Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 12000UZS
Hajmi 79.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 14 Fevral 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Psixologiya

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

707 Sotish

Bolalarga kompleks psixologik yordam

Sotib olish
BOLALARGA KOMPLEKS PSIXOLOGIK YORDAM
Mudarija 
KIRISH… ................................................................................................................ 3
I   BOB.    PSIXOLOG      TOMONIDAN    BOLA    RIVOJLANISHI    UCHUN  
QULAY PSIXOLOGIK    IQLIM	  YARATISH............................................. 4
1.1  §   Bolalarga	
    individual	    yondashuv	    psixologik	    xizmatning	    asosiy
tamoyili ........................................................................................................ 4
1.2  §     Bola   uchun   qulay   iqlim   yaratish ..................................... ............................ 1 2
I  BOB  Xulosasi ..................................................................................................... 14
II   BOB.     BOLANING      QIZIQISHLARI    VA   QOBILIYATLARINI  
RIVOJLANTIRISHDA   YOSH   DAVRLARINI   HISOBGA   OLISH ............... 1 5
2.1  §    Bolaning   qiziqishlari   va   qobiliyatlarini   rivojlantirish ................................ 1 5
2.2  §     O‘quvchilar     bilan    ishlashda     har   bir   yosh     davrining    xususiyatlari  
hisobga	
  olish ........................................................................................................ 21
II BOB  Xulosasi .................................................................................................... 26
XULOSA................................................................................................................... 2 7
FOYDALANILGAN   ADABIYOTLAR   RO‘YHATI ........................................ 2 9
ILOVALAR....................................................................................................................31 KIRISH
               Kurs ishining   dolzarbligi:   Psixologik xizmat fani shakllanishining nazariy-
ilmiy   metodologik   asoslari   umumiy   psixologiya   fani   shakllanishi   bilan   bog‘liq   uzoq
tarixiy   ildizlarga   borib   taqaladi.   Albatta,   psixologik   xizmat   fani   dastlabki   psixologik
tushunchalarning   paydo   bo‘lish   va   rivojlanish   davrlari   bilan   bevosita   bog‘liqdir.
Jonning   aql-idrokli   qismi   omonat   tanaga   jo   bo‘lgunga   qadar   ana   shu   dunyoga
daxldor.   U   tanaga   jo   bo‘lib   olgach,   tug‘ilishga   qadar   ko‘rilgan   narsalarni   eslay
boshlaydi.   Xotiralar   qanchalik   yorqin   bo‘lsa,   unda   haqiqiy   bilimlar   shunchalik   ko‘p
ochilib boraveradi, degan fikrni ilgari surdi. Jon qismlarga bo‘lina olmaydi, lekin u
faoliyatning   oziqlanish,   his   etish,   harakatga   keltirish,   akl-idrok   kabi   turlariga   oid
qobiliyatlarida namoyon bo‘lishini asoslab berdi. 
            Kurs   ishning   predmeti:   Unga   ko‘ra   psixik   hayot   manzarasining   arifmetik
yig‘indi   tariqasida   emas,   balki   integral   tarzida   namoyon   etilishi   tasavvurlarning
uzluksiz chegaralanishi g‘oyasiga tayangan holda persepsiya (bevosita ongsiz idrok)
ni appersepsiya (diqqat va xotirani o‘z ichiga olgan anglanilgan idrok) dan farqlagan
edi.
  Kurs   ishining   ob’yekti:   Bolaning   rivojlanishi   uchun   qulay   psixologik   iqlim
yaratish ham   psixologik xizmat mahsuldorligining   omillaridan   biridir.   Bunday   iqlim
yaratishda   bolalarning   kattalar   va   tengdoshlari   bilan   muloqati   muhim   hisoblanadi.
O‘smirlarning tengdoshlari va kattalar bilan muloqoti ular shaxsining shakllanishida
muhim omil hisoblanadi.
                Kurs   ishining   maqsadi:   Amaliyotchi   psixolog   tomonidan   bola   rivojlanishi
uchun qulay psixologik iqlim yaratish imkoniyatlari haqida umumiy ma’lumot.
            Kurs   ishining   vazifalari:
-Bola   uchun   qulay   iqlim   yaratishni  o‘rganish;
- Bolaning   qiziqishlari   va   qobiliyatlarini   rivojlantirishni   o‘rganish;
- O‘quvchilar bilan ishlashda har bir yosh davrining xususiyatlari hisobga olishni 
o‘rganish.
         Kurs   ishining   tuzilishi .   Mazkur   kurs   ishi   kirish,   2    bob,   4    qism,   xulosa, 
2 foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan tashkil topgan.
I   BOB.   AMALIYOTCHI   PSIXOLOG   TOMONIDAN   BOLA
RIVOJLANISHI  UCHUN    QULAY   PSIXOLOGIKIQLIM    YARATISH
1.1. O‘quvchilarga   individual   yondashuv   psixologik   xizmatning   asosiy
tamoyili
              Ta’lim-   tarbiya   jarayonida   o‘quvchilarga   individual   yondashuv   zarurligi
hamma   tomonidan   tan   olingan,   lekin   undan   amalda   foydalanish   oson   ish   emas.
Bunga   maktabda   o‘qituvchilarning   bola   haqida   ko‘p   gapirishlari   dalil   bo‘ladi.
Chunki   maktabda   o‘quvchining   qobiliyatlari,   shaxsning   asosiy   xislatlari   haqida
chuqur va  har tomonlama ma’lumot   beradigan   mutaxassis   yo‘q.
Ta’lim-tarbiyadagi   individual   yondashuv   –   bolani   boshqalardan   ajratib  individual
o‘qitishni bildirmaydi,   balki shaxsni u yoki   bu   xislatlarining shakllanishida maxsus
sharoitlarni   hisobga   olish,   har   bir   o‘quvchining   individual   psixologik
xususiyatlarini  ilmiy   asosda tushunishni   anglatadi.   Psixologiyada
shaxsning   individual   xususiyatlari           deganda           bir           shaxsni           ikkinchi
shaxsdan               farqlaydigan    xususiyatlar tushuniladi.   Individual
yondashuvning   vazifasi   –   rivojlanishning   individual   usullarini   aniqlash,   bolaning
imkoniyatlarini,   har   bir   shaxsning   faolligini   ta’minlashdan   iborat.   Bu   nuqtai
nazardan   olganda   individual   yondashuv   faqatgina   «tarbiyasi   qiyin»   bolalarga emas,
barcha o‘quvchilarga ham   zarurligi tushunarli bo‘ladi. Kollej psixologlari bu usulni
u   yoki   bu   shaklda   qo‘llaydilar,   chunki   bu   ko‘zga   tashlanib   turgan   qiyinchiliklar
bilan   birgalikda,   bola   shaxsiy   taraqqiyotining   ba’zi   yashirin
nuqsonlarin ham topishgayordam beradi.   Psixologik   xizmat   mahsuldorligi
sharoitlarini uch guruhga ajratish mumkin.Ular:a)  bola     uchun     qulaydir.
b)        bolaning	        qiziqishlari	        va	        qobiliyatlarini	        rivojlantirish;
v)       har       bir       yosh       davrining       xususiyatlarini       hisobga       olish.
Mazkur   konsepsiya   psixologik   xizmat   metodologiyasini   yaratishda   muhim   o‘rin
egallashi   bilan   ham   ahamiyatlidir.   Qolaversa,   psixologik   xizmat   ko‘rsatish   fani
ta’sir   ko‘rsatuvchi   ob’ektlari   bo‘lgan   sub’ektning   ichki,   psixik   holatiga   tashqi
3 taassurotlar   natijasida   ro‘y   beradigan   o‘zgarishlar   jarayoni   qanday   kechishini
o‘rganadi. 
U   aks   etuvchi   narsaning   sub’ektning   faoliyatini   boshqarishni,   rejalashtirishni,
javob faoliyatini   yo‘naltirishni   ta’minlaydigan   o‘sha   in’ikosga   aylanish   jarayonini
amalga   oshirishga    yordam	    beradigan	    mehanizmlarni	    tadqiq	    qiladi.
Psixologik   xizmat   tarixida   ongning   ta’riflarini   bilish   muhim   o‘rinda   turadi.
Tegishli   adabiyotlar   asosida   ongning   quyidagi   ta’riflarini   bayon   etish   mumkin.
Uning birinchi   ta’rifi   nomining   o‘zidayoq   berilgan   bo‘lib,   ong   anglash   deganidir.
Kishining ongi bizning tevarak-atrofimizni qurshab turgan olam haqidagi bilimlar
majmuasidan   tarkib   topgan.   Demak,   ong   tarkibiga   shunday   muhim   bilish
jarayonlari kiradiki, ular yordamida odam o‘z bilimlarini doimo boyitib boradi. Bu
jarayonlar   qatoriga   sezgilar   va   idrokni,   xotirani,   hayol   va   tafakkurni   qo‘shish
mumkin.   Sezgilar   va   idrok   yordamida   miyaga   ta’sir   o‘tkazuvchi
qo‘zg‘atuvchilarning   bevosita   aks   etishi   natijasida   ongda   borliqning   kishi
tasavvurida   hosil   bo‘lgan   hissiy   manzarasi   gavdalanadi.   Xotira   ongda   o‘tmish
obrazlarini   qaytadan   gavdalantirsa,   xayol   ehtiyoj   ob’ekti   bo‘lgan,   ammo   hozirgi
paytda   yo‘q   narsaning   obrazli   modelini   hosil   qiladi.   Tafakkur   umumlashgan
bilimlardan   foydalanish   yo‘li   bilan   masalaning   hal   etilishini   ta’minlaydi.   Aytib
o‘tilgan   psixik   bilish   jarayonlaridan   istalgan   birining   batamom   barbod   bo‘lishi   u
yoqda   tursin,   buzilishi   yo   izdan   chiqishi   ham   ongning   barbod   bo‘lishiga   olib
keladi.   Ongning   ikkinchi   ta’rifi.   Unda   sub’ekt   bilan   ob’ekt   o‘rtasida   aniq
farqlanishining   o‘z   ifodasini   topishi,   ya’ni   odam   «Men»   degan   tushuncha
bilan«Men   emas»   degan   tushunchaga   nima   tegishli   ekanini   aniq   biladi.   Tirik
organizmlar  dunyosi  tarixida birinchi  bo‘lib undan ajralib chiqqan va o‘zini  atrof
muhitga   qarama-qarshi   ko‘ygan   inson   o‘z   ongida   ushbu   qarama-qarshilik   va
tafovutni   saqlab kelmoqda. Jonli mavjudotlar ichida uning o‘zigina o‘zini bilishga,
ya’ni   psixik   faoliyatni   o‘zini   tadqiq   etishga   yo‘naltirishga   qodir.   Odam   o‘z   xatti-
harakatlarini   va   umuman   o‘zini   o‘zi   ongli   ravishda   baholaydi.   «Men»ning   «Men
emas»dan   ajratilishi   xar   bir   kishi   bolaligida   boshdan   kechiradigan   yo‘l   bo‘lib,
4 uning   o‘zini   o‘zi  anglashi  mumkin. 
Ongning uchinchi ta’rifi. Odamning maqsadni ko‘zlovchi faoliyatini ta’minlashdir.
Faoliyatning   maqsadlarini   yaratish   ongning   vazifasiga   kiradi.   Bunda   faoliyat
motivlari   yuzaga   keladi   va   chamalab   chiqiladi,   irodaviy   qarorlar   qabul   qilinadi,
harakatlarni  bajarishning   qanday  borishi   hisobga  olinadi,  unga  tegishli   tuzatishlar
kiritiladi va hokazo. Maqsadni ko‘zlovchi faoliyatning amalga oshirilishida, uning
muvofik-lashtirilishida   va   yo‘nalishida   kasallik   oqibatida   yoki   biron-bir   boshqa
sabablarga  ko‘ra  har   qanday  buzilishining  yuz  berishini  ongning  buzilganligi  deb
qaramoq   kerak.   Nihoyat,   ongning   to‘rtinchi   ta’rifi   uning   tarkibiga   muayyan
munosabatning   kirganligidir.   Kishi   ongiga   muqarrar   ravishda   his-tuyg‘ular   olami
kirib   keladi.   Unda   murakkab   ob’ektiv   va   eng   avvalo,   odamning   o‘zi   ham   jalb
etilgan ijtimoiy munosabatlar o‘z aksini topadi. Bu o‘rinda ham, boshqa ko‘pgina
hollarda   bo‘lgani   kabi   patologiya   normal   ongning   mohiyatini   yaxshiroq   anglab
olishga yordam beradi. Ayrim ruhiy kasalliklarga chalinganda ongning buzilganligi
aynan his-tuyg‘ular va munosabatlar sohasidagi buzilish bilan belgilanadi. Demak,
psixologik   xizmat   jarayonida   ongli   va   ongsiz   faoliyat   tahlili   muhim   o‘rin   tutar
ekan,   binobarin,   «Ong»   tushunchasi   psixologiyada,   psixiatriyada   va   boshqa
fanlarda   uning   yuqorida   keltirilgan   asosiy   ta’riflariga   mos   keladigan   ma’noda
ishlatiladi. Ongi yaxshi saqlanib shaxsiy holati hamda harakatlari hakida hisob bera
olgan   odam   miyaga   kelayotgan   yangi   axborotga   o‘zidagi   mavjud   bilimlarni
hisobga   olgan   holda   baho   beradi   va   o‘zini   tevarak-atrofdagi   muhitdan   alohida
ajratib,   boshqa   odamlarga   va   faoliyat   vaziyatiga   nisbatan   tarkib   topgan
munosabatlar   sistemasini   saqlab   qoladi hamda ana shu barcha ma’lumotlar asosida
o‘z   hatti-harakatini   idora   qiladi.   Shunday   qilib,   psixologik   xizmatning   nazariy
asoslarini   yaratishda   shaxs   va   uning   ongi   bilan   bog‘liq   barcha   metodologik
tushunchalar   inobatga   olinishi   shartdir.   Zero,   bugungi   kunda   aynan   psixologik
xizmat muammosiga bag‘ishlangan va uning barcha yo‘nalishlarini batafsil bayon
etishga qodir ilmiy adabiyotlar yetarli bo‘lmasa-da,   bugungi   kunda   fan   olamida   va
jamiyat   taraqqiyotida   psixologik   xizmat muammosining zarurligini ko‘rsata 
5 oluvchi   va   uning   "metodologik   ildizlarini"   asoslab  bera	  oluvchi	  ilmiy
tadqiqotlarni	
  alohida	  qayd	  etish	  mumkin.   Mazkur   adabiyotlarni   tahlil   qilar
ekanmiz,   ulardagi   psixologik   xizmat   metodologiyasiga   taalluqli   ayrim   umumiy
jihatlarni   ijtimoiy   psixologiya   fani   nuqtai   nazaridan   tadqiq   qilishimizga   to‘g‘ri
keladi.        Bugungi   psixologiya   fani   taraqqiyoti   an’analari   bilan  bog‘liq  insonning
iqtidorini,   uning   jamiyatdagi   ijtimoiy   faolligi   va   ijtimoiy   tabiatidan   ajratib
bo‘lmaydi.   Shu   nuqtai   nazardan,   inson   omillarini   va   uning   jamiyatdagi   ijtimoiy
jarayonlarini   to‘g‘ri   va   samarali   boshqarish   jarayoni   jamiyatga   va   jamiyat
a’zolariga   psixologik   xizmat   ko‘rsatish   muqarrarligini   talab   qiladi.   Vaholanki,
iqtisod,   huquq,   etika,   etnografiya, tarix, sotsiologiya va shu kabi barcha fanlarning
o‘zaro   mustahkam   hamkorligi   natijasida   inson   psixologiyasining   amaliy
muammolari   hal   etilishi   lozim.   Hozirgi   zamon   ijtimoiy   psixologik   tadqiqotlar
masalasi,   ayniqsa,   uning   amaliy   vazifalari   sotsial   psixologiya   fanining   markazida
turuvchi   psixologik   va   sotsiologik yondashuv yo‘nalishlari asosida hal qilinmoqda.
Masalan,   Amerika   va   boshqa   barcha   g‘arb   davlatlarida   ikki   xil   ijtimoiy
psixologiya:   "psixologik   ijtimoiy   psixologiya"   va   "sotsiologik   ijtimoiy
psixologiya" mavjud. Bu yo‘nalishlar  bir- biriga o‘xshasa-da, ularning bir-biridan
farqli   jihatlari   ham   mavjud.   Ya’ni,   psixologik   ijtimoiy   psixologiya   shaxs   va
faoliyat,   muomala,   shaxslararo   munosabat, shaxsning ijtimoiy-psixologik tuzilishi,
shaxsning   kognitiv,   konativ,   xulq-atvor   imkoniyatlarini   o‘z   ichiga   olgan   ijtimoiy
ustanovkalar,   shaxs   va   jamoaning   ijtimoiy-   ruhiy   kechinmalari   kabi   muammolar
ustida   tadqiqot   olib   borishni   maqsad   qilib   olgan   bo‘lsa,   sotsiologik   ijtimoiy
psixologiyada esa, ko‘pincha, jamiyatning ijtimoiy qatlamlarini tahlil qilish xalqlar
psixologiyasi,   ommaviy   hodisalar   psixologiyasi,   sinflar,   guruhlar,   gumanistik
psixologiya kabilarga alohida urg‘u beriladi. Psixologik xizmat metodologiyasi esa
ko‘proq   birinchi   yo‘nalish   —   "Ijtimoiy   psixologiya"   asoslari   zamirida   tarkib
toptiriladi.  Gap  shundaki,   har   bir  fanning  rivojlanishi   yangi   dalillar  asosida   ilmiy
yo‘nalishni   ochib   beruvchi   metodik   qurilmalarning   tuzilishi   bilan   bevosita
6 bog‘liqdir. 
Chunki aniq metodologiya bo‘lmagan sohada aniq amaliy natijalar ham bo‘lmaydi.
Zero,   ijtimoiy   psixologiya   fanining   yana   bir   muhim   yangi   vazifasi   psixologik
xizmat   metodologiyasi   bilan   bog‘liq   nazariy,   amaliy   va   empirik   yo‘nalishdagi
tadqiqotlar   ko‘lamini   belgilashning   bugungi   kungacha   nechog‘lik   hal
qilinayotganligini   tahlil   qilishga   to‘g‘ri   keladi.   Bu   borada   psixologiya   olamida
hanuzgacha   aniq   va   mukammal   tarzda   ishlab   chiqilgan   va   rasmiy   tarzda   tan
olingan   yagona   ilmiy   yo‘nalish   yoki   konsepsiyaning   qabul   qilinmaganligi   ayon
bo‘lsa-da,   ilg‘or   g‘arb   psixologlari,   Markaziy   hamdo‘stlik   Davlatlari
psixologlari   hamda   O‘zbekiston   psixologlari   tomonidan   olib   borilgan   va   olib
borilayotgan   fan   olami   uchun   o‘ziga   xos   salohiyatga,   nufuzga   ega   bo‘lgan
tadqiqotlar mavjudki, ular qaysidir jihati bilan psixologik xizmat modeli va uning
psixologik   himoya   vositasi   sifatidagi   mohiyati,   ahamiyati,   va   ijtimoiy   istiqbollari
haqidagi ilmiy-amaliy tasavvurlarimizni shakllantirishga asos bo‘lib xizmat qilishi
mumkin.   Ilmiy   adabiyotlardan   bizga   ma’lum   bo‘lishicha,   ijtimoiy   psixologik
xizmat   metodologiyasining   umumiy   yo‘nalishlari   G‘arb   ijtimoiy   psixologiya
namoyondalari   tadqiqotlarini   quyidagicha   izohlash   mumkin:   V.Vundtning   1900
yilda   chop   etilgan   "Xalqlar   psixologiyasi"   nomli   yirik   (o‘n   tomlik)   epik   asari
ijtimoiy   psixologiya   yo‘nalishlarini   yorqinlashtirishga   xizmat   qilib,   inson
ma’naviyati,   madaniyati   va   mafkurasini   o‘rganishning   murakkab   tomonlarini   ochib
berdi.   Taniqli   ingliz   psixologi   Vilyam   Makdugallning   1908   yilda   yozilgan
"Ijtimoiy   psixologiyaga   kirish"   asaridagi   "ijtimoiy   xulq-atvor   instinktlari"
nazariyasi   freydizmga   qarshi   o‘laroq   inson   instinktlari   va   faoliyat   uyg‘unligini
ta’minlash   muammosini   yoritishga   ilk   bor   asos   bo‘lib   xizmat   qildi.   Binobarin,
E.Fromm,   J.Saliven,   V.Shuts,   G.Sheparde,   V.Bayon   kabi   olimlar   tomonidan
guruhlar psixologiyasi   nazariyasini   yaratishga   asos   solindi.   Bunda   turli   xil   ijtimoiy
psixologik   treninglar   orqali   guruhdagi   shaxslararo   munosabatlar   bilan   bog‘liq
psixologik   iqlimni   kamol   toptirish   yo‘llarining   ilk   bor   ko‘rsatilishi   mehnat
7 jamoalaridagi ijtimoiy psixologik xizmat vazifalarini belgilash uchun ma’lum 
darajadagi empirik  ma’lumot    sifatida xizmat   qilishi   mumkin.   Barcha   rivojlangan
mamlakatlardagi   kabi   O‘zbekistonda   ham   psixologik   xizmat   muammosining   qay
tariqa   va   qanday   ilmiy-tashkiliy   asoslarda   bartaraf   etilayotganligini   o‘rganish,
tahlil va talqin qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki Respublikada psixologik
xizmatga   oid   olib   borilayotgan   nazariy-ilmiy   va   amaliy-uslubiy   ishlar   ko‘lamiga
ma’lum   tartibda   baho   bermay   turib,   O‘zbekistonda   psixologik   xizmatni   yanada
takomillashtirish   va   rivojlantirish   masalasi   haqida   fikr-   mulohaza   yuritib
bo‘lmaydi.   O‘zbekistonda   psixologik   xizmat   tarkib   topishining   dastlabki   ildizlari
va   intihosi   asrimizning   30-yillaridagi   pedalogiya   fani   va   pedalogik   xizmat
faoliyatlariga   borib   taqaladi.   Arxivdan   olingan   ma’lumotlarga   qaraganda,   mazkur
yillarda   ta’lim   jarayonini   tashkil   etish   va   rivojlantirish   o‘quvchi   va   o‘qituvchi
faoliyati   bilan   bog‘liq   psixologik   omillarga   asoslangan   va   bu   talaygina   yaxshi
natijalar   ham   bergan.   Biroq,   afsuski,   o‘sha   davrdagi   Sobiq   ittifoq   mafkurasi   va
Xalq ta’limi o‘rtasida paydo   bo‘lgan   ayrim   ob’ektiv   va   sub’ektiv   ziddiyatlar   oqimi
umumta’lim   maktablari   uchun   muhim   ahamiyat   kasb   etgan   pedalogik   xizmat
ildiziga   bolta   urdi   va   uni   rasmiy   tarzda   yo‘qqa   chiqardi   (Batafsil   ma’lumotlarni
O‘zbekiston Arxivida saqlanuvchi hujjatlardan olish mumkin). Natijada, pedagogik
psixologiya   yo‘li   bilan   bajariladigan   barcha   ishlar   maktabda   faqat   pedagogik
yondashuvlar   asosidagina   amalga   oshirildi.   Shunday   bo‘lsa-da,   O‘zbekistondagi
umumta’lim   tizimi   bilan   bog‘liq   izlanishlar   va   psixologik   tadqiqotlar   to‘xtab
qolgani   yo‘q.   Ayniqsa,   P.I.Ivanov,   V.E.Chudnovskiy,   M.G.Davletshin,
M.Vohidovlar   tomonidan   ishlab   chiqilgan   qator   ilmiy   va   metodik   tavsiyalar
maktabda psixologik xizmat tatbiqini yaratish uchun ma’lum darajada asos bo‘lib
keldi. Binobarin, 70-80-yillarda Toshkent Davlat Universiteti psixologiya kafedrasi
olimlari   tomonidan   psixologik   tadqiqotlarning   hayotga   tatbiqini   amalga   oshirish
maqsadida talaygina mehnat  jamoalarida   psixologik xizmat  tizimi joriy   qilindi   va
Respublikamizda   ilk bor   qator mehnat va ishlab chiqarish   jamoalarida   inson   va
8 mehnat  faoliyati,  shaxs  va  shaxslararo  
munosabatlar,   rahbar   va   jamoa   psixologiyasi   bilan   bog‘liq   ilmiy-amaliy ishlar   olib
borildi.   Masalan:   "Toshkentigrushka"   fabrikasida   165/86   raqamli   xo‘jalik
shartnomasi   asosida   olib   borilgan   ijtimoiy   psixologik   iqlimni   tahlil   qilish,
o‘rganish   va   yaxshilashga   qaratilgan   ishlar   ko‘lami,   "O‘zbekgazprom"   tizimi
tashkilotlarida   inson   omillarini   o‘rganish   va   undan   ishlab   chiqarishda   unumli
foydalana  olish yo‘llarni  ijtimoiy psixologik jihatdan asoslab  berish borasida  olib
borilgan   ilmiy-   amaliy   ishlar   ko‘lami   (mazkur   ishlar:   154.4   mavjud   sifri   va
01840083351   raqamli   Davlat   qaydnomasi   asosida   rasmiylashtirilgan),   Muborak
gazni   kayta   ishlash   zavodi   mehnat   jamoalaridagi   ijtimoiy   psixologik   xizmatning
tashkil  etilishi (UDK 152.2 Davlat  ro‘yxati  raqami  000702604) o‘rta Osiyo ilmiy
tekshirish   irrigatsiya   instituti   (SANIRI-165/83   raqamli   shartnoma   va   UDK-154.4
Davlat   raqami   01840085628   asosida   rasmiy-lashtirilgan)   da   bajarilgan
kompleks   ijtimoiy   psixologik   ishlar       ko‘lami   shular   jumlasidandir.   Kafedra
olimlari   Z.R.Dushaboev,   E.G‘.G‘oziev   va   V.A.Tokarevalar   rahbarligida   olib
borilgan mazkur ishlar ko‘lami nihoyatda keng qamrovli ilmiy-amaliy va ijtimoiy-
psixologik   tadqiqotlar   tatbiqi   uchun   muhim   ahamiyatli   ekanligi   bilan   alohida
ajralib   turadi   (Mazkur   ishlar   haqidagi   batafsil   hisobot   beruvchi   ma’lumotlarni
Toshkent   Davlat   Universiteti   psixologiya   kafedrasida    saqlanuvchi	    hujjatlar
arxividan	
    olish	    mumkin). Shuningdek, 60-70 yillarda O‘zbekiston Pedagogik
Fanlar   Ilmiy   tekshirish   instituti   xodimlari   P.P.Zimin,   V.A.Tokar-yeva,
M.Sh.Rasuleva,   M.Dadajonovlar   tomonidan maktabda psixologik xizmat tatbiqini
o‘rganishga oid qator izlanishlar, amaliy tadbirlar olib borildi. Ayniqsa, 1966 yilda
Chirchiq   shahrida   axloqiy   tarbiyaga   oid,   1973   yilda   Andijonda   oilaviy   tarbiyaga
oid, Samarqandda taniqli psixolog N.A.Menchinskaya  ishtirokida aqliy taraqqiyot
muammolariga oid olib borilgan  izlanishlarni    alohida   qayta   etish   mumkin.
Binobarin,   mamlakatdagi   iqtisodiy-ijtimoiy   islohot-larning   samarali   bo‘lishini
ta’minlash,   ishlab   chiqarishda   va   ijtimoiy   hayotning   barcha   bo‘g‘inlarida   inson
9 omilidan foydalanish, har bir shaxs imkoniyatlarini to‘la-to‘kis yuzaga chiqarish 
masalasi O‘zbekiston psixologlari oldiga psixologik xizmat bilan bog‘liq quyidagi
vazifalarni   amalga oshirish   mas’uliyatini     yukladi:   –aholi   o‘rtasida   psixologik
savodxonlikni   oshirishga   qaratilgan   qator   tadbirlarni   belgilash   va   uni amalga
oshirish;   –har   bir   shaxs   imkoniyatini   jamoadagi   ijtimoiy-psixologik   iqlimni
O‘zbekistonda olib   borilayotgan   ijtimoiy-iqtisodiy   va   etnopsixologik   tamoyillariga
moslashtirilgan eng ilg‘or testlar, metodikalar asosida o‘rganish, tahlil qilish va bu
borada tegishli xulosalar chiqarish;
    –xodimlarni   tanlash   va   psixologik   imkoniyatlari   asosida   turli   sohalarga
yo‘naltirishda   ma’muriy   tashkilotlarga   ko‘maklashish,   shuningdek   barcha
bo‘g‘indagi   rahbar   xodimlarning   mamlakatdagi   ijtimoiy-iqtisodiy   taraqqiyot
talabiga   mos   psixologik   savodxonligini   oshirish   maqsadida   qisqa   muddatli
"ijtimoiy psixologiya" kurslarini tashkil etish;
–fuqarolarning   kasbiy   yo‘nalishlarini   aniqlash   va   mehnat   birjalari   faoliyatini 
rejalashtirishda faol yordam ko‘rsatish;
–qator yo‘nalishlarda aholiga sotsial-psixologik xizmat   ko‘rsatilishini ta’minlash: 
Jumladan;
-individual   psixologik   xizmat;
-ishlab   chiqarish   va   mehnat   jamoalariga   psixologik   xizmat;
-oilaviy   hayot   tizimida   psixologik   xizmat;
-xalq   ta’limi   tizimida   psixologik   xizmat;
-ichki   ishlar   tizimida   psixologik   xizmat;
-sport   va   sog‘lomlashtirish   tizimlarida   psixologik   xizmat;
-tibbiyot   tizimida   psixologik   xizmat;
-transport   tizimida   psixologik   xizmat.
Shuningdek, mazkur   sohalarda psixologik xizmatni muvaffaqiyatli amalga oshirish
uchun "sotsiolog-psixologlar", "amaliyotchi - psixologlar" tayyorlash mexanizmini
ishlab chiqish bugungi kunda eng dolzarb muammo ekanligi yanada sezilmoqda. 
10 Yukoridagi   vazifalarni   amalga   oshirish   borasida   olimlar   tomonidan   talaygina
nazariy-ilmiy va amaliy-uslubiy ishlar amalga oshirildi. Jumladan, Nizomiy nomli
Toshkent   Davlat   pedagogika   universitetining   yetakchi   mutaxassislari
rahbarligidagi   olimlar   guruhi,   O‘zbekiston   Milliy   universitetining   E.G‘oziev
rahbarligidagi   olimlar guruhi,   A.Avloniy   nomidagi   Respublika   pedagogik   xodimlar
malakasini   oshirish   va   qayta   tayyorlash   markaziy   institutining   yetakchi   olimlar
guruhi,   Respublika   iqtidorli   bolalarni   tanlashga   xizmat   qiluvchi   olimlar   guruhi,
viloyatlardagi   psixologiya   kafedrasida   faoliyat   yuritayotgan   olimlar   guruhi
tomonidan   olib   borilgan   va   olib borilayotgan   ilmiy-amaliy   tadqiqot   ishlari   u   yoki
bu   sohada   psixologiyaning   amaliy   tatbiqini   yaqqol   va   ravshan   namoyon
etmoqdakim,   bu   xayrli   ishlar   O‘zbekistonda   tashkil   etilgan   umumiy   psixologik
xizmat   tizimining   dastlabki   ilmiy-tashkiliy   asosini    barpo	        etishda
muhim	
        ahamiyat	        kasb	        etadi. 1
1.2    Bola   uchun   qulay   iqlim   yaratish
        Bolaning   rivojlanishi   uchun   qulay   psixologik   iqlim   yaratish   ham   psixologik
xizmat mahsuldorligining   omillaridan   biridir.   Bunday   iqlim   yaratishda   bolalarning
kattalar   va   tengdoshlari   bilan   muloqati   muhim   hisoblanadi.   O‘smirlarning
tengdoshlari va kattalar bilan muloqoti ular shaxsining shakllanishida muhim omil
hisoblanadi.   Muloqotdagi   muvaffaqiyatsizlik,   shunday   ichki   noqulaylikka,   o‘zini
yomon   his   qilishga   olib   keladi-ki,   uning   o‘rnini   hayotning   boshqa   sohalaridagi
hech   qanday   ko‘rsatkichlar   bosa   olmaydi.   Muloqot   o‘smirlar   tomonidan   muhim
jarayon sifatida qabul qilinadi; bu haqida ular muloqot shakllariga e’tibor berishni,
kattalar   va   tengdoshlari   bilan   o‘zaro   munosabatlarini   tahlil   qilishlarini,   ularni
tushunishga   urinishlarini   misol   qilib   keltirish   mumkin.   O‘smirda   xuddi   shu
tengdoshlari   bilan   muloqotda   shaxs   ijtimoiy   yetukligining   muhim   ko‘rsatkichi
bo‘lmish   qadriyatlar   shakllana   boshlaydi.   Ularda   asosan   muloqot   –   qadriyatlar
1
 Karimov I. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. - Toshkent: Ma’naviyat,  2008.
11 mazmunini   belgilaydi.   Bu   yosh   tengdoshlari   orasida   o‘zini   ko‘rsatishga   intilish,
o‘zini va suhbatdoshini yaxshiroq bilishga 
intilish, atrof-muhitni bilish kabi muloqot motivlari jamoa tomonidan tan olinishi,
o‘ziga   ishonish,   xatti-harakatlarining   mustahkamligi   va   yuksak   umumiy
madaniyat,   o‘z   fikriga   ega   bo‘lish,   mustahkam   iroda,   o‘z-o‘zini   nazorat   qilish,
halollik,   ko‘ngilchanlik   kabi   qadriyatlar   sistemasining   yuzaga   kelishiga   sabab
bo‘ladi.   U   yoki   bu   sababga   ko‘ra   tengdoshlari   bilan   muloqot   shakllanmagan
o‘smirda   yoshiga   nisbatan   shaxsning   taraqqiyotida   orqada   qolish   kuzatiladi.
O‘smir   shaxsining   shakllanishida   tengdoshlari   bilan   muloqotning   rolini
kamaytirmagan   holda,   ba’zan   bu   muloqotga   katta   ahamiyat   berilishini   ta’kidlash
joiz.   Tengdoshlari   bilan   muloqot–ontogenezning   barcha   bosqichlarida   bolaning
shaxsiy va psixik rivojlanishida muhim hisoblanadi, lekin bola «normal» (axloqan
tarbiyalangan)   katta   kishilar   bilan   muloqotda   bo‘lgandagina,   u   o‘z   funktsiyasini
bajaradi.   Xuddi   shu   kattalar   bilan   muloqotda   tengdoshlari   orasida   shakllangan
qadriyatlarni   tushunish   va   nazorat   qilish   ro‘y   beradi.   Xuddi   shu   kattalar   bilan
muloqotda   jamiyat   uchun   xos   bo‘lgan   axloqiy   fazilatlarni   va   qadriyatlarni
o‘zlashtiradi.   Psixologik   tadqiqotlardan   ma’lum   bo‘lishicha,   o‘smirlik   va
o‘spirinlik davrida kattalar bilan norasmiy ishonchga asoslangan muloqotga ehtiyoj
bu davrda paydo  bo‘lgan yangi psixologik   tuzilmalardan   biridir.   Hozirgi
maktablarda   o‘quvchilarning   kattalar,   tengdoshlari   bilan   to‘liq   muomala
muloqotini   ta’minlaydigan   psixologik   sharoitlar   yaratilmagan.   Shu   sababli
o‘quvchilarda   maktabga,   o‘qishga   salbiy   munosabat,   o‘ziga,   atrofdagi   kishilarga
nisbatan noto‘g‘ri munosabat shakllanadi. Bunday sharoitda shaxsning rivojlanishi
va   unga   mahsuldor   ta’lim   berish   mumkin   bo‘lmay   qoladi.   Shuning   uchun   ham
qulay psixologik iqlim yaratish, o‘quvchilar va kattalar o‘rtasida qiziqarli muloqot
uchun imkoniyat yaratishga amaliyotchi psixologlar, sinf rahbarlari, o‘qituvchilar,
ota-  onalar intilishlari   lozim.   Psixologik   xizmat   faoliyati   o‘quvchilar   aqliy
taraqqiyoti   va   shaxsiy   xususiyatlarini   diagnostika   qilishga,   ta’lim   tarbiyadagi
buzilishlarning   psixologik   sabablarini   aniqlashga   qaratilmasdan,   balki   bunday
12 buzilishlarni     yo’qotish     va   oldini   olishga   qaratiladi.   Bunday   psixologning
aniqlangan chetlashishlarni Korreksiya qilishda  faol ishtirok etish   zarurligi kelib
chiqadi. 
Mazkur   ishlar   o‘quvchilarni   maktabda,   kollejda   va   litseylarda   o‘qitish   davomida
psixologik-pedagogik   jihatdan   chuqurroq   o‘rganishga   yo‘naltirilgan   bo‘lib,
ularning   individual   xususiyatlarini,   ta’lim   tarbiyadagi   nuqsonlarning   sabablarini
aniqlashga   mo‘ljallangandir.   Yosh   davr   taraqqiyoti   mezonlariga   muvofiqligini
aniqlash maqsadida   psixolog   bolalar,   o‘quvchilar,   maxsus   maktab,   o‘quvchilarini,
akademik   litsey   va   kasb-hunar   kollejlari,   oliy   o‘quv   yurti   talabalarini   psixologik
tekshiruvdan   o‘tkazadi,   ularning   darajalarini   belgilaydi.   O‘quvchilarning   kasbiy
yaroqliligini   diagnostika   qiladi,   ularning   shaxs   xislatlari,   irodaviy   sifatlari,   his-
tuyg‘ulari,   o‘z-   o‘zini    boshqarish	    imkoniyati,	    intellektual	    darajasini
tekshiradi. Maslahat berish ishlari o‘qituvchilar, o‘quvchilar, ota-onalar uchun olib
boriladi. Maslahat berish ishlari individual va guruhiy bo‘lishi mumkin. 2
                                              I  BOB  Xulosasi
O‘smirlarning   tengdoshlari   va   kattalar   bilan   muloqoti   ular   shaxsining
shakllanishida muhim omil hisoblanadi. Muloqotdagi muvaffaqiyatsizlik, shunday
ichki   noqulaylikka,   o‘zini   yomon   his   qilishga   olib   keladi-ki,   uning   o‘rnini
hayotning boshqa sohalaridagi hech qanday ko‘rsatkichlar bosa olmaydi. Muloqot
o‘smirlar tomonidan muhim jarayon sifatida qabul qilinadi; bu haqida ular muloqot
shakllariga   e’tibor   berishni,   kattalar   va   tengdoshlari   bilan   o‘zaro   munosabatlarini
tahlil   qilishlarini,   ularni   tushunishga   urinishlarini   misol   qilib   keltirish   mumkin.
O‘smirda   xuddi   shu   tengdoshlari   bilan   muloqotda   shaxs   ijtimoiy   yetukligining
muhim   ko‘rsatkichi   bo‘lmish   qadriyatlar   shakllana   boshlaydi.   O‘smir   shaxsining
shakllanishida tengdoshlari bilan muloqotning rolini kamaytirmagan holda, ba’zan
bu   muloqotga   katta   ahamiyat   berilishini   ta’kidlash   joiz.   Tengdoshlari   bilan
muloqot–ontogenezning   barcha   bosqichlarida   bolaning   shaxsiy   va   psixik
2
  Barotov   Sh.R   va   boshq.   Eksperimental   psixologiya.   –   Magistrlar   uchun   o‘quv qo‘llanma. – T.: Fan nashriyoti, 2008. -
108 b.
13 rivojlanishida   muhim   hisoblanadi,   lekin   bola   «normal»   (axloqan   tarbiyalangan)
katta kishilar bilan muloqotda bo‘lgandagina, u o‘z funktsiyasini bajaradi.
II   BOB.   BOLANING   QIZIQISHLARI   VA   QOBILIYATLARINI
RIVOJLANTIRISHDA       YOSH       DAVRLARINI       HISOBGA       OLISH
         2.1.Bolaning     qiziqishlari     va     qobiliyatlarini     rivojlantirish.
             Bolaning qiziqishlari va qobiliyatlarini rivojlantirish ham psixologik xizmat
mahsuldorligi   sharoitlaridan   biridir.   Biz   ota-onalar   farzandimiz   ulgurmayotgan
“joyni   to‘ldirishga”   harakat   qilamiz,   ya’ni   ximiya,   yoki   matematikadan
ulgurmayotgan   bo‘lsa   unga   repititor   yollab   ximiyani   yoki   matematikani
o‘rgatishga   harakat   qilamiz.   Biz   bolaning   “bo‘sh   joyini   to‘ldirish”   emas,   balki
bolaning   qiziqishini,   qobiliyatini   rivojlantirsak,   psixologik   xizmat   mahsuldor
bo‘ladi. Agar  farzandimiz shaxmatga  qiziqsa, uni  shaxmat  to‘garagiga berishimiz
zarur,   balki   undan   kelajakda   Rustam   Qosimjonovday   jahon   chempioni   chiqar.
Amaliy   psixolog   bolalar,   o‘quvchilar,   talabalarning   psixik   taraqqiyotdagi,   xulq   -
atvor   muomalasidagi   nuqsonlar   va   kamchiliklarni   asta-sekin   tuzatish,   Korreksiya
qilish dasturini ishlab chiqaradi va amaliyotga uni tatbiq etadi. Buning uchun ular
bilan   maxsus   mashg‘ulotlar   o‘tkazadi,   ijodiy   qobiliyatlarni   o‘stirish   maqsadida
treninglar   olib   boradi.   Shaxsning   barcha   individual   psixologik   xususiyatlari   kabi
qobiliyatlar   unga   qandaydir   tabiat   tomonidan   tug‘ma   ravishda,   tayyor   holda
berilmaydi,   balki   hayot   va   faoliyat   jarayonida   tarkib   topadi.   Kishi   dunyoga   hech
qanday   psixik   xususiyatlarsiz,   faqat   ularni   orttirishga   qaratilgan   umumiy
imkoniyatlar   bilan   keladi,  xolos.  Hozirgi paytda iste’dod nishonalarini miyaning va
sezgi   organlarining   mikrostrukturasi   bilan   bog‘laydigan   nazariya   eng   mahsuldor
hisoblanadi.   Shuningdek,   iste’dod   nishonalarini   nerv   jarayonlarining   ayrim
differentsial   xususiyatlari   bilan (nerv kuchi,  muvozanatlashuvi  va  harakatchanligi
o‘rtasidagi farqlarga   qarab)   va   shu   bilan   oliy   nerv   faoliyati   turlari   bilan    bog‘lovchi
gipoteza     ham     haqiqatga     yaqinroqdir.   Bulardan   tashqari,   qobiliyatlarning   tabiiy
asoslarini   nerv   sistemasining   xususiy   xususiyatlari   deb   atalgan   xususiyatlar   bilan
bog‘laydigan,   ya’ni   ayrim   odamlarda   ko‘rish,   boshqa   odamlarda   eshitish,
14 uchinchi   bir   xilida   esa   harakat   sohasida
namoyon   bo‘ladigan   o‘ziga   xos   tipologik   xususiyatlar   bilan   bog‘laydigan
gipotezalar     yana     ham       haqiqatgayaqinroqdir.   Jiddiy   statistika   qobiliyatlar   va
iste’dodlarning   irsiyat   yo‘li   bilan   o‘tishini   isbotlaydigan   hech   qanday   dalillar
bermaydi.   Qobiliyatlarning   irsiyat   yo‘li   bilan   o‘tishi       haqidagi       ilmiy
nazariyaga       ham       qarama-qarshidir.   Garchi   qobiliyatlarning   rivoji   har   turli
odamlarda mutloqo bir xil bo‘lmagan tabiiy shart-sharoitlarga bog‘liq bo‘lsa ham,
yuqorida   ko‘rib   o‘tilgan   iste’dod   nishonalari   va   qobiliyatlar   o‘rtasidagi   nisbat,
qobiliyatlar   shunchaki   tabiat   in’omi   emas,   balki   kishilik   tarixining   mahsuli
ekanligini   ko‘rsatadi.   Agar   hayvonlarda   oldingi   avlod   yutuqlarining   keyingi
avlodga   o‘tkazib   berilishi   asosan   organizmning   irsiy   morfologik   o‘zgarishlari
orqali   amalga   oshsa,   insonda   bu   ijtimoiy-tarixiy   yo‘l   bilan, ya’ni mehnat quroli, til,
san’at   asarlari   va   shu   kabilar   bilan   amalga   oshadi.   Qobiliyatlar   va   iste’dodlarni
shakllantirish   muammosi   katta   ijtimoiy   va   davlat   ahamiyatiga       ega     bo‘lgan
masaladir.   Inson   qobiliyatlarini   rivojlantirishning   muhim   omillari   –   barqaror
maxsus   qiziqishlardan   iborat.   Maxsus   qiziqishlar   –   bu   insoniyat   faoliyatining
qandaydir   soha   mazmuniga   bo‘lgan   qiziqishlari   bo‘lib,   bu   qiziqishlar   ana   shu
turdagi   faoliyat   bilan   kasb   tariqasida   shug‘ullanish   moyilligiga   o‘sib   ko‘tariladi.
Bilishga   doir   qiziqish   bu   o‘rinda   faoliyat   usullari   va   uslublarini   amaliy   ravishda
egallab   olishni   rag‘batlantiradi.   Biror   mehnat   yoki   o‘quv   faoliyatida   qiziqishning
paydo   bo‘lishi   bu   faoliyatga   nisbatan   qobiliyatlarning   uyg‘onishi   bilan
chambarchas   bog‘liqligi   va   qobiliyatlarning   rivojlanishi   uchun   dastlabki   zamin
sifatida   xizmat   qilishi   qayd   etilgan. Shaxs   qobiliyatlarini   rivojlantirishda   barqaror,
turg‘un,   kasbiy   maxsus   qiziqishlar   muhim   omillar,   vositalar   tariqasida   xizmat
qiladi.   Maxsus   qiziqishlari   inson   faoliyatidagi   u   yoki   bu   sohaning   (tarmoqning)
mazmuniga   nisbatan   intilishidan   iborat   shaxsiy   fazilat,   ichki   turtki,
harakatlantiruvchi   kuchdir.   Bunday   maxsus   qiziqishlar   turlicha   faoliyat   bilan
kasbiy tayyorgarlik sifatida shug‘ullanish moyilligiga o‘sib o‘tadi.
15 Bilishga oid qiziqish (fan asoslarini egallashga yo‘naltirilgan ichki turtki) faoliyat
usullarini   amaliy   jihatdan   o‘zlashtirib   olishni   va   yangi   vaziyat,   sharoitga
ko‘chirishni taqozo qiladi, rag‘batlantiradi hamda shaxsda   o‘zini     o‘zi boshqarishni
ta’minlashga      yordam beradi.   Qobiliyatning   rivojlanishi   shaxsning   tarkib
topishi   bilan   uzviy   uyg‘unlikka   ega   bo‘lib,   inson   kamoloti   har   ikkala   omilning
birikuvini   talab   qiladi.   Iste’dodli   o‘quvchilar   va   talabalar   shakllanishi   ijtimoiy
muhit,   ijtimoiy   institutlar,   ma’naviyat   asoslari   hamda   o‘zini   o‘zi   namoyon   etish,
o‘zini   o‘zi   kashf   qilish,   o‘zini   o‘zi   rivojlantirish   asosida   amalga   oshishi   odatiy
ijtimoiy   psixologik   qonuniyat   tariqasida  xizmat    qiladi.  Qobiliyat har bir bolada har
xil   sohaga   yo‘nalgan   bo‘ladi.   Lekin   buni   bolalar   ochiqdan-ochiq   namoyon
qilavermaydilar.   Ba’zida   esa   kattalarning   ota-onalar   va   hattoki   o‘qituvchi-
murabbiylarning   e’tiborsizligi,   sharoit   va   imkoniyatlarning   noqulayligi   tufayli
bolalarning qiziqishlari rivojlanmay qolib ketadi. Bunday qobiliyat hammada ham
bo‘lavermaydi.   Iste’dod-   talant,   nihoyatda   zo‘r   qobiliyat,   biror   sohada   yuksak
darajadagi   layoqat.   U   idrok,   tasavvur,   tafakkur,   xotira,   kuzatuvchanlik   benihoya
o‘sganligida, voqea-hodisalarning yangi qirralarini, ularning zamiridagi murakkab
aloqadorlikni   kashf   etishda   ko‘rinadi.   Kishi   bilimlarni   o‘zlashtirishini,   nazariy   va
amaliy   masalalarni   hal   etilishi,   ijodi,   o‘z   bilim va malakalarni turmushga tatbiq qila
bilishidan   uning   iste’dodini   bilish   mumkin.   Rivojlantiruvchi   o‘yin   didaktik
material   bilan   istalgan   harakatlar   emas,   u   majburiy   o‘quv   mashg‘uloti   usuli   ham
emas.   Bu   o‘ziga   xos,   to‘laqonli   va   bolalar   uchun   yetarlicha   mazmunli   faoliyat
bo‘lib,   o‘z   ta’sir   motivlari   va   harakat   usullariga   ega.   Bugungi   kunda
rivojlantiruvchi   o‘yinlarga   oid   adabiyotlar   talaygina,   biroq   bolalar   bilan
mashg‘ulotlarning muayyan dasturini tuzishda ayrim o‘ziga xos jihatlarni  e’tiborga
olish    maqsadga   muvofiq:
Bu    jihatlar:
  -  bolada    kattalar	    bilan	    hamkorlikdagi	    faoliyatga	    ehtiyoj	    mavjuddigi;
- mazkur yosh davrining ma’lum   psixik funktsiyalar va shaxsiy sifatlar rivojlanishi
uchun senzitivligi eng yaqin rivojlanish zonasi. 
16 Bolalar bog‘chasi turli yosh guruhlari bolalari bilan rivojlantiruvchi mashg‘ulotlar
maqsad   va   vazifalari   an’anaviy,   bolalar   qandaydir   yangi   bilim   va   malakalarni
egallaydigan   mashg‘ulotlardagi   kabi   emas.   Rivojlantiruvchi   o‘yin   va
mashg‘ulotlarning   mazmuni   bolaning   psixik   rivojlanishini   oldinga   surish,   uning
idroki, diqqati, xotirasi, tafakkuri, nutqi, harakat sohasi, ixtiyoriy xulq, atvori, ya’ni
bola   tomonidan   asl   o‘quv   dasturini   muvaffaqiyatli   o‘zlashtirish   asosini   tashkil
etadigan psixik  funktsiyalar    va     shaxsiy   sifatlarni     takomillashtirishdir.
Ota   -   onalar   va   bolalar   bog‘chasi   personali   ongiga   yetkazish   muhimki,   psixolog
ishi bolani   o‘qitish   emas,   balki   uni   rivojlantirishga   qaratilgan.   Bu   ish   esa   anchagina
sekin   kechadi   va   ijobiy   natijaga   birdaniga   erishilmaydi,   balki   atrofdagilar   uchun
sezilmasdan,   yashirin   namoyon   bo‘lishi   ham   mumkin.   Psixolog   ishi   natijalari
zohiriy   namoyon   bo‘ladi,   masalan,   atrofdagilar   xulq-atvoridagi   ayrim   noxush
shakllar   yo‘qolgani,   bola   ilgari   bajara   olmagan   faoliyat   turlarini   bajarish   uchun
qobiliyatlar   paydo     bo‘lganini     sezmaydi.   Maxsus   o‘tkazilgan   tadqiqotlardan
ma’lum   bo‘lishicha,   boshlang‘ich   sinf   o‘quvchilarida   yorqin   individual   farqlarni
ko‘rish   mumkin.   Bu   ular   o‘quv   faoliyatida   ko‘zga   tashlanadi.   O‘quv   faoliyatida
boshlang‘ich   sinf   o‘quvchilarining   umumiy   va   maxsus   qobiliyatlari   birinchi
o‘rinda   turadi.   Tajriba   o‘tkazilgan   bolalarning   80   %ida qandaydir muvaffaqiyatga
erishilgan. Shunday qilib, maxsus qobiliyatlarni o‘quvchilar individual farqlarining
asosi   sifatida   qarab,   o‘quv-tarbiya   ishlarida   ularni   hisobga   olish   zarur.
O‘quvchilarning   shaxsiy   va   psixik   rivojlanishida   umumiy   maxsus   qobiliyatlar
muhim omil hisoblanadi. O‘quvchi qiziqishlari va qobiliyatlarini   anglashi,   ularning
qanchalik   rivojlanganligidan   qat’iy   nazar   umuman  shaxsningshakllanishiga katta
ta’sir     ko‘rsatadi.  Iqtidorli bolalar bilan ishlashda psixologlar iqtidorning tuzilishini
belgilaydigan  asosiy    omillarni  bilishlari  lozim.  
  Bular    quyidagilar:
-umumiy       intellektual       yoki       aqliy       qobiliyatlarning       yuqori       darajasi;
-bilish    motivining	    dominantligi	    -	    boshqa	    motiv	    turlaridan	    ustunligi;
-yangi   predmetlar,   vazifalar,   voqea-hodisalarga   duch   kelganda,   muammoni
17 qo‘yilishi   va   yechimini   topishda   ijodiy   faollikning   namoyon   bo‘lishi.
Iqtidorning erta namoyon bo‘lishi ikki yoshdan olti yoshgacha kuzatiladi. Bunday
bolalar   ikki-uch yoshdan o‘qishga intiladilar, uch-to‘rt yoshda   o‘qishni   va sanashni
biladilar,   besh-olti   yoshda   so‘zlarni   va   uncha   katta   bo‘lmagan   jumlalarni   yoza
oladilar.   Maktabgacha   yosh   davrida   iqtidorli   bolalar   boshqalardan   intellektning
rivojlanish   darajasi  bilan  ajralib  turadilar.  O‘zlarining  juda  faolligi,  ko‘plab   savol
berishlari, qiziquvchanligi, kattalardan oladigan ma’lumotni  oson eslab qolishi  va
qayta aytib bera olishi bilan birga, boy tasavvurga egadirlar. Iqtidorli bolalar ko‘p
hollarda   turli   hisob-kitoblarga   qiziqadilar,   she’r   yoki   ertaklar   to‘qiydilar,   musiqa
mavzularini   chaladilar,   shaxmat   o‘ynaydilar,   rasm   chizadilar,   qo‘shiq   aytadilar va
raqsga   tushadilar.   Yetti   yoshdan   o‘n   yoshgacha   bo‘lgan   davrda   bolalar   ko‘p
hollarda   kollektsiya   yig‘ishga   (markalar,   medallar,   sevimli   multfilm   va   kino
qahramonlarining   rasmlari   va   h.),   qog‘oz,   yog‘och   va   boshqa   materiallardan   turli
predmetlarning loyihalarini yasashga     qiziqadilar.   Iqtidorli
bolalar   3   yoshdan   5   yoshgacha   barcha   noma’lum   bo‘lgan   narsalarga   va
yangiliklarga   nisbatan   mustaqil   ravishda   javob   axtarishda   faollik   ko‘rsatib,
kattalarga   turli   savollar   beradilar.   Bu   savollarga   berilgan   javoblar   orqali   atrof
olamni,   voqea-hodisalarning   sabab   va   oqibatlarining   bog‘liqligini   anglaydilar,
shaxsiy      xatti-harakatlarini	      ongli	      ravishda	      boshqara	      oladilar.
3- yoshli     bolaga    xos bo‘lgan xislatlar:
1. Nutqi   ma’no   jihatidan   bir-biriga   bog‘langan   so‘zlardan   iborat.
2. O‘yinda   rolga   kiradi.
3. Shar,   olma   va   boshqa   predmetlarni   chiza   oladi.
4. O‘zi   yechinib   kiyina   oladi.
5. Kubiklarni   bir-birining   ustiga   qo‘ya   oladi.
6. Tayanchsiz   zinalardan   o‘zi   ko‘tarilib,   tusha   oladi.
4 yoshli bolalar esa, o‘z imkoniyatlarini real baholay oladilar. 
Lekin, 4-5 yoshli  bolalar  hali  shaxsiy  xususiyatlarini  idrok etishga  va baholashga
qodir   emaslar,   shuningdek   o‘zlari   haqida   ma’lum   bir   xulosani   bera   olmaydilar.
18 O‘z-o‘zini   anglash   layoqati   katta   bog‘cha   yoshida   rivojlanib,   avval   u   qanday
bo‘lgani va kelajakda  qanday bo‘lishini fikrlab ko‘rishga   harakat
qiladilar.   Bog‘cha   yoshidagi   bolalar   shaxsining   shakllanishiga   ko‘ra,   bu   davrni   3
bosqichga  ajratish    mumkin:
- birinchi  davr	  -	  3-	  4	  yosh	  oralig‘ida	  bo‘lib,	  emotsional	  jihatdan	  o‘z- o‘zini
boshqarishning    mustahkamlanishi    bilan    bog‘likdir;
- ikkinchi davr - 4- 5 yoshni  tashkil qilib, axloqiy o‘z-o‘zini boshqara olish bilan
bog‘liq;
- uchinchi davr esa, shaxsiy ishchanlik va tadbirkorlik xususiyatlarini shakllanishi
bilan    tavsiflanadi.
Shuning   uchun   ham   maktabgacha   yoshdagi   bola   shaxsini   tadqiq   qilish   juda
murakkab jarayondir, chunki ko‘pgina shaxsni tadqiq qilish metodlari, katta yoshli
odamlarga   mo‘ljallangan   va   bolani   o‘z-o‘zini   tahlil   qilish   imkoniyatlariga
asoslanmagan.   Bundan   tashqari   psixodiagnostika   yordamida  o‘rganiladigan  shaxs
sifatlari maktabgacha tarbiya yoshida to‘liq shakllanmagan va beqarordir. Bolalar
psixodiagnostikasi ixtiyorida faqat maxsus proektiv metodlar ya’ni bolani yutuqqa
erishish  motivlari   va  xavotirlanish   holatlarini  o‘rganish  metodlari   mavjuddir  yoki
shaxs   sifatlarini   baholashda   ekspert   metodlaridan   foydalanish   mumkin.   Bunda
bolani   yaxshi   biladigan   kattalar,   tarbiyachilar,   ota-onalar   ekspert   sifatida
maydonga chiqadilar .   Bizga ma’lumki, intellektual testlar  odamni  aqliy faoliyatni
rivojlanganlik   darajasi   va   ularni   alohida   kognitiv   protsesslarini   (idrok   diqqat,
xayol,   xotira,   nutq)   baholashda   qo‘llaniladi.   Quyida   maktabgacha   yoshdagi
bolalarning   bilish   jarayonlari,   ijodiy   (kreativ)   qobiliyati   hamda   bolalarda
faoliyatning   biror   sohasidagi   iqtidorni   aniqlash   bo‘yicha   bir   qator   testlar,
shuningdek   ushbu   yoshdagi   bolalarda   bilish   jarayonlarini   rivojlantirish   bo‘yicha
mashg‘ulotlar hamda ota-onalar uchun maslahatlar taqdim etiladi. 3
3
  Karimova.V Ijtimoiy psixologiya va ijtimoiy amaliyot. Toshkent: “Universitet”, 2009.
19 2.2. O‘quvchilar  bilan  ishlashda  har  bir  yosh  davrining   xususiyatlari
hisobga        olish.
                Yoshra  qarab  psixologik  maslahat  berishning  umumiy  vazifasi   bola psixik
taraqqiyoti   borishini,   bu   jarayonni   davrlarga   bo‘lish   va   belgilangan   normaga
muvofiq,   tasavvurlar   asosida   nazorat   qilishdan   iborat.   Aniq   maslahat   berish
vazifalarini   yechishda   L.S.Vigotskiy   maktabi   psixologlarining   bola   psixikasi
individual  taraqqiyoti	  muammolari	  bo‘yicha	  umumiy	  fikrlaridan	  foydalanish
mumkin.    Bularga qisqacha to‘xtalib   o‘tamiz.   Irsiyat   va   muhitning
ta’sirinigina   tan   oladigan   g‘arb   qarashlaridan   farqli   ravishda   sobiq   sovet   yosh
psixologiyasida   bola   psixik   taraqqiyoti   jarayoni   tahlilida,   taraqqiyotning   sharoiti,
harakatra   keltiruvchi   kuchlari,   manbaalari   ham   e’tiborga   olinadi.   Psixik
faoliyatning   individual   shakllari   bola   insoniyat   tajribasini   o‘zlashtirish   jarayoni
asosida  vujudga keladi  (rivojlanadi). Ana shu  tajribani  o‘zlashtirish  bolaning  faol
faoliyatidan   -   muloqatdan,   o‘yindan,   o‘qishdan   tashqarida         bo‘lishi     mumkin
emas.   Individual   maslahat   berish   faoliyati   psixologik   tekshiruv,   bola   taraqqiyotini
aniqlash va yordam dasturini tuzish bilan bog‘liq. Bu sohaga psixologik oldindan
aytish,   tuzatish   va   boshqa   tushunchalar   kiradi.   Hozirgi   zamon   psixologiyasida
psixologik   tashxis   (diagnoz)   tushunchasi   eng   kam   ishlangan   tushunchalardan   biri
bo‘lib,   aniq   asosga       ham     ega   emas. Maslahat   berish   amaliyotida   shartli-variantli
oldindan   aytish   haqida   ham   to‘xtalib   o‘tish   mumkin.   Shartli-variantli   oldindan
aytish   deganda,   har   xil   sharoitlarni   amalga oshirganda bola taraqqiyotining keyingi
davrida   mumkin   bo‘lgan   variantlarni   tushunamiz. Boshqacha   so‘zlar   bilan
aytganda,   u   yoki   bu   noqulay   sharoitlar   saqlanganida,   yoki   olinganida	
  bolani
qanday	
  psixik	  taraqqiyot	  kutishini	  aytib	  beriladi.   Individual   maslahat
berishning   muhim   amaliy   qismi   sifatida   L.S.Vigotskiy   psixologik-pedagogik
tavsiyalar   berishni   ko‘zda   tutadi.   Tavsiyanomalar   tuzishda   maslahat   so‘rab
murojaat qilgan o‘qituvchiga yoki ota-onaga ulardan olingan ma’lumotni mavhum,
noaniq va mazmunsiz-maslahatlar bilan o‘zlariga qaytarishdan saqlanish kerak.
20   Shunday qilib, bola taraqqiyotining yosh-psixologik xarakteristikasini quyidagi 3
asosiy   tarkibiy   qismlarni   tahlil   qilib,   hosil   qilish   mumkin: Taraqqiyot   ijtimoiy
vaziyatni   (kimlar   bilan   gaplashadi,   oilada   kattalar   bilan   va   tengdoshlar      bilan
o‘zaro	
      munosabat	      xarakteri)	      baholash;  Berilgan yosh uchun muhim
faoliyat   turining   taraqqiyoti   darajasi   (o‘yin,   o‘qish,   rasm	
        chizish	        va
boshqalar),	
        yosh	        normalariga	        mosligi;
          O‘z-o‘zini   anglash   bola   psixik   taraqqiyotining   bilish   va   shaxsiy   hissiy
sohalarida berilgan yoshga mansub o‘zgarishlarni aniqlash. Lekin bu tavsiyanoma
bola umumiy   taraqqiyotining   ilgarigi   o‘sishisiz   yetarli   emas,   shuning   uchun   uning
tarixiy   taraqqiyotiga   katta   e’tibor   berish   kerak.   Bolalar   psixologi   o‘z   ishida
o‘qituvchilar,   patopsixologlar,   psixoterapevtlar   yoki   defektologlar   bilan
hamkorlikda ishlab, o‘zining maslahat berish vazifalarini bajarishi kerak. Ular bola
tarbiyasi   va   taraqqiyot   sharoitlarini   har   tomonlama   tahlil   qilish,   uning   shaxsi   va
bilish   faoliyatida   yosh   va   individual   xususiyatlarini   aniqlash,   shartli-variantli
oldindan   aytib   berishlarni   tuzish   va   psixologik-pedagogik   tavsiyanomalar   tuzish
bilan   bog‘liqdir.   Psixologik   xizmatning   asosiy   vazifasi-tadqiqot   ishlari,   amaliy
ishlar   va   tashviqot   ishlridan   iborat   3   ta   vazifadan   tashkil   topadi.   Ilmiy   tadqiqot
vazifalari -   o‘quvchilar shaxsning shakllantirishning muhim muammolarini, ta’lim
va   tarbiyaning   psixologik   asoslarini   o‘quvchilar   bilan   o‘qituvchilar,   maktab
psixologlari,   maktab   psixologlar   bilan   o‘qituvchilar   o‘rtasidagi   o‘zaro   ta’sirni
hamda   maktab   psixologning   etikasini   o‘z   ichiga   oladi.   Amaliy   vazifalar   -
psixologik   tadqiqotni   natijalarini   amalda   psixologik   xizmat   ishida   qo‘llab,
bolalarning   maktab   ta’limiga   tayyorligini   aniqlash,   o‘quvchilrning   o‘qish
faoliyatini   osonlashtirish,   o‘quvchi   shaxsini   har   tomonlama   kamon   toptirish,
o‘quvchilarnig qobiliyat va moyilliklarini aniqlash va rivojlantirish, talabalar bilan
hunarga,   kasbga   oid   suhbat,   maslahat   ishlarini   olib   borish,   turli   xildagi   «qiyin»
bolalar bilan ish olib borish kabi asosiy vazifani   hal   qilishdan   iboratdir.   Tashviqot
ishlari   –   psixologik   bilimlarni,   psixologik umumta’lim tashviq qilib, 
o‘quvchilarning   psixologik   bilimlarini   oshirish,   ota-   onalar   uchun   seminarlar,
21 ma’ruzalar   va   suhbatlar   uyushtirish,   anjumanlar   o‘tkazishdan   iborat.   Bu
sharoitlarning   barchasiga   alohida   to‘xtalamiz:   Kichik   maktab   yoshida   insonning
maqsadli   yo‘nalishi   ta’lim   va   tarbiyasi   amalga   oshiriladi.   Xuddi   shu   yosh   psixik
jarayonlarning  ixtiyoriyligi, harakatning  ichki  rejasi,  faol  aqliy   faoliyatga  ehtiyoj,
o‘quv   ko‘nikma   va   malakalarini   egallash   uchun   juda   qulay   yoki   senzitiv   yosh
hisoblanadi. Boshqa so‘zlar bilan aytganda, kichik maktab yoshining oxiriga kelib
bola   o‘qiy   olishi   va   o‘qishni   istashi   kerak.   Ta’limning   keyingi   bosqichlarida
vujudga   keladigan   barcha   muammolar   (o‘zlashtira   olmaslik,   maktabga   borishni
istamaslik)  yoki  bolaning o‘qiy   olmasligiga yoki  bolaning o‘qiy olmasligiga  yoki
o‘qishga qiziqmas bo‘lganligiga bog‘liq bo‘ladi. Boshlang‘ich sinflarning oxirida u
yoki   predmetga   qiziqish   borliqqa,   bilish   jarayonlariga   faol   munosabatini
belgilaydi.   Faqat   bir   predmetiga   chuqur   qiziqish   ham   o‘quvchilarning   umumiy
rivojlanishiga   turtki   bo‘ladi.   Agar   boshlang‘ich   sinflarda   o‘qishga   qiziqish
shakllantirilmagan   bo‘lsa,   undan   keyingi   yosh   davrlarida   bu   juda   qiyin   bo‘ladi,
ikkinchidandan   yetarli   darajada   shakllantirilmagan   o‘quv   faoliyati   o‘smirlik
davrida   yangi   tuzilmalarning   paydo   bo‘lishiga   to‘siq   bo‘ladi.   Maxsus   o‘tkazilgan
tadqiqotlardan   ma’lum   bo‘lishicha,   boshlang‘ich   sinf   o‘quvchilaridan   yorqin
individual  farqlarni  ko‘rish mumkin. Bu ular  o‘quv faoliyatida ko‘zga tashlanadi.
O‘quv   faoliyatida   boshlang‘ich   sinf   o‘quvchilarining   umumiy   va   maxsus
qobiliyatlari   birinchi   o‘rinda   turadi.   Tajriba   o‘tkazilgan   bolalarning   80   %ida
qandaydir   souvaffaqiyatga   erishilgan.   Shunday   qilib,   maxsus   qobiliyatlarni
o‘quvchilar   individual   farqlarning   asosi   sifatida   karab,   o‘quv   –   tarbiya   ishlarida
ularni   hisobga   olish   zarur.   O‘quvchilarning   shaxsiy   va   psixik   rivojlanishida
umumiy   maxsus   qobiliyatlar   muhim   omil   hisoblanadi.   O‘quvchi   qiziqishlari   va
qobiliyatlarini   anglashi,   ularning   qanchalik   rivojlanganligidan   qat’iy   nazar
umuman shaxsning shakllanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Bolaning rivojlanishi 
uchun   qulay   psixologik   iqlim   yaratish   ham   psixologik   xizmat   mahsuldorligining
omillaridan   biridir.   Bunday   yaratishda   bolalarning   kattalar   va   tengdoshlari   bilan
muloqati muhim hisoblanadi. O‘smirlarning tengdoshlari va kattalar bilan muloqoti
22 ular   shaxsining   shakllanishida   muxim   omil   hisoblanadi.   Muloqotdagi
muvaffaqiyatsizlik,   shundaay   ichki   noqulaylikka,   o‘zini   yomon   his   qilishga   olib
keladi-ki, uning o‘rnini hayotning boshqa sohalaridagi hech qanday ko‘rsatkichlar
bosa   olmaydi.   Muloqot   o‘smirlar   tomonidan muhim   jarayon sifatida   qabul qilinadi;
bu haqida ular muloqot shakllariga e’tibor  berishni, kattalar  va tengdoshlari bilan
o‘zaro   munosabatlarini   tahlil   qilishlarini,   ularni   tushunishga   urinishlarini   misol
qilib   keltirish   mumkin.   O‘smirda   xuddi   shu   tengdoshlari   bilan   muloqotda   shaxs
ijtimoi yetukligining muhim ko‘rsatkichi bo‘lmish qadriyatlar shakllana boshlaydi.
Ularda asosan  muloqot   -  qadriyatlar   mazmunini  belgilaydi.  Bu  yosh  tengdoshlari
orasida   o‘zini   ko‘rsatishga   intilish,   o‘zini   va   suhbatdoshini   yaxshiroq   bilishga
intilish,   atrof muhitni   bilish   kabi   muloqot   motivlari   jamoa   tomonidan   tan   olinishi,
o‘ziga   ishonish,   xatti   -   harakatlarining   mustahkamligi   va   yuksak   ummumiy
madaniyat,   o‘z   fikriga   ega   bo‘lish,   mustahkam   iroda,   o‘z-o‘zini   nazorat   qilish,
halollik,   ko‘ngilchanlik   kabi   qadriyatlar   sistemasining   yuzaga   kelishiga   sabab
bo‘ladi.   U   yoki   bu   sababga   ko‘ra   tengdoshlari   bilan   muloqot
shakllanmagano‘smirda   yoshiga   nisbatan   shaxsning   taraqqiyotida   orqada   qolish
kuzatiladi. O‘smir shaxsining shakllanishida tengdoshlari bilan muloqotning rolini
kamaytirmagan   holda,   ba’zan   bu   muloqotga   katta   ahamiyat   berilishi   ta’kidlash
joiz.   Tendoshlari   bilan   mudloqotilik   –   ontogenezning   barcha   bosqichlarida
bolaning   shaxsiy   va   psixik   rivojlanishida   muhim   hisoblanadi,   lekin   bola
«normal» /axloqan tarbiyalanagan/ katta kishilar bilan   muloqotda   bo‘lgandagina   u
o‘z   funksiyasini   bajaradi.   Xuddi   shu   kattalar   bilan muloqotda tengdoshlari orasida
shakllangan   qadriyatlarni   tushunish   va   nazorat   qilish   ro‘y   beradi.   Xuddi   shu
kattalar   bilan   mulokotda   jamiyat   uchun   xos   bo‘lgan   axloqiy   fazilatlarni   va
qadriyatlarni   o‘zlashtiradi.
Psixologik   tadqiqotlardan   ma’lum   bo‘lishicha,   o‘smirlik   va   o‘spirinlik   davrida
kattalar bilan norasmiy ishonchga asoslangan  mulokotga ehtiyoj bu davrda paydo
bo‘lgan   yangi   psixologik   tuzilmalardan   biridir.   Hozirgi   maktablarda
o‘quvchilarning   kattalar,   tengdoshlari   bilan   to‘liq   muomala   muloqotni
23 ta’sminlaydigan   psixologik   sharoitlar   yaratilmagan.   Shu   sababli   o‘quvchilarda
maktabga,   o‘qishga   salbiy   munosabat,   o‘ziga,   atrofdagi   kishilarga   nisbatan
noto‘g‘ri munosabat shakllanadi. Bunday sharoitda shaxsning rivojlanishi va uenga
mahsuldor   ta’lim   berish   mumkin   bo‘lmay   qoladi.   Shuning   uchun   ham   qulay
psixologik   iqlim   yaratish,   o‘quvchilar   va   kattalar   o‘rtasida   qiziqarli muloqot uchun
imkoniyat   yaratishga   amaliyotchi   psixologlar,   sinf   rahbarlari,   o‘qituvchilar,   ota-
onalar   intilishlari   lozim.   Psixologik   tashviqot   ishlari   teleko‘rsatuv   va   radioda
chiqish,   yakkama-yakka   maslahatlar   tashkil   etish,   muloqot   treninglari
uyushtirishdan   iboratdir.   Psixologik   xizmatning   uchchala   vazifasi   o‘zaro
chambarchas   bog‘liq,   ularning   birgalikda   olib   borilishi   maqsadga   muvofiq.
Maktabdagi   psixologik   xizmat   O‘zbekiston   Respublikasi   Xalq   ta’limi   Vazirligi
tomonidan    tashkil	    etilib       -	    quyidagi	    tartib	    va	    darajaga	    egadir:
1. Yuqori   darajada   –   psixologik   xizmat   vazifalarini   aniqlash,   uning   xujjatlarini
tartibga   keltirish   Respublika   xalq   ta’limi   Vazirligi   qoshidagi   psixologik   xizmat
markazining   buyurtmasiga   binoan   yuqori   malakali   psixologlar   (pedagogika
institutlarida   universitetlarining   psixologiya   kafedralari)   tomonidan   amalga
oshiriladi.
2. O‘rta   darajada   –   mazkur   xujjatlar   tomonidan   hali   hisobga   olinmagan   yangi
masalalarini amaliy   ravishda hal etish-psixolog mutaxassislar   /xalq ta’lim   Vazirligi
qoshidagi	
  maktab	  psixologik	  xizmati	  markazi/	  tomonidan	  amalga	  oshiriladi.
3. Asosiy ommaviy darajada – psixologik xizmatning kundalik vazifalarini amalga
psixologik xizmat haqidagi qonun va qoidalarga binoan psixologik jihatini to‘g‘ri
hal qilish. 4
                                                 I I   BOB   X ulosasi.
Bu   ish   amaliyotchi   psixologlar   /maktab   psixologi/,   viloyat   xalq   boshqarmasi
4
  Haydarov   F.I.,   Xalilova   N.I.,   Psixologiya   fanlarini   o‘qitish   metodikasi.   O‘quv qo‘llanma – T.; 2007.
24 qoshidagi   psixologik   xizmat   bo‘limlari,   nohiya,   shahar   xalq   ta’lim   bo‘limlari
qoshidagi   psixologik   xizmat   /bo‘limlar/   xonalari,   maktab,   maktabgacha   tarbiya
muassalari,   kasb   hunar   kollejlaridagi   amaliyotchi   psixologlar   tomonidan   amalga
oshiriladi.
XULOSA
Psixologik   xizmatning   asosiy   vazifasi-tadqiqot   ishlari,   amaliy   ishlar   va
tashviqot  ishlridan iborat  3 ta vazifadan tashkil  topadi. Ilmiy tadqiqot  vazifalari  -
o‘quvchilar   shaxsning   shakllantirishning   muhim   muammolarini,   ta’lim   va
tarbiyaning   psixologik   asoslarini   o‘quvchilar   bilan   o‘qituvchilar,   maktab
psixologlari,   maktab   psixologlar   bilan   o‘qituvchilar   o‘rtasidagi   o‘zaro   ta’sirni
hamda   maktab   psixologning   etikasini   o‘z   ichiga   oladi.   Amaliy   vazifalar   -
psixologik   tadqiqotni   natijalarini   amalda   psixologik   xizmat   ishida   qo‘llab,
bolalarning   maktab   ta’limiga   tayyorligini   aniqlash,   o‘quvchilrning   o‘qish
faoliyatini   osonlashtirish,   o‘quvchi   shaxsini   har   tomonlama   kamon   toptirish,
o‘quvchilarnig qobiliyat va moyilliklarini aniqlash va rivojlantirish, talabalar   bilan
hunarga,   kasbga   oid   suhbat,   maslahat   ishlarini   olib   borish,   turli   xildagi   «qiyin»
bolalar   bilan   ish   olib   borish   kabi asosiy vazifani hal qilishdan iboratdir. Tashviqot
ishlari   –   psixologik   bilimlarni,   psixologik   umumta’lim   tashviq   qilib,
o‘quvchilarning   psixologik   bilimlarini   oshirish,   ota-onalar   uchun   seminarlar,
ma’ruzalar   va   suhbatlar   uyushtirish,   anjumanlar   o‘tkazishdan   iborat.   Bu
sharoitlarning   barchasiga   alohida   to‘xtalamiz:   Kichik   maktab   yoshida   insonning
maqsadli   yo‘nalishi   ta’lim   va   tarbiyasi   amalga   oshiriladi.   Xuddi   shu   yosh   psixik
jarayonlarning  ixtiyoriyligi,  harakatning  ichki  rejasi,   faol  aqliy   faoliyatga   ehtiyoj,
o‘quv   ko‘nikma   va   malakalarini   egallash   uchun   juda   qulay   yoki   senzitiv   yosh
hisoblanadi. Boshqa so‘zlar bilan aytganda, kichik maktab yoshining oxiriga kelib
bola   o‘qiy   olishi   va   o‘qishni   istashi   kerak.   Ta’limning   keyingi   bosqichlarida
vujudga   keladigan   barcha   muammolar   (o‘zlashtira   olmaslik,   maktabga   borishni
istamaslik)  yoki  bolaning o‘qiy olmasligiga yoki  bolaning o‘qiy olmasligiga  yoki
o‘qishga qiziqmas bo‘lganligiga bog‘liq bo‘ladi. Boshlang‘ich sinflarning oxirida u
25 yoki   predmetga   qiziqish   borliqqa,   bilish   jarayonlariga     faol           munosabatini
belgilaydi.   Psixologik xizmatning asosiy vazifasi-tadqiqot ishlari, amaliy ishlar va
tashviqot ishlridan   iborat   3   ta   vazifadan   tashkil   topadi.  
26 psixologlar   bilan   o‘qituvchilar   o‘rtasidagi   o‘zaro   ta’sirni   hamda   maktab
psixologning   etikasini   o‘z   ichiga   oladi.   Amaliy   vazifalar   -   psixologik   tadqiqotni
natijalarini amalda psixologik xizmat ishida qo‘llab, bolalarning maktab ta’limiga
tayyorligini   aniqlash,   o‘quvchilrning   o‘qish   faoliyatini   osonlashtirish,   o‘quvchi
shaxsini   har   tomonlama   kamon   toptirish,   o‘quvchilarnig   qobiliyat   va
moyilliklarini   aniqlash   va   rivojlantirish,   talabalar   bilan   hunarga,   kasbga   oid
suhbat,   maslahat   ishlarini   olib   borish,   turli   xildagi   «qiyin»   bolalar   bilan   ish   olib
borish kabi asosiy vazifani   hal   qilishdan   iboratdir.   Tashviqot   ishlari   –   psixologik
bilimlarni,   psixologik   umumta’lim   tashviq   qilib,   o‘quvchilarning   psixologik
bilimlarini   oshirish,   ota-   onalar   uchun   seminarlar,   ma’ruzalar   va   suhbatlar
uyushtirish, anjumanlar o‘tkazishdan iborat. Bu sharoitlarning barchasiga alohida
to‘xtalamiz:   Kichik   maktab   yoshida   insonning   maqsadli   yo‘nalishi   ta’lim   va
tarbiyasi   amalga   oshiriladi.   Xuddi   shu   yosh   psixik   jarayonlarning   ixtiyoriyligi,
harakatning   ichki   rejasi,   faol   aqliy   faoliyatga   ehtiyoj,   o‘quv   ko‘nikma   va
malakalarini   egallash   uchun   juda   qulay   yoki   senzitiv   yosh   hisoblanadi.   Boshqa
so‘zlar bilan aytganda, kichik maktab yoshining     oxiriga     kelib     bola     o‘qiy
olishi     va     o‘qishni     istashi     kerak.
27 FOYDALANILGAN   ADABIYOTLAR   RO‘YHATI:
1. Karimov I. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. - Toshkent: Ma’naviyat,
2008.
2. Mirziyoyev Sh. Insonparvarlik, ezgulik va bunyodkrlik – milliy g‘oyamiz
poydevoridir. – T.: “Tavsir” 2021-yil Baxtiyor Omon. Boburning bolaligi.
- Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2002.
3. Barotov   Sh.R   va   boshq.   Eksperimental   psixologiya.   –   Magistrlar   uchun
o‘quv qo‘llanma. – T.: Fan nashriyoti, 2008. - 108 b.
4. Ibodullaev   Z.Tibbiyot   psixologiyasi.   Darslik.   Toshkent:   “Yangi   asr
avlodi”, 2009. – 294 b.
5. Karimova.V   Ijtimoiy   psixologiya   va   ijtimoiy   amaliyot.   Toshkent:
“Universitet”, 2009.
6. Karimova   V.M.,   Xolyigitova   N.X.   Psixologiya.   O‘quv   ko‘llanma.   –   T.:
“IQTISODIYoT”, 2014. –175 b.
7. Haydarov   F.I.,   Xalilova   N.I.,   Psixologiya   fanlarini   o‘qitish   metodikasi.
O‘quv qo‘llanma – T.; 2007.
8. Barotov   Sh.R   O‘quvchi   shaxsi   va   sinf   jamoasini   psixologik   tahlil   qilish
usullari. – Buxoro, 1993. – 29 b.
9. Izard   K.   Emotsii   cheloveka.   –   M.,   2003
10. Meyer   V.,   Chesser   E.   Metodы   povedencheskoy   terapii.   SPb,  2001
11. Nasledov   A.D.   SPSS:   Kompyuternыy   analiz   dannыx   v   psixologii   i
sotsialnыx naukax. — SPb.: Piter, 2005. – 416 s.
28         INTERNET   SAYTLARI
1. www.arxiv.uz
2. www.aim.uz
3. www.fayllar.org
4. www.tami.uz
5. Allbest.ru   saytida
6. http://fayllar.org
29 30 31 32

Bolalarga kompleks psixologik yordam 

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Ish vaqti saqlanmagan holda beriladigan taʼtillar Ijtimoiy taʼtillar
  • Psixofiziologiyaning boshqa fanlar bilan bog‘liqligi (psixologiya, nevrologiya, biologiya)
  • Kasbiy stress va burnout sindromi
  • Psixologik treninglar vositasida bolalar idrokini shakllantirish
  • Psixologik stress shakllanishiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский