ shma   majlisidagi   ma ' ruzasidan  
4.  O ’ zbekiston   Respublikasining   Birinchi   Prezidenti   Karimov   I . A .  Asosiy   vazifamiz
–  Vatanimiz   taraqqiyoti   va   xalqimiz   farovonligini   yanada   yuksaltirishdir .  – T .: 
“ O ’ zbekiston ”, 2010 
5.  O ’ zbekiston   Respublikasining   Birinchi   Prezidenti   Karimov   I . A .  Vatanimizning  
bosqichma - bosqich   va   barqaror   rivojlanishini   ta ’ minlash  –  bizning   oliy  
maqsadimiz . 17- jild  –  T .: “ O ’ zbekiston ”, 2009. 
6.  O ’ zbekiston   Respublikasining   Birinchi   Prezidenti   Karimov   I . A .  Jahon  
moliyaviy - iqtisodiy   inqirozi ,  O ’ zbekiston   sharoitida   uni   bartaraf   etishning   yo ’ llari  
va   choralari . –  T .: “ O ’ zbekiston ”, 2009. 
7. O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Karimov I.A. Mamlakatni 
modernizatsiya qilish va iqtisodiyotimizni barqaror rivojlantirish yo’lida. 16-jild –
T.: “O’zbekiston”, 2008. 
8. Nasridinova M., Ahmedov O., Biznes strategiyasi. - T.:1996 y 
9. Qosimov G. M. Menejment. Darslik. -T.: O’zbekiston. 2002 y 
10. Saifnazarov I.S., Murataev I. U. Menejment asoslari. - Toshkent: «Mehnat», 
1998 
 
26