Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 25000UZS
Hajmi 54.0KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 02 Iyul 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Kamron Zaripov

Ro'yxatga olish sanasi 30 Noyabr 2023

224 Sotish

Bozor iqtisodiyotiga o'tishning “O'zbek modeli” va uning o’ziga xos xususiyatlari

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT  TO‘QIMACHILIK   VA  Y ENGIL   SANOAT   INSTITUTI
“ KORPORATIV  B OSHQARUV ”  KAFEDRASI
_____________________________________________________FAKULTETI
“IQTISODIYOT NAZARIYASI”  fanidan
KURS ISHI
Mavzu:  Bozor iqtisodiyotiga o'tishning “O'zbek modeli” va uning o’ziga xos
xususiyatlari
Bajardi:  Jo’raboyev Q   , 19-23S  guruhi   talabasi
Tekshirdi:  Turopov  J
Kurs   ishi   himoy a  qilingan
sana
“____” _______ 202 3_ y.
Baho “ _____ ”  _________ ___________
(imzo)
___________
(imzo) Komissiya   a’zolari:
__________________
_________________
TOSHKENT – 2023 Mundarija
Kirish  
I-bob O’zbekistonda   bozor   iqtisodiyotiga   o’tish   nazariyasi.
1.1 O'zbckistonda   bozor   iqtisodiyotiga   o'tishning   tamoyillari   va   xususiyatlari.
1.2 Iqtisodiyotni   monopoliyadan   chiqarish   va   raqobat   muhitini
yaratish.
II-Bob Iqtisodiyotning   siyosatdan   ustunligi   tamoyili.
2.1Bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o'tish tamoyili.
2.2Bozor   munosabatlariga   o'tish   jarayonida   strategik   vazifalarining
amalga   oshirilishi
Xulosa
Foydalanilgan   adabiyotlar Kirish
Bozor va uning tuzilishi, bozor iqtisodiyotining mazmuni, belgilari, uning
afzallik va kamchilik tomonlarini  o'rgangandan keyin  endi  bozor  iqtisodiyotiga
o'tish kerakmi yo'qmi, degan savol turadi. Hozirgi vaqtda ko'pchilik mamlakatlar
boshqa iqtisodiy tizimlarga qaraganda bozor iqtisodi- yoti tizimi afzal deb, unga
o'tmoqdalar.   Bozor   iqtisodiyotiga   o'tish   uchun   maxsus   o'tish   davri   zarur   bo'lib,
bu   davrning   mazmuni   va   asosiy   belgilarini   ko'rib   chiqish   maqsadga   mu-vofiq
hisoblanadi.
O'tish   davri   nazariyasi,   xususan   bozor   iqtisodiyotiga   o'tish   yo'llari   bayon
qilinadi.   Shuningdek,   O'zbekistonda   bozor   iqtisodiyotiga   o'tishning   tamoyillari
va   xususiyatlari,   respublikada   bozor   islohotlarini   amalga   oshirish-   ning
mazmuni, maqsadi va asosiy yo'nalishlari ko'rsatib beriladi.
Bu kurs ishi bozor munosabatlariga o'tish, iqtisodiyotni erkinlashtirish va
islohotlarni   chuqurlashtirish   jarayonida   makroiqtisodiy   barqarorlikka   erishish,
strategik vazifalarni amalga oshirish yo'llarini tahlil qilish bilan  yakunlanadi. I-bob O’zbekistonda   bozor   iqtisodiyotiga   o’tish   nazariyasi.
1.1 O'zbckistonda   bozor   iqtisodiyotiga   o'tishning   tamoyillari   va
xususiyatlari.
Bozor   iqtisodiyotiga   o'tish   davrining   umumiy   mazmuni   iqtisodiy
munosabatlarning   alohida   unsurlarini   isloh   qilish   yoki   iqtisodiy   siyosatga
tuzatishlar   kiritish   emas,   balki   butun   iqtisodiy   munosabatlar   tizimini
o'zgartirishdan iboratdir.
Ma'muriy   buyruqbozlikka   asoslangan   iqtisodiyotdan   bozor   iqtisodiyotiga
o'tish   davri   deganda   ma'muriy-buyruqbozlik   tizimini   bartaraf   etish   yoki   tubdan
o'zgartirish   hamda   bozor   tizimining  asoslarini   shakllantirish   jarayonlari   amalga
oshirilu-vchi tarixiy davr tushuniladi.
1980-1990   yillarga   kelib   dunyoda   ro'y   bergan   muhim   o'zgarishlar
iqtisodiy   taraqqiyot   istiqbollari   to'g'risidagi   nazari-yalarni   qaytadan   ko'rib
chiqish   va   ularga   jiddiy   o'zgartirishlar   kiritishni   zarur   qilib   qo'ydi.   Chunki   bu
vaqtga   kelib   G'arbiy   mamlakatlarda   uzoq   vaqtdan   beri   (A.Smit   davridan
boshlab) hukm surib kelgan erkin iqtisodiy tartibga solish, ya'ni iqtisodi- yotning
o'zini-o'zi   tartibga   solish   g'oyasi   ham,   iqtisodiyotni   markazlashtirilgan   tarzda
tartibga   solish   va   boshqarish   g'oyasi   ham   inqirozga   uchradi.   Bunday   sharoitda
iqtisodiy taraqqiyot-ning sifat jihatdan yangi yo'llarini qidirib topish zarur bo'lib
qoldi.   Bu   vaqtga   kelib   ko'pgina   rivojlangan   mamlakatlarning   ta-   jribalari
umumlashtirilib,   iqtisodiyotning   yangi   taraqqiyot   yo'li   -   ongli   ravishda
boshqariladigan   va   tartibga   solinadigan   bozor   iqtisodiyoti   deb   tan   olindi   va
aksariyat davlatlar shu yo'lni tanladilar. Lekin bunday bozor iqtisodiyotiga o'tish
yo'llari   (modellari)   xilma-xil   bo'lib,   ularning   umumiy   va   xususiy   to-monlari
farqlanadi.
Jahon   tajribasida   bozor   iqtisodiyotiga   o'tishning   barcha   yo'llari
umumlashtirilib, quyidagi uchta asosiy turga bo'linadi:
1) rivojlangan   mamlakatlar   yo'li;
2) rivojlanayotgan   mamlakatlar   yo'li;
3) sobiq   sosialistik   mamlakatlar   yo'li; 4) sosializm   g'oyalarini samarali   bozor iqtisodiyotini vu-judga   keltirish
mexanizmi bilan qo'shib olib borish yo'li (Xi-toy, Vetnam).
Bu   yo'llar   turli   tuman   va   har   xil   bo'lishiga   qaramay   ularda   umumiylik
mavjuddir.   Ularning   umumiyligi   shundaki,   ularning   hammasi   bozor
iqtisodiyotiga   o'tishni   maqsad   qilib   qo'yadi   va   mazkur   iqtisodiyotning   qonun-
qoidalari, amal qilish mexanizmi ko'p jihatdan umumiy bo'ladi. Shu bilan birga
har bir yo'lning o'ziga xos xususiyatlari  ham bor, bu esa bozor munosabatlarini
shakllantirishning ijtimoiy-iqtisodiy, tarixiy, milliy   sharoitlari har xil bo'lishidan
kelib chiqadi.
Masalan,   bozor   munosabatlariga   o'tishning   rivojlangan   mamlakatlar
yo'lida   oddiy   tovar   xo'jaligidan   erkin   raqobatga   asoslangan   klassik   yoki   erkin
bozor iqtisodiyofiga va undan   hozirgi zamon bozor iqtisodiyotiga o'tiladi.
Mustamlakachilikdan   ozod   bo'lib,   mustaqil   rivojlanayotgan
mamlakatlarning   bozor   iqtisodiyotiga   o'tish   yo'lining   xususiyati   -bu   qoloq,
an'anaviy   iqtisodiyotdan   erkin   bozor   iqtisodiyotiga   o'tishdir.   Nihoyat,   sobiq
sosialistik   mamlakatlar   yo'lining   mu-him   belgisi   markazlashtirilgan,   ma'muriy
—   buyruqbozlikka   asoslangan   iqtisodiyotdan   hozirgi   zamon   rivojlangan
bozor tizimiga o'tishdan iboratdir. Bu yo'lning boshqa yo'llardan farqi shundaki,
totalitar iqtisodiyotning bozor iqtisodiyoti bilan umumiyligi yo'q, ular batamom
bir-biriga zid. Shu bilan birga uchinchi yo'lda bozor munosabatlariga o'tayotgan
mamlakatlarning o'zi o'tish sharoitlari, iqtisodiy rivojlanish darajasi, mulkchilik
va xo'jalik yuritish shakllari bilan bir- birlaridan farqlanadi. Bularning hammasi
bozor iqtisodiyotiga o'tishning mazkur yo'lining o'ziga xos xususiyatlaridir.
Jahon  tajribasi   ko'rsatishicha,  bozor  iqtisodiyotiga  revolyusion  yo'l  bilan,
ya'ni jadal usulda yoki evolyusion yo'l bilan bosqichma-bosqich o'tish mumkin.
Birinchi   holda,   tub   is-lohotlarni   o'tkazish,   awalgi   tizimni   va   tarkib   topgan
iqtisodiy   tnunosabatlarni   birdaniga   va   batamom   sindirish   talab   etiladi.   Bu
«karaxt qilib davolash» usuli («shokovaya terapiya») deb ataladi. Eski iqtisodiy
munosabatlarni bosqichma-bosqich yangi bozor munosabatlariga aylantira borib,
samarali   bozor   iqtisodiyotini   shikastsiz   vujudga   keltirish   mumkin.   Tslohotlar tajribasi   shuni   ko'rsatadiki,   evolyusion   yo'l   kamroq   ijtimoiy   larzalarga   olib   ke-
ladi, ancha izchil va muqarrardir.
Tartibga   solinadigan   bozor   iqtisodiyotiga   o'tish   yo'llarigina   emas,   balki
uning andozalari  ham  xilma-xildir. Eng awalo,  ular  shunday  bozor   iqtisodiyoti
vujudga   keltirilayotgan   va   amal   qilib   turgan   mamlakatlarning   milliy
xususiyatlari  va  an'analari  bilan farq qiladi. Shu boisdan  bozor  iqtisodiyotining
ma'lum  andozalari     ularni     amalga	  oshiruvchi     muayyan   mamlakatga
mansubli-giga qarab ajratiladi. Masalan, Germaniya, Janubiy"" Koreya, Turkiya,
Argentina, Polsha andozalari va hokazo.'
Ma'muriy-buyruqbozlik   iqtisodiyotidan   hozirgi   zamon   bozor
iqtisodiyotiga   o'tishning   zarurligi   iqtisodiy   o'sish   ekstensiv   omillaridan
foydalanish   imkoniyatlarining   tugab   borishi   bilan   notdvar   iqtisodiyotning   amal
qilish layoqatining pasayishi orqali ifodalanadi.
Ma'muriy-buyruqbozlik   tizimi   ikkita   ahamiyatli   kam-chilikka   ega.
Birinchisi   --   bu   uning   moslashuvchan   emasligi.   ro'y   berayotgan   o'zgarishlarga
juda sekinlik bilan moslashib  borishi. Markazdan  turib boshqarishning   moddiy
va   moliyaviy   resurslarni   qayta   taqsimlash   bo'yicha   qarori   ko'rinishidagi
moslashtiruvchi   mexanizmi   vujudga   kelgan   nomutanosiblik   o'zining   qaltis
nuqtasiga   yetgan   vaqtdagina   ishga   tushadi.   Ik-kinchi   kamchilik   bu   xo'jalik
yuritish   tashabbuskorligini   «yo'qotib   yuborish»   oqibatida   samaradorlikning
nihoyat dara-jada pasayib ketganligidir.
Ma'muriy-buyruqbozlik   iqtisodiyotidan   bozor   iqtisodiyotiga   o'tish   turli
mamlakatlarda   umumiy   tendensiyaga   ega.   Bu   jarayon   iqtisodiyotni
erkinlashtirish,   chuqur   institusional   (eng   awalo,   mulkchilik   munosabatlarida)
o'zgarishlarni   o'z   ichiga   oladi,   biroq,   bir   vaqtning   o'zida   moliyaviy   barqaror-
lashtirish chora-tadbirlarini amalga oshirilishini taqozo etadi.
Ma'muriy-buyruqbozlik   tizimini   o'zgartirish   mazkur   tizim   asosining
o'zgarishini   hamda   uni   sifat   jihatidan   farq   qiluvchi   bozor   tizimiga
almashtirilishini   anglatar   ekan,   bunday   turdagi   o'zgarishlarni   tizimiy   islohotlar
deb atash maqsadga muvofiq bo'ladi. O'tish   davrida   bozor   iqtisodiyotini   shakllantirishning   asosiy   yo'nalishlari
bo'lib quyidagilar hisoblanadi:
Iqtisodiyotni   erkinlashtirish   -   bu   xo'jalik   hayotining   barcha   sohalaridagi   to'siq
hamda cheklovlarni, shuningdek, davlat nazoratini   keskin   ravishda   qisqartirish
yoki   bekor   qilishga   yo'naltirilgan  chora-tadbirlar tizimidan iborat. 1.2 Iqtisodiyotni   monopoliyadan   chiqarish   va   raqobat   muhitini
yaratish.
Bu   yo'nalish   quyidagi   jarayonlarning   amalga   oshirilishini   taqozo   etadi:
- barcha   iqtisodiy   agentlarning   ish   faolligi   uchun   teng   imkoniyat   va
sharoitlar yaratilishi;
- bozorga   xorijiy   raqobatchilar   ham   kirishi   uchun   imkon   berilishi;
- kichik   biznesning   rivojlanishiga   halaqit   beruvchi   ma'muriy
to'siqlarni   olib   tashlash,   imtiyozli   kreditlar   berish   orqali   qo'llab-quwatlash   va
tarmoqqa kirishidagi to'siqlarni pasaytirish;
- tabiiy monopoliyalarning narx va mahsulot sotish siyo-satini tartibga
solish va boshqalar.
Institusional   o'zgarishlar.   Mazkur   o'zgarishlar   quyidagi   sohalarni   qamrab
oladi:
- mulkchilik munosabatlarini o'zgartirish, jumladan,   xususiy
sektorni yaratish;
- bozor   infratuzilmasini (tijorat   banklari, tovar   va   fond   birjalari,
investisiya fondlari va h.k.) shakllantirish;
- iqtisodiyotni   davlat   tomonidan   tartibga   solishning   yangi   tizimini
yaratish;
- bozor   sharoitlariga   mos   tushuvchi   xo'jalik   qonunchiligini   qabul   qilish
va boshqalar.
Tarkibiy   o'zgarishlar.   Tarkibiy   o'zgarishlar   birinchi   navbatda   xalq
xo'jaligi   va   uning   alohida   tarmoqlari   tarkibida   oldingi   tizimdan   qolgan
nomutanosibliklarni   yumshatish   yoki   bartaraf   etishga   yo'naltirilgan.
Tqtisodiyot   tarkibiy   tuzilishini   qayta   qurishdan   asosiy   maqsad   -   ichki   va
tashqi bozorlarda to'lovga     qodir     talabga     ega     bo'lgan     mahsulotlarni
ishlab chiqarilishini rivojlantirishdan iborat.
Makroiqtisodiy,     asosan,   moliyaviy   barqarorlashtirish.
Aslini olganda, bu jarayon tizimiy   islohotlar qatoriga kir-maydi, chunki u
bozor iqtisodiyoti barqaror amal qilayotgan mamlakatlarda ham tez-tez o'tkazilib turadi.   Bu   yo'nalishning   muhim   ahamiyati   shundan   kelib   chiqadiki,   ma'muriy-
buyruqbozlik   tizimining   inqirozi,   eng   awalo   va   kuchli   rav-ishda   moliyaviy
sohada,   ayniqsa,   yuqori   inflyasiya   shaklida   namoyon   bo'ladi.   Inflyasiyaning
uzoq   vaqt   mavjud   bo'lishi   bozor   munosabatlarining   normal   qaror   topishiga
to'sqinlik qiladi, shuning uchun uni bartaraf etish o'tish davri iqtisodiyoti uchun
o'ta   muhim   hisoblanadi.   Makroiqtisodiy   barqarorlashtirish   chora-tadbirlari
tizimiga   pul   emissiyasini   cheklash,   davlat   byudjeti   taqchilligini   qisqartirish,
ijobiy foiz stavkasini ta'minlash va boshqalar kiradi.
                    Bozor   xo'jaligiga   mos   bo'lgan   aholini   ijtimoiy   himoya-lash   tizimini
shakllantirish.     Bu     tizim     aholining     nisbatan   muhtoj   qatlamini    aniq
ijtimoiy     qo'llab-quvvatlashga yo'naltirilgan.
Bozor   tizimining   ko'rsatib   o'tilgan   asosiy   unsurlarini   shakllanishining
yakuniga yetishi o'tish davri tugaganligidan darak beradi.
O'zbckistonda   bozor   iqtisodiyotiga   o'tishning   tamoyillari   va  xususiyatlari
Markazlashgan   ma'muriy-buyruqbozlikka   asoslangan   iqtiso-diyotdan
bozor   iqtisodiyotiga   o'tishda   maqsad   bir   xil   bo'lsa-da,   turli   mamlakatlar   turli
yo'llarni tanlashlari mumkin. Hammaga ma'lumki, bir tizimdan ikkinchi tizimga
o'tishda   ikki   yo'l,   ya'ni   revolyusion   va   evolyusion   yo'llar   mavjud.   Polsha,
Chexoslova-kiya,   Rossiya   va   boshqa   ay   rim   mamlakatlar   bozor   iqtisodiyotiga
o'tishning   revolyusion   yo'lini,   birdaniga   katta   to'ntarishlar   qilish   yo'lini
tanladilar.   Boshqacha   aytganda   ular   «karaxt   qilib   davolash»   degan   usulni
qo'lladilar.   Bu   yq'Ini   amalga   oshirish   uchun   Rossiyada   «300   kun»,
«500 kun» degan o'tish dasturlari ishlab chiqildi. Bu dasturlarni tezkorlik
bilan   amalga   oshira   boshladilar.   Bunda   ular   bir   tizimdan   ikkinchi   tizimga
o'tishda   ancha   uzoq   muddatli   o'tish   davri   bo'lishfni   unutdilar.   Natijada   bu
mamlakatlarda   ishlab   chiqarish   hajmi   keskin   tushib   ketdi,   ko'plab   korxonalar
yopilib,   ishsizlar   soni   ko'paydi,   pulning   qadri   keskin   pasayib   ketdi,   iqtisodiyot
esa hamon karaxtlikdan chiqqani yo'q, odamlarning ahvoli og'irlashdi.
Shuning   uchun   O'zbekiston   bu   yo'ldan   bormay   boshqa   yo'l   tanladi.   Bu
yo'1   O'zbekistonning   o'ziga   xos   madaniy,   tarixiy,   iqtisodiy   va   tabiiy xususiyatlarini   hamda   bu   yo'ldagi   jahon   tajribasini   hisobga   olgan   holda
revolyusion   to'ntarishlarsiz,   ijtimoiy   to'qnashuvlarsiz,   ijtimoiy   himoyani
kuchaytirgan   holda   asta-sekinlik,   lekin   qat'iyatlilik   bilan   bosqichma-bosqich
rivojlangan bozor iqtisodiyotiga o'tishdan iboratdir.
«Bizning bozor munosabatlariga o'tish modelimiz Respub-likaning o'ziga
xos   sharoitlari   va   xususiyatlarini,   an'analar.   urf-odatlar   va   turmush   tarzini   har
tomonlama   hisobga   olishga,   o'tishdagi   iqtisodiyotni   bir   yoqlama,   beso'naqay
rivojlantirish-ning mudhish merosiga barham berishga asoslanadi» 2
, deb yo-zadi
mamlakatimiz Prezidenti Islom Karimov.
O'zbekistonda   bozor   munosabatlariga   o'tish   yo'li   ijtimoiy   yo'naltirilgan
bozor   iqtisodiyotini   shakllantirishga   qaratilgan.   Bu   yo'lni   amalga   oshirishga,
iqtisodiyotni   tubdan   isloh   qil-ishga   Prezidentimiz   I.Karimov   tomonidan   ishlab
chiqilgan beshta muhim tamoyil asos qilib olingan:
Birinchidan,   iqtisodiyotni   mafkuradan   xoli   qilish,   uning   ustunligini
ta'minlash.
Ikkinchidan,   o'tish   davrida   davlatning   o'zi   bosh   islohotchi   bo'lishi.
Uchinchidan,   butun   yangilanish   va   taraqqiyot   jarayoni   qonunlarga
asoslanmog'i, qonunlarning ustunligi ta'minlanmog'i lozim.
To'rtinchidan,   bozor   munosabatlariga   o'tish   bilan   bir   qa-torda   aholini
ijtimoiy himoyalash sohasida kuchli chora-tadbirlarni amalga oshirish.
Nihoyat,   beshinchidan,   bozor   munosabatlarini   bosqichma-bosqich   qaror
toptirish.   Bozor   munosabatlariga   o'tishda   bu   tamoyillarning   hammasi   ham
muhim   ahamiyatga   egadir,   lekin   ularrilng   ichida   bozor   iqtisodiyotiga
bosqichma-bosqich   o'tish   tamoyili   alohida   e'tiborga   loyiq.   Chunki   tegishli
huquqiy   ne-gizni,   bozorning   infratuzilmalarini   yaratish,   odamlarda   bozor
ko'nikmalarini   hosil   qilish,   yangi   sharoitlarda   ishlay   oladigan   kadrlarni
tayyorlash uchun vaqt kerak bo'ladi.
Bundan   tashqari,   bozor   munosabatlariga   o'tish   faqatgina   iqtisodiyot
sohalarini o'zgartirish bilan cheklanmaydi. U ijtimoiy hayotning bir-birlari bilan
uzviy   bog'liq   bo'lgan   barcha   sohalarini,   shu   jumladan,   siyosiy,   ma'naviy- axloqiy,   maishiy   va   boshqa   sohalarni   ham   tubdan   o'zgartirishni   taqozo   qiladi.
Bularning   hammasi   bozor   iqtisodiyotiga   bosqichma-bosqich,   evolyusion   yo'l
bilan o'tish haqidagi g'oya juda muhim va afzal ekanligini ko'rsatadi.
Bozor   munosabatlariga   bosqichma-bosqich   o'tish   tamoyilini   amalga
oshirish   iqtisodiyotni   isloh   qilishning   asosiy   bosqichlarini   aniq   farqlash,   bu
bosqichlarning   har   biri   uchun   aniq   maqsadlarni,   ularga   erishish   vositalarini
belgilab olishni talab qiladi.
Prezidentimiz LA. Karimovning asarlarida bozor iqtisodiyotiga o'tishning
birinchi   bosqichida   quyidagi   ikkita   vazifani   birdaniga   hal   qilish   maqsad   qilib
qo'yilganligi ta'kidlanadi:
- totalitar tizimning og'ir-oqibatlarini yengish, tanglikka barham berish,
iqtisodiyotni barqarorlashtirish;
- Respublikaning o'ziga xos sharoitlari va xususiyatlarini hisobga olgan
holda bozor munosabatlarining negizlarini shakllantirish. 3
Shu vazifalarni hal qilish uchun birinchi bosqichda isloh qilishning muhim
yo'nalishlari aniqlab olindi va bajarildi.
Birinchidan,   o'tish   jarayonining   huquqiy   asoslarini   shakllantirish,
islohotlarning qonuniy-huquqiy negizini mustahkamlash.
Ikkinchidan,   mahalliy   sanoat,   savdo,   maishiy   xizmat   korxonalarini,   uy-
joy   fondini   xususiylashtirish,   qishloq   xo'jaligida   va   xalq   xo'jaligining   boshqa
sohalarida mulk-chilikning yangi shakllarini vujudga keltirish.
Uchinchidan,   ishlab   chiqarishning   pasayib   borishiga   bar-ham   berish,
moliyaviy ahvolning barqarorlashuvini ta'minlash.
Respublika   iqtisodiyotini   bozor   munosabatlariga   o'tkazish   bo'yicha
birinchi   bosqichda   qo'yilgan   vazifalarni   amalga   oshirish   jarayonida   iqtisodiyot
sohasiga   tegishli   bo'lgan,   iqtiso-diy   munosabatlarni   shakllantirishning   huquqiy
negizini barpo etadigan 100 ga yaqin asosiy   qonun
-   hujjatlar   qabul  qilindi.
Birinchi   bosqichda   kichik   xususiylashtirish   amalda   tugallandi,   davlat
mulkini  boshqarish va uni mulkchilikning boshqa  shakllariga aylantirish uchun zarur bo'lgan muassasalar tizimi tuzildi.
Qishloq   xo'jaligida   agrar   islohot   jarayonida   bozor   iqtisodiyoti   talablariga
mos   keladigan   yangi   xo'jalik   tizimi   shakllandi   va   iqtiso-diyotning   davlatga
qarashli bo'lmagan qismi keng rivojlandi.
Xalq   xo'jaligini,   tarmoqlar   va   hududlarni   boshqarishning   eng   maqbul   va
mavjud   sharoitlarga   mos   bo'lgan   tizimlari   ishlab   chiqildi.   Narxlar   to'liq
erkinlashtirildi, bozor  infratuzilmasining  asosiy  qirra-lari  shakllantirildi, aholini
ijtimoiy   himoyalash   tizimi   amalga   oshirila   boshladi,   iqtisodiy   va   moliyaviy
barqarorlikka erishildi.
Respublikada   bozor   munosabatlariga   o'tishning   birinchi   bosqichida
iqtisodiyotda  va	  ijtimoiy	  sohada	  yuz	  bergan	  tub	  o'zgarishlar	  uning	  o'z
taraqqiyotida   keyingi   sifat   jihatdan   yangi   bosqichga   o'ta   boshlash   uchun
mustahkam   shart-sharoit   yaratdi.   Shu   bilan   birga   isloh   qilishning   birinchi
bosqichi   nati-jalari   keyingi   bosqichning   strategik   maqsadlari   va   ustun
yo'nalishlarini aniq belgilab olish imkonini berdi.
Ikkinchi   bosqichda   investisiya   faoliyatini   kuchaytirish,   chuqur   tarkibiy
o'zgarishlarni amalga oshirish va shuning ne-gizida iqtisodiy o'sishni  ta'minlab,
bozor munosabatlarini to'liq joriy qilish maqsad qilib qo'yiladi. Shu maqsaddan
kelib  chiqib  I.A.Karimov  asarida   bu  bosqich  uchun  bir   qator   vazifa   -lar   ajratib
ko'rsatiladi:
Birinchi vazifa - davlat mulklarini xususiylashtirish soha-sida boshlangan
ishni   oxiriga   yetkazish.   Bunda   davlat   mulkini   xususiylashtirish,   tadbirkorlik
faoliyatini   keng   qo'llab-quwatlash,   kichik   xususiy   korxonalar   tashkil   qilishni
rag'batlantirish   hisobiga   ishlab   chiqarishda   davlatga   qarashli   bo'lmagan
qismning ulushini oshirish ko'zda tutiladi.
Ikkinchi   vazifa   -   ishlab   chiqarishning   pasayishiga   barham   berish   va
makroiqtisodiy   barqarorlikni   ta'minlash.   Bu   ham   korxonalar   va   tarmoqlarning,
umuman   davlatning   iqtisodiy   va   moliyaviy   barqarorligiga   erishish   imkonini
beradi. Uchinchi   vazifa   -   milliy   valyuta-so'mni   yana   ham   mustahkam-lashdan
iborat.
Bu   esa   so'mning   konvertasiyasi,   qat'iy   valyutalarga   erkin   sur'atda
almashtirish layoqati demakdir, unga pulning qadr-sizlanishiga qarshi ta'sirchan
choralarni   qo'llash,   iste'mol   mollari   ishlab   chiqarishni   ko'paytirish   hamda   ichki
bozorni shunday mollar bilan to'ldirish, korxonalarning chetga mol chiqarishini
kengaytirish hisobiga valyuta zahiralarini mustahkamlash yo'li bilan erishiladi.
To'rtinchi   vazifa   -   iqtisodiyotning   tarkibiy   tuzilishini   tubdan   o'zgartirish,
xom   ashyo yetkazib   berishdan   tayyor mahsulot   ishlab   chiqarishga  o'tish.
Bunda   tarkibiy   o'zgarishlarda   Respublika   uchun   eng   asosiy   hisablangan
tarmoqlarni, jumladan, yoqilg'i, energetika va g'alla komplekslarini rivojlantirish
nazarda tutiladi.
O'tish   davrining   ikkinchi   bosqichida   aholining   kam   ta'minlangan
qatlamlarini   ijtimoiy   himoyalashni   kuchaytirish,   ularga   tegishli   yordam
ko'rsatish borasida birinchi bosqichda tutilgan yo'l davom ettiriladi.
Shunday   qilib,   O'zbekistonda   iqtisodiyotni   bozor   munosabatlariga
o'tkazishda   ikki   bosqichli   taraqqiyot   yuzaga   keladi.   Birinchi   bosqichda   davlat
sektori   va   bozor   xo'jaligidan   iborat   yarim   erkinlashgan   iqtisodiy   tizim   yuzaga
keladi.   Ikkinchi   bosqichda   iqtisodiyot   to'liq   erkinlashtiriladi,   xususiylashtirish
tugallanadi,   narxlar   erkin   qo'yib   yuboriladi,   davlat   korxonalarining   monopol
mavqei tugatiladi.
Lekin   bundan   Respublikada   iqtisodiy   islohotlarni   amalga   oshirish
maqsadiga to'liq erishildi va bu sohada qo'yilgan vazi-falar to'liq bajarildi degan
xulosa   kelib   chiqmaydi.   Chunki   bo-zor   iqtisodiyotiga   asoslangan   erkin
demokratik   davlat   barpo   etish,   fuqarolik   jamiyatining   mustahkam   poydevorini
shakllanti-rish bar bir davrda kun tartibiga yangi vazifalarni qo'yadi.
Prezidentimiz  I.Karimov	  ta'kidlab	  o'tganlaridek,	  hozirgi	  bosqichda
«erkinlashtirish   va   islohotlarni   chuqurlashtirish   nafaqat   iqtisodiy,   balki
ham   ijtimoiy,   ham   siyosiy   vazifalarni   hal   qilish-ning   asosiy   shartidir» 5
.   Bu   esa
iqtisodiyot sohasida quyidagi aniq vazifalarni amalga oshirishni ko'zda tutadi: - iqtisodiyotning     barcha     sohalari     va     tarmoqlarida
erkinlashtirish   jarayonini   izchillik   bilan   o'tkazish   va   iqtisodiy   islohotlarni
chuqurlashtirish;
- xususiylashtirish   jarayonini   yanada   chuqurlashtirish   va   shu   asosida
amalda mulkdorlar sinfmi shakllantirish;
- mamlakat   iqtisodiyotiga   xorij   sarmoyasini,   awalo,   bevosita
yo'naltirilgan   sarmoyalarni   keng   jalb   etish   uchun   qulay   xuquqiy   shart-sharoit,
kafolat va iqtisodiy omillarni yanada kuchaytirish;
- kichik   biznes   va   xususiy   tadbirkorlikning   iqtisodiy   ta-raqqiyotda
ustuvor o'rin olishiga erishish;
- mamlakatning   eksport   salohiyatini   rivojlantirish   va
mustahkamlash,   iqtisodiyotimizning   jahon   iqtisodiy   tizimiga   keng   ko'lamda
integrasiyalashuvini ta'minlash;
- iqtisodiyotda   mamlakatimiz   iqtisodiy   mustaqilligini   yanada
mustahkamlashga qaratilgan tarkibiy o'zgarishlarni iz-chil davom ettirish.
Bozor   iqtisodiyotiga   o'tishning   besh   tamoyili.
Konsepsiya   muallifi   Islom   Karimov   qayd   etgan   ediki,   «O'zbekistonda
bozor   munosabatlariga   o'tishning   o'ziga   xos   yo'lini   varatish   uchun   zamin   vo'q
emas. Sharqda odamlar azaldan savdo-sotiq bilan shug'ullanganlar. Shu boisdan.
bu   verda   bozor   sharoitida   rivoilanishning   o'z   tarixiv   tairibasi   mavjud».   Muallif
xalqimizning   o'z   milliy   tarixiy   tajribasiga   asoslanib,   o'zining   besh   tamoyilini
yaratdi.   Su   tamoyillar   iqtisodiyot   ta'limotlar   tarixiga   haqiqatdan   ham   yangilik
bo'lib kirdi. II-Bob Iqtisodiyotning   siyosatdan   ustunligi   tamoyili.
2.1Bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o'tish tamoyili.
Sobiq   sotsialistik   jamiyatda   butun   ijtimoiy   hayot,   xo'jalik   faoliyati   ham
«Siyosat   iqtisodiyotidan   ustun   bo'ladi,   ustun   bo'lmasligi   ham   mumkin
emas» degan qoidaga asoslangan edi. Mamlakat iqtisodiyotining tuzilishi, milliy
daromadning   taqsimlanishi   va   qayta   taqsimlanishi,   iqtisodiy   siyosat   ana   shu
shiorning   talablariga   bo'ysundirilgan   edi.   Bu   siyosat   qanday   oqibatlarga   olib
kelganligi   hammaga   ayon.   Ana   shu   holatni   chuqur   tahlil   etib,   undan   kerakli
xulosa   chiqargan   Predizentimiz   iqtisodiyot   va   siyosat   alohida-alohida   ijtimoiy
munosabatlar   ekani,   ularning   har   bin   o'z   qonunlari   bilan   rivojlanishi,   bular
o'rtasidagi  nisbatda iqtisodiyotning ustuvorlik qilishi kerakligi haqidagi xulosaga
keldi. Bu qoida iqtisodiyot  hayotning asosi  ekanligi  to'g'risidagi  umumbashariy
qonuniyatga   asoslanadi.   Zero,   kuchli   zamonaviy   tarkibiy   tuzilishga,   moddiy,
ilmiy   va   ijtimoiy   asosga   suyangan   iqtisodiyot   bo'lmasa,   mamlakat   xalqining
farovonligi   ham,   milliy   xavfsizligi   va   tinchligi,   xalqaro   nufuzi   ham   bo'lishi
mumkin   emas.   Shuning   uchun   ham   mustaqil   milliy   iqtisodiyotni   barpo   etish,
uning   tarkibiy   tuzilishini   tubdan   o'zgartirish   uchun   harakat   boshlandi.   Albatta,
amalda iqtisodiyotning ustuvorligini ta'minlash oson   kechmaydi,   bu   juda   chuqur
o'ylangan   iqtisodiy   siyosat   o'tkazishni   taqozo   etadi.   I.   Karimov   bu   siyosatni
izohlab   quyidagilarni   yozgan   edi:   «Biz   esa   yengil   vo'lni   qidirmadik.   Isloh
qilishning dastlabki bosqichlarida iste'mol bozorini bir qadar cheklashga majbur
bo'ldik.   Ayni   chog'da.   mablag'   va   zaxiralarni   iqtisodivotdagi   tarkibiv
o'zgarishlarga sarflab. xorijga mahsulot tayyorlavdigan. ilg'or texnologiva bazasi
bilan iihozlangan zamonaviy korxonalar barpo etib. ichki bozorni o'z mollarimiz
bilan   to'ldirish   vo'lidan   bordik.   Shu   maqsadlardan   kelib   chiqib,   o'z
mablag'larimiz   va   olgan   qarzlarimizning   asosiv   qismi   investitsiyalarga.
respublikaea   vangi   texnologiva   va   texnika   keltirishga   sarflanmoqda.   Iste'molni
emas.   balki   investitsivalarni   ko'pavtirdik.   Bugunsa   kelib   bu   sivosat   o'z
samarasini bermoqda.. I
».
Xalqimiz va  butun dunyo  ko'z  oldida milliy iqtisodiyotimizning   moddiy tayanchi bo'lgan ulkan korxonalar qurildi va qurilmoqda, hatto ilgari bo'lmagan
iqtisodiyot   sohalari   qad   ko'tarmoqda.   Bu   O'zbekiston   dunyoga   tanilishi,
hamkorlik   va   jahon   iqtisodiga   qo'shilishi   uchun   zamin   yaratish   demakdir,   bu
iqtisodiyot haqiqatan ham   siyosatga   nisbatan   ustuvor   munosabat ekanini amalda
isbotlanishi   demakdir.   Davlat   bosh   islohotchi   bo'lishligj   tamovili .   Bu   tamoyil,
awalo,   umumbashariy   qadriyatlardan   kelib   chiqadi.   Zero,   I.   Karimov
«O'zbekiston bozor munosabatlariga o'tishning o'ziga xos yo'li» nomli risolasida
yozganidek,   jahon   tajribasi   iqtisodiyotni   davlat   yo'li   bilan   tartibga   solib   turish
zarurh'gini   ko'rsatdi;   buning   ustiga   torn   ma'noda   o'zini   o'zi   tartibga   solib
turadigan   bozor   yo'q,   hamma   davrlarda   davlat   o'z   mavqeyiga   ko'ra
iqtisodiyotga   ta'sir   etib   kelgan.   Ammo   bozor   iqtisodiyotiga   o'tish   barcha
mamlakatlarda   bir   xil   kechmaganidek,   davlatning   yetakchilik   roli   ham   har   xil
kechadi. O'zbekiston ijtimoiy jihatdan yo'naltirilgan bozor iqtisodiyotini quradi,
bunda davlat tartibga solib turuvchi rol o'ynashi  muqarrardir.
Xo'sh,   davlatning   bosh   islohotchi   va   iqtisodiyotni   tartiblashtirib   turuvchi
bo'lishini nimalar taqozo etadi?
Bu   savolga   Prezidentimizning   bir   qator   asarlari   va   chiqishlarida   aniq
javoblar mavjud. Birinchidan, eski tuzum parchalangan, yangi jamiyat hali to'la
qurilmagan   bir   sharoitda   «iqtisodiyotni   boshqarishni   qo'ldan   chiqarib   yuborish,
uning taraqqiyotini o'z holiga tashlab qo'yish mumkin emas»; ikkinchidan, bozor
iqtisodiyotiga   o'tish   boshlangan   davrda   respublikamiz   aholisining   turmush
darajasi   nisbatan   past,   u   o'zini   o'zi   himoya   qila   olmaydi.   Bunday   sharoitida
davlat   kerak,   u   o'tish   davrida   aholi   manfaatlarini   himoya   qilish   uchun   milliy
daromadni qayta taqsimlash vositasida unga tayanch bo'ladi; uchinchidan, bozor
iqtisodiyotini qurish g'oyat qiyin vazifa, ayniqsa, iqtisodiyoti nochor va tarkibiy
tuzilmasi biryoqlama bo'lgan mamlakatda.
Bozor   munosabatlarining   qaror   topishi   davrida   «davlat   islohotlar
jarayonida faol ishtirok etishi, uning tashabbuskori bo'lishi, islohotni izchillik va
qat'iylik   bilan   amalga   oshirish   shart».   Davlatning   bu   boradagi   yetakchiligi
shundaki, u yangi iqtisodiyotga tezroq va katta qiyinchiliklarsiz o'tishga yordam beradi,   islohotlarning   asosiy   yo'nalishlarini   ishlab   chiqadi,   islohotlarni   amalga
oshirish dasturini tuzadi va ularni amalga oshirishning iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy
vositalarini   belgilaydi.   Islohotlar   konsepsiyasi   muallifi   Islom   Karimov   bu
masalada   shunday   qat'iy   fikrni   aytadi:   «.   .   davlat   islohot   jarayonining   barcha
bosqichlarida yetakchi o'rinda turishi, bu jarayonning markazida bo'lishi shart».
Darvoqe,   bugun   bu   tamoyilning   naqadar   to'g'ri   ekani   MDH   davlatlaridagina
emas, butun dunyo miqyosida e'tirof etilmoqda.
  Bozor   iqtisodiyotiga   bosqichma-bosqich   o'tish   tamoyili.   Bozor
iqtisodiyotiga   bosqichma-bosqich   o'tish   tamoyili   taraqqiyotning   evolyutsion
yo'li,   zarurat   bo'lib   u   bir   qancha   sabablar   bilan   bog'liq   ekanligini   konsepsiya
muallifi   I.   Karimov   bir   qancha   dalillar   bilan   asoslab   beradi.   Birinchidan.
O'zbekistonning   eng   yaqin   tarixi   sobiq   sotsialistik   tuzumi,   uning   istiqboldagi
tuzumi bilan-«bir-biri bilan mutlaqo kelisha olmaydigan ikki xo'jalik tizimidir».
Bunda   eski   iqtisodiyotni   takomillashtirish   emas,   balki   tamomila   yangi   xo'jalik
yuritish   tizimini   barpo   etish   talab   etiladi.   «Bu   bir   sifat   holatidan   ikkinchisiga
o'tishdir». Shuning uchun o'tish vazifalarini birdaniga amalga oshirib bo'lmaydi,
u bir qancha bosqichlarni o'z ichiga oluvchi nisbatan uzoq davr doirasida amalga
oshadi;   ikkinchidan.   yangi   iqtisodiy   tizimni   farmonlar   va   qonunlar   chiqarish
bilan   qurib   bo'lmaydi,   bunday   iqtisodiyot   tegishli   infrastruk-turani   va   huquqiy
bazani yaratishni talab etadi.
Qonunning   ustuvorligi.,   hamma   uchun   tengligi   tamoyili .   Prczidcntimiz
o'zining Oliy Majlisning ikkinchi chaqiriq oltinchi   sessiyasidagi   «Adolat-qonun
ustuvorligida»   nomli   ma'ruzasida   uqtiradiki,
«biz   tanlagan   taraqqiyot   modeli   bozor   iqtisodiyotiga   tayangan   ochiq
demokratik   davlat   qurish,   fuqarolik   jamiyati   asoslarini   shakllantiradigan   yangi
hayot   barpo   etish   harakatidamiz»,   «bir   tomondan,   ko'p   asrlik   tarix,   buyuk
madaniyat, yuksak milliy an'analar, muqaddas qadriyatlarga, ikkinchi tomondan
esa-jahon   xalqlarining   eng   ilg'or   tajribasiga»   asoslanishi   bilan   birga   qonunlar
ustuvorligiga ham suyanadi.
Qonunlarning   ustuvorligi   tamoyili   shuni   bildiradiki,   qabul   qilingan Konstitutsiyamiz,   barcha   boshqa   qonunlar   hech   istisnosiz   hamma   tomondan
hurmat qilinishi va ularga rioya qilinishi kerak. Har bir fuqaro nafaqat qonunlar
talabini bilishi, ularga so'zsiz amal qilishi, balki boshqalarning ham qonunlarga
rioya   qilishlarini   nazorat   qilmog'i   demokratik   jamiyat   qurishning   talabiga
aylanadi.   Qonunlarning   ustuvorligini   ta'minlash   tamoyilining   mohiyatini   I.
Karimov   yana   quyidagicha   izohlaydi:   «Qonun   ustuvorligini   ta'minlash,   shaxs,
oila,   jamiyat   va   davlatning   huquq   va   manfaatlari   muhofazasini   kuchaytirish,
aholining  huquqiy  madaniyati   va  huquqiy  ongini   oshirish,  fuqarolarni  qonunga
bo'ysunish   va   hurmat   ruhida   tarbiyalash-bu   rivojlangan   bozor   iqtisodiyotiga
asoslangan   chinakam   demokratik,   huquqiy   davlat   va   erkin   fuqarolik   jamiyati
qurishning   nafaqat   maqsadi,   balki   uning   vositasi,   eng   muhim   sharti
hisoblanadi».
Kuchli   ijtimoiy   siyosat.   Bu   tamoyil   Islom   Karimov   asarlarida   nihoyatda
mukammal va atroflicha ishlab chiqildi. «Aholining muhtoi tabaqalarini   ijtimoiy
himoyalash   kechiktirib   bo'lmaydigan.   eng   ustuvor   vazifa. amaliy harakatlarning
eng asosiy qoidasi bo'lib qoldi va shunday bo'lib qoladi» deganda uning ijtimoiy
himova tamoyili o'z ifodasini topgan edi.
I.   Karirnovning   ijtimoiy   siyosat   konsepsiyasida   keng   qamrovli   himoya
mexanizmi   ishlab   chiqilgan.   Bu   mexanizm   bo'g'inlari   asosan   quyidagilardir:
ijtimoiy   himoyaning   huquqiy   bazasini   yaratish,   aholining   nogiron,   nafaqador,
ko'p   bolali   va   kambag'al   oilalari,   o'quvchi   yoshlarga   yordam   berish,   ish   bilan
vaqtincha   ta'minlanmagan   kishilarga   nafaqa   to'lash   va   ish   joylari   yaratish,
ma'lum   davrda   narxlarning   erkinlashuvini   to'xtatib   turish   va   asta-sekin   bozor
qonunlariga   moslashib  borishiga   yo'l   ochish,  boqimandalik  va  tekis   taqsimlash
illatlarini   batamom   tugatish,   pulning   qadrsizlanishini   to'xtatish,   iqtisodiy
islohotlarni   chuqurlashtirib   borish   asosida   iqtisodiyotning   tarkibiy   tuzilishini
tubdan   o'zgartirish   (bevosita   iste'mol   buyumlari   ishlab   chiqishga   yo'naltirilgan
iqtisodiyot barpo etish) va boshqalardir,
Kuchli   ijtimoiy   himoyalash   konsepsiyasi   ilmiy   jihatdan   muallifning
boshqa   sohalardagi   iqtisodiy   ta'limotlari   bilan   chambarchas   bog'liqdir.   Bu bog'liqlikni,   ya'ni   bozor   munosabatlarini   O'zbekistonda   barpo   etish-saqlash
ta'limotini   shunday   ta'riflaydi:i   «Samarali   ijtimoiv   siyosatni   iqtisodiyotni
barqarorlashtirish.   tarkibiy   o'zgarishlar.   bozor   munosabatlarini   bosqichma-
bosqich             joriy             etish   	          chora-tadbirlari   	          bilan   	          uyg'unlashtirib   	          amalga             oshirib   
borgan   taqdirdagina   ijtimoiv   sohaga   yo'naltirilgan   bozor   iqtisodiyotini
barpo   etish mumkin».
Doimiy   rivojlanib   va   boyib   boruvchi   ta'limot.
O'zbekiston Prezidenti  yaratgan bozor  iqtisodiyotiga o'tish ilmiy ta'limoti
boshqa   iqtisodiy   qarashlar,   g'oyalar,   ta'limotlardan   tubdan   farq   qiladi. Bu haqda
muallif   shunday   dedi:   «Mustaqil   rivojlanishning   o'tgan   davrini   umumlashtirish
va tahlil etish isloh qilishning O'zbekiston model! asosli  va   to'g'ri bo'lib chiqdi.
deb   aytish   uchun   to'la   asos   beradi.   bugun   uni   obro'li   xalqaro   iqtisodiv
tashkilotlar.   iahonning   ko'pgina   mamlakatlari   tan   olmoqda.   Eng   asosiysi-
hayotning o'zi uni tasdiqlamoqda'»
Prezidentimiz   O'zbekistonda   bozor   munosabatlarini   shakllantirish   ilmiy
konsepsiyasini   mamlakatimizda   olib   borilayotgan   keng   qamrovli   islohotlar
natijalari asosida yangi-yangi qoidalar bilan boyitib borayotir. U yuqorida qayd
qilingan   asarida   o'z   konsepsiyasi   ro'yobga   chiqishining   vositalarini   ham
aniqlashtirib   berdi.   Bular   quyidagilardir:   birinchidan.   inson   manfaatlarini
ro'yobga   chiqaruvchi   shart-sharoit   yaratish   orqaligina   islohotlar   amalga   oshadi;
hozirgi   sharoitda   «har   bir   oila   boy   bo'lsa,   davlat   boy   bo'ladi»   degan   qoidaga
rioya     qilinsa,     islohotlar     tezroq     samara     beradi;     ikkinchidan.
«mamlakatda   chinakam   o'rta   mulkdorlar   sinfi   shakllangan   taqdirdagina
islohotlar   sezilarli   samara   beradi,   mulkchilik   masalalari   hal   bo'ladi»;
uchinchidan.   «biz   ko'p   ukladli   iqtisodiyotni   vujudga   keltirish   vazifasini
qo'ymoqdamiz.   Bunda   ustuvorlik   xususiy   mulkka   —kichik   va   o'rta   biznesga
beriladi»;   to'rtinchidan.   qimmatbaho   qog'ozlar   bozorini   rivojlantirish,   pul
mablag'larini   qimmatbaho   qog'ozlar   bozoriga   jalb   etish,   aksiyalashtirish,   fond
bozorida   faol   qatnashish;   beshinchidan.   «Ishlab   chiqarishni,   iqtislodiyotda
vujudga     keltirilayotgan     huquqiy     doirada     o'zgartirib     borish».     Asosiysi, «bunday   o'zgarishlar   islohotlarning   o'ziga   kafolat   beradi»;   oltinchidan.
nodavlat sektordagi o'zgarislilarga doimo katta ahamiyat berib borish, qishloqda
bozor   mexanizmlarini   rivojlantirish,   dehqonda   sohibkorlik   hissini
uyg'otish;   yettinchidan.   iqtisodiyotning   hududiy   tuzilishini
takomillashtirib   borish,   hududiy   imkoniyatlardan   samarali   foydalanish;
sakkizinchidan. respublikani hayotiy muhim tovarlar bilan o'z milliy imkoniyati
hisobiga ta'minlashga ustuvorlik berib borish va boshqalar.
Perezidentimiz   tomonidan   ishlab   chiqarilgan   bu   besh   tamoyil   hayot
sinovidan o'tdi. Amaliy islohotlar jarayonida, xususan, XXI asr arafasi va uning
dastlabki   yillarida   mamlakatimizning   rivojlanishi   strategiyasi,   islohotlarni
chuqurlashtirish va jamiyatni yangilash borasidagi faoliyati-mizni jadallashtirish
maqsadida   bu   tamoyillar   Oliy   Majlisning   1-chaqiriq   XIV   sessiyasida   quyidagi
oltita ustuvor yo'nalish bilan to'ldirildi:
1. Mamlakat  siyosati,  iqtisodiy  hayotini,  davlat  va  jamiyat  qurilishini
yanada erkinlashtirish.
2. Jamiyat   ma'naviyatini   yanada   yuksaltirish.
3. Kadrlar   masalasini   muvaffaqiyatli   hal   qilish.
4. Xalq turmush darajasining izchil va barqaror o'sishi, aholini yanada
kuchli ijtimoiy himoya qilish.
5. Iqtisodiyotda   tarkibiy   o'zgarishlarni   ta'minlash.
6. Jamiyatdagi   barqarorlik,   tinchlik,   millatlar   va   fuqarolararo   totuvlikni,
sarhadlarimiz daxlsizligini, mamlakatimiz hududiy yaxlitligini ta'minlash. 2.2Bozor   munosabatlariga   o'tish   jarayonida   strategik   vazifalarining
amalga   oshirilishi
Respublikada   bozor   iqtisodiyotiga   o'tish   davrida,   iqtisodi-yotni
rivojlantirish   borasida   bir   qator   vazifalar   turadi.   Bular   xususiylashtirish   va
raqobatchilik muhitini shakllantirish
jarayonlarini   chuqurlashtirish;   makroiqtisodiy   barqarorlikka   erishish;
milliy   valyutani   mustahkamlash;   iqtisodiyot   tarkibiy   tuzilishini   tubdan
o'zgartirish;     ijtimoiy     kafolatlari     kuchli     bo'lgan     demokratik     davlatni
shakllantirish vazifalaridir. Bu vazifalarni amalga oshirishning nazariy va amaliy
asoslari   hamda   ustivor   yo'nalishlari   Prezidentimiz   I.A.   Karimovning
«O'zbekiston   iqtisodiy   islohotlarni   chuqurlashtirish   yo'lida»   kitobida
ifodalab  berilgan.
Bozor   munosabatlariga   o'tish   davrida   davlat   mulkini   xususiylashtirish
natijasida ikkita asosiy vazifa hal qilinadi:
Birinchidan,   davlat   ixtiyorida   bo'lgan   mulk   o'zining   haqiqiy   xo'jayinlari
qo'liga topshiriladi.
Ikkinchidan,   ko'p   ukladli   iqtisodiyot   va   rag'batlantiruvchi   raqobatchilik
muhiti vujudga keltiriladi.
Mulkni   haqiqiy xo'jayinlari  qo'liga  topshirish  tadbirkorlik  faoliyatini   olib
borish   uchun   keng   imkoniyatlar   yaratilishini   bildiradi.   Raqobatchilik   muhitini
vujudga   keltirish   esa,   eng   av-valo,   mulkning   davlat   monopoliyasi   ekanligiga
barham   berish   va   bir   xil   mahsulot   ishlab   chiqaruvchi   (xizmat   ko'rsatuvchi),
ammo   mulkchilikning   turli   shakllariga-davlat,   jamoa,   xususiy   va   boshqa
shakllariga asoslangan ko'pdan-ko'p korxonalar tashkil qilishdan  iborat.
Xususiylashtirish   jarayonida   mulkchilik   shakllari   o'zgarishi   bilan   birga,
yagona   xalq   xo'jalik   kompleksi   sharoitida   tarkib   topgan   tor   ixtisoslashgan
tarmoq   monopoliya   tuzilmalariga   barham   berish   imkoniyati   ham   tug'iladi.
Monopoliyalashtiril-gan   tuzilmalarni   xususiylashtirishda   ishlab   chiqarishning
o'zini   nisbatan   ixchamlashtirish,   korxonalarni   texnikaviy,   texnologik   va
tashkiliy-iqtisodiy   jihatdan   qayta   o'zgartirish   loyihalarini   ishlab   chiqish   zarur bo'ladi.
Tashabbuskorlikka   asoslangan,   shuningdek,   turli   xil   koop-erativlar,
shirkatlar, ma'suliyati cheklangan jamiyatlar ko'rinishidagi yangi kichik va o'rta
korxonalarni   tashkil   qilish   iqtisodiyotning   davlatga   qarashli   bo'lmagan   qismini
shakllanti-rishning ikkinchi qudratli jarayonidir.
O'z-o'zidan   aniqki,   bozor   iqtisodiyoti   sharoitida   ham   davlat   korxonalari
saqlanib   qolib,   iqtisodiyotda   sezilarli   rol   o'ynayveradi.   Shu   sababli,   bunday
korxbnalar   uchun   ularning   bozor   sharoitlariga   moslashuviga   imkon   beradigan
xo'jalik   yurit-ish   mexanizmini   ishlab   chiqish   talab   qilinadi,   ular   tijoratlashtiri-
ladi, ya'ni foyda uchun ishlaydigan korxonalarga aylantiriladi.
Iqtisodiyotni   barqarorlashtirish   bozor   munosabatlarini   shakllantirish
yo'lidagi muqarrar jarayondir. U eng awalo tanglik holatlariga barham berishga
qaratiladi.   Tanglik   holati   inqirozga   uchrashning   oldini   olish   uchun   ishlab
chiqarish,   chiqarilayotgan   tovar   -va   xizmatlarning   sifati   va   turini   o'zgartirish
yuzasidan   chora-tadbirlar   ko'rishga   undaydi,   ishlab   chiqarish   xarajatlarini
kamaytirishga,   mahsulotning   sifati   va   iste'mol   xossalarini   yaxshilashga,   uning
raqobatga   bardosh-ligini   oshirishga   majbur   qiladi.   Bularning   barchasi   pirovard
natijada   bozorda   talab   va   taklif   o'rtasida   qulay   muvozanatni   ta'minlashga   olib
keladi. Kengroq ma'noda barqarorlashtirish - bu eng awalo, makroiqtisodiyotda
muvozanatni   saqlash,   ishlab   chiqarishning   keskin   pasayishiga   va   ommaviy
ishsizlikka yo'l qo'ymaslikdir. Shuningdek, u pul qadrsizlanishining oldini olish,
to'lov   balansini   bir   me'yorda   saqlash   sohasida   aniq   maqsadni   ko'zlab   olib
boriladigan davlat siyosatidir.
Jahon tajribasida barqarorlashtirish siyosatini amalga oshirishda bir necha
xil   yondashuvlar   tarkib   topgan.   Bulardan   birinchisi   monetar   yondashuv   deb
ataladi.   U   pulning   qadr-sizlanish   darajasini   pasaytirib   turishga,   pul   massasini
hamda   to'lovga   qodir   bo'lgan   jami   talabni   keskin   kamaytirish   hisobiga   pul
muomalasini   barqarorlashtirishga   asoslanadi.   Bu   yon-dashuvning   kamchiligi
shuki,   u   ishlab   chiqarishning   jismoniy   hajmi   kamayishiga   va   investisiya
faoliyatining to'xtab qolishiga olib keladi. Ikkinchisi   -   ishlab   chiqarish   va   tadbirkorlik   faoliyatini   rag'batlantirishga,
tarkibiy   o'zgartirishlarni   amalga   oshirishga   yordamlashish,   iqtisodiyotda
nomutanosibliklarga   barham   berishga   asoslangan   yondashuv.   Bunda   bir
me'yordagi   qattiq   moliyaviy   va   pul-kredit   siyosati   tovar   bilan  qoplashning
iloji bo'lmagan ortiqcha talablarni cheklash bo'yicha tadbirlar bilan uzviy bog'lab
olib boriladi.
Respublikada   o'tish   davrida   makroiqtisodiy   barqarorlikka   erishishda
ikkinchi   yondashuvga   ustunlik   beriladi.   Bu   ishlab   chiqarishning   ilg'or
tuzilmasiga   erishish   uchun   ustunlikka,   is-tiqbolga   ega   bo'lgan   tarmoqlar   va
ishlab   chiqarishlarni   har   to-monlama   rag'batlantirish,   eng   muhim   bo'g'inlarni
aniqlash   (neftn,   energetika,   don,   paxtani   qayta   ishlash   sanoati   va   h.k.)   va   shu
orqali   iqtisodiyotni   tarkiban   qayta   tashkil   qilish   bo'yicha   amalga   oshiriladigan
yondashuvdir.   Boshqalardan   ustun   hisoblangan   yetakchi   tarmoqlar   belgilab
olinishi   bilan   birga,   ularning   ichki   tuzilishini   qayta   o'zgartirish   ham   hisobga
olinadi.
Barqarorlashtirish   dasturini   ishlab   chiqishda,   muvozanatga   keltirilgan
monetar siyosat  asosiy tarmoqlar va ishlab chiqarishlarni  tarkiban qayta tashkil
qilishni qo'llab-quwatlash siyo-sati bilan birga qo'shib olib borilishi  zarur.
Ana   shu   yondashuvlar   negizida   iqtisodiy   barqarorlikka   erishishning
asosiy mezonlari quyidagilardan iborat bo'ladi:
1) ishlab   chiqarish   hajmining   qisqarishiga   yo'l   qo'ymaslik;
2) boshqalardan ustun bo'lgan tarmoqlarda ishlab chiqar-ishni
yuksaltirish uchun qulay sharoitlarni vujudga keltirish va rag'batlantirish;
3) davlat byudjeti va korxonalar moliyaviy ahvolining
barqarorligini ta'minlash;
4) pulning   qadrsizlanishini   to'xtatish;
5) to'lov   balansi   va   davlat   valyuta   rezervlarining   hola-tini   yaxshilash;
6) muvozanatlashtirilgan   ijtimoiy   siyosat   asosida   aholi   tur-mush
darajasini yaxshilash.
Byudjet   intizomiga   rioya   qilish   va   uning   kamomadini   cheklash barqarorlashtirishning   hal   qiluvchi   omillaridan   biridir.   Bunda   soliq   tizimini
takomillashtirish   muhim   ahamiyat   kasb   etadi.   Hozirgi   bosqichda   iqtisodiyotni
barqarorlashti-rishda   kredit-bank   tizimini,   pul   muomalasini   mustahkamlash,
valyuta munosabatlarini tartibga solish ham alohida o'rin tutadi.
Bozor   munosabatlariga   o'tish   davrida   milliy   valyutani   mustahkamlash
umummilliy   vazifa   hisoblanadi.   Shu   sababli,   milliy   valyutaning   barqarorligi,
uning ichki bozorda erkin almashinuvini ta'minlash uchun respublikada bir qator
dastur-larni amalga oshirish ko'zda tutiladi.
Birinchidan,   milliy   valyutaning   tovar   (xizmat)   lar   bilan   barqaror
ta'minlanishiga   erishish.   Bunda   bozorni   iste'mol   mollari   bilan   to'ldirish   va
ularning   umumiy   hajmida   respublikada   ishlab   chiqariladigan   mahsulotlar
hissasini oshirib borish hal qiluvchi o'ringa ega bo'ladi.
Ikkinchidan,   yetarli   barqaror   valyuta   zaxiralariga   ega   bo'lish.   Bunga
respublika   eksport   imkoniyatini   kengaytirish,   korxonalarni   eksport   uchun
mahsulot   ishlab   chiqaradigan   korxonalarga   aylantirish   va   ulaming   jahon
bozoridagi mavqeini oshirish orqali erishiladi.
Uchinchidan,   ishlab   topilgan   har   bir   so'mni   qadrlash   va   xalq   xo'jaligiga
sarflangan har bir so'mning foyda bilan qay-tishiga erishish. Buning uchun qat'iy
moliya-kredit siyosatini izchillik bilan o'tkazish zarur.
To'rtinchidan,   pul   qadrsizlanishiga,   inflyasiyaga   qarshi   puxta   o'ylangan
siyosat o'tkazish. Bunda ichki bozorni mollar bilan to'ldirish, naqd pul va kredit
emissiyasining   o'sishiga,   aholi   qo'lida   pulning   harakatsiz   turib   qolishiga   yo'l
qo'ymaslik birinchi darajali ahamiyatga ega.
Respublikaning   bozor   iqtisodiyotiga   o'tishida   iqtisodiyot   tarkibiy
tuzilishini o'zgartirish vazifasi butunlay yangi xalq xo'jalik kompleksini bunyod
etishga qaratiladi. Bu esa iqtiso-diyotning tarmoq va hududiy tuzilishini, ishlab
chiqarilayotan  mahsulot, eksport  va import  tarkibini  qayta qurish, shuning-dek,
eng   muhim   makroiqtisodiy   va   takror   ishlab   chiqarish   nis-batlarini   tartibga
solishni talab qiladi. Bozor   iqtisodiyotiga   o'tishning   hozirgi   bosqichida   mam-lakatni
modernizasiyalash   va   isloh   etish   asosiy   strategik   vazifaga   aylandi,   Bu   borada
amalga   oshirilishi   lozim   bo'lgan   quyidagi   ustuvor   vazifalar   mamlakatimiz
Prezidenti   I.Karimovning   Oliy   majlis   Qonunchilik   palatasi   va   Senatining
qo'shma majlisidagi ma'ruzasida belgilab berildi:
- birinchidan,   bozor   islohotlarini   chuqurlashtirish   va   iqti-sodiyotni
yanada erkinlashtirish;
- ikkinchidan,   xususiy   tarmoqning   jadal   rivojlanishini,   un-ing
mamlakat iqtisodiyotidagi ulushi ko'payishini ta'minlash;
- uchinchidan,   kichik   biznes   va   fermerlikni   rivojlantirish   borasidagi
ishlarni chuqurlashtirish va ko'lamini kengaytirish;
- to'rtinchidan,   bank   va   moliya   tizimlaridagi   islohotlarni
chuqurlashtirish;
- beshinchidan,   uy-joy   kommunal   xo'jaligini   isloh   qilish;
- oltinchidan,   soliq   siyosatini   yanada   takomillashtirish. 13
  Shunday   qilib,
Respublikada   iqtisodiy   islohotlarni   amalga
oshirish   iqtisodiyotda   yangi   bozor   munosabatlariga   asos   soladi,   iqtisodiy
faoliyat   erkinligi   va   tadbirkorlikni   namoyon   etish   uchun  sharoit   yaratib  beradi,
ijtimoiy-ma'naviy sohadagi ijti-
moiy   kafolatlarni   mustahkamlaydi.
Bozor   iqtisodiyotiga   o'tishning   besh   tamoyili.
Konsepsiya   muallifi   Islom   Karimov   qayd   etgan   ediki,   «O'zbekistonda
bozor   munosabatlariga   o'tishning   o'ziga   xos   yo'lini   varatish   uchun   zamin   vo'q
emas. Sharqda odamlar azaldan savdo-sotiq bilan shug'ullanganlar. Shu   boisdan.
bu verda bozor  sharoitida rivoilanishning o'z tarixiv tairibasi   mavjud' ». Muallif
xalqimizning   o'z   milliy   tarixiy   tajribasiga   asoslanib,   o'zining   besh   tamoyilini
yaratdi.   Su   tamoyillar   iqtisodiyot   ta'limotlar   tarixiga   haqiqatdan   ham   yangilik
bo'lib kirdi. XULOSA.
Bozor   iqtisodiyotiga   o'tish   davrining   umumiy   mazmuni   iqtisodiy
munosabatlarning   alohida   unsurlarini   isloh   qilish   yoki   iqtisodiy   siyosatga
tuzatishlar   kiritish   emas,   balki   butun   iqtisodiy   munosabatlar   tizimini
o'zgartirishdan   iboratdir.   O'tish   davri   quyidagi   me'zonlar   bilan   tavsiflanadi:
sikllilik   (jamiyatda   u   yoki   bu   tarkibiy   o'zgarishlarni   qaytarilib   turishligi),
beqarorlik   (turli   xil   jamiyat   kuchlarining   kurashi   va   o'zaro   ta'siri),   muqobillik
(islohotlar   va   rivojlanish   yo'llarining   tanlash   imkoniyati),   tarixiylik   (eski
tizimning   yo'qolib   ketishi,   o'rniga   boshqa   tizimning   vujudga   kelishi,   uning
rivojlanishi).
Iqtisodiy   islohotlar   iqtisodiyotda   tub   o'zgarishlarni   amalga   oshirishga
qaratilgan tadbirlar majmui.
Iqtisodiy   uklad   -   turli   mulkchilikka   asoslangan   xo'jalik   yu-ritishning
shakllari va turlari.
Iqtisodiyotni erkinlashtirish - nima va qancha ishlab chiqarishni, qayerga,
qanday   narx   sotishni   tadbirkorning   o'zi   belgilashi   uchun   imkon   berish.
Iqtisodiyotning   barcha   sohalari   va   tarmoqlarini   erkinlashtirish,   xo'jalik
yurituvchi   sub'ektlarning   erkinligi   va   mustaqilligini   ta'minlash,   tadbirkor-lik
faoliyatini rivojlantirish uchun barcha shart-sharoitlarni yaratish demakdir.
Islohotlar   konsepsiyasi   --   ijtimoiy—iqtisodiy   islohot-larning   asosiy
maqsad   va   yo'nalishlari,   uni   amalga   oshirishning   vazifa-lari   va   strategik
yo'llarining umumiy g'oyasidir.
Iqtisodiyotni   barqarorlashtirish   -   tanglik   holatlariga   bar-ham   berish
asosida makroiqtisodiy muvozanatlikni saqlash va ishlab chiqarishni yuksaltirish
uchun shart-sharoitlarni vujudga keltirishdir. Foydalanilgan adabiyotlar
1. Tojieva Z.N., Do smonov F.А. Demografiya. – Toshkent, 2020. 12 b. 2.ʼ
2. Abdurahmonov. Q.X., X.X. Abduramonov. Demografiya. – T.: Noshir, 
2011. 
3.  Demografiya. Sovremennoe sostoyanie i perspektivы razvitiya: Ucheb. 
posobie/ Pod red. D.I. Valenteya. – M.: Vыsshaya shkola, 2022. – S.259. 
4.  Sovi А. Mifologiya nashego vremeni. – M.: Progress, 2020. – C.103 
5. Sovremennaya demografiya /Pod red. Kvashi А.Ya., Iontseva V.А. − M.:
6. Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti nazariya va amaliyot. – T.: “Fan”
nashriyoti – 2019 y. 
Internet saytlar
7. O zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo mitasi www.stat.uz- rasmiy 	
ʼ ʼ
veb sayti
8. https://uz.wikipedia.org/  
9. https://azkurs.org/ Bozor iqtisodiyotiga o'tishning “O'zbek modeli” va 
uning o’ziga xos xususiyatlari
10. https://www.iloencyclopaedia.org/uz
11. https://qabul.bfa.uz/  
12. https://mehnat.uz/oz/pages/korrupsiyaga-qarshi-kurashish
13. https://kun.uz/uz/news/2021/10/30/ Bozor iqtisodiyotiga o'tishning “O'zbek
modeli” va uning o’ziga xos xususiyatlari
14. https://my.gov.uz/oz/life-situations/2
15. https://lex.uz/docs/-51887?ONDATE=11.05.2019
Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Iqtisodiy o‘sish omillari va tiplari
  • Qayta ishlash korxonalarida mahsulot ishlab chiqarish va sotish
  • Tayvan soliq tizimi (Referat)
  • O‘zbekistonda eksport salohiyatini oshirish yo‘llari
  • O‘zbekistonda eksport salohiyatini oshirish yo‘llari

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский