Дата регистрации 22 Май 2023
73 ПродажBromatometriya, xloryodometriya, nitritometriya usullarini qo’llanishi
![sulgin, sulfadimezin, natriy sulfamil, urotropin, etazol va boshqalar tahlil qilinadi.
Masalan : temir (II) ni nitritometrik aniqlash quyidagi reaksiyaga asoslangan
Fe 2+
+ NO
2 -
+ 2N +
= Fe 3+
+ NO + N
2 O
Reaksiyada muvozanatni chapdan o’nggatomon siljitish uchun titrlashni
EDTA kompleksoni ishtirokida olib boriladi.
Misol 2. Streptotsidni massasini nitritometrik usulda aniqlash.
a = Estr * NV
NaNO2 / 1000
Estr = MM
indikator - treopolin «OO» va metilen ko’ki aralashmasi
( qizil – binafsha rangdan havo ranggacha titrlanadi).
Usul seriy (IV) ionlarini kislotali sharoitda seriy (III) ionlarigacha
qaytarilishiga asoslangan.
Se 4+
+ e -
= Se 3+
E o
= 1,44 v E = MM Usulning titranti . Usulda
titrant sifatida 0,1 N seriy (IV) sulfatning kislotali eritmasi ishlatiladi. Titrantni 2
xil usulda tayyorlanadi.
1- usul : 500 sm 3
suvga 28 sm 3
konsentrik sulfat kislotani aralashtirib unda
40,4 g Ce(SO
4 )
2 ∙ 4N
2 O eritiladi. Eritma sovutilgach, 1000 sm 3
hajmgacha
suyultiriladi.
2-usul : 65 g (NH
4 )
4 [Ce(SO
4 )
4 ] ∙ 2N
2 O 1 mol/dm 3
ekvivalent molyar
konsentratsiyali sulfat kislotada eritilib 1000 sm 3
gacha suyultiriladi.
Tayyorlangan Ce(SO
4 )
2 kislotali eritmasini yodometrik usulda yoki Na
2 C
2 O
4
bilan standartlanadi.
17](https://docx.uz/documents/0387ddb9-6735-4840-9db6-ef14efe54414/page_17.png?v=3)
![KbrO
3 + 5KBr + 6HCl = 3Br
2 + 6KCl + 3H
2 O
Reaksiyada ajralib chiqqan Br
2 , ko’pchilik organik moddalar fenol, rezorsin,
timol, salitsil kislotasi va uning natriyli tuzi bilan bromlanish reaksiyasiga
kirishadi. Masalan fenoli bevosita usulda aniqlash: C
6 H
5 OH +3 Br
2 = C
6 H
2 OHBr
3
+ 3HBr
tribromfenol
Efen = M/6
Ishlash texnikasi:
0,1 g. fenol issiq suvda eritiladi va ustiga 10-20 ml 2n.HCl 100-150 ml suv +
10 ml 20% KBr, 2-3 tomchi metiloranj solinadi hamda issiq eritmani 0,1n. KbrO
3
eritmasi bilan titrlanadi. Ekvivalent nuqtada indikator metiloranj rangsizlanadi [5].
Efen NV
KbrO3 100
% fen = -----------------------
1000 a
Davlat Farmakopeyasi bo’yicha, fenol va uning hosilalari qoldiqni titrlash
usulida miqdori aniqlanadi. Masalan natriy salitsilatni massasini aniqlash.
1.KbrO
3 + 5KBr + 3H
2 SO
4 = 3Br
2 + 3K
2 SO
4 + 3H
2 O
2.
3. Br
2 + KJ = J
2 + KBr
4. J
2 + 2Na
2 S
2 O
3 = 2NaJ + Na
2 S
4 O
6 Hisoblash:
Эсал ( НВ KbrO
3 / НВ На
2 С
2 О
2 )
g Сал Na Na 1000 E Cal Na m/6 Ishlash texnikasi:
Salitsilat natriy solingan og’zi berk idishga ma’lum xajmda KbrO
3 , ustiga
0.5 g Kbrva (1:4) konsentrik H
2 SO
4 qo’shiladi hamda bir pastga qo’yib qo’yiladi.
Bu vaqtda ajralib chiqqan brom salitsilat natriy bilan bromlanish reaksiyasiga
10](https://docx.uz/documents/0387ddb9-6735-4840-9db6-ef14efe54414/page_10.png?v=3)
![J
2 + 2 OH- = JO -
+ J -
= H
2 O
гипойодид
Kuchli kislotali sharoitda esa HJ hosil bo’lib, yorug’lik va O
2 ta sirida‟
parchalanadi
4 HJ + O
2 = 2 H
2 O + 2 J
2
Usulning indikatori . Yodimetriyada indikator sifatida kraxmal qo’llanadi.
Titrlashni oxirgi nuqtasini (TON) aniqlashda 2 xil usuldan foydalaniladi [10].
1. Indikatorsizusul - J
2 eritmasining ortiqcha tomchisi eritmani to’q –sariq
rangga bo’yaydi. Yoki yod SCl
4 , SNCl
3 ga ekstraksiyalanganda ekstrakt binafsha
rangda bo’ladi.
2. Indikatorliusul - 1% kraxmal (maxsus indikator) eritmasi bilan yod ko’k
rang hosil qiladi.
Qo’llanishi. Usulda qaytaruvchilar, suvni K.Fisher usulida aniqlash hamda
farmatsevtik preparatlardan analgin, askorbin kislotasi, penitsillin, formaldegid va
boshqa moddalar aniqlanadi. Masalan qoldiqni titrlash usulida formaldegidni
aniqlash.
CH
2 O +I
2 + 3NaOH → HCOONa +2NaI + 2H
2 O ort
3I
2 +6NaOH → NaIO
3 +5NaI +3H
2 O qold
NaIO
3 +5NaI +N
2 SO
4 → 3I
2 + Na
2 SO
4 + 3H
2 O
I
2 + 2Na
2 S
2 O
3 → 2NaI + Na
2 S
4 O
6
14](https://docx.uz/documents/0387ddb9-6735-4840-9db6-ef14efe54414/page_14.png?v=3)
![5. Oq streptotsitning massasi hisoblanadi. 1 mol streptotsidning bromlash
uchun 2 mol brom sarflanadi, shuning uchun hisoblashda quyidagi formula
qo‘llaniladi:
Streptotsidning umumiy massasini aniqlash uchun mstr. Qiymatini 10 ga
ko‘paytiriladi, chunki titrlash uchun eritmaning 1/10 qismi olingan edi [2].
Usul asosida quyidagi reaksiya yotadi.
BrO
3 -
+ 6H +6 e
Br -
+ 3H
2 O
E KbrO
3 = М 28
Usulning titranti. Usulda titrant sifatida 0,1N KbrO
3 eritmasi ishlatiladi.
Tirtantni kimyoviy toza, qayta kristallangan KbrO
3 tuzidan aniq tortim bo’yicha
tayyorlanadi.
Э
KbrO 3 N W a * 1000
a KbrO
3 * 1000 N KbrO 3 * Э W ;
Tizimni oksidlanish – qaytarilish potensiali:
Е 0 BrO
3 -
* 6 H +
= 1,44 в
Br * 3 H
2 O
Bromat ioni, normal oksidlanish – qaytarilish potensiali 1,44 voltdan kichik
bo’lgan birikmalarni oksidlaydi.
0,1n 1000 sm 3
KbrO
3 eritmasini tayyorlash.
Agar olingan KbrO
3 toza bo’lsa, undan tortim olib, titrlangan eritma
tayyorlanadi.
NW
83Э
KBrO](https://docx.uz/documents/0387ddb9-6735-4840-9db6-ef14efe54414/page_8.png?v=3)
![g KbrO 3 * 1000
Tortim bo’yicha normal konsentratsiyasi hisoblanadi:
g / 1000
N KbrO
3 -
Э /W
KbrO
3 eritmasini normal konsentratsiyasini yodometrik usulda aniqlash [3].
KbrO
3 juda ham toza bo’lmasa, u holda uning taxminiy konsentratsiyasi
yodometrik usulda aniqlanadi. Masalan, taxminan 0,1 n. 1000sm 3
KbrO
3 eritmasi
tayyorlanadi, undan 20sm 3
titrlash kolbasiga solinib, 1g KJ + 10 -15 sm 3
2n. HCl,
so’ngra 10 minut qorong’i joyga qo’yib qo’yiladi. Ajralib chiqqan iodni
konsentratsiyasi ma’lum bo’lgan Na
2 S
2 O
3 eritmasi bilan titrlanadi. Reaksiya
sxemasi:
KbrO
3 + 6KJ +6HCl = KBr + 3J
2 +6KCl + 3H
2 O
J
2 + 2Na
2 S
2 O
3 = 2NaJ + Na
2 S
4 O
6 Indikator kraxmal.
Usulning indikatori . Usulda indikator sifatida m.o yoki m.q qo’llanadi t.o.n
da 1 tomchi ortiqcha bromat ionlari bromid ionlari bilan reaksiyaga kirishib, erkin
bch
2 xosil qiladi va metiloranjni rangsizlanadi [4].
KbrO
3 + 5KBr + 6HCI = 3Br
2 + 6KCI + 3H
2 O
usul asosida quyidagi reaksiya yotadi:
Br
2 = 2 e= 2 Br
Э
Br 2 = M E 0
= 1,09 в
Usulning titranti : brom eritmasi beqaror va zaxarli bo’lib, titrant sifatida
to’g’ridan-to’g’ri qo’llab bo’lmaydi. Uni bromat-bromid (kbro
3 +kbr)
aralashmasidan xosil qilinadi.
9](https://docx.uz/documents/0387ddb9-6735-4840-9db6-ef14efe54414/page_9.png?v=3)
![kolbasining belgisigacha yetkaziladi. Konussimon kolbaga byuretkadan 20 ml
kaliy bromat eritmasi quyiladi, ustiga 0,5 g KBr, 10 ml oq streptotsit eritmasi va
10 ml 2 n NC1 eritmasi qo‘shiladi. Kolba shliflangan tiqin bilan bekitiladi va
eritma 10 daqiqa davomida qorong‘i joyda saqlanadi. So‘ngra eritmaga 1 g kaliy
yodid va 5 ml xloroform qo‘shib, yana 10 daqiqa davomida, ya’ni yod to‘liq
ajralib chiqqunga qadar eritma qorong‘i joyda saqlanadi [1]. Ajralib chiqqan yod
xloroform qavati rangsizlangunga qadar 0,1 n li Na2S2O3 eritmasi bilan
titrlanadi.Eritmadagi oq streptotsidning massa ulushi quyidagicha topiladi:
1. Kaliy bromatning massasi quyidagi formula yordamida topiladi:
2.Kaliy bromat bilan kaliy bromi d orasida gi reaksiya natijasida hosil
bo‘lgan bromning massasi topiladi. Reaksiya tenglamasiga ko‘ra, 1 mol
KbrO3reaksiyaga kirishganda 3 mol Br2 hosil bo‘lganligi uchun:
Bunda MBr2 – bromning molar massasi; M KbrO3 –KbrO3 ning molar
massasi.
2. Reaksiyaga kirishmasdan qolgan bromning massasi quyidagi formula bilan
aniqlanadi:
4. Oq streptotsit bilan reaksiyaga kirishgan bromning massasi
quyidagicha topiladi:
7](https://docx.uz/documents/0387ddb9-6735-4840-9db6-ef14efe54414/page_7.png?v=3)
![Masalan:As
2 O
3 ni massasini to’g’ri titrlash usulida
aniqlash.
Eslatma: bevosita titrlash usulida kraxmal titrlash
boshida qo’shiladi.
2. Na
2 S ni massa ulushini qoldiqni titrlash usulida
aniqlash.
Na
2 S + J
2 = 2 NaJ + S -
Usulning titranti: Usulda titrant sifatida 0,1 N yod eritmasi qo’llanadi. Yod
eritmasi beqaror bo’lib, u tezda sublimatsiyalanadi. Uni qorong’u joyda, qo’ng’ir
idishda va sovuq sharoitda saqlanadi. Shularni hisobga olib, yod eritmasidan
taxminiy konsentratsiyada eritma tayyorlab, Na
2 S
2 O
3 yoki As
2 O
3 bilan
standartlanadi [9].
Usulni o’tkazish shart-sharoitlari:
Yodimetrik titrlashni olib borish uchun quyidagi
sharoitlarga rioya qilish kerak.
1. Yodimetrik titrlashni sovuq sharoitda olib boriladi.
Bundan tashqari harorat ko’tarilganda kraxmalni
sezgirligi kamayadi.
2. J
2 /2J -
redoks juftlikning standart potensiali kichik bo’lgani uchun
yodimetrik reaksiyalar qaytar va oxirigacha bormasligi mumkin. Reaksiya to’liq
borishi uchun titrlashni barqaror kompleks hosil qiluvchi modda bilan bog’lash
zarur. Masalan:
2Fe 2+
+ J
2 = 2Fe 3+
+ 2J -
Bu reaksiyada Fe 3+
ionlarini komplekson (EDTA) bilan bog’lansa,
muvozanat chapdan o’ngga siljiydi. Ya ni Fe‟ 2+
ionlari Fe 3+
ioniga oksidlanadi.
3. Yodimetrik titrlashni kuchsiz kislotali, neytral yoki juda kuchsiz ishqoriy
sharoitlarda (Rn<8) olib boriladi. Aks holda:
ishqoriysharoitda (Rn>9) gipoyodidionihosilbo’lib,
titrlashnixatoliginioshiradi.
13](https://docx.uz/documents/0387ddb9-6735-4840-9db6-ef14efe54414/page_13.png?v=3)
![1.4.Nitritometriya usulini qo’llanishili va o’tkazish tartibi
Ishdan maqsad: Nitritometrik titrlash usuli va uning aromatik aminlarni
miqdoriy tahlilida qo llanilishi xaqida tushuncha berish. ‟
Mavzuning qo`yilishi: Nitritometrik titrlash usulida ko pgina anorganik
‟
qaytaruvchilar (Sn (II), Fe (II), Sb(III), As(III)) hamda tarkibida aminoguruh
tutgan dorivor preparatlar (streptotsid, sulfatsil, norsulfazol va boshqalar)ning
miqdorini aniqlash mumkin. Dori moddalarining tasvirlanishi, sifat reaksiyalari,
miqdoriy tahlili (NaNO
2 , KBr). Aminokislotalar guruhiga kiruvchi dori moddalar
tahlilida muhim ahmiyatga ega.
Ishni bajarish uchun namuna
Aniq tortim bo’yicha NaNO
2 ning 0,05 N 250,00 sm 3
eritmasini tayyorlash.
NO
2 -
oksidlovchi bo lib, kislotali sharoitda azot (II) oksidigacha qaytariladi:
‟
NO
2 -
+2H +
+1e = NO + H
2 O E 0
NO2-/NO = 0,98 V
Usul noorganik qaytaruvchi moddalarning taxlili bilan birga tarkibida
birlamchi va ikkilamchi aromatik amino guruh saqlagan organik moddalar
tahlilida ham qo llanadi.
‟
R-NH
2 + NaNO
2 + 2HCl = [R-N +
N]Cl + NaCl + 2H
2 O
Э NaNO2= M =69 ; Э R-NH2 = M Tortimni hisoblash:
Э N W
g
NaNO 2 0,86g 1000
Nazorat eritmasidagi streptotsidni massasini aniqlash. Farmatsevtik tahlilda
tarkibida –NH
2 , =NH saqlagan sulfanilamid preparatlari, aromatik aminokislotalar
qatori, diamin va boshqa guruhlarni saqlaydigan preparatlarni aniqlash keng
qo llaniladi. Jumladan streptotsidni aniqlash:
‟
H
2 N NH
2 +NaNO
2 + 2 H Cl
N Cl + NaCl + 2H
2 O
Э str.= M =172
15O
2 S
O
2 SH
2 N N +](https://docx.uz/documents/0387ddb9-6735-4840-9db6-ef14efe54414/page_15.png?v=3)
![kirishadi. Ortib qolgan brom ustiga 10% KJ dan qo’shiladi. Bunda ajralib chiqqan
iodni Na
2 S
2 O
3 eritmasi bilan titrlanadi. Indikator xloroform [6].
Usulda quyidagi asosiy reaksiya yotadi:
usulda titrant sifatida 0,1n. k
2 cr
2 o
7 eritmasi ishlatiladi. Titrantni aniq tortim
bo’yicha eritmasi tayyorlanadi.
Xosilbo’lganeritmanistandartlanmaydi,
chunkiK
2 Cr
2 O
7 turg’unvaboshlang’ichmoddagaqo’yilgantalabgajavobberadi.
Usulda indikatorlar sifatida difenilamin, difenilaminosulfo kislota, fenilantranil
kislota va boshqa redoks indikatorlar qo’llaniladi.
Usul asosida quyidagi reaksiya yotadi:
Usulning titranti : brom eritmasi beqaror va zaxarli bo’lib, titrant sifatida
to’g’ridan-to’g’ri qo’llab bo’lmaydi. Uni bromat-bromid (kbro
3 +kbr)
aralashmasidan xosil qilinadi.
KbrO
3 + 5KBr + 6HCl = 3Br
2 + 6KCl + 3H
2 O
Reaksiyada ajralib chiqqan Br
2 , ko’pchilik organik moddalar fenol, rezorsin,
timol, salitsil kislotasi va uning natriyli tuzi bilan bromlanish reaksiyasiga
kirishadi. Masalan fenoli bevosita usulda aniqlash: C
6 H
5 OH +3 Br
2 = C
6 H
2 OHBr
3
+ 3HBr
tribromfenol
Efen = M/6
Ishlash texnikasi:
0,1 g. fenol issiq suvda eritiladi va ustiga 10-20 ml 2n.HCl 100-150 ml suv +
10 ml 20% KBr, 2-3 tomchi metiloranj solinadi hamda issiq eritmani 0,1n. KbrO
3
eritmasi bilan titrlanadi. Ekvivalent nuqtada indikator metiloranj rangsizlanadi.
Davlat Farmakopeyasi bo’yicha, fenol va uning hosilalari qoldiqni titrlash
usulida miqdori aniqlanadi. Masalan natriy salitsilatni massasini aniqlash [8].
1.KbrO
3 + 5KBr + 3H
2 SO
4 = 3Br
2 + 3K
2 SO
4 + 3H
2 O
2. Br
2 + KJ = J
2 + KBr
3. J
2 + 2Na
2 S
2 O
3 = 2NaJ + Na
2 S
4 O
6 Hisoblash:
Эсал ( NV KbrO 3 / NV Na 2 S 2 O 2 )
11](https://docx.uz/documents/0387ddb9-6735-4840-9db6-ef14efe54414/page_11.png?v=3)
Bromatometriya, xloryodometriya, nitritometriya usullarini qo’llanishi 24 bet