Boshlang‘ich sinflarda arifmetik amallar haqidagi tasavvurlarni shakllantirish kurs ishi - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	48.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	07 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

19 Sotish

Boshlang‘ich sinflarda arifmetik amallar haqidagi tasavvurlarni shakllantirish kurs ishi

Sotib olish

1OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
Boshlang‘ich ta’lim fakulteti
“Boshlang ‘ich ta’lim” bakalavr yo‘nalishi
Boshlang‘ich ta’lim metodikasi kafedrasi
“Matematika o‘qitish metodikasi” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Boshlang‘ich sinflarda arifmetik amallar haqidagi
tasavvurlarni shakllantirish
Bajardi: Boshlang'ich ta'lim yo'nalishi 507-guruh talabasi
Tursunova Zarina
Kurs ishi rahbari: Gadayev D.
JIZZAX – 202

2 MUNDARIJA
Kirish……………………………………………………….… 3
1.Boshlang‘ich ta’limda matematika fanining o‘rni va
vazifalari…………...……………………………………...
…… 6
2. Arifmetik amallar haqidagi tushunchalar va ularning tasnifi …….…. 12
3.Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida arifmetik tasavvurlarni
shakllantirish metodikasi…………….……………………...… 18
4.Raqamli texnologiyalar va raqamli vositalardan arifmetik amallarni
o‘rgatishda foydalanish …………..……………………………..… 25
Xulosa…………………………………………………….…… 30
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………….….. 32

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Boshlang‘ich sinflarda matematika
o‘qitishning muhim yo‘nalishlaridan biri arifmetik amallarni o‘rgatishdir. Arifmetik
amallarni o‘rgatish, o‘quvchilarning asosiy matematik bilimlarini shakllantirishda,
mantiqiy fikrlash va matematik tafakkurini rivojlantirishda katta ahamiyatga ega.
Ayniqsa, o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishda arifmetik
amallar asosiy vosita hisoblanadi. Ushbu bilimlar o‘quvchilarga nafaqat
matematikani, balki kundalik hayotda ham foydali bo‘ladigan analitik fikrlash
ko‘nikmalarini shakllantirish imkonini beradi. Ta'lim jarayonining samarali
o‘tkazilishi, metodlarning to‘g‘ri tanlanishi va o‘quvchilarni arifmetik amallarni
o‘zlashtirishga rag‘batlantiruvchi vositalar o‘quvchilarning muvaffaqiyatini
belgilaydi. Shuningdek, raqamli texnologiyalar va innovatsion metodlardan
foydalanish orqali o‘quvchilarning arifmetik tasavvurlarini shakllantirishni
takomillashtirish zarurati mavzuning dolzarbligini oshiradi. Raqamli o‘yinlar,
interaktiv dasturni joriy etish va onlayn platformalardan foydalanish orqali
o‘quvchilarning arifmetik amallarni tushunishi va o‘rganish samaradorligi yanada
oshadi. 1
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Boshlang‘ich ta’limda
arifmetik amallarni o‘rgatish bo‘yicha bir qator ilmiy tadqiqotlar olib borilgan. Ular
o‘quvchilarda arifmetik tasavvurlarni shakllantirishning metodik jihatlarini
o‘rganishga qaratilgan bo‘lib, o‘quvchilarning arifmetik bilimlarini samarali
shakllantirish uchun pedagogik yondashuvlar, metodlar va texnikalarni ishlab
chiqishga qaratilgan. Ko‘plab tadqiqotlar arifmetik amallarni o‘rgatishda interfaol
metodlar, guruhli ishlash va texnologiyalardan foydalanishning samaradorligini
tahlil qilgan. Bu boradagi ilmiy ishlanmalar arifmetik amallarni o‘rgatishda yuzaga
keladigan muammolarni hal qilishga qaratilgan yangi usullarni taklif qiladi. Biroq,
1
O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 6-maydagi PQ-3049-son qarori “Milliyʻ
ta’lim dasturi va ta’lim sifatini oshirish chora-tadbirlari to g risida”.
ʻ ʻ

4bu soha hali ham o‘zining dolzarbligini yo‘qotmagan va doimiy ravishda yangilanib
borayotgan soha hisoblanadi. Arifmetik amallarni o‘rgatish metodlarini
takomillashtirish, yangi raqamli vositalar va texnologiyalardan foydalanishning
amaliyotdagi samaradorligi haqida hali ham ko‘plab ilmiy tadqiqotlar olib
borilmoqda. Bu ishlar pedagogik innovatsiyalarni joriy etish, yangi metodikalarni
ishlab chiqish va arifmetik tasavvurlarni shakllantirishda yangi yondashuvlarni
izlashning zarurligini ko‘rsatadi.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Boshlang‘ich ta’limda
arifmetik amallarni o‘rgatish bo‘yicha bir qator ilmiy tadqiqotlar olib borilgan. Ular
o‘quvchilarda arifmetik tasavvurlarni shakllantirishning metodik jihatlarini
o‘rganishga qaratilgan bo‘lib, o‘quvchilarning arifmetik bilimlarini samarali
shakllantirish uchun pedagogik yondashuvlar, metodlar va texnikalarni ishlab
chiqishga qaratilgan. Ko‘plab tadqiqotlar arifmetik amallarni o‘rgatishda interfaol
metodlar, guruhli ishlash va texnologiyalardan foydalanishning samaradorligini
tahlil qilgan. Bu boradagi ilmiy ishlanmalar arifmetik amallarni o‘rgatishda yuzaga
keladigan muammolarni hal qilishga qaratilgan yangi usullarni taklif qiladi. Biroq,
bu soha hali ham o‘zining dolzarbligini yo‘qotmagan va doimiy ravishda yangilanib
borayotgan soha hisoblanadi. Arifmetik amallarni o‘rgatish metodlarini
takomillashtirish, yangi raqamli vositalar va texnologiyalardan foydalanishning
amaliyotdagi samaradorligi haqida hali ham ko‘plab ilmiy tadqiqotlar olib
borilmoqda. Bu ishlar pedagogik innovatsiyalarni joriy etish, yangi metodikalarni
ishlab chiqish va arifmetik tasavvurlarni shakllantirishda yangi yondashuvlarni
izlashning zarurligini ko‘rsatadi.
Kurs ishi mavzusining obyekti boshlang‘ich ta’limda arifmetik amallarni
o‘rgatish jarayonidir. Bu jarayonni samarali tashkil etish uchun turli metodlar,
usullar va texnologiyalarni o‘rganish lozim. Ushbu ishda boshlang‘ich sinflarda
o‘qitish metodlarini, interfaol texnologiyalarni va raqamli vositalardan
foydalanishni tahlil qilish ko‘zda tutilgan.

5Kurs ishi mavzusining predmeti boshlang‘ich sinflarda arifmetik amallar
haqidagi tasavvurlarni shakllantirishda qo‘llaniladigan metodlar va
texnologiyalardir. Bu metodlar, o‘quvchilarning matematik fikrlashini
rivojlantirishda samarali bo‘lishi kerak.
Kurs ishi mavzusining maqsadi Ushbu kurs ishining asosiy maqsadi
boshlang‘ich sinflarda arifmetik amallarni o‘rgatishning samarali metodikalarini va
raqamli vositalarni tahlil qilish, o‘quvchilarda arifmetik tasavvurlarni
shakllantirishda yuzaga keladigan muammolarni aniqlash va ularni bartaraf etish
yo‘llarini topishdir.
Kurs ishi mavzusining vazifalari Boshlang‘ich sinflarda arifmetik amallarni
o‘rgatishning asosiy metodlarini tahlil qilish. Arifmetik amallarni o‘rgatishda
interfaol metodlardan foydalanish imkoniyatlarini o‘rganish. Raqamli
texnologiyalar va vositalarning ta’limdagi rolini aniqlash. Arifmetik tasavvurlarni
shakllantirishda yuzaga keladigan muammolarni tahlil qilish va ularni bartaraf etish
yo‘llarini ishlab chiqish.
Kurs ishi mavzusining metodlari Ushbu kurs ishida quyidagi metodlar
qo‘llaniladi: Tahlil va sintez – turli pedagogik metodlarni va o‘qitish usullarini
o‘rganish va ulardan samarali foydalanish. Eksperimental metod – boshlang‘ich
sinflarda arifmetik amallarni o‘rgatishda turli metodlarni sinab ko‘rish. Izlash
metodlari – yangi pedagogik va raqamli texnologiyalarni ta’limda joriy etishning
samaradorligini o‘rganish.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, 4 bo’lim , xulosa va
foydalanilgan adabiyotlardan iborat. Har bir bo’limda mavzuning muhim
jihatlari yoritilgan, nazariy va amaliy tahlillar keltirilgan.

61. Boshlang‘ich ta’limda matematika fanining o‘rni va vazifalari
Boshlang‘ich ta’limda matematika fani o‘quvchilarning aqliy rivojlanishida va
umumiy ta’lim jarayonida muhim rol o‘ynaydi. Matematikadan olinadigan bilimlar
nafaqat matematik ko‘nikmalarni shakllantirish, balki o‘quvchilarda analitik
fikrlash, mantiqiy xulosa chiqarish va muammoni hal qilish kabi ko‘nikmalarni ham
rivojlantiradi. Matematikani o‘qitish, ayniqsa boshlang‘ich sinflarda, o‘quvchilarga
keyingi ta’lim bosqichlarida muvaffaqiyatli o‘qish uchun zarur asoslarni yaratadi.
Matematik bilimlar o‘quvchilarning kundalik hayotidagi muammolarni hal qilishda
ham muhim ahamiyatga ega.
Boshlang‘ich ta’limda matematika fani o‘quvchilarning umumiy rivojlanishida,
aqliy salohiyatini shakllantirishda va hayotga tayyorlashda muhim o‘rin tutadi.
Matematika nafaqat ilmiy soha, balki o‘quvchilarning fikrlash, muammoni hal qilish
va izchil qarorlar qabul qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradigan vositadir.
Boshlang‘ich ta’limda matematika fani o‘quvchilarga nafaqat sonlar, raqamlar,
shakllar va amallarni o‘rganish, balki mantiqiy tafakkur va aniq fikrlashni
shakllantirishga yordam beradi. Matematika fanining o‘rganilishi, asosan, mantiqiy
fikrlashning rivojlanishiga, o‘quvchilarda tahliliy tafakkurni oshirishga va
o‘rganilgan bilimlarni amaliyotda qo‘llashga yordam beradi.Matematikaning aqliy
rivojlanishga ta’siri Boshlang‘ich sinfda matematika o‘qitilishi o‘quvchilarda
mantiqiy va tahliliy fikrlashni rivojlantiradi. Bu yoshdagi o‘quvchilar ko‘pincha
konkret fikrlashdan umumiy fikrlashga o‘tish imkoniyatini ishlab chiqadilar.
Matematika fanining dastlabki bilimlari, ya’ni arifmetik amallar, o‘quvchilarda
analitik tafakkur va tizimli yondashuvni shakllantiradi. Masalan, qo‘shish va ayirish
kabi oddiy arifmetik amallarni o‘rganish, ularni qarama-qarshi tushunchalarni
farqlashga o‘rgatadi va mantiqiy tahlilni amalga oshirishga yordam beradi. Bu esa,
o‘quvchining muammolarni hal qilish va o‘z fikrini to‘g‘ri izohlashdagi salohiyatini
oshiradi. 2
2
Amonov, Sh.A. (2018). Pedagogik innovatsiyalar va interfaol o‘qitish usullari. Tashkent:
Fan va Texnologiya, 310 b.

7 Matematikani o‘rganishning umumiy ta’lim jarayonidagi roli Matematika
boshlang‘ich ta’limda, boshqa fanlar bilan integratsiyalashgan holda, o‘quvchilarga
dunyoqarashni kengaytirish, ilmiy fikrlashni rivojlantirish va boshqa sohalarda ham
muvaffaqiyatga erishish imkonini beradi. Bu fan o‘quvchilarga nutq, yozuv va
boshqa aniq sohalarda o‘z bilimlarini izchil ifodalashga o‘rgatadi. Matematikaning
ta’lim jarayonida tutgan o‘rni o‘quvchilarga tahlil qilish, izlanish va o‘z fikrini
mustaqil tarzda ifodalashni o‘rgatadi. Matematika, shuningdek, o‘quvchilarni to‘g‘ri
qarorlar qabul qilishga, muammolarni tizimli yondashuv orqali hal qilishga va izchil
fikrlashga o‘rgatadi.
Matematikaning mantiqiy fikrlashni rivojlantirishdagi roli Boshlang‘ich
sinflarda matematika mantiqiy fikrlashni rivojlantirishning eng muhim vositasi
hisoblanadi. Matematika o‘qitish jarayonida, o‘quvchilar nafaqat sonlar va
raqamlarni o‘rganishadi, balki ular o‘zlarini mantiqiy yondashuv orqali ifodalashni
ham o‘rganadilar. Mantiqiy fikrlash, matematik masalalarni yechishda, ayniqsa,
o‘quvchilarning muammoni aniqlash, unga yechim izlash va yondashuvni tanlashda
samarali bo‘ladi. Misol uchun, qo‘shish va ayirish amallarini o‘rganish jarayonida,
o‘quvchilar sonlarning tengligini tekshirish, ularni qismlarga ajratish va umuman
matematik tizimni tushunish orqali mantiqiy tafakkurini
rivojlantiradilar.Matematikaning kundalik hayotdagi ahamiyati Matematika
boshlang‘ich ta’limda nafaqat akademik bilimlarni shakllantiradi, balki
o‘quvchilarga kundalik hayotda zarur bo‘lgan ko‘nikmalarni ham o‘rgatadi.
Masalan, arifmetik amallarni o‘rganish, o‘quvchilarga narxlar, vaqt, miqdorlar va
boshqa kundalik vaziyatlar bilan bog‘liq hisob-kitoblarni amalga oshirish
imkoniyatini beradi. Bu, o‘z navbatida, o‘quvchilarning matematik bilimlarni
amalda qo‘llash ko‘nikmalarini oshiradi. Shuningdek, o‘quvchilar o‘rganilgan
matematik tushunchalarni o‘zgaruvchan sharoitlarga moslashtirishni o‘rganadilar va
bu ularning mustaqil fikrlashini va kundalik vaziyatlarda qarorlar qabul qilishini
rivojlantiradi.

8 Matematikaning bilimlar tizimidagi o‘rni Boshlang‘ich ta’limda matematika
o‘quvchilarga boshqa ilmiy fanlar uchun asos yaratadi. Matematikani yaxshi
o‘zlashtirgan o‘quvchilar, tabiiy fanlar, fizika, iqtisodiyot, informatika kabi
sohalarda muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo‘lgan asosiy bilimlarga ega
bo‘ladilar. Shuningdek, matematika o‘quvchilarga ilmiy izlanishlar olib borish,
yangi bilimlarni o‘zlashtirish va yanada murakkab fanlarga o‘tish uchun mustahkam
poydevor yaratadi. Arifmetik amallar, geometriya va algebra kabi asosiy matematik
tushunchalar o‘quvchilarni boshqa fanlarga tayyorlash uchun muhim bo‘lib, ularga
analitik fikrlash va ilmiy yondashuvni o‘rgatadi.Matematik ta’limda interfaol
metodlarning roli Boshlang‘ich ta’limda matematika o‘qitish samaradorligini
oshirish uchun interfaol metodlar muhim rol o‘ynaydi. Bu metodlar o‘quvchilarning
matematikaviy tasavvurlarini rivojlantirishda yordam beradi va ularni darsga faol
jalb qiladi. Misol uchun, turli interfaol o‘yinlar, guruhli ishlar, problemali vazifalar
orqali o‘quvchilarni mashq qilishga undash, ularning fikrlashini rivojlantiradi.
Bunday metodlar o‘quvchilarga matematikaga qiziqish uyg‘otadi va ularni
bilimlarni o‘zlashtirishga yanada rag‘batlantiradi.
Matematikaga bo‘lgan qiziqishni oshirish Matematika boshlang‘ich sinflarda
o‘qitish jarayonida o‘quvchilarga nafaqat matematik bilimlarni berish, balki ularda
matematikaga bo‘lgan qiziqishni oshirish zarurdir. Bu qiziqish o‘quvchilarni
faollashtiradi va ularga yangi bilimlarni o‘rganishga turtki beradi. O‘quvchilarga
matematikani qiziqarli, amaliy va foydali fan sifatida ko‘rsatish, ularning
motivatsiyasini oshiradi va o‘rganishga bo‘lgan qiziqishni kuchaytiradi. Bu
maqsadga erishish uchun interfaol va innovatsion o‘qitish metodlari samarali
bo‘ladi.Matematika va boshqa fanlar o‘rtasidagi bog‘lanish Matematika boshqa
fanlar bilan chambarchas bog‘liqdir. Boshlang‘ich ta’limda matematik bilimlarni
o‘rganish, o‘quvchilarga boshqa sohalarda, masalan, tabiiy fanlar, texnologiya,
san'at va hatto ijtimoiy fanlarda muvaffaqiyatli o‘qish imkonini beradi. Matematika
fani orqali o‘quvchilar mantiqiy fikrlash, izchil va aniq qarorlar qabul qilishni
o‘rganadilar, bu esa ularga boshqa fanlarda ham samarali o‘qishga yordam beradi.

9Matematika va boshqa fanlarning integratsiyasi, o‘quvchilarda fanlararo
yondashuvni rivojlantirishga yordam beradi, bu esa ular uchun keng imkoniyatlar
yaratadi. 3
Matematikaning rivojlanishdagi o‘rni Matematikaning boshlang‘ich ta’limdagi
o‘rni nafaqat o‘quvchilarning ilmiy bilimi, balki ularning shaxsiy rivojlanishida ham
muhimdir. Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish o‘quvchilarga nafaqat amaliy
ko‘nikmalarni, balki inson sifatida rivojlanishni ham ta’minlaydi. Matematika
o‘quvchilarni o‘z bilimlarini baholash, mustaqil fikrlash va qarorlar qabul qilishga
o‘rgatadi. Bu, o‘z navbatida, o‘quvchilarda mustahkam axloqiy va shaxsiy
qadriyatlarni rivojlantiradi, bu esa ularni kelajakdagi ta’lim va hayotda
muvaffaqiyatga erishishga tayyorlaydi.
Boshlang‘ich ta’limda matematika fanining vazifalari, o‘quvchilarning
bilimlarini shakllantirishdan tortib, ularning umumiy rivojlanishiga qadar keng
ko‘lamli va muhim rol o‘ynaydi. Matematika fani, o‘quvchilarga nafaqat amaliy
bilimlarni berish, balki ularning aqliy salohiyatini rivojlantirishga ham katta ta’sir
ko‘rsatadi. Ushbu vazifalar o‘quvchilarni yuksak darajadagi tafakkurga, mantiqiy
fikrlashga va tahliliy yondashuvga o‘rgatishni maqsad qiladi. Shuning uchun
matematika boshlang‘ich ta’limda o‘quvchilarga bevosita bilimlar beradigan fan
bo‘lib, ularni nafaqat o‘qish, balki hayotda ham muvaffaqiyatli bo‘lishga
tayyorlaydi.
Boshlang‘ich ta’limda matematika fanining asosiy vazifalaridan biri –
o‘quvchilarda matematik tasavvurlarni shakllantirishdir. O‘quvchilarni arifmetik
amallarni, raqamlar, sonlar, shakllar va geometrik tushunchalar bilan tanishtirish,
ularda matematik ko‘nikmalarni rivojlantirishga imkon beradi. Bu vazifa,
o‘quvchilarni dastlabki matematik tasavvurlar bilan tanishtirish va ularning asosiy
matematik tushunchalarni o‘zlashtirishiga qaratilgan. Misol uchun, boshlang‘ich
sinflarda raqamlarni tanish va ularga tegishli arifmetik amallarni o‘rganish,
3
Karimov, K.K., Ziyoviddinov, I.Z. (2019). Algebra va sonlar nazariyasi. Toshkent:
O‘zbekiston milliy universiteti nashriyoti, 214 b.

10o‘quvchilarga sonlar dunyosiga kirib borish imkonini beradi. Arifmetik amallarni
o‘rganish, o‘quvchilarga raqamlar o‘rtasidagi bog‘liqlikni tushunishga yordam
beradi va ularning dastlabki matematik tafakkurini shakllantiradi.
Mantiqiy fikrlash va tahliliy tafakkurni rivojlantirish Matematika, boshlang‘ich
sinfda o‘quvchilarda mantiqiy fikrlashni rivojlantirishning muhim vositasidir. Bu
fan o‘quvchilarga tizimli, aniq va izchil fikrlashni o‘rgatadi. Mantiqiy fikrlash,
o‘quvchilarning matematik masalalarni hal qilishda ishlatadigan asosiy vositalaridan
biri bo‘lib, ularni mantiqiy zanjirlar orqali fikr yuritishga o‘rgatadi. O‘quvchilar
matematik masalalarni hal qilishda tartibli yondashuvni, natijalarni tahlil qilishni va
eng optimal yechimni topishni o‘rganadilar. Matematika yordamida o‘quvchilarga
o‘z fikrlarini to‘g‘ri va aniq ifodalash, dalillash va xulosa chiqarish ko‘nikmalarini
shakllantirishga imkon beriladi. Bu esa nafaqat matematikada, balki boshqa fanlar
va kundalik hayotda ham ularning muvaffaqiyatiga yordam beradi.
O‘quvchilarni amaliy bilimlar bilan ta’minlashMatematikaning boshlang‘ich
ta’limda bajaradigan vazifalaridan biri – o‘quvchilarga amaliy bilimlar berishdir.
O‘quvchilarni arifmetik amallarni o‘rganish, ularni kundalik hayotda qo‘llashga
o‘rgatish, matematikani amaliyotga tatbiq qilish zarurati mavjud. Masalan, arifmetik
amallarni o‘rganish orqali o‘quvchilar savdo, vaqtni hisoblash, masofa o‘lchash va
boshqa kundalik vaziyatlarda hisob-kitob qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar.
Boshlang‘ich ta’limda matematik bilimlar, o‘quvchilarga oddiy masalalarni hal
qilishda yordam berishi kerak. Bu nafaqat matematika fanining o‘quvchilarga
qanday foyda keltirishini, balki bu bilimlarning kundalik hayotda qanday
qo‘llanilishini ham ko‘rsatadi. Masalan, o‘quvchilar o‘zlarining o‘quv jarayonida
arifmetik amallarni bajarishni o‘rganganlaridan keyin, bu bilimlarni amaliyotda
qo‘llash orqali o‘zlarining kundalik muammolarini samarali hal qilishadi.
O‘quvchilarni matematikaga bo‘lgan qiziqishni oshirish Boshlang‘ich ta’limda
matematika fani, o‘quvchilarda matematika faniga qiziqish uyg‘otishni maqsad
qiladi. O‘quvchilarni matematika bilan tanishtirish va bu fanga bo‘lgan qiziqishni
oshirish, o‘quvchilarning muvaffaqiyatli o‘qishini ta’minlaydi. Matematikani

11o‘rgatishda interfaol metodlardan foydalanish, o‘quvchilarga bu fanga bo‘lgan
qiziqishlarini oshirishga yordam beradi. O‘quvchilarni matematikaga qiziqtirish
uchun innovatsion metodlar, raqamli texnologiyalar va o‘yinli usullarni qo‘llash
muhimdir. Bunday yondashuv, o‘quvchilarni faol ishtirok etishga rag‘batlantiradi va
ular matematikani yanada yaxshi o‘zlashtiradilar. Misol uchun, o‘quvchilarni
raqamli o‘yinlar yordamida arifmetik masalalarni hal qilishga jalb qilish, ularga
matematikaga bo‘lgan qiziqishni oshirishga xizmat qiladi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida matematik tafakkurni rivojlantirish
Boshlang‘ich ta’limda matematikaning vazifalaridan biri – o‘quvchilarda matematik
tafakkurni rivojlantirishdir. O‘quvchilarda fikr yuritish qobiliyatini shakllantirish,
ularni muammoni hal qilishda yangi yondashuvlarni qo‘llashga o‘rgatish, matematik
tafakkurni rivojlantirishning asosiy maqsadlaridan biridir. Bu, o‘z navbatida,
o‘quvchilarning o‘quv jarayonidagi faoliyatini oshiradi va ular matematika fani
bilan bog‘liq murakkab masalalarni hal qilishga tayyor bo‘ladilar. Boshlang‘ich
ta’limda matematik tafakkurni rivojlantirish, o‘quvchilarning matematik bilimlarini
chuqurlashtirishga yordam beradi va ularning kelajakdagi ta’lim va hayotdagi
muvaffaqiyatlariga asos yaratadi. 4
Boshlang‘ich ta’limda matematik bilimlarning integratsiyasi Boshlang‘ich
ta’limda matematika fani boshqa fanlar bilan integratsiyalashgan holda o‘rganilishi
kerak. Matematik bilimlar o‘quvchilarga boshqa sohalarda, masalan, tabiiy fanlar,
texnologiya, fizika va hatto ijtimoiy fanlarda o‘zlarini namoyon qilishda yordam
beradi. Boshlang‘ich sinflarda matematik bilimlarni o‘rganish, o‘quvchilarni boshqa
fanlarga tayyorlash uchun muhim poydevor yaratadi. Masalan, geometriya, algebra
va boshqa matematik tushunchalar o‘quvchilarga fizika, informatika va boshqa
fanlarni o‘rganish uchun kerakli asoslarni beradi. Bu orqali o‘quvchilar turli
fanlararo bog‘lanishni his qilishadi va ular uchun ko‘proq ilmiy izlanishlarga yo‘l
ochiladi.Matematikani o‘qitishda zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash Boshlang‘ich
4
Karimov, K.K., Ziyoviddinov, I.Z. (2019). Algebra va sonlar nazariyasi. Toshkent:
O‘zbekiston milliy universiteti nashriyoti, 214 b.

12ta’limda matematikani o‘qitishda zamonaviy texnologiyalardan foydalanish ham
muhimdir. Interaktiv ta’lim usullari, kompyuter dasturlari va raqamli vositalar
yordamida matematika fanini o‘rganish o‘quvchilarga yanada qiziqarli va samarali
bo‘ladi. Bu usullar o‘quvchilarga nafaqat matematik bilimlarni, balki
texnologiyalardan foydalanish ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi. Zamonaviy
texnologiyalar yordamida o‘quvchilarga matematik masalalarni tez va samarali hal
qilishni o‘rgatish mumkin. Shuningdek, kompyuter dasturlari va interaktiv
texnologiyalar o‘quvchilarni matematikani o‘rganishga rag‘batlantiradi va ularning
diqqatini uzoq vaqt davomida ushlab turishga yordam beradi.
Mustaqil fikrlash va bilimlarni mustahkamlash Boshlang‘ich ta’limda
matematika o‘quvchilarga mustaqil fikrlashni o‘rgatadi. O‘quvchilar matematik
masalalarni hal qilishda turli yondashuvlar va metodlarni qo‘llashni o‘rganadilar. Bu
esa ularning fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi. Mustaqil fikrlash, o‘quvchilarga o‘z
bilimlarini mustahkamlash, yangi bilimlarni o‘rganishda erkinlik va mustaqillikni
oshirish imkonini beradi. O‘quvchilarga o‘rganilgan bilimlarni amaliyotda qo‘llash,
shuningdek, ularning matematik bilimlarini mustahkamlashga yordam beradi.
2. Arifmetik amallar haqidagi tushunchalar va ularning tasnifi
Arifmetik amallar matematikaning eng asosiy va oddiy bo‘lgan qismlaridan
biridir. Boshlang‘ich ta’limda o‘quvchilarga matematikaning asosiy
tushunchalaridan biri bo‘lgan arifmetik amallarni o‘rgatish katta ahamiyatga ega.
Arifmetik amallar sonlar bilan ishlashni va ular o‘rtasidagi bog‘liqlikni tushunishni
o‘rgatadi. Bu amallar o‘quvchilarga raqamlar va sonlar haqida dastlabki
tasavvurlarni shakllantirishda yordam beradi. Arifmetik amallarni o‘rganish,
o‘quvchilarga nafaqat matematik tushunchalarni, balki kundalik hayotda zarur
bo‘lgan ko‘nikmalarni ham beradi. Masalan, narxlarni hisoblash, vaqtni o‘lchash,
masofalarni baholash va boshqalar.
Arifmetik amallarni ta’riflash

13Arifmetik amallarni o‘rganishning boshida ularning asosiy turlari va ularning
ta’rifi aniq tushunilishi kerak. Arifmetik amallarning to‘rtta asosiy turi mavjud
Qo‘shish – Bu amal ikki yoki undan ortiq sonni birlashtirish orqali yangi son
hosil qilishni anglatadi. Masalan, 3 + 2 = 5. Qo‘shish amali sonlarning yig‘indisini
topishga yordam beradi.
Ayirish – Bu amal bir sonni boshqa sondan ajratish orqali farqni topishni
anglatadi. Masalan, 5 – 3 = 2. Ayirish amali, o‘quvchilarga sonlar o‘rtasidagi farqni
tushunishga yordam beradi.
Ko‘paytirish – Bu amal bir sonni boshqa son bilan bir necha marta ko‘paytirish
orqali yangi son hosil qilishni anglatadi. Masalan, 4 × 3 = 12. Ko‘paytirish amali,
sonlarning ko‘payishi va bu jarayonning samaradorligini tushunishga yordam
beradi.
Bo‘lish – Bu amal bir sonni boshqa son bilan bo‘lish orqali qoldiq yoki
ulushlarni aniqlashni anglatadi. Masalan, 12 ÷ 3 = 4. Bo‘lish amali, sonlarning teng
bo‘linishini va qoldiqni aniqlashni o‘rgatadi.
Arifmetik amallarning tasnifi
Arifmetik amallarni tasniflash, ular orasidagi o‘xshashliklar va farqlarni
aniqlash uchun zarurdir. O‘quvchilarga bu amallarni tasniflash va ularning o‘zaro
bog‘liqligini tushunish, matematik tafakkurlarini rivojlantirishga yordam beradi.
Birlamchi arifmetik amallar:
Qo‘shish va ayirish: Bu ikki amal bir-biriga bog‘liq bo‘lib, qo‘shish amali
sonlarni birlashtirishni, ayirish esa ularni ajratishni ta’minlaydi. Qo‘shish va ayirish
o‘rtasidagi bog‘liqlik, ular o‘rtasidagi o‘zaro teskari munosabatga asoslanadi.
Ayirish – qo‘shishning teskari amalidir. Masalan, agar 7 + 5 = 12 bo‘lsa, unda 12 –
5 = 7 va 12 – 7 = 5.
Ko‘paytirish va bo‘lish amallari:
Ko‘paytirish va bo‘lish: Ko‘paytirish sonni ko‘p marta qo‘shishni anglatadi,
bo‘lish esa sonni bir necha qismga ajratish orqali ulushlarni topishni ta’minlaydi. Bu
ikki amal bir-biriga o‘zaro teskari munosabatda bo‘lib, ko‘paytirishning teskari

14amalini bo‘lish tashkil etadi. Masalan, 4 × 3 = 12 bo‘lsa, unda 12 ÷ 3 = 4 va 12 ÷ 4
= 3.
Arifmetik amallarni qo‘llash usullari
Arifmetik amallarni qo‘llash nafaqat matematik masalalar yechish, balki
kundalik hayotda keng qo‘llaniladi. O‘quvchilarni arifmetik amallarni turli
masalalarda qo‘llashga o‘rgatish, ularni amaliy bilimlar bilan ta’minlashga yordam
beradi. Arifmetik amallarni qo‘llashning ba’zi usullari:
Qo‘shish amali: O‘quvchilarga qo‘shish amali sonlarni yig‘ish orqali
miqdorlarni aniqlashni o‘rgatadi. Masalan, ikki odamning savdo hajmini qo‘shish,
yoki ikki turdagi mevaning umumiy og‘irligini aniqlash uchun qo‘shish amali
qo‘llaniladi.
Ayirish amali: Ayirish amali, biror sonning qismini aniqlash yoki qoldiqni
topish uchun ishlatiladi. Misol uchun, agar bir o‘quvchi 15 ta olma sotib olsa va 7 ta
olma yeb qo‘ysa, qolgani ayirish yordamida hisoblanadi: 15 – 7 = 8.
Ko‘paytirish amali: Ko‘paytirish sonni bir necha marta qo‘shishni anglatadi va
bu amali har xil kattaliklardagi o‘zgartirishlarni o‘rganishda qo‘llaniladi. Masalan, 5
ta quti, har birida 6 ta mahsulot bo‘lsa, jami mahsulotlar soni 5 × 6 = 30 bo‘ladi.
Bo‘lish amali: Bo‘lish, sonni teng qismlarga ajratish yoki bo‘linishni hisoblash
uchun qo‘llaniladi. Masalan, 12 ta konfetni 4 nafar bolaga teng taqsimlash uchun 12
÷ 4 = 3 konfetdan bo‘ladi.
Arifmetik amallarni birlashtirish orqali murakkab masalalarni yechish nafaqat
matematik tafakkurni rivojlantirishga, balki o‘quvchilarning matematik
ko‘nikmalarini yanada mustahkamlashga yordam beradi. Kompleks masalalar,
odatda, bir nechta arifmetik amallarning birgalikda qo‘llanilishini talab qiladi. Bu
masalalar sonlarni bir-biriga bog‘lash, ulardan izchil ravishda foydalangan holda
aniq natijaga erishishni anglatadi. O‘quvchilarni bunday masalalarni hal qilishga
o‘rgatish, ularning aqliy salohiyatini oshiradi, mantiqiy fikrlashni rivojlantiradi va
matematik tafakkurni shakllantiradi.
1. Murakkab masalalarning tuzilishi

15Kompleks masalalar, bir yoki bir nechta arifmetik amallarni birlashtirish orqali
yechiladi. O‘quvchilarni bu masalalarni yechishga o‘rgatish, ularda analitik
fikrlashni rivojlantirishga yordam beradi. Masalan, biror xarajatni hisoblashda,
avval qo‘shish amali orqali bir nechta miqdorlar yig‘indisini topish, keyin ayirish
amali yordamida kerakli qismlarni ajratib olish, so‘ngra bo‘lish amali bilan
ulushlarni aniqlashni amalga oshirish mumkin. Bunday masalalar nafaqat matematik
bilimlarni, balki muammoni kompleks tarzda yechish ko‘nikmalarini ham
shakllantiradi.
Amallarni birlashtirishda qo‘llaniladigan metodlar
Amallarni birlashtirishda, o‘quvchilar bir nechta arifmetik amallarni izchil
ravishda qo‘llashni o‘rganadilar. Masalan, bir masalada avval qo‘shish va ayirish,
so‘ngra ko‘paytirish yoki bo‘lish amallari birlashtiriladi. Bunday masalalarni hal
qilishda o‘quvchilarga quyidagi metodlar yordam beradi:
Tartibni aniqlash: O‘quvchilar amallarni izchil ravishda qo‘llashni o‘rganishadi.
Avvalo, masalada qanday amallarni birinchi bo‘lib qo‘llash kerakligi aniqlanadi.
Odatda, qo‘shish yoki ayirish amallari avval qo‘llanadi, so‘ngra ko‘paytirish yoki
bo‘lish amalga oshiriladi.
Masalani bosqichma-bosqich yechish: Murakkab masalalar bosqichma-bosqich
yechish tartibida amalga oshiriladi. O‘quvchilarga har bir bosqichda arifmetik
amallarning birikmasini bajarishni tushuntirish zarur. Bu metod orqali o‘quvchilar,
bir nechta amallarni birlashtirib, yakuniy natijaga erishishning o‘ziga xos usulini
o‘rganadilar.
Natijalarni tekshirish: Amallarni birlashtirib masalalarni yechish jarayonida
yakuniy natijani olishdan oldin, avvalgi bosqichlarning to‘g‘riligini tekshirish
muhimdir. Bu o‘quvchilarga xatoliklarni aniqlashga yordam beradi va masalaning
to‘g‘ri yechilishini ta’minlaydi. 5
5
Murodov, F.Q. (2021). Matematikaning nazariy asoslari. Toshkent: Fan va Texnologiya,
198 b.

16Masalalarga misollar Murakkab masalalarning yechimlarini ko‘rib chiqish orqali
o‘quvchilarni amallarni birlashtirishga o‘rgatish mumkin. Misol uchun:
Masala 1: Bir o‘qituvchi 100 ta darslikni sotib oldi. U 3 turdagi darsliklarni sotib
oldi: 30 ta matematika darsligi, 40 ta tarix darsligi va 30 ta ingliz tili darsligi. Har
bir matematika darsligi 50 000 so‘m, tarix darsligi 60 000 so‘m va ingliz tili darsligi
55 000 so‘m turadi. Umumiy xarajatni hisoblang.
Yechim:
Matematika darsliklarining umumiy narxi: 30 × 50,000 = 1,500,000 so‘m
Tarix darsliklarining umumiy narxi: 40 × 60,000 = 2,400,000 so‘m
Ingliz tili darsliklarining umumiy narxi: 30 × 55,000 = 1,650,000 so‘m
Umumiy xarajat: 1,500,000 + 2,400,000 + 1,650,000 = 5,550,000 so‘m
Bu masalada qo‘shish va ko‘paytirish amallari birlashtirilgan.
Masala 2: Bir o‘quvchi 200 000 so‘m pul bilan 3 xil tovarni sotib oldi. Birinchi
tovarning narxi 50 000 so‘m, ikkinchi tovarning narxi 70 000 so‘m, uchinchi
tovarning narxi 30 000 so‘m. U qaysi tovarni sotib olish uchun ko‘proq pul
sarflaganini aniqlang.
Yechim:
Ikkinchi tovarning narxi 70 000 so‘m bo‘lib, eng katta narxni tashkil qiladi.
Bu masalada ayirish va solishtirish amallari birlashtirilgan.
Amallarni birlashtirishda yuzaga keladigan muammolar
Amallarni birlashtirishda ba’zan o‘quvchilar bir nechta amallarning o‘rtasidagi
bog‘liqlikni anglab yetmasliklari mumkin. Masalan, qo‘shish va bo‘lishni
aralashtirib yuborish, ayirishni unutish yoki hisoblashda noto‘g‘ri tartibni qo‘llash
kabi xatoliklar yuzaga kelishi mumkin. Bunday holatlarda o‘quvchilarga avval
amallarni aniq tushuntirish va masalalarni bosqichma-bosqich yechishni o‘rgatish
zarur.
Kompleks masalalarning amaliy ahamiyati Amallarni birlashtirish orqali
yechiladigan masalalar nafaqat matematik o‘quvchilarni rivojlantiradi, balki ular
uchun kundalik hayotda muhim bo‘lgan hisob-kitoblarni o‘rganishga yordam

17beradi. Misol uchun, do‘konda xarid qilish, to‘lovlarni hisoblash, byudjetni
rejalashtirish kabi jarayonlarda arifmetik amallarni birlashtirish zarur. Shuning
uchun, kompleks masalalar o‘quvchilarni amaliyotga tayyorlashda katta ahamiyatga
ega.
O‘quvchilarni kompleks masalalarni yechishga tayyorlash
O‘quvchilarni kompleks masalalarni yechishga tayyorlash uchun ular bilan
ko‘plab amaliy mashqlar o‘tkazish kerak. Bu mashqlar o‘quvchilarga amallarni
birlashtirish, murakkab masalalarni bosqichma-bosqich yechish va matematik
tafakkurlarini rivojlantirishga yordam beradi. O‘quvchilarga turli xil masalalar taklif
qilish, ularning fikrlashini rag‘batlantiradi va matematikani yanada qiziqarli qilishga
yordam beradi.Arifmetik amallar kundalik hayotda keng qo‘llaniladi. Misol uchun,
xarid qilishda narxlarni hisoblash, vaqtni rejalashtirishda va yo‘lni o‘lchashda
arifmetik amallardan foydalaniladi. Shuningdek, o‘quvchilarga arifmetik
amallarning amaliy qo‘llanilishi haqida tushuncha berish, ularni matematika faniga
bo‘lgan qiziqishlarini oshiradi. Masalan, uyda oziq-ovqat xarid qilish, pullarni
hisoblash yoki o‘rganish jarayonidagi ma’lumotlarni jamlashda arifmetik amallar
zarur bo‘ladi. Bularning barchasi o‘quvchilarga matematik bilimlarni amaliyotda
qo‘llashga imkoniyat yaratadi. 6
Arifmetik amallarni o‘rganishda yuzaga keladigan muammolar Arifmetik
amallarni o‘rganishda o‘quvchilarda ba’zi muammolar yuzaga kelishi mumkin.
Ba’zida o‘quvchilar arifmetik amallarni aralash holda qo‘llashda qiyinchilikka duch
keladilar. Masalan, bo‘lish va ko‘paytirishni birlashtirishda yoki murakkab
masalalarni yechishda o‘quvchilarda xatoliklar yuzaga kelishi mumkin. Bu
muammolarni hal qilish uchun o‘qituvchilar arifmetik amallarning o‘zaro
bog‘liqligini tushuntirishi, o‘quvchilarga mashqlar va ko‘proq amaliyot berish orqali
bu qiyinchiliklarni engib o‘tishga yordam berishlari lozim. Arifmetik amallarni
o‘rganishda interfaol metodlarning roli Interfaol metodlar yordamida arifmetik
6
Murodov, F.Q. (2021). Matematikaning nazariy asoslari. Toshkent: Fan va Texnologiya,
198 b.

18amallarni o‘rgatish, o‘quvchilarni darsga yanada faol jalb qilishga yordam beradi.
O‘quvchilarni turli interaktiv o‘yinlar, raqamli dasturlar va guruhli ishlarga jalb
etish orqali matematik amallarni o‘rganish yanada qiziqarli va samarali bo‘ladi. Bu
metodlar o‘quvchilarga amallarni yanada tezroq o‘zlashtirishga yordam beradi va
ular matematika bilan doimiy aloqada bo‘lishadi.
3. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida arifmetik tasavvurlarni
shakllantirish metodikasi
Boshlang‘ich ta’limda arifmetik tasavvurlarni shakllantirish metodikasi
o‘quvchilarning matematik bilimlarini tizimli ravishda o‘rganish va
mustahkamlashga yordam beradi. Arifmetik tasavvurlar o‘quvchilarda matematik
tushunchalar va amallarni shakllantirishni, sonlar va ularning o‘rtasidagi
munosabatlarni tushunishni ta'minlaydi. Bu metodikada o‘quvchilarga arifmetik
amallarni o‘rganish va amaliyotda qo‘llash ko‘nikmalarini rivojlantirishga
qaratilgan turli metodlar va usullar mavjud.
Arifmetik tasavvurlarni shakllantirishda metodik yondashuvlar Arifmetik
tasavvurlarni shakllantirishda o‘quvchilarga matematik bilimlarni o‘rgatishning bir
necha yondashuvlari mavjud. Har bir yondashuv o‘quvchilarning o‘zlashtirish
darajasi va motivatsiyasiga qarab qo‘llanilishi mumkin. Boshlang‘ich ta’limda
o‘quvchilarga arifmetik amallarni o‘rganishda quyidagi metodlar samarali
hisoblanadi
Demonstratsiya metodi – o‘qituvchi o‘quvchilarga arifmetik amallarni qanday
bajarish kerakligini ko‘rsatadigan metoddir. Bu metodda o‘qituvchi amallarni,
masalan, qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va bo‘lishni misollar yordamida
tushuntiradi. O‘quvchilar amallarning qanday bajarilishini ko‘rib, ularni qanday
qo‘llashlarini o‘rganadilar. Demonstratsiya metodi o‘quvchilarga arifmetik
amallarni tushunish va ularni bajarishda ishonch hosil qilishga yordam beradi.
O‘quvchilarni faol ishtirokga jalb qilish – O‘qituvchi o‘quvchilarni faqat kuzatib
turishdan ko‘ra, amallarni ular bilan birga bajarishga jalb qiladi. Buning uchun

19misollarni hal qilishda o‘quvchilarga savollar beriladi. Masalan: “Endi, bu misolni
qanday yechamiz? Kelinglar, birgalikda ko‘raylik.”
Ko‘rsatish va tushuntirish – O‘qituvchi birinchi navbatda amallarni qanday
bajarishning aniq qadamlarini ko‘rsatadi. Misol uchun, qo‘shish amali uchun avvalo
ikki sonni va ularning yig‘indisini ko‘rsatib beradi. Ayirishda esa, o‘qituvchi
raqamlarni qanday ajratishni va qoldiqni qanday hisoblashni ko‘rsatadi.
Boshqa misollarni ko‘rsatish – Demonstratsiya jarayonida o‘qituvchi turli xil
misollarni ko‘rsatadi, ular o‘quvchilarga arifmetik amallarni tushunishga yordam
beradi. O‘quvchilar bir nechta misolni ko‘rib, ularni qanday yechish kerakligini
o‘rganadilar. Misol uchun, qo‘shish va ayirish amallari bilan bog‘liq turli misollarni
yechish.
Amallarni bajarishda izchil yondashuv – Demonstratsiya metodida o‘qituvchi
amallarning qadamlarini aniq ko‘rsatadi va har bir bosqichni tushuntiradi.
O‘quvchilar ham bu qadamlarni izchil bajara olishlari kerak. Masalan, qo‘shishda
avval ikki sonni yozib qo‘yish, so‘ngra ular orasidagi yig‘indini hisoblash.
Misol:
Masala: 15 + 8 = ?
O‘qituvchi:
Ko‘rsatish: O‘qituvchi 15 va 8 sonlarini qanday qo‘shish kerakligini ko‘rsatadi.
Dastlab 15-ni yozadi va uning yoniga 8 ni qo‘shadi. Keyin, yig‘indini aniqlashni
tushuntiradi: "Biz 15-ni to‘liq hisoblab chiqamiz, so‘ngra 8 ni qo‘shamiz."
Tushuntirish: O‘qituvchi "15 + 8 = 23" natijasini tushuntiradi, shuningdek, bu
jarayonda qanday qilib 8 ta raqamni 15-ga qo‘shganini ko‘rsatadi. Shu tarzda,
o‘quvchilar qanday yondashuvni qo‘llashni tushunib oladilar.
Demonstratsiya metodi o‘quvchilarga arifmetik amallarni o‘rganish jarayonini
batafsil ko‘rsatish imkoniyatini beradi. Bu metod o‘quvchilarga amallarni qanday
bajarish haqida aniq tasavvur hosil qilishga yordam beradi. O‘quvchilar
o‘qituvchining ko‘rsatmalarini kuzatib, turli misollarni qanday yechishlarini bilib
olishadi. Bu metod ayniqsa, yangi tushunchalar va amallarni o‘rganayotgan

20boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun samarali hisoblanadi. O‘quvchilar qo‘shish,
ayirish, ko‘paytirish va bo‘lish amallarini ko‘rsatmalar orqali o‘zlashtiradilar va
amalda qo‘llashni o‘rganadilar.
Izohli Tushuntirish Metodi Izohli tushuntirish metodi arifmetik amallarni
o‘rganishda o‘quvchilarga har bir amalning mohiyatini va uning o‘rni haqida
batafsil tushuntirish beradi. Bu metodda o‘qituvchi arifmetik amallarni tushuntirish
uchun, ularning qanday amalga oshirilishini bosqichma-bosqich izohlar bilan
ko‘rsatadi. O‘quvchilar har bir amalni tushunib, o‘rganishlari uchun to‘g‘ri
yondashuvni va natijalarni qanday olishni bilib olishadi.
Batafsil tushuntirish – O‘qituvchi har bir amalning qanday bajarilishini batafsil
tushuntiradi. Masalan, qo‘shish amali ikki sonni birlashtirishni anglatadi, shuning
uchun qo‘shishda sonlarni yig‘ish jarayoni qanday amalga oshiriladi va natija
qanday hosil bo‘ladi, bu haqida tushuncha beradi.
Amallarni aniq tushuntirish – O‘qituvchi o‘quvchilarga har bir amalning
vazifasini va qanday qilib yechimga erishishlarini tushuntirib beradi. Misol uchun,
ayirishda, o‘qituvchi “Siz sonni qanchalik kichiklashtirishingizni hisoblashni
boshlaysiz” deb tushuntiradi.
Tushuntirishni mashqlar yordamida qo‘llash – O‘qituvchi tushuntirilgan amalni
mashqlar yordamida sinab ko‘rishlarini taklif qiladi. O‘quvchilar turli misollarni
yechish orqali amallarni mustahkamlashadi.
Misol:
Masala: 20 – 7 = ?
O‘qituvchi avval ayirishning mohiyatini tushuntiradi: "Ayirish amali sonlarni
ajratish demakdir. 20 dan 7 ni ayirish, bu degani 20 sonidan 7 sonini ajratib, qolgan
farqni topish."
Yechim: O‘qituvchi 20 dan 7 ni ayiradi: 20 – 7 = 13, va bu natijani tushuntiradi:
"20 dan 7 ni ajratganimizda, 13 qoladi. Demak, farq 13 ga teng."
Izohli tushuntirish metodi arifmetik amallarni o‘rganishda o‘quvchilarga har bir
amalning mohiyatini to‘liq tushuntirishga imkon beradi. Bu metod o‘quvchilarni har

21bir amalni chuqurroq tushunishga undaydi. O‘quvchilar arifmetik amallarni faqat
bajarish bilan cheklanmay, balki ularning mohiyatini, nima uchun va qanday qilib
ularni bajarishni bilishadi. Bu metod murakkab masalalarni tushunishda ham juda
samarali bo‘ladi, chunki o‘quvchilar har bir bosqichni izchil tushunib oladilar. 7
Interfaol Metodlar
Interfaol metodlar arifmetik tasavvurlarni shakllantirishda samarali va qiziqarli
yondashuvni taklif qiladi. Bu metodlar o‘quvchilarni dars jarayoniga faol jalb qiladi
va ularning matematikaga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. Interfaol metodlar orqali
o‘quvchilar arifmetik amallarni ko‘proq mashq qilish, o‘yinlar va jamoaviy ishlarda
ishtirok etish orqali o‘rganadilar.
O‘quvchilarni faol ishtirok etishga jalb qilish – O‘qituvchi o‘quvchilarga
masalalarni birgalikda yechishni taklif qiladi. Guruhli ishlarda o‘quvchilar turli
masalalarni birgalikda hal qiladilar, bu esa ular o‘rtasida bilim almashish va fikr
yuritishni rivojlantiradi.
O‘yinlar va interaktiv faoliyatlar – O‘quvchilarni interfaol o‘yinlar orqali
arifmetik amallarni o‘rganishga jalb qilish. Masalan, arifmetik masalalar bo‘yicha
tezkor o‘yinlar, masala yechish quizlari o‘quvchilarni faollashtiradi va ularni
o‘rganishga qiziqtiradi.
Jamoaviy mashqlar – O‘quvchilarni guruhlarga bo‘lib, arifmetik amallarni
birgalikda bajarishga jalb qilish. Guruhli ishlar o‘quvchilarni bir-biri bilan
hamkorlikda ishlashga va matematik tushunchalarni birgalikda o‘rganishga imkon
beradi.
Misol:
O‘quvchilarga quyidagi masalalarni yechish uchun jamoaviy ish beriladi:
Masala 1: 14 + 6 = ?
Masala 2: 35 – 10 = ?
Masala 3: 8 × 3 = ?
7
Khan Academy. (2021). Interactive lessons and exercises in mathematics. Retrieved from
https://www.khanacademy.org

22Bu masalalarni guruh bo‘lib yechish va natijalarni taqqoslash orqali o‘quvchilar
turli usullarda yechimga erishishadi.Interfaol metodlar yordamida o‘quvchilar
nafaqat matematik bilimlarni o‘rganadilar, balki o‘zaro hamkorlikda ishlash, faol
ishtirok etish va muammoni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. O‘quvchilar
o‘z bilimlarini sinab ko‘rish, fikr almashish va masalalarni yechish jarayonida
yanada samarali o‘rganadilar.
Masala Yechish Usuli
Masala yechish usuli arifmetik amallarni o‘rganishda juda muhim hisoblanadi.
Bu usulda o‘quvchilarga turli masalalar berilib, ular amallarni birgalikda qo‘llashni
o‘rganadilar. Masalalar o‘quvchilarga nafaqat amallarni o‘rganishda, balki
murakkab masalalarni yechishda qanday yondashuvni tanlashni o‘rgatadi.
Masalani tahlil qilish – O‘quvchilarga masalalarni to‘liq tushunish, qanday
amallarni qo‘llash va qanday tartibda yechishni aniqlash zarur. O‘qituvchi
masalaning shartini birgalikda o‘rganadi, o‘quvchilarga kerakli amallarni qanday
tanlashni ko‘rsatadi.
Murakkab masalalarni yechish – Murakkab masalalarda qo‘shish, ayirish,
ko‘paytirish va bo‘lishni birgalikda qo‘llash zarur. O‘quvchilarga bir nechta
amallarni izchil ravishda bajarish ko‘rsatiladi.
Masala natijasini tekshirish – Masalani yechib bo‘lgach, o‘quvchilarga yechimni
tekshirishni o‘rgatish zarur. Bu orqali o‘quvchilar xatoliklarni aniqlashga
o‘rganadilar.
Masala: Bir o‘qituvchi 100 ta darslik sotib oldi. Darsliklar 30 matematika, 40
tarix va 30 ingliz tili bo‘lib, har bir matematika darsligi 50 000 so‘m, tarix darsligi
60 000 so‘m, ingliz tili darsligi esa 55 000 so‘m turadi. Jami xarajatni hisoblang.
Masala yechish usuli o‘quvchilarga matematik tushunchalarni amalda qo‘llashga
yordam beradi. Bu usul orqali o‘quvchilar nafaqat matematik amallarni, balki
murakkab masalalarni qanday yondashuv bilan hal qilishni o‘rganadilar.
Vizual Metod arifmetik tasavvurlarni shakllantirishda samarali yondashuvdir.
Bu metodda arifmetik amallar grafiklar, diagrammalar va jadvallar yordamida

23tushuntiriladi. Vizual vositalar yordamida o‘quvchilar sonlarning o‘rtasidagi
bog‘liqlikni yaxshiroq tushunadilar.
Grafik va diagrammalarni qo‘llash – Arifmetik amallarni tushuntirishda
grafiklar va diagrammalar yordamida vizual ko‘rsatmalar beriladi. Masalan,
qo‘shish va ayirishni grafikalarda ko‘rsatish orqali o‘quvchilar sonlarni birlashtirish
va ajratish jarayonini yaxshiroq tushunadilar.
Raqamli jadvallar va diagrammalar – Raqamli jadvallar yordamida
o‘quvchilarga sonlar orasidagi munosabatni ko‘rsatish. Masalan, raqamlarni
jadvalga yozib, ularni qo‘shish yoki ajratish orqali amallarni ko‘rsatish.
O‘quvchilarga qo‘shish va ayirish amallarini diagrammalar yordamida
tushuntirish. Masalan, 15 + 10 va 30 – 5 kabi masalalar grafiklar yordamida
yechiladi. Vizual metod o‘quvchilarga matematik amallarni o‘rganishda yanada
aniqroq tushuncha beradi. Bu metod orqali arifmetik amallarni o‘rganish jarayonini
vizual tarzda ko‘rsatayotgan o‘qituvchi o‘quvchilarni samarali tarzda ta’lim beradi.
Arifmetik tasavvurlarni shakllantirishda o‘qituvchi o‘quvchilarni maqsadga
yo‘naltirib, to‘g‘ri metodik yondashuvlarni qo‘llashda katta rol o‘ynaydi. O‘qituvchi
arifmetik amallarni o‘rgatishda quyidagi muhim vazifalarni bajaradi:
Asosiy tushunchalarni tushuntirish: O‘qituvchi arifmetik amallarni
tushuntirishda to‘g‘ri va aniq tushunchalar berishi kerak. Misol uchun, qo‘shish,
ayirish, ko‘paytirish va bo‘lishning matematik tushunchalarini to‘g‘ri tushuntirib,
o‘quvchilarga ularni amaliyotda qo‘llashni ko‘rsatish zarur.
O‘quvchilarning faol ishtirokini ta'minlash: Arifmetik tasavvurlarni
shakllantirish jarayonida o‘qituvchi o‘quvchilarni faol ishtirok etishga undashi
kerak. Interfaol mashqlar va guruhli ishlar orqali o‘quvchilarni o‘rganish jarayonida
faollashtirish mumkin. O‘quvchilarni qo‘shish, ayirish va boshqa amallarni jamoa
bilan bajarishga jalb qilish ularga o‘rganishni yanada qiziqarli qiladi.
O‘quvchilarning natijalarini baholash: O‘qituvchi o‘quvchilarning o‘zlashtirish
darajasini baholashda samarali yondashuvni qo‘llashi zarur. Masalan, sinovlar,

24testlar va qo‘shimcha mashqlar yordamida o‘quvchilarning arifmetik amallarni
o‘zlashtirish darajasini aniqlash mumkin. 8
Arifmetik tasavvurlarni shakllantirishda o‘quvchilarning o‘z faoliyati ham juda
muhimdir. O‘quvchilar, o‘zlari arifmetik amallarni o‘rganishda ko‘p amaliy
mashqlar qilishlari kerak. Bu, ularning matematik ko‘nikmalarini mustahkamlashga
yordam beradi va arifmetik tasavvurlarni shakllantirish jarayonini samarali qiladi.
O‘quvchilarni o‘z bilimlarini tekshirishga, masalalarni yechishga va yangi
metodlarni o‘rganishga undash zarur. O‘quvchilarni quyidagi faoliyatlarga jalb
qilish orqali arifmetik tasavvurlarni shakllantirish jarayoni yanada samarali bo‘ladi:
Mustaqil ishlar: O‘quvchilarga mustaqil ravishda masalalar yechish, matematik
amallarni qo‘llash va o‘z bilimlarini mustahkamlash uchun vaqt ajratish zarur. Bu
o‘quvchilarga matematik ko‘nikmalarini mustahkamlashga yordam beradi.
Guruhli ishlar: Arifmetik amallarni guruhli ishlarda qo‘llash, o‘quvchilarga bir-
biridan o‘rganish, turli yondashuvlar haqida fikr almashish imkonini beradi. Bu, o‘z
navbatida, arifmetik tasavvurlarni shakllantirishda samarali bo‘ladi.
Zamonaviy texnologiyalar arifmetik tasavvurlarni shakllantirishda katta yordam
beradi. Interaktiv doskalar, kompyuter dasturlari, mobil ilovalar va onlayn o‘yinlar
yordamida o‘quvchilar arifmetik amallarni o‘rganishda qiziqarli va samarali
vositalardan foydalana olishadi. Masalan, arifmetik amallarni o‘rgatish uchun turli
onlayn platformalarda mavjud bo‘lgan matematik o‘yinlar, masalalar va testlar
o‘quvchilarga matematikani o‘rganishda qiziqarli va samarali usul bo‘ladi.
O‘quvchilarni interaktiv texnologiyalar orqali arifmetik amallarni o‘rganishga jalb
qilish, ularning o‘rganishga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va bilimlarni
mustahkamlashda samarali bo‘ladi. 9
Arifmetik tasavvurlarni shakllantirishda turli metodlarni birlashtirish juda
muhimdir. O‘quvchilarga amallarni o‘rganishning turli yondashuvlarini qo‘llash
8
“IXL Learning”. (2021). Interactive math lessons for students. Retrieved from
https://www.ixl.com
9
Khan Academy. (2021). Interactive lessons and exercises in mathematics. Retrieved from
https://www.khanacademy.org

25orqali, ular sonlarning o‘rtasidagi bog‘liqlikni yaxshiroq tushunishadi. Masalan,
qo‘shish va ayirish amallari o‘rtasidagi bog‘liqlikni o‘rganish, o‘quvchilarga
matematikaning turli sohalarini yaxshiroq tushunishga yordam beradi.
O‘quvchilarga turli metodlarni birgalikda qo‘llash, ularning matematik
tafakkurlarini kengaytiradi va o‘rganishga bo‘lgan qiziqishni oshiradi.
4. Raqamli texnologiyalar va raqamli vositalardan arifmetik amallarni
o‘rgatishda foydalanish
Raqamli texnologiyalar va vositalar arifmetik amallarni o‘rgatishda nafaqat
samarali vositalar, balki ta’lim jarayonining samaradorligini oshirishda katta
ahamiyatga ega. Bu texnologiyalar yordamida o‘quvchilar arifmetik amallarni
o‘rganishda qiziqarli, interaktiv va o‘rgatish jarayonini yengillashtiruvchi vositalar
bilan ishlaydilar. Raqamli vositalar yordamida arifmetik amallarni o‘rgatish
jarayonida nafaqat o‘quvchilarning matematik bilimlari mustahkamlanadi, balki
ularning mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirish, xatolarni tezda aniqlash va
bilimni yanada chuqurlashtirishda yordam beradi. Ta’lim jarayonining har
tomonlama interaktiv va o‘quvchi markazli bo‘lishi raqamli texnologiyalar
yordamida amalga oshiriladi.
Raqamli texnologiyalarni ta’limda qo‘llash, o‘quvchilarga matematik amallarni
o‘rganishda yangi usullarni taklif qiladi. Kompyuterlar, internet-platformalar, mobil
ilovalar va interaktiv ta’lim dasturlari yordamida o‘quvchilar arifmetik amallarni
o‘rganishda faol ishtirok etishadi. Raqamli texnologiyalar yordamida o‘quvchilarga
masalalarni hal qilishda ko‘proq imkoniyatlar taqdim etiladi, chunki ular o‘zlariga
qulay bo‘lgan vaqtda, joyda va sharoitda o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Misol:
O‘quvchilarni qo‘shish va ayirish amallarini interaktiv dasturni ishlatib o‘rgatish
mumkin. Misol uchun, "Khan Academy" yoki "Prodigy" platformalarida
o‘quvchilar arifmetik amallarni o‘rganish, mustahkamlash va amaliyotda qo‘llash
imkoniyatiga ega. Ushbu platformalar matematik masalalarni turli darajalarda va

26mavzularda taqdim etadi. Shuningdek, o‘quvchilar o‘z bilimlarini tekshiradi va
xatoliklarni tuzatadi, shu bilan o‘zlarini yanada yaxshilashga intiladilar.
Raqamli vositalar yordamida o‘quvchilarga arifmetik amallarni o‘rgatishda bir
necha afzalliklar mavjud. Bularning eng muhimi – o‘quvchilarga mustaqil o‘rganish
imkoniyatini yaratishdir. Raqamli texnologiyalar yordamida o‘quvchilar matematik
masalalarni har doim va istalgan vaqtda mustaqil ravishda hal qilishlari mumkin.
Bundan tashqari, raqamli vositalar o‘quvchilarga masalalarning turli usullarini
ko‘rsatadi va ularning har birida to‘g‘ri yondashuvni tanlashda yordam beradi.
Masala Misol 1:
Masala: 258 + 376 = ?
Yechim:
O‘quvchilar "Khan Academy" yoki boshqa raqamli platformada bu masalani
o‘rganishadi. O‘qituvchi yoki dastur ularni avval raqamlarni qanday qo‘shish
kerakligini ko‘rsatib beradi. Bu erda qo‘shishning qadamlarini ko‘rsatish,
yig‘indining to‘g‘ri hisoblanishini ta’minlaydi. 258 va 376 ni qo‘shish natijasi 634
bo‘ladi.
Arifmetik amallarni o‘rgatishda raqamli vositalardan foydalanish usullari
Interaktiv ta’lim dasturlari
Arifmetik amallarni o‘rgatishda eng samarali usul – interaktiv ta’lim dasturlarini
qo‘llashdir. Masalan, "Khan Academy", "IXL", "Prodigy" kabi interaktiv
platformalar o‘quvchilarga turli matematik amallarni o‘rganish, testlardan o‘tish va
masalalarni hal qilish imkoniyatini beradi. Ushbu dasturlar o‘quvchilarga
masalalarni hal qilishni o‘rgatish bilan birga, ular xatolarni darhol ko‘rib, o‘z
bilimlarini tekshirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Mobil ilovalar
Mobil ilovalar yordamida o‘quvchilar o‘z bilimlarini mustahkamlash va yangi
bilimlarni o‘rganishlari mumkin. "Photomath", "Socratic", "Mathway" kabi ilovalar
matematik masalalarni hal qilishda o‘quvchilarga yordam beradi. Masalani ilovaga

27kiritganidan so‘ng, o‘quvchi to‘g‘ri yechimni ko‘rishi mumkin, bu esa o‘quvchiga
natijani yaxshiroq tushunishga yordam beradi.
Masala Misol 2:
Masala: 900 ÷ 45 = ?
Yechim:
O‘quvchi "Photomath" ilovasidan foydalanib, bu masalani hal qiladi. Ilova, 900 ni
45 ga bo‘lishning qanday amalga oshirilishini ko‘rsatib beradi va natija 20 bo‘lishini
tushuntiradi.
Onlayn o‘yinlar va simulyatsiyalar
Onlayn o‘yinlar orqali o‘quvchilarni matematik amallarni qiziqarli tarzda
o‘rganishga undash mumkin. Masalan, "Sumaze!", "Math Blaster" va "Math Bingo"
kabi o‘yinlar arifmetik masalalar va amallarni o‘rganishga yordam beradi. Ushbu
o‘yinlar o‘quvchilarni faollashtirib, matematikani o‘rganishni yanada qiziqarli va
samarali qiladi.
Masala Misol 3:
Masala: 576 – 249 = ?
Yechim:
Onlayn "Math Bingo" o‘yinida o‘quvchilar 576 – 249 masalasini yechishga
chaqiriladi. Bu o‘yinda, o‘quvchilar amallarni qo‘llash orqali xatolarni tezda
aniqlab, masalani hal qilishadi. Bu o‘yin, o‘quvchilarni tez fikrlashga va natijani
tezda olishga undaydi.
Khan Academy:
"Khan Academy" ta’lim platformasi o‘quvchilarga turli matematik masalalarni
interaktiv tarzda yechishni ta’minlaydi. O‘quvchilar qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish
va bo‘lish amallarini amaliyot orqali o‘rganishadi. Masalan, 756 + 234 = ?
masalasini yechish uchun o‘quvchilar platformada interaktiv darslar yordamida
bosqichma-bosqich arifmetik amallarni qanday bajarishni ko‘rishadi. Platforma har
bir masala uchun aniq tushuntirishlar beradi va o‘quvchilarga masalani yechishning
to‘g‘ri usulini ko‘rsatadi. Bundan tashqari, har bir darsdan so‘ng o‘quvchilar o‘z

28bilimlarini mustahkamlash uchun testlardan o‘tishlari mumkin. Testlar va mashqlar
yordamida o‘quvchilar o‘zlashtirgan bilimlarini sinashlari va xatoliklarni tezda
aniqlashlari mumkin. Natijalar darhol tekshiriladi va o‘quvchilarga yanada
yaxshilash uchun ko‘rsatmalar beriladi.
Mathway:
"Mathway" mobil ilovasi yordamida o‘quvchilar turli murakkab masalalarni hal
qilishni o‘rganishadi. Bu ilova o‘quvchilarga kirilgan matematik masalalarni tez va
to‘g‘ri hal qilish imkoniyatini beradi. Misol uchun, 864 ÷ 48 = ? masalasini ilovaga
kiritib, o‘quvchi tezda natijani oladi va bu jarayonda qanday yechimga erishilganini
ko‘radi. Ilova masalani yechishda foydalanilgan qadamlarni ko‘rsatadi, shu bilan
birga, o‘quvchilarga yanada chuqurroq tushuncha beradi. O‘quvchilar ilovada
arifmetik amallarni bajarish, natijalarni tekshirish va masalalarni qanday hal qilishni
o‘rganadilar. Bu ilova, o‘quvchilarga mustaqil ishlash va o‘z bilimlarini
mustahkamlashda katta yordam beradi.
Prodigy:
"Prodigy" o‘yin platformasida o‘quvchilar matematik amallarni o‘rganish orqali
o‘yinni davom ettiradilar. Bu platformada o‘quvchilarni matematik amallarni
o‘rganish jarayonida rag‘batlantirish uchun o‘yin elementlari qo‘shilgan. Masalan,
o‘quvchilar qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va bo‘lish amallarini o‘ynab, o‘z
bilimlarini mustahkamlashadi. Har bir o‘quvchi o‘z darajasiga mos bo‘lgan
masalalarni hal qiladi va yangi yutuqlarga erishadi. O‘quvchilar o‘yin davomida
muvaffaqiyatga erishish uchun arifmetik masalalarni tez va to‘g‘ri hal qilishga
harakat qilishadi. O‘yin natijalari va darajalar yordamida o‘quvchilar o‘z o‘rganish
jarayonini baholashlari mumkin. "Prodigy" o‘yinida o‘quvchilar matematik
amallarni qiziqarli va faol tarzda o‘rganishadi, bu esa ularning matematikaga
bo‘lgan qiziqishini oshiradi va o‘rganish jarayonini samarali qiladi.
Raqamli texnologiyalarni o‘qituvchining ish jarayonida qo‘llash
Raqamli texnologiyalarni o‘qituvchilarning ish jarayonida qo‘llash
o‘quvchilarning matematika faniga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. O‘qituvchilar

29o‘quvchilarga onlayn testlar, mashqlar, interaktiv dasturlar va mobil ilovalar
yordamida arifmetik amallarni o‘rgatishlari mumkin. Bu metod orqali o‘quvchilar
o‘z bilimlarini mustahkamlash, matematikani yanada qiziqarli tarzda o‘rganish va
o‘zlariga xatoliklar haqida tezda xabar olish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Shuningdek, o‘qituvchilar o‘quvchilarga arifmetik masalalar bo‘yicha natijalar va
xatoliklarni darhol ko‘rsatuvchi raqamli vositalar yordamida yanada tezroq va
samarali natijalar olishlari mumkin.Raqamli texnologiyalar yordamida arifmetik
amallarni o‘rgatish jarayoni nafaqat o‘quvchilarga matematik bilimlarni o‘rganishga
yordam beradi, balki ularni o‘rganish jarayonida faol ishtirok etishga undaydi.
Raqamli vositalar orqali o‘quvchilar o‘z bilimlarini yanada tezroq va samarali tarzda
o‘zlashtiradilar. O‘quvchilar uchun arifmetik amallarni o‘rganish jarayoni qiziqarli
va interaktiv bo‘lishi, shuningdek, ular o‘z bilimlarini mustahkamlashda raqamli
vositalar yordamida yordam olishlari mumkin. Raqamli texnologiyalar yordamida
arifmetik amallarni o‘rgatish, o‘quvchilarning ta’limdagi muvaffaqiyatini oshiradi
va ularni amaliy ko‘nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi. 10
10
Prodigy Game. (2021). Interactive learning for math. Retrieved from
https://www.prodigygame.com

30 Xulosa
Boshlang‘ich sinflarda arifmetik amallar haqidagi tasavvurlarni shakllantirish
mavzusi, o‘quvchilarning matematik bilimlarini shakllantirishda va ular uchun
mustahkam asos yaratishda muhim ahamiyatga ega. Arifmetik amallarni o‘rganish,
nafaqat boshlang‘ich ta’limning asosiy qismlaridan biri bo‘lib, balki
o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash va muammoni hal qilish ko‘nikmalarini
rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu jarayon orqali o‘quvchilar sonlar bilan ishlash,
ularning o‘rtasidagi bog‘liqlikni tushunish, va amallarni to‘g‘ri qo‘llashni
o‘rganadilar.
Arifmetik amallar haqidagi tasavvurlarni shakllantirishda o‘qituvchining o‘rni
juda katta. O‘qituvchilar o‘quvchilarga turli metodlar, masalalar va interaktiv
yondashuvlar yordamida arifmetik amallarni o‘rgatishda samarali yordam berishlari
mumkin. Demonstratsiya metodi, izohli tushuntirish metodi, interfaol metodlar va
masala yechish usullari orqali o‘quvchilar nafaqat amallarni bajarishni o‘rganadilar,
balki ular arifmetik tushunchalarni yanada chuqurroq tushunishga yordam beradi.
Bundan tashqari, raqamli texnologiyalar va raqamli vositalar yordamida
arifmetik amallarni o‘rgatish, o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini yanada samarali
va qiziqarli qilishga imkon yaratadi. Interaktiv platformalar, mobil ilovalar,
kompyuter dasturlari va onlayn o‘yinlar yordamida o‘quvchilar matematik
masalalarni hal qilishda faollashib, o‘z bilimlarini mustahkamlashadi. Bu
texnologiyalar o‘quvchilarning matematikaga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va ta’lim
jarayonini yanada interaktiv va samarali qiladi.
Arifmetik amallarni o‘rganish, boshlang‘ich ta’limning asosiy qismi bo‘lib,
o‘quvchilarga nafaqat matematikani, balki kundalik hayotda foydalaniladigan
ko‘nikmalarni ham beradi. Qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va bo‘lish amallarini
o‘rganish orqali o‘quvchilar, keyingi ta’lim bosqichlarida muvaffaqiyatli o‘qishlari
uchun zarur bo‘lgan asosiy bilimlarga ega bo‘ladilar. Shu bilan birga, bu bilimlar
o‘quvchilarning umumiy tafakkurini rivojlantirishga, mantiqiy fikrlashni

31o‘rganishga, va kundalik vaziyatlarda matematik yondashuvlarni qo‘llashga yordam
beradi.
O‘quvchilarning arifmetik amallarni to‘g‘ri o‘zlashtirishi, ularning ta’lim
jarayonidagi muvaffaqiyatlarini oshirishga, shuningdek, hayotda yuzaga keladigan
ko‘plab vaziyatlarda matematikani qo‘llash ko‘nikmalarini rivojlantirishga imkon
beradi. Bu esa o‘quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantiradi va ularga
kelajakda har qanday muammoni hal qilishda zarur bilimlarni beradi.Boshlang‘ich
sinflarda arifmetik amallar haqidagi tasavvurlarni shakllantirish, o‘quvchilarga
mustahkam matematik poydevor yaratish, ularning aqliy salohiyatini oshirish va
kelajakda muvaffaqiyatli o‘qishlariga yordam berishda juda muhimdir. Raqamli
vositalar va innovatsion metodlardan foydalanish, o‘quvchilarning bilim olish
jarayonini yanada samarali qiladi va matematikaga bo‘lgan qiziqishni oshiradi.

32FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
I. NORMATIV-HUQUQIY HUJJATLAR VA METODOLOGIK
NASHRLAR
1. O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 6-maydagi PQ-3049-ʻ
son qarori “Milliy ta’lim dasturi va ta’lim sifatini oshirish chora-tadbirlari
to g risida”.
ʻ ʻ
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “O‘zbekiston Respublikasi Fanlar
akademiyasi faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida” Farmoni. – PF–4947. – Toshkent, 2017-yil 7-fevral. – lex.uz.
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “Ilm-fan va innovatsiyani
rivojlantirishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashning samaradorligini
oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” Qarori. – PQ–4230. – Toshkent,
2019-yil 17-mart. – lex.uz.
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “Matematika fanini 2020–2030
yillarda rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” Qarori. – PQ–
4571. – Toshkent, 2019-yil 7-yanvar. – lex.uz.
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “O‘zbekiston Respublikasida oliy va
o‘rta maxsus ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida” Farmoni.
– PF–5847. – Toshkent, 2019-yil 8-oktabr. – lex.uz.
Ilmiy adabiyotlar
1) Amonov, Sh.A. (2018). Pedagogik innovatsiyalar va interfaol o‘qitish usullari.
Tashkent: Fan va Texnologiya, 310 b.
2) Karimov, K.K., Ziyoviddinov, I.Z. (2019). Algebra va sonlar nazariyasi.
Toshkent: O‘zbekiston milliy universiteti nashriyoti, 214 b.
3) Murodov, F.Q. (2021). Matematikaning nazariy asoslari. Toshkent: Fan va
Texnologiya, 198 b.
4) Mirzayev, A., Qodirov, A. (2020). Matematika o‘qitishda innovatsion
texnologiyalar. Toshkent: Fan va Texnologiya, 312 b.

335) Yusupov, A.M. (2020). Boshlang‘ich ta’lim metodikasi. Toshkent: Ma’naviyat,
154 b.
6) Djuvaliev, B., Usmonov, D. (2019). Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish
metodlari. Toshkent: O‘zbekistondagi innovatsion ta’lim texnologiyalari, 215 b.
7) O‘rmonov, A., Tursunov, J. (2017). Ta’limda interfaol metodlar va pedagogik
texnologiyalar. Toshkent: O‘zbekiston pedagogika nashriyoti, 198 b.
III. GAZETA, JURNAL, XORIJIY ADABIYOTLAR
8) Khan Academy. (2021). Interactive lessons and exercises in mathematics.
Retrieved from https://www.khanacademy.org
9) “IXL Learning”. (2021). Interactive math lessons for students. Retrieved from
https://www.ixl.com
10) Prodigy Game. (2021). Interactive learning for math. Retrieved from
https://www.prodigygame.com
11) Bosh, A.A. (2020). Pedagogik metodlar va zamonaviy yondashuvlar. Toshkent:
O‘qituvchi, 180 b.
12) So‘g‘diy, N.A. (2020). Raqamli texnologiyalar va ta’lim. Toshkent: Ilm-fan, 250
13) Stepanov, V.M. (2019). Pedagogika va innovatsion texnologiyalar. Moskva:
Prosveshchenie, 300 b.
14) Photomath App. (2021). Solving math problems made easy. Retrieved from
https://www.photomath.com
Foydalanilgan internet saytlar ro‘yxati
1. https://xtv.uz
2. https://president.uz
3. https://eduportal.uz
4. https://en.unesco.org/themes/education
5. https://www.mathplayground.com

Boshlang‘ich sinflarda arifmetik amallar haqidagi tasavvurlarni shakllantirish kurs ishi

Sotib olish