Futbol o'yinida himoyada individual harakatlanish taktikasi - Jismoniy tarbiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	312.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	11 Mart 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Jismoniy tarbiya

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

122 Sotish

Futbol o'yinida himoyada individual harakatlanish taktikasi

Sotib olish

Futbol o'yinida himoyada individual harakatlanish taktikasi
Reja:
Kirish
I bob. Futbol o yinida to pni qabul qilish va uzatish texnikasiʻ ʻ
1.1. Futbol o‘yini texnikasining tavsifi
1.2. To‘pni to‘xtatish va olib yurishni hamda oshirishning individual
texnikasi.
1.3. Futbolchining to‘pga zarba berish texnikasi
II bob. Futbolda individual harakatlanish taktikasi tasnifi
2.1. Futbolda individual taktik tayyorgarlik
2.2. Guruh taktik mashg'ulotlari har xil topshiriqlar va mashqlar
2.3. Himoyadagi va hujumda individual o'yin taktikasi
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
1

Kirish
Futbol dunyoning aksariyat mamlakatlarida eng mashhur va sevimli o'yin.
Yuz minglab bolalar, yoshlar, kattalar futbol o'ynashadi. O'quv jarayonini
boshqarish keyingi bosqichlarda mashg'ulotlarni futbolchilarning individual
xususiyatlariga mos ravishda tashkil etish uchun o'yinchilarning maxsus
tayyorgarligining turli jihatlarini o'rganishni o'z ichiga oladi. Futbol nazariyasi va
amaliyoti ko'p qirrali bo'lib, doimiy rivojlanmoqda.
Bu o'yinchilarning maxsus tayyorgarligining ba'zi tarkibiy qismlarining ustun
rivojlanishiga yo'naltirilgan maxsus mashqlarning keng arsenalidan to'g'ri
foydalanish qobiliyatini anglatadi; turli xil mashqlar va ularni amalda bajarish
usullarini o'quv jarayonining turli tarkibiy tuzilmalarida futbolchilarni
tayyorlashning aniq maqsad va vazifalariga muvofiq oqilona birlashtirish.
Asosiy muammo shundaki, bir tomondan, xalqaro natijalarni yaxshilash va
futbolni yanada rivojlantirish zarurati mavjud bo'lsa, ikkinchi tomondan,
futbolchilarni tayyorlash samaradorligini oshirmasdan bu muammoni hal qila
olmaslik, bu umuman futbol uchun sport zaxirasi tizimini takomillashtirishga
asoslanishi kerak.
O'yin o'ynashning asosiy shakli individual emas, balki jamoaviy
kombinatsion o'yin bo'lishi kerak, garchi ba'zi hollarda jang san'atlari ijobiy
natijaga olib kelishi mumkin.
O'yinning tajovuzkor tabiati shubhasiz ustunlikni beradi, ammo teng
sharoitlarda g'alaba manevra san'atini yaxshi o'zlashtirgan, texnik va jismoniy
jihatdan yaxshiroq tayyorlangan jamoa tomonidan qo'lga kiritiladi. Futbolchilar
g'ayratli va g'ayratli bo'lishlari kerak; ular 90 daqiqa davomida harakat qilishlari
kerak, manevr, har doim juda faol bo'lishlari kerak.
Futbol dunyoning aksariyat mamlakatlarida eng mashhur va sevimli o'yin.
Yuz minglab bolalar, yoshlar, kattalar futbol o'ynashadi, millionlar o'yinni
televizordan tomosha qilishadi. Ko'p sonli maqolalar, musobaqalar haqida xabarlar
futbol muxlislarini holati, rivojlanishi, o'yinning istiqbollari, muammoli masalalar
va boshqalar to'g'risida xabardor qiladi. Yuqori malakali futbolchilarni tayyorlash
2

murabbiylardan ko'p bilim va yuqori pedagogik mahorat talab qiladi. Fan
murabbiylarning yordamiga keladi. Yaqin vaqt ichida murabbiylarning ilm-fan
vakillari bilan ijodiy hamkorligi, shubhasiz, futbolning jadal rivojlanishining,
uning sifatli rivojlanishining asosiy manbalaridan biri bo'ladi. Zamonaviy
futbolning o'ziga xos belgilaridan biri bu so'zning keng ma'nosida tezkorlikdir.
Futbol tezlashdi. Endi sportchi reaktsiya tezligi, fikrlash, harakat qilish, texnik
texnikani amalga oshirishi, turli xil o'yin vaziyatlarida tezkorlik bilan taktik
vazifalarni hal qilishi kerak.
Taktika deganda o’yinchilarning raqib ustidan g’alaba qozonishga qaratilgan
individual va jamoaviy harakatlarini tashkil qilishi, ya’ni jamoa futbolchilarining
muayyan rejaga binoan aynan shu muayyan raqib bilan muvaffaqiyatli kurash olib
borishiga imkon beradigan birgalikdagi harakatlarini tushunish kerak.
Taktikadagi asosiy vazifa hujum va himoya harakatlarining maqsadga erishtira
oladigan eng qulay vosita, usul va shakllarini belgilashdan iboratdir.
Qanday taktikani tanlash har bir alohida holda jamoa oldida turgan
vazifalarga, kuchlar nisbati va o’yinchilarning o’zaro kurashuvchi guruhlariga,
maydonning ahvoliga, iqlim sharoiti va hokazolarga bog’liq. Futbol taktikasining
tasnifi 64-rasmda berilgan. Futbol matchi ko’p martalab hujumdan himoyaga va
himoyadan hujumga o’tishdan iborat bo’lgani uchun ham, tabiiyki, har qaysi
jamoaning hujum va himoya harakatlari uyushgan bo’lishi kerak.
Taktika uchrashuv vaqtida butun o’yin faoliyatining asosiy mazmuni
hisoblanadi. Konkret raqibga qarshi to’g’ri tanlangan kurash taktikasi
muvaffaqiyat qozonishga yordam beradi, noto’g’ri tanlangan yoki uchrashuv
mobaynida asqotmagan taktika esa odatda mag’lubiyatga olib keladi.
Raqiblarni neytrallash vazifalarini to’g’ri hal qila bilish va hujumdagi o’z
imkoniyatlaridan muvaffaqiyatli foydalana olish umuman jamoaning ham, uning
alohida o’yinchilarining ham taktik yetukligini ko’rsatadi. Hujum va himoyada
hamma futbolchilarning harakatlari yaxshi uyushtirilgan hamda, albatta, faol
bo’lgandagina jamoa muvaffaqiyatga erisha oladi.
3

I BOB. FUTBOL O YINIDA TO PNI QABUL QILISH VA UZATISHʻ ʻ
TEXNIKASI
1. 1. Futbol o‘yini texnikasining tavsifi
Futbolchi tomonidan bajariladigan texnik usullar futbol o‘yinini vujudga
keltirish vositasi xisoblanadi. Yukori natijalariga erishish ko‘p jihatdan
futbolchining uyin texnikasini kullay bilishiga, raqib jamoa qarshilik
ko‘rsatayotganda, ko‘pincha esa charchoq orta borayotgan sharoitda o‘yin
faoliyatidagi turli holatlarda ularni qanchalik mohirlik bilan, samarali qo‘llay
bilishga bog‘liq. Uyin texnikasini yaxshi bilish sportchining har tomonlama
tayyorgarlik ko‘rishi va bir maromda kamol topishi jarayonining ajralmas
qismidir.
Turli-xil tarzda uyg‘unlashtirilib qo‘llaniladigan maxsus usullar to‘plami
futbol o‘yini texnikasini tashkil etadi.
Futbol uyini texnikasida boshning chakka qismi, orqasi bilan zarba berish,
to‘pni boldir bilan to‘xtatish singari nomaqbul usullarni qo‘llash bugungi futbolda
yuk bulib ketdi; oyoq yuzi bilan zarba berish, to‘pni son va ko‘krakda to‘xtatish,
darvozabonning tupni qo‘l bilan tashlash texnikasi kabilardan foydalanish
koeffitsienti oshdi, aldash harakatlari ya’ni fintlar taraqqiy etti uzining yukori
nuktasiga yetdi.
Zamonaviy futboldagi texnik usullar o‘yin harakatlari tezligi va aniqligini
oshirish uchun kuchdan yetarlicha tejab foydalanish imkonini beradigan,
biomexanika nuqtai nazaridan maqbul harakatlar tizimi bilan xarakterlanadi.
Yukori darajadagi tezlik va ishonchlilik, soddalik va samaradorlik, xujumkorlik va
aniklik – futbol texnikasini qo‘llashga qo‘yiladigan kat’iy talablar xisoblanadi.
Futbol o‘yini texnikasining tasnifini texnik usullarni umumiy o‘ziga xos
belgilariga qarab guruhlarga bo‘lish mumkin.
Futbol texnikasi ikkita yirik bo‘limga : maydon o‘yinchisi texnikasi va
darvozabon o‘yin texnikasiga bo‘li na di. Har qaysi bo‘lim o‘z navbatida
harakatlanish texnikasi va to‘pni boshqarish texnikasi bo‘limchalariga
taqsimlanadi. Kichik bo‘limlar turli usullarda ijro etiladigan muayyan texnik
4

usullardan: harakatlanish texnikasi usullaridan iborat. Ulardan maydon
o‘yinchilari va darvozabon foydalanadi. Ammo ayrim usullar o‘zining muayyan
turlariga ega. Usul va turlarda harakatning asosiy mexanizmi umumiy bo‘lib,
detallardagina farq bo‘ladi. H ar xil usul va turlarni ijro etish shartlari futbol
texnikasini yanada jozibali kila di .
Futbolchilarni maydondagi harakatlanish texnikasi .
Futbolchilarning harakatlanish texnikasi yugurish , sakrash , to‘xtash , burilish
kabi usullar guruhini o‘z ichiga oladi (2-rasm). O‘yinda harakat-lanish texnikasi
usullaridan turli-xil tarzda qo‘shib foydalaniladi. Masalan, futbolchining
harakatlanish tezligi nihoyatda xilma-xil: sekin yurishdan boshlab, startdagi
tezlanishni maksimal tezlikka qadar ko‘tarish mumkin, yugurish maromi va
yo‘nalishi qo‘qqisdan o‘zgarib turadi. Yugurish-ning xilma-xil usullarini sakrash,
to‘xtash, burilish bilan birga qo‘shib olib borish futbolchining harakatlanishiga
xos xususiyat hisoblanadi. Harakatlanish texnikasining usullari maydon
o‘yinchilari va darvoza-bonning to‘pni boshqarish san’ati bilan chambarchas
bog‘liq. Harakatlanish texnikasi usullarini keragicha hamda kompleks tarzda
qo‘llash ko‘p taktik vazifalarni to‘p olish uchun ochilish va raqibni chalg‘itish,
pozitsiya tanlash, o‘yinchini to‘sib olish va h.k. larda samarali hal qilish imkonini
beradi.
Futboldagi asosiy h arakatlanish vositasi bu yugurish hisobdanadi . To‘pni
bosh q armayotgan futbolchilar yugurish yordamida futbol maydonda tur - licha
joylashib oladilar. Bundan tash q ari, yugurish tarkibiy q ism sifatida to‘pni
bosh q arish texnikasiga h am kiradi. Futbol o‘yinida yugurishning oddiy yugurish,
tisarilib yugurish, chalishtirma qadam tashlab yugurish, juftlama qadam tashlab
yugurish kabi usullari q o‘llani ladi.
Oddiy yugurishlardan asosan to‘g‘riga borayotgan o‘yinchilar bo‘sh joyga
chiqish, raqibni quvish va hokazolarda foydalanadi. Harakat tizimi, tuzilishi ham
yengil atletikadagi yugurishidan farq qilmagaligi uchun uni oddiy yugurish
deyiladi. Ular o‘rtasida q adam larining u zunligi, chastotasi va ritmida gina far q bor,
xolos. Yugurishda q adam u zunligi sprinterlarda (qisqa masofaga yuguruvchilar) 2
5

- 2,2 m ga teng bo‘lsa, katta yoshli futbol-chilarda o‘rtacha 1,3-1,5 m ga teng
buladi. Q adamlar chastotasi sprinterlarda sekundiga 4 - 4,5 q adamga teng bo‘lsa,
futbolchilarda chastota sal orti q ro q sekundiga 5,1 - 5,5 q adam bo‘ladi. Bu esa
h avoda uchish fazasi q is q aro q bo‘lgani sababli tez to‘xtashga yoki tez burilib
olishga yordam beradi.
Tisarilib yugurishdan asosan to‘pni olib q o‘yishda va to‘pni olishda
q atnashayotgan h imoyadagi o‘yinchilar foydalanadilar. Yugurishning bu turi h am
siklik ( q o‘shalo q q adamli) bo‘ladi. Q is q a - q is q a, lekin tez-tez q adam tashlash,
h avoda uchish fazasining q ariyb yo‘ q ligi o‘nga xos xususiyatdir. Buni sababi
siltanish oyo g‘ i or q aga uzatilganda sonni yozilishi cheklangan-ligidadir. O‘yin
sharoiti ko‘pincha maksimal tezlikda tisarilib yugurishni talab q ilib kol adi. Bunda
tezlik q adam chastotasini oshirish h isobiga orttirilib, bu ko‘pro q oyo q ning or q aga
faol h arakat q ilishiga bo g‘ li q .
Tisarilib yugurayotganda, o‘yinchi ba’zan muvozanatni yo‘ q otib yi q ilib
tushadi. Tayanch oyo q vertikal turgan paytda gavdaning o g‘ irlik markazi o‘ q i
tayanch yuzasining tepasida turishi o‘yinchi h olatining tur g‘ un bo‘lishi
shartlaridan biridir.
6

Chalishtirma q adam tashlab yugurishdan f utbol o‘yinida h arakat yo‘nalishini
o‘zgartirish uchun, turgan joydan o‘ngga yoki chapga siltanib yugu - rish paytida,
burilib olgandan keyin foydalaniladi. U h arakatlanishning spesifik vositasi bo‘lib,
asosan bosh q a yugurish turlari bilan birga q o‘shib q o‘llaniladi.
Chalishtirma qadam tashlab yugurish yon tomonga ijro etiladigan yugurish
qadamlari bilan ifodalanadi. Qadam tashlash siklining birida (qo‘shaloq qadam)
7

siltanuvchi oyoq tayanch oyoqning oldiga chalishtirib o‘tkaziladi. Yugurish
paytida havoda uchish fazasi juda qisqa bo‘ladi.
Juftlama qadam tashlab yugurishdan futbol o‘yinida taktik jihatdan zarur
holatga o‘tishda (masalan, o‘yinchi oldini to‘sib olishda) foydala-niladi. U dastlab
harakatlanish fazasi sifatida qo‘llaniladi. Keyinroq o‘yindagi vaziyatga qarab,
harakatlanish texnikasining turli usullari sifatida ijro etiladi. O‘yinchilar juftlama
qadamlar tashlab yugurganda mashqni oyoqlarini sal bukib bajaradilar. Birinchi
qadamni harakat yo‘nalishiga yaqin oyoqdan boshlab, yon tomonga tashlanadi.
Ikkinchi qadamda oyoqlar juftlanadi. Depsinish va siltanish harakatlarida zo‘r
berish yuqori tomonga emas, balki yon tomonga yo‘naltiriladi.
Futbolda o‘yinchilar to‘xtash va burilish usullarining ba’zilarini ijro etishda
sakrashlardan foydalaniladi.
Bir oyoqda depsinib sakrash oldinga, yon tomonlarga, yuqoriga bajari-ladi.
Bunday sakrashda faol depsinib, ikkinchi oyoqni silkitib, gavda og‘irlik
markazining o‘qi sakrash tomonga o‘tkaziladi. Sakrashning traektoriyasi va kuchi
o‘yindagi vaziyatga bog‘liq. Bir oyoqda yoki ikki oyoqda yerga tushiladi. Qisqa
masofali, qattiq amortizatsiya keyingi harakatlarga tezroq va samaraliroq o‘tish
imkonini beradi. Og‘irlik markazi o‘qining proeksiyasi tayanch yuzasining
chegarasida yoki undan tashqarida bo‘lishi ham shunga yordam beradi. Sakrab
to‘pga kalla urayotganda, ko‘pincha maksimal baland ko‘tarilish kerak bo‘ladi.
Bunda yugurib kelib depsinadigan oyoqni taqqa to‘xtaydigan qilib (tayanchga
nisbatan burchak hosil qilib) qo‘yish yordam beradi. Sal cho‘nqaygandan keyin
yuqoriga yoki yuqorilab - oldinga tomon faol depsinish kerak bo‘ladi, bunda
qo‘llarni ko‘krak baravar silkitib ko‘tarish depsinishning samarasini oshiradi.
Ikki oyoqda depsinib sakrash usulidan oldinga, oldinlab yon tomonga va oraliq
yo‘nalishalarda foydalaniladi.
Turgan joydan sakraganda o‘yinchi depsinish oldidan tezda salgina
cho‘n q ayadi. Oyo q larni faol to‘ g‘ rilash bilan birga gavda o g‘ irlik markazining o‘q
sakrash tomoniga o‘tkaziladi va q o‘llar silkitiladi. Yugurib kelib sakra-yotganda
so‘nggi q adamda bir oyo q ni ta qq a to‘xtaydigan q ilib q o‘yiladi. Cho‘n q ayish
8

paytida ikkinchi oyo q birinchisi bilan tezgina juftlanadi. Depsinishda h avoda
uchish va yerga tushish fazalari turgan joydan sakragandagi kabi bo‘ladi.
To‘xtash larga xarakatlanish texnikasida h arakat yo‘ n alishini o‘zgarti -ri shning
samarali vositasi deb q araladi. To‘satdan to‘xtab q ol ganda, ra q ib - larning q aerda,
q anday joylashishiga q arab turib to‘p bilan h am, to‘psiz h am o‘sha ketayotgan
tomonning o‘ziga yoki q arshi tomonga otilib ketiladi, o‘ngga yoki chapga q ochib
kol inadi. To‘xtash ning ikki xil usul i, sakrab to‘xtash lar va tashlanib to‘xtash lar
mavjud .
Sakrab to‘xtash uchun yu q origa q is q aro q sakrab, siltangan oyo q da yerga
tushildi – bunda tur g‘ unlik bo‘lsin uchun shu oyo q sal egiladi . Ammo ko‘pincha
yerga ikki oyo q lab tushiladi.
Tashlanib to‘xtash so‘nggi yugurish q adami h isobiga bajariladi. Bunda
siltangan oyo q ni oldinga uzatib, tovonga tayaniladida, keyin oyo q ni rostmana
yerga q o‘yiladi. Tashlanib to‘xtash oyoqlarni anchagina bukib, ikki oyoqqa
tayanib qolish bilan ifodalanadi. Barcha xil to‘xtashlardan keyin, odatda, turli
yo‘nalishlarda harakat davom ettiriladi. Shuning uchun to‘xtashdagi so‘nggi holat
keyingi harakatning start holati bo‘lishi kerak.
Burilish lar yordamida futbolchilar tezlikni minimal kamaytirib, yugurish
yo‘nalishini o‘zgartiradilar. Odatda, turgan joyda burilgandan keyin start
h arakatlari boshlanadi. Burilish, shuningdek, zarba berish, to‘pni to‘xtatish, to‘pni
olib yurish, fintlarning ayrim usullarini bajarish texnikasi tarkibiga h am kiradi.
Burilishning quyidagi usullaridan foydalaniladi: hatlab o‘tib burilish, sakrab
burilish, tayanch oyoqda burilish . O‘yin sharoitiga qarab yon tomonlarga va
orqaga burilish mumkin. Burilish turgan joyda ham, harakat paytida ham ijro
etilaveradi. Hatlab o‘tib burilganda, qisqa - qisqa 2 - 3 qadam tashlash hisobiga
kerakli yo‘nalishga qarab olinadi. Harakat yo‘nalishini to‘satdan va tez o‘zgarti-
rishda s akrab burilish samaraliroqdir. Bu ish burilish tomonga faol depsinib
bajariladi. Silkinadigan oyoqning kafti ham shu tomonga aylantiriladi. Sakrash
unchalik baland bo‘lmasa ham, to‘la - to‘kis bajariladi. Tayanch oyoqda
burilishning ikki turi bor. Birinchisini bajarishda burilish yo‘nalishidan uzoqdagi
9

oyoqqa tayaniladi. Bunda futbolchi gavda og‘irlik markazi o‘qining proeksiyasini
tayanch sath chegarasidan chiqarib, tayanch oyoq uchida burilish tomonga
aylanadi. Ikkinchisida harakat yo‘nalishiga yaqin oyoqqa tayaniladi, gavda
og‘irlik markazining o‘qi burilish tomonga ko‘chadi. O‘tkaziladigan oyoqni ham
shu yo‘nalishda tayanch oyoqning old tomoniga chalishtirib qo‘yiladi. Burilish sal
bukilgan tayanch oyoq uchida bajariladi.
1. 2. To‘pni to‘xtatish va olib yurishni hamda oshirishning individual
texnikasi
To‘pni to‘xtatish futbol uyinida to‘pni qabul qilish va uni egallash vositasi
bo‘lib xizmat qiladi. To‘pni to‘xtatishdan maqsad keyingi kerakli harakatlarni
amalga oshirish uchun dumalab yoki uchib kelayotgan to‘pning tezligini
so‘ndirishdan iborat. To‘pni to‘xtatish atamasini ba’zida «to‘pni moslash», «to‘pni
qabul qilish» deb yuritiladigan ma’noda tushunish kerak bo‘ladi. Shu sabab to‘pni
to‘xtatish usullarini ko‘rib chiqayotganda, futbolchi to‘pni butunlay to‘xtatib
olmay, balki uni keyingi harakatlarni bajarish uchun moslab olishi nazarda tutiladi
(3 – rasm).
To‘pni oyoq bilan to‘xtatish – futbolda eng ko‘p qo‘llaniladigan texnik usul
hisoblanadi. Futbolchilar uni turli usullarda bajariladi. Harakat-ning asosiy fazalari
hamma usullar uchun umumiydir. Tayyorlov fazasi – dastlabki holatda turib olish.
Bu faza bir oyoqqa tayangan holat bilan ifodalanadi. Turg‘unlik bo‘lsin uchun
gavda og‘irligi sal bukilgan tayanch oyoqqa tashlanadi. To‘xtatuvchi oyoq to‘p
tomon uzatilib, uning yuzasi to‘pga qaratiladi. Ishchi faza bir oz bo‘shashtirilgan
to‘xtatuvchi oyoq bilan so‘ndiruvchi harakat qilishdan iborat. Amortizatsiyalovchi
yo‘lning uzun-qisqaligi to‘p harakatining tezligiga bog‘liq. Agar tezlik katta
bo‘lmasa, to‘p bo‘shashtirilgan oyoq bilan so‘ndiruv harakatisiz to‘xtatiladi.
To‘xtatuvchi yuza to‘p bilan to‘qnashgan paytdan orqaga harakat bir oz sekinlatib
boriladida, to‘pning tezligi so‘ndiriladi. Yakunlovchi faza – keyingi harakatlar
uchun kerakli dastlabki holatga o‘tish. Og‘irlik markazining o‘qi to‘xtatuvchi
oyoq bilan to‘p tomonga o‘tkaziladi. To‘xtatgandan keyin ko‘proq zarba berish
10

yoki to‘p bilan birga harakatlanish bajariladi. Oyoq kaftining ichki tomoni bilan
to‘p to‘xtatish yumalab va uchib kelayotgan to‘plarni qabul qilishda qo‘llaniladi.
To‘xtatuvchi yuza bilan amortizatsiyalash yo‘li anchagina katta bo‘lgani sababli
bu to‘xtatish usuli-ning ishonchlilik darajasi yuqori bo‘ladi.
2 -rasm. To‘pni to‘xtatish usullari tasnifi.
Dumalab kelayotgan to‘pni to‘xtatish uchun dastlab futbolchi to‘p tomonga
qarab turadi. Gavdaning og‘irligi sal bukilgan tayanch oyoqda bo‘ladi.
To‘xtatuvchi oyoq olg‘a tomon uzatiladi va oyoq kafti tashqariga 900 gradus
11

buriladi, oyoq uchi esa sal ko‘tarilgan bo‘ladi. To‘p bilan oyoq kafti to‘qnashgan
paytda to‘xtatuvchi oyoq tayanch oyoq darajasiga qadar orqaga olinadi.
To‘xtatuvchi yuza oyoq kafti ichki yuzasining o‘rtasiga to‘g‘ri keladi.
Pastlab, ya’ni tizza baravar uchib kelayotgan to‘plarni to‘xtatishdagi harakatlar
dumalab kelayotgan to‘plarni to‘xtatishdagi haraklardan unchalik farq qilmaydi.
Biroq, past uchib kelayotgan to‘pni to‘xtatadigan oyoq tayyorlov fazasida bukilib,
to‘p balandligicha ko‘tariladi. Balandlab uchib kelayotgan to‘plar xamisha
futbolchilar tomonidan sakrab to‘xtatiladi. Bunda ular bir yoki ikki oyoqda
depsinib, yuqoriga sakraydilar. To‘xtatuvchi oyoqlarining tos-son va tizza
bo‘g‘imlari qattiq bukiladi. Oyoq kaftlari esa tashqari tomonga buriladi. To‘p
to‘xtatilgandan keyin bir oyoqda yerga tushiladi.
Tagcharm bilan to‘p to‘xtatish dumalab kelayotgan va pastga tushayotgan
to‘plarni to‘xtatishda qo‘llaniladi. Dumalab kelayotgan to‘pni to‘xtatishdagi
dastlabki holat to‘p tomonga qarab turish, gavdaning og‘irligi tayanch oyoqda.
To‘p yaqinlashib kolganda, to‘xtatuvchi oyoq tizzadan sal bukilib, to‘p tomonga
uzatiladi. To‘p bilan tagcharm to‘qnashgan paytda ozroqqina orqaga so‘ndiruv-chi
harakat qilinadi. Pastga tushib kelayotgan to‘pni tagcharm bilan bilan to‘xtatish
uchun uning yerga tushadigan joyini aniq mo‘ljal qila bilish kerak. To‘xtatuvchi
oyoq tizzadan bukilib, to‘p tushadigan joy tepasiga kelti-riladi, oyoqning uchi sal
ko‘tarilgan, ammo oyoqning o‘zi bir oz bo‘shashtiril-gan bo‘lishi kerak. To‘pni u
yerga tekan paytda to‘xtatish mumkin. Bunda oyoq kafti to‘pni yerga qisib koladi.
Oyoq yuzi bilan to‘p to‘xtatish keyingi yillarda keng tarqalgan bo‘lib, harakat
tizimi aniq idora qilishni talab etadi. To‘xtatuvchi yuza, ya’ni oyoq yuzi ancha
qattiq va o‘lchami kichik bo‘lgan sabab, harakat tuzilmasida salgina adashish yoki
to‘p traektoriyasi va tezligini noaniq mo‘ljallash to‘xtatishda jiddiy xatoga olib
keladi. Oyoq yuzasi bilan ko‘pincha o‘yinchining oldiga kelib tushayotgan to‘p
to‘xtatiladi. Pastlab kelayotgan, ya’ni traektoriyasi past to‘pni to‘xtatishda tos-son
va tizza bo‘g‘imlarida taxminan 900 garadus bukilgan to‘xtatuvchi oyoq oldinga
uzatiladi. Uning uchi ham bukilgan. To‘p bilan oyoq yuzi to‘qnashgan paytda
12

orqaga amortizatsiyalovchi harakat qilinadi. To‘xtatuvchi sath oyoq yuzining o‘rta
qismiga to‘g‘ri keladi.
Baland tarektoriyali tushib kelayotgan to‘pni to‘xtatishda to‘xtatuvchi
oyoqning kafti yerga parallel turadi. To‘p oyoq yuzining pastki qismiga
tushiriladi. Pastlatib orqaga tomon so‘ndiruvchi harakat qilinadi.
Son bilan to‘pni to‘xtatish hozirgi futbolda ko‘p qo‘llaniladi. Sababi shundaki,
tushib kelishdagi traektoriyasi har xil to‘plarni son bilan to‘xta-tish mumkin.
Bundan tashqari, to‘xtatuvchi sath bilan amortizatsiyalash yo‘li anchagina katta
bo‘lgani uchun bu juda ishonchli usul hisoblanadi. Tayyorlov fazasida son oldinga
chiqariladi. Tushib kelayotgan to‘pga nisbatan son to‘g‘ri burchak hosil qilib
turishi kerak bo‘lgani uchun, uning bukilish burchagi uchib kelayotgan to‘pning
traektoriyasiga bog‘liq. To‘p sonning o‘rta qismiga tegadi. Pastlatib orqaga tomon
so‘ndiruvchi harakat qilinadi.
O‘tkazib yuborib to‘p to‘xtatish. Hozirgi futbolda to‘pni o‘tkazib yubormay
to‘xtatish tobora kam qo‘llanilmoqda, chunki unda o‘yin sur’ati sekinlashadida,
o‘yin vaziyatidan yaxshiroq foydalanish uchun qo‘shimcha harakatlar qilish kerak
bo‘ladi. O‘yindagi ba’zi holatlar o‘yinchidan to‘pni o‘tkazib yubormay
to‘xtatishni talab qiladigan vaziyatlar ham, so‘zsiz, uchrab turadi. Biroq
zamonaviy futbol to‘pni hali to‘xtatmasdan oldin futbolchi keyin qanday harakat
qilishi haqida bir qarorga kelib olishi bilan harakterlanadi. Ayni shu o‘tkazib
yuborib to‘xtatish dumalab yoki uchib kelayotgan to‘pning tezligini so‘ndiribgina
kolmay, balki uning yo‘nalishi-ni kerakli tomonga o‘zgartirish, keyingi
harakatlarga qulayroq tayyorlanib olish imkonini beradi.
Xarakat xususiyatlarini oyoq kaftining ichki tomoni bilan orqaga to‘p
o‘tkazish misolida ko‘rib chiqamiz. To‘xtatuvchi oyoq dumalab yoki uchib
kelayotgan to‘pni tayanch oyoqdan oldinda kutib oladi. Bunda orqaga maksimal
so‘ndiruvchi harakat qilinadi. Gavda tayanch oyoq uchida 1800 gradus orqaga
buriladi. Tezligi anchagina kamaygan to‘p harakatda davom etadi. Gavda oldinga
engashib, og‘irlik markazining o‘qi o‘yinchining nazaridan chetda kolmagan
to‘pning harakati tomonga o‘tadi.
13

To‘pni yon tomonga o‘tkazib olishda orqaga – o‘ngroq tomonga so‘ndiruvchi
harakat qilinadi. Futbolchi taxminan 900 buriladi. Bunda to‘pning tezligi
so‘nibgina qolmay, balki uning yo‘nalishi ham o‘zgaradi. Boshqa usullar bilan
to‘p o‘tkazib olishdagi harakatlar birmuncha o‘xshashdir.
Ko‘krak bilan to‘p to‘xtatish . To‘pni to‘xtatish amortizatsiya va so‘ndi-ruvchi
harakatga asoslangan bo‘lib, xarakat strukturasi uch fazali ekani ko‘k-rak bilan
to‘p to‘xtatishga xos xususiyatdir. Tayyorlov fazasida to‘pni to‘xtatish uchun
qulay holatda mana bunday turib olinadi: futbolchi to‘p tomonga qarab oladi;
oyoqlar kerilgan yoki kichikroq qadam (50-70 sm ) kengligida ochilgan holatda;
ko‘krak sal oldinga olingan, qo‘llar tirsagi sal bukilib, past tushirilgan. Ishchi faza
so‘ndiruvchi harakat bilan ifodalanadi. To‘p yaqinlashib kelganda gavda orqaga
tortilib, yelka bilan ikki qo‘l oldinga chiqariladi. Yakunlovchi fazada og‘irlik
markazi o‘qi to‘p bilan harakat qilish mo‘ljallangan tomonga o‘tkaziladi. Ko‘krak
balandligi-da uchib kelayotgan hamda turli traektoriyada pastga tushib kelayotgan
to‘plar-nigina ko‘krak biln to‘xtatsa bo‘ladi. Turli traektoriyada uchib kelayotgan
to‘plarni to‘xtatishdagi harakat mexanizmi asosan bir xil bo‘lib, ayrim
detallardagina farq bor. Ko‘krak balandligida kelayotgan to‘pni to‘xtatishda
o‘yinchi ko‘pincha oyoqlarini kichikroq qadam kengligida ochib, tik turadi, gavda
og‘irligi oldinda turgan oyoqqa tushadi. So‘ndiruvi harakat qilganda, gavda
og‘irligi orqadagi oyoqqa o‘tadi. Pastga tushayotgan to‘pni to‘xtatishda gavda
orqaga tortiladi. Og‘ish burchagi to‘pning uchish traektoriyasiga bog‘liq
Ko‘krak bilan to‘p to‘xtatishdagi amortizatsiya yo‘li qisqa bo‘lgani sababli,
to‘pning tezligi va traektoriyasini juda aniq mo‘ljallay bilish hamda so‘ndiruvchi
harakatni o‘z vaqtida bajarish lozim. Orqaga to‘p o‘tkazishning ikki xil
xususiyatini ko‘rib chiqamiz. Ko‘krakning o‘rta qismi bilan to‘p o‘tkazish uchun
orqaga engashish va ozgina so‘ndiruvi harakat qilish kerak. Shunda to‘p
ko‘krakning o‘rta qismiga tegib, boshdan oshib ketadi. O‘yinchi 1800 burilib,
to‘pni egallab oladi. Samaraliroq usul ko‘krakning o‘ng (chap) qismi bilan to‘p
o‘tkazish. Bunda gavdaning o‘rniga qarab o‘ng yoki chap tomonga burish hisobiga
so‘ndiruvchi harakat qilinadi. To‘xtatuvchi qism bo‘shashtirib turilgan ko‘krak
14

mushak-lariga to‘g‘ri keladi. Tezligi anchagina kamayib qolgan to‘pni o‘yinchi
1800 gradus burilib, diqqat qilib kuzatadi. Yon tomonlarga (o‘ngga yoki chapga)
o‘tkazish ham shu tarzda bajariladi. Kamroq so‘ndiruvchi harakat qilish (400-600
burilish) to‘pni to‘xtatish-gina emas,balki uning traektoriyasini o‘zgartirish
imkoniyatini ham beradi. Baland uchib kelayotgan to‘pni sakrab ko‘krak bilan
to‘xtatiladi. To‘p yaqinlashib qolganda, bir oyoqda yoki ikki oyoqda depsinib
yuqoriga sakraladi. So‘ndiruvchi harakatni sakrashning eng yuqori nuqtasiga
yetgandan boshlab, qaytib tushayotganda tugallash kerak.
To‘pni ko‘krak bilan to‘xtatish o‘yinda tez-tez qo‘llaniladigan, samarali texnik
usul bo‘lsa ham koordinatsiya jihatidan murakkab harakatlar qatoriga kiradi va
nihoyatda jiddiy mashq qilishni talab etadi.
To‘pni kalla bilan to‘xtatish. Bu texnik usul o‘yinda kam qo‘llaniladi, chunki
uning ijrosi qiyin, kolaversa ishonchliligi boshqa usul va usullarga qaraganda juda
kam. To‘xtatuvchi qism ko‘proq peshonaga to‘g‘ri keladi. Peshona suyaklari
qattiq bo‘lgani uchun so‘ndiruvchi harakat hisobigagina amortizatsiya qilinadi. Bu
esa ishonchlilikni kamaytiradi. Biroq, qiyin bo‘lishiga qaramay, to‘pni kalla bilan
to‘xtatishni o‘zlashtirib olish nihoyatda zarur. Bo‘y baravar uchib kelayotgan va
turlicha traektoriyada tushib kelayotgan to‘plarni peshona bilan to‘xtatsa bo‘ladi.
To‘p bo‘y baravar uchib kelayotgan bo‘lsa, o‘yinchi kichikroq qadam tashlab to‘p
tomonga qarab oladi. Gavda og‘irligi oldindagi oyoqda. Gavda bilan kalla
taxminan tayanch oyoq darajasiga qadar oldinga chiqarilgan bo‘ladi. To‘p
yaqinlashayotganda, gavda bilan kalla orqaga tortiladi. Gavdaning og‘irligi
orqadagi oyoqqa o‘tkaziladi. Tushib kelayotgan to‘pni to‘xtatish uchun dastlabki
holatda oyoqlar orasini yelka kengligida kerib yoki kichikroq qadam tashlab, oyoq
uchida to‘g‘riga qarab turiladi. Kalla orqaga tashlanib, peshona to‘p tomonga
qaratiladi. Oyoqlarni bukish va kallani ichga tortish hisobiga so‘ndiruvchi harakat
qilinadi.
O‘yin jarayonida shunday vaziyatlar yuzaga kelib qoladiki, unda balan-dlab
kelayotgan to‘plarni sakrab kalla bilan to‘xtatish kerak bo‘ladi. Bu holda yuqoriga
sakrash tayyorlov fazasi bo‘lib, uni bir yoki ikki oyoqda depsinib bajariladi.
15

Sakrashni shunday mo‘ljallash kerakki, bunda kalla bilan to‘pning to‘qnashishi
sakrashning eng yuqori nuqtasiga to‘g‘ri kelsin. To‘p kallaga (peshonaga)
tegadigan paytda kallani ichga tortish hisobiga so‘ndiruvchi harakat qilinadi.
Keyingi amortizatsiya o‘yinchi pastga qaytayotgan va yerga tushayotgan vaqtda
bo‘ladi.
Peshona bilan yana asosan yon tomonlarga to‘p o‘tkazish ham mumkin. Lekin
buni ijro etish nihoyatda qiyin. O‘ngga yoki chapga to‘p o‘tkazishda so‘ndiruvchi
harakat qilinibgina qolmay, balki gavda to‘p o‘tkaziladigan tomonga buriladi ham.
O‘yin jarayonida raqibdan to‘pni olib qo‘yish.
Asosan, raqib to‘pni olib ketayotganda yoki qabul qilib olayotganda, undan
to‘pni olib qo‘yishga harakat qilinadi. To‘pni olib qo‘yishning samarali chiqishi
futbolchining vaziyatni baholash qobiliyatiga, ya’ni raqibgacha va to‘pgacha
bo‘lgan masofani, ularning harakatlanishi tezligini, o‘yinchilar qanday turganligini
va h.k. ni aniq mo‘ljallay bilish qobiliyatiga bog‘liq. Raqibga yaqinlasha borayotib
yoki ungacha bo‘lgan oraliq masofani saqlab turib, raqib to‘pni sal o‘zidan
uzoqlashtirganda unga xujum qilish kerak. Shu paytda hujum qilayotgan o‘yinchi
otilib boradi, to‘pni tepib, to‘xtatib yoki raqibni oyoq bilan turtib, to‘pni tortib
oladi.
To‘p olib qo‘yish ikki xil bo‘ladi: to‘la olib qo‘yish va chala olib qo‘yish.
To‘la olib quyishda olib qo‘yuvchini o‘zi yoki uni sherigi to‘pni egallab oladi.
Chala olib qo‘yishda esa to‘p ma’lum masofaga tepib yoki yon chiziqdan chiqarib
yuboriladi. Bunda to‘pni raqib egallab olsa ham uning hujum qilish harakatiga
halaqit beriladi va himoyani oqilona qayta qurish uchun vaqtdan yutiladi. Raqib
hujum sur’ati va jabhasini o‘zgartirishga majbur bo‘ladi.
Murakkab o‘yin vaziyatlarida to‘pni olib qo‘yish maqsadida tashlanib olib
qo‘yish, sirpanib olib qo‘yish degan maxsus usullar qo‘llaniladi. To‘pni olib
qo‘yishning tasnifi 5-rasmda berilgan.
To‘pni tashlanib olib qo‘yish raqibdan o‘zib, 1,5-2 m masofadagi to‘pni olib
qo‘yish imkonini beradi. Raqib o‘ng chap tomondan o‘tib ketmoqchi bo‘lga- nida
16

shu usul qo‘llaniladi. To‘p tomonga tez harakat qilib o‘nga tashlanadi. Tashlanish
kengligi to‘pgacha bo‘lgan masofa qanchaligiga bog‘liq. Yetish qiyin bo‘lgan
to‘plarni yarim shpagat yoki shpagat qilib olib qo‘yiladi. Tashlanib to‘pni olib
qo‘yishda to‘pni tepish yoki to‘xtatishdan foydalaniladi. Birinchisida raqib
oyog‘idagi to‘p ko‘proq oyoq uchi bilan tepib yuboriladi. To‘xtatishga harakat
qilganda esa oyoq kafti bilan to‘p yo‘li to‘siladi va uning harakat yo‘nalishida olib
ketilishiga imkon berilmaydi.
5-rasm. To‘pni olib qo‘yish usullari tasnifi.
Sirpanib to‘pni olib qo‘yish o‘yinchiga 2 m dan ham uzoqroqda bo‘lgan to‘pni
egallab olish imkonini beradi. Bunda to‘p ko‘proq orqadan yoki yon tomondan
kelib olib qo‘yiladi. Hujum qiluvchi o‘yinchi raqibga yaqinlashib qolganda yiqila
turib oyoqlarini oldinga uzatib yuboradi. O‘yinchi o‘t ustida sirpanib borib, to‘p
yo‘lini to‘sib qo‘yadi yoki uni tepib yuboradi.
17

To‘pni yon chiziqdan o‘yinga kiritish
To‘pni tashlash – maydon o‘yinchilari qo‘lda bajaradigan yagona usul. To‘p
tashlash harakat tuzilmasi ko‘p jihatdan futbol qoidalari talabiga qarab belgilanadi.
To‘pni uzoqroq masofaga yetkazib tashlash uchun maxsus ko‘nikma hosil bo‘lishi
qorin, yelka kamari hamda qo‘ldagi mushak guruhlariga muayyan darajada kuch
berilishi kerak. To‘pni tashlashda keng yozilgan barmoqlar uni yon tomonidan
qamrab turadigan qilib, bosh barmoqlarni qariyb bir-biriga tekkizgan holatda
ushlash kerak (6 - 7 - rasm).

6 - rasm. To‘pni tashlab berishda qo‘l 7-rasm. To‘pni yon chiziq
ortidan panjalari holati. tashlab berish
Qo‘lni yuqoridan orqaga tortish tayyorlov bosqichi bulib, dastlabki holat –
oyoqlarni kerib yoki qadam tashlagan holatda turish. To‘pni tutgan qo‘ llar
tirsakdan sal bukiladi va yuqori ko‘tarilib, boshdan orqaga o‘tkaziladi. Gavda
orqaga egiladi, oyoqlar tizzasi bukilib, gavdani o g‘ irligi orqadagi oyoq q a tushadi.
Ishchi bosqich – oyoqlar, gavda, qo‘llarni keskin rostlashdan boshlangan to‘pni
tashlash harakati ulo q tirish tomonga barmo q lar yordamida kuch berish bilan
tugallanadi. Yakunlash bosqichini bajarish tashlash vaqtida futbolchining ikkala
oyog‘i yerga tegib turishi lozimligi to‘ g‘ risidagi qoida talablariga muvofi q bo‘lishi
kerak.
18

1.3. Futbolchining to‘pga zarba berish texnikasi
Maydon o‘yinchisi texnikasi ikkita kichik bo‘limdan, ya’ni harakat-lanish
texnikasi va to‘pni boshqarish texnikasidan iboratdir. Maydon o‘yinchisi
harakatlanish texnikasini yuqorida tahlil qilingan barcha usul va turlarining
barchasidan foydalanadi. To‘pni boshqarish texnikasiga qo‘yidagi usullar guruhi
kiradi: zarba berish, to‘pni to‘xtatish, to‘pni olib yurish, aldash harakatlari
(fintlar), to‘pni olib qo‘yish. Bundan tashqari, qo‘lda bajariladigan spesifik usul –
yon chiziqning narigi yog‘idan to‘pni tashlab berish ham to‘pni boshqarish
texnikasiga kiradi. O‘yin vaqtida qaysi usul qancha miqdorda ijro etilishi
futbolchilarning o‘yindagi funksiyalariga bog‘liq. Usullarni ijro etish sifati esa
maydon o‘yinchisining hammasida yuksak darajada bo‘lishi kerak.
To‘pga zarba berish texnikasi
To‘pga zarba berish futbol o‘ynashning asosiy vositasi h isoblanadi. To‘pga
oyo q bilan va kalla bilan turli usullarda zarba beriladi. Zarba berishni barcha
usullari muayyan ma q sadga q aratilgan bo‘lib, to‘pni kerakli traektoriya bo‘ylab
h arakatlanishi va optimal tezligi bilan xarakterlanadi. To‘pning uchish tezligi
zarba beruvchi bo‘ g‘ in bilan to‘pning o‘zaro to‘ q nashgan paytdagi boshlan g‘ ich
tezligiga, shuningdek, ular massasining bir-biriga nisbatiga bo g‘ li q . O‘zaro ta’sir
etuvchi bo‘ g‘ inlarning massasi nisbatan mu h im bo‘lgani sababli to‘pning uchish
tezligini oshirish uchun zarba beruvchi bo‘ g‘ in tezligini oshirishi kerak bo‘ladi.
To‘pga oyo q bilan zarba berish .
Futbolchilarni to‘pga oyoq bilan zarba berishi oyoq kaftini ichki tomoni bilan,
oyoq yuzining ichki, o‘rta va tashqi qismlari bilan, oyoq uchi bilan, tovon bilan
bajariladi. Zarbalar harakatsiz to‘rgan to‘pga, shuningdek turli yo‘nalishlarda
dumalab va uchib kelayotgan to‘pga turgan joydan, harakat vaqtida, sakrab turib,
burilib, yiqila turib beriladi. Oyoq bilan to‘p tepish yo‘llari xilma-xil bo‘lishiga
qaramay, ular texnikasini tizimli tuzilishi jihatidan tahlil qilish ko‘p usullar uchun
umumiy bo‘lgan asosiy harakat fazalarini ajratib ko‘rsatish imkonini beradi (8 -
rasm).
19

8 - rasm. To‘pga zarba berish usullari tasnifi .
Dastlabki faza – yugurib kelish. Yugurib kelishning uzun-qisqaligi, uning
tezligi futbolchining individual xususiyatlari va taktik vazifa-lariga qarab
belgilanadi. Biroq har gal yugurib kelayotganda, to‘pni oldin-dan o‘ylab qo‘yilgan
oyoq bilan tepadigan qilib mo‘ljal olish kerak. Bunga eng so‘nggidan bitta oldingi
qadamni qisqartirib yoki uzaytirib erishsa bo‘ladi. Yugurish qadamlarining
o‘rtacha uzunligi katta yoshli futbolchilarda 130-150 sm ga teng bo‘ladi. Yugurib
kelish zarba beruvchi bo‘g‘inlar tezligini oldindan oshirib olishga yordam beradi.
To‘p traektoriyasi hususiyatlari
Oyoq kaftining ichki tomoni bilan tepish asosan qisqa, o‘rta masofaga to‘p
uzatishda va mo‘ljalga yaqin masofadan tepilayotganda qo‘llaniladi. Shunday
zarba berish texnikasining ba’zi xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz. Yugurish
boshlanadigan joy, to‘p va mo‘ljal taxminan bir chiziqda bo‘ladi. Zarba beruvchi
20

oyoqni orqaga tortish so‘nggi yugurish qadamidagi ortki depsinish hisobiga
bajariladi. Tepish harakati sonni oldinga bukish bilan bir vaqtda zarba beruvchi
oyoqni tashqari tomon burishdan boshlanadi. Zarba berish paytida
taranglashtirilgan oyoqning uchi tashqari tomon burilgan, uning kafti esa to‘pning
uchish yo‘nalishiga nisbatan qat’iy to‘g‘ri bkrchak ostida joylashgan bo‘lishi
kerak. Oyoq uchi sal ko‘tarilgan bo‘lib, zarba berish oyoq kafti ichki sathining
o‘rtasi bilan amalga oshiriladi. Oyoqning zarba berish vaqtidagi holati surib borish
vaqtida ham saqlanib qoladi.
Oyoq kaftining ichki tomoni bilan tepilganda, to‘pga oyoqning kattaroq sathi
tekkani uchun bunday tepish anchagina aniq bo‘ladi. Biroq zarba beruvchi
oyoqning orqaga tortilishi maksimal darajaga yetmagani sababli, bu usulda
berilgan zarbaning kuchi boshqa usullardagiga nisbatan kamroq bo‘la-di. Bu esa
tos son bo‘g‘imining chekka holatdagi baquvvat paylari yozilayotgan-da son
suyagi boshini bo‘g‘im chuqurchasiga siqib, sonning zarba berish hara-kati uchun
zarur bo‘lgan supinatsiyasini yo‘q qilib qo‘yishi bilan bog‘liq.
Oyoq yuzining ichki qismi bilan tepish «o‘rtacha» va «uzun» uzatishlarda,
darvoza bo‘ylab «o‘qdek» uzatib berishlar va hamma masofalardan nishonga
tepish paytlarida qo‘llaniladi.
Mazkur tepishni bajarishda to‘p va nishonga nisbatan 450 hosil qilib yugurib
kelinadi. Yo‘l qo‘yish mumkin bo‘lgan xususiy chetlanishlar 300 dan 600 gacha
bo‘lishi mumkin. Bunda zarba beruvchi oyo g‘ ining or q aga tortilishi maksimal
darajaga ya q in bo‘ladi. Tizzasi sal bukilgan tayanch oyoq kaftining tashqi qismi
yerga qo‘yiladi. Gavda tayanch oyoq tomonga sal engashadi. Tepish harakati
sonni bukishdan boshlanib, boldirni keskin yozib yuborish bilan tugaydi. Oyoq
uchi pastga cho‘zilgan. Oyoq tarang bo‘ladi. Zarba paytida to‘p bilan tizza
bo‘g‘imini birlashitirib turuvchi shartli o‘q frontal tekislikda og‘ibroq turadi. Ana
shu shart, shuningdek, zarbani to‘pning o‘rta qismiga berish nati-jasida to‘p past
traektoriya bo‘ylab uchadi.
Oyoq yuzining tashqi qismi bilan tepish burama zarba berish paytida eng ko‘p
qo‘llaniladi. Oyoq yuzining o‘rta va tashqi qismlari bilan tepishdagi harakatlar
21

strukturasi o‘xshash bo‘lib, farqi shuki, bunda tepish harakati vaqtida boldir bilan
oyoq kafti ichkari tomon buriladi.
Tovon bilan tepish o‘yinda kamro q q o‘llaniladi. Buning sababi bajarishning
murakkabligida, zarba kuchi va ani q ligi juda kamligidadir. Bunday tepishning
afzalligi esa uning ra q ib uchun k u tilmaganligida.
Tayyorlov fazasi tayanch oyo q ni to‘p yoniga q o‘yishdan boshlanadi. Oyo q ni
tortish uchun uni to‘p ustidan oldinga uzat iladi. Ishchi faza – tepish oyoqni or q aga
keskin h arkatlantirish bilan bajariladi. Zarba berish paytida oyo q taranglashgan
bo‘lib, oyo q kafti yerga parallel turadi.
Tovon bilan chalishtirma zarba berish shunday tepish variantlaridan biri
h isoblanadi. O‘ng oyo q bilan shunday zarba beriladigan bo‘lsa, tayanch oyo q
to‘pning o‘ng yoniga q o‘yiladi. Zarba beruvchi oyo q oldinga o‘tkazib tortiladi-da,
tayanch oyo qq a nisbatan chalishtirib, keskin or q aga h arakatlan - tirib zarba beriladi.
Ozro qq ina surib borilgandan keyin oyo q h arakati tormozlanadi.
H arakatsiz to‘pni tepish . Boshlan g‘ ich, jarima va erkin to‘p tepish,
burchakdan to‘p tepish, shuningdek, darvozadan to‘p tepishda o‘yinchi h arakatsiz
yotgan to‘pni tepadi. Zarba berishning barcha usullaridagi ijro texnikasining
yu q orida zikr etilgan struktura xususiyatlari h arakatsiz yotgan to‘pni tepishga h am
to‘li g‘ icha taallu q li bo‘lib, fa q at taktik vazifalar q andayligiga q arab tayyorlov
fazasida yugurib kelishnig uzo q - q is q aligi va tezligi h ar xil bo‘ladi.
Dumalab kelayotgan to‘pni tepish. Dumalab kelayotgan to‘pni tepishda h am
zarba berishning barcha asosiy usullari va turlari q o‘llaniladi.
Bunday zarba berishdagi texnik h arakatlar yerda h arakatsiz yotgan to‘pni
tepishdagi h arakatlardan far q q ilmaydi. Asosiy vazifa o‘z h arakati tezli - gini to‘p
h ara k atining yo‘nalishi va tezligi bilan muvofi q lashtirib olishdan iborat. To‘pning
q uyidagi asosiy h arakat yo‘nalishlari bor: o‘yin - chidan nari ketish, o‘yinchi
ro‘parasidan, yon (o‘ng va chap) tomondan, shuningdek shu yo‘nalishlar
orali g‘ idan kelish. Tayanch oyo q ni yerga q o‘yish, ya’ni kichik fazani q anday
bajarishning xususiyatlari ana shu yo‘nalishlarga q arab belgilanadi. O‘yinchidan
nariga dumalab ketayotgan to‘pni tepishda tayanch oyo q to‘pdan nariro q
22

o‘tkazilib, uning yon tomoniga q o‘yiladi. Ro‘paradan dumalab kelayotgan to‘pni
tepishda tayanch oyo q to‘pga yetib bormaydi. Agar to‘p yon (o‘ng yoki chap)
tomondan dumalab kelayotgan bo‘lsa, uni to‘pga yaqinro q oyo q bilan tepgan
ma’ q ul. H amma h ollarda h am tayanch oyoqni to‘pdan q ancha orali q da q o‘yish
to‘pning harakat tezligiga bo g‘ li q bo‘lib, buni zarba berish h arakati vaqtida to‘p
tayanch oyo q bilan tenglashib q ol adigan q ilib mo‘ljallash kerak. Ana shu h olat
zarba berish uchun eng qu lay h isoblanadi.
Boshdan oshirib tepish kutilmaganda nishonga tepib qolish yoki boshdan
oshirib orqaga to‘p uzatib berish zarur bo‘lib kolaganda, uchib kelayotgan va
sakrab chiqqan to‘pga zarba berishda oyoq yuzini o‘rta qismi bilan bajariladi.
Oyoqni tortish to‘p tomonga yugurishda qo‘yilgan so‘nggi qadamdagi depsinish
hisobiga bajariladi. Tayanch oyoq tovonidan boshlab oldinga qo‘yiladi. Gavda
olg‘a harakati tormozlanib, endi bu harakat orqa tomon o‘tadi. Zarba berish
harakati oldinga, yuqoriga va orqaga tarzda bajariladi. Bu vaqtda tayanch oyoqda
tovondan oyoq uchiga o‘tildi. Ozroqqina surib borilgandan keyin zarba beruvi
oyoq pastga tushib, gavda to‘g‘rilanadi. Oyoq bilan to‘p qancha pastroqda
uchrashsa, to‘pning uchish traektoriyasi shuncha baland bo‘ladi. To‘pni pastroq
traektoriya bo‘ylab yo‘naltirish uchun to‘p tayanch joy tepasida, o‘yinchi boshi
bilan baravar balandlikda bo‘lganida tepish kerak. Yiqila turib boshdan oshirib
tepish ham shunga yordam beradi. Gavda orqaga og‘ganda, o‘yinchi ikki qo‘li
bilan yerga tushib, chalqancha yotib qoladi. Orqaga zarba berish harakati
yiqilayotganda ko‘rimliroq bajariladi. Yanada kuchliroq tepish uchun «qaychi»
qilib sakrab, tepishdan foydalaniladi. Bunda bir oyoqda depsinib, to‘p tomon
sakraladi. Depsinuvchi oyoq yuqoriga harakatlandi. Gavda orqaga og‘a boshlaydi.
Keyin depsinish oyog‘i zarba beruvchi bo‘lib, yuqoriga keskin ko‘tariladi.
Depsinuvchi oyoq esa pastga tushadi. Gavda gorizontal holatda ekanida to‘p
orqaga tepiladi. Oldin ikki qo‘l, keyin ko‘rak yerga tegadi.
23

II bob. Futbolda individual harakatlanish taktikasi tasnifi
2.1. Futbolda individual taktik tayyorgarlik
Murabbiy o’yinning taktik rejasini qanday qilib tuzgan bo’lmasin, bu reja
alohida futbolchilarning harakatlari bilan amalga oshiriladi. Ana shuning uchun
ham individual taktik kamolotga erishmay turib, jamoaning o’yinini chiroyli va
risoladagidek qiladigan aniq taktik harakatlarni oshirishni xayolga ham keltirib
bo’lmaydi.
Futbol o’yinida taktika bilan texnika bir-biriga chirmashib ketgan bo’ladi.
To’pni kimga va qanday uzatish lozim, raqibni dog’da qoldirish uchun aylanib
o’tishni ishlatish kerakmi yoki to’pni sherikka oshirgan ma’qulmi, darvozaga
qaysi paytda zarb berish zarur ekanligini Hal qilayotgan o’yinchi taktik
tafakkurdan foydalanadi, ahd qilgan harakatini amalga oshirayotganda esa u
texnik mahoratini namoyish etadi. Demak, texnika o’yinchining texnik rejalarini
amalga oshirish vositasi bo’lib xizmat qiladi. Texnik tayyorgarlik a’lo darajada
bo’lsagina xilma-xil taktik harakatlarni bajarish mumkin.
Teng kuchli jamoalar uchrashuvida ulardan birining g’alabasiga ko’pincha
mag’lub bo’lganlarda irodaning kamlik qilgani yoki jismoniy va texnik
tayyorgarlik bo’sh bo’lgani sabab qilib ko’rsatiladi. Biroq futbol o’yinidagi
g’alaba aksariyat hollarda taktik rejalar kurashi bilan belgilanadi.
Taktika ikki jamoaning jismoniy, texnik va ma’naviy-irodaviy tayyogarlikdagi
darajalari teng bo’lganda, ulardan birining g’alaba qilishini ta’minlab beradigan
muhim omildir. Yirik musobaqalardagi ko’plab misollar shundan dalolat beradi.
Ustalik bilan ishlatilgan taktikagina muvaffaqiyat keltira oladi. Ba’zan
jamoalar har qanday raqibga qarshi o’ynaganda ham bir xil taktika
ishlataveradilar. Taktik jihatdan bunday qashshoqlik, bir xillik mahoratning o’sib
borishiga to’sqinlik qiladi. Har bir jamoa, ayniqsa, yuqori darajali jamoa xilma-xil
taktik planda o’ynay bilishi kerak, bo’lmasa u, ayrim yutuqlari bo’lishiga
qaramay, musobaqalarda katta g’alabaga erisha olmaydi.
24

O’quv-trenirovka jarayonida taktik tayyorgarlikka jiddiy e’tibor beriladi. Har
bir o’yinchi va, umuman, jamoa harakatlarning xilma-xil variantlarini mukammal
egallagan bo’lishi kerak.
Hujum harakatlari bilan himoya harakatlarining doimiy kurashi natijasida
o’yin taktikasi uzluksiz takomillashib boradi. Xuddi ana shu kurash futbol
taktikasi taraqqiyotining asosiy harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi. Birinchidan,
chunki har bir o'yin epizodida bir nechta futbolchilar bir vaqtning o'zida muayyan
o'yin muammosini hal qilishadi. Buning uchun ular tezlik, makon va o'yin
harakatlarida muvofiqlashtirilgan harakatlarni bajarishlari kerak. Va agar ularning
kamida bittasi mos keladigan funktsiyaga ega bo'lmasa, unda o'yin epizodining
muammosini hal qilish mumkin bo'lmaydi.
Masalan, jismoniy holati zaif bo'lgan o'yinchi taktik jihatdan foydali
pozitsiya uchun kurashda raqibni ortda qoldirishga yoki to'p uchun jang san'atini
yo'qotishga va hokazolarga vaqt topa olmaydi.
Ikkinchidan, chunki o'yinda har bir futbolchi taktik vaziyatlarni tez va aniq
baholashi, aniq qaror qabul qilishi va darhol amalga oshirishi kerak. Tezligi
etarlicha rivojlanmagan futbolchilarning taktik samaradorligi, harakatlanuvchi
ob'ektga (raqib, sherik, to'p) yoki tanlov tezligiga javob berish har doim past
bo'ladi.
Uchinchidan, futbol tobora kuchayib borayotgan sport o'yiniga aylanib
bormoqda, faol juftliklar va yakka kurash turlari. Faqat tajribali futbolchi to'p
uchun kurashda g'alaba qozonishi, xavfli to'qnashuvdan xalos bo'lishi va raqibning
itarishidan so'ng oyoqqa turishi mumkin. Shuning uchun kuchli kuch bilan mashq
qilish futbolchining ajralmas sifati.
O'yinda futbolchi maksimal amplituda ko'p harakatlarni bajarishi kerak:
zarbalar, zarbalar, zarbalar. Ular o'yinchi yaxshi moslashuvchan bo'lgandagina
samarali bo'ladi. Shuni ham ta'kidlaymizki, yaxshi moslashuvchanlik - bu
futbolchining mushaklari egiluvchan va yaxshi holatda ekanligi bilvosita dalildir.
Mushaklarning bu holati ularni jarohatlardan himoya qiladi. Shuning uchun yaxshi
moslashuvchanlik ham futbolchining ajralmas sifati. Texnikalarni samarali amalga
25

oshirish mushak va mushak ichidagi jarayonlarga asoslanadi muvofiqlashtirish
yoki muvofiqlashtirish qobiliyati. Futbolchilarning, ayniqsa yoshlarning futbol
texnikasini o'rganish qobiliyati ularga bog'liq. Yaxshi rivojlangan
muvofiqlashtirish qobiliyatisiz hech qanday professional futbolchi bo'lishi
mumkin emas.
Bu fazilatlarning barchasi o'yinchilarning jismoniy tayyorgarligini tashkil
etadi. Shuning uchun jismoniy tayyorgarlikni oshirish - bu futbol jamoalarining
mashg'ulotlarida hal qilishga intilayotgan eng muhim vazifalardan biridir.
Hozirda professional futbol uchun yuqori malakali zaxira tayyorlash vazifasi
yangilanmoqda. Zamonaviy sportning rivojlanish tendentsiyalari yuqori
mahoratga erishish uchun uzoq muddatli rejalashtirilgan jarayonni oldindan
belgilab beradi, uni bosqichma-bosqich shakllantirish tizimini takomillashtirish
zarurligini taqozo etadi. Bu futbolga to'liq tegishli. Sportchilarni tayyorlash uyg'un
va izchil mashqlar metodologiyasiga asoslanishi kerak, bu esa sport mahoratining
samarali rivojlanishini, funktsional imkoniyatlarning jadal o'sishini va ularning
to'g'ri bajarilishini ta'minlaydi, shunga ko'ra tayyorgarlikning puxta tayyorlangan
dastlabki bosqichisiz mumkin emas.
2.2. Futbolda individual taktik tayyorgarlik
O'yinchini individual taktik tayyorgarligida asosiy maqsad o'yinchining
allaqachon mavjud bo'lgan taktik xususiyatlarini rivojlantirish, individual
xususiyatlarga asoslangan yangi taktik usullarni ishlab chiqish va noto'g'ri taktik
ko'nikmalarni yo'q qilishdir.
Shaxsiy taktik mashg'ulotlarda joy tanlash yoki ular aytganidek "reja" tuzish
qobiliyatini rivojlantirish katta ahamiyatga ega.
Ularni quyidagicha «tasniflash» o'rgatiladi: 6 7 ta ustunlar cheklangan
maydonda, taxminan 10 X 10 m maydonga, hech qanday tizimsiz joylashtiriladi.
O'quvchi to'p bilan harakatlanmoqda va ushbu o'yinchining boshqa tomonida
o'zini qarshi qo'ygan holda ushbu tokchalar atrofida harakatlanadi. Qulay
vaziyatga tushib qolgach, murabbiy to'pni bir nechta pozitsiyalar orasida o'tishi
26

uchun erga yuboradi. Talaba doimiy harakatda bo'lib, to'pni bosib o'tadigan yo'lni
topishga harakat qiladi, uni "tasniflaydi" va qabul qiladi. Asta-sekin raflar soni va
ularning joylashuvi zichligi oshib boradi, buning natijasida to'pni yuborish
mumkin bo'lgan koridorlar mavjud.
Darvozabonning individual mashg'ulotlarida raqibga yugurish uchun lahzani
ushlab qolish qobiliyatini rivojlantirish uchun quyidagi usul qo'llaniladi.
O'yinchidan to'p bilan birga darvoza tomon siljish talab etiladi; Darvozabon shart.
yugurayotganda to'pni olib qo'yish uchun bir lahzani tanlang. Ushbu mashg'ulot
darvozabonning jiddiy tayyorgarligidan so'ng amalga oshiriladi va maksimal
ehtiyotkorlik bilan amalga oshiriladi.
Har bir bunday mashg'ulotda 20 30 ta "yugurish" amalga oshiriladi, dastlab
hujumchi darvozabondan biroz past bo'lishi kerak, bu usul tezda ijobiy natijalarni
beradi.
Shaxsiy taktik mashg'ulotdan oldin kamchiliklarni tuzatishni va futbolchilarga
kerakli fazilatlarni singdirishni ta'minlaydigan usullarni sinchkovlik bilan tanlash
kerak.
2.2. Turli xil topshiriqlar va mashqlar orqali guruhiy taktik mashg'ulotlar
Talabalarni qiziqtirgan yaxshi tanlangan mashqlar har doim muvaffaqiyatli
bo'ladi. Quyida guruh mashqlari uchun namunaviy mashqlar va o'yin mashqlari
keltirilgan.
1. O'rindiqlarni almashtirish bilan to'pni ikkita vites bilan dribling. Ushbu
mashq bilan siz to'psiz juda tez harakat qilishingiz kerak. Bundan tashqari, to'p
harakatlanishga yuboriladi. Ushbu mashq 50 dan 60 m gacha bo'lgan masofada
amalga oshiriladi.
2. Uch pas bilan to'pni haydab chiqarish. Bu erda to'psiz ishlaydigan
o'yinchilar ham iloji boricha tezroq harakat qilishlari kerak. Mashq 60 dan 80 m
gacha bo'lgan masofada amalga oshiriladi.
27

3. O'rindiqlarni almashtirish bilan to'pni uch tomonlama uzatmalar bilan
haydash. To'pni qabul qilgan kishi sheriklarga harakat qilish uchun vaqt berib,
to'pni boshqarishga biroz vaqt ajratadi.
4. O'rindiqlarni almashtirish bilan to'pni uch tomonlama uzatmalar bilan
haydash. To'p zigzagga o'tadi. Masofa 80-100 m.
5. Bitta haydovchi bilan doira ichida to'p. 6 8 o'yinchi radiusi 7 10 m bo'lgan
doira hosil qiladi, aylananing markazida bitta haydovchi joylashgan. Oldindan
belgilangan tartibda aylanada turgan o'yinchilar (masalan, faqat chap oyoq bilan
yoki faqat o'ng bilan) to'pni bir-birlariga uzatadilar. Haydovchi to'pni olishga yoki
hech bo'lmaganda unga tegishga harakat qilmoqda. To'pga tegib, haydovchi
uzatishni muvaffaqiyatsiz amalga oshirgan kishi bilan o'rnini o'zgartiradi.
6. Ikkita haydovchi bilan doira ichida to'p. Xuddi shu o'yin, lekin ma'lum bir
taktik dizayni bilan harakat qiladigan ikkita haydovchi doirasida.
7. Haydovchi kvadrati. Belgilangan kvadratning burchaklarida 10x10 m (yoki
15x 15 m) o'lchamdagi 4 ta o'yinchi bor. Haydovchi maydonning o'rtasida.
O'yinchilar to'pni har qanday yo'nalishda bir-birlariga faqat maydon ichida
berishadi. Yo'qotilgan to'p uzoqroq yuradiganlarning o'rnini o'zgartiradi.
Ushbu o'yinda asoratlar kvadratni qisqartirish, uzatish usullarini cheklash va
boshqalar bilan ham mumkin. Ba'zan bitta haydovchini aylanishga ruxsat berish
mumkin.
8. Ikkala kvadratga qarshi uchta. Maydonning cheklangan maydonida (yoki
zalda) ikkita haydovchi to'pni bir-birlariga ma'lum bir tarzda uzatgan uchta
o'yinchidan oladi. Kvadrat ichida (to'rtburchaklar) istalgan yo'nalishda
harakatlanishga ruxsat beriladi. Yo'qotilgan to'p haydovchi bilan joylarni
o'zgartiradi.
O'yinchilar texnikasi va taktikasini o'rgatish uchun juda foydali bo'lgan ushbu
mashqda maydonni qisqartirish yoki ko'paytirish, uzatish usulini cheklash, kirish
vazifalari va hk. Ba'zida bitta haydovchini aylanishga ruxsat berilishi mumkin.
Ta'riflangan o'yin mashqlari ko'pincha ustalar jamoalarida qo'llaniladi va yaxshi
natijalar beradi.
28

9. "Beshdan beshgacha" ("partiyaga qo'shilish"). Maydonning yarmida ikkita
o'yin bo'lib, har biri besh kishidan iborat.
Har bir partiyada o'z eshiklari mavjud, ular yon tomonlarga o'rnatilgan
ustunlar bilan belgilanadi. Darvozaning kengligi shartli, eng yaxshisi 1 1,5 m.
O'yin kiritilgan gollar bilan o'ynaladi. Dushmanga urish taqiqlanadi. Butun o'yin
"ochilish" va "yopilish", to'g'ri harakatlar va aniq uzatmalarga asoslangan. O'yin
ushbu mashqda qo'llanilishi mumkin bo'lgan barcha futbol qoidalariga muvofiq
amalga oshiriladi.
2.3. Maydon o'yinchisi va darvozabonni o'ynash texnikasi.
Maydon o'yinchisi uchun harakat qilish va to'p bilan ishlash qobiliyati
muhimdir. Harakat qilish qobiliyati yugurishni (yo'nalishni va sur'atni o'zgartirgan
holda), sakrash texnikasini, to'psiz va himoyaviy pozitsiyalarni o'z ichiga oladi.
To'p bilan ishlash ko'nikmalariga quyidagilar kiradi: qabul qilish, tanlash va
saqlash, raqibni turli tezlikda urish, yuzma-yuz va zarba berish.
Konturlar orasida tobora ko'proq uchraydi. Masalan, poshnali, poshnali yoki
tizzadan tepish kam ishlatiladi. To'pning traektori va harakatining xarakteri
futbolchi qaysi nuqtada va qaysi oyog'ini urganiga qarab belgilanadi. Masalan,
agar u to'pning markazida bo'lmagan va ichki tomondan (yonoq) yoki oyoqning
tashqi tomonidan bajarilgan bo'lsa, "egri chiziq" uriladi. Nafaqat "zarba"
oyog'ining ishi muhimdir: ko'p jihatdan to'pning uchish yo'li uni qo'llab-
quvvatlovchi oyog'ining holati va masofadan belgilanadi.
Gol urish va pasni farqlash (har xil quvvat va balandlik bilan); harakatsiz,
aylanuvchi va uchuvchi to'pga zarba berish. Texnik jihatdan murakkab zarbalar
alohida-alohida: teskari tomondan, o'zidan (qaychi) va hokazo. Mashg'ulot
davomida standart vaziyatlardan zarbalar: burchakdan, jarima va jarima zarbalari
ham maxsus ishlab chiqilgan. Futbolchilar orasida taniqli "me'yorlar" ustalari bor
va "to'liq vaqtda jarima zarbasi" iborasi futbol lug'atiga qattiq kirib bordi.
29

Ba'zi ustalar o'zlarining zarbalarini ixtiro qiladilar, ular keyinchalik umumiy
mulkka aylanadi. Masalan, "quruq varaq" (gorizontal va vertikal tekisliklarda bir
vaqtning o'zida aylanadigan to'p harakatning traektoriyasini to'satdan o'zgartiradi,
shamolli ob-havo sharoitida parvozni esga soladi) bir vaqtlar Evropa futboli uchun
haqiqiy kashfiyot bo'ldi. 1958 yilgi Jahon chempionatida uni braziliyalik yarim
himoyachi Didi namoyish etdi. Va uning hamyurti Leonidas da Silva futbol
tarixiga g'ayrioddiy ajoyib "velosiped" ixtirochisi sifatida abadiy kirib keldi.
Aksariyat o'yinchilar uchun asosiy to'p tepish - bu o'ng oyoq, ammo ularning
orasida chap qanot himoyachilari bor: "Gol qiroli" vengriyalik Ferents Puskas,
taniqli argentinalik hujumchi Diego Maradona va boshqalar, chunki to'p doim ham
"qulay" oyoq ostida qolmaydi. , mashg'ulotlarda ishtirok etadigan o'yinchilar
bunday vaziyatlarni mashq qilishadi. Afsonaviy Pele, barcha davrlarning eng
yaxshi futbolchisi deb topilib, ikkala oyog'ining ajoyib zarbasi bilan ajralib turdi.
To'pni oyoq, bosh, ko'krak va boshqalar tana qismlari tomonidan to'xtatiladi.
To'pni qabul qilish usuli uning harakatlanish xususiyatiga bog'liq (uchish, ko'krak
darajasida, pastki yoki aylanma), shuning uchun haddan tashqari to'p ko'pincha
oyoqning tagligi yoki tagligi bilan to'xtatiladi. To'pni olishda zarbani iloji boricha
yumshatish va iloji bo'lsa, uning takrorlanishiga yo'l qo'ymaslik kerak.
"Dribling" - dribling, shu jumladan raqibning urishi, odatda yuqori tezlikda
amalga oshiriladi. Futbolchining to'pni tanasi bilan qoplashi, shuningdek, uni
ko'zga ko'rinmasdan olib borishi qobiliyati juda muhim: bu o'zgaruvchan o'yin
holatini baholashga imkon beradi. To'pni haydash traektoriyasi va texnikasiga
qarab, dribling to'g'ridan-to'g'ri chiziqda (liftning tashqi qismi bilan zarbalar
yordamida) va egri chiziqda (to'p liftning ichki qismi bilan boshqariladi) ajralib
turadi.
Raqibni noto'g'ri xatti-harakatlarga undovchi xurujlar turli vaziyatlarda
ishlatilishi mumkin - himoya qilishdan tortib hujumni yakunlashga qadar. Shu
bilan birga, ish nafaqat oyoqlarda, balki tanada (moyilliklar va boshqalar) ham
muhimdir.
30

Tanlash uslubi juda xilma-xildir: to'pni oyoq yoki oyoqning ichki qismi bilan
to'sib qo'yish, hal qilish va hokazo. Vaziyatni "o'qish" va kerakli nuqtaga o'z
vaqtida o'tish qobiliyati o'yinchiga raqibga yuborilgan pasni to'sib qo'yishga imkon
beradi.
Futbolda va sarlavhada o'ta muhim. Yugurish va sakrashsiz (shuningdek,
yiqilishda), peshona yoki boshning yon tomonida (kamroq - boshning orqa
tomonida), to'pga chegirma va darvozaga zarbalar mavjud.
Darvozabonning texnik arsenalida sakrashlar maxsus joyni egallaydi:
yuqoriga (darvozaning yuqori qismiga urilganda yoki o'rnatilgan tishli zarbada) va
yon tomondan - pastki qismga urilganda.
To'pni qabul qilishda darvozabonning o'ziga xos xususiyati. U bir necha
lahzada qaror qilishi kerak: uni ushlashga urinib ko'ringmi yoki yo'qmi? Birinchi
variant yanada maqbuldir, ammo texnik jihatdan har doim ham imkoni yo'q
(masalan, to'p ho'l bo'lsa yoki o'ralgan zarba bilan yuborilsa). Ba'zan to'pni urish
osonroq va ishonchli, ammo ko'p narsa to'pni qaytarish kuchi va yo'nalishiga
bog'liq. Uni to'g'ridan-to'g'ri uning oldida daf qilish xavfsiz emas: ayniqsa,
raqiblardan biri darvoza yonida bo'lsa.
Darvozabonni o'ynash texnikasi. Kutilayotgan to'pni erga ag'dargan holda,
darvozabon to'p yo'lida oyoqlarini yopib, oyoqlarini tekis ushlab, engashadi.
Qo'llaringizni pastga, kaftlarni oldinga, barmoqlaringizni bir-biridan ajratib turing.
Barmoqlarning uchlari deyarli erga tegadi (57-a-rasm).
To'pni olib, qo'llar pastki harakatlarsiz siqiladi, chunki qo'llar tomonidan
hosil qilingan uzun tutqich zarba kuchini o'zlashtiradi. To'p qo'llarning kaftlariga
tegishi bilan tanani to'g'rilay boshlaydi, qo'llar to'pni ushlab, oshqozonga olib
keladi. Erdan yuqorida ko'kragining balandligiga qarab uchadigan koptoklar.
Qoidaga ko'ra, to'pni ushlashning barcha holatlarida birinchi navbatda kaftlar bilan
uchrashish kerak. Koptoklar to'pni siljitmasligi va bilaklari bo'ylab yoki ularning
ustki qismida oshqozonga yoki kalçaya o'tishlari uchun ushlab turilishi kerak.
Kuch yo'qotilgandan keyin to'p erga tushmasligi uchun to'p kaftlar bilan
31

uchrashishi kerak. To'pni o'tkazib yuborish ehtimoli chiqarib tashlanishi uchun
oyoqlar yopiq bo'lishi kerak.
Qo'llar to'pni kutib olib, yumshoq tortishish harakati bilan oshqozonga olib
boradilar. Tana egilib, to'p qo'llari bilan qo'llar bilan shakllangan "burchak" ga
kiradi.
Darvozabondan bir oz uzoqroqda uchayotgan to'plar. To'pni kutib olgan va uni
to'xtatadigan qo'llar tanaga jalb qilinadi, ular to'p tomon harakatlanishda davom
etadi va to'p va maqsad o'rtasida imkon qadar erta ekran hosil qilishga intiladi.
Baliq ovining oxirgi bosqichi yaqinlashib kelayotgan to'pni ushlash bilan bir xil.
Ko'krak darajasida uchadigan to'plarni ushlash. To'plarni to'g'ridan-to'g'ri
ko'kragiga tutib, qo'llari bilan arra bilan ushlab turish tavsiya etilmaydi.
Ko'krak darajasida uchadigan to'plarni quyidagi yo'llar bilan ushlash kerak:
ular to'pni oshqozonga tortib olish uchun yuqoriga sakrashni amalga oshiradilar
yoki to'pni qo'llari bilan oldinga, kaftlar bilan oldinga, barmoqlari bilan yuqoriga
ko'taradilar.
Birinchi holda, keyingi sakrash bilan to'p tomon ozgina yugurish kerak.
Shuningdek, siz yuqoridan sakrashni qo'llashingiz mumkin. Bunday holda, to'pni
ushlashni engillashtirish uchun oldinga surilgan qo'llar to'liq uzatilmasligi kerak
va to'pning gir aylanishi uni tanaga bostirish uchun qulay bo'lgan tarzda bajarilishi
kerak.
Yuqori to'plarni sakrashda ushlash. Yuqori to'plarni sakrash bilan ushlashda
qo'llaringizni muddatidan oldin ko'tarish tavsiya etilmaydi, chunki bu itarishni
susaytiradi va shuning uchun sakrash balandligini pasaytiradi. O'tish paytida
qo'llar istalgan joyga baquvvat harakat bilan amalga oshiriladi.
Qo'llarini oldinga qaragan holda qo'llarini yuqoriga ko'targan va uzatgan
holda barmoqlari bir-biridan uzoqda. Qo'llar tarang va faqat kerak bo'lganda to'pni
yumshatish uchun ozgina torting. To'p kuchini yo'qotganda, kaftlar uni ushlab
olishadi.
Qo'llarning keyingi harakati bilan to'p tanaga tortiladi. To'pni tanaga tortish,
iloji boricha erga tushishdan oldin sodir bo'lishi kerak. Harakatlanish quyidagi
32

usullardan biri bilan amalga oshiriladi: harakat yo'nalishi bo'yicha burilgandan
keyin qadam, xoch yoki oddiy. Bosish oldidan harakat usulini tanlash
darvozabonning individual qobiliyatiga bog'liq.
Barcha holatlarda, oyoqlarning paypoqlarini sakrash tomon burilganidan
so'ng, harakatni surish kerak. Ushbu pozitsiyani egallash uchun ozgina vaqt
yo'qotish, sakrashning kengligi bilan qoplanmaydi.
Bosish tugagunga qadar qo'llar har doim harakat va itarishga yordam beradi.
Faqat itarishdan keyin ular to'p tomon yo'naltiriladi, shunda uni kutib olish va
tanani keyingi harakat bilan tortib olish mumkin. Yon tomonga boradigan baland
to'plarni qabul qilish ko'pincha erga tushish bilan bog'liq. To'pni tanaga tortib
olishdan oldin, o'z vaqtida erga tushish katta ahamiyatga ega.
Darvozabondan unga etib bora olmaydigan to'plar quyidagicha qabul
qilinadi.
Darvozabon to'g'ri yo'nalishda xoch yoki oddiy harakat bilan, burilgandan
keyin, qadam bilan va baquvvat surish bilan tepadan tepaga qarab harakat qiladi.
Unga zarba berishga yordam bergan qo'llar keskin ko'tarilgan. Orqa tomonga
qaragan kaftlarning orqa tomoni. To'p qo'llariga tegishi bilan, darvozabon uni
baquvvat tanaga tortadi. Yiqilish paytida, tepada joylashgan oyoq tizzada egilishi
kerak. Keyin u qorin bo'shlig'ini va ichakni himoya qilish uchun, shuningdek tik
turish qulayligi uchun oldinga siljiydi. Ushbu oyoq harakati hujumkor o'yinchilar
uchun xavf tug'dirmasligi uchun amalga oshirilishi kerak.
Yiqilish dastlabki harakatlarsiz amalga oshirilgan hollarda, oyoqlar harakat
yo'nalishi bo'yicha paypoq bilan surilish oldiga qo'yiladi. Bu surish kuchini
sezilarli darajada oshiradi.
Darvozabonlar yiqilib tushmasliklari kerak. Barcha holatlarda tanani frontal
tekislikda egish kerak shunday qilib yiqilish go'yo go'yo rulon bilan avval erga
tegib, keyin son, tos, yon, qo'llarga tegadi.
33

Mudofaa taktikasi
"Taktikalar" so'zi o'yinchilarning g'alaba qozonishga qaratilgan tegishli
harakatlarini anglatadi. O'yinning muayyan lahzalarida ushbu harakatlar jamoaviy
ravishda, individual ravishda, o'yin davom etadigan sharoitga qarab amalga
oshirilishi mumkin. "Tizim" deganda o'yinchining ma'lum funktsiyalari, himoya,
hujum va ushbu pozitsiyalardan ikkinchisiga o'tish vaqtida jamoaning qo'shni
aloqalari bo'lgan o'yinning asosiy shakli tushuniladi. Tizimni boyitadigan taktik
variantlarni yaratmasdan, ijodiy rivojlanishsiz, ikkinchisi uni qo'llayotgan jamoaga
qarshi chiqadi va yo'qotishga olib keladi.
O'yinda, raqiblar bitta tizimda o'ynashganda, qolgan barcha narsalar teng
bo'lsa, ustunlik taktik variantlari to'liq va yaxshiroq ishlab chiqilgan va ularni
mohirona va o'z vaqtida qo'llaydigan jamoa bo'ladi.
"Uch himoyachi" tizimi. Uch himoyachi tizimining asosiy belgilovchi
xususiyati - himoya va hujumkor o'yinchilarning o'ziga xos joylashuvi va o'zaro
ta'siri, shuningdek o'yinning tabiati.
"Uch himoyachi" tizimi ostidagi o'yinchilar uchun javobgarlik va talablar.
Darvozabon Darvozabonning vazifalari to'g'ridan-to'g'ri: darvozani himoya
qilish, jarima maydonchasida o'ynash va to'plarni urish. Darvozabonning
yutuqlarni bartaraf etishga qaratilgan muvaffaqiyatli harakatlari jamoaviy
hamkorlikni, o'zaro tushunishni va darvozabon bilan himoyaning o'rtasida shartli
signal o'rnatishni talab qildi.
Darvozabon to'pni raqibga nisbatan ancha oldinroq egallab olishiga qat'iy
ishonch hosil qilgan holda to'pni tark etishi kerak. Buzilgan o'yinchiga yugurish bu
uchun qulay lahzani qo'ldan chiqarib, qat'iy va tezkor bo'lishi kerak.
Darvozabonning otilib chiqqan o'yinchidan hal qiluvchi chiqishi uni ishonch
va harakatlarning aniqligidan mahrum qiladi va ko'pincha darvozabon foydasiga
yakunlanadi.
Darvozabonga qo'yiladigan talablar: darvoza va jarima maydonchasida
yuqori maqsadlar uchun muvaffaqiyatli kurashish uchun zarur bo'lgan etarli o'sish
va jismoniy kuch; yugurishda to'g'ri foydalanish va to'plarni musht bilan urish
34

qobiliyati; To'pni ushlash uchun tez qisqa sakrash, yutuq uchun topshirilgan;
moslashuvchanlik, chaqqonlik, reaktsiya tezligi va yo'naltirilganlik; to'p uchun
jarima maydonchasiga chiqishda hisoblash va aniqlikning aniqligi; to'pni
qo'llardan va erdan uzish qobiliyati; himoyachilarni boshqarish qobiliyati.
Himoyachilar. Zamonaviy o'yin tizimi bilan himoyachilar qattiq ushlab turish
va raqibning ekstremal hujumchilari uchun aniq javobgarlikka o'tdilar, bu qo'shma
himoya usulini istisno qilmadi.
Qarama-qarshi tomondan yoki darvoza yaqinida yaqinlashib kelayotgan
hujum bilan himoyachi ehtimoliy yutuqlardan himoyalanib, darvozaga biroz
yaqinroq joylashadi va raqibning og'ir vaznli va o'ta hujumchisini haddan tashqari
yarim himoyada qoldiradi. Yarim himoyachi hujumni qo'llab-quvvatlash uchun
cho'zilganda, himoyachi haddan tashqari oldinga qarab yopiladi va shu bilan birga
og'ir vazn haqida gapiradi.
Boshqa himoyachilarga yo'naltirilgan o'rta himoyachining pozitsiyasi,
jamoaviy ish va yarim himoyachilarni himoyachi bilan o'zaro tushunish katta
ahamiyatga ega. Himoyachilar hech qachon raqibni aylanib o'tish yoki to'pni bir-
biriga to'pni darvoza yaqinida berishga urinmasliklari kerak. Ular imkon qadar
tezroq to'pni maydon tashqarisidagi darvozadan uzib qo'yishlari kerak va qiyin
holatlarda, chetga qarab.
Ayniqsa qiyin vaziyatlarda to'pni oldingi chiziqdan ham yuboring. Bu xavfni
bartaraf qiladi va o'z jamoasining o'yinchilariga tezkor hujumni va himoyani to'g'ri
tashkil qilishni ta'minlaydi. Boshqa barcha holatlarda, vaziyat imkon berganida,
himoyachilar har bir to'pni o'z jamoasi uchun eng katta foyda bilan ishlatishga
harakat qilishlari kerak.
Darvozaga deyarli to'sqinlik qiladigan himoya chizig'i o'yinchilarining
alohida pozitsiyasi, ularga qolgan o'yinchilar uchun odatiy bo'lmagan maxsus
talablarni ham taqdim etadi.
Himoyachilarga qo'yiladigan talablar: to'p uchun kurashganda qattiq, kuchli
tutish; "qaychi" ko'rinishidagi keraksiz harakatlarsiz, oyoqlarda tez-tez tushadigan
narsalar va hokazo, o'yinchini bir muncha vaqt kurashdan olib chiqib ketish;
35

Yaxshi yuguradigan futbolchilarga qarshi o'yin munosabati bilan va ularning
darvozalaridan ancha masofada joylashganligi sababli harakat tezligi; etarlicha
o'sish va jismoniy kuch; o'yinni tanadan keng foydalanish va to'g'ri ishlatish,
barcha pozitsiyalarda yaxshi o'ynash; ikkala oyog'i bilan aniq o'ynash va ayniqsa
havodan keladigan to'plarni urish; joyni to'g'ri tanlash va hujum yo'nalishini
oldindan bilish qobiliyati. "Uch himoyachi" tizimida to'pning uzoq, aniq va
kutilmagan tarzda hujumga o'tishi juda katta ahamiyatga ega.
Mudofaa markazi. Uning vazifasi o'z oldiga eng xavfli zonani qo'riqlash va
markaziy hujum qiluvchi dushmanning ushbu zonada o'ynashga bo'lgan har
qanday urinishlarini bartaraf etishdir. Himoya markazi himoya qilishni tashkil
etishda bo'g'in hisoblanadi. Himoya chiziqlari o'yinchilarining joylashuvi va ular
o'rtasidagi munosabatni aniqlaydi.
Mudofaa markazi hujum markazini ozod qilish uchun harakat qilmasa, "uni
yirtib tashlaydi", lekin sherigi o'z o'rnida erkin o'ynashiga imkon berish uchun
himoyachi o'z zonasidan darvoza oldiga olib chiqilishi kerak bo'lgan barcha
holatlarga duch kelishi kerak. Mudofaa markazining bunga qanday munosabatda
bo'lishiga qarab, ularning vaziyatni to'g'ri baholaganligi va o'yinni taktik jihatdan
tushunish mumkin.
Mudofaa markazi dushman hujumi markazidan tashqarida o'z darvozasidan
chiqib ketish o'lchovini belgilashi kerak. Sug'urtalash uchun himoya chiziqlari
o'yinchilari ushbu ketish chorasini bilishlari kerak.
Himoya markaziga qo'yiladigan talablar: yaxshi bosh, sakrash, aniqlik va
havodan ikkala oyog'i bilan o'ynash qobiliyati.
hujum taktikasi
O'yin uch bosqichdan iborat: hujum, mudofaa va hujum bosqichidan
himoyaga o'tish va aksincha. Hujum ikki xil hujum va qarshi hujumga ega.
Ularning orasidagi tub farq boshida (tashkilotda), vositani tanlashda va vaqtida
sezilarli bo'ladi. Hujum tezligini aniqlaydigan vaqt. Hujum sekin va tez, ritmik va
aritmik bo'lishi mumkin: strategik maqsadga, jamoalar o'yinining sinfiga,
36

futbolchilarning saviyasi va mahoratiga, taktik tizimga bog'liq. Hujum tashkil
qilish (boshlash), rivojlanish va tugatishning uch bosqichini ajratib turadi.
Hujum to'pni maydonni tark etgandan yoki hakam o'yin qoidalarini
buzganligini qayd etgandan keyin boshlanadi. Hujumni tashkillashtirishdan oldin
turli xil pauzalar mavjud. Qoidalarni buzganingizdan so'ng to'p o'yinni erkin zarba
yoki jarima zarbasi bilan kiritiladi. Bunda istisno faqat to'p chetidan chiqib ketishi
yoki "qarama-qarshi" to'pni berishi mumkin. Birinchi holda, o'yinchilar to'pni
maydonga o'z qo'llari bilan tashlaydilar, ikkinchisida esa hakam. To'pni o'yinga
kiritish juda muhim lahzadir, bu hujumning rivojlanish xususiyatiga bog'liq (u
davom etadimi yoki muvaffaqiyatsiz bo'ladimi).
Dastlabki noaniq yoki to'pni o'z vaqtida bermaslik hujumning
muvaffaqiyatsiz bo'lishiga olib kelishi mumkin. Yangi boshlanuvchilar
hujumining vazifasi to'pning eng oqilona turi va xususiyatini tanlash, uning
boshlanish vaqtini aniqlashdir. To'pning birinchi to'pi o'yinni keskinlashtirishi va
hujumga oldinga siljishi yoki ushbu bosqichni chetlab o'tib, darvozaning so'nggi
zarbasiga olib kelishi mumkin.
Ammo u "maqsadsiz" xarakterga ega bo'lishi mumkin (qisqa uzatish shaklida).
Jamoa sport uslubida o'zini tutmaydi, ehtimol taktik sabablarga ko'ra hujum
boshlanishini ataylab kechiktiradi, to'pning qisqa ko'ndalang paslaridan keng
foydalanadi va biroz oldinga qarab orqaga qaytadi. Bunday xatti-harakatlar
raqiblar va tomoshabinlarga nisbatan hurmatsizlikning namoyishi sifatida ko'rib
chiqilishi kerak.
Hisoblash - bu bir daqiqada tugallangan to'p sikllarining soni. Sinov ikki
marta amalga oshiriladi (urinishlar orasidagi vaqt 5 minut). Ikkita urinishdan eng
yaxshi natija yakuniy sinov balidir.
Sinov davomida harakatlar jarayonini chuqur tahlil qilish bilan, shuni
ta'kidlash kerakki, "motivatsiya genotipi" deb ataladigan barcha elementlarga mos
keladi:
1) nerv-mushaklarni muvofiqlashtirish qobiliyati;
2) harakatlarni boshqarish qobiliyati;
37

3) aloqa impulslari tufayli vosita harakatlarining nomukammalligini
to'g'irlaydigan mexanizmlarning ravshanligi;
4) analizatorlarning ishlashi, asosan motor va qisman ingl.
5) reaktsiya tezligi;
6) muvozanat hissi, ayniqsa dinamik;
7) vaqt va makonni idrok etish;
8) maqbul kuch zichligi hissi.
Taklif etilgan sinovni bajarishdagi soddaligi (1-rasm) umuman uning
muvofiqlashtirish murakkabligini ko'rsatmaydi. Asosiy muvofiqlashtirish
qobiliyatlari: farqlash qobiliyati (farq), muvozanat qobiliyati, reaktsiyani
tezlashtirish qobiliyati, moslashish qobiliyati, yo'naltirilganlik qobiliyati, o'zaro
ta'sirlash qobiliyati, ritmni his qilish qobiliyati.
Savol tug'iladi: ushbu test yuqorida sanab o'tilgan individual
muvofiqlashtirish qobiliyatini baholay oladimi? Bunga ijobiy javob berilishi
mumkin, taklif qilingan testdagi harakatlar tuzilishini quyidagi nazariy tahlil orqali
tasdiqlash mumkin, individual muvofiqlashtirish qobiliyatlari jihatidan.
Farqlash qobiliyati (farq): sinov harakatlarning aniqligi va samaradorligini,
mushaklar ishiga jalb qilingan kuchlanishni, shuningdek tsiklik harakatlarning
tezligini baholaydi. Bu qobiliyat vosita vazifasini samarali hal qilish nuqtai
nazaridan, vosita harakatini bajarish paytida kuch, vaqt va makonni to'g'ri idrok
etish uchun asosdir. Masalan, futbolda bu fazilatlar to'pni aniq masofada aniq
xizmat qilish paytida namoyon bo'ladi.
Muvozanatlash qobiliyati: sinov namunani bajarish paytida nisbiy muvozanat
holatining saqlanishi va qaytarilishini baholaydi (dinamik muvozanat). Bu
tananing o'qi atrofida oyoqlar o'rtasida harakatlanadigan to'pga nisbatan
muvozanatni saqlash uchun amal qiladi. Ushbu qobiliyatning asosi, asosan, taktil,
kinetik, vizual va birinchi navbatda vestibulyar analizatorlardan keladigan
ma'lumotlar.
Tez reaktsiya qilish qobiliyati: sinov barcha asosiy mushak guruhlari ishtirok
etadigan qisqa muddatli vosita harakatlarining tezligini baholaydi. Ushbu qobiliyat
38

darajasi signaldan namunaning boshiga takroriy harakat oxirigacha bo'lgan vaqt
bilan tasdiqlanadi.
Moslashish qobiliyati: test tsikl harakatlarini bajarish paytida harakatlar
dasturini, shuningdek, yuzaga kelgan yoki kutilgan vaziyatda o'zgarishi va
kommutatsiya qilinishini baholaydi. Bu kichik o'zgarishlarga tegishli - vizual
ravishda kutilgan va harakatlar dasturining yaxlitligini saqlagan holda, harakat
tuzilishining vaqtincha, fazoviy va quvvat parametrlarini moslashtirishni talab
qiladigan o'zgarishlar. Ushbu qobiliyatning asosi, birinchi navbatda, vizual, taktil,
kinetik va ozroq darajada ovoz analizatorlarining ma'lumotlarini olish va qayta
ishlash jarayonlari.
Yo'nalish qobiliyati; Yaxshi sinov natijasiga erishish tananing xarakterli
(maqbul) holatiga, shuningdek, minimal vaqt oralig'ida kuzatish (kuzatish) va
vosita harakatlarini birlashtirgan harakatlanuvchi ob'ektga (to'pga) nisbatan
harakatdagi o'zgarishiga bog'liq. Ushbu qobiliyat har xil ma'lumotlarga bog'liq,
lekin birinchi navbatda vizual ma'lumot, bu futbol o'yinida juda muhimdir, bu erda
doimiy ravishda o'zgaruvchan vaziyatlarda ko'plab yo'naltirish nuqtalari (raqib,
sherik, to'p) ma'lum bir joyda (stadionda) tana holatining o'zgarishi sodir bo'ladi.
39

Xulosa
Ushbu kurs ishi futbolda individual texnik va taktik tayyorgarlikning muhim
rolini ko'rsatdi. So'nggi yillarda, futbolchilarning texnik va taktik tayyorgarligi
samaradorligini oshirish muammosini yanada rivojlantirish sohalarida, o'yin uslubi
va taktikasining ko'p qirrali raqobatbardosh va mashg'ulotlar hajmiga qarab
mashg'ulotlarni tashkil etish zarurligi ta'kidlandi.
Sport tayyorgarligi nazariyasi va amaliyotida taktik tayyorgarlik deganda,
sportchining o'ziga xos xususiyatlarini va individual xususiyatlarini, raqiblarning
imkoniyatlarini va yaratilgan tashqi sharoitlarni hisobga olgan holda sportchini
raqobat yo'nalishini to'g'ri tashkil etish qobiliyati tushuniladi.
Texnik va taktik mahorat futbolchiga tegishli bo'lgan texnik texnikaning
hajmi va ko'p qirraliligi, shuningdek ushbu texnikani o'yin muhitida samarali
qo'llash qobiliyati bilan tavsiflanadi. Texnik va taktik harakatlar sport o'yinlarida
o'yin o'tkazish vositasi bo'lganligi sababli, texnologiyalarni o'qitish va uni
takomillashtirish bilan birga taktikani o'rganish maqsadga muvofiqdir. Sportchilar
va geymerlarning uzoq muddatli mashg'ulotlarida texnik va taktik tayyorgarlikni
yaxlit jarayon sifatida ko'rib chiqish kerak.
Taktik taktik takomillashtirishning asosiy yo'nalishlaridan biri quyidagilardan
iborat:
1) sport taktikasining asosiy nazariy va metodologik qoidalarining mohiyatini
o'rganish;
2) asosiy elementlarni, texnikani, taktik harakatlar variantlarini mahorat bilan
bilish;
3) taktik fikrlashni takomillashtirish;
4) taktik tayyorgarlikni amaliy ravishda amalga oshirish uchun zarur bo'lgan
ma'lumotlarni o'rganish;
5) taktik tayyorgarlikni amaliy amalga oshirish.
40

Zamonaviy futbolchining o'yindagi harakatlari ishonchli, tezkor va maqsadga
muvofiq bo'lishi kerak. Shuning uchun texnik va taktik tayyorgarlikni
tayyorgarlikning har bir bosqichida o'ziga xos maqsad va vazifalarni o'z ichiga
olgan uzoq muddatli jarayonning mantiqiy zanjiri sifatida taqdim etish kerak.
Shunday qilib, adabiyotlar ma'lumotlarini o'rganib chiqib, o'yinchilarning
taktik taktikasini takomillashtirishga yordam beradigan omillarni aniqlash
mumkin:
1) topshiriqlar mazmunining talabalarning tayyorgarlik darajasiga muvofiqligi;
2) o'quv vositalarining dars vazifalariga muvofiqligi;
3) dars qismlari orasidagi uzluksizlik va izchillik;
4) o'rganilgan materialni o'yin mashqlarida birlashtirish;
5) o'quv uslubida turli xil o'yin mashqlaridan foydalanish;
6) sinfda o'zgaruvchan usuldan foydalanish (yirtilgan ritm).
41

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Antipov A.V. Maxsus yuqori tezlikda quvvatni shakllantirish
balog'at yoshidagi 12-14 yoshli futbolchilarning qobiliyatlari: referat. dis + sham.
ped fanlar. - M., 2002 .-- 22 b.
2. Golomazov S, Shinkarenko I. Futbol: Maxsus tayyorgarlik
futbolchilar salomatligi. - M., 1994 .-- 87 b.
3. Golomazov S, Chirva B. Futbol. Tutib olishning analitik naqshlari
darvoza. Ilmiy va uslubiy nashr. 14-son. - M .: RGAFK, 2000 .-- 31 b.
4. Golomazov S.V., Chirva B.G. Futbol nazariyasi va uslubiyati. Texnika
o'yinlar. - M.: "SportakAdemPress", 2002. - 472 b.
5. Petuxov A.V. Shaxsiy texnikani shakllantirish metodikasi
yosh futbolchilarning taktik tayyorgarligi: Dis. + sham. ped fanlar. - M., 1990. -
162 b.
6. Futbolchilarni tayyorlash / jami. tahrirlangan V.I. Kozlovskiy. - M .: FiS,
1977 .-- 173 b.
7. Plon B.I. Futbol maktablarida yangi maktab. - M .: Terra-Sport,
2002 .-- 240 b.
8. Futbolchilarning funktsional tayyorgarligi va uning usullari
oshirish. O'quv qo'llanma. - Volgograd: VGAFK, 1999 .-- 100 b.
9. Futbol: O'quv guruhlari uchun repetitorlik dasturi va
Yoshlar va o'smirlar sport maktabining sportni sog'lomlashtirish guruhlari / Ed.
Qo'shma korxona Andreeva va boshqalar - M., 1986. - 262 b.
10. Xyuz C. Futbol. Taktik guruhning harakatlari: Per. ingliz tilidan - M .:
FiS, 1979.- 144 b.
11. Tsuban Yu.V. Tizimda o'yin mashqlarini modellashtirish
futbolchilarni sportni takomillashtirish bosqichida tayyorlash: Dis +. Kand ped
fanlar. - M., 2003.112 s.
12. Shamardin A.M., Solopov IM., Ismoilov AM. Funktsional
futbolchilarni tayyorlash: o'quv qo'llanma. - Volgograd: VGAFK. - 2000. - 152 b.
42

Futbol o'yinida himoyada individual harakatlanish taktikasi

Sotib olish