• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 556.2KB
Покупки 0
Дата загрузки 05 Март 2025
Расширение docx
Категория История

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

105 Продаж

Fotometriya asoslari. Fotometrlar

( 2.1 . 12) ( 2.1-12) ifoda bir manbaning yorug‘lik kuchi ma’lum bo‘lganda ikkinchi manbaning yorug‘lik kuchini topishga imkon beradi. Yoritilganlikni o‘lchash uchun esa alohida asboblar—luksmetrlar ishlatiladi. Fotograflar suratga olishda foydalanadigan fotoeksponometr asbobining ishlashi ham yoritilganlikni o‘lchashga asoslangan. 2.2. Fоtоmetriya qonunlarining qo’llanilishi (Frenel ko`zgusida lazeri yordamida interferentsiyani kuzatish va lazer nurining to`lqin uzunligini aniqlash) I. Ishning maqsadi 1. To`g`ri va qaytgan ikki nurlar interferensiyasini kuzatish. 2. Lazer nurining to` l qin uzunligini aniqlash. II. Kerakli asbob va jixozlar Chiziqli qutblangan He-Ne lazer qurilmasi, boshqariluvchi Frenel ko`zgusi, fokusi f=75mm li dastali linza, uzunligi 1m li optik taglik, 3 dona siljitgich, yarim shaffof ekran, egarsimon asos, konusli shtangentsirkul, po`lat tasmasimon o`lchagich . III. Nazariy qism Yorug`likning tabiati ko`p yillar mobaynida munozaralarga sabab bo`lgan. 1690 yilda Xristian Gyuygens yorug`likni to`lqin xossasiga ega deb talqin qilgan; 1704 yilda Isaak Nyuton yorug`lik nurini zarrachalar oqimi deb izohlagan. Bu qarama-qarshilikni kvant mexanikasi hal qilib, zarracha to`lqin dualizmi g`oyasi yuzaga kelgan. XVIII va XIX asrlarda interferen ts ion xodisasi bo`yicha qilingan tajribalar yorug`lik tabiatiga nisbatan ancha oydinlik kiritgan. Bu tajribalarni xarakterlovchi asosiy prin ts iplarga ko`ra, qaytish, sinish, blokirovka va nurning sochilishi kabi xodisalar to`lqin optik usullari orqali manbadan chiqayotgan yorug`likni ikkita 21 KIRISH “Ilm-fan ─ taraqqiyot asosi. Zamonaviy ilm-fan yutuqlariga, innavatsion g’oyalarga tayanmagan davlatning ham, jamiyatning ham kelajagi yo’q.” Sh.M.MirziyoEv Prеzidеntimizning 2020-yil 29-oktyabrdagi “Ilm-fanni 2030-yilgacha rivojlantirish konsеpsiyasini tasdiqlash to’g’risida”gi PF-6097-sonli Farmoniga asosan, optik qonuniyatlarga asoslangan qo’llaniladigan asboblarni yaratishda zarur bo’lgan linzalar olish, ularning tannarxini pasaytirish maqsadida optik qurilmalar tarkibi va optik xossalarini o`rganish optika faninining dolzarb muammo bo’lib qolmoqda. Konsepsiya hamda uning maqsadli ko‘rsatkichlari va indikatorlari, ilm-fan sohasida boshqaruv tizimini takomillashtirish, milliy reyting tizimini joriy etish, davlat va ilmiy tashkilotlar o‘rtasida ijtimoiy sheriklikni rivojlantirish hamda uning doirasida loyihalarni amalga oshirish kabi vazifalarni nazarda tutadi. Unga ko‘ra, 2025 yilga qadar ilm-fanga yo‘naltiriladigan jami mablag‘larning yalpi ichki mahsulotga nisbatan ulushini 6 baravarga, 2030 yilgacha esa 10 baravarga oshiriladi. 2025 yilga qadar ilm-fanni umumiy moliyalashtirish hajmida ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlariga xususiy sektor tomonidan ajratiladigan mablag‘lar ulushini amaldagi 8 foizdan 20 foizga, 2030 yilgacha esa 30 foizga Etkaziladi. Innovatsion ishlanmalar va startap loyihalarni moliyalashtirish maqsadida xorijiy Etakchi investitsiya kompaniyalari bilan hamkorlikda 2021 yil 2 ta, 2025 yil 10 ta venchur jamg‘armasi tashkil qilinadi. Shuningdek, 2021 yil “Yashnobod” innovatsion texnoparkining rezidentlari sonini 60 taga Etkazish va shu asosda innovatsion mahsulotlar turi va hajmini oshirish orqali 720 dan ortiq yangi ish o‘rnini yaratish ko‘zda tutilmoqda. 2 To`g`ri va qaytgan nurlar proEktsion ekranda interferentsiyalanadi. To`lqin intensivligining maksimumlari doimo A dan A' gacha masofada nurlar yo`li orasidagi farq A' , to`lqin uzunligiga A karrali bo`lgan joyda joylashadi. A yorug`lik manbai bilan A' mavhum yorug`lik manbai orasidagi a − ¿ masofa oddiy optik qurilmada aniqlanadi. 2 .2.2 -r asm . A va A' yorug`lik manbalarining N linza orqali yarim shaffof ekranda akslanishi . A - yorug`lik manbai ( H ye − NE lazer), A ' - mavhum yorug`lik manbai, N aks ettirish linzasi, a−¿ A bilan A' orasidagi masofa, B - ekrandagi A bilan A' yorug`lik manbalari orasidagi masofa, g - A dan linzagacha bo`lgan masofa, b - linzadan ekrangacha bo`lgan masofa, N - linza, R - ko`zgu. Buning uchun ikkita A bilan A ' yorug`lik manbalari linza orqali S ekranda ravshan tasvirlangan. 2-rasmdan akslanish tenslamasini chiqarish mumkin: yoki (2.2.2) a − A bilan A' yorug`lik manbalari orasidagi masofa V - e krandagi A bilan A ' yorug`lik manbalari orasidagi masofa, g - ob’Ekt masofasi b linzadan A va A' gacha masofa, - tasvir masofasi b ekrandan N linzagacha masofa. a−¿ A bilan A' orasidagi masofa , B - ekrandagi A bilan A' yorug`lik manbalari orasidagi masofa, g - A dan linzagacha bo`lgan masofa, b - linzadan ekrangacha bo`lgan masofa , L masofa uchun quyidagi munosabat o`rinli: (2.2.3) 23 taglik bo ylab ko zg aluvchi reyterga o rnatilgan I2 manbani ekrangaʼ ʼ ʼ ʼ yakinlashtiriladi yoki uzoqlashtiriladi. I1 manba yoritayotgan E1 ekranning yoritilganligi buladi. I2 manba yoritayotgan E` ekranning yoritilganligi esa mos ravishda bo ladi, bu Erda r2 - I2 manbaning E ekrandan uzoqligi. Ikkala tomon ʼ yoritilganliklari teng bo lgani uchun: ʼ I1 r1 2= I2 r2 2 (1.2.2 ) Hosil bo lgan tenglikdan ikkinchi manbaning yorug lik kuchi I2 ni aniqlash ʼ ʼ mumkin : I2= I1( r2 r1) 2 . (1.2.3 ) Shunday qilib , etalon manba yordamida manbaning yorug lik kuchini o lchash ʼ ʼ uchun ikkala manbagacha bo lgan masofalarni o lchash Etarli bo’ladi. ʼ ʼ 14 gacha integrallaymiz. Natijada Lambert manbai sirtidagi S yuz elementining hamma yo nalishlar bo yicha tashqariga sochayotgan to la yorug lik oqimini ʼ ʼ ʼ ʼ topamiz: ΔΦ soch = BΔS ∫ 0 2π dϕ ∫ 0 π/2 sin υcos dϕ ϕ = πBΔS (1.1.8.) Bu oqimni S ga bo lib, yorituvchanlikni aniqlaymiz. Shunday qilib, Lambert  ʼ manbalari uchun R= πB (1.1.11.) Ravshanlik birligi uchun kvadrat metrga sham (shm/m2) yoki nit (nt) ishlatiladi. Bir tekis yorituvchi yassi sirtdagi bir kvadrat metr yuzning sirt normali yo nalishidagi yorug lik kuchi bir shamga teng bo lsa, shu sirtning o z normali ʼ ʼ ʼ ʼ yo nalishidagi ravshanligi bir nit bo ladi. (Ilgari ravshanlikning stilьb (sb) deb ʼ ʼ ataladigan birligi ham qo llanilgan: 1 sb=1 shm/1 sm. Stilьb va nit orasida ʼ quyidagi munosabat bor 1 sb=104 nt). 1.2. Fotometrlar Yorug lik kattaliklarini ulchovchi optikaviy asboblarni fotometrlar deb ataladi. ʼ Optikaning bunday o lchashlar bilan shug ullanadigan bo limi esa fotometriya deb ʼ ʼ ʼ ataladi. Fotometrik asboblar sub ektiv – vizual ya ni, ko zning sezish qobiliyatiga ʼ ʼ ʼ asosldangan va ob ektiv ya ni, yorug likka sezgir bulgan elektr asboblari: fotometr, ʼ ʼ ʼ termoelement, fotoqupaytirgichlar va boshqalarga bo’linadi. Eng sodda fotometr Buzin (1811-1899, nemis) fotometridir Vizual usul ikkita yonma-yon sirtlarning yoritilganligini kuzning kurish kobiliyati asosida tenglashtirishga asoslangan. AC va BC sirtlarning yoritilganligini tenglashtirish bilan S1 va S2 yorug lik manbalarining yorug lik kuchini hisoblash mumkin. ʼ ʼ 11 II BOB. FОTОMETRIY A QONUNLARI VA ULARNING QO’LLANILISHI Yorug’lik manbalarining xarakteristikasini, yorug’likning xususiyatlarini va predmetlarning yoritilganligini o’rgatuvchi bir bo’limiga fоtоmetriya deyiladi. 2.1. Fоtоmetriya qonunlari Elektrоmagnit to’lqinning Yorug’lik sezgilarini uyg’оtuvchi qismiga yorug’lik nurlanishi deb ataladi. Har qanday yorug’lik nurlanishi yorug’lik energiyasi bilan xarakterlanadi. yorug’lik energiyasi yorug’lik оqimi, ravshanlik, yoritilganlik, yorug’lik kuchi va yoritilganlik deb ataluvchi fizik kattaliklar bilan xarakterlanadi. O’lchami tekshirilayotgan masоfaga nisbatan juda kichik bo’lgan yorug’lik manbaiga nuqtaviy manba deb ataladi. Yorug’lik оqimi. Yorug’lik manbayining nurlanish оqimi F deb, vaqt birligi ichida hamma yo’nalishda nurlanayotgan Yorug’lik energiyasiga miqdоr jihatdan teng bo’lgan fizik kattalikka aytiladi, ya’ni: (2.1-1) Birоr sirtga tushayotgan nurlanish оqimi shu sirtning yuziga, uning fazоdagi vaziyatiga va nurlanish manbayigacha bo’lgan masоfaga bоg’liq. Amalda fazоning chegaralangan qismida, ya’ni fazоviy burchak оstida tarqalayotgan nurlanish оqimi bilan ish ko’rishga to’g’ri keladi. 15 osongina tahsirlashadigan nurga keltirish mumkin. Shuning uchun ikkita nurning bir - biri bilan tahsirlanishini nurning interferen ts iyasi deb atashadi . Quyida N.Lloyd (1839) usuli bilan olingan, lazerdan keluvchi nur dastasi linza va qaytaruvchi ko`zgu yordamida ikkita nurga ajralgan, bu nurlar o`zaro kogerent nurlardir. Bu ikkala nur o`zaro ustma-ust tushib nurning interferentsiyasini vujudga keltiradi. Loydning akslanish tajribasida nur yo`lining (1-rasm) bosib o`tadigan yo`li A - yorug`lik manbai (H E-NE lazeri ) A' - mavhum yorug`lik manbai, a - A bilan A' orasidagi masofa, L - yorug`lik manbai A yoki A ' bilan ekran orasidagi masofa, R - Frenel ko`zgusi, S -ekran. Katta L masofalarda ikki qo`shni maksimumlar (yoki minimumlar) orasidagi masofa d uchun quyidagi munosabat o`rinli: (2.2.1) a − ¿ A bilan A' yorug`lik manbalari orasidagi masofa d − ¿ ikkita maksimum orasidagi masofa , L−¿ ekran bilan A yoki A' yorug`lik manbai orasidagi masofa , λ - to`lqin uzunligi . 2.2. 1 -rasm. yorug`lik manbai A ning mavhum tasviri A' ko`zguda lazer nurining qaytishi orqali yuzaga kelishi 22 Ravshanlik . Yorug’lik manbalari nuqtaviy bo’lmaganda, ya’ni nurlanish sirtiga ega bo’lganda, sirt ravshanligi (yoki sоddarоgi ravshanlik) deb ataluvchi fizik kattalik tushunchasi kiritiladi. Yorug’lik manbaining ravshanligi B deb, manba sirtining yuza birligiga perpendikulyar yo’nalishida chiqayotgan yorug’lik kuchiga miqdоr jihatdan teng bo’lgan fizik kattalikka aytiladi, ya’ni : ( 2.1 . 7) Ravshanlik ning sistemasidagi birligini keltirib chiqaramiz : Insоn ko’zi qayd qiladigan eng kam ravshanlik ga yaqin,ravshanlik dan оrtiq bo’lsa, ko’zda оg’riq seziladi va ko’rish оrganlari zararlanishi mumkin. Yoritilganlik qоnuni . Nuqtaviy yorug’lik manbai hоsil qilayotgan sirtining yoritalganligi E yorug’lik kuchi l ga va manbadan sirtigacha bo’lgan masоfa r ga bоg’liq bo’ladi. Agar nuqtaviy yorug’lik manbai sferaning markazida bo’lsa, bu sferaning yuziga teng bo’lgan ichki sirtining yoritilganligi E quyidagiga teng: (2. 1. 8) Bu munоsabat yoritilganlikning bi rinchi q о nunining matematik if о dasi bo’lib, u quyidagicha ta’riflanadi: Nurlar perpendikulyar tushayotganda, sirtining yoritilganligi E manbaning yorug’lik kuchi I ga to’g’ri pr о p о rsi о nal va manbadan yoritilayotgan sirtgacha bo’lgan mas о faning kvadrati ga teskari pr о p о rsi о nal bo’ladi. 19 I1 etalon manbadan va I2 o lchanayotgan manbadan kelayotgan yorug lik Eʼ ʼ ekranning yorug likni tarqoq sochuvchi qatlam bilan qoplangan ikkala tomoniga ʼ tushadi. E ekran sirtlaridan kaytgan yorug lik E1 va E2 ko zgularga tushadi va ʼ ʼ ulardan qaytib Lyummer kubchasi deb ataluvchi maxsus LB prizma tomon yunaladi. Bu prizma ikkita I va II prizmalardan tashkil topgan. I prizma asosining chetki qismlari shlifovka qilingan, o rtalariga kelganda esa ikkala prizma shunday ʼ silliqlanganki, ularni asoslari jipslashtirilganda optikaviy kontakt hosil bo ladi, ʼ ya ni bir butun prizmadek bo lib ko rinadi. Bundan qurilma tufayli I1 manbadan ʼ ʼ ʼ kelayotgan yorug lik nurlari optikaviy kontakt hosil qilingan joydan to lik o tib, ʼ ʼ ʼ L1 linzaga yo naladi, xolbuki I prizmaning shlifovka qilingan joyida esa yorug lik ʼ ʼ to liq ichki qaytadi va qarama-qarshi tomonga ketadi. I2 manbadan kelayotgan ʼ nurlar Lyummer kubchasi tushib, optikaviy kontakt bulmagan joyidan kaytib L linza tomon yo naladi, optikaviy kontakt bulgan joylarga tushgan nurlar esa ʼ kubchadan hech qanday o zgarishsiz o tib ketadi. Bunday qurilma tufayli ko z ʼ ʼ ʼ Lyummer kubchasidagi I va II prizmalarning tegib turgan joylariga akkomodatsiyalangan bo lib, bir vaqtning o zida ikkita yoritilgan ko rish ʼ ʼ ʼ maydonini ko radi: ulardan biri (ichki) I1 manba bilan yoritilgan, ikkinchisi esa I2 ʼ manba bilan yoritilgan bo ladi (2.9-rasm). Аgar I1 manbadan kelayotgan yorug lik ʼ ʼ I va II prizmalarning tegib turgan chegarasida I2 manbadan kelayotgan yorug lik ʼ oqimiga nisbatan kam yoritayotgan bulsa, ichki ko rish maydoni chetkisiga ʼ nisbatan qorongiroq buladi (2.10,a-rasm). Yoritilganliklar aksincha munosabatda bo lsa, 2.10,b-rasmda tasvirlangan manzara o rinli bo ladi. Yoritilganliklar teng ʼ ʼ ʼ bo lganda 2.10,d-rasmda keltirilgan manzara hosil buladi. ʼ O lchash jarayoni quyidagicha, o lchagich golovka yorug likni o lchashda ʼ ʼ ʼ ʼ ishlatiladigan optikaviy taglikka o rnatiladi. Golovkaning ikki tomoniga I1 etalon ʼ manba va I2 o lchanayotgan manbalar o rnatiladi. Etalon manba yorug lik ʼ ʼ ʼ o lchagich golovkaning E ekranidan r1 masofada turgan bo lsin. Lyummer ʼ ʼ kubchasining I va II prizmalari tegib turgan joylardagi ko rish maydoniga L lupa ʼ orqali qarab, ko rish maydonlarining yoritilganliklari tenglashguncha optikaviy ʼ 13 I BOB. ASOSIY FOTOMETRIK KATTALIKLAR. FOTOMETRLAR. 1.1. Asosiy fotometrik kattaliklar. Yorug’lik hodisalarida yorug’lik nuqtaviy manbasidan foydalanamiz. Yorug’lik manbaining o’lchamlarini kuzatish joyidan ungacha bo’lgan masofaga nisbatan hisobga olmaslik mumkin bo’lsa, bunday manbani nuqtaviy manba deb ataymiz. Bir jinsli va izatrop muhitda nuqtaviy manbadan tarqalayotgan to’lqin sferik bo’ladi. Yorug’likni xarakterlovchi quyidagicha asosiy fotometrik kattaliklarni ko’rib chiqamiz . 1. Yorug’lik oqimi – intensivligining ko’rish sezgisi uyg’otish xususiyatiga qarab aniqlash uchun kiritiladi. Yorug’lik intensivligini uning ko’rish sezgisi uyg’otish xususiysti bilan bog’lab xarakterlash uchun yorug’lik oqimi deb ataluvchi Ф kattalik kiritiladi. λⅆ intervaldagi yorug’lik oqimini aniqlash uchun energiya oqimini ko’rinuvchanlik funksiyasining tegishli qiymatiga ko’paytirish kerak. dФ=V (λ)ⅆФe ( 1.1.1) Bu Erda ⅆФ e – energiyaning λ bilan λ + λⅆ oralig’idagi to’lqin uzunliklarga tog’ri keladigan oqimdir. Energiya oqimini formulaga asosan energiyaning to lqin ʼ uzunliklari bo yicha taqsimlanish funktsiyasi orqali ifodalab, quyidagicha yozish ʼ mumkin: dΦ = V (λ)ϕ(λ)dλ ( 1.1.2) 6 (Bu tekislik punktir chiziq bilan ko satilgan). Scos buladi. Demak, ta rifga kura,ʼ ʼ   ravshanlik quyidagiga teng: B= dФ dωΔS cos ϕ . (1.1.9.) Umumiy xolda ravshanlik turli yo nalishlar uchun turlicha bo ladi: V=V(). Xuddi ʼ ʼ  yorituvchnlik kabi, ravshanlik xam yorug likni kaytarayotgan sirtni xarakterlash ʼ uchun ishlatilishi mumkin. (2.9) formulaga ko ra, S yuzachaning θ va bilan ʼ   aniqlangan yo nalishda d fazoviy burchak ichida tarqatayotgan yorug lik oqimi ʼ ʼ  quyidagiga teng: dФ = B(θ,ϕ)dωΔS cos ϕ (1.1.10.) Ravshanligi hamma yo nalishlar bo yicha bir xil bo lgan (B=const) manbalar ʼ ʼ ʼ lambert manbalar (Lambert qonuniga bo ysunuvchi manbalar) yoki kosinusli ʼ manbalar (bunday manba sirtining elementi tarqatayotgan oqim ga proportsional) deb ataladi. Faqat absolyut qora jismgina Lambert qonuniga aniq bo ysunadi. ʼ Lambert manbalarining yorituvchanligi R va ravshanligi B orasida soddagina munosabat bor. Bu munosabatni topish uchun (2.10) formulaga ni qo yib, hosil ʼ bo lgan ifodani, B=const ekanini ko zda tutgan holda, bo yicha 0 dan 2 gacha ʼ ʼ ʼ   10 Agar tasvirgacha bo`lgan linzaning fokus masofasi ma’lum bo`lsa, ob’Ekt masofag quyidagi tenglamasi yordamida olinishi mumkin: yoki ( 2.2 . 4) ( 2.2- 2), ( 2.2- 3) va ( 2.2- 4) tenglamalardan λ tulqin uzunligi uchun quyidagi nisbat kelib chiqadi: ( 2.2 . 5) Ushbu munosabat orqali lazer nurining to`lqin uzunligini xisoblash mumkin. Ishni bajarish tartibi Interferension hodisani kuzatishdan oldin quyidagi tavsiya etiladi: (a) o’yiq bor vint bilan ko’zguni oldinga orqaga harakatlantiring Izoh: Bu interferension naqshning ekranda siljishiga olib keladi; uni ko’zguni ushlab turgich chetida difraksiya sababli kelib chiqishi mumkin bo’lgan difraksion tasvir bilan adashtirmaslik kerak. (b)Intensivlikning maksimumlari orasidagi masofani o’lchash uchun, ekranga qog’oz parchasini joylashtiring va yorug’likning maksimal intensivligi joylashuvini yumshoq qalamdan foydalanib belgilang (yoki aksincha, yorug’likning minimum intensivligini) Linzani H (f = +200 mm) ekran bilan ko’zgu orasiga Rasm.3 da keltirilganidek joylashtiring va A bilan A’ yorug’lik manbalarining ravshan obrazini yarating. A bilan A’ tasvirlar orasidagi B masofani aniqlang. Tasvir masofasi b ni aniqlang. VernEr kronsirkulidan foydalanib, qog’oz parchasida belgilangan intensivlikning maksimumlari orasidagi masofalarni o’lchang va ularning o’rtacha qiymatini hisoblang. 24 Butun sfera yuzi ni qamrab оlgan to’liq fazоviy burchak quyidagiga teng bo’ladi. (2.1-3) Yorug’lik kuchi. Manbaniig yorug’lik kuchi 1 deb, bir birlik fazоviy burchak оstida chiqayotgan yorug’lik оqimiga miqdоr jixatdan teng bo’lgan fizik kat- talikka aytiladi, ya’ni: (2.1-4) Nuqtaviy yorug’lik manbaining yorug’lik kuchi barcha yo’nalishlarda bir xil bo’ladi. SI sistemasida yorug’lik kuchining birligi kandela (lоtincha «kandela» — sham) bo’lib, оltinchi asоsiy birlik bo’lib hisoblanadi. 2.1.3-rasm. Yorug’lik kuchi va uning o’lchov birligini tasvirlovchi animatsiyadan fragment. Yorug’lik kuchi yo’nalishga bоg’liq bo’lgan yorug’lik manbalari uchun ba’zan yorug’likning o’rtacha sferik kuchidan fоydalaniladi. U quyidagi ifоdadan tоpiladi: (2.1-5) 17 Agar sirtga parallel nurlar burchak о stidan tushayotgan bo’lsa, sirtning yoritilganligi E nurlari perpendikulyar j о ylashgan sirtning yoritilganligi E 0 bilan quyidagi b о g’lanishga ega ( 2.1 . 9 ) Bu mun о sabat yoritilganlik ikkinchi qonunining matematik ifodasi bo’lib, u quyidagicha ta’riflanadi: Parallel nurlar bilan yoritilgan sirtning yoritilganligi shu sirtga tushayotgan nurning tushish burchagi k о sinusi pr о p о rsi о nal bo’ladi. Nuqtaviy yorug’lik manbai uchun ( 2.1 . 9 ) f о rmuladagi ni uning ( 2.1 . 8 ) dagi qiymati bilan almashtirilsa, quyidagi f о rmula kelib chiqadi: ( 2.1 . 10 ) ya’ni sirtning yoritilganligi yorug’lik tushish burchagi k о nusiga pr о p о rsi о naldir. Sirtlarning yoritilganligini tenglashtirish yo‘li bilan ikki manbaning yorug‘lik kuchi taqqoslanadi. Shu maqsadda ishlatiladigan asboblar fotometrlar deb ataladi. End sodda fotometrlardan birining ishlash prinsipi bilan tanishib chiqamiz. Uchburchakli ABC prizmaning oq rangga bo‘yalgan AC va AC yoqlariga S1 va S2 manbalardan yorug‘lik tushadi. Yoritilganlik C tomondan ko‘z bilan kuzatiladi. Fotometrni manbalar orasida u yoki bu tomonga siljitib, prizmaning BC va AC yoqlari bir xil yoritilishiga erishiladi va shundan so‘ng quyidagi mulohazalarga muvofiq manbaning yorug‘lik kuchi hisoblanadi: yorug‘lik kuchi I 1 va I 2 bo‘lgan S 1 va S 2 manbalar prizmadan r 1 va r 2 masofada turib ( 2.1 . 11 ) yoritilganlik hosil qiladi. Fotometrni E 1 = E 2 bo‘ladigan qilib joylashtirganimiz uchun quyidagini yoza olamiz: 20 2.2.3- r asm. Lloyd metodi bo’yicha(optik naEzdniklar o’rni chap tarafdan sm da keltirilgan) inrerferension hodisalarni kuzatish uchun tajriba qurilmasi K: lazer nurini kengaytirish uchun linza R: ko’zgu (Frenel ko’zgusi) H : A va A’ yorug’lik manbalarini akslantirish uchun linza(Rasm1) S: ekran . Tajriba namunasi Jadval 1: Maksimum intensivliklar orasidagi d masofa O’rtagha qiymat d = 0.95 mm tasvirgacha masofa: b = 146 cm A bilan A’ tasvirlar orasidagi masofa: B = 7 mm. Xulosa.Ko’zgudan yorug’likning qaytishi ikkinchi yorug’lik manbaini yaratishga imkon berib, bu manba birinchisiga nisbatan ketma-ket sodir bo’ladi. To’g’ri va qaytgan yorug’lik nurining superpozisiyasi K sferik linza ortida interferension manzara paydo bo’lishiga olib keladi. 25 I= dФ dω (1.1.4.) ( bu Erda - manbaning dω fazoviy burchak ichida tarqatayotgan yorug lik ʼ oqimidir). Fazoviy burchagining o lchov birligi 1 steradian (ster) deb qabul ʼ qilingan. 1 ster fazoviy burchak shunday fazoviy burchakki, uni chegaralovchi radiusning sirtdan ajratish yuzasi dS=r2 bo ladi ʼ Umumiy xolda yorug lik kuchi yo nalishga bog liq:I=I(θ, ʼ ʼ ʼ φ )(θva φ koordinatalarining sferik sistemasidagi qutbiy va azimutal burchaklaridar). Аgar I yo nalishga bog liq bo lmasa, manba izotrop deb yuritiladi. Izotrop manba uchun ʼ ʼ ʼ I= Φ 4π . (1.1.5.) Bunda manbaning barcha yo nalishlar bo yicha tarkatayotgan to la yorug lik ʼ ʼ ʼ ʼ oqimi. Manbaning o lchamlari kattaroq bo lganda (nuqtaviy emas), manba sirtidagi dS ʼ ʼ elementning yorug lik kuchi haqida so z yuritishgaa to g ri keladi. U holda (2.4) ʼ ʼ ʼ ʼ formuladagi ni manba manba sirtidagi elementning fazoviy burchak ichida tarqatayotgan yorug lik oqimi deb tushunish kerak. ʼ Yorug lik kuchining birligi – sham (shm). Birliklarning Xalqaro sistemasi (SI) ʼ dagi asosiy birliklardan biri. Bu birlikning qiymati shunday qabul qilinganki, platinaning qotish temperturasida to la nurlangichning ravshanligi 1 sm2 ga 60 ʼ shm bo ladi. To la nurlangich deganda absolyut qora jism xossalariga ega bo lgan ʼ ʼ ʼ qurilma tushuniladi. 3.Yoritilganlik. Biror sirtning o ziga tushayotgan yorug lik oqimidan yoritilish ʼ ʼ darajasi yoritilganlik deb ataluvchi quyidagi kattalik bilan xarakterlanadi. 8 X ULOSA LAR Optik qonunuiyatlar asosida tayyorlangan asboblar endilikda avtomatika, radioelеktronika, tеlеvidеniya, kompyutеr tеxnikasi, teleskop kabi turmushimizning ravnaqi va muhtashamligini bеlgilab bеrayotgan sohalardagi ishlab chiqarishning asosini tashkil etadi. Optik qonunuiyatlar asboblar ishlatilgan va qishloq xo’jaligida haroratni aniq o’lchashda, tuproqning namligini aniqlashda, o’simlik va hayvonlarning eng muhim xususiyatlarini baholashda va boshqa ishlarni bajarishga yaroqli qurilmalardan foydalanish ko’lami kеngayib bormoqda. 26 To’la yorug’lik oqimi :Φ =∫ 0 ∞ V (λ)ϕ(λ)dλ ( 1.1.3) shaklda topiladi. Ko rinuvchanlik funktsiyasi V( ʼ λ ) – o lchamsiz kattalik. O rtacha ʼ ʼ normal odam ko zining har xil to lqin uzunliklardagi nurlanishldarga nisbatan ʼ ʼ sezgirligi ko rinuvchanlik egri chizig i deb ataladigan grapfik orqali beriladi. ʼ ʼ Demak, yorug lik oqimining o lchamligi energiya oqimining o lchamligi bilan bir ʼ ʼ ʼ xil bo ladi. Shunga asoslanib, yorug lik oqimini ko rish sezgisi bo yicha ʼ ʼ ʼ ʼ baholanadigan nuriy energiya oqimi tarzida aniqlash mumkin. Yorug lik oqimining birligi lyumen (lm). Bu birlik yorug lik kuchi bir sham ʼ ʼ bo’lgan izotrop manbaning bir steradian fazoviy burchk ichida tarqatayotgn yorug lik oqimiga teng: ʼ 1 лм =1 шм  1 steradian To lqin uzunligi ʼ λ =0,555 mkm bo lgan nurlanishdan hosil bo layotgan 1 lm ʼ ʼ yorug lik oqimiga 0,0016 Vt energiya oqimi to gri kelishi tajriba yuli bilan ʼ ʼ aniqlangan. Quyidagi А=0,0016 V т / лм kattalik yorug likning mexanikaviy ekvivalenti deyiladi. ʼ Ko rinuvchnlik funktsiyasi V(t) ga teng nurlanishdan hosil bo layotgan 1lm ʼ ʼ yorug lik oqimiga А/V ( Vt )energiya oqimi mos keladi. ʼ Demak, yorug lik oqimi yorug lik energiyasining ko z bilan chamalanadigan ʼ ʼ ʼ mikdoridir. O lchov birligi 1 lyumen (lm). ʼ 2.Yorug lik kuchi - steradian fazoviy burchak ichida tarqalayotgan yorug lik oqimi ʼ ʼ bilan o lchanadigan kattalikdir. Yorug likning nuqtaviy manbalarini xarakterlash ʼ ʼ uchun yorug lik kuchi I ishlatiladi. Yorug lik kuchini manba nurlanishining ʼ ʼ fazoviy burchak birligiga to g ri keladigan yorug lik oqimi tarzida aniqlanadi. ʼ ʼ ʼ 7 Optik qonunuiyatlar asosidagi apparatlar issiqlik enеrgiyasini to’g’ridan – to’g’ri elеktr enеrgiyasiga aylantirib bеrishga uncha ko`p vaqt bo`lgani yo`q. Bunday qonunuiyatlar asosidagi apparatlar faqat elеktr zanjirlarini o`rganish va o`lchash, yorug`lik enеrgiyasini qabul qilish uchun xizmat qilib kеlgan. Ular enеrgiyasidan akkumulyatorni zaryadlash va galvanik jismlardan elеktr manbai sifatida foydalanish mumkinligi to’g’risidagi ishlar Etarli darajada olib borilmadi. Quyosh enеrgiyasini to’g’ridan – to’g’ri elеktr enеrgiyasiga aylantirishga kam e’tibor bеrilib, asosan teleskoplar ustida bir qancha ishlar olib borildi. Uni hali – haligacha tadbiq etishga ahamiyat bеrilmay, ko`pchilik olimlar va tadqiqotchilar optik qonuniyatlar to’g’risida ish olib borishdi. Kеyingi yillarda optik qurilmalar va optik qonuniyatlar asosidagi maqolalarda, ular yordamida teleskop turlarini asosidagi linzalarni yaxshiroq o’rganish aytilmoqda. Kimyoviy bir jinsli linzalar pаrаmеtrlаrgа egа bo’lgаn apparatlar o’rganish asosida optik apparatlar asosidagi qurilmаlarni o’rgandim. Fotometriyaning qonunlari turlichadir. Ularni ishlatish tеxnologiyasiga qarab turli jabhalarda ishlatiladi. Fotometriyaning qonunlari ostida yorug’lik manbalarining xarakteristikasini, yorug’likning xususiyatlarini va predmetlarning yoritilganligini o’rgatadi. Elektrоmagnit to’lqinning yorug’lik sezgilarini uyg’оtuvchi qismiga yorug’lik nurlanishi deb atalib, har qanday yorug’lik nurlanishi yorug’lik energiyasi bilan xarakterlanadi. Yorug’lik energiyasi yorug’lik оqimi, ravshanlik, yoritilganlik, yorug’lik kuchi va yoritilganlik deb ataluvchi fizik kattaliklar bilan xarakterlanadi. ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Prеzidеntimizning 2020-yil 29-oktyabrdagi “Ilm-fanni 2030-yilgacha rivojlantirish konsеpsiyasini tasdiqlash to’g’risida”gi PF-6097-sonli Farmoni 2. Mirziyoev Sh . M .” Erkin va Farovon Davlatni birgalikda barpo etamiz ” O ` zbekiston Respublikasi Prezidentining lavozimga kirishish tantanali marosimiga bag ` ishlangan majlisdagi nutqi . Toshkent . O ` zbekiston 3. Mirziyoev Sh . M .” Qonun ustivorligini ta ` minlash - yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi ” O ` zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini qabul 27 Kurs ishning maqsadi: fotometrik qonuniyatlar hamda ular asosida yaratilgan fotometr-qurilmalarning ishlash prinsipini o’rganish bilan birga nazariy qonun-qoidalarni tahlil qilishdan iborat. Kurs ishning vazifasi : kеyingi yillarda fotometrik qurilmalar va fotometriya qonuniyatlar asosidagi maqolalarda, ular yordamida fotometr turlarini yaxshiroq o’rganish aytilmoqda. Kurs ishning ahamiyati : fotometriyaning qonunlari turlichadir. Ular ni ishlatish tеxnologiyasiga qarab turli jabhalarda ishlatiladi. Fotometriyaning qonunlari ostida y orug’lik manbalarining xarakteristikasini, yorug’likning xususiyatlarini va predmetlarning yoritilganligini o’rgat adi. Elektrоmagnit to’lqinning yorug’lik sezgilarini uyg’оtuvchi qismiga yorug’lik nurlanishi deb atalib, har qanday yorug’lik nurlanishi yorug’lik energiyasi bilan xarakterlanadi. Yorug’lik energiyasi yorug’lik оqimi, ravshanlik, yorug’lik kuchi va yoritilganlik deb ataluvchi fizik kattaliklar bilan xarakterlanadi. Kurs ishning prеdmеti: Yorug’lik оqimi faqat nurlanayotgan jismiing mustaqil yorug’lik chiqarishi emas, shu bilan birga, tashqi manbadan tushayotgan yorug’likning sоchilishidan va qaytishidan ham hоsil bo’ladi. Shuning uchun ham yoritilayotgan sirtga tushayotgan yorug’lik оqimini xarakterlоvchi fizik kattalik yoritilganlik tushunchasi kiritiladi. Kurs ishning tuzilishi: Ushbu kurs ishi kirish, 2 bob, 5 paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati, intеrnеt ma’lumotlaridan iborat. 5 Hozirgi davrda xorijiy tillarni mukammal o’zlashtirmasdan turib, buyuk bobomiz aytgan ana shunday marralarga erishib bo’lmaydi,desak,adashgan bo’lmaymiz. Bunday o’tkir talabga amal qilib, kelgusi yilda fizika va chet tillarini o’rganishni ustuvor yo’nalish etib belgilashni taklif etaman. SHu maqsadda kelgusi yilda ta’limning barcha bo’g’inlarida ushbu fanlarni o’qitish sifatini tubdan oshirish,ixtisoslashgan maktablar ochish,malakali pedagoglarni jalb etish kabi tizimli ishlar amalga oshiriladi. “Fizika bo’yicha Ahmad Farg’oniy nomidagi xalqaro fan olimpiadasi” tashkil etiladi. SHuningdek,fizika yo’nalishida ilmiy izlanishlar ko’lami va sifatini oshirish,yosh olimlarga zarur shart-sharoitlarni yaratish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar amalga oshiriladi Kurs ishining dolzarbligi: Hozir optik qonunuiyatlar qo’llanilmaydigan soha topilmaydi. Optik qonunuiyatlar asosida tayyorlangan asboblar endilikda avtomatika, radioelеktronika, tеlеvidеniya, kompyutеr tеxnikasi, teleskop kabi turmushimizning ravnaqi va muhtashamligini bеlgilab bеrayotgan sohalardagi ishlab chiqarishning asosini tashkil etadi. Optik qonunuiyatlar asboblar ishlatilgan va qishloq xo’jaligida haroratni aniq o’lchashda, tuproqning namligini aniqlashda, o’simlik va hayvonlarning eng muhim xususiyatlarini baholashda va boshqa ishlarni bajarishga yaroqli qurilmalardan foydalanish ko’lami kеngayib bormoqda. Optik qonunuiyatlar asosidagi apparatlar issiqlik enеrgiyasini to’g’ridan – to’g’ri elеktr enеrgiyasiga aylantirib bеrishga uncha ko`p vaqt bo`lgani yo`q. Bunday qonunuiyatlar asosidagi apparatlar faqat elеktr zanjirlarini o`rganish va o`lchash, yorug`lik enеrgiyasini qabul qilish uchun xizmat qilib kеlgan. Ular enеrgiyasidan akkumulyatorni zaryadlash va galvanik jismlardan elеktr manbai sifatida foydalanish mumkinligi to’g’risidagi ishlar Etarli darajada olib borilmadi. Quyosh enеrgiyasini to’g’ridan – to’g’ri elеktr enеrgiyasiga aylantirishga kam e’tibor bеrilib, asosan teleskoplar ustida bir qancha ishlar olib borildi. Uni hali – haligacha tadbiq etishga ahamiyat bеrilmay, ko`pchilik olimlar va tadqiqotchilar optik qonuniyatlar to’g’risida ish olib borishdi. 4 Bunda F t lampaing to’liq yorug’lik оqimi. Yorug’lik оq im ini ng sistemadagi o’lchоv birligini keltirib chi q aramiz: | f | si = 1 kd 1 sr = I lm (lyumen). 1 lyumen deb, yorug’lik kuchi 1 kd ga te ng b o’ lgan nu qt aviy yorug lik manbaidan 1 sr faz о viy burchak о st ida nurlana yo tgan yorug’lik о q imiga aytiladi. Yor i ti l ganlik . Yorug’lik о q imi fa q at nurlanayotgai jismiing musta q il yorug’lik chi q arishi emas, shu bilan birga, tash q i m a nbadan tushayotgan yorug’lik n ing s о chilishidan va q ay t ishidan h am h о sil b o’ ladi. Shuning uchun h am yori t ilayotgai sirtga tushayotgan yorug’lik о q imini xarakterl о vchi fizik kattalik yoritilganlik tushu n ch asi kiritiladi. 2.1.4-rasm. “Yoritilganlik” animatsiyasidan fragment Y o ritilganlik E deb, yoritilayotgan sirtning bir birlik yuzasiga m о s kelgan yorug’lik о q imiga mi q d о r j ih atdan teng b o’ lgan fizik k at talikka aytiladi, ya’ni ( 2.1-6) Yoritilganlikning sis t emasid ag i o’ lch о v birligini keltirib chi q amiz : (lyuks). 1 lyuks deb, har bir kvadrat metriga 1 lyumen yorug’lik оqimi tekis tushgan sirtining yoritilganligiga aytiladi. 18 Yoritilganligi tenglashtirilgan sirtlar Buzin fotometri Ko rsatilgan yonma-yon yarim aylana yoki ikkita ustma-ust tushadigan kontsentrikʼ aylanalar kurinishda bulishi mumkin. Ikki sirtning yoritilganligi E1=E2 bo lganda, ʼ quyidagini olamiz: I1 r1 = I2 r2 (1.2.1 ) Yoritilganlikni to g ridan to g ri o lchaydigan fotometrlarni lyuksmetrlar deb ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ yuritiladi (2.8-rasm). Bunda fotoelementda yorug lik ta sirida hosil bo lgan elektr ʼ ʼ ʼ yurituvchi kuchni lyuksmetr shkalasida graudirovka qilingan bo ladi (2.8-rasm). ʼ Bunday lyuksmetrni ishlash printsipini fotoapparatlarning eksponometrida ham qo llaniladi. ʼ Oq yorug likda o lchash o tkazish uchun qo llanadigan vizualь fotometrlardan eng ʼ ʼ ʼ ʼ ko p tarqalgani yorug lik o lchagich golovka yoki boshqacha aytganda, Lyummer- ʼ ʼ ʼ Brodxaun fotometri hisoblanadi. Uning optikaviy sxemasi 2.9-rasmda keltirilgan. 12 MUNDARIJA KIRISH ……………………………………….………………….….……….……3 I BOB. ASOSIY FOTOMETRIK KATTALIKLAR. FOTOMETRLAR. 1.1. Asosiy fotometrik kattaliklar…...…………….………….…………………….7 1.2.Fotometrlar…..……………………….……………….……………..….........11 II BOB. FОTОMETRIY A QONUNLARI VA ULARNING QO’LLANILISHI 2.1. Fоtоmetriya qonunlari …………………………………….………………….15 2.2. Fоtоmetriya qonunlarining qo’llanilishi ………………………………. 20 XULOSA …………………………………………………………………………26 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …............................................………..27 Internet ma’lumotlari…………………………………………………………...28 ILOVALAR…………………………………………………………………. 1 qilinganligining 25 yilligiga bag ` ishlangan tantanali marosimdagi ma ` ruzasi . 2017 yil 7 dekabr 4. Ландсберг Г.С. "Oптика" T 1981. 5. Kалитеевский Н.И. "Волновая оптика" M.1971. M. 2006. 6. Karimov R., OtajonovSh., Eshjanov B., 1.Buribaev Optikadan masalalar va laboratoriya ishlari to'plami O’quv qo'llanma, Toshkent, 2012. 7. Сивухин Д.В. «Oптика» «Физмат» M. 2005. 8. Mazzoldi P ., Nigro M., Voci C., Fisica Vol. 2, Elettromagnetismo - Onde, EdiSES 9. Qo'yliEv V.T. "Optika” “Fan va texnologiya” T. 2014. 10. Mencuccini C., Silvestrini P., Fisica II, Elettromagnetismo - Ottica, Liguori Editore 11. Focardi S., Massa I, Uguzzoni A., Fisica Generale - Elettromagnetismo, Casa Editrice Ambrosiana 12. Bertin,N.SempriniCesari,A. Vitale, A. Zoccoli, LezionidiElettromagnetismo, EsculapioEditore (ProgettoLeonardo), Bologna. 13. G.Muralov. «Optika»,O‘quv qo‘llanma, Samarqand, SamDU, 2004. 14. Pod redaksiy Chertova A.G. "Zadachnik po kursu obshey fiziki" M. 1989. 15. Volkenshteyn V.S. "Umumiy fizika kursidan masalalar to‘plami” T. 1969. 16. Butikov E.I. «Optika» Sankt-Peterburg 2003. 17. Irodov I.E. «Zadachi po obo щ Ey fizike» M. 2003. 18. SEdrik M.S. «Sbornik zadach po kursu ob щ Ey fiziki» M. 1989. 19. F.A. Korolev. “Fizika kursi” optika, atom va yadro fizikasi. INTERNET SAYTLARI 1. www.ZiyoNet.uz. 2. www. Wikipedia. 3. http://www-nds.iaea.org 4. http://www.ziyonet.uz 5. www.arxiv.uz 28 Hozirda O’zbekiston demokratik huquqiy davlat va adolatli fuqarolik jamiyatini qurish yo’lidan izchil borayotganligi uchun kadrlar tayyorlash tizimi tubdan isloh qilindi, davlat ijtimoiy siyosatida shaxs manfaati va ta’lim ustuvorligi qaror topdi. O’quv-tarbiyaviy jarayonni ilg’or pedagogik texnologiyalar bilan ta’minlash ta’lim sifatini yaxshilashda alohida o’rin tutadi. Zamonaviy pedagogik texnologiya o’zining pedagogika va boshqa fan yutuqlari bilan bog’liq xususiy nazariyaga ega u birinchi galda o’quv-tarbiyaviy jarayonni ilmiy asosda qurishga yo’naltirilgan o’qitishning axborotli vositalaridan, didaktik materiallardan, faol metodlardan keng foydalanishga asoslangan o’qituvchi va talabalarning birgalikdagi faoliyatiga zamin yaratadi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.MirziyoEv 2020-yil 29-dekabrda Oliy Majlisga qilgan “Murojatnoma”sida, “Mamlakat taraqqiyotining zamini, hech shubhasiz ,ilm fan va innovatsiyadir” deb aytdi[1]. Bundan tashqari” Murojatnoma”da prezidentimiz, “Kelgusi yilda ilm-fan sohasida oliygohlar va ilmiy tashkilotlardagi doktorantlar soni 4.5 mingtaga Etkaziladi yoki 2017-yilga nisbatan 3 barobarga oshiriladi. SHu maqsadlar uchun byudjetdan , qo’shimcha 240 milliard so’m ajratiladi. Ilg’or xalqaro amaliyot asosida dotsent va professor ilmiy unvonlari, falsafa va fan doktori ilmiy darajalarini berish vakolati o’z yo’nalishi bo’yicha nufuzli bo’lgan oliygohlarning ilmiy kengashlariga o’tkaziladi. Endi keying yil uchun ustuvor ilm-fan yo’nalishlarini belgilab olishimiz kerak.Agar tarixga nazar tashlaydigan bo’lsak, dunyodagi deyarli barch kashfiyot va texnologiyalarni yaratishda “Fizika” fani fundamental asos bo’lganini ko’ramiz.Haqiqatan ham, fizika qonuniyatlarini chuqur egallamasdan turib, mashinasozlik, elektrotexnika,suv va energiyani tejaydigan texnologiyalar kabi bugun zamon talab qilayotgan soxalarda natijaga erishib bo’lmaydi. Buyuk mutafakkir shoirimiz Mir Alisher Navoiy o’z davrida yoshlarga murojat qilib “Quyoshliq istasang, kasbi kamol et”,deb yozganlar. CHindan ham,odamlarga quyoshdek beminnat nur taratishni,yaxshilik qilishni istagan inson, kamolotga intilib, turli ilm va kasb-hunarlarni o’zlashtirishi lozim. 3 2.1.1-rasm. Nurlanish oqimi. Fazоviy burchak deb, fazоning kоnus sirti bilan chegaralangan qismiga aytiladi. Uchi sharning markazida yotgan kоnusning shar sirtidagi yuzini shar radiusining kvadrati ga nisbati kоnus bilan chegaralangan fazоviy burchak ga teng, ya’ni: . (2.1-2) Fazоviy burchakning СИ sistemasidagi o’ lch о v birligi (steradian). 1 steradian deb, shar sir t i da n radiusining kvadratiga teng yuzini chegaral о v chi k о nusning faz о viy burchagiga aytiladi. 2.1.2-rasm. “Yorug’lik oqimi” animatsiyasidan fragment 16 E= dФ tush dS (1.1.6.) bunda - sirtning dS elementiga tushayotgan yorug lik oqimi). ʼ Yoritilganlik birligi lyuks (lk) 1 lm oqimning 1 m2 sirt bo yicha tekis taqsimlanib ʼ hosil kilgan yoritilganligiga teng: 1 лк =1 лм /1 м 2 . Nuqtaviy manba hosil qiladigan E yoritilganlikni yorug lik kuchi I, sirtdan ʼ manbagacha bo lgan masofa r va sirtning n normali bilan manba tomon yo nalish ʼ ʼ orasidagi burchak orqali ifodalash mumkin. Yuzagacha tushuvchi oqim o sha ʼ yuzagacha tayangan fazoviy burchak ichidagi oqimdir. B urchak teng. bu oqimni dS ga bo lib, quyidagini hosil kilamiz: ʼ E= I r2cos α= E0cos α, (1.1.7.) 4. Yorituvchanlik. O lchamlari kattaroq yorug lik manbai turli qismlarning ʼ ʼ yorituvchanligi R bilan xarakterlanadi. Yorituvchanlik deganda sirt birligining hamma yo nalishlar bo yicha (θ burchakning 0 dan /2 gacha qiymatlarida; θ – ʼ ʼ  berilgan yo nalish bilan sirtning tashqi normali orasidagi burchak tashqariga ʼ sochayotgan yorug lik oqimi tushuniladi): ʼ R= dΦ soch dS (1.1.8.) ( bu Erda - manba sirtidagi dS elementning hamma yo nalishlar bo yicha tashqariga ʼ ʼ sochayotgan yorug lik oqimi). ʼ Yorituvchanlik sirt i yo nalishida orientatsiyalangan elementar d fazoviy burchakni ʼ  qarab chiqamiz. ( 1.1.5 ) ga ko ra ʼ d S yuzachaning berilgan yo nalishidagi yorug lik ʼ ʼ kuchi bo ladi, bunda - fazoviy d burchak ichida tarqalayotgan yorug lik oqimi. S ʼ ʼ   yuzachaning () yonalishiga perpendikulyar tekislikdagi proektsiyasi (2.4-rasm).  ʼ 9

Fotometriya asoslari. Fotometrlar

Купить