Boburning ruboiynavislikdagi mahorati - Adabiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	47.0KB
Xaridlar	7
Yuklab olingan sana	13 May 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Adabiyot

Boburning ruboiynavislikdagi mahorati

Sotib olish

Boburning ruboiynavislikdagi mahorati
Mundarija
Kirish
Asosiy qism
1. Bobur hayoti haqida.
2. Bobur ijodining o`rganilishi.
3. Bobur ruboiyati.
4. Bobur ruboiynavislikdagi mahorati.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Kirish
So`nggi temuriy shahzodalardan Zahiriddin Muhammad Boburning jozibador
shaxsi, jo`shqin hayoti va faoliyati, insoniy fazilatlari, jahon faniga qo`shgan
hissasi hamda avlodlariga bag`ishlab ko`plab ilmiy-tarixiy, badiiy asarlar
yaratilgan. Ta’bir joiz bo`lsa, jahon tarixnavislik ilmida “Eng ko`p va xo`p”
o`rganilgan vatandoshimiz ham Boburdir. Ayni kunga qadar o`zbek
yozuvchilaridan tashqari Bobur haqida asar yaratgan bir necha o`nlab chet ellik
mualliflarning nomlari tanish. Jumladan, 1995-yili “Cho`lpon” nashriyotida ingliz
tarixchisi U.Erskinning “Bobur Hindistonda” asari, hind tarixchisi L.P.Sharmaning
1988-yili Dehlida bosilgan “Boburiylar saltanati” asari, amerikalik olim
S.M.Berkning “Akbarshoh – boburiylarlarning eng buyugi” (Berk Akbarshoh
shaxsiyati va faoliyati misolida Hindistonga Bobur asos solgan, jahon tarixiga,
“Buyuk mo`g`ul imperiyasi” nomi bilan kirgan saltanatning mustahkam tomir
yozish jarayonini tasvirlaydi) asarlarida Boburga zamondosh tarixchilarning
qo`lyozmalari, Hindiston tarixiga oid tadqiqotlar, XX asrning jahonga mashhur
olim va tarjimonlarining asarlarida Boburning butun hayot yo`li, bolalik,
o`spirinlik, yigitlik yillari, tashvishli kunlari, hukmronlik faoliyati, diniy-falsafiy
qarashlari, davlatni boshqarish usuli, madaniyat va san’atga munosabati singari
masalalar tasvirlangan.

Amerikalik tadqiqotchi Berk Boburga bergan qisqa va lo`nda tavsiflarida ulug`
siymoning hayot yo`li, davlatchilik tarixidagi xizmatlari va shaxsiyatidagi eng
muhim jihatlarni muxtasar tarzda yoritishga erishgan. Muallif Boburning
hukmronlik siyosati xususida shunday yozadi: “Boburshohning fikricha, fotihlik va
hukmdorlik ishida yuz ming usul qo`llasa ham haq va zarur hisoblanadi. Biroq
bosib olingan yerlarni, ayniqsa, bu o`lkalarni o`z saltanati tarkibiga kiritish
rejalashtirilgan bo`lsa-da, u g`olib askarlar mag`lublar mulkini talon-taroj qilishiga
mutlaqo yo`l qoymasdi”. “Boburnoma” haqidagi fikrlar ham diqqatga sazovor:
“Men bor haqiqatni yozdim”, deydi muallif va haqiqatan ham u o`zining

kamchiliklari, omadsizlikka olib kelgan noto`g`ri xatti-harakatlarini o`quvchidan
yashirmaydi.

Bobur h ayoti va ijodi
Bobur (taxallusi; to liq ismiʻ Zahiriddin Muhammad ibn Umarshayx
Mirzo ) (1483.14.2, Andijon 1530.26.12, Agra) — o zbek mumtoz adabiyotining
ʻ
yirik vakili: buyuk shoir; tarixchi, geograf; davlat arbobi, iste dodli sarkarda;
ʼ
boburiylar sulolasi asoschisi, temuriy shahzoda.
Boburning otasi — Umarshayx Mirzo Farg ona viloyati hokimi, onasi
ʻ —
Qutlug Nigorxonim Mo g uliston xoni va Toshkent hokimi Yunusxonnint qizi
ʻ ʻ ʻ
edi. Boburning onasi o qimishli va oqila ayol bo lib, Boburga hokimiyatni
ʻ ʻ
boshqarish ishlarida faol ko mak bergan, harbiy yurishlarida unga hamroxlik
ʻ
qilgan. Umarshayx Mirzo xonadoni poytaxt Andijonning arki ichida yashar edi.
Hokim yoz oylari Sirdaryo bo yida, Axsida, yilning qolgan faslini Andijonda
ʻ
o tkazardi. Boburning yoshligi Andijonda o tgan. Bobur barcha temuriy
ʻ ʻ
shahzodalar kabi maxsus tarbiyachilar, yirik fozilu ulamolar ustozligida harbiy
ta lim, fiqx ilmi, arab va fors tillarini o rganadi, ko plab tarixiy va adabiy asarlar
ʼ ʻ ʻ
mutolaa qiladi, ilmfanga, she riyatga qiziqa boshlaydi.
ʼ Dovyurakligi va jasurligi
uchun u yoshligidan „Bobur“ („Sher“) laqabini oladi.
Bobur otasi yo lidan borib, mashhur sufiy
ʻ — Xoja Ahrorga ixlos qo yadi va ʻ
uning tariqati ruhida voyaga yetadi, umrining oxiriga qadar shu e tiqodga sodiq
ʼ
qoladi. Keyinchalik, „Boburnoma“ asarida Bobur Xoja Ahror ruhi bir necha bor
uni muqarrar halokatdan, xastalik va chorasizliqdan xalos etganini, eng og ir
ʻ
sharoitlarda rahnamolik qilganligini ta kidlaydi. Otasi Axsida bevaqt, 39 yoshida
ʼ
fojiali halok bo lgach, oilaning katta farzandi, 12 yoshli Bobur valiahd sifatida
ʻ
taxtga o tiradi (1494-yil iyun).
ʻ
Movarounnahr 15-asr oxirida o zaro nizolashayetgan temuriy shahzodalar
ʻ
yoki mulkdor zodagonlar boshchilik qilib turgan, deyarli mustaqil bo lib olgan
ʻ
ko pdan ko p viloyatlarga parchalanib ketgan edi. Movarounnahr taxti uchun
ʻ ʻ
kurash avjga chiqqan, turli siyosiy fitnalar uyushtirilmoqda edi. Buning ustiga
Umarshayx Mirzoga tobe bir necha bek va hokimlar yosh hukmdorga (Boburga)
bo ysunishdan bosh tortadilar. Ularning ayrimlari Boburning ukalarini yoqlasa,
ʻ
ba zilari mustaqillik da vosini qiladi, yana boshqa birlari Boburga raqib,
ʼ ʼ

boshqalari amaki, tog alariga qo shilib, uni jismonan yo qotish payiga tushadi. O zʻ ʻ ʻ ʻ
amakisi va tog asi bo lmish Sulton Ahmad Mirzo bilan Sulton Mahmudxon
ʻ ʻ
xurujlarini daf qilgan Bobur hukmronligining dastlabki 2— 3 yilida mavqeini
mustahkamlash, bek va amaldorlar bilan o zaro munosabatni yaxshilash, qo shinni
ʻ ʻ
tartibga keltirish, davlat ishlarida intizom o rnatish kabi muhim chora-tadbirlarni
ʻ
amalga oshiradi. Boburning dastlabki siyosiy maqsadi Amir Temur davlatining
poytaxti, strategik va geografik jihatdan muhim bo lgan Samarqandni egallash va
ʻ
Movarounnahrda markazlashgan kuchli davlatni saqlash, mustahkamlash hamda
Amir Temur saltanatini qayta tiklashdan iborat edi. Bu paytda, qisqa muddat ichida
Samarqand taxtiga uchinchi hukmdor kelgan edi. Sulton Ahmad Mirzo vafoti
(1494-yil iyul) dan keyin taxtga o tirgan Sulton Mahmud Mirzo Samarqandda
ʻ
davlatni 5—6 oydan ortiq idora etmadi — qisqa muddatli kasallikdan so ng 43
ʻ
yoshida vafot etdi. Uning o rniga Buxoroda hokim bo lgan o g li Boysung ur
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
o tiradi. 1495—1496-yillarda Bobur Samarqandga ikki marta muvaffaqiyatsiz
ʻ
yurish qiladi. 1497-yil kuzida u Samarqand atrofidagi bir qancha joylarni va 7
oylik qamaldan so ng Samarqandni egallaydi, Boysung ur Qunduzga qochadi.
ʻ ʻ
Shahar qamal tufayli nihoyatda og ir kunlarni boshidan kechirmoqda edi. Hatto
ʻ
ekkulik don ham topish mushkul edi. Bobur qo shinni ta minlashda katta
ʻ ʼ
qiyinchiliklarga duch keldi. Navkarlaridan ayrimlari Andijon va Axsi tomon
qochib ketadilar. Buning ustiga Andijonda qolgan ayrim beklar Boburdan yuz
o girib, uning ukasi Jahongir Mirzo tarafiga o tadilar. Andijondan ko ngli notinch
ʻ ʻ ʻ
bo lgan va iqtisodiy qiyinchiliklarga uchragan, ayni zamonda og ir xastalikni
ʻ ʻ
boshidan kechirgan Bobur Samarqandni yuz kun idora etgandan so ng, uni tark
ʻ
etishga qaror qiladi. Ammo Xo jandga yetganda Andijon ham qo ldan ketib,
ʻ ʻ
muxoliflar ixtiyoriga o tganini eshitadi. Boburning Toshkent hokimi, tog asi
ʻ ʻ
Mahmudxon ko magida Andijonni qayta egallashga urinishi natija bermaydi. Bu
ʻ
muvaffaqiyatsizlik Bobur qo shiniga salbiy ta sir etib, ko pchilik bek, navkarlar
ʻ ʼ ʻ
(700—800 kishi) Boburni tark etadi. O ziga sodiq kishilar (200—300) bilan
ʻ
qolgan Bobur ma lum muddat Xo jandda turgach, Toshkentga
ʼ ʻ — Mahmudxon
huzuriga kelib, Andijonni qaytarib olish rejasini tuza boshlaydi. Ma lum muddat
ʼ

o tgach, Bobur Xo jandga qaytadi, ko p o tmay, Marg ilonni qo lga kiritadi hamdaʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
Andijonni egallash tadbirlarini ko radi. Nihoyat, 2 yildan so ng (1498 yil iyun) uni
ʻ ʻ
qayta qo lga kiritadi. Bobur ukasi Jahongir Mirzo bilan sulh tuzib, uning ixtiyorida
ʻ
„Xo jand suvining Axsi tarafi viloyatlarini…“ qoldiradi, Andijon tarafi
ʻ
viloyatlarini o z tasarrufiga oladi.
ʻ
Temuriylarning o zaro urushlari kuchaygan kezlarda Shayboniyxon
ʻ
Movarounnahrni istilo qilishga kirishadi. U 1499-yil Jizzax va Samarqand orqali
Qarshi va Shahrisabzgacha bosib boradi, katta o lja bilan Dashti Qipchoqqa
ʻ
qaytadi. Oradan ko p o tmay, katta kuch bilan Movarounnahrga qaytgan
ʻ ʻ
Shayboniyxon Buxoro va Qorako lni egallaydi (1499), Sulton Ali Mirzo
ʻ
kaltabinlik bilan Samarqandni Shayboniyxonga jangsiz topshiradi (1S00). Biroq,,
shahar aholisi va zodagonlarining ma lum qismi temuriylar hukmdorligini tiklash
ʼ
tarafdori edi. Ular Farg ona hokimi Boburga maktub yo llab, Samarqandni ishg ol
ʻ ʻ ʻ
qilishga da vat etganlar. Bobur 1500-yil kech kuzida o z qo shini (240 kishi) bilan
ʼ ʻ ʻ
Samarqandga yetib kelgach, aholi unga peshvoz chiqib, shahar darvozalarini ochib
beradi. Shayboniyxonning shahar himoyasi uchun qoldirgan 600 nafar askari qirib
tashlanadi. Shayboniyxon Buxoroga chekinadi. Qisqa vaqt ichida Samarqandning
barcha tumanlari, Qarshi va G uzor shaharlarida Bobur hokimligi e tirof etiladi.
ʻ ʼ
Ammo shaharda oziq-ovqat zaxiralari tugab, ocharchilik boshlangan edi. Bundan
xabar topgan Shayboniyxon katta kuch to plab, yana Samarqandga yurish
ʻ
boshlaydi. 1501-yil aprelda Zarafshon bo yidagi Saripul qishlog i yaqinida bo lgan
ʻ ʻ ʻ
jangda Bobur qo shinlari yengiladi. Bobur Samarqandga chekinadi. Shahar yana
ʻ
qamal qilinib, u to rt oy davom etadi. Qamalda qolgan shahar aholisining
ʻ
ochlikdan tinkasi quriydi, Bobur 1501-yilning 2-yarmida noilojlikdan Samarqandni
tark etib, Toshkentga, Mahmudxon huzuriga yo l oladi.
ʻ
Bobur Temuriylar saltanatini himoya qilish va uni saqlab qolish uchun
astoydil harakat qilib, Shayboniyxonga qarshi bir necha yil davomida muttasil
kurash olib borsada, ammo mamlakatda hukm surgan og ir iqtisodiy tanglik va
ʻ
siyosiy parokandalik sharoitida maqsadiga erisha olmaydi. 1503-yil Toshkent xoni
Mahmudxon, Bobur va qalmoqlarning birlashgan qo shini Shayboniyxon
ʻ

tomonidan Sirdaryo bo yida tormor qilinadi. Bobur Samarqand taxti uchunʻ
kurashayotgan paytda Andijonni Sulton Ahmad Tanbal egallab oladi. 1501—04-
yillarda Bobur Farg ona mulkini qaytarib olish uchun Sulton Ahmad Tanbal,
ʻ
Jahongir mirzolarga qarshi olib borgan kurashi muvaffaqiyatsizlik bilan tugaydi.
Temuriylarning to xtovsiz janglari va og ir soliqlaridan toliqqan xalq Boburni
ʻ ʻ
qo llamadi va u Movarounnahrni tark etishga (1504-yil iyun) majbur buladi.
ʻ
Bobur 200—300 navkari bilan Hisor tog lari orqali Afg onistonga o tadi va u
ʻ ʻ ʻ
yerdagi ichki nizolardan foydalanib G azni va Kobulni egallaydi. Bobur Kobulni
ʻ
egallagach, mustaqil davlat tuzishga jadal kirishadi, qo shinni tartibga keltiradi,
ʻ
qattiq ichki intizom o rnatadi. Kobulga, umuman Afg onistonga Bobur o z yurti
ʻ ʻ ʻ
kabi qaradi, qurilish, obodonlashtirish, kasbu hunar va qishloq xo jaligini
ʻ
rivojlantirish ishlarini boshlab yuboradi. „Bog i Shaxroro“, „Bog i Jahonoro“,
ʻ ʻ
„O rtabog “, „Bog i vafo“ va „Bog i Bobur“ kabi oromgohlar tashkil etdi. Shahar
ʻ ʻ ʻ ʻ
ichidagi Bolo Hisor qal asini o z qarorgohiga aylantirib, uni qayta ta mirlatdi,
ʼ ʻ ʼ
yangi imoratlar qurdirdi va oilasi bilan shu qal ada yashadi. Uning Humoyun,
ʼ
Gulbadanbegim, Komron va Hindol ismli farzandlari shu yerda tug iladi. 1506-yil
ʻ
bahorda vafot etgan Qutlug Nigorxonim Mirzo Ulug bek shu yerda bunyod
ʻ ʻ
ettirgan „Bog i Navro ziy“ga dafn etiladi.
ʻ ʻ
Bobur Afg onistonda bir fotih sifatida emas, balki shu yurt, el obodonligi va
ʻ
ravnaqi uchun jon kuydirgan tadbirli hukmron sifatida qizg in faoliyat ko rsatdi,
ʻ ʻ
uning manfaatlari yo lida odilona va oqilona ish tutdi. Afg onistondagi amaliy
ʻ ʻ
faoliyatiga ko ra, Bobur butun Xuroson va Movarounnahrda qudratli davlat
ʻ
boshlig i va muzaffar sarkarda sifatida katga obro orttira bordi, mintaqadagi
ʻ ʻ
siyosiy hayot e tiborli o ringa ko tarildi. Shayboniylarning tobora kuchayib
ʼ ʻ ʻ
borayotgan yurishiga qarshi birgalikda chora ko rish masalasida Sulton Husayn
ʻ
Boyqaro barcha temuriy hukmdorlar qatorida Boburni ham maslahat yig iniga
ʻ
maxsus taklif etishi ana shunday yuksak nufuzni ko rsatuvchi dalildir. Bobur shu
ʻ
taklif bo yicha Hirotga otlanadi. Husayn Boyqaroning to satdan vafot etishiga
ʻ ʻ
(1506) qaramay, u Hirotga boradi va temuriy hukmdorlar bilan uchrashib
muzokaralar o tkazadi. Temuriy hukmdorlarning birlashib Shayboniyxon
ʻ

qo shinlariga to siq qo yish rejalari amalga oshmaydi va tez orada birinketinʻ ʻ ʻ
mag lubiyatga uchrab, saltanatni batamom qo ldan chiqaradilar.
ʻ ʻ
1507-yil boshlarida Bobur Hindistonga yurish boshlaydi. Ammo, bu urinishi
muvaffaqiyatsiz tugab, yana poytaxt Kobulga qaytadi.
Bobur Movarounnahr va Xurosondagi siyosiy vaziyat va urush harakatlarini
kuzatib boradi, o z qo shinlarini doimo shay tutadi. Shayboniyxon Xurosonning
ʻ ʻ
yirik markazlarini qo lga kiritgach, Eronni zabt etish uchun yurish boshlaydi.
ʻ
Ammo, Eron shohi Ismoil Safaviy bilan qattiq to qnashuvda (1510) yengiladi, o zi
ʻ ʻ
ham Marvda halok bo ladi. Shoh Ismoil Xuroson va Movarounnahrga qo shin
ʻ ʻ
kiritib shayboniylarga ketmaket zarar yetkaza boshlaydi. Bobur shoh Ismoil bilan
harbiy-siyosiy ittifoq tuzib, 1511-yil bahorida Hisorni, yozida Buxoroni, oktabr
boshida esa Samarqandni yana qo lga kiritadi. Boburning shia mazhabidagi
ʻ
eroniylar ra yi bilan ish tutishi aholida norozilik tug diradi. 1512-yil 28-aprelda
ʼ ʻ
Ko li malik jangida Ubaydulla Sulton boshliq shayboniylardan yengilgan Bobur
ʻ
Hisor tomon ketadi. 1512-yil kuzida Bobur shoh Ismoil yuborgan Najmi Soniy
laqabli lashkarboshi bilan Balxda uchrashib, Amudaryodan kechib o tib, avval
ʻ
Huzar (G uzor) qal asini oladi, so ng Qarshiga yurish qiladi, shahar uzoq muddatli
ʻ ʼ ʻ
qamaldan so ng taslim bo ladi, shahar himoyachilari qattiq jazolanadi (yana
ʻ ʻ
q. Qarshi qamali .). 1512 yil 24 noyabr
da G ijduvon jangida Bobur shayboniylardan yana yengilib, Kobulga
ʻ
qaytishga majbur bo ladi.
ʻ Bobur Movarounnahrni egallash ilinjidan uzilkesil
umidini uzadi va butun e tiborini Hindistonga qaratadi.
ʼ
1519-yil bahoriga kelib Bobur Hindistonni zabt etish rejalarini amalga
oshirishga kirishadi va keyingi 5—6 yil davomida bir necha yurishlar uyushtiradi.
Nihoyat, 1526-yil aprelda Panipatda asosiy raqibi, Dehli sultoni Ibrohim
Lo diyning yuz ming kishilik qo shinini 12 minglik askari bilan tormor qiladi
ʻ ʻ
hamda Dehlini egallaydi (q. Panipat janglari.). Oradan ko p o tmay, ikkinchi yirik
ʻ ʻ
hind sarkardasi Rano Sango ustidan ham zafar qozonib, Shimoliy Hindistonning
Bengaliyagacha bo lgan qismini o ziga bo ysundiradi. Agrani o ziga poytaxt
ʻ ʻ ʻ ʻ
sifatida tanlagan Bobur katta qurilish va obodonchilik ishlarini boshlab yuboradi.

Shu tariqa Bobur Hindistonda uch yarim asrga yaqin hukm surgan qudratli
boburiylar sulolasiga asos soladi.
Bobur Hindistonda ham, xuddi Afg onistonda bo lganidek, ko plab ijtimoiyʻ ʻ ʻ
xayrli ishlarni amalga oshirdi, mamlakat taraqqiyotiga jiddiy ta sir ko rsatdi.
ʼ ʻ
Tarqoqlik va parokandalikka, o zaro ichki nizo, qirg inlarga barham berib,
ʻ ʻ
viloyatlarni birlashtirdi, markazlashgan davlatni mustahkamlash va yurtni
obodonlashtirishga, ilmu hunar va dehqonchilikni rivojlantirishga katta e tibor
ʼ
qaratdi. Qurilish ishlariga boshchilik qildi.
Boburning o z guvoxligiga ko ra, shoir sifatida ijodiy faoliyati Samarqandni
ʻ ʻ
ikkinchi marta egallagan vaqtda boshlangan; „Ul fursatlarda birorikkirar bayt aytur
edim“, deb yozadi u. Bobur Samarqanddaligining ilk oylarida Alisher Navoiy
tashabbusi bilan ular o rtasida yozishma boshlanadi. Bobur atrofida ijodkorlar
ʻ
to plana boshlashi ham shu yillarga to g ri keladi. Jumladan, Binoiy, Abulbaraka
ʻ ʻ ʻ
va Bobur o rtasidagi ruboiy mushoirasi Samarqanddagi qizg in adabiy hayotdan
ʻ ʻ
darak beradi. Umuman, davlat arbobi va ko p vaqti jangu jadallarda o tgan
ʻ ʻ
sarkarda sifatida ijtimoiy faoliyatining eng qizg in davrida ham, shaxsiy hayoti va
ʻ
davlati nihoyatda murakkab va xatarli sharoitda qolgan chog larida ham Bobur
ʻ
ijodiy ishga vaqt topa bilgan, ilm, san at va ijod ahlini o z atrofiga to plab,
ʼ ʻ ʻ
homiylik qilgan, ularni rag batlantirgan.
ʻ
O tmish adabiyot va tarix, musiqa va san atdan yaxshi xabardor bo lgan,
ʻ ʼ ʻ
diniy ta limotga chin ixlos qo ygan Bobur har doim olimu fozillar davrasida bo ldi,
ʼ ʻ ʻ
xususan ijod ahliga, kasbu hunar sohiblariga samimiy ehtirom ko rgazib homiylik
ʻ
qildi, ularni moddiy va ma naviy rag batlantirib turdi. Ijod va san at ahliga bunday
ʼ ʻ ʼ
mehrli munosabat aslo bejiz bo lmagan. Bobur tabiatan ijodkor edi. Yigitlik
ʻ
yillaridan boshlab to umrining oxirigacha samarali ijodiy ish bilan shug ullandi,
ʻ
har qanday sharoit va vaziyatlarda ham ijoddan to xtamadi, natijada, har jihatdan
ʻ
muhim boy ilmiy va adabiy meros qoldirdi.
Bobur 18—19 yoshlarida ruboiy va g azallar yoza boshlagan. Uning
ʻ
„Topmadim“ radifli g azali va „Yod etmas emish kishini g urbatda kishi“ misrasi
ʻ ʻ
bilan boshlanuvchi ruboiysi o sha yillardagi hayoti bilan bog liq.
ʻ ʻ

Boburning ulkan san atkorligi shundaki, shaxsiy kechinmalarini jiddiyʼ
umumlashma darajasiga ko tara oladi va natijada asarlarida olg a surilgan g oyalar
ʻ ʻ ʻ
umuminsoniy qadriyatlar darajasiga ko tariladi. Bobur ijodida, xususan,
ʻ
she riyatida kindik qoni to kilgan ona yurtini dildildan qo msash, uning tuprog iga
ʼ ʻ ʻ ʻ
talpinish, g ariblik azoblaridan o tli hasrat, yoru diyor soginchi va visol ilinji,
ʻ ʻ
takdir zarbalari va turmush uqubatlari, zamona nosozliklaridan nola badiiy tahlil
etiladi.
Bobur ijodida ishq-muhabbat, sevgi-sadoqat, visol va hijron mavzusi ham
salmoqli o rin tutadi. Uning gazal va ruboiylarida, tuyuq va masnaviylarida
ʻ
ma shuqaning maftunkor go zalligi, beqiyos husnu latofati, sharqona odobu axloqi,
ʼ ʻ
nozu karashmasi yengil va o ynoqi, musiqiy va ravon misralarda katta mahorat
ʻ
bilan tarannum etiladi.
Boburning uz she riy asarlarini to plab, devon holiga keltirgan sanani
ʼ ʻ
ko rsatuvchi aniq tarixiy ma lumotlar ma lum emas. Ammo „Boburnoma“ning
ʻ ʼ ʼ
1518—19-yillar voqealari bayoniga bag ishlangan faslida Bobur devonini
ʻ
Kobuldan Samarqandga yuborganligi to g risida so z boradi. Demak, shu yillarda
ʻ ʻ ʻ
uning devoniga tartib berilgan va mazkur devon Movarounnahrda ham tarqalgan.
Hozirda uning 119 g azali, bir masnu she ri, 209 ruboiysi, 10 dan optik tuyuq
ʻ ʼ
va qit alari, 50 dan ortiq muammo va 60 dan ziyod fardlari aniqlangan. Devoni
ʼ
tarkibida umumiy hajmi 270 baytdan iborat 8 masnaviy ham o rin olgan.
ʻ
Hindiston yurishlari davri (1521)da Bobur „Mubayyin“ asarini yaratdi.
Masnaviy tarzida yozilgan, islom huquqshunosligi va shariat aqidalariga
bag ishlangan bu asarda Movarounnahr va Hindistonga oid o sha davr
ʻ ʻ
ijtimoiyiqtisodiy hayoti bo yicha qiziqarli ma lumotlar ham jamlangan. Valiahd
ʻ ʼ
Humoyun va Komron Mirzolarga dasturulamal sifatida mo ljallangan
ʻ
„Mubayyin“da, ayni zamonda, namoz, zakot va haj ziyorati to g risida ham shar iy
ʻ ʻ ʼ
mezonlar bayon qilingan. Shu yillarda Bobur Sharq she riyatining asosiy
ʼ
masalalaridan biri aruz vazni, uning nazariyasi va amaliyotiga oid ilmiy risolasini
yakunlaydi. Bobur nomini dunyoga mashhur qilgan shoh asari „Boburnoma“
ustidagi ijodiy ishini 1518—19-yilarda boshlagan (q. „Boburnoma“).

Boburning yuqorida keltirilgan asarlaridan tashqari, „Xatti Boburiy“,
shuningdek musiqa san ati va harb ishlariga maxsus bag ishlangan qator risolalariʼ ʻ
ham bo lgan. Ammo keyingi ikki asar matni hanuz topilgan emas. „Xatti
ʻ
Boburiy“da muallif arab alifbosini tahrir etib, yozuvni soddalashtirish va
osonlashtirish maqsadida uni turkiy til va talaffuz mezonlariga moslashtirgan.
1526-yil 21-dekabrda Boburga qarshi suiqasd uyushtiriladi. Mahv etilgan
Ibrohim Lo diyning onasi oshpazlar bilan til biriktirib, uning ovqatiga zahar
ʻ
qo shtiradi. Shuning asoratimi yoki ko p yillik mashaqqatli va qo nimsiz hayot
ʻ ʻ ʻ
ta sirimi, har holda keyingi yillarda Bobur tez-tez kasalga chalinib turadi. 1527-yil
ʼ
oktabrida Bobur yana xastalikka uchragach, umrining oxirlab qolganini his etadi.
Shunda Bobur o zi e tiqod qo ygan Xoja Ahror Valiy ruhidan najot tilab, ixlos
ʻ ʼ ʻ
bilan uning nasrda bitilgan „Volidiya“ asarini she riy tarjima qiladi. Boburning
ʼ
mohir tarjimon sifatidagi qobiliyati namoyon bo lgan 243 baytli bu asar katta
ʻ
ijodiy ilhom bilan juda qisqa muddatda yakunlangan. Boburning o z e tiroficha,
ʻ ʼ
tarjima tugashi hamonoq batamom sog ayib ketgan. Bu yillarda u „Boburnoma“
ʻ
fasllari ustida ishlashni davom ettirdi, yangi-yangi g azalruboiylar yaratdi, o z
ʻ ʻ
iborasi bilan aytganda, „Hindistong a kelgali aytqon ash orni“ tartibga solib,
ʻ ʼ
shuningdek, „Volidiya“ tarjimasini, „Xatti Boburiy“ bilan bitilgan namuna va
qit alarni Movarounnahr va Afg onistonga, Xumoyun, Xoja Kalon, Hindol va
ʼ ʻ
boshqalarga yubordi. Humoyun Mirzoga atalgan ijtimoiy-axloqiy masalalarni tahlil
etuvchi mashhur maktubi ham Bobur ijodiy faoliyatining yorqin qirralaridan biri
bo ldi.
ʻ
Bir necha muddat oldin podsholikni Humoyunga topshirgan Bobur 47
yoshida o zi asos solgan saltanat poytaxti Agrada vafot etdi va o sha yerda dafn
ʻ ʻ
etildi, keyinchalik (1539), vasiyatiga muvofiq xoki Kobulga keltirilib, o zi bunyod
ʻ
ettirgan „Bog i Bobur“ga qo yildi (q. Bobur maqbarasi).
ʻ ʻ
Bobur O zbekiston mustaqillikka erishgandan so ng o z yurtida haqiqiy qadr-
ʻ ʻ ʻ
qimmat topdi. O zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoniga ko ra 1993-
ʻ ʻ
yilda Bobur tavalludining 510 yilligi tantanali nishonlandi. Andijon shahrida
Bobur nomida unt, teatr, kutubxona, milliy bog („Bog i Bobur“) bor. Bobur milliy
ʻ ʻ

bog i majmuasitsa „Bobur va jahon madaniyati“ muzeyi, shoirning ramziyʻ
qabrmaqbarasi bunyod etilgan. Shahar markazida (muallifi Ravshan Mirtojiyev) va
Bobur bog idagi yodgorlik majmuida (muallifi Qodirjon Salohiddinov) shoirga
ʻ
haykal o rnatildi. Andijondagi markaziy ko chalardan biriga, shuningdek
ʻ ʻ
Toshkentdagi istirohat bog i va ko chaga, Andijon viloyati, Xonobod shahridagi
ʻ ʻ
istirohat bog iga Bobur nomi berildi. O zbekiston Fanlar akademiyasining Bobur
ʻ ʻ
nomidagi medali ta sis etildi. Sharqshunos olim Ubaydulla Karimov bu medalning
ʼ
birinchi sovrindori bo ldi.
ʻ
Andijonlik tabiatshunos olim Zokirjon Mashrabov rahbarlik qiladigan
Xalqaro Bobur jamg armasi (1993.23.12) Bobur ijodini o rganishda katta ishlarni
ʻ ʻ
amalga oshirdi. Jamg armaning ilmiy ekspeditsiyasi 10 dan ortiq Sharq
ʻ
mamlakatlari bo ylab avtomobilda ilmiy safarlar uyushtirib, 200 ming km dan
ʻ
ortiq masofani bosib o tdi, Bobur va boburiylar qadamjolari, ularning ilmiy
ʻ
merosiga oid yangi ma lumotlar to plab, ularni ilmiy iste molga kiritdi. Mazkur
ʼ ʻ ʼ
ma lumotlar asosida 10 dan ziyod ilmiy, hujjatli, badiiy asarlar (3. Mashrabov, S.
ʼ
Shokarimov: „Asrlarni bo ylagan Bobur“; S. Jalilov: „Boburning Farg ona
ʻ ʻ
davlati“, „Bobur va Andijon“; Qamchibek Kenja: „Hind sorig a“; X. Sultonov:
ʻ
„Boburning tushlari“, „Boburiynoma“; R. Shamsuddinov: „Boburiylar izidan“,
„Boburiylar sulolasi“; T. Nizom: „Uch so z“), 10 ga yaqin hujjatli, videofilmlar (F.
ʻ
Rasulov: „Bobur izidan“, „Muqaddas qadamjolar“; T. Ro ziyev: „Bobur salomi“,
ʻ
„Bobur nomidagi Xalqaro ilmiy ekspeditsiya“; T. Hamidov: „Iftixor“ va h.k.)
yaratildi. Jamg armaning Lohur (Pokiston), Haydarobod (Hindiston), Abu Dabi
ʻ
(Birlashgan Arab Amirliklari), Moskva (RF), O sh (Qirg iziston), Toshkent,
ʻ ʻ
Namangan (O zbekiston) shaharlarida bo limlari mavjud. 1998 yil Jamg armaning
ʻ ʻ ʻ
boburshunoslik sohasidagi xalqaro mukofotlari ilk marta Pirimqul Qodirov,
Sabohat Azimjonova, G aybulloh asSalom, Ne matilla Otajonov, Xayriddin
ʻ ʼ
Sultonov, Eyje Mano (Yaponiya), Muhammadali Abduqunduzov, Maqsud
Yunusov, Shafiqa Yorqin (Afg oniston), Ma murjon To xtasinov, Ravshan
ʻ ʼ ʻ
Mirtojiyev, Majid Tursunov, Rahmonjon Azimov, Muhammadjon Mirzayevga
berildi.

Nashr qilingan asarlari
 Bobur. Tanlangan asarlar. -T.: 1958;
 Bobur. Asarlar. Uch jildlik.-T.: Fan, 1965-66;
 Bobur. Boburnoma. -T.: 1960, 1989;
 Bobur. Muxtasar. Toshkent, 1971;
 Babur. Traktat ob aruze (rodg. I.Steblevoy). — M.:1972;
 Bobur. Devon. -T.: Fan. 1994; 6. Bobur. Mubayyin. — T.: 2001.
Boburning lirik merosi “Qobul devoni” (1519)ga, 1528-29 yillarda “Hind
devoni” ga jamlangan. To‘liq devon tuzgani haqida ma’lumot bor. SHe’rlarining
umumiy hajmi 400 dan ortadi. Shundan 119 g‘azal, 231 ruboiy va tuyuq, qit’a,
fard, masnaviy kabi janrlarda asarlar yaratgan. SHe’rlarini mavzu jihatidan
oshiqona, ta’limiy, tasavvufiy, hasbi hol kabi turlarga ajratish mumkin. Bobur
she’riyati intellektual qalb izhori sifatida arqoqlidir. Uning asarlari samimiy,
ravon, usluban tugal va mushakkaldir. Bobur ruboiy janrini turk adabiyotida
yuksaklikka olib chiqqan shoirdir.
Ulug‘ o‘zbek shoiri, mutafakkir, tarixchi va davlat arbobi; markazlashgan
davlat — boburiylar saltanati asoschisi Zahiriddin Muhammad Bobur 1483
yilning 14 fevralida Andijonda tug‘ildi. Amir Temurning beshinchi avlodi,
Farg‘ona hukmdori Umarshayxning farzandi. Bobur 12 yoshda (1494) taxtga
chiqdi. 1503-1504 yillarda Afg‘onistonni egalladi. 1519-1525 yillarda
Hindistonga 5 marta yurish qiladi. Uch asrdan ortiq davom etgan (1526-1858
y.y.). boburiylar saltanatiga asos soldi dekabrda Agra (1530 y. 26 dekabr)da vafot
etdi. Qabri keyinchalik vasiyatiga ko‘ra Qobulga ko‘chirilgan.
Boburning lirik merosi “Qobul devoni” (1519)ga, 1528-29 yillarda “Hind
devoni” ga jamlangan. To‘liq devon tuzgani haqida ma’lumot bor. SHe’rlarining
umumiy hajmi 400 dan ortadi. Shundan 119 g‘azal, 231 ruboiy va tuyuq, qit’a,
fard, masnaviy kabi janrlarda asarlar yaratgan. SHe’rlarini mavzu jihatidan

oshiqona, ta’limiy, tasavvufiy, hasbi hol kabi turlarga ajratish mumkin. Bobur
she’riyati intellektual qalb izhori sifatida arqoqlidir. Uning asarlari samimiy,
ravon, usluban tugal va mushakkaldir. Bobur ruboiy janrini turk adabiyotida
yuksaklikka olib chiqqan shoirdir.
Boburning ulug‘ asari “Boburnoma” bo‘lib, uni “Vaqoye” deb ham
nomlaydilar. Buyuk memorial asarda 1494-1529 yillari Markaziy va Kichik
Osiyoda, Yaqin va O‘rta sharq mamlakatlarida kechgan voqealar bayon etilgan.
“Boburnoma”ning o‘ndan ortiq qo‘lyozma nusxalari bor. Asarni Qozonda N.I.
Ilminskiy (1857), Londonda Beverij xonim nashr (1905) etgan. O‘zbekistonda
dastlab professor Fitrat 1928 yilda asardan parchalar e’lon qildi.
“Boburnoma”ning 1948-1949 yillarda ikki jildli; 1960, 1989 yillarda tuzatilgan,
2002 yilda va keyingi yillarda to‘ldirilgan qayta nashrlari amalga oshirildi.
“Bobirnoma”asosida qator badiiy asarlar ham yaratilgan. Flora Anna
Stilning “Boburxon” (Parij, 1940), Fernard Grenardning “Bobur” (Parij, 1930),
Harold Lembning “Bobur-yo‘lbars” (Nyu-York, 1961) romanlari, Vambek
Gaskonining “Bobur va uning avlodlari yoki Buyuk mo‘g‘ullar” (Nyu-York, 1980)
esse-romanlari shular jumlasidandir. Hindistonlik Muni La’l boburiylar tarixiga
asoslanib 6 ta roman yozgan. O‘zbek adabiyotida Oybek, P.Qodirov,
B.Boyqobilov, X.Sultonov Boburga bag‘ishlab roman, qissa va dostonlar
yaratdilar. Xurshid Davron buyuk vatandoshimizga bag‘ishlangan “Samarqand
xayoli” qissasini va ”Bobur sog‘inchi” pyesasini yozgan. Qissa 1991 yilda nashr
etilgan. 1997 yilda yozilgan ”Bobur sog‘inchi” pyesasi Muqumiy nomidagi
teatrida sahnalashtirildi (2003 yil). Ushbu asarlarni saytdagi tegishli sahifalarda
mutolaa qilishingiz mumkin.
Shuningdek, Xurshid Davron Mirzo Bobur ruboiylariga sharhlar (ular
“Ma’rifat” gazetasida bosilgan) va buyuk bobomizga bag‘ishlangan bir necha
she’rlar yozgan.Ushbu o‘rinda ulardan birini keltiramiz.
Bobur ham shoh, ham shoirdir. «Bobur» arab tilida «sher» degani. Chindan
ham u bu nomga munosib shaxsiyat edi. U tariximizning murakkab bir davrida
yashadi. Qudratli temuriylar saltanati yemirilib, o‘rniga shayboniylar kelayotgan

davr edi. Yurt jang-u jadallar ichida qolgandi. Shunday bir paytda o‘z yurtiga
sig‘magan temuriyzoda Bobur Hindistonga bosh olib ketdi. U yerda buyuk
saltanat o‘rnatdi. O‘z jasorati va adolati bilan olis hind xalqi qalbidan joy oldi,
uning mehrini qozondi. Boburning avlodlari hind diyorida uch yuz yildan ortiqroq
hukmronlik qildilar.
Bobur didi va zavqi baland shoir edi. U go‘zal g‘azallar yozdi. Ruboiyning
tengsiz namunalarini yaratdi. Ko‘rgan kechirgan voqealari haqida «Boburnoma»
asarini yozib qoldirdi. Uning qalbi musiqaga oshno edi. U sozni go‘zal chalgan,
ajoyib kuylar yaratgan, musiqa haqida ilmiy kitob yozgan shohlardan edi.
Bobur 1483- yilning 14- fevralida Andijonda tug‘ildi. Otasi te muriyzoda
Umarshayx Farg‘ona viloyati hukmdori edi. Onasi Qutlug‘ Nigorxonim Toshkent
hokimi Yunusxonning qizi edi.
Bo‘lajak shoir 12 yoshida ekan, otasi bevaqt vafot etib, Farg‘ona hokimligi
uning zimmasiga tushadi. 15 yoshida bobomeros Samarqandni zabt etadi. 16
yoshida bu azim shaharni tashlab chiqishga majbur bo‘ladi. Keyin ham ikki
marotaba bu shaharni egallashga muvaffaq bo‘ldi. Lekin saqlab qolish nasib
etmadi. Samarqandni ham,
Andijonni bam qo‘ldan berib, tog‘-u toshlarda besh-o‘n yigiti bilan gob otliq,
gob yayov yurgan paytlari bam bo‘ldi. Nihoyat, 1503- yilda Jayhun (Amu)ni
kechib, Xurosonga o‘tdi. Kobul va G‘aznani qo‘lga kiritdi. So‘ng 1526- yilda esa
Hindistonni zabt etib, katta saltanat o‘rnatdi.
U 1530- yilning 26- dekabrida Agrada vafot etdi. Keyinroq uning xoki,
vasiyatiga muvofiq, Kobulga ko‘cbiriladi.
Bobur ikki sbe’riy to‘plam devon tuzgan. Bizgacba sbulardan bittasi yetib
kelgan. Ikkinchisining taqdiri noma’lum. Hozirda bizning qo‘limizda uning to‘rt
yuzdan ortiq she’ri bor. Shundan ikki yuzdan ortig‘i ruboiydir.
Ruboiy sbarq sbe’riyatida keng tarqalgan sbe’r turlaridan, to‘rtlik. Amzning
ma’lum vaznidagina yozilgan. Bobur mboiylari bar jihatdan to‘kis, mukammal
sbe’riy asarlardir. Ularda Bobur bayotining manzaralari aks etadi. Shoir o‘z
umrining achchiq-chuchuk kunlaridan so‘z ocbadi.

Mana, ayrim namunalar:
Ko‘ngli tilagan murodig‘a yetsa kishi YO barcba murodlarni tark etsa kishi.
Bu ikki ish muyassar bo‘lmasa olamda, Boshini olib bir sorig‘a ketsa kishi.
Endi Boburning ushbu ruboiysini yozgan holatini ko‘z oldimizga keltiraylik.
U 19-20 yosblarda, g‘ayrati dunyoga sig‘magan paytlari. Lekin Samarqandni ikki
marta olib, ikki marta ham tashlab chiqishga majbur bo‘ldi. Andijon xiyonatchilar
qo‘liga o‘tgan. Ikki-uch yil tog‘-u tosblarda sarson-sargardon yurdi. Nihoyat,
hammasi joniga tegdi. Va yuqoridagi satrlar qog‘ozga tusbdi.
Mana, u ana bir holati: nihoyat u bir qarorga keldi. Amudaryodan o‘tdi-yu
bir bamla bilan Kobul va G‘azna shabarlarini jangsiz egallab oldi. Lekin butun
ko‘ngli Amudaryoning bu tomonida, ona-Vatanida. U tirik yursa qaytadi. Sbu
umid bilan yasbaydi.
U yozadi:
Beqaydmen-u xarobi siym ermasmen, Ham mol yig‘ishtirur laim ermasmen.
Kobulda iqomat etti Bobur, dersiz, Andoq demangizlarkim, muqim ermasmen.
Qayd - kishan. Beqayd - kishansiz, erkin. Siym - oltin, kumush. Laim - gado.
Demak, garchi erkin bo‘lsam-da, oltin-kumush ilinjida yurgan pastkashlardan
emasman. Uyma-uy mol yig‘ishtirib yuradigan gadolardan ham emasman. Bobur
endi Kobulda qolib ketdi dersiz, yo‘q, unday demang, men uzoq qolmayman,
albatta, ona yurtimga qaytaman, demoqchi bo‘ladi shoir.
Mana, yana bir ruboiysi. Bu ham Bobur fojialaridan so‘z ochadi. YA’ni: u
yurtiga qaytishga qanchalik urinmasin, unga erisha olmaydi. Minglab
odamlarning behuda nobud bo‘lishini istamaydi. Ko‘nglida ming bir andisha bilan
Hindiston sari yuzlanadi. O‘zini dunyoda eng baxtsiz odam hisoblaydi. Chunki u
ona yurtini tashlab chiqdi.
Endi begona ellarda yurt so‘ramoqchi, podshohlik qilmoqchi. Bularning
hammasi, uningcha «xatolik» xato ishlar edi:
Tole’ yo‘qi jonimg‘a balolig‘ bo‘ldi, Har ishniki ayladim, xatolig‘ bo‘ldi. O‘z
yerni qo‘yib, Hind sori yuzlandim, YO Rab, netayin, ne }oiz qarolig‘ bo‘ldi.

Ruboiyning tili sodda, tushunarli. Endi siz fikrga va uning ifodalanishiga
e’tibor qiling.
1- satr: Baxtim yo‘qligi jonimga balo bo‘ldi.
O‘ylab ko‘ramiz: Nega joniga balo? Shuning uchunki, baxtsizlik uni
vatanidan ayirdi. Demak, uning baxti vatanda bo‘lishidir.
satr: Nima ishki qilgan bo‘lsam, xato bo‘ldi. Ular qaysi ishlar va nega xato?
Vatanini tashlab chiqishi - xato. Uning uchun jonini bermagani - xato. Boshqa
ellarga bosh olib ketishi - xato.
satr: O‘z yerni qo‘yib, Hindiston tomonga yuzlandi.
satr: Ey Xudo, nima qilay, qanchalar yuzim qaro bo‘ldi.
Qattiq gunoh qilib qo‘ygan, elning ishonchini oqlamagan kishini «yuzi qaro»
deydilar. Demak u Hindistonga otlanishini o‘zi uchun gunohi azim hisoblamoqda.
Endi bu fikrning ifodasiga, qanday aytilganiga diqqat qilaylik.
Uchinchi satrdagi «yuzlandim» («yuzimni burdim») so‘zida «yuz»
ishlatilmoqda. U to‘rtinchi satrdagi «yuz qarolig‘»ni kuchaytiradi, ya’ni o‘sha
yuzim qora bo‘ldi. «Hind» so‘zida ikki ma’no: 1. Hindiston. 2. Qora. Bu so‘z ham
«yuz qarolig‘»ni kuchaytirishga yordam beradi. YA’ni: yuzim, uni qoraga
burganim uchun, qora bo‘ldi.
Shoir ruboiylarida Vatan sog‘inchi, ona diyorni qo‘msash keng o‘rin
egallaydi. lining uchun Vatan sevimli yordir. Vasl Vatanga yetishmoqdir. Hajr
Vatandan uzoqda bo‘hnoqdir.
Hajringda bu tun ko‘ngulda qayg‘u erdi, Vaslingg‘a yetishmadim, jihat bu
erdi: Ohim tutuni birla ko‘zumning yoshidin Yo‘l balchiq edi, kecha qorong‘u erdi.
Shoir flkriga va uning ifodasiga e’tibor qiling:
Bu kecha juda xafa edim ko‘nglim qayg‘uli edi. Nega? Javobi o‘zida. Senga
yetisha olmadim. Xafaligim, ko‘nglimdagi qayg‘u shundan. Nega yetisha olmadi?
Keyingi ikki satrda shoir hazil-mutoyibaga o‘tadi. Fojia hazil bilan beriladi.
YA’ni: uning yor Vatan vasliga yetolmagani sababi shuki kecha qorong‘u, yo‘l
balchiq edi. Shuning uchun yeta olmadi. 0’z navbatida «yo‘l»ning «balchiq»ligi,
«kecha»ning «qorong‘u»ligi ham izohlangan. Yo‘lning balchiqligi shoirning «ko‘z

yoshi»dan, kechaning qorong‘uligi «ohi», «tutuni»-dan edi. U shu qadar ko‘p ko‘z
yosh to‘kkanki, hamma yoq ivib, balchiq bo‘lib ketgan. U shu qadar ko‘p oh
tortganki, og‘zidan chiqqan tutun hamma yoqni qorong‘i qilib yuborgan edi.
Shoirning quyidagi ruboiysida yaxshilikning sharofati, yomonlikning kasofati,
vafoga vafoning, jafoga jafoning qaytajagi haqida so‘z ketadi.
Nag kimki, vafo qilsa, vafo topqusidur, Har kimki, jafo qilsa, jafo topqusidur.
Yaxshi kishi ko‘rmagay yomonlik hargiz, Har kimki, yomon bo‘lsa, jazo
topqusidur.
Chindan ham, bu uning hayotdagi shiori edi. Zamon haqsizliklari ichida
yurgan shoir o‘z hukmdorligi davrida yaxshiga - yaxshi, yomon-ga - yomon
bo‘lishga harakat qildi. Vafoga vafo, jafoga jafo qaytardi.
Bobur bugun xalqimizning sevimli farzandlaridan bo‘lib turibdi. U haqda
dostonlar, romanlar yozilgan, kinofilmlar ishlangan. Andijon va Toshkentda ulkan
bog‘lar Ь afo etilib, u joylarda haykali o‘rnatilgan.
Quyida Bobur ruboiylaridan namunalar bilan tanishasiz:
Yod etmas emish kishini g‘urbatda1 kishi, Shod etmas emish ko‘ngulni
mehnatda kishi. Ko‘nglum bu g‘ariblikda shod o‘lmadi, oh,
G‘urbatda sevinmas emish albatta kishi.
Ko‘pdin berikim yor-u diyorim yo‘qtur, Bir lahza-yu bir nafas qarorim
yo‘qtur. Keldim bu sori o‘z ixtiyorim birla, Lekin borurimda ixtiyorim yo‘qtur.
Hijron qafasida jon qushi dam qiladur, G‘urbat bu aziz umrni kam qiladur.
Ne nav bitay firoq-u g‘urbat sharhin, Kim ko‘z yoshi nomaning yuzin nam qiladur.
Xush ulki, ko‘zum txishti sening ko‘zungga, Bevosita holimni desam
o‘zungga, Bermay so‘zuma j avob achig‘ lanasen, Qilding meni muhtoj chuchuk
so‘zungga.
Dushmanniki, bu dahri zabardast qilur, Naxvat mayidin bir necha kun mast
qilur. G‘am yemaki, yetkursa boshini ko‘kka, Oxir u ana yer kibi oni past qilur.
Ishlar bori ko‘nguldagidek bo‘lg‘usidur! In’om-u vazifa bori buyrulg‘usidur!
Ul g‘alla-yu mahmilki, deb erding, bildim, Mahmilg‘a bo‘g‘alladin uy
to‘lg‘usidur!

Jismimda isitma kunda mahkam bo‘ladur, Ko‘zdin uchadur uyqu chu
oqshom bo‘ladur. Har ikkalasi g‘amim bila sabrimdek, Borg‘on sori bu ortadur,
ul kam bo‘ladur.
Tuz oh, Zahiriddin Muhammad Bobur, Yuz oh, Zahiriddin Muhammad
Bobur! Sarrishtai ayshdin ko‘ngulni zinhor Uz, oh, Zahiriddin Muhammad Bobur!
Ey bodi sabo, ayla Xurosong‘a guzar, Mendin degil ul yori parishong‘a
xabar. Necha safar o‘z ko‘nglung uchun qilg‘aysen, Emdi bizing uchun ayla bu
yong‘a safar.
Ahbob, yig‘ilmoqni farog‘at tutungiz! Jam’iyatingiz borini davlat tutungiz!
Chun gardishi charx bu durur, Tangri uchun, Bir-biri necha kun g‘animat
tutungiz!
Bu xasta ko‘ngul erdi visoling bila xush, Jonim ham erur sening jamoling
bila xush. Hijron g‘ami garchi asm noxushtur, lek, Fikring bila shodmen, xayoling
bila xush.
Kim bor anga ilm tolibi ilm kerak. O‘rgangani ilm tolibi ilm kerak! Men
tolibi ilm-u tolibi ilme yo‘q, Men bormen ilm tolibi ilm kerak.
Boburni burun mahrami asror4 etting, Vaslingga berib yo‘l, o‘zungga yor
etting. Oxir bording, dog‘i oni zor etting, Hijron alami birla giriftor etting.
Nag yerda gul bo‘lsa tikon bo‘lsa, ne tong?! Har qandaki may durdidan
bo’Isa, ne tong?! SHe’rimda agar hazil, agar jid, kechurung, Yaxshi borida agar
yomon bo’Isa, ne tong?!
YO qahr-u g‘azab birla meni tufroq qil! YO bahri inoyatingda mustag‘roq
qil! YO rab, sengadur yuzum qaro gar oq qil, Har nav’ sening rizong erur andoq
qil!
Ey yel, borib ahbobqa nomimni degil! Har kim meni bilsa bu payomimni
degil! Mendin demagil gar unutulg‘on bo‘lsam, Har kimki, meni so‘rsa, salomimni
degil!
Ey yor, sening vaslingga yetmak mushkil, Farxunda3 hadisingni eshitmak
musnkil. Ishqingni dog‘i bir taraf etmak mushkil, Boshni olibon bir sari ketmak
mushkil.

Sen gulsen-u men haqir bulbuldurmen, Sen shu’lasen, ul shu’lag‘a men
kuldurmen. Nisbat yo‘qdur, deb ijtinob aylamakim, Shohmen elga, vale senga
quldurmen!
Jonimda mening hayoti jonim sens en, Jismimda mening ruh-u ravonim
sensen. Boburni seningdek o‘zga yo‘q yori azizi,
Alqissaki, umri jovidonim sensen.
Davron meni o‘tkardi sar-u somondin, Oyirdi meni bir yo‘li xonumondin.
Gah boshima toj, gah baloyi ta’na,
Nelarki boshimg‘a kelmadi davrondin.
Ey, oy yuzung olida quyosh sharmanda, Shirin so‘z-u yaxshi xulqungga men
banda, Hijronda necha noma bila so‘zlashaling, YO sen beri kel, yo men borayin
anda.
Hajringda bu tun ko‘ngulda qayg‘u erdi, Vaslingg‘a yetishmadim jihat bu
erdi: Ohim tutuni birla ko‘zumning yoshidin, Yo‘l balchiq edi, kecha qorong‘u
erdi.
RUBOIY HAQIDA TUSHUNCHA
Ruboiy arabcha so‘z bo‘lib, to‘rtlik degani. Sharqda keng tarqalgan she’r
turi, lirik janr. To‘rt satrdan iborat bo‘ladi. Ko‘pincha birinchi, ikkinchi, to‘rtinchi
satrlari qofiyalanib keladi. Harflar bilan ko‘rsatganda a-a-b-a shaklida bo‘ladi.
Ba’zan har to‘rt satri o‘zaro qofiyalanishi (a-a-a-a) mumkin. Qofiya misra
oxiridagi ohangdosh so‘zdir. Radif misra oxiridagi takrorlanuvchi so‘zdir.
Masalan:
Nag kimki, vafo qilsa, vafo topqusidur, Har kimki, jafo qilsa, jafo
topqusidur.
Yaxshi kishi ko‘rmagay yomonlik hargiz, Har kimki, yomon bo‘lsa, jazo
topqusidur.
Ruboiyda fikr tugallangan bo‘lishi kerak. Yana muhim xususiyatlaridan biri
shuki, ruboiy aruz vazni hazaj bahrining axram va axrab degan shakllaridagina
yozilgan. Lekin keyrngi yuz yilda bunga juda kam rioya qiladilar.

Fors. tojik adabiyotida ruboiy janrida Umar Xayyom, Mirzo Abdulqodir
Bedil shuhrat qozonganlar. O‘zbek she’riyatida esa Alisher Navoiy va Zahiriddin
Bobur ruboiylari juda mashhur bo‘ldi. Bugun ham ruboiylar ko‘plab yozilmoqda.
“Boburnoma”da tilga olingan, “dunyodagi eng katta olmos” deya
ta’riflanadigan bu javohir uzoq yillar davomida Boburiy hukmdorlar tasarrufida
bo‘lgan. Nomi “tog‘ning nuri” ma’nosini anglatuvchi tosh unga ega bo‘lgan
hukmdorning kuch-qudratining ramzi bo‘lgan. Uning og‘irligi 191.10 karat bo‘lib,
Mirzo Bobur uning bahosiga dunyo aholisini 2.5 kun boqish mumkinligini aytgan.
Hind afsonalariga ko‘ra, bu tosh ham o‘z egasini tanlaydi. Unga ega chiqqan
kimdir qudratli, boshqasi xonavayron bo‘lgan. Ko‘hi nur olmosi Boburiy
shahzodalarga kuch-qudrat olib kelgan. Uni Humoyunga Ibrohim Lo‘di xonadoni
vakillari shahzodadan shafqat ko‘rgani bois sovg‘a qilishgan. Inglizlar bosqinidan
keyin Ist-Indiya kompaniyasi uni qirolicha Viktoriyaga sovg‘a qiladi. So‘nggi 150
yildan buyon Britaniyada saqlanadi. U dunyodagi eng qimmat bosh kiyim
bo‘lmish Qirolicha Elizabetning tojining markaziga o‘rnatilib, tojdagi 2.800 nafar
qimmatbaho toshlarning eng kattasidir. Qayta ishlash jarayonida uning 43 foiz
vazni yo‘qolgan. «Shafqatsiz kishi azobga loyiqdir.»
«Yaxshi kishilarni Yaratgan yaxshi do‘stlar bilan siylaydi.»
«Ko‘pchilik bahodirlar qanchalar kuchli bo‘lmasinlar, ular hargiz o‘z jahllari
va qo‘rquvlaridan ustun kela olmaydilar.»
«Ko‘nglingni dinlarning muhokama maydoniga aylantirma. Adolat
o‘rnatishda insonlarning e’tiqodiga chuqur hurmatda bo‘l.»
Mirzo Bobur to‘g‘risida 6 ta jahonshumul fikr
1. Zahiriddin Muhammad Bobur kabi mumtoz insonlarni dunyoga bergan
xalq hech qachon xor bo‘lmaydi, muqarrar tarzda saodatga erishadi.
Islom Karimov, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
2. Bobur Hindistonga kelgandan keyin katga siljishlar yuz berdi va yangi
rag‘batlantirishlar hayotga, san’atga, arxitekturaga toza havo baxsh etdi,
madaniyatning boshqa sohalari esa bir-birlariga tutashib ketdi.
Javaharlal Neru , jamoat arbobi

3. Bobur fe’l-atvoriga ko‘ra Sezarga qaraganda sevishga arzigulikdir. Uning
manglayiga yuksak fazilatli inson deb bitib qo‘yilgan.
Eduard Holden, tarixchi olim
4. Mirzo Boburning Hindistondagi qudrati uning bosib olgan yerlari bilan
emas, u hind xalqining ko‘nglida uyg‘ota olgan hurmat-ehtirom bilan o‘lchanadi.
Qamar Rais, jamoat arbobi va adabiyotshunos
5. Boburning hind xalqiga qilgan eng katta xizmati shuki – u xalqimizning
ruhiy-ma’naviy olamini kengaytirib, ularni o‘z kulbalaridan tashqariga qarashga,
dunyoning naqadar katta ekanini anglashga majbur qildi. Bobur san’at va, ayniqsa,
adabiyotni sevardi.
Javoharlal Neru, jamoat arbobi
6. Saxovati va mardligi, iste’dodi, ilm-fan, san’atga muhabbati, ularga
mashg‘ulligi bilan Osiyodagi podshohlar orasida Boburga teng keladigan birorta
hukmdor topilmaydi.
Uilyam Erskin, «Boburnoma»ning ingliz tarjimoni
Buyuk Mo‘g‘ullar imperiyasi nomi bilan tarixga kirgan Boburiylar
sulolasidan oldin ham, undan keyin ham Hindiston tarixida bu qadar qudratli
davlat barpo etilmagan. Bu sulola ham ma’rifat, ham qudrati bilan buyuk va ibratli
podshohlarni tarbiyaladi. Quyida sizga bu imperiyaga oid 10 dalilni taqdim
qilamiz.
Buyuk Mo‘g‘ullar imperiyasi nomi bilan tarixga kirgan sulolaning 5 vakili –
Zahiriddin Bobur, shoh Humoyun, Jahongir Mirzo, Shoh Jahon va Avrangzeb
davrida imperiya har jihatdan rivoj topdi. Bahodir Shoh II sulolaning so‘nggi
podshohi bo‘lgan.
Mirzo Bobur sulolaning asoschisi bo‘lib, uning kelib chiqishi Amir Temur va
Chingiz Xonga bog‘lanadi. 1526 yil bo‘lgan Panipat jangidan keyin Bobur Mirzo
Hindistoning shimoliy hududlarida mutloq hukmdorlik o‘rnatadi.
3 Imperiya hukmronligining cho‘qqisi

Shoh Avrangzeb davrida Hindiston aholisining deyarli barchasi sulola
hukmronligini his qildi. Podshohlik chegarasi Afg‘onistondan Hindistonning
janubiy viloyatlariga, Hind ummoni yaqinigacha o‘rnatilgan.
Zahiriddin Bobur Dehlini egallagach, saroy g‘aznasini go‘zal inshootlar barpo
etishga sarfladi. Bu odat har bir Boburiy hukmdorning fazilatiga aylandi. Natijada,
Toj Mahal, Jome’ Masjid, Qizil saroy, Humoyun maqbarasi kabi binolar, bog‘-
rog‘lar yaratildi.
Inshootlar orasida eng jozibalisi – bu Toj Mahal. Sevikli yori Mumtoz Mahal
sharafiga bunyod etilgan maqbarani qurish uchun Samarqand, Eron ustalari olib
kelingan. Bugun Hindistonga bu me’moriy mo‘’jizani ko‘rish uchun har yili 4
million nafar sayyoh keladi.
Bobur bilan birga madaniyat va an’analar ham kirib bordi. Misol uchun,
bugun hindlar sevib iste’mol qiladigan palov, kabob, non ham aynan Markaziy
Osiyodan kirib borgan.
Adabiyot va san’at Boburiy hukmdorlar davrida uyg‘un holda, yuksakka
ko‘tarildi. Ayniqsa, bobolaridan keyni Akbar, Shoh Jahon va Jahongir shohlarning
e’tibori tufayli Hamzanoma, Nizomiy «Xamsa»si, Darabnoma kabi asarlar uchun
suratlar ishlangan.
Sulola asosan forsiy va turkiyni davlat tiliga ko‘targan. Keyinchalik fors, turk
va arab tillari qorishmasidan urdu tili paydo bo‘lgan.
Avrangzeb davrida erishilgan ulkan hudud o‘z navbatida podshohlik
armiyasining mustahkamligiga ham jiddiy zarar yetkazgan. Natijada, mamlakat
janubida o‘zini qirol deb e’lon qilgan sarkardalar tomonidan qo‘zg‘olonlar
ko‘tarilgan.
Bahodir Shoh II yoki Bahodir Shoh Zafar – so‘nggi Boburiy hukmdordir.
Bobosi Mirzo Bobur kabi, shoh va shoir. U 1857 yilda saroydan qochib, aholining
inglizlarga qarshi qo‘zg‘oloniga boshchilik qiladi. 1858 yilda sud hukmi bilan
Birmaning Rangun shahriga surgun qilinadi.

Bahodir Shoh Zafarning 4 xotini va kanizaklaridan 22 o‘g‘li, 32 ta qizi
bo‘lgan. Ularning avlodlari bugun Hindiston, Pokiston, Birma va AQShda
istiqomat qilishmoqda.
RUBOIYLAR

Yod etmas emish kishini g’urbatda1 kishi, Shod etmas emish ko’ngulni
mehnatda kishi. Ko’nglum bu g’ariblikda shod o’lmadi, oh,
G’urbatda sevinmas emish albatta kishi.

Ko’pdin berikim yor-u diyorim yo’qtur, Bir lahza-yu bir nafas qarorim
yo’qtur. Keldim bu sori o’z ixtiyorim birla, Lekin borurimda ixtiyorim yo’qtur.
Hijron qafasida jon qushi dam qiladur, G’urbat bu aziz umrni kam qiladur. Ne
nav bitay firoq-u g’urbat sharhin, Kim ko’z yoshi nomaning yuzin nam qiladur.

Xush ulki, ко ’zum txishti sening ко ’zungga, Bevosita holimni desam
o’zungga, Bermay so’zuma j avob achig’ lanasen, Qilding meni muhtoj chuchuk
so’zungga.
Dushmanniki, bu dahri zabardast qilur, Naxvat mayidin bir necha kun mast
qilur. G’am yemaki, yetkursa boshini ko’kka, Oxir у ana yer kibi oni past qilur.
Ishlar bori ko’nguldagidek bo’lg’usidur! In’om-u vazifa bori buyrulg’usidur!
Ul g’alla-yu mahmilki, deb erding, bildim, Mahmilg’a bo’g’alladin uy
to’lg’usidur!

Jismimda isitma kunda mahkam bo’ladur, Ko’zdin uchadur uyqu chu oqshom
bo’ladur. Har ikkalasi g’amim bila sabrimdek, Borg’on sori bu ortadur, ul kam
bo’ladur.
Tuz oh, Zahiriddin Muhammad Bobur, Yuz oh, Zahiriddin Muhammad
Bobur! Sarrishtai ayshdin ko’ngulni zinhor Uz, oh, Zahiriddin Muhammad Bobur!

Ey bodi sabo, ayla Xurosong’a guzar, Mendin degil ul yori parishong’a xabar.
Necha safar o’z ко ’nglung uchun qilg’aysen, Emdi bizing uchun ayla bu yong’a
safar.

Ahbob, yig’ilmoqni farog’at tutungiz! Jam’iyatingiz borini davlat tutungiz!
Chun gardishi charx bu durur, Tangri uchun, Bir-biri necha kun g’animat tutungiz!

Bu xasta ko’ngul erdi visoling bila xush, Jonim ham erur sening jamoling bila
xush. Hijron g’ami garchi asm noxushtur, lek, Fikring bila shodmen, xayoling bila
xush.

Kim bor anga ilm tolibi ilm kerak. O’rgangani ilm tolibi ilm kerak! Men tolibi
ilm-u tolibi ilme yo’q, Men bormen ilm tolibi ilm kerak.

Boburni burun mahrami asror4 etting, Vaslingga berib yo’l, o’zungga yor
etting. Oxir bording, dog’i oni zor etting, Hijron alami birla giriftor etting.

Наг yerda gul bo’lsa tikon bo’lsa, ne tong?! Har qandaki may durdidan
bo’Isa, ne tong?! She’rimda agar hazil, agar jid, kechurung, Yaxshi borida agar
yomon bo’Isa, ne tong?!

Yo qahr-u g’azab birla meni tufroq qil! Yo bahri inoyatingda mustag’roq qil!
Yo rab, sengadur yuzum qaro gar oq qil, Har nav’ sening rizong erur andoq qil!

Ey yel, borib ahbobqa nomimni degil! Har kim meni bilsa bu payomimni
degil! Mendin demagil gar unutulg’on bo’lsam, Har kimki, meni so’rsa, salomimni
degil!

Ey yor, sening vaslingga yetmak mushkil, Farxunda3 hadisingni eshitmak
musnkil. Ishqingni dog’i bir taraf etmak mushkil, Boshni olibon bir sari ketmak
mushkil.

Sen gulsen-u men haqir bulbuldurmen, Sen shu’lasen, ul shu’lag’a men
kuldurmen. Nisbat yo’qdur, deb ijtinob aylamakim, Shohmen elga, vale senga
quldurmen!

Jonimda mening hayoti jonim sens en, Jismimda mening ruh-u ravonim
sensen. Boburni seningdek o’zga yo’q yori azizi,
Alqissaki, umri jovidonim sensen.

Davron meni o’tkardi sar-u somondin, Oyirdi meni bir yo’li xonumondin.
Gah boshima toj, gah baloyi ta’na,
Nelarki boshimg’a kelmadi davrondin.

Ey, oy yuzung olida quyosh sharmanda, Shirin so’z-u yaxshi xulqungga men
banda, Hijronda necha noma bila so’zlashaling, Yo sen beri kel, yo men borayin
anda.

Hajringda bu tun ko’ngulda qayg’u erdi, Vaslingg’a yetishmadim jihat bu
erdi: Ohim tutuni birla ko’zumning yoshidin, Yo’l balchiq edi, kecha qorong’u
erdi.

RUBOIY HAQIDA TUSHUNCHA

Ruboiy arabcha so’z bo’lib, to’rtlik degani. Sharqda keng tarqalgan she’r turi,
lirik janr. To’rt satrdan iborat bo’ladi. Ko’pincha birinchi, ikkinchi, to’rtinchi
satrlari qofiyalanib keladi. Harflar bilan ko’rsatganda a-a-b-a shaklida bo’ladi.

Ba’zan har to’rt satri o’zaro qofiyalanishi (a-a-a-a) mumkin. Qofiya misra
oxiridagi ohangdosh so’zdir. Radif misra oxiridagi takrorlanuvchi so’zdir.
Masalan:

Наг kimki, vafo qilsa, vafo topqusidur, Har kimki, jafo qilsa, jafo topqusidur.
Yaxshi kishi ko’rmagay yomonlik hargiz, Har kimki, yomon bo’lsa, jazo
topqusidur.
Ruboiyda fikr tugallangan bo’lishi kerak. Yana muhim xususiyatlaridan biri
shuki, ruboiy aruz vazni hazaj bahrining axram va axrab degan shakllaridagina
yozilgan. Lekin keyrngi yuz yilda bunga juda kam rioya qiladilar.
Fors. tojik adabiyotida ruboiy janrida Umar Xayyom, Mirzo Abdulqodir Bedil
shuhrat qozonganlar. O’zbek she’riyatida esa Alisher Navoiy va Zahiriddin Bobur
ruboiylari juda mashhur bo’ldi. Bugun ham ruboiylar ko’plab yozilmoqda.

ZAHIRRIDIN MUHAMMAD BOBUR Ruboiylar
Har kimki vafo qilsa vafo topgusidur,
Har kimki jafo qilsa jafo topgusidur,
Yahshi kishi yomonlig' ko'rmagay hargiz,
Ha kimki yomon bo'lsa jazo topgusidur!
* * * * *
Taqdir yuki boshimga balolig' bo'ldi,
Har neniki ayladim hatolig' bo'ldi,
Oz yurtni qo'yib Hind sori yuzlandim,
Yo Rab netayin, bu ne yuz qarolig' bo'ldi.
Jondin seni ko'p sevarmen ey umri aziz,
Sondin seni ko'p sevarmen ey umri aziz,
Har neniki sevmak ondin ortiq o'lmaz,
Ondin seni ko'p sevarmen ey umri aziz.
Tishing dur, labing marjon, xading gul, xating rayhon,
Yuzung hur, soching anbar, so'zung mul, menging meynon.
Meynon menging, so'zing mul, anbar soching, yuzung hur,
Rayhon xating, xading gul, marjon labing, tishing dur.
Tafohur ko'zum, ko'nglum qilurlar magar bordur,
Ko'zunga ko'ngul vola, yuzunga ko'zum hayron.
Hayron ko'zum yuzunga, vola ko'ngul ko'zunga,
Bordur magar, qilurlar ko'nglum, ko'zum tafohur.
Tafakkur necha qilsam topilmas sening misling,

Pariydek seni ko'rdum emassen magar inson.
Inson magar emassen, ko'rdum seni pariydek,
Misling sening topilmas qilsam necha tafakkur.
Balodur manga hajring, davodur manga vasling,
Itobing manga ofat, hadising manga darmon.
Darmon manga hadising, ofat manga itobing,
Vasling manda davodur, hajring manga balodur.
Chu Bobur sanga quldur, nazar qil anga zinhor,
Topilmas yana bir qul aningdek sanga, ey jon.
Ey jon sanga aningdek, bir qul yana topilmas,
Zinhor anga nazar qil, quldur sanga chu Bobur.

Xulosa.
Xulosa qilib aytganda, Boburni o’qigan kitobxon ilm – fanning juda ko’p
sohalari bo’yicha qimmatli ma'lumotlar olishi bilan birga, Zahiriddin Muhammad
Boburning nihoyatda murakkab, ayni paytda sarkarda sifatida mard – jasur, inson
sifatida jozibador, ota sifatida farzandlari uchun mehribon – fidoiy qalbning porloq
siymosini yaqqol tasavvur qiladi. Shu jihatdan Hindistonning atoqli jamoat arbobi
Javoharlal Neruning “Hindistonning kashf etilishi” asarida Bobur haqida aytgan
quyidagi so’zlarini keltirish o’rinlidir: “Bobur dilbar shaxs uyg’onish davrining
tipik hukmdori, mard va tadbirkor odam bo’lgan. U san'atni, adabiyotni sevardi,
hayotdan xuzur qilishni yaxshi ko’rardi”.
Bobur o`zining ma`lum va mashhur asarlari bilan tarixnavis adib, lirik shoir
va ijtimoiy masalalar yechimiga o`z hissasini qo`shgan olim sifatida xalqimiz
ma`naviy madaniyati tarixida munosib o`rin egallaydi. “Boburnoma”da keltirilgan
ma’lumotlar ichida katta ahamiyatga ega bo’lgan muallifning shajarasidir. Chunki
kitobxon temuriyzodar haqidagi zarur ma’lumotlarni shu asardan oladi.
“Boburnona”da keltirilgan har bir shaxs tarixiy fakt asosida, hech qanday
o’zgartirishlatsiz, bo’rttirishlarsiz, ortoqcha baholarsiz tarzda asarga kiritilgan.
Boberning ona tomondan ajdodlari, ota tomondan ajdodlari ko’z o’ngimizda
namoyon bo’ladi. Muallif ularni ketma- ket joylashtirib ismlarini keltiradi, zarur
hollarda ularga ta’rif berib, ular bilan bo’g’liq har bir voqeaga urg’u berib o’tadi.
Umarshayx mirzo, Qutlug’ Nigorxonim, Hamda Boburning farzandlarini alohida
boblarda ta’riflaydi.
Xullas, Boburning shaxsiyati, shajarasi,va avlodlarini o’rganish yo’lida ushbu
nodir asar eng katta tarixiy, yozma manba hosoblanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. “ O ’ zb е k а d а biyoti t а rixi ”. 5 t о mlik . 3- t о m . T ., 1980.
2. B о bur . “ B о burn о m а”. T .,2007.
3. Gulb а d а nb е gim . “ Hum о yunn о m а”. 1998.
4. “ Buyuk siym о l а r , а ll о m а l а r ”. 2- kit о b . T ., 1996.
5. I . H о shim о v . “ Hindist о nd а b о buriyl а r sul о l а si s а lt а n а ti ”. T .,
1996.
6. M . Nuritdin о v . “ B о buriyl а r sul о l а si ”. T ., 1994.
7. I . Mirz а y е v . “ B о bur m а` rif а ti ”. T ., 1996.
8. P . Q о dir о v . “ Yulduzli tunl а r ”. T ., 1990.
9. P . Q о dir о v . “ Hum о yun v а А kb а r ”. T., 1994.
10. B о burning «m а xfiy v а siyatn о m а »si. O’z А S g а z е t а si. 1998 yil
27 n о yabr.

Boburning ruboiynavislikdagi mahorati

Sotib olish