Dialog va uning turlari - Falsafa - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	28000UZS
Hajmi	384.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	29 Oktyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Falsafa

Sotuvchi

Benjamin Franklin

Ro'yxatga olish sanasi 29 Oktyabr 2024

5 Sotish

Dialog va uning turlari

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI
O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI
FALSAFA YO‘NALISHI
MANTIQ TARIXI VA NAZARIYASI FANIDAN
KURS ISH
MAVZU: Dialog va uning turlari
BAJARDI: ________________________
QABUL QILDI: ________________________

Toshkent 2024
O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ
OLIY TA’LIM FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG BEK NOMIDAGI
ʻ
O ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
ʻ
IJTIMOIY FANLAR FAKULTITETI
FALSAFA YO NALISHI
ʻ
“Mantiq tarixi va nazariyasi” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Dialog va uning turlari

Ilmiy rahbar: Shukurov Akmal
Bajardi: Jalolxujayeva Shoxida

Toshkent 2023
MUNDARIJA:

KIRISH …........................................................................................ 3 - 4
I BOB Dialog nima?.......……………………………... ……….. 5
1.1 Shaxslararo muloqot……. ………………………………. 5 - 9
1.2 Guruh suhbati… ………………. ………………………… 10 - 15
II BOB Samarali muloqotning xususiyatlari….………………. 16
2.1 Dialogdagi qiyinchiliklar……………...………………… 16 - 21
2.2 Dialogning turlari………………………..………………. 22 - 28
XULOSA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
…… 26 - 31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATI . . . . . . . . ʻ ….. . .
. 32

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: Samarali muloqot ko‘nikmalarini tarbiyalashda
“Dialog va uning turlari” mavzusidagi kurs ishi muhim ahamiyatga ega.
Muloqotning turli shakllarini tushunish shaxslararo munosabatlarni yaxshilaydi,
hamkorlikni osonlashtiradi va turli xil muloqot uslublarini chuqurroq tushunishga
yordam beradi. Ushbu mavzuni o‘rganish og‘zaki almashinuvning nuanslari haqida
qimmatli tushunchalarni beradi, bu odamlarga murakkab o‘zaro ta’sirlarni aniqlik
va empatiya bilan boshqarishga imkon beradi. “Muloqot va uning turlari”
mavzusidagi kurs ishining dolzarbligi bizning doimiy rivojlanib borayotgan
dunyomizda inkor etib bo‘lmaydi, bu erda samarali muloqot shaxsiy, kasbiy va
jamiyatdagi o‘zaro munosabatlarda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Muloqotning nozik
tomonlarini va uning turli shakllarini tushunish bir necha sabablarga ko‘ra hal
qiluvchi ahamiyatga ega.
Birinchidan, samarali muloqot muvaffaqiyatli muloqotning asosi bo‘lib
xizmat qiladi. Shaxsiy munosabatlarda, ish joylarida yoki kengroq ijtimoiy o‘zaro
ta’sirlarda bo‘ladimi, mazmunli suhbatlarda qatnashish qobiliyati birinchi o‘rinda
turadi. Ushbu kurs ishi suhbatning har xil turlarini o‘rganadi, ishtirokchilarga
muloqotning individual va jamoaviy darajada qanday ishlashi haqida nozik
tushuncha beradi.
Kurs ishida o‘rganilgan shaxsiy o‘zaro muloqot, ayniqsa, shaxsiy o‘sish
uchun dolzarbdir. Ichki fikrlash jarayonlari va o‘z-o‘zini aks ettirish
mexanizmlarini ochish orqali odamlar qaror qabul qilish, hissiy aql va o‘z-o‘zini
anglash haqida tushunchaga ega bo‘ladilar. Bu o‘z-o‘zini anglash hayotning
murakkabliklarida harakat qilish uchun kuchli vositaga aylanadi.
Shaxslararo muloqot, yana bir asosiy nuqta, ijobiy munosabatlarni o‘rnatish
uchun zarurdir. Yuzma-yuz muloqot dinamikasini va og‘zaki va og‘zaki
bo‘lmagan elementlarning ta’sirini tushunish odamlarning boshqalar bilan aloqa
qilish qobiliyatini oshiradi, hamdardlik va hamkorlikni rivojlantiradi.
Kurs ishining muhim tarkibiy qismi bo‘lgan guruh suhbati hamkorlik
muhitida o‘rinli bo‘ladi. Ish joylarida va jamoat sharoitlarida g‘oyalar almashinuvi,

muammolarni hal qilish va jamoaviy qarorlar qabul qilish uchun samarali guruh
muloqoti muhim ahamiyatga ega. Ushbu kurs ishi ishtirokchilarni guruh
dinamikasini boshqarish va hamkorlikdagi sa’y-harakatlarga mazmunli hissa
qo‘shish uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalar bilan ta’minlaydi.
Bundan tashqari, adabiyot va turli xil aloqa vositalaridagi yozma dialogni
o‘rganish samarali yozma ifodaning muhimligini tan oladi. Yozma muloqot
hukmron bo‘lgan davrda qanday qilib jozibali va aniq yozma dialoglarni yaratishni
tushunish qimmatli mahoratdir.
Muvofiqlik muloqotdagi noto‘g‘ri muloqot, madaniy farqlar va hissiy
to‘siqlar kabi muammolarni hal qilishga qaratilgan. Shaxslarni ushbu
qiyinchiliklarni yengish uchun bilim va strategiyalar bilan jihozlash tushunishni
rivojlantirish va turli sharoitlarda mojarolarning oldini olish uchun juda muhimdir.
Mohiyatan, dialog va uning turlari bo‘yicha kurs ishi nazariy bilimlardan
tashqariga chiqqani uchun ham dolzarbdir; u insoniy muloqotning nozik
tomonlarini o‘rganish uchun amaliy qo‘llanma. Ko‘nikmalar, xabardorlik va
strategiyalarni rivojlantirish orqali ushbu kurs ishi odamlarni mazmunli muloqotga
tayyorlaydi, bu nafaqat ularning shaxsiy o‘sishiga, balki hayotning turli sohalarida
uyg‘un va samarali muloqot muhitini yaratishga hissa qo‘shadi.
Kurs ishining maqsadi: Dialog va uning turlari bo‘yicha kurs ishi shaxslar
yoki personajlar o‘rtasidagi muloqotning turli shakllarini ilmiy-nazariy tahlil
qilishga qaratilgan.
Kurs ishining vazifalari:
- dialog asoslari, shaxslararo dialogni o‘rganish;
- shaxslararo muloqot dinamikasi, guruh suhbatlarini tahlil qilish,
- yozma dialog yaratish, samarali dialogik xususiyatlar,
- dialogdagi muammolarni tahlil etish.
Kurs ishining obyekti: suhbatning asosiy tamoyillari va turli shakllarini
tahlil qilish, ishtirokchilarni samarali muloqot haqida nozik tushunchalar.

Kurs ishining predmeti: dialogning ko‘p qirrali sohasini va uning xilma-
xil ko‘rinishlari, samarali muloqotning nozik tomonlari.
Kurs ishining tuzilishi: Ish kirish, ikki bob, to rt band, xulosa vaʻ
foydananilgan adabiyotlar ro yxatidan iborat bo lib, umumiy hajmi betni tashkil
ʻ ʻ
qiladi .

I BOB. DIALOG NIMA?
1.1. Shaxslararo muloqot
Muloqot - odamlarning birgalikdagi faoliyatlari chtiyojlaridan kelib
chigadigan turli faolliklari mobaynida bir-birlari bilan o‘zaro munosabatlarga
kirishish jarayonidir. Ya’ni, har bir shaxsning jamiyatda bajaradigan faoliyatlari
(mehnat, o‘qish, o‘yin, ijod qilish va boshqalar) o‘zaro munosabat va o‘zaro ta’sir
shakllarini o‘z ichiga oladi. Chunki har qanday ish odamlarning bir-birlari bilan til
topishishni, bir-birlariga turli xil ma’lumotlarni uzatishni, fikrlar almashinuvi kabi
murakkab hamkorlikni talab qiladi. Shuning uchun ham har bir shaxsning
jamiyatda tutgan o‘rni, ishlarining muvaffaqiyati, obro‘si uning muloqotga kirisha
olish qobiliyati bilan bevosita bog‘ liqdir. Bir qarashda osongina tuyulgan
shaxslararo muloqot aslida juda murakkab jarayon bo‘lib, unga odam hayoti
mobaynida o‘rganib boradi.
Muloqotning psixologik jihatdan murakkab ekanligi haqida B.F.Parigin
shunday yozadi: «Muloqot shunchalik kop qirrali jarayonki, unga bir vagning o
zida quyidagilar kiradi:
Individlarning o‘ zaro ta’sir jarayoni;
Individlar o‘rtasidagi axborot almashinuvi jarayoni;
Bir shaxsning boshqa shaxsga munosabati jarayoni;
Bir kishining boshqalarga ta’sir ko‘rsatish jarayoni;
Bir-birlariga hamdardlik bildirish imkoniyati;
Shaxslarning bir-birlarini tushunishi jarayoni.
Muloqotda muhim o‘rinni psixologik ta’sir egallaydi. Psixologik ta’sir
aloqaning tarkibiy birligi, tarkibiy qismidir. Aslini olganda, bu bir shaxsning (yoki
bir guruh odamlarning) boshqa shaxs (yoki odamlar guruhi) psixikasiga kirib
borishidir. Ushbu kirishning maqsadi va natijalari individual yoki guruh ruhiy
hodisalarini (qarashlar, munosabatlar, holatlar va boshqalar) o‘zgartirish, gayta
qurishdir. Psixologik ta’sir hech qanday qudratli emas, garchi malum sharoitlarda

odamlarning psixikasida va u orqali ularning faoliyati va xatti-harakatlarida
ma’lum o‘zgarishlarni keltirib chiqarishi mumkin.
Odamlar o‘rtasidagi muloqotning o‘ziga xos shakli bu do‘stlik
munosabatlari va o‘zaro munosabatlarning barqaror, individual tanlangan tizimi
bolib, muloqot qiluvchilarning o‘zaro bog‘lanishi, bir-biri bilan mulogot qilishdan
yuqori darajada qoniqish bilan tavsiflanadi. Do‘stlikning rivojlanishi uning
yozilmagan kodiga rioya qilishni o‘z ichiga oladi, bu o‘zaro tushunish, ochiqlik,
ishonch, o‘zaro yordam, boshqa birovning ishlariga o‘zaro qiziqish, his-
tuyg‘ularning fidokorligi zarurligini tasdiqlaydi.
Do‘stlik kodeksining jiddiy buzilishi uning tugatilishiga yoki do‘stlikning
yuzaki, do‘stona munosabatlarga tushishiga yoki hatto uning qarama-qarshiligiga,
adovatga aylanishiga olib keladi.
Yuqorida aytib o‘tilganidek, o‘zaro tushunishsiz o‘zaro ta’sir qilish mumkin
emas. Shu bilan birga, aloga sherigi ganday abul gilinganligi juda muhimdir. Bu
jarayon muloqotning majburiy komponenti sifatida ishlaydi va shartli ravishda
muloqotning pertseptiv tomoni deb atash mumkin. Mulogotning perseptiv tomoni -
bu boshqa shaxsni idrok etish: uning tashqi belgilari, uning idrok etuvchi
shaxsning shaxsiy xususiyatlari bilan bog‘liqligi va uning harakatlarini talqin
qilish. Eng umumiy ma’noda aytishimiz mumkinki, boshqa shaxsni idrok etish
uning tashqi belgilarini idrok etish, ularning idrok etilayotgan shaxsning shaxsiy
xususiyatlari bilan bog‘liqligi va uning harakatlarini shu asosda talqin gilishni
anglatadi. O‘zini boshqasi bilan taqqoslash, go‘yo ikki tomondan amalga
oshiriladi: sheriklarning har biri o‘zini boshqasiga o‘shatadi.
Shaxslararo munosabatlar - bu bizga yaqin odamlar bilan munosabatlar; bu
ota-onalar va bolalar, er va xotin, aka-uka va opa-singil o‘rtasidagi
munosabatlardir. Albatta, yaqin shaxsiy munosabatlar faqat oilaviy davralar bilan
chegaralanmaydi, bunday munosabatlar ko pincha turli sharoitlarda birga
yashaydigan odamlarni o‘z ichiga oladi.

Bu munosabatlardagi umumiy omil turli xil mehr-muhabbat, sevgi va
sadoqat tuyg‘ulari, shuningdek, ushbu munosabatlarni saqlab qolish istagi. Agar xo
jayiningiz hayotingizni qiyinlashtirsa, u bilan xayrlashishingiz mumkin; agar
do‘kondagi sotuvchi sizga tegishli e’tibor bermagan bo‘lsa, siz u yerga boshqa
bormaysiz; agar xodim sizga bevafo bo‘lsa, iloji bo‘lsa, u bilan aloqa qilmaslikni
afzal ko‘rasiz va hokazo.Ammo, agar biz va yaqinlarimiz o‘rtasida muammolar
yuzaga kelsa, bu biz uchun juda muhim bo‘ladi. Sartarosh bilan yomon
munosabatda bolganligi sababli psixologga qancha odam keladi? Boshqa
tomondan, biz ko‘plab odamlarning maishiy va oilaviy, jamoaviy muammolarda
maslahat va yordam so‘rab murojaat qilayotganini ko‘ramiz. 1
Bir necha aslar davomida shaxslararo munosabatlar bilan bog‘liq
muammolar nafaqat o‘z dolzarbligini yo‘qotibgina qolmay, balki ko plab ijtimoiy
va gumanitar fanlar uchun tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Shaxslararo
munosabatlar va unda o‘zaro tushunishga erishish imkoniyatlarini tahlil qilib,
jamiyat, oila va shaxs rivojlanishidagi ko‘plab ijtimoiy muammolarni tushuntirish
mumkin. Inson hayotining ajralmas atributi bo‘lgan shaxslararo munosabatlar
hayotning barcha jabhalarida muhim o‘rin tutadi. Shu bilan birga, shaxslararo
munosabatlarning sifati muloqotga, erishilgan tushunish darajasiga bog‘liq.
Bir gator ijtimoiy va gumanitar fanlarda unga bo‘lgan qiziqish ortib
borayotganiga qaramay, shaxslararo munosabatlardagi mulogotning roli hali ham
yetarlicha o‘rganilmagan. Ammo unga yondosh bir qancha qarashlar mavjud:
Muloqot kategoriyasini o‘zaro bog‘liq bo‘lgan munosabatlar toifalari
sohasidan aniq farqlash zarurati;
Muloqot darajalariga kora shaxslararo munosabatlarini tuzishga urinish;
Jamiyaning tushunmovchilik bilan bog‘liq shaxslararo va shaxslararo
ziddiyatlarni hal qilish zarurati. Maqsad bu kurs ishi shaxslararo munosabatlarda
muloqotning rolini tushunish, shuningdek, shaxslararo munosabatlarni muloqot
darajalariga ko‘ra tuzishga urinishdir.
Shaxslararo munosabatlarning tarkibiy qismlari:
1
Vedenskaya L.V, Pavlova L.A. Delovaya retorika: uchebnoe posobie dlya vuzov.- M.:IKS "MarT", 2004-y 267b.

1.Kognitiv komponent- barcha kognitiv psixik jarayonlarni o‘z ichiga oladi:
hislar, idrok etish, tasvirlash, xotira, fikrlash, tasavvur. Ushbu komponent tufayli
birgalikdagi faoliyatda sheriklarning individual psixologik xususiyatlari va
odamlar o‘rtasidagi ‘zaro tushunish haqida bilim mavjud. O‘zaro tushunishning
xususiyatlari quidagilardan iborat:
2. Adekvatlik - idrok etilayotgan shaxsning ruhiy aks etishining to‘g‘riligi;
3. Identifikatsiya - shaxs tomonidan o‘z shaxsiyatini boshqa shaxsning
shaxsiyati bilan aniqlash;
4.Hissiy komponent- shaxsning boshqa odamlar bilan shaxslararo muloqotda
bo‘lgan ijobiy yoki salbiy tajribalarini o‘z ichiga oladi. Odamlar mulogot
jarayonida so zlardan tashqari, ya’ni verbal vositalardan tashqari turli xil
harakatlardan, qiliqlardan holatlardan, kulgu, ohanglar va boshqalardan ham
foydalanadilar. Qiliqlar, mimika, ohanglar, to xtashlar (pauza), hissiy holatlar,
kulgu, yig‘i, ko‘z qarashlar, yuz ifodalari va boshqalar o‘ zaro muloqotning nutqsiz
vositalari bo lib, ular muloqot jarayonini yanada kuchaytirib, uni to ‘Idiradi, ba’zan
esa nutqli muloqotning o‘rnini bosadi, bunday vositalarni noverbal vositalar
deyiladi. Buyuk rus yozuvchisi L.Tolstoy odamlarda 97 xil kulgu turi hamda 85 xil
ko‘z qarashlari turi borligini kuzatgan. G.M. Andreevaning yozishicha, odam yuz
ifodalari, nigohlarning 2000 ga yaqin ko rinishlari bor. Ayniqsa, birinchi bor
uchrashganda ko‘zlar to qnashuvi, nigohlaring roli keyingi muloqotning taqdiriga
kuchli ta’sir ko‘rsatishi maxsus tadqiqotlar jarayonida organilgan. Bularning
barchasi muloqotning hissiy tomondan boy, mazmundor bo‘lishini ta’minlab,
odamlarning bir-birlarini tushunishlariga yordam beradi. 2

Muloqotning noverbal vositalarining milliy hamda xududiy xususiyatlari
borligini ham alohida ta’kidlab o tmoq lozim. Masalan, o‘ zbek xalqining mulogot
jarayoni boy, o‘ zaro munosabatlarining bevosita xarakteri unda shunday
vositalaring ko proq ishlatilishi bilan bog liq. Bolalarning o‘z yig‘isi bilan onasiga
o‘z his-kechinmalari hamda xohishlarini bildirishlari ham bolalarning yosh
2
"Dialogue: The art of thinking together" Wiliam Isaacs, currency book,.: 348b.

xususiyatlariga bog liq. Boshqa millatlar madaniyatiga nazar tashlanadigan bo‘lsa,
ularda ham ba’zi bir mulogot vositalarining turli millatlarda turli maqsadlarda
ishlatilishining guvohi bo lish mumkin. Bolgarlar agar biron narsa bo‘ yicha fikrni
tasdiqlamoqchi bo‘lishsa, boshlarini u yoq-bu yoqqa chayqashar, inkor
qilishmoqchi bo‘lsa, aksincha, bosh siltashar ekan. Ma lumki, o‘ zbeklar, ruslar va
bir qator boshqa millatlarda buning aksidir. Noverbal muloqotda
suhbatdoshlarning fazoviy joylashuvlari ham katta ahamiyatga ega. Masalan,
ayollar ko proq hissiyotlarga boy bo‘lganliklari sababli, suhbatlashayotganlarida
bir-birlariga yaqin turib gaplashadilar, erkaklar o‘rtasida esa doimo fazoviy masofa
bo ladi. Olimlarning aniqlashlaricha, bolalarni odatdagiday orqama-ketin o‘tazib
o‘qitgandan kora, ularni yuzma-yuz o‘tkazib davra qurib o‘qitgan ma’qul emish,
chunki bunday sharoitda o‘quvchilarda ham javobgarlik hissi yuqoriroq bo lar ekan
hamda emotsiyalar almashinishgani uchun ham guruhdagi psixologik vaziyat
ijobiy bo lib, bolalarning predmetga va bir-birlariga munosabatlari ancha yashi bo‘
lar ekan.
Paralingvistik ta’sir - bu nutqning atrofidagi nutqni bezovchi, uni
kuchaytiruvchi yoki susaytiruvchi omillar. Bunga nutqning baland yoki past
tovushda ifodalanayotganligi, artikulyatsiya, tovushlar, to‘xtashlar, duduqlanish,
yo‘tal, til bilan amalga oshiriladigan harakatlar, nidolar kiradi. 3

Agar biz suhbatdoshimizni yashi, diqqat bilan tinglasak, bu bilan biz unda
o‘z - o‘ziga hurmatni ham tarbiyalaymiz. Demak, tinglash jarayoni ko‘pchilik
tasavvur qilgani kabi unchalik passiv jarayon emas ekan. Uning muloqotning
samarali bo‘lishidagi ahamiyati nihoyatda katta. Chunki tinglash gobiliyati
gapiruvchini ilhomlantiradi, uni ruhlantiradi, yangi fikrlar, goyalarning
shakllanishiga sharoit yaratadi. Shuning uchun ma’ruzachi professorning har bir
chiqishi va ma’ruzasi agar talabalar tomonidan diqqat bilan tinglansa, bu
pedagogik muloqotdan ikkala tomon ham teng yutadi. Agar muloqot jarayonida
ishtirok etuvchi ikki jarayon - gapirish va tinglashning faol o‘zaro ta’sir uchun teng
ahamiyatini nazarda tutsak, bu jarayon qatnashchilarining psixologik savodxonligi
3
"How to Win Friends and Influence People" by Dale Carnegie, Simon & Schuster 219b.

va muloqot texnikasini egallashining ahamiyatini anglash qiyin bo‘Imaydi.
Shuning uchun ham ijtimoiy psixologiyada odamlarni samarali muloqotga ataylab
orgatishga juda katta e’tibor beriladi. Bu boradagi fanning o‘z uslubi bo‘lib, uning
nomi ijtimoiy psixologik trening (IPT) deb ataladi. IPT - muloqot jarayoniga
odamlarni psixologik jihatdan hozirlash, ularda zarur kommunikativ malakalarni
shakllantirishdir. Eng muhimi IPT mobaynida odamlarning muloqot borasidagi
bilimdonligi ortadi.
1.2. Guruh muloqoti
Guruhlararo muloqot, ko‘p qirrali soha, turli ijtimoiy yoki madaniy
guruhlardagi shaxslar o‘zaro aloqada bo‘lganda paydo bo‘ladigan dinamika,
qiyinchiliklar va imkoniyatlarni o‘rganadi. Guruhlararo muloqotni tushunish va
o‘zlashtirish xilma-xillik, uyg‘un munosabatlarni rivojlantirish, nizolarni
yumshatish va inklyuzivlikni rag‘batlantirish bilan ajralib turadigan dunyoda juda
muhimdir. Keling, guruhlararo muloqotning turli jihatlarini batafsil ko‘rib
chiqaylik:
1. Guruhlararo muloqot asoslari:
- Ta’rifi va ahamiyati: Guruhlararo muloqot turli ijtimoiy, madaniy yoki
o‘ziga xoslikka asoslangan guruhlarga mansub shaxslar o‘rtasidagi o‘zaro
munosabatlarni o‘z ichiga oladi. Uning ahamiyati jamiyat dinamikasini
shakllantirish, in’ikoslarga ta’sir ko‘rsatish va munosabatlarga ta’sir qilishdadir.
- Ijtimoiy o‘ziga xoslik nazariyasi: Ushbu asosiy kontseptsiya odamlar
o‘zlarini va boshqalarni ijtimoiy guruhlarga bo‘lishlarini, ularning his-tuyg‘ulari va
xatti-harakatlariga ta’sir qilishini ta’kidlaydi. Ushbu nazariya guruhlararo
dinamikani tushunish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
2. Stereotiplar, noto‘g‘ri qarashlar va tarafkashlik:
- Stereotiplar: Muqarrar ravishda guruhlararo muloqot ko‘pincha
stereotiplarga duch keladi - ma’lum bir guruh haqida kognitiv yorliqlar yoki

umumlashmalar. Ushbu stereotiplarni tan olish va ularga qarshi chiqish juda
muhimdir.
- Xo‘jalik va tarafkashlik: Kurs ishi noto‘g‘ri qarashlar va noto‘g‘ri
qarashlarning ildizlarini o‘rganadi, bu salbiy munosabat guruhlar o‘rtasidagi
samarali muloqot va hamkorlikka qanday xalaqit berishi mumkinligini o‘rganadi.
3. Madaniyatlararo kompetentsiya:
- Madaniy xabardorlik: Ishtirokchilar turli madaniy istiqbollar va muloqot
uslublari haqida tushunchaga ega bo‘lib, madaniyatlararo muloqotning nuanslarini
o‘rganadilar.
- Moslashuvchanlik: Madaniyatlararo kompetentsiya madaniy
bo‘shliqlarni bartaraf etish, o‘zaro tushunish va qadrlashni rivojlantirish uchun
muloqot strategiyalarini moslash qobiliyatini o‘z ichiga oladi.
4. Guruhlararo sozlamalarda nizolarni hal qilish:
- Konflikt manbalari: Kurs ishi guruhlararo muloqotda tushunmovchiliklar,
sezilayotgan tahdidlar va kuch nomutanosibligi kabi umumiy mojaro manbalarini
aniqlaydi.
- Mojarolarni hal qilish strategiyalari: Ishtirokchilar guruhlararo
kontekstda nizolarni hal qilish strategiyalarini o‘rganadilar, muloqot, hamdardlik
va umumiy til topishga urg‘u beradilar.
5. Quvvat dinamikasi va ijtimoiy adolat:
- Quvvat nomutanosibligi: Guruhlararo aloqa ko‘pincha quvvat
dinamikasini o‘z ichiga oladi. Ishtirokchilar kuch tuzilmalari aloqaga qanday ta’sir
qilishini tanqidiy ko‘rib chiqadilar va yanada adolatli o‘zaro munosabatlarni
yaratish yo‘llarini o‘rganadilar.
- Ijtimoiy adolatni targ‘ib qilish: Kurs ishi ijtimoiy adolatni himoya qilish,
tizimli tengsizliklarga qarshi kurashish va inklyuzivlikni rag‘batlantirishda
guruhlararo muloqotning rolini muhokama qiladi.
6. Texnologiya va guruhlararo aloqa:

- Raqamli bo‘linish: Zamonaviy muloqotni shakllantiruvchi texnologiya
yordamida kurs ishi raqamli platformalarning guruhlararo o‘zaro munosabatlarga,
jumladan raqamli tafovut va onlayn diskriminatsiya kabi muammolarga qanday
ta’sir qilishini ko‘rib chiqadi.
- Ijtimoiy media va faollik: Ishtirokchilar ijtimoiy media qanday qilib
guruhlararo muloqot vositasi bo‘lishi mumkinligini o‘rganadilar, bu ham
tushunishni kuchaytiradi, ham faollik uchun platforma bo‘lib xizmat qiladi.
7. Amaliy guruhlararo muloqot:
- Ish joyi dinamikasi: Guruhlararo muloqot tamoyillarini ish joyi
sozlamalarida qo‘llash, tashkilot muvaffaqiyati uchun xilma-xillik va inklyuziya
muhimligini ta’kidlash. 4
- Hamjamiyat ishtiroki: Ishtirokchilar guruhlararo muloqot turli
mahallalarda hamjamiyatni qurish, hamkorlik va barqarorlikni rivojlantirishga
qanday hissa qo‘shishini o‘rganadilar.
Xulosa qilib aytganda, guruhlararo muloqotni har tomonlama o‘rganish turli
guruhlar hamkorlik qiladigan, bir-birini tushunadigan va ijobiy ijtimoiy
o‘zgarishlarga birgalikda hissa qo‘shadigan jamiyatni rivojlantirish uchun ajralmas
hisoblanadi. Ushbu kurs ishi nafaqat nazariy bilimlarni beradi, balki odamlarni
guruhlararo o‘zaro munosabatlarning murakkab landshaftida harakat qilish uchun
amaliy ko‘nikmalar bilan ta’minlaydi, bu esa yanada inklyuziv va bog‘langan
dunyoni rivojlantiradi.
4
Kerry Patterson, Jozeph Grenny, Ron McMillan,Al Switzler "Crucial Converstation: Tools for talking when stakes
are high ". , currency book,.: 232b.

II BOB. SAMARALI MULOQOT XUSUSIYATLARI.
2.1. Dialogdagi qiyinchiliklar
Ushbu keng qamrovli tadqiqot shaxslararo, guruh va tashkiliy sharoitlarda
muloqotlarda duch keladigan ko‘p sonli muammolarni o‘rganadi. Matn bu
qiyinchiliklarning ildizlarini, ularning samarali muloqotga ta’sirini tahlil qiladi va
ularni bartaraf etishning amaliy strategiyalarini taklif qiladi.
Muloqotdagi muammolar samarali muloqotga to‘sqinlik qilishi va
munosabatlarni keskinlashtirishi mumkin. Umumiy muammolardan biri noto‘g‘ri
muloqotdir, bu erda xabarlar noaniq ifoda yoki turli talqinlar tufayli noto‘g‘ri
tushuniladi. Bundan tashqari, madaniy tafovutlar, tillardagi nomutanosibliklar yoki
turli xil muloqot uslublari kabi to‘siqlar g‘oyalarning silliq almashinuviga
to‘sqinlik qilishi mumkin.
Yana bir qiyinchilik - bu yomon tinglash qobiliyatlari, bu erda odamlar
haqiqatan ham tushunishdan ko‘ra javob berishga ko‘proq e’tibor qaratishlari
mumkin. Bu noto‘g‘ri tushunchalarga va ulanish uchun o‘tkazib yuborilgan
imkoniyatlarga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, stress, tashvish yoki
oldindan o‘ylangan tushunchalar kabi hissiy to‘siqlar mojarolarni kuchaytirishi va
ochiq muloqotni buzishi mumkin. 5
Quvvat nomutanosibligi ham muammolarni keltirib chiqarishi mumkin,
chunki teng bo‘lmagan dinamika halol so‘zlashuvga to‘sqinlik qilishi va bezovtalik
tuyg‘usini keltirib chiqarishi mumkin. Ba’zi hollarda, odamlar yuzaga kelishi
mumkin bo‘lgan noqulaylikni chetlab o‘tish uchun yuzaki suhbatlarni tanlab, qiyin
mavzulardan qochishlari mumkin. Ushbu qochish strategiyalari haqiqiy muloqotga
to‘sqinlik qiladi va asosiy muammolarni hal qilishga to‘sqinlik qilishi mumkin.
Texnologiya o‘ziga xos muammolarni keltirib chiqaradi, raqamli aloqada
yuzma-yuz muloqotning nuanslari yo‘q. Matn orqali noto‘g‘ri talqin qilish yoki
og‘zaki bo‘lmagan belgilarning yo‘qligi tushunmovchiliklarni kuchaytirishi
mumkin. Bundan tashqari, raqamli suhbatlar paytida ko‘p vazifalarni bajarish
diqqatni kamaytirishi va mazmunli ishtirok etishga to‘sqinlik qilishi mumkin.
5
"Nonviolent Communication: A Language of Life" by Marshall B. Rosenberg, Puddledancer Press, 121b.

Muloqotda muammolarni hal qilish ko‘p qirrali yondashuvni talab qiladi.
Faol tinglash ko‘nikmalarini rivojlantirish, ochiq fikrlashni rivojlantirish va
hamdardlikni rivojlantirish noto‘g‘ri muloqotni engillashtirishi mumkin. Quvvat
dinamikasidan qat’i nazar, aniq va halol muloqot madaniyatini rag‘batlantirish,
muammolarni ochiq hal qilish mumkin bo‘lgan muhitni yaratishga yordam beradi.
Madaniy va tillardagi tafovutlarni tan olish va bartaraf etish inklyuzivlikni
rivojlantiradi.
Xulosa qilib aytganda, muloqotdagi muammolarni tushunish va hal qilish
sog‘lom munosabatlar va samarali muloqotni rivojlantirish uchun juda muhimdir.
Bu shaxslararo o‘zaro munosabatlarda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan
murakkabliklarni bartaraf etish uchun ochiq muloqot, faol tinglash va empatiyani
rivojlantirish majburiyatini talab qiladi.
Muloqot, samarali muloqotning asosi sifatida, uning silliq o‘tishiga
to‘sqinlik qiladigan turli qiyinchiliklarga moyil. Ushbu matn dialogdagi ushbu
qiyinchiliklarni tahlil qilish, ularning murakkabliklari haqida tushuncha berish va
yanada mazmunli va samarali suhbatlarni rivojlantirish uchun hayotiy echimlarni
taklif qilishga qaratilgan.
1-bo‘lim: Dialogdagi qiyinchiliklarning ildizlarini tushunish
1.1 Noto‘g‘ri aloqa va uning qatlamlari:
- Noto‘g‘ri muloqotni dialoglarda keng tarqalgan muammo sifatida ko‘rib
chiqish.
- lingvistik nuanslardan tortib, madaniy tafovutlargacha bo‘lgan noto‘g‘ri
aloqa qatlamlarini ochish.
1.2 Kognitiv tarafkashliklar va pertseptiv filtrlar:
- Kognitiv tarafkashliklar va pertseptiv filtrlarning dialog talqiniga qanday
ta’sir qilishini tahlil qilish.
- Suhbatlarda noxolislik ta’sirini aniqlash va yumshatish strategiyalari.
1.3 Muloqotdagi hissiy to‘siqlar:

- Samarali muloqot uchun to‘siqlarni yaratishda hissiyotlarning rolini
o‘rganish.
- Dialoglarda hissiy murakkabliklarni boshqarish strategiyalari.
2-bo‘lim: Shaxslararo muloqotdagi qiyinchiliklar
2.1 Eshitishning kamchiliklari:
- Shaxslararo muloqotda yomon tinglash odatlarining tarqalishiga qarshi
kurashish.
- Ko‘proq jalb qilingan dialoglar uchun faol tinglash qobiliyatlarini
oshirish usullari.
2.2 Kuch dinamikasi va qat’iylik:
- Quvvat nomutanosibligi muloqotda qat’iylikka qanday ta’sir qilishini
o‘rganish.
- adolatli muloqot va qat’iylikni targ‘ib qilish strategiyalari.
3-bo‘lim: Guruh suhbatlaridagi muammolar
3.1 Guruh fikri va muvofiqlik:
- Kollektiv qarorlar qabul qilishda guruhli fikrlashning kamchiliklarini
o‘rganish.
- Guruh suhbatlarida individuallik va xilma-xil qarashlarni rivojlantirish
strategiyalari.
3.2 Mojaroning kuchayishi:
- Guruh suhbatlarida nizolarning kuchayishiga yordam beruvchi omillarni
tahlil qilish.
- Mojarolarni yumshatish va konstruktiv nutqni rag‘batlantirish usullari.
4-bo‘lim: Tashkiliy muloqot muammolari
4.1 Ierarxiyadagi aloqa uzilishlari:
- Ierarxik tuzilmalarning aloqa uzilishlariga qanday hissa qo‘shayotganini
o‘rganish.
- tashkiliy ierarxiyalarda muloqotni takomillashtirish strategiyalari.
4.2 Ko‘p madaniyatli ish joylaridagi madaniy tafovutlar:

- Turli xil ish joylaridagi madaniy farqlardan kelib chiqadigan
muammolarni hal qilish.
- madaniyatlararo tushunish va muloqotni rivojlantirish tashabbuslari.
5-bo‘lim: Dialogdagi qiyinchiliklarni yengish strategiyalari
5.1 Samarali muloqotni o‘rgatish dasturlari:
- Kommunikativ treningning muloqotni yaxshilashga ta’sirini baholash.
- samarali muloqotni o‘qitish dasturlarini ishlab chiqish va amalga
oshirish.
5.2 Texnologiya va dialogni takomillashtirish:
- Muloqotdagi qiyinchiliklarni hal qilish va yengish uchun texnologiyadan
foydalanish.
- Virtual va raqamli muloqotlarni rivojlantirish uchun vositalar va
platformalarni o‘rganish.
Muloqotdagi qiyinchiliklarni chuqur o‘rganish ularning ko‘p qirrali tabiatini
va muloqotni kuchaytirish uchun nozik strategiyalar zarurligini ta’kidlaydi. Ushbu
muammolarning ildizlarini tushunish va maqsadli echimlarni amalga oshirish
orqali shaxslar va guruhlar yanada samarali, uyg‘un va ta’sirli muloqotlarga yo‘l
ochishi mumkin.
Noto‘g‘ri muloqotni dialoglardagi keng tarqalgan muammo sifatida ko‘rib
chiqish noto‘g‘ri muloqot keng tarqalgan va murakkab muammo bo‘lib, u
ko‘pincha turli kontekstlarda dialoglarning samaradorligini buzadi. Uning ildizlari
oddiy tushunmovchiliklardan tashqarida bo‘lib, lingvistik nuanslardan tortib
chuqur madaniy tafovutlargacha bo‘lgan bir qator omillarni o‘z ichiga oladi. Ushbu
imtihon noto‘g‘ri muloqot qatlamlarini ochishga qaratilgan bo‘lib, samarali
muloqotda ushbu umumiy to‘siqni keltirib chiqaradigan murakkabliklarga oydinlik
kiritadi.
1.1 Noaniqlik va ko‘p ma’nolilik:
- Tildagi noaniqlik ko‘pincha xabarning ko‘p talqin qilinishiga olib keladi.

- So‘zning bir nechta ma’noga ega bo‘lgan ko‘p ma’noliligi og‘zaki
muloqotga yana bir murakkablik qatlamini qo‘shadi.
Jargon va texnik til:
- Ixtisoslashgan jargon va texnik tildan foydalanish muayyan sohalar yoki
sohalar bilan tanish bo‘lmagan shaxslarni begonalashtirishi mumkin.
- Umumiy lug‘at haqidagi taxminlar qanday qilib tushunmovchiliklarga
olib kelishi mumkinligini ko‘rib chiqish
Madaniy tafovutlar:Yuqori kontekst va past kontekstli madaniyatlar:
- Yuqori kontekstli va past kontekstli madaniy muloqot uslublarining
ta’sirini o‘rganish.
- Umumiy kontekst haqidagi taxminlar qanday qilib noto‘g‘ri talqinlarga
olib kelishi mumkin.
Og‘zaki bo‘lmagan muloqotdagi farqlar:
- Madaniy farqlar imo-ishoralar, ko‘z bilan aloqa va tana tili kabi noverbal
belgilarga qanday ta’sir qilishini o‘rganish.
- Og‘zaki bo‘lmagan signallar noto‘g‘ri talqin qilinganda noto‘g‘ri aloqa
qilish potentsialini tushunish.
Hissiy intellekt: Madaniyatlar orasidagi hissiy ifoda:
- turli madaniyatlarda hissiyotlarni ifodalash va talqin qilishdagi farqlar.
- Madaniy me’yorlar muloqotda hissiy belgilarni idrok etishga qanday
ta’sir qiladi.
Odoblilikni idrok etish:
- xushmuomalalik va to‘g‘ridan-to‘g‘ri munosabat bilan bog‘liq madaniy
me’yorlardagi farqlar.
- Turli madaniyatlarga mansub shaxslar xushmuomalalikni turlicha talqin
qilganda, noto‘g‘ri muloqot qilish ehtimoli.
Raqamli aloqa muammolari:
- Raqamli aloqa platformalariga tayanish noto‘g‘ri muloqotga qanday hissa
qo‘shishi mumkinligini o‘rganish.

- Elektron pochta, xabarlar va virtual uchrashuvlarda og‘zaki bo‘lmagan
belgilarning etishmasligi ta’siri.
Sinxron va asinxron aloqa:
- Sinxron va asinxron aloqadagi farqlar va ularning tushunmovchilik
ehtimoli.
- noto‘g‘ri muloqotni kamaytirish uchun vositaga asoslangan muloqot
uslubini moslashtirish strategiyalari.
Noto‘g‘ri muloqotni bartaraf etish:
Madaniy malaka oshirish:
- Ogohlik va tushunishni rivojlantirishda madaniy kompetentsiya
treningining roli.
- Tashkilotlar uchun madaniy kompetentsiya tashabbuslarini amalga
oshirish strategiyalari.
Faol tinglash qobiliyatlari:
- noto‘g‘ri muloqotning oldini olishda faol tinglashning ahamiyati.
- Har xil muloqot sharoitlarida faol tinglash ko‘nikmalarini oshirish uchun
amaliy mashqlar.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, noto‘g‘ri muloqot ko‘p qirrali muammo
bo‘lib, lingvistik nuanslar, madaniy tafovutlar, hissiy intellekt va texnologik
omillarga asoslangan. Noto‘g‘ri aloqa qatlamlarini ochish ushbu murakkabliklarni
tan olish va aniq, kontekstdan xabardor muloqotni ta’minlaydigan strategiyalarni
amalga oshirishni o‘z ichiga oladi. Ushbu qatlamlarga murojaat qilish orqali
shaxslar va tashkilotlar turli xil aloqa landshaftlarida samaraliroq harakat qilishlari
mumkin, bu esa noto‘g‘ri muloqotning dialoglarga ta’sirini minimallashtirishi
mumkin.
Guruh suhbatlarida nizolarning kuchayishiga yordam beruvchi omillarni
tahlil qilish
Guruh suhbatlarida nizolarning kuchayishi turli omillar ta’sirida bo‘lgan
murakkab jarayondir. Ushbu hissa qo‘shuvchilarni tushunish nizolarni yumshatish

va guruhlar ichida yanada konstruktiv muloqot muhitini rivojlantirish uchun
muhim ahamiyatga ega. Ushbu tahlil guruh suhbatlarida nizolarning kuchayishiga
yordam beruvchi asosiy omillarni o‘rganadi. 6
1. Aloqa buzilishi:
- Mojarolar kuchayishining asosiy omili sifatida muloqotdagi buzilishlarni
o‘rganish.
- Mojarolarni keltirib chiqaradigan noto‘g‘ri talqin, tushunarsiz xabarlar va
tushunmovchilik holatlarini aniqlash.
2. Turli maqsadlar va manfaatlar:
- Guruh a’zolari o‘rtasidagi ziddiyatli maqsad va manfaatlar keskinlikning
kuchayishiga qanday hissa qo‘shishini tahlil qilish.
- raqobatdosh ustuvorliklar va qadriyatlarning guruh dinamikasiga ta’sirini
tan olish.
3. Quvvat nomutanosibligi:
- guruh ichidagi kuchlar nomutanosibligining nizolarning kuchayishiga
ta’sirini o‘rganish.
- Qabul qilingan yoki haqiqiy tengsizliklar keskinlikning kuchayishiga olib
kelishi mumkinligini tushunish.
4. Hissiy intensivlik:
- G‘azab, umidsizlik yoki norozilik kabi kuchaygan his-tuyg‘ularning
rolini o‘rganish.
- nizolarning kuchayishiga hissa qo‘shadigan qo‘zg‘atuvchilar va hissiy
javoblarni aniqlash.
5. Mojarolarni hal qilish ko‘nikmalarining etishmasligi:
- Guruh a’zolari o‘rtasida nizolarni samarali hal qilish ko‘nikmalarining
etishmasligi kelishmovchiliklarni qanday kuchaytirishini tahlil qilish.
- nizolarni bartaraf etishda muloqot va muzokaralar olib borish
ko‘nikmalarining muhimligini tan olish.
Mojarolarni yumshatish va konstruktiv nutqni rivojlantirish usullari
6
"Influence: The Psychology of Persuasion" by Robert B. Cialdini, Harper Business 78b.

1. Faol tinglash:
- Mojarolarni bartaraf etishning asosiy usuli sifatida faol tinglashni
rag‘batlantirish.
- tushunish, hamdardlik va turli nuqtai nazarlarni tan olishni rivojlantirish
strategiyalari.
2. Tushuntirish va izohlash:
- To‘g‘ri talqin qilishni ta’minlash uchun aniqlashtirish va parafrazlash
usullarini qo‘llash.
- tushunmovchiliklarni kamaytirish va tushuntirish uchun imkoniyatlar
yaratish.
3. Umumiy asosni yaratish:
- umumiy asoslarni o‘rnatish uchun guruh ichidagi umumiy maqsadlar
yoki manfaatlarni aniqlash.
- Ijobiy sur’atni yaratish uchun kelishuv sohalari bo‘yicha hamkorlikni
rag‘batlantirish.
4. Vositachilik va yordam:
- Guruhni nizolarni hal qilish yo‘lida boshqarish uchun neytral vositachilar
yoki yordamchilarni joriy etish.
- Bahsli masalalarni xolis hal qilish uchun uchinchi tomon nuqtai
nazaridan foydalanish.
5. Mojarolarni hal qilish bo‘yicha trening:
- Guruh a’zolarini nizolarni hal qilish bo‘yicha treninglar bilan ta’minlash.
- Mojarolarni hal qilish uchun muzokaralar olib borish, murosaga kelish va
samarali muloqot qilish ko‘nikmalarini oshirish.
6. Tanaffuslar va sovutish davrlari:
- Qizg‘in muhokamalar paytida taym-aut yoki sovutish davrlarini tavsiya
qilish.
- Konfliktni qayta ko‘rib chiqishdan oldin his-tuyg‘ularni tartibga solishga
imkon berish, yanada oqilona nutqni rivojlantirish uchun.

7. Aloqa normalarini o‘rnatish:
- Guruh ichida sog‘lom muloqot normalarini aniqlash va targ‘ib qilish.
- ochiq muloqotni, turli fikrlarni hurmat qilishni va konstruktiv fikr-
mulohazalarni rag‘batlantirish.
8. Empatiyani rag‘batlantirish:
- Guruh a’zolarini bir-birining nuqtai nazarini tushunishga undash orqali
empatiyani rivojlantirish.
- tushunish va mehr-shafqatni rivojlantiradigan muhitni yaratish.
Guruh suhbatlarida mojaroning kuchayishiga hissa qo‘shadigan omillarni
tushunish samarali deeskalatsiya usullarini amalga oshirish uchun muhim
ahamiyatga ega. Faol tinglashni birinchi o‘ringa qo‘yish, tushunmovchiliklarni
aniqlash, umumiy fikrni rivojlantirish va kerak bo‘lganda vositachilik yoki
yordamni qo‘shish orqali guruhlar nizolarni konstruktiv nutq va hamkorlikda
muammolarni hal qilish imkoniyatlariga aylantirishi mumkin. 7
Mojarolarni hal qilish ko‘nikmalari va ochiq, hurmatli muloqotga sodiqlik
ijobiy va samarali guruh dinamikasini saqlab qolish uchun asosdir.
2.2. Dialogning turlari.
Dialoglar turli shakllarda bo‘lishi mumkin, jumladan:
Tasodifiy dialog: Odamlar o‘rtasidagi kundalik suhbatlar, ko‘pincha
norasmiy va spontan.
Tasodifiy dialog kundalik vaziyatlarda sodir bo‘ladigan norasmiy
suhbatlarni anglatadi. Bu ko‘pincha bo‘shashgan tilni, o‘z-o‘zidan almashinuvni
o‘z ichiga oladi va o‘ziga xos tuzilishga ega bo‘lmasligi mumkin. Tasodifiy
suhbatlar ijtimoiy muloqotlarda keng tarqalgan bo‘lib, odamlar qat’iy qoidalar yoki
rasmiyatchilikka rioya qilmasdan muloqot qilishadi. Bunday suhbatlar do‘stlar,
oila a’zolari yoki oddiy ijtimoiy muhitda bo‘lib, kundalik hayotda muloqotning
tabiiy oqimiga hissa qo‘shishi mumkin.
7
"Difficult Conversations: How to Discuss What Matters Most" by Douglas Stone, Bruce Patton, and Sheila Heen,
Penguin Books 321b.

Rasmiy dialog: Odatda maxsus protokollar yoki odob-axloq qoidalariga
amal qilgan holda tuzilgan va rejalashtirilgan suhbatlar.
Rasmiy muloqot muayyan protokollar yoki odob-axloq qoidalariga amal
qiladigan tuzilgan va rejalashtirilgan suhbatlarni o‘z ichiga oladi. Ushbu turdagi
dialoglar yanada qattiqroq til va so‘zlarni ehtiyotkorlik bilan tanlash bilan
tavsiflanadi. U ko‘pincha professional sharoitlarda, rasmiy yig‘ilishlarda, tantanali
tadbirlarda yoki ma’lum darajadagi bezak kutilgan har qanday vaziyatda
qo‘llaniladi. Rasmiy muloqot o‘rnatilgan muloqot qoidalariga rioya qilishi,
hurmatli va hurmatli ohangni saqlashi mumkin. Ushbu turdagi suhbat ma’lumotni
aniq etkazish va professionallik tuyg‘usini saqlashga qaratilgan.
Monolog: Bir qahramonning o‘z fikrlari yoki his-tuyg‘ularini ifodalovchi
uzoq, uzluksiz nutqi.
Monolog - bu bir kishi uzluksiz gapiradigan, o‘z fikrlarini, his-tuyg‘ularini
yoki g‘oyalarini to‘xtovsiz ifoda etadigan muloqot shaklidir. Suhbatdan farqli
o‘laroq, monolog yakkaxon ijro bo‘lib, ko‘pincha tomoshabinlarga yoki dramatik
muhitda taqdim etiladi. Monologlar adabiyotda, teatrda va kinoda keng tarqalgan
bo‘lib, qahramonlar uchun ularning ichki his-tuyg‘ulari, motivlari yoki
mulohazalarini ochish uchun platforma yaratadi. Muloqotning bu shakli qahramon
ruhiyatini chuqur o‘rganish imkonini beradi va turli maqsadlarga xizmat qilishi
mumkin, masalan, syujetni ilgari surish, tarixiy voqealarni ochish yoki
qahramonning ichki kurashlarini etkazish.
Sokratik dialog: Tanqidiy fikrlashni rag‘batlantirish va g‘oyalarni yoritish
uchun hamkorlikda argumentativ dialog usuli.
Sokratik dialog - qadimgi yunon faylasufi Sokrat tomonidan ishlab chiqilgan
hamkorlikdagi bahs-munozarali dialog usuli. Ushbu muloqot shaklida
ishtirokchilar fikrlarni o‘rganish va aniqlashtirish uchun tuzilgan va tizimli
suhbatga kirishadilar. Asosiy maqsad - tanqidiy fikrlashni rag‘batlantirish, savol
berish va mavzuni chuqurroq tushunishdir. Sokratik dialoglar ko‘pincha bir qator
savol va javoblarni o‘z ichiga oladi, ishtirokchilar birgalikda bir-birlarining

e’tiqodlari yoki taxminlarini birgalikda tekshiradilar va e’tiroz qiladilar. Ushbu
usul falsafiy tadqiqot uchun kuchli vosita bo‘lib, ishtirokchilarni o‘ylangan va
ochiq muhokama orqali o‘z fikrlarini so‘rashga, tahlil qilishga va aniqlashtirishga
undaydi.
Dramatik dialog: Spektakl yoki ssenariy ichidagi dialog, xarakter
xususiyatlarini ochib berish, syujetni rivojlantirish yoki his-tuyg‘ularni etkazish.
Dramatik dialog - dramatik adabiyotning pyesalar, filmlar va boshqa
shakllarida uchraydigan dialog turi. Bu dramatik asar kontekstida bir nechta
maqsadlarga xizmat qiladi. Dramatik dialogda:
1. Xarakterlash: Unda ishtirok etayotgan qahramonlarning shaxsiyati,
xususiyatlari va hissiyotlari ochib beriladi.
2. Syujetni rivojlantirish: Dialoglar hikoyaning rivojlanishiga hissa qo‘shadi,
hikoyani oldinga siljitadi va muhim ma’lumotlarni beradi.
3. Konflikt va hal qilish: Qahramonlar ko‘pincha ziddiyatlarni,
keskinliklarni ifodalash yoki syujetning markaziy masalalarini hal qilish uchun
dialogga kirishadi.
4. Mavzuni o‘rganish: Dialoglar dramatik asar ichidagi asosiy mavzular,
xabarlar yoki axloqiy saboqlarni o‘rganishi va etkazishi mumkin.
Dramatik dialog personajlarni jonlantirish, keskinlik yaratish va hikoyani
dinamik va jozibali tarzda etkazishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi.
Ichki dialog (Yakkaxon suhbat): Qahramonning ongini tushunish imkonini
beruvchi, ovoz chiqarib ifodalangan ichki fikrlar.
Ichki monolog yoki yakkaxon suhbat deb ham ataladigan ichki dialog
qahramonning o‘ziga yoki tomoshabinga ovoz chiqarib ifodalangan ichki fikrlari,
his-tuyg‘ulari yoki mulohazalarini anglatadi. Ushbu hikoya qurilmasi
qahramonning ongini tushunish imkonini beradi, ularning his-tuyg‘ulari,
motivatsiyasi va ichki kurashlari haqida tasavvur beradi.
Ichki dialog ko‘pincha adabiyot, teatr va kinoda tomoshabinlarning
qahramon haqidagi tushunchasini chuqurlashtirish va ularning harakatlariga

kontekstni taqdim etish uchun ishlatiladi. Bu xarakterni rivojlantirish uchun kuchli
vosita bo‘lishi mumkin, bu tomoshabinlar va qahramon o‘rtasida yanada yaqinroq
aloqa o‘rnatishga imkon beradi, chunki ular o‘zlarining ichki fikrlarini baham
ko‘rishadi.
So‘roqli dialog: Savol-javoblar atrofida, ko‘pincha intervyularda, bahslarda
yoki tergov sharoitida foydalaniladi.
So‘roq suhbati suhbat davomida savol va javoblardan foydalanishni o‘z
ichiga oladi. Ushbu turdagi suhbat so‘rov, ma’lumot izlash, tushuntirish yoki
tushunish atrofida markazlashadi. Bu intervyular, munozaralar va tergov suhbatlari
kabi turli xil sharoitlarda keng tarqalgan.
So‘roq suhbatining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
1. Savol: Ishtirokchilar ma lumot yoki tushuncha to plash uchun savollarʼ ʻ
berishadi.
2. Javoblar: Ayirboshlash so‘ralgan savollarga javob yoki javob berishni o‘z
ichiga oladi.
3. Maqsad: Bu bilim olish, istiqbollarni o‘rganish yoki suhbatni muayyan
yo‘nalishga yo‘naltirish maqsadlariga xizmat qiladi.
So‘roq suhbati axborot almashinuvini osonlashtirish va interaktiv va
qiziqarli munozaralarni rivojlantirish orqali muloqotda hal qiluvchi rol o‘ynaydi.
Hikoyaviy dialog: Ma’lumotni etkazish yoki hikoyani rivojlantirish uchun
hikoya qilish tarkibiga kiritilgan dialoglar.
Hikoyaviy dialog deganda hikoya qilish bilan birlashtirilgan dialoglar
tushuniladi, bunda personajlar hikoya tuzilishining bir qismi sifatida suhbatga
kirishadilar. Ushbu turdagi dialog adabiyot, kino va boshqa hikoya vositalarida
turli maqsadlarga xizmat qiladi.
Hikoya dialogining asosiy jihatlariga quyidagilar kiradi:
1. Syujetni rivojlantirish: Dialoglar hikoyaning rivojlanishiga hissa qo‘shadi,
asosiy ma’lumotlar yoki voqealarni ochib beradi.

2. Xarakterlash: Suhbatlar xarakterlarni, ularning munosabatlarini va
motivlarini namoyish qilish orqali ularni aniqlashga yordam beradi.
3. Ko‘rgazma: Dialoglar hikoyani tushunish uchun muhim bo‘lgan muhim
ma’lumot yoki kontekstni etkazishi mumkin.
4. Mavzuni o‘rganish: Suhbatlar orqali mualliflar o‘z ishlarining mavzularini
o‘rganishlari va ta’kidlashlari mumkin.
Hikoya dialogi jozibali va dinamik hikoya yaratish uchun asosiy vosita
bo‘lib, qahramonlarga umumiy hikoyani shakllantiradigan tarzda o‘zaro ta’sir
o‘tkazishga imkon beradi.
Muloqotni yaxshilash turli jihatlarni o‘z ichiga oladi. Faol tinglash
qobiliyatlarini rivojlantirishdan boshlang, javob berishdan oldin boshqalarni to‘liq
tushunishingizga ishonch hosil qiling. O‘z fikrlaringizni aniq ifoda eting, jargon
yoki noaniqlikdan qoching. Yaxlit tushunish uchun og‘zaki bo‘lmagan belgilar va
tana tilini qabul qiling. Halol muloqot va fikr-mulohazalarni rag‘batlantiradigan
ochiq muhitni yarating. Turli nuqtai nazarlarni tan oling va hurmat qiling,
inklyuzivlikni targ‘ib qiling. Kontekst va auditoriyani hisobga olgan holda turli
xabarlar uchun mos kanallardan foydalaning. Doimiy o‘z-o‘zini aks ettirish va
moslashish vaqt o‘tishi bilan muloqot qobiliyatlarini yaxshilash uchun juda
muhimdir.
Samarali muloqot shaxsiy, kasbiy va ijtimoiy sharoitlarda juda muhimdir.
Muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun quyidagi strategiyalar mavjud:
1. Faol tinglash:
- To‘liq e’tibor bering, xalaqit bermang va tushunishni ko‘rsatish uchun
fikr bildiring.
- To‘g‘ri tushunishni ta’minlash uchun aniqlang va izohlang.
2. Aniqlik va ixchamlik:
- Fikrlarni aniq ifoda eting va keraksiz murakkablikdan qoching.
- Tomoshabinlar ishtirokini saqlab qolish uchun qisqa bo‘ling.
3. Og‘zaki bo‘lmagan muloqot:

- Ijobiy tana tilidan foydalaning, jumladan, ko‘z bilan aloqa qilish va ochiq
imo-ishoralar.
- Tuyg‘ularni to‘g‘ri etkazish uchun mimika va ohangdan xabardor
bo‘ling.
4. Empatiya va tushunish:
- Boshqalarning nuqtai nazarini yaxshiroq tushunish uchun o‘zingizni
ularning o‘rniga qo‘ying.
- Boshqalar tomonidan bildirilgan his-tuyg‘ularni tan oling va tasdiqlang.
5. Moslashuvchanlik:
- Muloqot uslubingizni tomoshabinlar yoki vaziyatga moslashtiring.
- Fikr va kontekst asosida yondashuvingizni o‘zgartirishga ochiq bo‘ling.
6. Ochiq fikr:
- Suhbatlarga ochiq fikr va turli nuqtai nazarlarni hisobga olishga tayyorlik
bilan yondashing.
- Taxmin qilishdan saqlaning va yangi g‘oyalarni qabul qiling.
7. Mulohaza va konstruktiv tanqid:
- Muloqot uslubingiz haqida fikr-mulohazalarni izlang.
- Konstruktiv tanqidni ijobiy va qo‘llab-quvvatlovchi tarzda taqdim eting.
8. Yozuvda aniqlik:
- Kirish, asosiy va xulosa bilan yozma aloqani aniq tuzing.
- Aniqlik uchun to‘g‘ri grammatika va tinish belgilaridan foydalaning.
9. Texnologiyadan foydalanish:
- Samarali muloqot uchun texnologiyadan foydalaning, lekin kontekstga
e’tibor bering.
- E-pochta, xabarlar va virtual uchrashuvlar uchun muloqot uslubini
moslashtiring.
10. Madaniy xabardorlik:
- muloqot uslublaridagi madaniy farqlarni tushunish va hurmat qilish.
- Til nuanslari va madaniy me’yorlarga e’tibor bering.

11. Mojarolarni hal qilish mahorati:
- Mojarolarni hal qilishning samarali usullarini o‘rganing.
- Mojarolarni zudlik bilan hal qilish va o‘zaro kelishuvga erishish yo‘lida
harakat qilish.
12. Hikoya:
- Ma’lumotni jozibali tarzda etkazish uchun hikoya qilishdan foydalaning.
- Xabaringiz ta’sirini kuchaytirish uchun his-tuyg‘ularni jalb qiling.
13. Ogohlik va mavjudlik:
- Suhbatlarda hozir bo‘lish uchun ehtiyotkorlik bilan mashq qiling.
- Chalg‘itadigan narsalarni minimallashtiring va hozirgi o‘zaro ta’sirga
e’tibor qarating.
14. Ta’sirchanlik:
- Fikr va ehtiyojlaringizni aniq va hurmat bilan ifoda eting.
- Agressiv yoki passiv bo‘lmasdan dadil bo‘ling.
15. Uzluksiz o‘rganish:
- Aloqa ko‘nikmalarini rivojlantirish imkoniyatlarini izlash.
- Seminarlarda qatnashing, tegishli adabiyotlarni o‘qing va o‘z-o‘zini aks
ettirish bilan shug‘ullaning.
Esda tutish lozimki, muloqotni yaxshilash doimiy jarayondir va bu
strategiyalarni birlashtirish yanada samarali va mazmunli o‘zaro munosabatlarga
hissa qo‘shishi mumkin. Muntazam ravishda o‘z-o‘zini baholash va o‘rganish va
moslashishga bo‘lgan sodiqlik yaxshi muloqotchi bo‘lishning asosiy elementlari
hisoblanadi.
Tinglash jarayonida faol ishtirok etib, tegishli javob berish uchun chuqur
tushunishga intiladi. To‘liq e’tibor berish, uzilishlarga yo‘l qo‘ymaslik, fikr-
mulohazalarni bildirish va aniq savollar berish kabi strategiyalar samarali
muloqotni kuchaytiradi. Bu amaliyotlar yanada mazmunli va hamkorlikda fikr
almashishga yordam beradi. 8
8
David Bohm "On Dialogue", McGraw-Hill Education, 56b.

Muloqotda aniqlik va ixchamlik fikrlarni keraksiz murakkabliklarsiz aniq
ifodalashni o‘z ichiga oladi. Strategiyalar orasida oddiy tildan foydalanish, fikrlarni
mantiqiy tartibga solish va jargondan qochish kiradi. Bu tushunishga yordam
beradi va sizning xabaringiz samarali tarzda etkazilishini ta’minlaydi.
Og‘zaki bo‘lmagan muloqot xabarlarni so‘zsiz, imo-ishoralar, tana tili va
yuz ifodalaridan foydalanishni o‘z ichiga oladi. Samarali og‘zaki bo‘lmagan
muloqot strategiyalari ko‘z bilan aloqa qilishni, ochiq imo-ishoralarni qo‘llashni va
ohang va tana tilini bilishni o‘z ichiga oladi. Ushbu jihatlarni o‘zlashtirish sizning
muloqotingizning umumiy ta’siri va ravshanligini oshiradi.
Empatiya va tushunish muloqotda asos bo‘lib, boshqalarning nuqtai nazari
va his-tuyg‘ularini tushunish qobiliyatini o‘z ichiga oladi. Faol tinglashni mashq
qiling, his-tuyg‘ularingizni tasdiqlang va empatiyaga asoslangan aloqani
rivojlantirish uchun samimiy qiziqish ko‘rsating. Bu qo‘llab-quvvatlovchi va
inklyuziv muloqot muhitini rag‘batlantiradi.
Muloqotda moslashuvchanlik uslubingizni turli vaziyatlarga va auditoriyaga
moslashtirishni anglatadi. Strategiyalarga moslashuvchan bo‘lish, kontekstni
hisobga olish va fikr-mulohazalar asosida aloqani o‘zgartirish kiradi. Ushbu
dinamik yondashuv samaradorlikni oshiradi va sizning xabaringiz turli
stsenariylarda mos kelishini ta’minlaydi.
Muloqotda ochiq fikrlilik suhbatlarga turli nuqtai nazarlarni qabul qilish
bilan yondashishni o‘z ichiga oladi. Strategiyalar hukmni to‘xtatib turish,
taxminlardan qochish va yangi g‘oyalarga ochiq bo‘lishni o‘z ichiga oladi. Ochiq
fikrni rivojlantirish konstruktiv muloqotni rivojlantiradi va turli istiqbollarni
qamrab olgan holda hamkorlikni rag‘batlantiradi.
Fikr-mulohaza va konstruktiv tanqid ijobiy fikr bildirish va qabul qilishni
o‘z ichiga oladi. Strategiyalar fikr-mulohazalarni faol izlash, konstruktiv tanqid
qilish va yaxshilash imkoniyatlarini qabul qilishni o‘z ichiga oladi. Ushbu fikr-
mulohaza aylanishi ijobiy muloqot muhitini saqlab, shaxsiy va professional
o‘sishni rag‘batlantiradi.

Yozishda aniqlik deganda fikrni yozma shaklda aniq va izchil ifodalash
tushuniladi. Strategiyalar yozishni mantiqiy ravishda tuzish, to‘g‘ri grammatikadan
foydalanish va aniqlik uchun tuzatishni o‘z ichiga oladi. Ushbu amaliyotlar sizning
yozma muloqotingiz oson tushunilishini va mo‘ljallangan xabaringizni samarali
tarzda etkazishini ta’minlaydi.
Ehtiyotkorlik va mavjudlik hozirgi o‘zaro ta’sirda to‘liq ishtirok etishni o‘z
ichiga oladi. Strategiyalarga diqqatni jamlashni mashq qilish, chalg‘itadigan
narsalarni minimallashtirish va suhbatga e’tibor qaratish kiradi. Ushbu ongni
rivojlantirish hozirgi paytda faol ishtirok etish va tushunishni ta’minlash orqali
muloqot sifatini oshiradi.
Ta’sirchanlik - bu fikrlar va ehtiyojlarni aniq va hurmat bilan ifodalash.
Strategiyalarga «men» so‘zlaridan foydalanish, to‘g‘ridan-to‘g‘ri munosabatda
bo‘lish va tajovuzkorlik qilmasdan o‘z huquqlarini himoya qilish kiradi. Ushbu
yondashuv aniqlik va hurmatli muloqotni ta’minlash orqali samarali muloqotga
yordam beradi.
Muloqotda uzluksiz o‘rganish doimiy mahoratni rivojlantirish majburiyatini
o‘z ichiga oladi. Strategiyalar seminarlarda qatnashish, tegishli adabiyotlarni
o‘qish, fikr-mulohazalarni izlash va o‘z-o‘zini aks ettirishni o‘z ichiga oladi.
Ushbu proaktiv yondashuv sizning muloqot qobiliyatingizning rivojlanishi va vaqt
o‘tishi bilan yangi muammolar va kontekstlarga moslashishini ta’minlaydi.

XULOSA
Xulosa qilib aytganda, dialog va uning turlarini o‘rganish insoniy
muloqotning murakkabligini ochib beradi. Shaxs ichidagi dialogning ichki aks
ettirilishidan shaxslararo almashinuvlarning dinamik o‘zaro ta’siri va guruh
dialoglaridagi hamkorlikdagi sinergiyagacha, bu sayohat odamlarning qanday
bog‘lanishi va ma’noni etkazishi haqidagi tushunchamizni chuqurlashtiradi.
Yozma so‘z adabiyot ichidagi muloqot shakli sifatida ifodalash qobiliyatimizni
yanada boyitadi.
Madaniy, hissiy va kontekstual omillarning dolzarbligini tan olgan holda, biz
muloqotlarda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan nozik muammolarni tan olamiz.
Shunga qaramay, bilim va malakali ko‘nikmalar bilan qurollangan bu
qiyinchiliklar rivojlanish va tushunish imkoniyatlariga aylanadi. Muloqot, o‘zining
turli shakllarida, shunchaki ma’lumot almashish vositasi emas; bu asos bo‘lib,
unda munosabatlar o‘rnatiladi, fikrlar almashiladi va turli nuqtai nazarlar
birlashadi.
Muloqotning maqsadi - bo‘shliqlarni bartaraf etish, tushunishni rivojlantirish
va mazmunli aloqalarni katalizlash haqida fikr yuritar ekanmiz, biz uning shaxsiy
rivojlanish, ijtimoiy uyg‘unlik va hamkorlikdagi sa’y-harakatlarga chuqur ta’sirini
ko‘rib chiqishga majburmiz. Muloqotning dinamik va rivojlanayotgan jarayon
sifatida tan olinishi bizni uzluksiz o‘rganishga, o‘zaro bog‘liqlik asosida
rivojlanayotgan dunyoda samarali muloqot qilish qobiliyatimizni yaxshilashga
undaydi.
Muloqotning ajoyib gobelenida har bir ip o‘ziga xos ovozni, odamlarning
o‘zaro ta’sirining boy mozaikasiga hissa qo‘shadigan o‘ziga xos istiqbolni
ifodalaydi. Uning turli xil turlarini o‘rganish orqali biz nafaqat kommunikativ
qobiliyatimizni oshiramiz, balki empatiya, faol tinglash va madaniy xabardorlik
kabi muhim fazilatlarni ham rivojlantiramiz. Shunday qilib, dialogni o‘rganish umr
bo‘yi harakatga aylanadi, til, madaniyat va individual farqlar chegarasidan

tashqarida bo‘lgan dialogik mukammallikni rivojlantirishga qaratilgan doimiy
majburiyatdir.
Oxir oqibat, dialog va uning turlarini o‘rganish bizni mazmunli muloqotning
me’morlari bo‘lishga taklif qiladi, munosabatlarni shakllantirish, o‘zgarishlarni
ilhomlantirish va mustahkam aloqalarni o‘rnatish uchun so‘zlarning kuchini tan
oladi. Aynan muloqot san’ati va ilm-fan orqali biz insonlarning o‘zaro
munosabatlaridagi murakkabliklarni ochib beramiz, xilma-xillikning go‘zalligini,
tushunishning kuchliligini va umumiy mavjudligimizning asosini shakllantiradigan
o‘zaro bog‘langan dialoglarning mustahkamligini aks ettiruvchi gobelen to‘qiymiz.
Dialog aloqa uchun asosiy vosita bo‘lib xizmat qiladi, tushunish va aloqani
rivojlantirishga yordam beradi. Uning har xil turlari, jumladan, shaxslararo, ichki
va guruhli muloqotlar turli kontekstlarga mos keladi va bu fikr va istiqbollarni
samarali almashish imkonini beradi. Muloqotning boyligini qabul qilish
shaxslararo munosabatlarni yaxshilaydi, hamdardlikni rivojlantiradi va shaxsiy va
professional sohalarda mazmunli nutqni osonlashtiradi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. «Dialogue: The Art of Thinking Together» by William Isaacs, currency
book,.: 421b.
2. «Difficult Conversations: How to Discuss What Matters Most» by
Douglas Stone, Bruce Patton, and Sheila Heen, Penguin Books 560b.
3. «How to Win Friends and Influence People» by Dale Carnegie, Simon &
Schuster 389b.
4. «Influence: The Psychology of Persuasion» by Robert B. Cialdini,
Harper Business 267b.
5. «Nonviolent Communication: A Language of Life» by Marshall B.
Rosenberg, Puddledancer Press, 221b
6. Abdullayev Akmal Nasriddinovich (2020). The features of appearing
family in modern society.European science review, (3-4), 139B.
7. «On Dialogue» by David Bohm, McGraw-Hill Education, 365b.
8. Kerry Patterson, Jozeph Grenny, Ron McMillan,Al Switzler «Crucial
Converstation: Tools for talking when stakes are high «,currency book,.: 342b.
9. Madumarov Talatbek Tolibjonovich, & Gulomjonov Odiljon Rahimjon
‘g‘li. (2021). Prerequisites for the development of a leasing mechanism in public -
private partnership. International Engineering Journal For Research &
Development, 6(SP), 5. https://doi.org/10.17605/OSF.10/7MXR3
10. Vedenskaya L.V, Pavlova L.A. Delovaya retorika: uchebnoe posobie
dlya vuzov.- M.:IKS «MarT», 2004-y 345 b.

Dialog va uning turlari

Sotib olish