Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	10000UZS
Размер	1.5MB
Покупки	2
Дата загрузки	16 Март 2024
Расширение	pptx
Категория	Экология

Ekologiya fani predmeti, maqsad va vazifalari

Келинг, бу кўҳна оламнинг
ўтмишига бир назар
ташлайлик!
Ўтмишда у қандай
бўлган экан?

Локал
(махаллий)
экологик
муаммолар Локал (махаллий) экологик муаммолар
Тупрок шурланиши ва эрозияси
Чикиндилар
Тог-кон саноатини атроф-мухитга
таъсири
Ишлаб чикариш корхоналарини
таъсири

Ekologiya fanining vujudga kelishi
va shakllanishi.
Inson faoliyatining muhitga ta’siri moddiy
ishlab chiqarish sur’atlarining keskin
o‘sishi, aholi nufusining ko‘payishi va fan –
texnika taraqqiyotiga bog‘liq holda XX
asrning ikkinchi yarmida global (fransuzcha
global-umumiy; lotincha – kura, shar)
umumzaminiy miqyoslarga ega bo‘ladi. Bu
davrga kelib sayyoramizda inson
faoliyatining tabiiy muhitga bevosita yoki
bilvosita ta’siri bo‘lmagan hududlar
qolmadi. Hatto Antraktidada ham
radioaktiv yog‘inlar va pestitsidlar (DDT)
mavjud ekanligi ayon bo‘ldi.

Экологик тизим деградацияси
Атроф-мухитни
чикиндилар билан
ифлосланиши Табиатни инсон
томонидан
ифлосланишиИлмий асосланмаган
табиатдан бетартиб
фойдаланиш

1.Экология тушунчаси, mohiyati, o`rganish
ob`ekti
Экология тушунчасини фанга
биринчи булиб 1866 йилда
немис биологи Э.Геккел
“Организмларнинг умумий
морфологияси” асарида
киритган. Экология (Ойкос) -
юнонча суз булиб, уни
маъноси тирик
организмларнинг яшаш
шароити ёки ташки мухит
билан узаро муносабатини
билдиради Экологик муаммо – табиат
компонентларининг (тог
жинси, релъеф, иклим, сув,
хаво, усимлик, хайвонот)
ривожини, атроф-мухитни ва
экологик тизимни салбий
жихатдан узгаришидир.

Global ekologik muammolarga qiziqish
keyingi yillarda inson faoliyatining yirik
miqyosli tabiiy jarayonlarga ta’sirining
kuchayishiga bog‘liq holda ayniqsa ortib
bormoqda. Global tabiiy jarayonlarga inson
biosfera, atmosfera, gidrosfera va
litosferada antropogen o‘zgarishlarning
sodir bo‘lishi kuzatilmoqda.

XX asrning 20-yillarida AQSH olimlari R. Park va
E.Byurgess tomonidan adabiyotlarga “inson
(soitsal) ekologiyasi” tushunchasi kiritildi va
keyinchalik ekologiya va boshqa fanlar (aholi
gegorafiyasi, sotsilogiya, tibbiy ekologiya va b.sh)
oralig‘ida turadigan mustaqil ilmiy tarmoqlar
shakllanadi. Keyingi yillarda maxsus adabiyotlarda
inson va tabiiy muhit orasidagi o‘zaro munosabatlar
muammolarini o‘rganadigan fanlarni “Inson
ekologiyasi”, “Sotsial ekologiya”, “Global ekologiya”
deb atash ko‘pchilik olimlar tomonidan qabul
qilingan.

Ekologik mummolar miqyoslarning
kengayishi va murakkablashuvi, yuqorida
ta’kidlagandek, bu muammolarni tadqiq
qiladigan ilmiy tarmoqlarni hal etishga tayyor
emas edi. Shu sababli ekologik
terminologiyada har xillik vujudga keldi;
ekologik tadqiqotlar o‘tkazishda va
sayyoramizda sodir bo‘layotgan global
o‘zgarishlarga ishonchli bashoratlar
tayyorlashda “yo‘lboshchi” fanni belgilashga
zarurat to‘hg‘ildi. Bu muammolarni
o‘rganadigan fanlar va ularni hal etishga
yo‘naltirilgan ilmiy tadbirlarni ishlab
chiqadigan barcha fanlar ekologiya
tevaragida jipslasha boshlaydi .

Эътиборингиз
учун раҳмат!
27

Глобал
(дунёвий)
экологик
муаммолар Глобал (дунёвий) экологик муаммолар
Иклим узгариши
Чулланиш
Атмосферани ифлосланиши
Гидросферанинг ифлосланиши

Нима сабабдан бундай ҳ олат юз берди?
Экологияга таъриф беринг?
Экология юнонча сўз бўлиб “oikos-уй-жой, logos-таълимот, фан” деган маънони англатади. Экология
тушунчаси фанга биринчи бўлиб 1866 йилда немис биологи Э.Геккел томонидан киритилган.
Экология – тирик организмларнинг яшаш шароити ёки уларнинг ташқи муҳит билан ўзаро
муносабатини ўрганадиган фан.
Рус олими Н.Ф.Реймерс “экология кенг маънода инсонларнинг яшаб кетиши ҳақидаги таълимот”
деган эди.
Экологик омиллар: а биотик, биотик, антропоген.
Бу омилларнинг қ айси бири инсон фаолияти билан бо ғ лиқ?
Яшайдиган жойингизда экологик фожиа юз бермаслигини нг олдини олиш мумкинми, қ андай қ илиб? Табиат бугун
7

Tabiatda to`xtovsiz ravishda chiqindilar
chiqarilmoqda

Агар Ер шари ҳалок бўлса, ҳеч ким биосферани ҳам, давлатни ҳам,
оиласини ҳам, ўзини ҳам сақлаб қола олмайди.Е р сайёрасига таъсир қилувчи кучларВулқонлар М етеоритлар
К осм ик нурлар
А нтропоген ом иллар
Е р силкиниш лари
Ҳ арорат
Радиация
8

Ekologiya fanining predmeti.
ekologiya inson va
organizmlarning yashash
muhiti holati, organizmlar,
shu jumladan inson va
muhit orasidagi o‘zaro ta’sir
muammolarini
o‘rganadigan fan

Ekologiya fani predmeti, maqsad
va vazifalari

YU. Shodimetovning (1994) fikricha hozirgi zamon
ekologiyasining asosiy vazifalarini quyidagilar tashkil etadi:
- hayotning tashkil topishi qonuniyatlarini, shu jumladan tabiiy
tizimlar va umuman biosferaga antropogen ta’sir munosabati shu
qonuniyatlarni tadqiq etish;
- biologik boyliklardan oqilona foydalanishning ilmiy asoslarini
yaratish, inson xo‘jalik faoliyati ta’siri ostida tabiatda ro‘y
beradigan o‘zgarishlarni oldindan bilish, biosferada kechadigan
jarayonlarni boshqarish va inson yashaydigan muhitni saqlab
qolish;
- populyatsiyalar miqdorini tartibga solish.
Lekin ekologiya so‘zining ma’nosi va uning predmeti, o‘rganilish
ob’ekti xususiyatlariga ko‘ra, fan sifatida ekologiyaning shu nomi
bilan o‘rganilishi maqsadli hisoblanadi. Faqat uning har xil
tarmoq yo‘nalishlarni jipslashtirib qo‘shgan holda birgalikda
tadqiq etilishi kerak bo‘ladi.
26

Ekologiyaning fan sifatida
shaklanishida J.B. Lamark (1744 -
1829), A. Gumboldt (1769-1859), J.A.
Fabr ()1823-1915), N.A. Seversov
(1827-1885) va boshqa olimlarning
ulkan hissalari bor.

Мавзу режаси:
1. Global muammolar, Ekologiya
tushunchasi, mohiyati, o`rganish ob`ekti
2.Ekologiya fanining vujudga kelishi va
shakllanishi.
3. Ekologiya fanining predmeti.
4. Ekologiya fanining tadqiqot uslublari,
ularga ta’sir etuvchi omillar.

Ер сайёраси ҳароратининг ошиши
(парник эффекти)

2000 йил г а келиб
ҳавонинг ўртача
ҳарорат и 1 , 4 º С га
ошган.
19

О
3 О
3 О
3
О
3
О
3
СО
2
СО
2СО
2Озон қ атламини нг емирилиши
Нима учун озон қ атлами
емирилади?
Озон қ атламини емирадиган
манбаларни биласизми?
Озон қ атламининг
емирилишида о и лангизнинг
ҳам иштироки борми?
Озон қ атлами
емирилмаслиги учун нима
қ илиш керак?
Атмосфера таркибидаги
озонни к ў пайтириш учун нима
қ илиш керак?
Бу борада сиз нима
қ илмо қ чисиз?

Ўтмишда инсон билан табиат уйғун ҳолда яшаган

Эк ологик м уам м олар к улам ига к у ра
к у йи даги ча тасниф ланади
Локал (махаллий)
Регионал (минтакавий)
Глобал (дунёвий) 2.ЭКОЛОГИК МУАММОЛАРНИ ТАСНИФЛАШ

Atrof muhitni muhofaza qilish va tabiatdan
oqilona foydalanishning kompleks
muammolari sohasida o‘tkazilgan
tadqiqotlar sotsial tizimlar va tabiiy muhit
orasidagi o‘zaro munosabatlarini o‘rganish
bilan shug‘ullanadigan yangi fanning
vujudga kelishi va rivojlanishiga asos bo‘lib
xizmat qildi va bu fan sotsial ekologiya deb
nom oldi.

3. Ekologiya fanining tadqiqot uslublari, ularga
ta’sir etuvchi omillar.
Hozirgi ekologiya fanlari
tizimida, shuningdek,
geoekologiya (geografik
ekologiya), amaliy yo‘nalishdagi
muxandislik ekologiyasi, qishloq
xo‘jalik ekologiyasi, tibbiy
ekologiya va boshqa ilmiy
tarmoqlar (yo‘nalishlar) ham
mavjud.

3.Экологик муаммоларни бартараф этиш буйича
чора-тадбирлар ва халкаро хамкорилклар
Экологик муаммоларни инсоният томонидан
хамкорликда хал этилиши В.И.Вернадский
томонидан ноосфера концепцияси доирасида, утган
асрнинг бошларида таъкидлаб утилган. Глобал
хамкорлик доирасида экологик муаммоларни
ечимини топишга барча давлатлар, миллатлар ва
мамлакатлар жалб этилиши хаётий заруратдир.

Минтакави
й
(регионал)
экологик
муаммолар Регионал (Минтакавий) экологик муаммолар
Орол денгизининг куриши муаммоси
Урмонзорлар майдонини кискариши
Кислотали ёмгирлар
Чучук сув муаммоси

Ekologiya fani predmeti, maqsad va vazifalari

Купить