Futbol o'yini maydon va jixoz o'lchamlari - Jismoniy tarbiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	387.2KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	11 Mart 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Jismoniy tarbiya

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

122 Sotish

Futbol o'yini maydon va jixoz o'lchamlari

Sotib olish

FUTBOL O'YINI MAYDON VA JIXOZ O'LCHAMLARI
Reja:
KIRISH
I BOB. FUTBOL O’YININI TASHKIL TOPISHI QAIDALARNI
SHAKLLANISHI
1.1. Futbol o’yini va maydonini paydo bo’lish tarixi
1.2. Futbol maydoni qoplama
II BOB. FUTBOL O’YINI O’LCHAMLARI VA JIXOZLARI
2.1. Futbol maydoni o lchamlariʻ
2.2. Futbol maydoni chiziqlari
2.3. Futbol jihozlari. Turlari va qo'llanilishi. Maxsus xususiyatlar
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

Kirish
Futbol dunyoning aksariyat mamlakatlarida eng mashhur va sevimli o'yin.
Yuz minglab bolalar, yoshlar, kattalar futbol o'ynashadi. O'quv jarayonini
boshqarish keyingi bosqichlarda mashg'ulotlarni futbolchilarning individual
xususiyatlariga mos ravishda tashkil etish uchun o'yinchilarning maxsus
tayyorgarligining turli jihatlarini o'rganishni o'z ichiga oladi. Futbol nazariyasi va
amaliyoti ko'p qirrali bo'lib, doimiy rivojlanmoqda.
O'yin o'ynashning asosiy shakli individual emas, balki jamoaviy
kombinatsion o'yin bo'lishi kerak, garchi ba'zi hollarda jang san'atlari ijobiy
natijaga olib kelishi mumkin.
O'yinning tajovuzkor tabiati shubhasiz ustunlikni beradi, ammo teng
sharoitlarda g'alaba manevra san'atini yaxshi o'zlashtirgan, texnik va jismoniy
jihatdan yaxshiroq tayyorlangan jamoa tomonidan qo'lga kiritiladi. Futbolchilar
g'ayratli va g'ayratli bo'lishlari kerak; ular 90 daqiqa davomida harakat qilishlari
kerak, manevr, har doim juda faol bo'lishlari kerak. Futbol bu «oyoq to`pi»
d е gan ma`nodagi inglizcha so`z bo`lib, Frantsiya, Ispaniya, Rossiyada shu nom
saqlanib qolgan.
Futbol bu chinakam atl е tik o`yin. U t е zkorlik, chaqqonlik, kuchlilik va
sakrovchanlikni rivojlantirishga yordam b е radi. Futbolchi o`yin paytida xaddan
tashqari ko`p ish bajaradi. Bu esa odamning funktsional imkoniyatlari darajasini
oshirishga, ma`naviy, irodaviy xislatlarini tarbiyalashga yordam b е radi. Futbol
o`ynash umumiy jismoniy tayyorgarlik ko`rishda yaxshi vosita bo`lib xizmat qila
oladi. Yonalishni o`zgartirib xilma-xil yugurish, sakrashning turli xillari, struktura
jixatdan turlicha gavda harakatlari, to`pni t е pish, to`xtatib olish va olib yurish,
maksimal t е zlikda harakat qilish, irodaviy xislatlarning, taktik tafakkurning kamol
topishi kabilar, futbolni har qanday ixtisosdagi sportchiga zarur bo`lgan ko`pgina
muxim xislatlarni o`stiradigan sport o`yini d е b xisoblash imkoniyatini b е radi.
Hozirgi zamon futbolining «ajdodi» bundan ikki ming yil avval qadimgi
Sharq xalqlari va antik dunyo davlatlari Gr е tsiya va Rimda ma`lum bo`lgan
«Garponon» (o`sha paytda futbol shunday atalar edi) o`yinini o`ynagan qadimgi

Gr е tsiya o`smirlari maydon o`rtasidan turib to`pni raqiblar tomoniga
o`tkazishgan, Goy Yuliy S е zarning rimlik ligion е rlari to`pni har qanday usul va
priyomlarni qo`llagan holda ustunlar orasiga kirgizishga harakat qilganlar. O`rta
asrlarda o`yin k е ng tus oldi. Bunda ko`cha va qishloqlar maydon o`rnida xizmat
qilardi. Musobaqalar kun o`rtasida boshlanar edi va qorong`u tushgancha davom
etardi. To`pni butun shahar bo`ylab ma`lum bir joygacha surib k е lishga erishgan
«komanda» g`olib xisoblanardi. O`yin tartibsiz bir urib yigitga o`xshar, ko`p
xollarda qon to`kar, mushtlashishgacha borib е tardi. Shu sababdan va «jin o`yin»
sifatida ingliz qirollari futbolni ko`p marta taqiqlaganlar. Bu taqiq 200 yil amalda
bo`ldi.
Sport tayyorgarligi nazariyasi va amaliyotida taktik tayyorgarlik deganda,
sportchining o'ziga xos xususiyatlarini va individual xususiyatlarini, raqiblarning
imkoniyatlarini va yaratilgan tashqi sharoitlarni hisobga olgan holda sportchini
raqobat yo'nalishini to'g'ri tashkil etish qobiliyati tushuniladi.
Aslida mudofaada markaziy hujumchilarning muayyan vazifalari bo‘lmaydi.
Ularning hujumdagi faolligining o‘zi hujum qatoriga borib qo‘shilishga jur’at
etolmayotgan bir necha himoyachilar harakatini bo‘g‘ib turadi, chunki ularning ort
tomonida tezkor, raqiblari bor. Markaziy xujumchi yakkama-yakka kurash va vaqt
tanqisligi sharoitida individual harakatlar bilan guruh harakatlarini mohirona
qo‘shib olib boradigan, pozisiyani ustalik bilan tanlaydigan, yakunlovchi harakat
yoki usullarni bajara oladigan bo‘lishi kerak Texnik va taktik mahorat futbolchiga
tegishli bo'lgan texnik texnikaning hajmi va ko'p qirraliligi, shuningdek ushbu
texnikani o'yin muhitida samarali qo'llash qobiliyati bilan tavsiflanadi.
Texnik va taktik harakatlar sport o'yinlarida o'yin o'tkazish vositasi
bo'lganligi sababli, texnologiyalarni o'qitish va uni takomillashtirish bilan birga
taktikani o'rganish maqsadga muvofiqdir. Sportchilar va geymerlarning uzoq
muddatli mashg'ulotlarida texnik va taktik tayyorgarlikni yaxlit jarayon sifatida
ko'rib chiqish kerak.

I BOB. FUTBOL O’YININI TASHKIL TOPISHI QAIDALARNI
SHAKLLANISHI
1.1. Futbol o’yini va maydonini paydo bo’lish tarixi
Juda qadim vaqtlardan beri halqlarni qiziqtirayotgan savollardan biri: bu
o’yin kim tomonidan qachon topilgan? Arxelogik qazilmalarning
isbotlashishiga ko’ra, futbol «ajdodlaridan» biri Qadimgi Misrda yashagan
ekan. Bu erda olimlar to’p o’ynovchi ta’svirini, balki to’pni o’zini statuetkasi
ham topdilar.
Bundan juda ham ko’p yillar avval har xil davlatlarda odamlar shahar
maydonlarida yoki bo’sh yotgan erlarda to’p o’ynashni o’ylab topdilar, bu
o’yin esa harbiylarni raqib lageriga kirib olishi, ishtiyoqiga o’xshash harakatni
eslatar edi.
Partiya o’yini (ikki jamoaga bo’linib), ma’lum chiziq orqasida ko’p marta
to’pni olib o’tgan jamoa partiyada g’olib deb hisoblangan. Bunday o’yinlarda
ayrim vaqtlarda bir necha yuz kishi qatnashar edi.
Futbolni qaysi oyda, qaysi yilda tug’ilganligi yoki kelib chiqqanligi tarixga
ma’lum emas. Bu faqat futbol foydasigadir, chunki bu qadimgi oyoq to’p
o’yinlari uning yer sharidagi ko’pchilik xalqlar orasida ommaviylashganligi
haqida guvohlik beradi.
Tarixchilarni isbotlashiga ko’ra futbol o’yini qadim zamonlarda
paydo bo’lgan, - deydilar. Bu o’yinni elementlarini dunyodagi juda ko’p
xalqlarda uchratish mumkin. Masalan Qadimgi Yunonistonda to’pni o’ynashni
bilagan kishi katta shuhrat qozonar edi, bu o’yin gimnatika jismoniy mashqlar
doirasiga kiritilgan edi.
To’p o’yini haqidagi birinchi yozma ma’lumotlarga ko’ra, hozirgi zamon
futboliga o’xshash to’p o’yini 180 yildan tilga olinadi. Pollukosning yunoncha
lug’atida o’ynovchilar ikki partiyaga (jamoaga) bo’linganligi yozilgan. Har
qaysi jamoada to’pni raqib o’yin maydon orqasiga o’tkazishga harakat qilardi.
Xarakter jihatidan bu o’yin ko’roq hozirgi regbi o’yiniga o’xshab ketadi.
Lekin bu o’yinda qo’l bilan o’ynash taqiqlangan edi. Qadimgi to’p

o’yinlarnining qaysi biridan hozirgi futbol kelib chiqqanligini aniqlashni ngiloji
yo’q.
Qadimgi Yunonistonda to’p bilan o’ynaladigan boshqa o’yinar ham bo’lgan.
Antik to’p o’yinlarining qaysi biri hozirgi zamon futbolining qonuniy
asoschisi, uning asoschisi kim ekanligi aniq belgilanmagan yoki aytilmagan,
bugun uni o’z-o’zidan tasavvur qilib bo’lmaydi. Baribir ko’pchilik futbol
mutaxassislarining aksariyati, futbol «Garkasto’m» degan qadimgi Rim
o’yinidan kelib chiqqan bo’lib, uni Britaniya, Italiya va G’arbiy Evropaning
boshqa mamlakatlariga Yuliy Tsezar yoki Rim legionerlari olib kelganlar, deb
taxmin qiladilar.
Shuni eslatib o’tish zarurki, to’p bilan o’ynaladigan o’yinlarni boshqa
davlatlarda ham o’ynaganlar. Shu bilan birga u juda ommabob bo’lib, har hil
tabaqa va sinflar orasida ixlosmandlari bo’lgan. Masalan, eramizdan avvalgi
IV-VI asrlarda Xitoyda o’ynaladigan o’yin, futbolga o’xshab ketadi. U harbiy
tayyorgarlikning muhim elementlaridan biri hisoblanar edi. Xoilar sulolasi
tarixida (eramizdan avvalgi 206 yildan to eramizning 25 yillarigacha) «ChJU -
KE» o’yinini tavsifi yoki bayoni saqlanib qolgan. «ChJU» -oyoqda tepish,
«KE» charmli to’ldirma to’p ma’nosini bildiradi. Yozma ma’balar guvohlik
berishiga qaraganda, imperatorning tug’ilgan kunida, imperator saroyi oldida
ikkita kuchli jamoa o’rtasida o’yin o’tkazilardi. O’yinga maxsus maydoncha
tayyorlashar edi. 30 funt balandlikdagi babukli tayyoqchalar o’rtasiga ipakli
to’r tortilardi, unda diametri bir funtdan ko’proq teshik qilinar edi. Ikkala
jamoaning o’yinchilari, teshikka oyoqlari bilan to’pni kiritishga harakat
qilardilar. G’oliblar gullar, mevalar, vino, kumush billur (kubok) bilan
taqdirlanar edilar. Ayni vaqtda mohir o’yinchilarni hizmat yuzasidan yuqori
lavozimga ko’tarish kutilardi. Shunday voqealar bo’lganni, bir o’yinchi, u to’p
bilan chiroyli o’yin ko’rsatilganligi uchun general lavozimiga ko’tarilardi. Shu
bilan birga yutqazgan jamoa sardorini, odatda, oshkora ravishda qamchilash
bilan jazolashardi.

Tabiiyki, uzoq o’tmishda, hozirgi zamon futboliga o’xshash bo’lgan
o’yinlarni o’ynagan Xitoy birdan-bir davlat bo’lgan emas. Masalan o’n
to’rtinchi asr davomida «Komer» o’yini ommalashib borgan. Yaponlarning bu
sevimli o’yinini o’tkazish uchun 14 kv. m kattalikdagi maydonda 8 o’yinchi
joylashib turadilar. Maydonchaning shimoliy-g’arbiy burchagida tog’ terak,
janubiy-sharqiy burchagida tol, shimoliy-sharqiy burchagida olcha, janubiy-
g’arbiy burchagida zarang (daraxtlari) qo’yilgan bo’ladi. O’yinning asosiy
mazmuni shundan iboratki, o’rnatilgan udum an’anaga rioya qilgan holda,
to’pni bir-biriga oshirish lozim
Mashhur frantsuz futbolchisi Moris Pefferkorning ta’kidlashiga ko’ra, «La
sul» o’yinini to’g’ridan-to’g’ri hozirgi zamon futbolining ajdodi deb
qo’rqmasdan aytish mumkin, chunki bu o’yinda ikkita jamoa havo bilan
to’ldirilgan charm to’pda o’ynashar edi. Bu o’yin O’rta Asrlardayoq
Pefferkorning mamlakatida ommabop bo’lgan edi.
Italiya sport tarixchilari tasdiqlashishiga ko’ra, hozirgi futbol Frantsiyada
XVI asrda «La sul» o’yinidan emas, balki «Kalchie» o’yinidan tarqalgan.
«Kalchie» o’yinini to’pda 100x50 maydonda o’ynaganlar.
«Kalchie» o’yini hozirgi vaqtgacha saqlanib qolagan. An’anaga ko’ra
P’yatstsa Dela janob Feorentsiya maydonida yiliga ikki marta: may oyining
birinchi yakshanbasida va 24 iyunda o’tkaziladi. Jamoalarning biri «Vyash»
(oqlar), boshqasi «Rossi» (qizillar) deb ataladi. Ularning har birida 27 dan
o’yinchi o’ynaydi, shulardan 15 tasi hujumchilar, 12 tasi himoya vazifasini
bajaradilar. Ular butun maydon kengligida yoyilib, darvozani himoya qiladilar.
Ko’rib turibsizki, hozirgi zamon futbolining o’tmishdoshlari kam emas.
Eramizdan avvlagi 1300 yilda Meksika erida «Pok-ta-pok» nomi bilan o’yin
dunyoga keldi. «Pok-ta-pok» o’yinchilar uchun jiddiy sinov edi va ulardan
dadillikni hamda yaxshi jismoniy tayyorgarlikni talab qilar edi. Bu o’yin
qatnashchilari tez-tez shikastlanib turardilar, gohida fojea bilan tugardi, chunki
«Pok-ta-pok» kauchukdan qilingan og’ir to’p bilan o’ynalardi. Arxeologok
qazilmalar guvohlik berishiga ko’ra, o’yin qaltis bo’lishiga qaramay, erli halq

o’rtasida juda ommabop edi. «Pok-ta-pok» o’yini Meksikadan asta-sekin butun
Markaziy Amerika bo’ylab XVI arsgacha tarqaldi, keyinchalik - Ispaniya
mustamlakachiligi davrida u taqiqlab qo’yildi.
O’yinning maqsadi shundan iboratki, to’p devordagi diametri 20 sm dan
katta bo’lgan doiraga yo’naltirilishi lozim Buni faqatgina oyoqda bajarish
mumkin.
Ehtimol, meksikaliklar o’zlarini futbolga asos soluvchilar deb hisoblashlari
mumkin: aynan shu erda birinchi marta futbol deb atalgan. Bu o’yinni rasmiy
ravishda tan olinganidan emas, balki uning taqiqlanganidan kelib chiqqan,
deyish mumkin.
1349 yili qirol Eduard III o’zining maxsus farmonida London amaldorlari
diqqat-e’tiborini qaratib shunday dedi. Kamondan o’q otish yoshlar uchun
foydali bo’lsa ham har xil befoyda va futbolga o’xshash «qonunsiz yoki
qonunga xilof bo’lgan» o’yinlarni ko’paytirish hisobiga, uni ikkinchi o’ringa
surib qo’ydilar. Shunday qilib, birinchi deb atalgan futbol, rasmiy ravishda
birinchi bo’lib xush kelmay qoldi. Buni amalga oshirishi shart edi, lekin
shiriflar qirolni farmonini bajarishga avvalombor harakat qilmadilar, roppa-
rosa 40 yildan keyin Richard II yangi farmon qabul qilib, qirolliklarda futbol
o’ynashni man etdi.
Huddi shunga o’xshash qonun 1401 yilda Genrix IV tomonidan qabul
qilindi. Lekin uning yoshlar sevib qolgan o’yinni taqiqlashga qilgan urinishi
zoe ketdi. Ana shunday urinishlarga qaramasdan to’p o’yini o’ziga baribir yo’l
ochdi. Nihoyat, XIX asr ayniqsa uning ikkinchi yarmidan boshlab bu o’yin
rivojlanishida yangi bosqich boshlandi. Ayniqsa shu davrdan boshlab sport
metodi ko’proq jismoniy tarbiyani maqsadga tan oldi, sport va sport o’yinlari
esa jismoniy tarbiya ishlarini rivojlantirishning samarali vositasi bo’lib qoldi.
To’p o’yini, birinchi navbatda, Angliya kollej va universitetlarida tarqaldi.
To’p o’yini XIX asrning ikkinchi yarmida takomillashtirildi, uning mazmuni
aniq ikki yo’nalishga belgilandi – uning beshtasi qo’llab-quvvatlandi. Kembridj
kolleji 1863 yili futbol uyushmasini tashkil qildilar va dumaloq to’p bilan

oyoqda o’ynash o’yini deb atashga qaror qabul qildilar. Regbi shahar
universiteti shaxsan ikkinchi yo’nalish tarafdorlari oval shaklidagi to’pda ham
qo’l, ham oyoq bilan o’ynashga qaror qildilar. Undan ilgari to’p o’ynashning
bir xil qoidalarni o’rnatishga va ishlab chiqishga harakat qilgan edilar. Biroq bu
o’yin dunyo ko’zini ko’rmasdan yo’qoldi. Mana shunga qaramasdan, bu qoida
kpchilik kollejlarda «Kembridj qoidasi» sifatida ma’lum edi. bizga etib kelgan
birgina qoida 1863 yili dekabr oyida nashr qilindi. Albatta uni hozirgi zamon
qoidalari bilan solishtirib ko’rilganda katta o’zgarish bor. Baribir ushbu
qoidalar qo’llanilib bordi, asta-sekinlik bilan zamonaviy ko’rinishga keldi.
1866 yili «o’yindan chiqqan» qoidalar engillashtirildi. Endi raqib chizig’i
bilan o’zi o’rtasida qarshi tamon o’yinchilardan uch kishi bo’lsa, bu o’yinchi
«o’yindan chiqqan» bo’lmaydi. Yana shu yili darvoza ustunlarini gaoizontal
arqon tortib birlashtirishga qaror qilinib, arqonning erdan balandligi 5,5 m qilib
belgilandi. 1871 yildagina darvozabonga qo’lda o’ynashga ruxsat etildi. To’p
himoyadagi o’yinchiga tegib sirt chiziqdan maydon tashqarisiga chiqib
ketganda, burchakdan to’p tepish qoidasi 1873 yilda kiritildi.
1875 yili ustunlarni birlashtirilib turgan arqon erdan 2,44 m balandlikdagi
to’singa almashtirildi. O’sha yili darvozaga to’p kiritilgandan keyin tomonlar
almashinish qoidasi o’rniga, o’yinchilar tanaffusdan qaytgandan keyin
almashinish qoidasini joriy qilindi.
1882 yili to’rtta mustaqil futbol ittifoqi Angliya, Shotlandiya, Uels va
Irlandiya futbol ittifoqlari birlashdi. Yagona qoidalar qabul qilindi va
qoidalarga biron-bir o’zgarish kiritish huquqiga ega bo’lgan xalqaro kengash
tasdiqlandi.
Futbol maydonida hakam birinchi marta 1880-1881 yillarda paydo bo’ldi.
O’yinni belgilangan qoidalarga muvofiq o’tkazish, urilgan gollar nechta
bo’lganligini aniqlash va boshqalar, xatto o’sha vaqtlardayoq, hakamning
vazifasi edi. 1891 yildan hakam maydonga ikkita yordamchisi bilan
chiqadigan bo’ldi.

1871 yilda Angliyada mamlakat kubogi uchun o’yin ta’sis etildi. Ingliz
futbol klublari hozirgi vaqtda ham o’sha kubok uchun kurashib kelmoqdalar.
Xalqaro miqyosidagi dastlabki futbol o’yini 1873 yili Angliya bilan
Shotlandiya futbol jamoa lari o’rtasida bo’lgan edi. komandlardagi o’yinchilar
soni 11 kishidan ko’p bo’lmasada ularning joy-joyiga qo’yilishi hozirgi
vaqtdagidan boshqacharoq bo’lgan. Angliya jamoa sida etti o’yinchi hujumda,
beshtasi yarim himoyada, ikki himoyachi va darvozabondan iborat edi. keynigi
yili ingliz futbol jamoa lari ham o’yinchilari shatlanchasiga joylashtirishga
o’tadi, chunki ana shunday joylashtirish o’nini oqlagan bo’lsa kerak.
Qoidaga kirgan o’zgarish va takomillashuvlar so’zsiz o’yin texnikasi va
taktikasiga ta’sir qilmay qolmaydi.
XIX asrning 80 yillarida futbol o’yini kontinental Evropa qit’asi
mamlakatlariga ham tarqaldi. Futbol 1875 yioda Gollandiya sal keyinroq
Daniyada o’ynala boshlandi. Daniya ko’p o’tmay qit’ada futbol bo’yicha
etakchi o’ringa chiqib, birinchi jahon urishiga qadar shu mavqeini saqlab qoldi.
Futbol 1882 yilda Shveytsariyada 1890 yilda Chexiyada, 1894 yilda Avstriyada
o’ynala boshlandi.
Fédération Internationale de Football Association (fransuzchadan
"Xalqaro Futbol Federatsiyasi"; qisqartmasi FIFA) dunyo bo yicha futbolʻ
masalalariga mas ul tashkilotdir. 1904-yilning 21 mayida Parijda FIFA —
ʼ
milliy futbol federatsiyalari uyushmasi tuzildi. Bu xalqaro musobaqalarni keng
va tartibli tashkil qilishga yo l ochib berdi. FIFAning dunyoga kelishi uchun
ʻ
jon kuydirgan shaxs — frantsiyalik Rober Geren uning birinchi prezidenti
bo ldi. Bungacha Frantsiya futbol federatsiyasi prezidenti bo lish bilan birga u
ʻ ʻ
Le Matin gazetasida ham ishlar edi. Aslida Geren muhandis diplomiga ega
bo lgan. FIFA prezidenti sifatida u dastlab klublar, so ngra terma jamoalar
ʻ ʻ
o rtasida xalqaro musobaqalar uyushtirish g oyasini ilgari surdi. 1904-yilgi
ʻ ʻ
Ta sis kongressida FIFA ustavining 9-bandida shunday belgilab qo yildi:
ʼ ʻ
«FIFA xalqaro chempionatlarni tashkil qilish eksklyuziv huquqiga ega». 1905-
yilgi kongressda gollandiyalik Karl Anton Villem Xirshman 15 ishtirokchi

o rtasida (har bir davlatdan bittadan) klublar chempionatini o tkazish taklifiniʻ ʻ
kiritdi. Xirshmanning fikriga ko ra ular 4 guruhga bo linishi kerak edi: 1-
ʻ ʻ
guruh: Angliya, Shotlandiya, Uels, Sh.Irlandiya 2-guruh: Belgiya, Frantsiya,
Gollandiya, Ispaniya 3-guruh: Italiya, Avstriya, Shveytsariya, Vengriya 4-
guruh: Daniya, Germaniya, Shvetsiya Tasavvur qiling, hozirgi Chempionlar
ligasi 1991-yili emas, 1905-yiliyoq tashkil qilinishi mumkin edi.
O’zbekiston futbol jamoalaridan Toshkentning «Paxtakor», Farg’onaning
«Neftchi» hamda Qarshining «Nasaf» futbol jamoalari Osiyo futbol
Konfederatsiyasi tomonidan o’tkaziladigan Osiyo chempionlar ligasi
musobaqalarida muvoffaqiyatli ishtrok etib kelishmoqda. 2002 yil Qarshini
«Nasaf» jamoasi Osiyo chempionlar kubogi musobaqasini saralash o’yinlarida
5 tasida g’alaba qozonib yarim finalda Eronning «Istiqlol» jamoasiga 2:5
hisobda mag’lubiyatga uchrab 4 – o’rinni egalladilar. 2003 – yil Toshkentning
«Paxtakor» jamoasi Toshkentda bo’lib o’tgan Osiyo chempionlpr ligastda
Turkmanistonning «Nissa» jamoasini 3:0, Eroining «Peruza» jamoasini 1:0 va
Iroqning «Al – toliba» futbol jamoasini 3:0 hisobda mag’lubiyatga uchratib
yarim finalda Taylantning «Bek – Tero Sosana» futbol jamoasiga 2 o’yin
natijasiga ko’ra imkoniyatni boy berdi. 2002 – 2003 yillarda 20 yoshgacha
bo’lgan futbolchilardan iborat bo’lgan O’zbekiston yoshlar terma jamoasi,
Birlashgan Arab Amirliklarida o’tkazilgan Jahon chempionatini final
ishtirokchisi bo’ldilar. Milliy terma jamoamiz futbol klub jamoalarimizni bu
muvoffaqiyati Vazirlar Maxkamasini O’zbekistonda futbolni rivojlantirish
to’g’risidagi chiqarilgan qarorlariga javob beradi.
Mustaqillikdan so’ng Vazirlar Mahkamasi futbolni rivojlantirish uchun
qarorlar qabul qildi. 1993 yil 18 martdagi 144 – sonli «O’zbekiston
Respublikasida futbolni keyingi istiqbollarini belgilash to’g’risida»gi qarori
1996 yil 17 yanvardagi 27 – sonli «O’zbekistonda futbolning rivojlantirsh
tashkiliy asoslari va printsiplarini tubdan takomillashtirish chora tadbirlari
to’g’risidagi» qarori 1998 yil 16 iyul 238 – sonli «O’zbekistonida futbol
taraqiyoti jamg’armasini faoliyatini yaxshilash va uni qo’llab quvatlash

to’g’risidagi» qarori 2006 yil 1 maydagi «O’zbekistonda futbolni
rivojlatirishning qo’shimcha chora - tadbirlari to’g’risidagi» qarori
Respublikamizda ko’plab futbol maktablari, maxsus sport maktab internatlari,
bolalar va o’smirlar sport maktabalrini ochilishi O’zbekistonda futbolni
rivojlantirish uchun olib borilayotgan ishlarning dalilidir 2007 yil 28 martda
Xalqaro Futbol Fediratsiyasi prezidenti Yozif Blater va Osiyo futbol
Konfederatsiyasini prezidenti Muxammad Bin Xammam O’zbekistonga tashrif
buyurdi. Ular O’zbekistonda futbolni rivojlantirish uchun olib borilayotgan
ishlarni ya’ni yangi o’yingohlarni ko’zdan kechirdi va olib borilayotgan
ishlarga yuksak baho berdi. Tashrif mobaynida Xalqaro Futbol Fediratsiyasi
prezidenti Yozif Blater va Osiyo futbol Konfederatsiyasini prezidenti
Muxammad Bin Xammam O’zbekistonRespublikasi Prezidenti Islom Karimov
bilan uchrashdilar hamda futbolni rivojlantirish uchun kelgusi ishlarni
rejalashtirib oldilar. O’zbekiston Prezidenti Islom Karimov xalqlar o’rtasidagi
do’stlikni mustahkamlash va halqaro sportga qo’shgan buyuk xissasi uchun
Xalqaro Futbol Fediratsiyasi prezidenti Yozif Blaterga «Do’stlik» ordeni,
Osiyo futbol Konfederatsiyasini prezidenti Muxammad Bin Xammamga
«Shuhrat» medali topshirdi.
1.2. Futbol maydoni qoplama si
Aralash qoplama
Aralash qoplama-bu sintetik o't pichoqlari maxsus mashina bilan tikilgan
soda. Bunday qoplama juda qimmat, ammo deyarli o'tlardan farq qilmaydi va
ko'plab o'yinlarga bardosh beradi. Xizmat, shuningdek, sug'orish, o'g'itlash va "kal
dog'lar"ni o'z vaqtida almashtirish bilan cheklangan. Bunday qoplamadan
foydalangan birinchi Rossiya stadioni Moskva lokomotivi.
Barcha jahon chempionatlari o't bilan qoplangan (va aralash, chunki u o't
bilan tenglashtiriladi).
Tabiiy o't bilan qoplangan futbol maydonlarini o'rnatish

Maysa futbol maydonini past, zich o't bilan tabiiy, tekis o't maydonchasida
tashkil qilish mumkin. Bunday eng oddiy tabiiy futbol maydonlari qishloq
joylarda keng tarqalgan bo'lib, bu erda mos saytni tanlash masalasi juda oddiy
tarzda hal qilinadi.
Eng oddiy o't maydoni uchun eng yaxshi joy yaylovli o'tloq yoki yaxshi suv
o'tkazadigan tuproqlarda haydashdir. Bunday tuproqlarga qumli qumoq, engil
qumoq va kuchli to'plangan tuzilishga ega o'rta qumoq kiradi. Yaylov o'tloqlarida
o't past va yumshoq bo'lib, yaxshi rivojlangan ildiz tizimiga ega. U erda asosan
o'tlar o'sadi, ular doimiy oyoq osti qilishga moslashgan va er yuzida yaxshi o'sadi.
Pichanzorlar futbol maydonlari uchun unchalik mos emas, chunki ulardagi o'tlar
asosan yuqoriga qarab rivojlanadi va uning zaif ildiz tizimi yopiq soda hosil
qilmaydi.
Tabiiy saytda, albatta, alohida tepaliklar, chuqurchalar va o't bilan
qoplanmagan joylar bo'lishi mumkin. Maydonni o'rnatishda ushbu kamchiliklar
osongina yo'q qilinadi. Tüberkler kesiladi va kesish joyida 6-7 santimetr
chuqurlikdagi truba amalga oshiriladi, uning pastki qismi ehtiyotkorlik bilan
qovurg'aga qo'yilgan temir yo'l yoki taxta bilan tekislanadi, truba ichiga
yotqiziladi va daladan uzoqda tayyorlangan maysazor qo'l tamponi bilan biroz
siqiladi. Sod maysazorning sifatiga qarab 30x40 santimetrdan 40x60
santimetrgacha bo'laklarga bo'linadi. Qattiq soda katta o'lchamlarga
kesiladi. Sodaning qalinligi novdaning chuqurligiga teng bo'lishi kerak. Sodani
yotqizishdan oldin tuproq mo'l-ko'l suv bilan sug'orilishi kerak.
Xuddi shu tarzda, o't bilan qoplanmagan joylar ham qoplanadi. Pastga
tushirilgan joylar avval qayta tiklanib, so'ngra tuproq qo'shilishi bilan tekislanadi,
shunda yana maysazorni yotqizish uchun truba hosil bo'ladi. Ommaviy tuproq har
bir qatlamni ehtiyotkorlik bilan siqib, suv bilan sug'orib, taxminan 10 santimetr
qalinlikdagi qatlamlarga yotqizilishi kerak. Ayniqsa, qoqish paytida hosil bo'lgan
teshiklarni to'ldirishda quyma tuproqni siqish kerak.

Shuningdek, maydon yuzasidan o'yinchilarning shikastlanishiga olib kelishi
mumkin bo'lgan barcha narsalarni olib tashlash kerak. Dala o'tlari 5-6 santimetr
balandlikda kesiladi.
4. O't maydonlarini qurish
Maysa maydonini qoplash dizayni maysazorning o'sishi uchun eng qulay
sharoitlarni ta'minlashi va shu bilan birga uning yuzasidan yomg'ir suvini tezda
olib tashlashi kerak.
Maysazor futbol maydonlarini qurish amaliyoti shuni ko'rsatdiki, turli xil
iqlim sharoitlarida qo'llaniladigan eng oqilona qurilish bo'lib, unda ma'lum bir
mexanik tarkibdagi erning o'simlik qatlami er osti drenaji va tuproq namligini
tartibga soluvchi funktsiyalarni bajaradigan qum qatlamiga yotqizilgan.
O'simlik qatlamining mexanik tarkibi va fizik xususiyatlari sport maysazorini
etishtirish va ekspluatatsiya qilish muvaffaqiyatini belgilovchi eng muhim
omillardan biridir.
Sport maysazorining o'simlik qatlami ikkita asosiy tarkibiy qismdan iborat
bo'lishi kerak: o'simlik tuprog'ining skeleti bo'lgan materiallarning mayda zarralari
va tuproqning o'zi, o'simlik tuprog'ining skeleti sifatida cüruf, qattiq toshlar (2-5
millimetr o'lchamdagi mayda zarralar), qo'pol qum va boshqa inert materiallar
ishlatiladi. O'simlik qatlamidagi inert zarralar soni taxminan 15% ni tashkil qiladi.
O'simlik qatlami namlik va havoning yaxshi o'tishiga imkon berishi va namlik
o'zgarganda uning fizik xususiyatlarining barqarorligini saqlab turishi kerak.
Tuproqning optimal mexanik tarkibi ushbu shartlarga javob beradi, unda qum, loy
va chang zarralarining ulushi juda tor chegaralar bilan cheklangan.
Biroq, tuproqning granulometrik tarkibi qanchalik tanlanmasin, agar unda
gumus (gumus, ya'ni o'simlik va hayvon qoldiqlari parchalanishi paytida hosil
bo'lgan tuproqning organik moddalari) va o'simliklarning rivojlanishi uchun zarur
bo'lgan ozuqa moddalari bo'lmasa, sifatli maysazorni etishtirish mumkin emas.
Tuproqdagi ozuqa moddalarining etishmasligini unga ma'lum o'g'itlarni kiritish
orqali osongina to'ldirish mumkin, ammo tuproqning mexanik tarkibini faqat
maydonni qayta tiklash orqali o'zgartirish mumkin. Ushbu holat har doim

maysazor futbol maydonlarini qurishda hisobga olinishi kerak. Namlikni yomon
o'tkazadigan loy tuproqning o'simlik qatlamini yotqizmang. Bunday holda, er osti
drenaj qurilmasi foydasiz bo'ladi. O'simlik qatlami uchun qumli tuproq yoki engil
qumloq tuproqlarni oling, ular kuchli bo'lakli tuzilishga ega va tuzilishga mexanik
jihatdan eng yaqin.
Sun iy qoplamaʼ
Sport seleksiya o tlarining fotosintezi uchun sharoitlar mavjud bo lmagan
ʻ ʻ
hududlarda (iqlim zonalarida) tabiiy maysazor o rnini bosuvchi sifatida
ʻ
foydalanish uchun mo ljallangan.
ʻ
Sintetik qoplama ikki turdagi parvarishlashni talab qiladi:
 qoplamaning sirtini qoldiqlardan tozalash (daraxtlarning barglari va
boshqalar) va to ldiruvchini kerakli darajada muntazam ravishda to ldirish;
ʻ ʻ
 kvars qumi va kauchuk granulatdan iborat plomba moddasini
bo shashtiruvchi maxsus asbob-uskunalar bilan plomba moddasini
ʻ
dekonsolidatsiya qilish.
Mamlaatimizda millionlab kishilar ushbu sport turi bilan muntazam
shugullanadilar.
Futbol chinakam atletik o’yin. U tezkorlik, chakkonlik, chidamlilik,
kuchlilik, va sakrovchanlikni rivojlantirishga yakindan yordam beradi. Futbolchi
o’yin paytida xaddan tashkari ko’p ish bajaradi.Bu esa odamni funksional
imkoniyatlarini oshiradi.Ma’naviy-irodaviy xislatlarini tarbiyalashga yordam
beradi.Charchok ortib borayetgan sharoitda ko’p va xilma xil harakatlar qilish
yuksak o’yin faoliyatini saklab turishuchun zarur bo’lgan irodaviy xislatlar
namoish etishni talab etadi.
Futbol o’yining rigizida o’yinchilarni umumiy maksad galabaga intilish
birlashtirib turgan jamoalardan ikkitasining kurashi yetadi.Galabani qo’lga
kiritishga intilish futbolchilarni jamoa bo’lib harakat qilishga bir-biriga uzaro
yordam berishga urgatadi, tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi. Futbol o’yini vaqtida
har bir o’yinchi uzining shaxsiy imkoniyatlarini kursatish imkoniyatiga ega.

Futbol mashg’ulotlari va musoboqalarini ko’pincha iqlim va meteorologiya
sharoiti keskin uzgarib ketadigvn sharoitda qariyb bir yil buyi davom etgani
uchun, bu o’yin jismoniy jixatdan chinikishga ham organizmning qarshilik
kursatish qobiliyati ortishi va adabtatsiya imkoniyatlari kengayishiga ham yordam
beradi.
Boshka sport turlaridagi mashg’ulotlarda ko’pincha futboldan qo’shimcha
sport turi sifatida foydalaniladi. Buning sababi shundaki,futbol spolrtchining
jismoniy rivojlanishiga aloxida ta’sir etadi, shuning uchun tanlangan sport
ixtisosidan yaxshi tayergarlik kurishga yordam berishi mumkin.
Texnik usullar bu futbol o’yinini vujudga keltirish vositasidir. Yuksak sport
natijalariga erishish uchun ko’p jixatdan ana shu xilma-xil vositalarni kanchalik
tulik bo’lishiga, rakib jamoa o’yinchilari qarshilik kursatayetgan, ko’pincha esa
charchok orta borayetgan sharoitda o’yin faoliyatidagi turli xolatlarda ularni
kanchalik moxirlik bilan,samarali qo’llanishga boglik.
O’yin taktikasi o’yinchilarni rakib ustidan galaba kozonishiga karatilgan
individual va jamoaviy harakatlarni tashqil qilishni ,ya’ni jamoa futbolchilarini
muayyan rejaga binoan aynan shu ,anik rakib bilan muvvoffokiyatli kurash olib
borishga imkon beradigan birgalikdagi harakatlar tushiniladi.
Taktikadagi asosiy vazifa xujum va ximoya harakatlarini maksadga erishtira
oladigan eng qo’lay vosita, usul va formalarni belgilashdan iborat.
Futbol o’yini tasnifiga: o’yinchilarni maydondagi harakatlanish texnikasi, ya’ni
yurish , yugurish,sakrash, burulishlar kiradi.
Bundan tashkari maydon o’yinchisini texnikasi ya’ni to’pga zarba berish,oyok
bilan kaftni ichki tomoni bilan, oyoq yuzi ichki qismi bilan, oyoq yuzi tashqi qismi
bilan, oyoq uchi bilan, tovon bilan.

II BOB. FUTBOL O’YINI O’LCHAMLARI VA JIXOZLARI
2.1. Futbol maydoni o lchamlariʻ

Futbol о‘yin maydoni О‘lchamlar
О‘yin maydoni tо‘g‘ri burchak shaklida bo’ladi. Yon chiziqlar darvoza chizig‘iga
nisbatan uzunroq bo’lishi kerak. Uzunligi: 120m, 90m. Eni: 45m, 90m. Halqaro
matchlarda. Uzunligi: minimum 100m. maksimum 110m. Eni: minimum 64m.
maksimum 75m.
Belgilar
Maydon uchun belgilar chiziqlar yordamida amalga oshiriladi. Bu chiziqlar
ular chegaralab turgan maydonga kiradi. O’yin maydonini chegaralab turgan 2 ta
uzun chiziqlar yon chiziklar 2 ta qisqasi darvoza chiziqlari deyiladi. Xar qanday
chiziq eni 12 sm dan oshmasligi kerak. О‘yin maydoni urta chiziq yordamida 2
yarim qismga bo’linadi. О‘rta chiziq о‘rtasida maydon markazi belgilanadi.
Maydon markazidan 9,15m radiusda aylana о‘tkaziladi.
Futbol maydoni — futbol o ynash uchun maydon. Uning o lchamlari va
ʻ ʻ
belgilari Futbol o yini qoidalarining
ʻ 1- qoidasi bilan tartibga solinadi [1]
Futbol maydoni belgilari
1. Futbol maydon va jihoz o‘lchamlarining tavsifi.
Futbol maydoni to‘g’ri to‘rtburchak shaklda bo‘lib, tabiiy chim bilan
qoplangan bo‘ladi. Futbol maydoni bir qancha qo‘shimcha jihozlar bilan ham
ta’minlangan bo‘lishi kerak. Ya’ni darvozalar, to‘r, bayroqchalar belgilangan
talablarga mos kelishi kerak.

Futbol maydoni uzunligi --
- 90-120 metr
Futbol maydoni eni --
- 45-90 metr
Jarima maydoni --
- 16,5 metrga 40,32
metr

Darvozabon maydoni --
- 5,5 metrga 18,32 metr
Maydondagi chiziqlar --
- 12 sm
Burchak to‘pi tepish joyi --
- 1 m kv 90 gradusda
Maydon markazi aylana radiusi --
- 9,15 metr
Futbol to‘pini og’irligi --
- 410-450 gramm
Futbol to‘pini aylanasi --
- 68-71 sm
Futbol to‘pini havo bosimi --
- 0,6-1,1

2. Futbol o‘yin qoidalarining umumiy tavsifi.
Futbol o‘yin qoidalari deganda o‘yin jarayonini tashkil qilish va o‘tkazishga
qo‘yilgan barcha talablar tushuniladi. SHuningdek bunda futbol o‘yin
maydoniga, futbol to‘plariga, o‘yinchilar soni va kiyimiga, hakamlar
faoliyatiga, o‘yin vaqti va o‘yindagi barcha vaziyatlarga cheklovlar, ta’qiqlar
va boshqa holatlar futbol o‘yin qoidalarida belgilangan talablar asosida
boshqariladi.

1- O'yin maydoni
2-to`p
3-o'yinchilarning soni
4- o'yinchilarning kiyimi
5- Bosh hakam
6- Bosh hakam yordamchilari
7-O'yinning vaqti
8- o'yinni boshlanishi va davom etishi
9- To‘p o‘yinda va o‘yindan tashqari holatlarda
10- to'p darvoza to`ridaligini aniqlash

11-"O'yin tashqari" holat
12- Qoida buzilish holatlari va qoidaga zid xatti-
harakatlar
13-jarima va erkin zarba
14-11 metrlik jarima t o‘pi
15- To‘pni yon chiziqdan o‘yinga kiritish
16- To‘pni darvoza yonidan erkin zarba bilan o‘yinga
kiritish
17-burchak to‘plari

Tarixi
 1863-yil — futbol maydonining o lchami bo yicha qoidalardagi birinchiʻ ʻ
ko rsatmalar.
ʻ
 1875-yil — Sheffild futbol assotsiatsiyasi bosimi ostida Angliya futbol
federatsiyasi darvozalarni qattiq ustun bilan jihozlashni talab qiluvchi va
lentalardan foydalanishni taqiqlovchi qoidalarni qabul qildi; darvozaning
oxirgi o lchami o rnatiladi.
ʻ ʻ
 1891-yil — darvozada to rning paydo bo lishi.
ʻ ʻ
 1901-yil — jarima maydonchasi paydo bo lishi.
ʻ
 1912-yil — darvozabonning qo llari bilan o ynash huquqi uning jarima
ʻ ʻ
maydonchasi bilan cheklangan.
 1937-yil — belgilanishdagi so nggi o zgarish
ʻ ʻ — jarima maydonidan 10 yard
naridagi yoy.
Qoplama
Uchrashuvlar tabiiy va sun iy qoplamali maydonlarda o tkazilishi mumkin.
ʼ ʻ
Futbolning rasmiy qoidalariga ko ra, sun iy qoplama yashil bo lishi kerak.
ʻ ʼ ʻ
O lchamlari
ʻ
O yin maydoni
ʻ tog ri to rtburchaklar ʻ ʻ shakliga ega. Yon chizig i darvoza ʻ
chizig idan uzunroq bo lishi kerak.
ʻ ʻ
Maydon o lchamlari:
ʻ
 Uzunligi : kamida 90 m (100 yd), ko pi bilan 120 m (130 yd)
ʻ
 Kengligi : kamida 45 m (50 yd), ko pi bilan 100 m (90 yd)
ʻ
 Maydoni — 4050 m 2
dan 10 800 m 2
gacha.

Xalqaro o yinlar uchun maydon o lchamlariʻ ʻ
 Uzunligi : kamida 100 m (110 yd), ko pi bilan 110 m (120 yd)
ʻ
 Kengligi : kamida 64 m (70 yd), k’pi bilan 73,2 m (80 yd)
FIFA tomonidan tavsiya etilgan o lchamlar
ʻ [2]
:
 Uzunligi : 105 metr
 Kengligi : 68 metr
 Maydoni : 7140 m 2
Belgilash
Maydonni belgilash kengligi 12 sm (5 dyuym) dan oshmaydigan chiziqlar
bilan amalga oshiriladi; bu chiziqlar ular chegaralagan hududlarga kiritilgan.
Barcha chiziqlar bir xil kenglikda bo lishi kerak.
ʻ
O yin maydonini belgilaydigan ikkita uzun chiziq
ʻ yon, ikkita qisqa
chiziq — darvoza chiziqlari deb ataladi.
Maydon markazi
Maydon yon chiziqlarning o rta nuqtalarini bog laydigan
ʻ ʻ markaziy
chiziq bilan ikki yarmiga bo lingan. Markaziy chiziqning o rtasida
ʻ ʻ maydonning
markazi belgilangan — diametri 0,3 m (1 fut) bo lgan doira. Maydon markazi
ʻ
atrofida radiusi 9,15 m (10 yd) aylana chizilgan. Asosiy va qo shimcha bo limning
ʻ ʻ
har bir bo limining boshida, shuningdek, har bir kiritilgan goldan so ng maydon
ʻ ʻ
markazi belgisidan start to pi tepiladi. Boshlayotganda, barcha o yinchilar
ʻ ʻ
maydonning o z yarmida bo lishi kerak, zarbani amalga oshirayotgan jamoaning
ʻ ʻ
raqiblari esa markaziy doiradan tashqarida bo lishi kerak.
ʻ
Darvoza maydonchasi
Maydonning har bir yarmida darvoza zonasi — darvoza zarbasi amalga
oshiriladigan zona belgilanadi.
Har bir darvoza ustunining ichki qismidan 5,5 m (6 yd) masofada joylashgan
nuqtalardan ichki tomonda darvoza chizig iga to g ri burchak ostida ikkita chiziq
ʻ ʻ ʻ
tortiladi. Darvoza chizig idan 5,5 m (6 yd) masofada bu chiziqlar darvoza
ʻ
chizig iga parallel boshqa chiziq bilan bog langan. Shunday qilib, darvoza
ʻ ʻ
maydonchasining o lchamlari 18,32 m (20 yd) × 5,5 m (6 yd) ga teng.
ʻ

Jarima maydonchasi
Maydonning har bir yarmida jarima maydonchasi belgilanadi — bu
maydonda darvozabon qo llari bilan o ynashi mumkin va o z jarimaʻ ʻ ʻ
maydonchasida o yin qoidasini buzgan jamoaga
ʻ 11 metrlik jarima
zarbasi belgilanadi.
Burchak sektorlari
Maydonning to rtta burchagining har birida radiusi 1 m (yoki 1 yard) bo lgan
ʻ ʻ
yoy burchak zarbalari uchun sektorni hosil qiladi.
Bayroq ustunlari[
Bayroq ustuni
Maydonning burchaklarida balandligi kamida 1,5 metr (5 fut) bo lgan bayroq
ʻ
ustunlari o rnatilishi kerak.
ʻ

Darvozalar
Darvozalarning kengligi 7,32 m (8 yd) va balandligi 2,44 m (8 fut) bo lishiʻ
kerak. Darvozalar har bir darvoza chizig ining o rtasiga (burchakdagi bayroq
ʻ ʻ
ustunlaridan bir xil masofada) joylashtirilishi va yerga mahkam bog langan
ʻ
bo lishi kerak; ko chma darvozalardan foydalanish, agar ular ushbu talabga javob
ʻ ʻ
bersa, ruxsat etiladi. Darvoza chizig ining
ʻ kengligi darvoza ustunlari va to sinning ʻ
kengligiga teng. To rlar darvozalarga va darvoza ortidagi yerga biriktirilishi
ʻ
mumkin, ular ishonchli tarzda mahkamlanishi va darvozabonga xalaqit bermagan
holda joylashtirilishi kerak.
Darvoza ustunlari va to sinlari yog och, metall yoki tegishli standartda ruxsat
ʻ ʻ
etilgan boshqa materiallardan yasalgan bo lishi kerak, ko ndalang kesimida
ʻ ʻ
to rtburchaklar, elliptik, kvadrat yoki dumaloq shaklga ega bo lishi kerak.
ʻ ʻ
Futbol maydoni qurilishi
Jahon darajasidagi futbol maydoni murakkab, ko p qatlamli inshootdir.
ʻ
Futbol maydoni (yuqoridan pastga) quyidagi qismlardan iborat:
 Maysa;
 Qum va shag al qatlami;
ʻ
 Isitish quvurlari;
 Drenaj quvurlari;
 Shamollatish quvurlari.
O t qoplami
ʻ
O t qoplamini sug orish va urug lantirish kerak. O t ko p o yinlar
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
o tkazilishiga dosh bermaydi: u oyoq osti qilinmasligi uchun, tabiiy o tlardagi
ʻ ʻ
o yinlarning soni haftasiga ikkitadan oshmasligi kerak.
ʻ
Zamonaviy stadionlarda o t o stirilmaydi,
ʻ ʻ chimli rulonlar shaklida olib
kelinadi.
Darvoza maydoni
Darvoza maydoni har ikkala yarim qismining oxirida qо‘yidagicha bо‘ladi.
Darvozaning har qaysi ustuni ichki tomonidagi nuqtadan 5,5 m masofada darvoza
chizigiga tug‘ri burchak qilib maydon ichiga 2 chizik tortiladi. 5,5 m masofada bu

chiziqlar darvoza chizig‘iga parallel qilib boshka chiziq bilan birlashtiriladi. Bu
chiziqlar va darvoza chizig‘i chegaralab turgan zona, darvoza maydoni deyiladi.
Jarima maydoni
Jarima maydoni har ikkala yarim qismining oxirida kuyidagicha bо‘ladi.
Darvozaning har kaysi ustuni ichki tomonidagi nuqtadan, 16,5m masofa-da
darvoza chizig‘iga tо‘g‘ri burchak qilib, maydon ichiga ikki chiziq tortiladi. 16,5m
masofada darvoza chizig‘iga parallel xolatda boshqa chiziq bilan birlashtiriladi.Bu
chiziqlar va darvoza chizig‘i chegaralab turgan zona jarima maydoni deyiladi. Har
qaysi jarima maydoni ichida darvozaning ikki ustuni о‘rtasida bir hil masofada
joylashgan nuqtadan 11 m masofada 11 metrlik belgi quyiladi. Jarima
maydonchasi tashqarisida 11 metrlik nuqta markaz qilib olinib 9,15 m. masofada
aylana chiziladi.
Bayroqlar
Maydonning har qaysi burchaklarida balandligi 1,5 m dan oshmagan, uchi о‘tkir
bо‘lmagan bayroq о‘rnatiladi. Bayroqlar о‘rta chiziqning har ikkala tomonida, yon
chiziqdan 1m masofadagi uzoqlikda о‘rnatilishi mumkin.
Burchak sektori
Burchak bayrog‘ilaridan о‘yin maydoni ichiga qarab 1m radiusda aylana tortiladi.
O‘yinchilar soni
Match har qaysisida darvozabonlarni qо‘shgan holda о‘yinchilarning soni 11tadan
oshmagan ikki jamoa ishtirokida о‘tkaziladi
Agar jamoalarda о‘yinchilar soni 7ta kam bо‘lsa,match boshlanmasligi mumkin.
Rasmiy musobaqalar
FIFA yoki milliy federatsiyalar tomonidan tashqil qilinadigan har qanday rasmiy
musobaqalarda 3tagacha о‘yinchilarni almashtirishga ruxsat beriladi. Musobaqa
nizomida buyurtmaga kiritiladigan zahiradagi о‘yinchi-lar soni 3dan 7gacha uzaro
kelishilgan bо‘lishi kerak,bundan ortiq bо‘lishi mumkin emas.

Hakam vakolati
Har qanday match hamma vakolatga ega bo’lgan hakam tomonidan nazorat
qilinadi va о‘yin qoidasiga rioya qilinishini ta’minlaydi.
Hakam
*О‘yinchilar shu qoidada asosan joylarini egallamaguncha, 11m zarbani bajarish
uchun signal bermaydi.
*11m zarba bajarilgani haqida qaror qabo’l qiladi.
Zarbani bajarish tartibi
*11m zarbani bajaruvchi о‘yinchi tо‘pni zarba bilan tо‘g‘riga yо‘naltiradi.
*Tо‘p biror bir о‘yinchiga tegmaguncha tо‘pga ikkinchi marta tegmaydi.
*Tо‘pga zarba berilib u oldinga harakat qilsa,tо‘p о‘yinda hisoblanadi.
Tо‘pni tashlash
Tо‘pni tashlash о‘yinni yangidan boshlash usuli hisoblanadi.
Tо‘g‘ridan tо‘g‘ri tо‘pni tashlashdan sо‘ng urilgan gol hisoblanmaydi.
Tо‘pni tashlash tayinlanadi.
 Qachonki tо‘p tо‘liq yon chiziqni yerdan yoki xavodan kesib о‘tsa.
 Tо‘p yon chiziqni kesib о‘tgan joyda.
 Tо‘pga oxirgi tekkan о‘yinchining raqib jamoasiga.
Tо‘pni tashlash xolati
Tо‘pni tashlash vaqtida о‘yinchi.
 Maydonga yuzi bilan qaragan xolda.
 Tovonning bir qismi yon chiziqda bо‘ladi yoki yon chiziqning tashqarisida
bо‘ladi.
 Tо‘pni tashlashni ikki qо‘llab amalga oshiradi.
 Tо‘p bosh orqasidan harakatga keltirib tashlaydi.
Tо‘p tashlashni bajargan о‘yinchi tо‘pga boshqa о‘yinchi tegmasidan oldin yana
tegishi mumkin emas. Tо‘p maydonga tushishi bilanoq о‘yinda hisoblanadi.

Qoida buzilishi / Ruxsat berish
Tо‘pni о‘yinchi tomonidan tashlanishi:
 Agar tо‘p о‘yinga kirgandan sо‘ng tо‘p tashlashni amalga oshirgan о‘yinchi
tо‘p boshqa biror о‘yinchiga tegmasdan oldin(qо‘l bilan emas) yana tо‘pga
tegsa:
 Qarshi jamoaga qoida buzilgan joydan erkin zarba bajarish xuquqi beriladi.
 Agar tо‘p о‘yinga kirgandan sо‘ng tо‘p tashlashni amalga oshirgan о‘yinchi,
tо‘p boshqa biror о‘yinchiga tegmasidan oldin ataylab qо‘li bilan о‘ynasa.
 Qarshi jamoaga qoida buzilgan joydan jarima zarbasini bajarish xuquqi
beriladi.
 Agar qoida buzilishi tо‘p tashlashni bajargan о‘yinchi jarima maydonida yuz
bersa, 11 metrlik zarba tayinlanadi.
Burchak tо‘pi
 Burchak zarbasi о‘yinni yangidan boshlash usulidir.
 Burchak zarbasi tufayli tо‘g‘ridan tо‘g‘ri urilgan gol hisoblanadi, lekin
faqat shu xolatdaki, agar tо‘p raqib jamoa darvozasiga urilgan bо‘lsa.
Match g‘olibini aniqlash tartibi
11m nuqtadan zarbalarni bajarish va oltin gol – bu musobaqa nizomiga kо‘ra
match durang natija bilan tugaganda g‘olibni aniqlash uchun qо‘llaniladigan
usuldir.
Oltin gol. Tartib
Asosiy о‘yin vaqti tugagandan sо‘ng tayinlangan qо‘shimcha vaqt davomida
birinchi tо‘p urgan jamoa g‘olib deb e’lon qilinadi.
Agar tо‘p urilmasa, unda match g‘olibi 11 metrlik nuqtadan bajariladigan zarbalar
yordamida aniklanadi.
Xsc Futbol maydonining o'lchamlari ruxsat etilgan o'lchamlar
Futbol maydoni-bu ma'lum o'lchamlarga ega bo'lgan to'rtburchaklar shaklidagi
o'tli qoplamali maydon. Bugungi kunga kelib, futbol maydoni uchun rasmiy
ravishda belgilangan o'lcham yo'q, faqat maksimal va minimal uzunlik va kenglik
bo'yicha chegara ko'rsatkichlari mavjud.

FIFA qoidalariga muvofiq futbol maydonining standart o'lchamlari
Milliy darajadagi o'yinlar uchun:
 Uzunlik: kamida 90, maksimal 120 metr;
 Kengligi: kamida 45, maksimal 90 metr.
Xalqaro darajadagi o'yinlar uchun maydon o'lchamlari qattiqroq cheklangan:
 Uzunlik: kamida 100, maksimal 110 metr;
 Kengligi: kamida 64, maksimal 75 metr.
2008 yil mart oyida IFAB (xalqaro futbol assotsiatsiyalari kengashi) xalqaro
o'yinlar uchun futbol maydonchalarining yagona hajmini o'rnatishga harakat qildi
(105 x 68 metr 71,4 yuz kvadrat metr, 7140 m 2 , 0,714 gektar ). Sayyoramizning
aksariyat stadionlari bunday qiymatlarga mos edi, ammo tashkilot futbol maydoni
uchun aniq bir o'lchamni aniqlay olmadi.
Jarima maydoni
Jarima maydonining chegaralari darvozabon zonasi bilan bir xil printsipga
muvofiq amalga oshiriladi, faqat darvoza ustunlaridan masofa 16,5 metrni tashkil
qiladi. Har bir jarima maydonchasi ichida darvoza chizig'ining o'rtasidan 11 metr
masofada nuqta qo'yiladi. Bu joydan futbolda penalti to'plandi. Jarima
maydonidan tashqarida aylana radiusi 9 m 15 sm bo'lgan yoy qayd etiladi, bu yoy
11 metrlik belgidan hisoblanadi.
Jamoalar qaysi o'lchamdagi futbol maydonlarini afzal ko'rishadi?
Futbol maydonining uzunligi va kengligi ko'p hollarda jamoaning taktikasiga
bog'liq. Hujum qilishni yaxshi ko'radigan jamoalar, ayniqsa pozitsion hujumlarni
amalga oshirish, uzoq va keng maydonlarni afzal ko'rishadi. Katta maydonlar
bilan dalalarda o'ynash oson emas, ayniqsa jismoniy nuqtai nazardan. Futbolchilar
yaxshi chidamlilikka ega bo'lishlari kerak, chunki o'yinning 90 daqiqasida ular
uzoq masofalarni bosib o'tishlari kerak.
Kichik o'lchamdagi maydonlar ko'pincha o'z darvozalarini himoya qilishga
ko'proq e'tibor qaratadigan va qarshi hujumlarda harakat qiladigan klublardan
foydalanadi. Maydon tor bo'lganda, siz mudofaani juda mahkam qurishingiz

mumkin va shu bilan raqibning hujumkor o'yinchilari o'tishi mumkin bo'lgan joy
miqdorini minimallashtirasiz.
Atamalar va ta'riflar.
Ushbu standartda quyidagi atamalar tegishli ta'riflar bilan qo'llaniladi:
Jismoniy tarbiya-sport inshooti-jismoniy tarbiya tadbirlari va (yoki) sport
tadbirlarini o'tkazish uchun tashkil etilgan va fazoviy-hududiy chegaralarga ega
bo'lgan muhandislik-qurilish obyekti.
Sport-namoyish inshooti tribunalarda tomoshabinlar uchun joylar soni kamida:
5000 ochiq sport yadrolari bilan futbol maydoni va 400 metr uzunlikdagi aylanada
ugurish uchun yengil atletika yo'li bilan;
3000 futbol uchun yopiq sport inshootlarida.
Sport-tomosha inshooti-madaniy-tomosha va ijtimoiy tadbirlarni o'tkazish
uchun mo'ljallangan sport-namoyish inshooti.

Sport majmuasi-bir xil hududda joylashgan va boshqaruv birligi bilan bog'liq
bo'lgan o'quv-mashq ishlari va musobaqalar uchun bir xil turdagi va har xil turdagi
hajmli va tekis tuzilmalar guruhi. Bunday holda, tuzilmalar bloklanishi mumkin,
bitta tom ostida yoki mustaqil bo'lishi mumkin.
Stadion-ko'plab sport turlari bo'yicha o'quv, o'quv va namoyish ishlari uchun
mo'ljallangan jismoniy tarbiya va sport qurollari tarmog'ining asosiy elementi-bu
jismoniy tarbiya va sport inshootlari majmuasi bo'lib, uning tarkibiga quyidagilar
kiradi: tomoshabinlar uchun joylar yoki sport arenasi bo'lgan sport yadrosi, sport
o'yinlari uchun maydonlar va maydonlar, boshqa ochiq va yopiq jismoniy tarbiya
va sport binolar, shuningdek, ularga tutash hudud, to'siqgacha (shu jumladan, bu
to'siq), televidenie, matbuot va faxriy mehmonlar uchun turar joy. Stadionlar ochiq
yoki yopiq bo'lishi mumkin.
Sport arenasi-bu katta o'lchamli tekis tuzilmalardan (dalalar, sport yadrolari va
boshqalar) asosiy sifatida foydalanadigan o'quv jarayoni talablari va sport turlari
bo'yicha musobaqalar qoidalariga javob beradigan yopiq mustaqil yoki o'rnatilgan
inshoot. Ehtimol, tomoshabinlar uchun joylarni tartibga solish.
Sport o'yinlari yoki mashg'ulotlari uchun maydon-tashqi belgilar chiziqlari
bilan cheklangan ma'lum bir o'yin va mashg'ulotlar uchun tekis tuzilma.
Bir nechta o'yin turlari uchun o'yin maydonidan navbatma-navbat foydalanish
imkoniyati berilishi mumkin.
Bugungi kunda futbol maydoni nafaqat jamoalar o'rtasidagi o'yinlar to'g'ridan-
to'g'ri o'tkaziladigan joy. Bu juda murakkab muhandislik loyihasi bo'lib, u turli xil
ta'minot tizimlarini joylashtirish, o'lchamlari va tartibga solish bo'yicha
belgilangan standartlarga qat'iy javob beradi.
Futbol maydonchasi standartlariga qo'yiladigan birinchi talablar 1863 yilda
o'sha yilning 26 oktyabrida tashkil etilgan Angliya futbol assotsiatsiyasi
tomonidan tashkil etilgan yagona qoidalar to'plamida paydo bo'lgan. Bu
dunyodagi birinchi futbol assotsiatsiyasi edi. Aynan u milliy va xalqaro darajadagi
rasmiy o'yinlarni o'tkazish uchun stadionlar bajarishi kerak bo'lgan zamonaviy
futbol qoidalari va standartlarini shakllantirishga alohida hissa qo'shgan.

Hozirgi vaqtda futbol maydonlariga qo'yiladigan talablar FIFA o'yin
qoidalarida ko'rsatilgan. Ushbu qoidalarga ko'ra, futbol maydonchasi
to'rtburchaklar maydon bo'lib, u erda darvoza chiziqlari yon chiziqlardan qisqaroq
bo'lishi kerak. O'yin maydoni to'rtburchaklar shaklida. Yon chiziq darvoza
chizig'idan uzunroq bo'lishi kerak.
Maydon o'lchamlari: uzunlik: kamida 90 m (100 yd), maksimal 120 m (130
yd) kengligi: kamida 45 m (50 yd), maksimal 90 m (100 yd) maydoni-4050 m2
dan 10800 m2 gacha (o'rtacha — 7425 m2) xalqaro o'yinlar paytida maydon
o'lchamlari:uzunlik: minimal 100 m (110 yard), maksimal 110 m (120 yard)
kengligi: minimal 64 m (70 yard), maksimal 75 m (80 yard) FIFA tomonidan
tavsiya etilgan o'lchamlar: uzunligi 105 metr kengligi 68 metr maydoni 7140 m2
Maydonni belgilash kengligi bir xil va 12 santimetrdan oshmasligi kerak
bo'lgan chiziqlar yordamida amalga oshiriladi. Chiziqlar ular belgilagan maydonga
kirishi kerak. O'rta chiziq ikkita yon chiziqni bog'laydi va shu bilan maydonni bir
xil o'lchamdagi ikkita yarmiga ajratadi. Ushbu chiziqning o'rtasida maydonning
markazi bo'lgan 30 sm o'lchamdagi qattiq doira shaklida belgi qo'yilgan. Ushbu
belgi atrofida radiusi 915 santimetr bo'lgan doira chizilgan. Darvozabonlar
maydonchasi maydonning har yarmida joylashgan. Belgilash darvoza ustunining
tashqi qismidan 5,50 metr masofada amalga oshiriladi. Darvoza chizig'iga
perpendikulyar ravishda maydonning chuqurligiga yo'naltirilgan 5,5 metr
uzunlikdagi ikkita chiziq chiziladi. Ularning so'nggi nuqtalari darvoza chizig'iga
parallel chiziq bilan bog'langan. Ushbu zonaning chegaralaridan darvoza zarbasi
amalga oshiriladi. Jarima maydonchasida darvozabon qo'llari bilan o'ynashi
mumkin. Belgilash darvoza ustunidan 16,5 metr masofada amalga oshiriladi.
Darvoza chizig'iga perpendikulyar ravishda maydonning chuqurligiga
yo'naltirilgan 16,5 metr uzunlikdagi ikkita chiziq chiziladi. Ularning so'nggi
nuqtalari darvoza chizig'iga parallel ravishda chiziq bilan bog'langan. Jarima
maydonchasi zonasida markazda darvoza chizig'idan 11 metr masofada diametri
30 sm bo'lgan qattiq doira shaklida belgi qo'yiladi. Jarima maydonchasi orqasida
radiusi 915 sm bo'lgan yoy chizilgan va o'n bir metrli belgi berilgan doiraning

markazi hisoblanadi. Ushbu yoyning orqasida penalti tepish paytida o'yinchilar
bo'lishi kerak. Maydonning to'rt burchagida burchak zarbasi zonasini aniqlash
uchun radiusi 1 metr bo'lgan yoy shaklida belgi qo'yiladi. Dala qoplamasi sintetik
yoki tabiiy (o'simlik) bo'lishi mumkin, lekin har doim yashil rangga ega.
Futbol maydoni bir necha qatlamlardan iborat: drenaj va isitish quvurlari,
maydalangan tosh va qum substratlari, o't maysazorlari. Maysa maysazori doimiy
sug'orish, o'g'itlash va kal dog'larini ekishga muhtoj. Ko'pincha, o't to'g'ridan-
to'g'ri stadionlarda o'stirilmaydi, lekin rulon shaklida olib kelinadi.
Yon chiziqlarning o'rta nuqtalarini bog'laydigan o'rta chiziq yordamida
maydon ikki yarmiga bo'linadi. O'rta chiziqning o'rtasida maydon markazining
belgisi qo'yiladi-diametri 0,3 m (1 fut) bo'lgan qattiq doira. Maydon markazi
atrofida radiusi 9,15 m (10 yard) bo'lgan aylana chiziladi. Asosiy va qo'shimcha
vaqtning har bir yarmining boshida, shuningdek, har bir gol urilgandan so'ng,
maydon markazining belgisidan dastlabki zarba beriladi. Dastlabki zarbani amalga
oshirishda barcha o'yinchilar maydonning yarmida, raqiblar esa Markaziy
doiradan tashqarida bo'lishlari kerak.
Maydonning har bir yarmida darvoza maydoni belgilanadi, uning chegarasidan
darvoza zarbasi amalga oshiriladi. Har bir darvoza ustunining ichki qismidan 5,5
m (6 yard) masofada joylashgan nuqtalardan darvoza chizig'iga to'g'ri burchak
ostida maydonga ikkita chiziq tortiladi. 5,5 m (6 yard) masofada bu chiziqlar
darvoza chizig'iga parallel ravishda boshqa chiziq bilan bog'langan. Shunday qilib,
darvoza maydonining o'lchamlari 18,32 m (20 yard) dan 5,5 m (6 yard) gacha.
Maydonning har bir yarmida jarima maydoni belgilanadi, unda darvozabon
qo'llari bilan o'ynashi mumkin bo'lgan zona, jarima maydonida jarima zarbasi
bilan jazolanadigan qoidabuzarlik sodir etgan jamoaning darvozasiga esa 11
metrlik zarba beriladi. Har bir darvoza ustunining ichki qismidan 16,5 m (18 yard)
masofada joylashgan nuqtalardan darvoza chizig'iga to'g'ri burchak ostida
maydonga ikkita chiziq tortiladi. 16,5 m (18 yard) masofada bu chiziqlar darvoza
chizig'iga parallel ravishda boshqa chiziq bilan bog'langan. Jarima maydonining
o'lchamlari 40,32 m (44 yard) dan 16,5 m (18 yard) gacha. Jarima maydonchasi

ichida, darvoza chizig'ining markazida va undan 11 m (12 yard) masofada o'n bir
metrli belgi qo'llaniladi - diametri 0,3 m (1 fut) bo'lgan qattiq doira. Jarima
maydonidan tashqarida 9,15 m (10 yard) radiusli aylana yoyi o'tkaziladi, uning
markazi o'n bir metr balandlikda joylashgan. Ushbu yoy o'n bir metrlik zarbani
urishda jamoa o'yinchilarini joylashtirish uchun ishlatiladi.
Maydonning to'rtta burchagining har birida burchak zarbalarini bajarish uchun
sektorni cheklaydigan maydonning burchagida joylashgan 1 m (yoki 1 yard)
radiusli yoy chiziladi. Burchak sektorlari chegaralaridan 9,15 m (10 yd) masofada,
yon chiziqlar va darvoza chiziqlari (ularga to'g'ri burchak ostida ulashgan
chiziqlarning tashqi tomonida) burchak chizig'ini bajarishda o'yinchilarning
masofasini aniqlash uchun ishlatilishi mumkin. Bayroq ustuni maydonning
burchaklarida kamida 1,5 metr (5 fut) balandlikdagi bayroq ustunlariga bayroqlar
o'rnatilishi kerak, ularning tepasida hech qanday ishora yo'q. Shuningdek, bayroq
ustunlari o'rta va yon chiziqlar kesishmasidan kamida bir metr masofada
o'rnatilishi mumkin (zamonaviy futbolda juda kam ishlatiladi).
7,32×2,44 m o'lchamdagi darvoza har bir darvoza chizig'ining o'rtasiga
joylashtirilishi kerak (burchak bayroq ustunlaridan teng masofada joylashgan) va
erga ishonchli tarzda o'rnatilishi kerak; ko'chma darvozalardan foydalanish faqat
ularning ushbu talabga javob bergan taqdirda joizdir. Darvoza chizig'ining
kengligi ustunlar va panjaraning kengligiga teng. Darvozabon xalaqit bermasligi
uchun darvozaning orqasida darvoza va erga to'rlar biriktirilishi mumkin, ular
mahkam o'rnatilishi va joylashtirilishi kerak. Darvoza ustunlari va panjaralari
yog'och, metall yoki tegishli standart tomonidan ruxsat etilgan boshqa
materiallardan tayyorlanishi, kesimida to'rtburchaklar, ellips, kvadrat yoki doira
shaklida bo'lishi va oq rangda bo'lishi kerak. Texnik xodimlar va zaxira
o'yinchilarni joylashtirish uchun maxsus ajratilgan joylar mavjud bo'lgan
stadionlarda o'yinlar o'tkazilganda, maydonga yaqin joyda texnik zona belgilanadi,
uning chegaralari zaxira skameykasi uchun ajratilgan maydonning har ikki
tomonida 1 metrga va yon chiziqdan 1 metr masofada oldinga chiqib

turadi. Ushbu zonaning chegaralarini belgilash uchun markirovkadan foydalanish
tavsiya etiladi.
Futbol maydoni standartlariga qo'yiladigan talablar
Futbol uchun maydon parametrlarini o'lchash qoidalari
An'anaga ko'ra, futbol maydonining barcha parametrlari hovlilarda o'lchanadi
(Britaniya masofa birligi), chunki aynan Britaniya assotsiatsiyalari birlashib,
IFABNI tashkil etishgan.
O'lchovlar chiziqlar tashqarisida amalga oshiriladi, chunki ular cheklangan
maydonning bir qismidir.
Futbol maydonining uzunligi va kengligi nisbati uning maqsadiga bog'liq.
Saytning yon chizig'i darvoza chizig'idan uzunroq bo'lishi muhimdir.
Belgilash qoidalari va o'lchamlari to'g'ridan-to'g'ri o'yin maydonchasiga
tegishli. Ammo futbol stadionini loyihalashda darvoza chizig'i orqasidagi maydon
atrofidagi zonalarni va futbol maydonining yon chiziqlari orqasidagi texnik
zonalarni hisobga olish muhimdir. O'yinni ta'minlash va texnik zonani
joylashtirish uchun o't qoplamasi futbol maydonini belgilash chizig'idan tashqariga
chiqadi.
Standart futbol maydonining o'lchami qanday?
Belgilangan futbol maydonining maksimal va minimal o'lchamlari:
kengligi: kamida 45 metr (50 yard) va maksimal 90 metr (100 yard).
Uzunligi: kamida 90 metr (100 yard) va maksimal 120 metr (130 yard).
Gektarda qanday maydon maydoni: 0,405 gektardan 1,08 gektargacha (yoki 4050
dan 10800 kvadrat metrgacha).
Futbol maydonchasini loyihalashda o'yin maydonidan tashqarida bo'sh
joy bo'lishi kerak (poyga yoki chiqish)
O'yinchilar uchun bunday xavfsizlik zonalari o'yin maydonining butun
perimetri bo'ylab kerak.
Yugurish yoki chiqish-o'yin maydonining chetidan birinchi o'rindiqlargacha
bo'lgan masofa, bu o'yinchilar va o'yin rasmiylarining erkin harakatlanishini
ta'minlaydi. Saytdan tashqaridagi bo'sh joy tekis qoplamali bo'lishi kerak.

Yugurish hajmi(FIFA va UEFA talablari): futbol maydonining butun perimetri
bo'ylab kamida 1,5 metr, o'yin maydonidagi kabi o't qoplamasidan. Maysa
orqasida plitkalar yotqizilgan yoki yugurish yo'lagi joylashgan.
Xalqaro o'yinlar uchun futbol maydoni necha metr?
Uzunligi: kamida 100 metr (110 yard) va maksimal 120 metr (130 yard).
Kengligi: kamida 64 metr (70 yard) va maksimal 75 metr (80 yard).
Xavfsizlik zonasi o'lchami: darvoza chizig'idan 7, 5 m va o'yin
maydonining yon tomonlarida 6 m. Binobarin, o'yin maydonchasi va
o'rindiqlarning birinchi qatorigacha bo'lgan maydonni o'z ichiga olgan
maydonning umumiy maydoni 120 m dan 80 m gacha.
Ommaviy axborot vositalarining katta oqimi kutilayotgan yirik tadbirlar va
muhim o'yinlar uchun uni 125 m dan 85 m gacha kengaytirish kerak.
Futbol maydonining parametrlari bo'yicha yuqoridagi tavsiyalar futbol
bo'yicha Jahon chempionatlarini o'tkazish uchun juda muhimdir. Ularning
bajarilishini xalqaro futbol federatsiyasi (FIFA) diqqat bilan kuzatib boradi.
Rasmda minimal o'lchamlari 45*90 m bo'lgan futbol maydonini belgilashga
misol keltirilgan.
Futbol belgilari
O'yin futbol maydoni bo'lishi kerak:
 to'rtburchaklar shakli;
 qattiq chiziqlar bilan ko'rsatilgan;
 yashil rangdagi o't qoplamasi.
Futbol maydonining belgilari butun maydonning maysazori bilan bir xil
balandlikdagi oq o't bilan qo'llaniladi. Barcha chiziqlar bir xil kenglikda bo'lishi
kerak, lekin 12 sm (5 dyuym) dan oshmasligi kerak. Futbol uchun standart
belgilash kengligi 10 santimetrga teng deb ishoniladi.
Belgilash chiziqlari uzluksiz bo'lishi va ular cheklaydigan maydonga kirishi
kerak.
Futbol maydonini uzun tomonlari bilan cheklaydigan ikkita chiziq yon chiziqlar,
ikkita qisqa chiziq esa darvoza chiziqlari deb ataladi.

Futbol maydonini tabiiy maysazor bilan belgilash uchun oq sun'iy o'tlardan
foydalanish mumkin.
Dala markazi nima? Maydon markazining joylashishini qanday aniqlash
mumkin?
Asosiy va qo'shimcha vaqtning har bir qismida va har bir gol urilgandan so'ng,
ikkita jamoaning o'yinchilari dastlabki zarbani amalga oshirish uchun maydon
markaziga chiqishadi.
Maydonning markazini hisoblash uchun futbol maydoni o'rta chiziq bilan ikkita
teng qismga bo'linadi. O'rta chiziq futbol maydonining yon chiziqlarining o'rta
nuqtalarini bog'laydi. O'rta chiziqning o'rtasida maydonning markazi belgilanadi,
uning atrofida radiusi 9,15 metr (10 yard) bo'lgan aylana chiziladi.
Darvoza maydoni. Darvoza maydonining o'lchamlari.
Futbol maydonining o'ng va chap qismida darvoza zonasi (darvozabonlar
zonasi) belgilangan. Bu darvozabon yoki boshqa o'yinchi darvozadan zarba
beradigan maydon.
Har bir darvoza ustunining ichki qismidan 5,5 metr (6 yard) masofada joylashgan
nuqtalardan darvoza chizig'iga to'g'ri burchak ostida maydonga ikkita chiziq
tortiladi. Ushbu chiziqlar darvoza chizig'iga parallel chiziq bilan bog'lanib, yopiq
to'rtburchaklar hosil qiladi.
Darvoza maydonining o'lchamlari: 18,32 (20 yard) dan 5,5 metrgacha (6 yard).
Jarima maydoni nima? Jarima zonasining o'lchamlari
Futbol maydonining har bir yarmida jarima maydoni belgilanadi. Ushbu zona
futbol jamoalari o'yinchilarining o'n bir metrlik jarima zarbasini urishda
joylashishi uchun zarurdir.
Futbol maydonining standart jarima maydonchasining o'lchamlari 40,32 (44 yard)
dan 16,5 metrgacha (18 yard).
Jarima zonasi doirasida, darvoza chizig'ining markazida va undan 11 metr (12
yard) masofada o'n bir metrlik belgi qo'yiladi. Jarima zonasidan tashqarida radiusi
9,15 metr (10 yard) bo'lgan aylana yoyi o'tkaziladi. Ushbu yoyning markazi 11
metr balandlikda joylashgan.

Burchak sektorlari nima? Burchak sektorlarining o'lchamlari
Futbol maydonining to'rt burchagining har birida 1 metr (1 yard) radiusli yoy
bor, uning markazi maydonning burchagida joylashgan bo'lib, burchak zarbalarini
bajarish uchun sektorni belgilaydi.
Burchak sektorlari chegaralaridan 9,15 metr (10 yard) masofada, darvoza
chiziqlari burchak zarbasini amalga oshirayotganda o'yinchilarning masofasini
aniqlash uchun ishlatilishi mumkin.
Bayroq ustuni
Futbol maydonining barcha burchaklarida balandligi kamida 1,5 metr (5 fut)
bo'lgan, tepasi uchi bo'lmagan bayroq ustunlariga bayroqlar o'rnatilishi kerak.
Stadiondagi texnik maydon
Texnik zona jamoaning rasmiy vakillari, zaxira o'yinchilari, texnik xodimlarni
joylashtirish uchun mo'ljallangan. Shaxslar soni musobaqa qoidalari bilan
belgilanadi. Futbol maydoniga yaqin joyni aniqlash uchun markirovkadan
foydalanish tavsiya etiladi.
Futbol darvozasi. Futbol darvozalarining o'lchamlari qanday?
Futbol maydonidagi darvoza har bir darvoza chizig'ining o'rtasiga
joylashtirilishi kerak. Ular FIFA standartlariga javob beradigan yog'och, metall
yoki boshqa materiallardan tayyorlanishi mumkin.
To'liq o'lchamli futbol maydoni uchun darvoza:
darvoza kengligi (ustunlar orasidagi masofa): 7,32 metr (8 yard).
Darvoza balandligi (barning pastki chetidan er yuzigacha): 2,44 metr (8 fut).
Darvoza ustunlari va panjara oq rangda va 12 santimetrdan oshmaydigan bir xil
kenglikda bo'lishi kerak (barcha belgilash chiziqlari singari).
Futbol maydonini qoplash imkoniyatlari
Shuning uchun futbol klublari barcha mashg'ulot maydonlari sun'iy maysazor
bilan amalga oshiriladi, unda siz har qanday ob-havoda yiliga 365 kun 24/7
o'ynashingiz mumkin.

Futbol maydonini qoplash uchun materiallarni to'g'ri tanlash bilan
(maysazorning texnik xususiyatlari, qum fraktsiyasining miqdori va hajmi, rezina
chiplari) siz klassik stadion parametrlarini tabiiy o't bilan osongina takrorlashingiz
mumkin.
Agar sun'iy o't xalqaro o'yinlar uchun yoki FIFA tarkibiga kiruvchi milliy
terma jamoalar o'rtasida ishlatilsa, qamrov FIFAning futbol uchun sifat dasturi
talablariga javob berishi kerak.
Bizning menejerlarimiz sizning so'rovingizga mos keladigan futbol maydoni
uchun sun'iy maysazorni tanlashda sizga yordam beradi. Ammo futbol uchun
qamrovni tanlash-bu kurashning faqat yarmi.
Yevropaning eng yaxshi klublari darajasidagi futbol maydonini qurish
uchun quyidagi komponentlar zarur:
FIFA talablariga javob beradigan yuqori sifatli; maysazorni yotqizish uchun (elim,
lenta, kvarts qumi, kauchuk chiplari);
 bir necha qatlamli maydalangan tosh va quvurlarning asosi va drenaj tizimi
yoki gorizontal drenaj tizimi; (yorug'lik va yorug'lik ustunlari);
 sayt uchun uskunalar (eshiklar, tribunalar, ehtiyot do'konlar); (ishlab
chiqarish va o'rnatish);
 infratuzilmani tartibga solish (echinish xonalaridagi mebellar, Pol
qoplamalari, yugurish yo'laklari va boshqalar).
Futbol stadioni-bu qurilishda ko'plab nuanslarni ta'minlaydigan murakkab qurilish.
Shuning uchun, yuqori sifatli Evropa qoplamasini sotishdan tashqari, biz futbol
maydonlarini yotqizish va texnik xizmat ko'rsatish bo'yicha barcha ishlarni
bajaramiz.
2.3. Futbol jihozlari. Turlari va qo'llanilishi. Maxsus xususiyatlar
Futbol eng keng tarqalgan va ommabop jamoaviy sport turlaridan biri bo'lib, unda
katta raqobat mavjud. Shu munosabat bilan, o'yinni ta'minlash uchun zarur bo'lgan
standart aksessuarlardan tashqari, qo'shimcha futbol uskunalari ham qo'llaniladi,

bu sizga mashg'ulot samaradorligini oshirish va sportchilarni musobaqalarga
yaxshiroq tayyorlash imkonini beradi.
Majburiy futbol inventarizatsiyasi
O'yinlar uchun birinchi navbatda quyidagilar zarur:
 To'p.
 To'r bilan darvoza.
 Hakamning hushtagi.
 Kartalar.
 Sekundomer.
 Burchak bayroqlari.
 Hisob bilan Flip tablo.
 O'yinchini almashtirish taxtasi.
To'p eng muhim futbol inventaridir. To'pning og'irligi 410-450 g ni tashkil qiladi,
bu ishlatiladigan materialga bog'liq. Uni pompalash uchun 0,6-1,1 atmosfera
bosimi talab qilinadi. Odatda teridan yoki teridan qilingan.
Grid darvozasi ham o'yinning majburiy atributlari hisoblanadi. Futbolning turli xil
turlarida ularning parametrlari boshqacha. Katta futbolda ustunlar orasidagi

masofa 7,2 m. bardan yer yuzasigacha balandligi 2,44 m. raflarning kengligi 12
sm.
Hakamning hushtagi a aksessuar hakam tomonidan o'yin boshlanishi va tugashi
to'g'risida signal berish uchun foydalaniladi. Ular qoidabuzarliklar, burchak va
jarima zarbasini tayinlash holatlarida o'yinchilarning e'tiborini jalb qiladilar.

Shuningdek, majburiy inventarizatsiya qizil va sariq kartochkalar bo'lib, ular
hakam tomonidan o'yinchilarni diskvalifikatsiya qilish va jarima zarbalarini
tayinlash uchun ishlatiladi.
Sekundomer o'yin davomiyligini aniq o'lchash uchun ishlatiladi. Hakam undan
foydalanib, vaqt va tanaffuslar vaqtini o'lchaydi. Shuningdek, Sekundomer
yordamida qo'shimcha vaqtning to'g'ri tayinlanishini ta'minlash uchun o'yin
to'xtatilganda qancha vaqt yo'qolganligi o'lchanadi.
O'yinda 4 ta burchak bayroqlari ishlatiladi, ular maydonning burchaklariga
o'rnatiladi va uning konturini ko'rsatadi. Ular moslashuvchan pozitsiyaga ega,
shuning uchun ular sportchi bilan to'qnashganda jarohat olmaydilar.
O'yinni hisobga olish uchun, urilgan gollar sonini ko'rsatadigan Flip tablo
ishlatiladi. Buning o'rniga u elektron ekrandan foydalanishi mumkin. Shuningdek,
futbol maydonga taklif qilingan futbolchining raqamini ko'rsatadigan futbolchini
almashtirish taxtasidan foydalanadi.

O'quv uskunalari
Agar o'yinni ta'minlash uchun juda oz miqdordagi inventarizatsiya zarur bo'lsa,
unda mashg'ulotlar uchun juda ko'p aksessuarlardan foydalanish mumkin.
Ularning vazifasi futbolchilar uchun tanani mashq qilish samaradorligini oshirish,
reaktsiya tezligini rivojlantirish, chidamlilikni oshirish va boshqa o'yin
xususiyatlarini oshirish uchun qiyin vaziyatlarni yaratishdir.

Xulosa
Futbol millionlar o’yini ekanligi bejizga emas. Uni maftunkorligiga tan
bermasdan iloji yo’q. Mana 100yildan oshibdiki u o’z o’rnini yo’qotgani yo’q.
Dunyoda futbolchalik mamlakat nomini dunyoga mashhur qiladigan sport to’ri
yo’q. Taqiqlangan o’yin qoidalarini qo’llagan, qo’pol va sportga xos bo’lmagan
harakat qilib intizomni buzgan o’yinchiga hakam tomonidan sariq kartochka
ko’rsatiladi. O’yin vaqtda shunday harakatlarni takror bajarsa, hakam sariq
kartochka ketidan qizil kartochka ko’rsatib o’yinchini maydondan chiqarib
yuboradi. Maydondan chiqarilgan o’yinchi qaytib maydonga tushmaydi. Jamoa
o’yinni 1 kishi kam bo’lib davom ettiradi. Agar ikkala jamoa o’yinchilari bir
vaqtda xatolikka yo’l qo’ysa yoki o’yin qandaydir sababga ko’ra to’xtatilgan
bo’lsa, bahsli to’p tashlash belgilanadi.
Futbol o’z qonun qoidalari bilan mashxur, futbol taktikalar esa uni yanada
jozibaliroq qiladi. Barcha milliy chempionatlarning o’ziga xos narsalari bo’ladi.
Taktik uslub ham shulardan biri qatorida zikr etiladi. Masalan, 4-4-2 sxemasi
deganda, darrov Angliya va umuman Buyuk Britaniya mamlakatlari futboli ko’z
oldimizga keladi. Italiyada esa to’pni himoyada ushlab turish va tayanch yarim
himoyachilarini juda katta hajmdagi ishlarni bajarishga majbur etadigan taktik
uslubdan ko’proq foydalanadi. Italyanlar 4-4-2 yoki 4-5-1 sxemasida
foydalanishni afzal bilishadi. Xo’sh, bizning oliy ligadagi klublarning
murabbiylari qanday taktika asosida futbolchilarni maydonda joylashtirishlarini
yuqorida yozib o’tdik. Bu savollarga javoblar 2008 yilgi bo’lib o’tgan o’yinlar
yakunida olindi.
Sport tayyorgarligi nazariyasi va amaliyotida taktik tayyorgarlik deganda,
sportchining o'ziga xos xususiyatlarini va individual xususiyatlarini, raqiblarning
imkoniyatlarini va yaratilgan tashqi sharoitlarni hisobga olgan holda sportchini
raqobat yo'nalishini to'g'ri tashkil etish qobiliyati tushuniladi.
Texnik va taktik mahorat futbolchiga tegishli bo'lgan texnik texnikaning
hajmi va ko'p qirraliligi, shuningdek ushbu texnikani o'yin muhitida samarali
qo'llash qobiliyati bilan tavsiflanadi. Texnik va taktik harakatlar sport o'yinlarida

o'yin o'tkazish vositasi bo'lganligi sababli, texnologiyalarni o'qitish va uni
takomillashtirish bilan birga taktikani o'rganish maqsadga muvofiqdir. Sportchilar
va geymerlarning uzoq muddatli mashg'ulotlarida texnik va taktik tayyorgarlikni
yaxlit jarayon sifatida ko'rib chiqish kerak.
Bugungi kunda jahonda futbolning muttasil rivoj topishi, sportda yangi
texnologiyalarning qo’llanilishi, yangi-yangi rekordlarning o’rnatilishi va raqobat
tobora kuchayib borayotgani milliy futbolimizni yanada barqaror va jadal sur’atlar
bilan rivojlantirish uchun yangicha yondashuv hamda tamoyillarni ishlab chiqish
va ro’yobga chiqarishni taqozo etmoqda.Shu bilan birga, bugungi kunda
mamlakatimizda yuqori iqtidorga ega bo’lgan yosh futbolchilarni tanlash, saralab
olish (selektsiya) tizimi va futbol infratuzilmasini yanada rivojlantirish, futbol
bo’yicha sport maktablari faoliyatini yangi bosqichga ko’tarish, soha
mutaxassislarini tayyorlash va ularni moddiy rag’batlantirish tizimini yaxshilash,
o’tkazilayotgan musobaqalar saviyasini yuksaltirish kabi masalalar dolzarb
vazifalardan biri bo’lib qolmoqda.Taqiqlangan o’yin qoidalarini qo’llagan, qo’pol
va sportga xos bo’lmagan harakat qilib intizomni buzgan o’yinchiga hakam
tomonidan sariq kartochka ko’rsatiladi. O’yin vaqtda shunday harakatlarni takror
bajarsa, hakam sariq kartochka ketidan qizil kartochka ko’rsatib o’yinchini
maydondan chiqarib yuboradi. Maydondan chiqarilgan o’yinchi qaytib maydonga
tushmaydi. Jamoa o’yinni 1 kishi kam bo’lib davom ettiradi. Agar ikkala jamoa
o’yinchilari bir vaqtda xatolikka yo’l qo’ysa yoki o’yin qandaydir sababga ko’ra
to’xtatilgan bo’lsa, bahsli to’p tashlash belgilanadi.
Futbol o’z qonun qoidalari bilan mashxur, futbol taktikalar esa uni yanada
jozibaliroq qiladi. Barcha milliy chempionatlarning o’ziga xos narsalari bo’ladi.
Taktik uslub ham shulardan biri qatorida zikr etiladi. Masalan, 4-4-2 sxemasi
deganda, darrov Angliya va umuman Buyuk Britaniya mamlakatlari futboli ko’z
oldimizga keladi. Italiyada esa to’pni himoyada ushlab turish va tayanch yarim
himoyachilarini juda katta hajmdagi ishlarni bajarishga majbur etadigan taktik
uslubdan ko’proq foydalanadi. Italyanlar 4-4-2 yoki 4-5-1 sxemasida
foydalanishni afzal bilishadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz.
Sh.M. Mirizyoyev.- Toshkent. O’zbekiston. 2017.
2. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar
faolyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. Sh.M. Mirziyoyev. Toshkent:
O’zbekiston, 2017.
3. Kadirlar tayyorlash milliy dasturi. T. 1997 yil.
4. «Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida»gi Konun. Xalk suzi. 1992 yil 19 fevral
2007 yil 1 maydagi “Futbolni yanada rivojlantirish qo‘shimcha chora-tadbirlari
to‘g‘risida” PF-338-son.
5. «O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish tugrisida» gi
Konun. Xalk suzi. 1999 yil 27 may.
6. «O‘zbekistonda bolalar sportini rivojlantirish fondi tuzish t o‘ grisida» gi Konun.
Xalk suzi. 2002 yil.
7. Akramov R.A. Yosh futbolchilarni tanlab olish va tayyorlash. 1982 y 57 bet.
8. Andreev S.N. organizatsionno‘e problemo‘ podgotovki sportivno‘x rezervov
po futbolu. Avtoref. M.: 1968 g 21str.
9. Aladashvili G.A. Prijkovaya podgotovlennost futbolistov i metodika eyo
razvitiya. Avtoref. 1999 g. 24 str.
10. Akromov R.A. Yukori malakali futbolchilarni tayyorlash. Tosh. 201 4 y 74bet.
11. Futbol” kitobi Toshkent 1987 yil
12. “Jismoniy tarbiya” kitobi
13. “Futbol” metodik qo’llanma
14. “Futbol ekspress” gazetasi
15. www.ziyonet.uz

Futbol o'yini maydon va jixoz o'lchamlari

Sotib olish