Futbol o'yinida o'yinchilarni hujumdagi hamkorligi - Jismoniy tarbiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	2.6MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	11 Mart 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Jismoniy tarbiya

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

35 Sotish

Futbol o'yinida o'yinchilarni hujumdagi hamkorligi

Sotib olish

Futbol o'yinida o'yinchilarni hujumdagi hamkorligi
Reja:
I.Kirish
I bob.Futbol o’yinida hujum va himoyda o’ynash texnikasi
1.1. Futbol o'yin texnikasini tasniflash
1.2. Futbolda jamoaviy harakatlanishning afzalliklari
II bob. Futbol o’yinida o’yinchilarni hujumdagi hamkorligi vazifasi va
texnikasi
2.1. Futbol o’yinida o'yinchilarini maydonda harakatlanishi
2.2. Hujum vaqtida o‘yinchilarning vazifalari
2.3. O’yinchilarning hujumdagi hamkorligi
III. Xulosa .
IV. Foydalanilgan adabiyotlar .

Kirish
Futbol dunyoning aksariyat mamlakatlarida eng mashhur va sevimli o'yin.
Yuz minglab bolalar, yoshlar, kattalar futbol o'ynashadi. O'quv jarayonini
boshqarish keyingi bosqichlarda mashg'ulotlarni futbolchilarning individual
xususiyatlariga mos ravishda tashkil etish uchun o'yinchilarning maxsus
tayyorgarligining turli jihatlarini o'rganishni o'z ichiga oladi. Futbol nazariyasi va
amaliyoti ko'p qirrali bo'lib, doimiy rivojlanmoqda.
Tadqiqotning dolzarbligi shundan iboratki, bosqichma-bosqich, joriy va
tezkor boshqarish vositalari va usullaridan foydalangan holda murabbiyga kelgan
futbolchilarning texnik va taktik tayyorgarligi to'g'risida keng qamrovli
ma'lumotlar tegishli boshqaruv maqsadlari uchun, agar murabbiy faqat pedagogik
mahoratga ega bo'lsa. .
Bu o'yinchilarning maxsus tayyorgarligining ba'zi tarkibiy qismlarining ustun
rivojlanishiga yo'naltirilgan maxsus mashqlarning keng arsenalidan to'g'ri
foydalanish qobiliyatini anglatadi; turli xil mashqlar va ularni amalda bajarish
usullarini o'quv jarayonining turli tarkibiy tuzilmalarida futbolchilarni
tayyorlashning aniq maqsad va vazifalariga muvofiq oqilona birlashtirish.
Asosiy muammo shundaki, bir tomondan, xalqaro natijalarni yaxshilash va
futbolni yanada rivojlantirish zarurati mavjud bo'lsa, ikkinchi tomondan,
futbolchilarni tayyorlash samaradorligini oshirmasdan bu muammoni hal qila
olmaslik, bu umuman futbol uchun sport zaxirasi tizimini takomillashtirishga
asoslanishi kerak.
O'yin o'ynashning asosiy shakli individual emas, balki jamoaviy
kombinatsion o'yin bo'lishi kerak, garchi ba'zi hollarda jang san'atlari ijobiy
natijaga olib kelishi mumkin.
O'yinning tajovuzkor tabiati shubhasiz ustunlikni beradi, ammo teng
sharoitlarda g'alaba manevra san'atini yaxshi o'zlashtirgan, texnik va jismoniy
jihatdan yaxshiroq tayyorlangan jamoa tomonidan qo'lga kiritiladi. Futbolchilar
g'ayratli va g'ayratli bo'lishlari kerak; ular 90 daqiqa davomida harakat qilishlari
kerak, manevr, har doim juda faol bo'lishlari kerak.

Shunday qilib, o'rganilayotgan masalaning dolzarbligi tanlovida o'qish uchun
quyidagi vazifalar qo'yildi. Taktikadagi asoiy vazifa hujum va himoya
harakatlarining maqsadga erishtira oladigan eng qulay vosita, usul va formalarini
belgilashdan iboratdir.
Qanday taktikani tanlash har bir alohida holda komanda oldida turgan
vazifalarga, kuchlar nisbati va o‘yinchilarning o‘zaro kurashuvchi guruhlariga,
maydonning ahvoliga , iqlim sharoiti va hokazolarga bog‘liq. Futbol taktikasining
klassifikatsiyasi berilgan.
Futbol matchi ko‘p martalab hujumdan himoyaga va himoyadan hujumga
o‘tishdan iborat bo‘lgani uchun ham, tabiiyki, har qaysi komandaning hujum va
himoya harakatlari uyushgan bo‘lishi kerak.
Taktika uchrashuv vaqtida butun o‘yin faoliyatining asosiy mazmuni
hisoblanadi. Konkret raqibga qarshi to‘g‘ri tanlangan kurash taktikasi
muvaffaqiyat qozonishiga yordam beradi, noto‘g‘ri tanlangan yoki uchrashuv
mobaynida asqotmagan taktika esa odatda mag‘lubiyatga olib keladi.
Raqiblarni neytrallash vazifalarini to‘g‘ri hal qila bilish va atakadagi o‘z
imkoniyatlaridan muvaffaqiyatli foydalana olish umuman komandaning ham,
uning alohida o‘yinchilarining ham taktik etukligini ko‘rsatadi. Hujum va
himoyada hamma futbolchilarning harakatlari yaxshi uyushtirilgan hamda, albatta,
aktiv bo‘lgandagina komanda muvaffaqiyatga erisha oladi.
Trenir matchning taktik planini qanday qilib tuzgan bo‘lmasin. Bu plan
alohida futbolchilarning harakatlari bilan amalga oshiriladi. Ana shuning uchun
individual taktik kamolotga erishmay turib, komandaning o‘yinni chiroyli va
risoladagidek qiladigan aniq taktik harakatlar qilishini hayolga ham keltirib
bo‘lmaydi.
Futbol o‘yinida taktika bilan texnika bir-biriga chirmashib ketgan bo‘ladi.
To‘pni kimga va qanday uzatishni, raqibni dog‘da qoldirish uchun aylanib o‘tishni
ishlatish kerakmi yoki to‘pni sherikka oshirgan ma’qulmi, darvozaga qaysi paytda
zarba berishni hal qilayotgan o‘yinchi taktik tafakkurdan foydalanadi, axd qilgan
harakatini amalga oshirayotganda esa u texnik mahoratini namoyish qiladi.

I.Futbol o’yinida hujum va himoyda o’ynash texnikasi
1.1. Futbol o'yin texnikasini tasniflash
Dushmanni manevr qilish, "ochish", "yirtish", hujumda ham, himoyada ham
"yopish" natijasida olingan son jihatdan ustunlik taktikaning eng muhim
printsiplaridan biridir. Himoyada ham, hujumda ham chiziqlarning taktik aloqasi
katta ahamiyatga ega. Bir chiziq ichida boshqalarga bog'liq bo'lmagan taktik
tushunish jamoa uchun to'liq bo'lmasligi mumkin. Taktik tushunish va barcha
chiziqlar, eng asosiysi, yarim himoyadagi hujum va himoyadagi hujumchilar va
himoyadagi darvozabon o'rtasidagi bog'liqlikka alohida e'tibor qaratish lozim
Taktik tayyorgarlik futbolchilarning texnik fazilatlari va taktik mahoratni
rivojlantirishga asoslangan.
Taktik tayyorgarlikning asosiy bo'limlari:
a) taktik tayyorgarlikni o'yindan ajratib
b) Ikki tomonlama o'yinda taktik tayyorgarlik.
O'yindan ajratilgan taktik mashg'ulotlarda individual va guruhli mashg'ulotlar
ajralib turadi; ikkinchisi o'yin mashqlari va maxsus taktik kombinatsiyalar
yordamida amalga oshiriladi.
Futbol texnikasi ikki asosiy qismga bo'linadi: to'psiz harakat va to'p bilan
harakat.
To'psiz harakatlar quyidagilarni o'z ichiga oladi:
1) yugurish (shu jumladan yo'nalishni o'zgartirish bilan);
2) sakrash;
3) koptoksiz tana (tanasi).
To'p harakatlariga texnikaning quyidagi elementlari kiradi:
1) tepish;
2) to'pni qabul qilish (to'xtatish);
3) sarlavha;
4) dribling;
5) taqiqlar;
6) to'pni tanlash;

7) to'pni tashlash;
8) darvozabon texnikasi.
Sportdagi texnikaning ta'siri ostida biz odatda harakatlarni bajarish usulini
tushunamiz. Har bir sport o'ziga xos texnikani talab qiladi. Bu nafaqat Pego uchun
zarur bo'lgan maxsus harakatlarga, balki umumiy harakatlarga (yugurish, sakrash
va hk) ham tegishli.
Yuqorida aytilganlarga asoslanib, futbol texnikasi ostida biz o'yinga tatbiq
etilishi mumkin bo'lgan barcha harakatlarni qanday bajarishni tushunamiz.
Futbol texnikasi juda muhim. Birinchidan, to'p bilan bajarilgan harakatlar
haqida ma'lumot zarur. Jismoniy tayyorgarlikning etishmasligi hozirgi paytda
yashirin bo'lishi mumkin. Taktikani bilish (futbolda oqilona kurash fani) ham
ustuvor emas. Biroq, texnikaning asosiy ahamiyatini ta'kidlash uchun, aytib
o'tilgan uchta elementni o'zaro bog'lash va ularning ustuvorligini belgilash tavsiya
etiladi.
Futbolchi bo'lish uchun siz texnikani puxta o'rganishingiz kerak. Ammo
yaxshi futbolchi bo'lish uchun, muhim musobaqalarda qatnashish uchun albatta
jismoniy, shuningdek axloqiy-irodali tayyorgarlikka ega bo'lish, futbol taktikasi va
strategiyasi bo'yicha nazariy va amaliy bilimlarga ega bo'lish zarur.
Jismoniy holati, taktik variantlarning nozik jihatlari faqat mutaxassis
tomonidan sezilib turishi mumkin, ammo tajribali fanat tomonidan to'pning
yo'nalishi aniqligi, tepish yoki tepish paytida uning masofa, darvozabon to'pni
qabul qilish uslubi va boshqalar tomonidan tajribali fan tomonidan baholanadi. d)
Texnikani darhol ko'rish mumkin bo'lganligi sababli, futbolchilar uni bajonidil
o'rganib chiqadilar va rivojlantiradilar. O'yinchilar, masalan, taktik yoki jismoniy
mashqlardan farqli o'laroq, to'pni boshqarishni yaxshi ko'radilar, ular o'zlarining
ehtiyojlarini inobatga olib, qilishni istashmaydi: bunday mashqlar har doim ham
ularga quvonch keltirmaydi.
Shuning uchun uy hayvonlarining taktik va hatto jismoniy tayyorgarligiga
erishishga intilayotgan murabbiylar qisman to'p bilan mashq bajarish orqali to'g'ri
yo'l tutishadi.

Futbol uslubi to'pni urish, to'xtash, dribling va otish.
Oyoq barmoqlari. Harakatsiz to'pni tepaga qarab, 40˚-50˚ burilish burchagi.
O'yinchi to'g'ri chiziqda tezkor harakatni boshlaydi, to'pga yaqinlashganda
harakatni tezlashtiradi. Yugurish to'pni urish rejalashtirilgan oyog'idan oldin kelib
tushadigan tarzda tuzilishi kerak. Uchish paytida tanasi egilgan. To'p tepish
oldidan oxirgi qadamni qo'yadigan oyoq "qo'llab-quvvatlovchi oyoq" deb ataladi
va taxminan 10 12 sm orqada va to'pning yon tomoniga 5 10 sm masofada
joylashadi.
Dastlab tizzadan ozgina egilgan kaltak oyog'i to'pni oldinga siljish bilan
yo'naltiriladi va qo'llab-quvvatlovchi oyog'idan o'tib, keskin tekislanadi.
Ta'sir qilishdan oldin va ta'sirida tizza va oyoq Bilagi zo'r bo'g'inlarda oyoq
barmoqlarini bog'lab turish kerak, etikdagi barmoqlar ko'tarilgan va taranglashgan,
tovon pastga tushirilgan.
Ish tashlash paytida tanasi egilib qoladi, ba'zan biroz orqaga suyanib
tekislanadi. Qo'llab-quvvatlovchi oyoq tizzadan ozgina egiladi. Qarama-qarshi qo'l
keskin orqaga qaytadi. O'yinchi ikkinchi qo'lni ko'krak darajasida oldinga olib
keladi. Paypoq gorizontal o'qi ostidagi to'p bilan aloqa qiladi. Agar siz to'pig'idan
hosil bo'lgan chiziqni, zarba kuchi qo'llaniladigan joyning to'pi va to'pning
markazini uzaytirsangiz, bu to'pning chiqib ketish chizig'i bo'ladi. To'pning
parvozi tabiati, yo'nalishi va masofasi zarba qayerda va qaysi burchakka etkazib
berilganiga bog'liq.
Olib tashlash zarbasi. Olib tashlash zarbasi - futbol texnikasidagi asosiy va
eng qiyin narsa. Ushbu zarbada, katta ko'tarish maydonining to'p bilan aloqa
qilishi oyoq barmoqlarining zarbasidan ko'ra ko'proq aniqlikni ta'minlaydi.
Belgilangan to'pni to'g'ridan-to'g'ri tushirishdan tepgan to'p; to'p pastga
tushadi. O'yinchi yugurishni amalga oshiradi va to'pga yaqinlashganda, tanani
oldinga siljitadi. U barqarorlikni ta'minlash uchun qo'llab-quvvatlovchi oyog'ini
tizzadan ozgina egib qo'ydi, to'p bilan yonma-yon yondi. Butun tananing qo'llab-
quvvatlaydigan oyog'idagi og'irligi. Kaltaklangan oyoq bir sakrab, to'p tomon
yuradi. Harakat boshida, bu oyoq tizzada egilgan, kestirib, orqaga yotqizilgan,

oyoq Bilagi zo'r emas. Keyin, pastga va oldinga yiqilib, tizzasi pastki oyog'ini
tortadi. Oyoq va pastki oyoq tomonidan hosil bo'lgan burchak iloji boricha
uzoqroq tutilishi kerak. Siqishni amalga oshirishdan oldin, pastki oyog'i, go'yo
tizzasidan bu tomonga qarab turganda, erga tegmaslik uchun keskin oldinga
yuguradi. Ta'sir paytida tizzada ozgina egilgan oyoqdagi tana og'irligi.
Kaltaklangan oyoq tizzada qo'llab-quvvatlanadigan oyog'idan bir oz ko'proq
egiladi. To'p tepish tizzasi to'pdan yuqori.
To'pga yaqinlashganda, ko'tarish cho'zilgan va tarang, pastki oyoq erga
burchak ostida tushiriladi. Ta'sirni kuchaytirish uchun tanani to'g'rilaydi. Xuddi
shu nomdagi oyoqni qo'llab-quvvatlovchi qo'l oldinga cho'zilib, ko'kragiga egilib,
harakatni tugatadi.
Ish tashlashdan so'ng, urilgan oyoq to'satdan oldinga siljishni davom ettiradi,
pastki oyoqning holatini saqlab, bir xil burchak ostida ko'tariladi. Ushbu harakat
qo'llab-quvvatlaydigan oyoqning egilishi va tos bo'shlig'ining kengayishi tufayli
sodir bo'ladi.
To'p pastga tushishi uchun, zarba berish va joylashtirish paytida oyoq va
oyoqning to'g'ri holatini kuzatish kerak (ko'tarilish bilan tepish paytida oyoq to'p
bilan bir muddat oldinga siljiydi, go'yo to'pni kuzatib borayotganday, shu sababli
"joylashtirish" atamasi futbolda qabul qilingan). .
To'pni yuqoriga yo'naltirish uchun qo'llab-quvvatlovchi oyog'ini orqa
tomonga qo'yish kerak yoki urish paytida kaltak oyog'ini bir oz yuqoriga ko'tarib,
tosni oldinga siljitmaslik kerak.
Yuqorida tavsiflangan zarba futbolchilar orasida "to'g'ridan-to'g'ri zarba"
sifatida tanilgan. Agar o'yinchi ko'tarish bilan urganida, oyog'ini to'pga shu qadar
yaqinlashtiradiki, to'p o'rtadagi liftga tegmasin (bo'ylama o'qi bo'ylab, u har doim
yuklash nayzasiga tushadi), lekin bog'ichning har ikki tomonida bo'lsa, u holda
bunday zarba "deb ataladi. liftning ichkarisiga yoki tashqarisiga urish bilan. "

1.2. Futbolda jamoaviy harakatlanishning afzalliklari
O'yinchini individual taktik tayyorgarligida asosiy maqsad o'yinchining
allaqachon mavjud bo'lgan taktik xususiyatlarini rivojlantirish, individual
xususiyatlarga asoslangan yangi taktik usullarni ishlab chiqish va noto'g'ri taktik
ko'nikmalarni yo'q qilishdir.
Shaxsiy taktik mashg'ulotlarda joy tanlash yoki ular aytganidek "reja" tuzish
qobiliyatini rivojlantirish katta ahamiyatga ega.
Ularni quyidagicha «tasniflash» o'rgatiladi: 6 7 ta ustunlar cheklangan
maydonda, taxminan 10 X 10 m maydonga, hech qanday tizimsiz joylashtiriladi.
O'quvchi to'p bilan harakatlanmoqda va ushbu o'yinchining boshqa tomonida
o'zini qarshi qo'ygan holda ushbu tokchalar atrofida harakatlanadi. Qulay
vaziyatga tushib qolgach, murabbiy to'pni bir nechta pozitsiyalar orasida o'tishi
uchun erga yuboradi. Talaba doimiy harakatda bo'lib, to'pni bosib o'tadigan yo'lni
topishga harakat qiladi, uni "tasniflaydi" va qabul qiladi. Asta-sekin raflar soni va
ularning joylashuvi zichligi oshib boradi, buning natijasida to'pni yuborish
mumkin bo'lgan koridorlar mavjud.
Darvozabonning individual mashg'ulotlarida raqibga yugurish uchun lahzani
ushlab qolish qobiliyatini rivojlantirish uchun quyidagi usul qo'llaniladi.
O'yinchidan to'p bilan birga darvoza tomon siljish talab etiladi; Darvozabon shart.
yugurayotganda to'pni olib qo'yish uchun bir lahzani tanlang. Ushbu mashg'ulot
darvozabonning jiddiy tayyorgarligidan so'ng amalga oshiriladi va maksimal
ehtiyotkorlik bilan amalga oshiriladi.
Har bir bunday mashg'ulotda 20 30 ta "yugurish" amalga oshiriladi, dastlab
hujumchi darvozabondan biroz past bo'lishi kerak, bu usul tezda ijobiy natijalarni
beradi.
Shaxsiy taktik mashg'ulotdan oldin kamchiliklarni tuzatishni va futbolchilarga
kerakli fazilatlarni singdirishni ta'minlaydigan usullarni sinchkovlik bilan tanlash
kerak.

Talabalarni qiziqtirgan yaxshi tanlangan mashqlar har doim muvaffaqiyatli
bo'ladi. Quyida guruh mashqlari uchun namunaviy mashqlar va o'yin mashqlari
keltirilgan.
1. O'rindiqlarni almashtirish bilan to'pni ikkita vites bilan dribling. Ushbu
mashq bilan siz to'psiz juda tez harakat qilishingiz kerak. Bundan tashqari, to'p
harakatlanishga yuboriladi. Ushbu mashq 50 dan 60 m gacha bo'lgan masofada
amalga oshiriladi.
2. Uch pas bilan to'pni haydab chiqarish. Bu erda to'psiz ishlaydigan
o'yinchilar ham iloji boricha tezroq harakat qilishlari kerak. Mashq 60 dan 80 m
gacha bo'lgan masofada amalga oshiriladi.
3. O'rindiqlarni almashtirish bilan to'pni uch tomonlama uzatmalar bilan
haydash. To'pni qabul qilgan kishi sheriklarga harakat qilish uchun vaqt berib,
to'pni boshqarishga biroz vaqt ajratadi.
4. O'rindiqlarni almashtirish bilan to'pni uch tomonlama uzatmalar bilan
haydash. To'p zigzagga o'tadi. Masofa 80-100 m.
5. Bitta haydovchi bilan doira ichida to'p. 6 8 o'yinchi radiusi 7 10 m bo'lgan
doira hosil qiladi, aylananing markazida bitta haydovchi joylashgan. Oldindan
belgilangan tartibda aylanada turgan o'yinchilar (masalan, faqat chap oyoq bilan
yoki faqat o'ng bilan) to'pni bir-birlariga uzatadilar. Haydovchi to'pni olishga yoki
hech bo'lmaganda unga tegishga harakat qilmoqda. To'pga tegib, haydovchi
uzatishni muvaffaqiyatsiz amalga oshirgan kishi bilan o'rnini o'zgartiradi.
6. Ikkita haydovchi bilan doira ichida to'p. Xuddi shu o'yin, lekin ma'lum bir
taktik dizayni bilan harakat qiladigan ikkita haydovchi doirasida.
7. Haydovchi kvadrati. Belgilangan kvadratning burchaklarida 10x10 m (yoki
15x 15 m) o'lchamdagi 4 ta o'yinchi bor. Haydovchi maydonning o'rtasida.
O'yinchilar to'pni har qanday yo'nalishda bir-birlariga faqat maydon ichida
berishadi. Yo'qotilgan to'p uzoqroq yuradiganlarning o'rnini o'zgartiradi.
Ushbu o'yinda asoratlar kvadratni qisqartirish, uzatish usullarini cheklash va
boshqalar bilan ham mumkin. Ba'zan bitta haydovchini aylanishga ruxsat berish
mumkin.

8. Ikkala kvadratga qarshi uchta. Maydonning cheklangan maydonida (yoki
zalda) ikkita haydovchi to'pni bir-birlariga ma'lum bir tarzda uzatgan uchta
o'yinchidan oladi. Kvadrat ichida (to'rtburchaklar) istalgan yo'nalishda
harakatlanishga ruxsat beriladi. Yo'qotilgan to'p haydovchi bilan joylarni
o'zgartiradi.
O'yinchilar texnikasi va taktikasini o'rgatish uchun juda foydali bo'lgan ushbu
mashqda maydonni qisqartirish yoki ko'paytirish, uzatish usulini cheklash, kirish
vazifalari va hk. Ba'zida bitta haydovchini aylanishga ruxsat berilishi mumkin.
Ta'riflangan o'yin mashqlari ko'pincha ustalar jamoalarida qo'llaniladi va yaxshi
natijalar beradi.
9. "Beshdan beshgacha" ("partiyaga qo'shilish"). Maydonning yarmida ikkita
o'yin bo'lib, har biri besh kishidan iborat.
Har bir partiyada o'z eshiklari mavjud, ular yon tomonlarga o'rnatilgan
ustunlar bilan belgilanadi. Darvozaning kengligi shartli, eng yaxshisi 1 1,5 m.
O'yin kiritilgan gollar bilan o'ynaladi. Dushmanga urish taqiqlanadi. Butun o'yin
"ochilish" va "yopilish", to'g'ri harakatlar va aniq uzatmalarga asoslangan. O'yin
ushbu mashqda qo'llanilishi mumkin bo'lgan barcha futbol qoidalariga muvofiq
amalga oshiriladi. O'yinning har bir bosqichida turli xil taktik variantlarni tanlash
mumkin. Vaziyatni to'g'ri baholay olish uchun, eng yaxshi taktik variantni tanlash
har bir o'yinchi taktikasida eng muhim bo'lgan narsani tanlang. Ikkala o'yinchining
o'zaro ta'siri - bu taktikaning keyingi, yuqori darajasi. Kombinatsiyani boshlagan
va uni amalga oshirish uchun sherigini jalb qilgan o'yinchi aniq nima qilishni
xohlayotganini va kombinatsiyada qatnashgan boshqa o'yinchi nima qilishi
kerakligini aytib berishi kerak. Bitta taktik dizayn bilan bog'langan ikkita
o'yinchining taktikasi, boshlang'ich kombinatsiyasida yuzaga kelgan murakkab
harakatlardir. Agar uch yoki undan ko'p o'yinchi taktik kombinatsiyaga jalb
qilingan bo'lsa, bu futbol taktikasining yanada qiyin bosqichidir.

II bob. Futbol o’yinida o’yinchilarni hujumdagi hamkorligi vazifasi va
texnikasi
2.1. Futbol o’yinida o'yinchilarini maydonda harakatlanishi
Raqibga qarshi kurashayotgan komanda harakatlaridagi uyushqoqlikka alohida
futbolchilar o‘rtasida vazifalarni aniq taqsimlash bilan erishiladi. Hozirgi vaqtda
o‘yinchilarni vazifalariga (o‘yindagi ixtisosiga) ko‘ra bo‘lish ular
tayyorgarligidagi universallikka asoslangan bo‘ladi. Bu hamma ishni barcha
birdek bajara oladi, degan so‘z emas, albatta. Ammo har bir futbolchi o‘yinning
xamma texnik priyomlarini egallagan bo‘lishi, hujumda ham, himoyada ham bilib
harakat qilishi kerak. O‘yindagi ayrim vazifalarni esa o‘yinchi ayniqsa yaxshi ijro
etadigan bo‘lishi lozim.
Futbolchilar vazifalariga ko‘ra darvozabonlarga, qanot himyachilari, markaziy
himoyachilar, o‘rta qator o‘yinchilari va markaziy hujumchilarga bo‘linadi.
Har qaysi ixtisos o‘yinchilariga bo‘lgan talablar va ularning asosiy vazifalarini
qisqacha ko‘rib chiqamiz.
Darvozabon
Hozirgi vaqtda darvozabonning o‘yini turli-tuman va murakkabdir.
Darvozabonning jismoniy, texnik va taktik tayyorgarligi, uning psixikasi
mustahkamligiga yuksak talab qo‘yilayotganligi ham ana shundan.
Odatda, darvozabon – baland bo‘yli (175 sm va undan ham daroz), a’lo
darajada jismoniy tayyorgarlik ko‘rgan, reaksiyasi juda tez, start tezligi yuqori
o‘yinchi bo‘ladi. U dovyurak va jur’atli, sakrovchan, epchil va hozirjavob bo‘lishi;
harakatlarni yaxshi muvofiqlashtira oladigan, yaxshi mo‘ljal oladigan va rejalay
biladigan bo‘lishi; to‘pning extimol bo‘lgan uchish yo‘nalishi, tezligi va
traektoriyasini darhol aniqlay oladigan bo‘lishi; himoya qatorlarini mohirona idora
qilishi, ya’ni unga izchillik va uyushqoqlik kiritishi kerak.
Darvozabon joyda turganda ham, harakat va sakrab o‘ynaganda ham texnik
priyomlarning hammasini a’lo darajada bilishi zaraur. Darvozabonning mahorat
darajasi ana shu priyomlarning nechog‘lik to‘g‘ri, aniq va ishonchli bajarilishiga

bog‘liq. Darvoza oldidagi o‘yin bilan, darvozadan chiqib harakat qilishni
muvaffaqiyatli qo‘shib olib borish hamda o‘z darvozasini himoya qilish va ataka
uyushtirishda sheriklar bilan bahamjihat mohirona harakat qilish ham
darvozabonning yuksak mahoratini ko‘rsatadi.
Himoya qatorining o‘yinchilari
Q a n o t h i m o ya ch i l a r i
Hozirgi futbolda qanot himoyachilarining vazifalari kengayib ketdi. Ularning
vazifasi endilikda raqib hujumini «buzish»dan iborat bo‘lmay, balki himoyada
ishonchli va mohirona o‘ynash bilan o‘z komandasining hujum harakatlariga aktiv
qo‘shilishni birga qo‘shib olib borishdan bo‘lib qoldi. Ish hajmining juda ortib,
harakat turlarning jismoniy tayyorgalik darajasi ortishini-kuchi, tezkorligi, tezkor
chidamligi, epchilligi, sakrovchanligi, start tezligining yuksakligi rivoj topishini
talab qilib qoldi. Bu o‘yinchilarda harakat muvofiqligi yaxshi erda va havoda
mohirona yakkama-yakka tortisha oladigan bo‘lishi kerak. Ular jamiki texnik
priyomlarni yaxshi bilishi, raqiblarga (to‘pi boriga ham, to‘pi yo‘g‘iga ham)
mohirona bas kelishi, himoya va atakani uyushtirishda kerak vaqtida, bilib
birgalashib harakat qilishi kerak.
H u j u m d a q a n o a t h i m o ya ch i l a r i g a h u j u m v a q t i d a q
o‘ y i l a d i g a n a s o s i y t a l a b l a r
a) to‘pni raqiblardan olib qo‘ygandan keyin uni sheriklariga vaqtida va aniq
uzatib berish;
b) to‘p komandadosh olib qo‘ygandan keyin uni sheriklariga vaqtida va aniq
uzatib berish;
v) raqib uchun kutilmaganda hujumga qo‘shilish; bunda to‘p shu himoyachida
bo‘lib, u qanotda harakat qiladi, shuningdek qanot hujumchisi bilan o‘rin
almashadi yoki qanotdagi zona bo‘sh qolganda shu hujumchi o‘rnida o‘ynaydi.
Markaziy himoyachilar
Mudofaaning markaziy qismida o‘ynaydigan futbolchilar haqli ravishda asosiy
o‘yinchilar hisoblanadi. CHunki ular darvoza zabt etiladigan eng xavfli joyda
raqib bilan kurash olib boradilar.

Qanot himoyachilarining jismoniy va texnik fazilatlariga qo‘shimcha tarzda
markaziy himoyachilar havoda kurasha olish uchun baland bo‘yli va juda
sakrovchan ham bo‘lishlari kerak.
Oldingi markaziy himoyachi o‘ziga topshirilgan vazifa bilan zonada harakat
qilishni mohirlik bilan qo‘shib olib borishi kerak. O‘ziga topshirilgan o‘yinchini
nazorat qilib borish uning uchun birinchi galdagi vazifa bo‘lib, zonada harakat
qilish ikkinchi navbatdagi vazifadir.
Oldingi markaziy himoyachi mudofaada markaziy hujumchining harakatlarini
e’tibor bilan kuzatadi, zarur bo‘lganda esa ortki himoyachi bilan o‘rin almashib,
mudofaadagi sheriklarini straxovka qiladi. Hujumda u to‘p olgandan keyin hujum
harakatlariga qo‘shilib tezlik bilan olg‘a boradi yoki sheriklariga to‘p oshirib
beradi. Ayrim paytlarda ikkinchi eshelondagi hujumni qo‘llanadi va iloji bo‘lsa
darvozaga to‘p tepadi.
Ortki markaziy himoyachi taktik sharoitni nozik did bilan tushunishi,
raqiblarning taktik yo‘llarini «o‘qiy» olishi hamda to‘pni egallab olish va
sheriklarini straxovka qilish uchun mudofaada to‘g‘ri pozitsiya tanlash kerak.
Uning asosiy ishi – mudofaa qiluvchilarning hamma harakatlarini muvofiqlash,
zonada o‘ynash, darvozabon va sheriklar bilan hamkorlik qilish. Sun’iy «o‘yindan
tashqari holat»ni to‘g‘ri uyushtirishga hammadan ko‘p javob beradigan ham shu
o‘yinchidir.
Hujumga o‘tayotganda ortki markaziy himoyachi darvozabon yoki
sheriklaridan to‘p olish uchun ochiq joyga chiqadi, keyin esa aniq va xilma-xil
uzatishlar qilib, atakaning davom ettirilishiga imkon yaratadi. Nisbatan erkinroq
ekanidan keskin holatlar yaratish uchun maksimal foydalanishga intilib, gohida
uning o‘zi ham hujumga qo‘shilishadi, ba’zan esa uzoq yoki o‘rtacha masofadan
to‘p tepib, hujumni yakunlaydi. Hozirgi vaqtda himoyachilarning vazifalari
universallashuv tomon taraqqiy etib, ularning harakatlari yarim himoyachi va
qanot hujumchilarining harakati bilan yaqinlashib bormoqda.
O‘rta qator o‘yinchilari

Hozirgi futbolda o‘rta qator o‘yinchilarining harakatlariga ko‘p jihatdan
komandaning muvaffaqiyat qozonishiga aloqador omillardan biri, deb qaraladi. Bu
ixtisosdagi futbolchilar butun match davomida yuksak ishchanlikni ta’minlaydigan
a’lo darajada har tomonlama tayyorgarlik ko‘rgan bo‘lishlari kerak. Ular hujum va
mudofaa harakatlarida aktiv bo‘lishlari, o‘yinni yuksak sur’atli o‘tkazishlri va
birdam ham susaytirmasliklari darkor. Taktik tayyorgarlik yuzasidan, komanda
bo‘lib o‘ynash vositalari va metodlarini tanlashda epchil va ixtirochi bo‘lish
yuzasidan o‘rta qator o‘yinchilari oldiga oshirilgant alablar qo‘yilmoqda. Ular
hujumda ham, himoyada ham hamma sheriklarining hamkorligini uyushtirib
turadilar. O‘rta qator o‘yinchilari mudofaada ham, hujumda ham bir xilda yaxshi
o‘ynashlari, butun komanda o‘yinini tashkil eta bilishlari kerak. Ularning
harakatlari yuksak darajadagi ijrochilik mahoratiga asoslangan va doimo
mustahkam, yaxshi bo‘lishi lozim. Ular nihoyatda xilma-xil o‘zatishlardan,
aylanib o‘tish va hokazolardan foydalanadilar. Odatda o‘rta qatordagi yuksak
mahoratli o‘yinchilar juda qattiq, a’lo darajada, zarba bera oladigan bo‘lishlari
kerak.
H u j u m d a o‘ r t a q a t o r o‘ y i n ch i l a r i g a q o‘ y i l a d i g a n
a s o s i y t a l a b l a r
a) mudofaadan hujumga o‘tishni tashkil etish va hujum rivojini davom ettirish;
b) maydon o‘rtasini nazorat qilish va komanda uzoq vaqt to‘pni boshqarib
turishini, binobarin, tashabbusni ko‘ldan bermay turishini ta’minlash;
v) hujumni yakunlashda qatnashish;
g) ham yaqinda turgan, ham uzoqdagi sheriklar bilan hamkorlik qilish;
d) hujum rivojlanishida to‘pni qanotdan tez oshirish va bo‘shagan zonaga tez
ochilib chikish yordamida tasodifiylikni yuzaga keltirish.
M u d o f a a d a o‘ r t a k a t o r o‘ y i n ch i l a r i g a q o‘ y i l a d i- g a n
a s o s i y t a l a b l a r
a) maydonning butun bo‘yi va eni bo‘ylab to‘g‘ri taqsimlanib turish,
joylashish hisobiga raqibning javob atakasi tez rivoj topishiga to‘sqinlik qilish;

b) o‘zi turgan zonadagi eng yaqin raqib o‘yinchisini yoki shaxsan birkitib
qo‘yilgan raqibni kuzatib borish;
v) to‘p uzatilishi va darvozaga to‘p tepilishiga yo‘l qo‘ymaslik;
g) sheriklarni straxovka qilish;
Komandaning o‘rta qatori ko‘pincha turli taktik planda harakat qiluvchi
futbolchilardan tuzilib, yarim hujumchi, dispetcher va yarim himoyachidan iborat
bo‘ladi.
YArim hujumchi asosan hujum qiluvchi o‘yinchi vazifasini bajaradi. Goho u
hujumchining boshida harakat qiladi va harakatni aktiv yakunlaydi. Dispetcher
hujumda gruppa va komanda harakatlarini uyuushtiradi hamda ularni ikkinchi
eshelondagi harakatlar bilan birga qo‘shib olib boradi. YArim himoyachi birinchi
galda o‘z darvozasi mudofaasini tashkil etishga yordam berib, ba’zi-ba’zidagina
komandasining hujum qatorlariga yorib kirib boradi.
2.2. Hujum qatorining o‘yinchilari va ularning vazifalari
Q a n o t h u j u m ch i l a r i
Futbolda hujum qatorining qanot hujumchilari ham boshqa o‘yinchilari singari
tezkor, chaqqon, qo‘rqmas va bardoshli bo‘lishlari kerak. Harakat sur’ati va
maromini o‘zgartira bilish, raqib kutmaganda «portlay bilish» forvardlar (qanot
hujumchilari) uchun shart bo‘lgan xislat. Erda va havoda samarali kurasha olish
uchun hujumchilar sakrovchan va kuchli bo‘lishlari kerak. To‘psiz mohirona
manyovr qilish hamda zarba berish, to‘pni moslash, to‘p olib yurish, raqibni aldab
o‘tishdek xilma-xil texnik priyomlarni yuqori tezlik bilan bajara bilish
hujumchilarning bisoti bo‘lishi shart. Qolgan hujumchilar kabi ular ham ataka
harakatlarining yakunlovchi bosqichida qat’iylik va mustaqillik ko‘rsatishlari,
kombinatsion o‘yinda sheriklar bilan mohirona, hamjihatlik bilan harakat
qilishlari, buni individual improvizatsiya bilan birga qo‘shib olib borishlari kerak.
A t a k a d a q a n o t h u j u m ch i l a r i g a q o‘ l l a n a d i g a n
a s o s i y t a l a b l a r

a) «o‘yindan tashqari» holat chegarasida mohirlik bilan o‘ynash, shuningdek,
ortki va o‘rta qator o‘yinchilari uzatgan to‘pni olish uchun orqaga qayta bilish;
b) qanotda tezkor shaxsiy manyovr qilib, keyin to‘pni raqibning jarima
maydoniga uzatib yoki g‘izillatib oshirib berish;
v) hujum qatoridagi sheriklar bilan, yoyinki hujumga qo‘shilgan himoyachilar-
u o‘rta qator o‘yinchilari bilan hamkorlik qilish;
g) hujumni yakunlashda qatnashish.
Komanda hujumi bekor ketgandan keyin mudofaaga o‘tayotganda qanot
hujumchisi raqib tomon qanot hujumchisini ta’qib qiladi. Qanot hujumchisi
natijali hujum qilish uchun kuch saqlab mudofaa harakatlarida kam, lekin aktiv
qatnashadi.
Markaziy hujumchi
Hujumni keskin davom ettirish yo‘llarini uzluksiz izlash, hujum qatorining
«uchida» o‘ynash, komanda urinishlarini natijali yakunlashda aktiv qatnashish bu
futbolchining asosiy vazifasi hisoblanadi. Markaziy hujumchi zarba pozitsiyasiga
eng qisqa yo‘l bilan etishga intilib, maydonning butun kengligi bo‘ylab ko‘p
martalab va xilma-xil ochilib chiqadi. U tezkor manyovr qiladigan, bitta, ba’zan
esa bir nechta himoyachi bilan kurashda darvozaga qarata zarba bera oladigan,
sheriklari tepalatib uzatgan to‘pdan mohirona foydalana biladigan, qaytgan to‘pga
uzatgan to‘pdan mohirona foydalana biladigan, qaytgan to‘pga qo‘shimcha zarba
berishga intiladigan bo‘lishi kerak. Kurashda qo‘rqmaslik, qat’iylik, fidoiylik bu
xislatlarning hammasi yuqori mahoratli markaziy hujumchilarga xos fazilatdir.
Aslida markaziy hujumchilarning mudofaada konkret vazifalari bo‘lmaydi.
Ularning hujumdagi aktivligining o‘zi bir necha himoyachilar harakatini bug‘ib
turadi, ort tomonidan tezkor, manyovrli raqib bo‘la turib, himoyachilar o‘z hujum
qatori yakkama-yakka kurash va vaqt kamligi sharoitida individual harakatlar
bilan guruh harakatlarini mohirona qo‘shib olib boradigan, pozitsiyani ustalik
bilan tanlaydigan, yakunlovchi harakat yoki priyomlarni bajara oladigan bo‘lishi
kerak.

Hozirgi vaqtda butun komandaning hujum qilishini va ayniqsa mudofaasini
uyushtirishni boshqarmaydigan darvozabonni tasavvur ham qilib bo‘lmaydi.
Darvozabon o‘yin vaziyatini tezgina baholab, hujumning qanday yo‘nalishi
haqida, straxovka qilish uchun qanday joylashib olish to‘g‘risida sheriklariga
qisqa va lo‘nda ko‘rsatma berishi shart. Bu ishni u to‘pni e’tibordan chetda
qoldirmay, hatto o‘zi kurash olib borayotgan paytlarda ham qilishi kerak.
Mudofaada ishonch bilan harakat qilish, mudofaaning muhim va mustahkam
bo‘lishi ko‘p jihatdan darvozabon bilan himoyachilarning (birinchi galda markaziy
himoyachilarning) bir-birlarini nihoyatda yaxshi tushunishlariga bog‘liq. Bevosita
darvoza yaqinida jarima yoki erkin to‘p tepilayotganda, shuningdek, burchakdan
tepish paytlarida «devor» yasashga darvozabonning bir o‘zi boshchilik qiladi.
Darvozabonning taktik tayyorgarligini takomillashtirishda quyidagilar ko‘zda
tutilishi
a) tanlanadigan harakatlarni belgilab olish aniq, vaqtida va tez bo‘lishi;
b) darvozada, jarima maydonida mo‘ljal ola bilishi;
v) yuksak mahorat bilan «o‘yinni o‘qiy bilish», ya’ni mudofaa va hujumda
o‘yin sharoitini a’lo darajada tushunish asosida sheriklar bilan hamkorlik qila
olishi kerak.
Hujum taktikasi
Hujum taktikasi deganda to‘p ixtiyorida bo‘lgan komandaning raqib
darvozasini zabt etish uchun qiladigan harakatlarini uyushtirish tushuniladi.
Hujum harakatlari tuzilishining xilma-xilligi, hujum rivoji sur’atining, asosiy
yorib o‘tish yo‘nalishining o‘zgartirilishi, nihoyat, yakkama-yakka kurash, texnik
priyomlarning xilma-xil bo‘lishi bularning hammasi hujumni barbod etishga
intilayotgan himoyachilarni nihoyatda qiyin ahvolda qoldiradi.
Hujumdagi harakatlar individual harakatlarga, gruppa harakatlari va komanda
harakatlariga bo‘linadi. To‘p bilan harakatlar
To‘pni boshqarayotgan futbolchi harakatlarning asosiy variantlari to‘p olib
yurish, aylanib o‘tish, zarba berish, to‘pni uzatish va to‘xtatishdan iborat.

O‘yinchilarning hamma texnik harakatlari «O‘yin texnikasi» bobida mufassal
taxlil qilingan. Bu erda esa turli o‘yin vaziyatlarida qaysi bir harakatdan
foydalanish ma’qulroq ekani haqida ba’zi tavsiyalar berish bilangina cheklana
qolamiz.
To‘pni olib yurish. To‘pi bor o‘yinchining sheriklarini raqiblar to‘sib olgan
bo‘lib, to‘pni uzatish imkoni bo‘lmasa, ana shunda mana shu taktik vosita
ishlatilgani ma’qul. Bunday hollarda o‘yinchi quyidagi maqsadlarda to‘p bilan
birga maydonda uzunasiga yoki ko‘ndalangiga qarab harakat qila boshlashi kerak
a) sheriklarining ochilishiga, shuningdek, ularning qaysidir biri hujum
zonasiga o‘tishiga imkoniyat yaratib berish. Bu holda sheriklarining
yangipozitsiyalarga chiqib olishiga vaqt etarli bo‘lsin uchun harakatlanish tez
bo‘lmasligi lozim;
b) raqib darvozasiga bevosita havf solish uchun o‘z-o‘ziga sharoit yaratish.
Bunda aksilchora ko‘rishni qiyinlashtirish uchun to‘pni maksimal tezlikda olib
yuriladi. Bundan tashqari, sheriklarining pozitsiyasi qulayligidan darhol
foydalanib qolish uchun to‘pni boshqarayotgan futbolchi ularning harakatlanishini
e’tibor bilan kuzatib borishi kerak.
To‘pni futbolchi to‘pi bor futbolchiga nisbatan tezroq yugurishini hamma vaqt
yodda tutish kerak shuning uchun ham to‘pni uzatish imkoniyati bo‘lmagan
taqdirdagina uni olib yurgan ma’qul. To‘pni ortiqcha ushlab turish ataka
rivojlanishini sekinlashtirib qo‘yadi va sheriklar ishini qiyinlashtiradi, chunki ular
qulay pozitsiyaga chiqib, to‘p olmaganlaridan keyin yana pozitsiya almashtirishga
majbur bo‘ladilar.
Aylanib o‘tish. Aylanib o‘tish, ya’ni to‘pni boshqarayotgan o‘yinchining raqib
bilan ko‘rashda yutib chiqish maqsadidagi harakatlari mudofaadan individual
o‘tishning muhim vositasidir. Aylanib o‘tish priyomlari qanchalik xilma-xil va
samarali bo‘lsa, ataka shunchalik xavfliroq bo‘la boradi.
Aylanib o‘tishning quyidagi turlari mavjud harkat tezligini o‘zgartirib aylanib
o‘tish; harakat yo‘nalishini o‘zgartirib aylanib o‘tish; aldash harakatlari (fintlar).

H a r a k a t t e z l i g i n i o‘ z g a r t i r i b a l d a b o‘ t i sh mana bunday
bajariladi to‘pi bor futbolchi unga yondan, oldinroq yon tomondan yoki orqaroq
yon tomondan hujum qilayotgan himoyachi yaqinroq kelishini kutib, o‘rtacha
tezlikda harakat qila boradi. Taxminan himoyachi bilan uchrashadigan paytda,
oraliq 2-3 metrcha qolganda, ya’ni himoyachi bevosita hujum qilish masofasiga
kelib qolganida hujumchi harakat tezligini keskin oshiradi. Bunda u go‘yo
himoyachi bilan shartli uchrashish nuqtasidan o‘tib ketib qoladi. Aylanib
o‘tishning bu turi maydonning yon chizig‘i bo‘ylab to‘p olib kelayotganda yoki
to‘pi bor o‘yinchi diagonal harakatlanayotganida ko‘proq foyda beradi. Aylanib
o‘tishning bu usulini boshqacharoq, muayyan harakat uchastkasida tezlikni
kamaytirib ham qilsa bo‘ladi.
H a r a k a t y o‘ n a l i sh i n i o‘ z g a r t i r i b a y l a n i b o‘ t i sh-n i n g
ikki asosiy varianti bor. Bulardan birinchisi himoyachi to‘pni boshqarayotgan
o‘yinchidan oldinda bo‘lganida ishlatiladi. To‘pi bor o‘yinchi o‘rtacha tezlikda
to‘ppa-to‘g‘ri himoyachiga qarab ketaveradi. Taxminan 5-6 m qolganda to‘pi bor
o‘yinchi tezlikni o‘zgartirmay olg‘a tomon chaproqqa harakat qila boshlaydi. Agar
himoyachi harakat yo‘nalishi o‘zgarganiga e’tibor qilmasa, unda tezlikni birdan
oshirib, raqibni orqada qoldirib ketish mumkin. Bordi-yu, himoyachi to‘pi bor
o‘yinchining yangiharakat yo‘nalishini to‘smoqchi bo‘lib, shu tomonga o‘ta
boshlasa. Unda to‘la tezlikda yo‘nalishni o‘zgartirib, olg‘a tomon o‘ngga ketib
qolsa bo‘ladi. Agar himoyachi to‘pi bor o‘yinchi harakatining yo‘nalishlari
o‘zgarishiga tez e’tibor berib, bu yo‘nalishni ham to‘sib ulgarsa, unda yo‘nalishni
bir necha bor o‘zgartirgan tuzuk. Xullas, muayyan yo‘nalishda ilgarilashga
himoyachi halaqit bermaydigan bo‘lib qolgandagina maksimal tezlikka o‘tishni
(ya’ni bu tur aylanib o‘tishning asosiy prinsipi ekanini) yoddan chiqarmaslik
kerak.
Ikkinchi variant himoyachi orqada yoki ortki yon tomondan bo‘lib, to‘pi bor
o‘yinchi bilan bir tomonga harakatlanayotgan va unga etib olayotgan bo‘lganda
qo‘llaniladi. Himoyachi yaqinlashib qolgan paytda hujumchi to‘pni to‘xtatadi-da,
1800 ga burilib, o‘tib ketib qolgan himoyachini chetlab harakatda davom etadi.

Aylanib o‘tishning bu turi maydonda uzunasiga ham, ko‘ndalangiga ham to‘p olib
yurishda qo‘llaniladiki, bu to‘pi bor o‘yinchi maydonning uzunasiga va
dioganaliga harakatlanib borayotganida ayniqsa foydali.
A l d a sh h a r a k a t l a r i (f i n t l a r) yo r d a m i d a a y l a n i b o‘ t i
sh - o‘yin joyi nisbatan chog‘roq sharoitda (raqibning jarima maydonidagi va h.k.
harakatlar sharoitida) kurash olib borishning eng samarali vositasidir. Fintlarning
quyidagi turlari mavjud;
1. Zarba berib fint qilish. To‘pi bor o‘yinchi himoyachiga yaqinlasha turib,
unga 3-4 m qolganda, go‘yo to‘pni shundoqqina raqibga tepmoqchidek, oyog‘ini
qattiq orqaga tortadi. Raqib zarba tegishiga chog‘lanib odatda, o‘yinchi yonidan
o‘tib ketganiga tez e’tibor berolmay qoladi. Bu fint himoyachining yonida bu joy
bo‘lgan hollardagina qo‘llanida. Yo‘qsa hujumchi o‘zi bilan kurashayotgan
himoyachining yonidagi himoyachiga ro‘para kelib qoladi.
2. Qochib qolib fint qilish. To‘pi bor hujumchi to‘ppa to‘g‘ri himoyachiga
qarab ketaveradi. Orada 2-3 m masofa qolganida hujumchi chap tomonga
ketmoqchidek hxarakat qiladi-da, keyin maksimal tezlikda himoyachining o‘ng
tomonidan aylanib o‘tib ketishga harakat qiladi. Aylanib o‘tishning bu turi
maydonning istalgan joyida va turlicha o‘yin vaziyatida muvaffaqiyat bilan
qo‘llanilishi mumkin.
3. To‘pni to‘xtatib turib fint qilish. To‘pi bor o‘yinchi izma-iz kelayotgan
himoyachi etib olayotganini ko‘rib, tezligini bir oz kamaytiradi. Orada 1,5-2 m
masofa qolganda hujumchi to‘pni to‘xtatadi, keyin esa ilgarigi yo‘nalishda
maksimal tezlikda harakatni davom ettiradi.
Fint qilib aylanib o‘tishning umumiy prinsiplari. Aylanib o‘tish ikki
harakatdan-soxta va chin harakatlardan iborat bo‘ladi. Soxta harakat «har bir
mazkur himoyachining tezligida» bajarilishini, ya’ni fintni raqib «ko‘rish» kerak,
yo‘qsa u soxta hujumchi raqibni soxta yo‘nalishda qarshilik ko‘rsatishga majbur
etishni, binobarin, aylanib o‘tishni davom ettirish uchun kerakli yo‘nalishni
bo‘shatib olishni mo‘ljallab harakat qiladi.

Fint iloji boricha tabiiy bo‘lishi kerak, shundagina himoyachi bajarilayotgan
harakatning chinakam ekaniga ishonadi.
Himoyachidan aylanib o‘tib olgandan keyin gavda bilan to‘sib olib, raqib
to‘pni ola olmaydigan holatga o‘tish lozim.
Aylanib o‘tishdan maqsad uni namoyish qilishdangina iborat bo‘lmasligi
kerak. Aylanib o‘tish hamma vaqt zarba berish, to‘p uzatish, maydonning ayrim
qismida miqdor ortiqligi hosil qilish va hokazolar uchun qulay sharoit yaratish
imkonini beradigan vosita bo‘lib qolishi lozim.
Aylanib o‘tishni raqiblar jarima maydoni va unga yaqin joylarda ishlatgan
ma’qul. Maydonning o‘rta qismida va ayniqsa o‘z jarima maydon ila aylanib
o‘tishni kamroq qo‘llanish tavsiya etiladi, chunki bunda oldirib qo‘yilgan har
qanday to‘p uz darvozasi uchun xavfli bo‘lib qoladi.
Darvozani mo‘ljallab zarba berish. Bu barcha hujum harakatlarini amalga
oshirishning eng asosiy vositasi hisoblanadi. Ana shu «pirovard» harakatlar taktik
jihatdan mohirona ishlatilmasa, komandaning yutib chiqishiga qaratilgan barcha
urinishlari zoe ketadi.
Tez hujum komanda ataka harakatining eng samarali usuli hisoblanadi. Buning
mohiyati shundan iboratki, unda bittta-uchta uzatishda o‘yinchilardan birini
darvozani zabt etish uchun qulay pozitsiyaga chiqaradigan ataka yoki javob
atakasi uyushtiriladi. Hujum-bu komandaning raqib darvozasini zabt etishga
qaytarilgan harakatlarini uyushtirish. Tez hujumning afzalligi shundaki, bunda
mudofaadagi kuchlarini qayta uyushtirib olishga raqiblarning vaqti bo‘lmaydi.
Hujumdagilarning hamma harakatlari kutilmaganlik elementlariga boy bo‘lib,
yuqori tezlikda bajariladi. O‘yinchilar maydonda ko‘p manyovr qiladilar va to‘pni
uzatish bilan eng qisqa vaqt ichida sheriklaridan birini zarba berish pozitsiyasiga
chiqarish imkoniyatini yaratadilar. Tez hujum javob atakalari vaqtida, ya’ni o‘yin
epizodi davomida to‘pni qo‘lga kiritgan komandaning harakatlarini uyushtirish
vaqtida eng ko‘p samara beradi.
Hozirgi futbolda komanda to‘pni qo‘lga kiritgandan keyin, o‘yin epizodi
davomida atakaning uchta fazasi bo‘ladi.

Birinchi faza-«o‘tish», ya’ni mudofaadan tez hujum usulida hujumga
o‘tishdagi tayyorgarlik harakatlari. Bu harakatlar to‘pni oldindagi o‘yinchiga tez
o‘zatib berishini va mudofaada qatnashgan hujum o‘yinchilarining hujum
qatoridagi o‘z joylariga qaytishini o‘z ichiga oladi.
Ikkinchi faza-«hujum», ya’ni raqiblar hujumning oldini olish hamda bartarf
etish harakatlarini kuchaytirish va uyushtirishga ulgurmasdanoq uning
mudofaasini yorib o‘tish.
Uchinchi faza «hujum tugallash», ya’ni gol vaziyati hosil qilish va darvozani
mo‘ljallab zarba berish.
O‘z jarima maydonida o‘ng qanot bo‘ylab to‘p yo‘naltirilganda-hujum
qilganda yutib chiqqan komandaning keyingi tez hujum varianti ko‘rsatilgan.
O‘ng tomon markaziy himoyachisi-3-o‘yinchi tepalab kelgan to‘p uchun kurashda
yutib chiqib, to‘pni 8-o‘yinchiga oshiradi. Bu darhol qo‘riqchisiz bo‘lgan 11-
hujumchiga uzatadi-da, o‘zi katta tezlikda olg‘a o‘tib, oldingi qatorda miqdor
ortig‘ligi hosil qiladi. 11-o‘yinchining bundan keyingi harakati ikki variantda
bo‘lishi mumkin biri sheriklarining chalg‘ituvchi manyovridan foydalanib, zarba
berish pozitsiyasiga chiqish bo‘lsa, ikkinchisi oldinga tomon utib,
himoyachilardan birini o‘ziga jalb etgandan keyin darvozani mo‘ljallab zarba
berish uchun bo‘shagan sherigiga to‘pni uzatib yuborishdir.
T e z h u j u m n i u yu sh t i r i sh g a b o‘ l g a n a s o s i y
t a l a b l a r
1. Raqib hujumchilari mudofaaga qaytib ulgurmasligi uchun ularni «kesib
qo‘yish» maqsadida to‘pni oldinga, albatta, tez uzatib yuborish. 11-o‘yinchiga to‘p
uzatib yuborilgandan keyin raqiblarning 10-, 2-, 8- va 6-o‘yinchilarning «kesilib
qolganligi» ko‘rinib turibdi. Albatta, bularning har biri mudofaaga mumkin qadar
tez qaytishga harakat qiladi, lekin hujumdagilarning vaqtdan yutganligi va ular
bundan mohirlik bilan foydalanib, darvozani zabt etish uchun real imkoniyat hosil
qilishlari mumkinligi aniq ko‘rinib turibdi.

2. O‘yinchilarning ikkinchi va uchinchi fazadagi harakatlari o‘ynab topiga
etkazilgan, yuksak tezlikda bajariladigan kombinatsiyalar asosida bo‘lishi kerak.
3. Tezlik bilan yorib o‘tish manyovr qanot bo‘ylab, markazda va maydonning
butun kengligi bo‘ylab amalga oshirilishi mumkin. Bungi asosiy maqsad – zarba
berish pozitsiyasiga chiqishning eng qisqa yo‘lini topish. Hujumni rivojlantirishda
sal bo‘lsa ham sustkashlik qilish raqibning oldin «kesilib» qolgan o‘yinchilari
mudofaaga qaytib olishiga imkon berishini, binobarin, atakani qiyinlashtirib
qo‘yishni doim yodda tutish kerak.
4. Hujumning oldingi qator o‘yinchilari yakkama-yakka kurash san’atini
yaxshi egallagan bo‘lishlari, ya’ni bir o‘zi raqibni engib chiqishni bilishi kerak.
Zarba berish pozitsiyasiga chiqish uchun qisqa yo‘llardan foydalanib, dastlabki
imkoniyat paydo bo‘lgani zahoti darvozani mo‘ljallab zarba berish yoki darvozani
zabt etish uchun sheriklarga sharoit yaratib berish kerak.
5. Komandada dastlabki uzoqqa uzatib berishni kutadigan ma’lum bir o‘yinchi
bo‘lishi shart. Sheriklari eng kam vaqt ichida unga to‘p etkazib berishlari kerak.
Komanda harakatlarining kutilmagan bo‘lib chiqishi to‘pni atakaning oldingi
qatoriga ana shunday maksimal tezlikda o‘tkazib berilishiga bog‘liq. Ko‘pincha
dastlabki uzoqqa uzatishda to‘p komandaning dispetchiriga yo‘naltiriladi. U
o‘yindagi sharoitni boshqa sheriklariga qaraganda tez va aniqroq baholaydigan
bo‘lgani uchun shiddatli hujumni hammadan ko‘ra yaxshiroq davom ettira oladi.
6. Agar tez hujum ko‘ngildagidek chiqmasdan, raqiblar mudofaani uyushtirib
olsalar, unda o‘rta qator o‘yinchilari maksimal tezlikda raqiblar jarima maydoniga
yaqinlashib, hujum ikkinchi eshelonini yaratishlari kerak.
Tadrijiy hujum
Tadrijiy hujum yoki javob hujumni uyushtirishda biron o‘yinchini juda ko‘p
uzatishlar yordamida darvozani zabt etish uchun qulay pozitsiyaga chiqariladi. Bu
tadrijiy hujumni tez hujumdan asosiy farqidir. Bu tur hujumdagi komanda
harakatlarini bajarishda kombinatsiyalar qisqa va o‘rtacha uzatishlar yordamida
amalga oshirilgani uchun to‘pni uzoq vaqt nazorat qilib turish imkoniyati tug‘iladi.
YAna shuni aytish kerakki, to‘plar qisman ayniqsa himoya qatori o‘yinchilari

hujumga qo‘shilganda, maydonning ko‘ndalangiga uzatiladi. To‘p uzoq vaqt
boshqarib turilganiga qaramay, tadrijiy hujumning samaradorligi aytarlik ko‘p
bo‘lmaydi. Ataka rivojlanishiga ko‘p vaqt sarflanishi mudofaadagilarga kuchlarni
bemalol qayta guruhlab olishga imkon yaratib beradi. Uyushqoqlik bilan amalga
oshirilgan mudofaa esa hujum qilayotganlardan himoya qatorini bo‘g‘inlardan
birida yorib o‘tish niyatida yana bir turkum kombinatsiyalar qilishni talab etadi.
Hujumning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan hujumchilarning mohirona harakatiga
bog‘liq. Tamomila ravshanki, yaxshi mudofaadan oz kuch bilan o‘tib ketish qiyin,
demak hujumga ko‘proq o‘yinchi qo‘shilishi kerak. Bunda maydonning ayrim
qismida son jihtdan ortig‘lik hosil qilib, shuning hisobiga raqiblar mudofaasini
yorib o‘tish mumkin bo‘ladi.
Maydonning butun uzunasiga va ko‘ndalangiga manyovr qilish hujum
kengligini kengaytirish imkonini berish bilan birga himoyachilar harakatlarini
qiyinlashtiradi, ayni chog‘da hujum qiluvchilardan puxta va maxsus tayyorgarlik
ko‘rgan bo‘lishlarini talab etadi. Hozirgi zamon futbolida hujum va himoyada
o‘yinchilarning katta guruhi qatnashadigan bo‘lgani uchun o‘yin mobaynida
komanda bajaradtgan ish hajmi ham ancha ko‘payib ketadi. Bu esa o‘yinning
taktik qiyofasini murakkablashtirish, maydonning butun bo‘yi va eni bo‘ylab ko‘p
yurushli kombinatsiyalar qilish imkonini beradi. Bularsiz tadrijiy hujumda
komanda yutib chiqishini umid qilmasa ham bo‘ladi.
Darvozabon boshlagan hujumga 10-yarim himoyachining qo‘shilishi
ko‘rsatilgan. Tadrijiy hujum paytidagi ko‘p yurishli kombinatsiyalar natijasida
maydon o‘rtasining 10-o‘yinchisi zarba berish pozitsiyasiga chiqariladi.
T a d r i j i y h u j u m u yu sh t i r i sh g a b o‘ l g a n a s o s i y
t a l a b l a r
1.To‘p olgan o‘yinchi uni mudofaa zonasida ochilgan sheriklaridan biriga aniq
oshirib berish kerak. To‘pni hammadan ko‘ra yon chiziq yaqiniga uzatib bergan
ma’qul, chunki u erda o‘yinchilar ko‘p bo‘lmaydi, hato qilib qo‘yilgan taqdirda
ham raqib tomon darvozasiga bevosita xavf sola olmaydi.

2. Oldingi va o‘rta qatordagi hamma o‘yinchilar maydonning bo‘yi va eni
bo‘ylab aktiv manyovr qilishlari lozim. To‘pi bor o‘yinchiga eng yaqin
bo‘lganlarning mohirlik bilan ochila bilishi ayniqsa muhim.
3. O‘yinchilar hujum oldingi qatoriga istalgan vaqtda uzunasiga yoki
dioganaliga tezlik bilan to‘p uzatilib qolishi, ya’ni tezkor yorib o‘tishga kirishib
ketilishi mumkinligini nazarda tutishlari kerak.
4. Komanda hujumni rivojlantirishda harakat maromini o‘zgartirishdan,
tezlikni oshirish va sekinlashtirishdan («portlay olish» dan) foydalanish kerak.
Shunday qilish mudofaani uyushtirishni hamma vaqt nihoyat darajada
murakkablashtirib qo‘yadi.
5. O‘yinchilar uzunasiga, ko‘ndalangiga va diagonaliga uzatishlar hisobiga
ataka yo‘nalishlarini bir qanotdan ikkinchi qanotga o‘tkazishni bilishlari kerak. Bu
atakani maydonning butun kengligida rivojlantirishni ta’minlaydi va raqiblar
himoya qatorini uzaytirib yuboradi.
6. Oldindan tayyorlab qo‘yilgan, ma’lum bir o‘yinchini zarba berish
pozitsiyasiga chiqaradigan kombinatsiyalarni ko‘proq qo‘llanish kerak. Bunday
komanda harakatlarini o‘yinchilar guruhi ijodiy amalga oshiradi. Ular bunda
ba’zan yuzaga kelayotgan sharoitga qarab tayyorlab qo‘yilmagan harakatlar ham
qilishi mumkin.
7. Hujum qilayotgan komandaning o‘rta qatordagi, ba’zan esa orqa qatordagi
o‘yinchilari zarba berish pozitsiyasiga qo‘shilib turishidan foydalanish juda ham
muhim, chunki oldingi qator o‘yinchilari bularga nisbatan kaqqikroq qo‘riqlanadi.
8. Hujum qilayotganlar to‘pni nihoyatda e’tibor bilan, aniq uzatishlari kerak,
chunki ular ikkala komanda o‘yinchilari g‘uj bo‘lib to‘plangan sharoitda harakat
qiladilar, bu esa raqiblar to‘pini yo‘lda olib qolishini osonlashtiradi.
9. Hujum qilayotganlarning joylanishi albatta eshelonlangan, boshqacha qilib
aytganda tabaqalangan bo‘lishi kerak. Shunda raqiblar vaqti kelib to‘pni adressiz
qaytara yuborgan taqdirda ham hujumni davom ettirish mumkin bo‘ladi.
2.3.O’yinchilarning hujumdagi hamkorligi

Hozirgi vaqtdagi hamma sarflanishlarda himoya qatorida kamida to‘rt o‘yinchi
bo‘lishi nazarda tutiladi. Shuning bilan birga sof hujumchilarning (oldingi
qatorining) va maydon o‘rtasi o‘yinchilarining miqdori o‘zgarib turishi mumkin.
Ana shuning uchun ham muayyan ampluadagi (ixtisosdagi) o‘yinchilarning
hujumdagi harakatlari xususiyatlari hakida gapirganda komandaning har qaysi
qatorida qanchadan futbolchi borligini hisobga olib mulohaza yuritish lozim.
Qanot himoyachilari
Agar komandada ikkita qanot hujumchisi bo‘lsa, o‘rta qator o‘yinchilari bilan
birgalikda hujum ikkinchi eshelonini hosil qilish uchun himoyachilar oldinroqqa
chiqqani ma’qul. Himoyachi epizodik tarzda hujumning oldingi safiga chiqib
turishi mumkin. Bunda u qanot hujumchisi bilan o‘rin almashadi, bo‘lmasa
himoyachi hujumchilarning o‘yin joyini toraytirib qo‘yadi, natijada
mudofaadagilarning straxovka qilishi, bir-biriga yordam berish osonlashib qoladi.
Agar komandada qanot hujumchisi bitta bo‘lsa, unda qanot hujumchisi yo‘q
tomondagi himoyachi hujumni yakunlashda oldingi eshelon harakatlarida aktiv
ishtirok etish uchun bo‘sh joyga yorib kirishi mumkin. Bunda uning harakatlari
hujum jabxasi keng bo‘lishini ta’minlaydi. Biroq, himoyachining bunday reydlari
hamma vaqt raqib uchun kutilmagan va o‘z mudofaasining mustahkamligini
buzmaydigan bo‘lishi kerakligini yodda tutish kerak. Hujumga qo‘shilgan
himoyachi tashlab ketgan zonaga uning sheriklaridan qaysi biridir chiqishi kerak.
Markaziy himoyachilar
Markaziy himoyachilardan ayni paytda raqibni qo‘riqlamayotganigina atakaga
qo‘shilishi mumkin. Bunda uni sheriklaridan biri (yaxshisi-o‘rta qator
o‘yinchilaridan biri) straxovka qiladi-bu markazda mudofaa mustahkamligi
buzilmasligini ta’minlaydi.
Markaziy himoyachi hujumda mohirlik bilan o‘ynay oladigan va uzoq
masofadan yaxshi zarba bera oladigan bo‘lgandagina uning atakaga qo‘shilishi
samarali bo‘ladi. Hujumga o‘tgan markaziy himoyachini odatda hech kim
qo‘riqlamagani uchun u raqib darvozasi to‘g‘risidan bostirib boraverishi kerak.

Shuning uchun ham markaziy himoyachining atakaga qo‘shilishi hamma vaqt
begona darvozani real xavf ostida qoldiradi.
O‘rta qator o‘yinchilari
Hujumga moyil bo‘lgan o‘yinchi (uni yarim hujumchi desa ham bo‘ladi)
oldingi marraga o‘tadi va zarba berish pozitsiyasiga chiqish imkoniyatini oladi,
chunki uning manyovri maydonning ichkarisidan yuqori tezlikda boshlanadi-da,
uni qo‘riqlashni nihoyatda qiyinlashtirib yuboradi. O‘rta qator o‘yinchilari
hujumning oldingi safiga muntazzam ravishda qo‘shilib turadilar. Bunda ular
raqibini chalkashtirib yuborish maqsadida manyovrlari yo‘nalishini o‘zgartirib
turishga harakat qiladilar. Bu esa komandadagi sheriklari o‘rta qator o‘ynchisining
yaxshi ko‘rgan harakat zonalarini yaxshi bilishlari va qulay pozitsiyaga chiqqan
zahoti unga darhol to‘p oshirib berishlari kerak degan so‘z. Bunday futbolchi
raqiblardan kimgadir yoki konkret paytlarda mudofaada ishtirok etish kerak.
Unday hollarda u vaziyatga qarab ish tutadi.
Asosiy vazifasi komandaning hujum harakatlarini uyushtirishdan iborat
bo‘lgan o‘yinchini dispetcher deb atashadi. To‘p komandaga o‘tgani zahoti
dispetchr maydon o‘rtasidagi uchastkalaridan biriga ochilib chiqadi. To‘pni
olganidan keyin u darhol hujumni qanday usulda (tez yoki tadrijiy) uyushtirish
haqida qarorga keladi. U hujumni boshlab, o‘zi odatda ikkinchi eshelonda harakat
qiladi va epizodik tarzdagina hujumning old qismiga yorib chiqib turadi. Hujumni
muvaffaqiyatli yakunlash uchun dispetcher qattiq va yaxshigina tepa oladigan
bo‘lishi kerak, chunki u ko‘pincha 18-25 m masofadan to‘p tepishi kerak bo‘ladi.
Asosiy vazifasi mudofaa harakatlarida qatnashishdan iborat bo‘lgan
(ko‘pincha ma’lum raqib o‘yinchisiga o‘yin bermaslik-uni neytrallashdek shaxsiy
vazifasi bo‘ladigan) maydon o‘rtasi o‘yinchisining atakada ishtirok etishi odatda
ikkinchi eshelonda harakat qilish bilan cheklanadi. Bu hujumning oldingi saflariga
o‘tish uning uchun mumkin emas degan ma’noni anglatmaydi, albatta. O‘yin
sharoiti tavsiya etgan ayrim epizodlarda bunday o‘yinchi hujumning oldingi
marrasida to‘satdan paydo bo‘lishi va yakunlovchi zarba berish uchun to‘p olishi
mumkin.

Maydon o‘rtasi o‘yinchilarining umumiy vazifalari to‘p komandada
bo‘lganida tashabbusni uzoq vaqt saqlab turishga yordamlashish, maydon o‘rtasini
nazorat qilish, hujum oldingi qatorlariga qo‘shilish, ya’ni tadrijiy hujum
qilayotganda ko‘p o‘yinchilarni qatnashtirib eshelonlarga (tabaqalangan) hujum
uyushtirishni yoki tez hujum qilayotganda o‘yinni sekinlashtiradigan qilib to‘p
uzatib berishni ta’minlashdan iborat. Hujumni komanda bo‘lib uyushtirish birinchi
galda komanda o‘rta qatorining turli ixtisosdagi o‘yinchilari qanchalik to‘g‘ri
tanlangani va ularning mahoratiga bog‘liq.
Q a n o t h u j u m ch i l a r i
Qanotdagi harakatlar yo to‘pni boshqarayotgan qanot himoyachisi yoki
maydon o‘rtasi o‘yinchisi bilan hamkorlik qilish uchun orqaga qaytib, yoki olg‘a
tomon aktiv ilgarilab (sherigining himoyachilar ortidagi bo‘sh joyga uzoqdan to‘p
uzatib berishiga sharoit yaratish maqsadida «o‘yindan chiqqan» holat chegarasiga
yaqin borib) bajarilishi mumkin.
Maydonning eni bo‘ylab harakatlanishlar to‘pni boshqarayotgan maydon
o‘rtasi o‘yinchisi bilan hamkorlik qilish uchun orqaga qaytish bilan yoki
hujumning oldingi marrasiga tez ilgarilab chiqish bilan birga qo‘shib bajarilishi
mumkin.
Qanot hujumchisi to‘p olgandan keyin o‘zini yakka yoki sherigi bilan
birgalikda qo‘riqlayotgan o‘yinchidan o‘tib ketishga qariyib raqib darvozasi
chizig‘igacha etib borish va to‘pni jarima maydonidagi sheriklariga g‘izzilatib
yoki uzatib berishga harakat qiladi. Sheriklaridan birontasi to‘p olish uchun ochiq
turgan bo‘lsa yoki xujumchilar himoyachilarga qarshi havoda muvaffaqiyat bilan
kurashayotgan bo‘lsa, bunday hollarda to‘pni yuqorilatib uzatgan samaralidir.
G‘izillatib uzatishlar esa hamma hollarda hujumchilardan birontasi chiqib kelishi
mumkin bo‘lgani uchungina emas, balki vaqt nihoyatda zich sharoitda qolganidan,
buning ustiga goho o‘z vazifasini ko‘ngildagiday bajarolmay qoladigan
himoyachilarning oyog‘idan «rekoshet» bo‘lishi mumkinligidan ham
mudofaadagilarning harakati murakkablashib ketadi. Bunday holda qarshi tomon
qanot hujumchisi darvozaning uzoqdagi ustuni yaqinigacha etib boradi.

Qanot hujumchisi raqib himoyachilari orasini maksimal darajada uzaytirib
ketish uchun yon chizig‘iga yaqin joyda o‘ynaydi. Markaziy hujumchi yon chiziq
yaqiniga o‘tib, maydon markazi bo‘shab qolgan hollarda esa qanot hujumchisi
bo‘shab qolgan zonaga katta tezlikda yorib kiradi.
Ayrim o‘yin epizodlarida qanot hujumchilari o‘rin almashadilar. Maydonning
eni bo‘ylab bunday manyovr qilish mudofaa uyushtirishni qiyinlashtiradi va qanot
himoyachilarining biror hujumchi harakat xususiyatlariga moslashib olishiga
halaqit beradi. Goh u, goh bu qanotda uzoq vaqt qolib ketish muvaffaqiyat
qozonishiga yordam bersa ham, lekin hujum rivojlanishi mobaynida o‘rin
almashish ayniqsa samarali chiqadi.
Qanot hujumchisi doimo tezkor manyovr qilishga tayyor turishi va shuning
bilan birga yakkama-yakka kurashning hamda zarba berishning xilma-xil
usullarini a’lo darajada bilishi kerak.
Markaziy hujumchi
Bu ihtisosdagi futbolchi hamma vaqt darvozaga intilib turadi va zarba berish
pozitsiyasiga chiqish uchun eng yaqin yo‘l izlaydi. U hamma vaqt raqiblardan bir
nechtasining qattiq nazorati ostida bo‘ladi, shuning uchun ham ochilib chiqishlar
bilan raqib mudofaasidagi asosiy o‘yinchilarni chalg‘itishlarni birga qo‘shib ko‘p
manyovrlarni amalga oshirish kerak. Markaziy hujumchi qanot hujumlari vaqtida
jarima maydoni markaziga yoki darvozaning o‘ziga yaqin turgan ustuniga qanot
hujumchisi g‘izillatib yoki uzatib bergan to‘p qarshisiga chiqib, to‘p uchun
kurashda himoyachilardan ko‘ra ildamlik qilishga intiladi.
Markaziy hujumchi to‘p olgandan keyin asosan raqibni aylanib o‘tish
vositalaridan foydalanib, darvozani mo‘ljallab zarba berish uchun sharoit
yaratishga harakat qiladi. Biroq sheriklarni ham unitib bo‘lmaydi. Markaziy
hujumchilar ular bilan hamkorlik qilishdan raqibni yutib chiqishni osonlashtirish
uchun va darvozani zabt etishga qulayroq pozitsiyada turgan sherigiga to‘p oshirib
berish uchun foydalanish kerak.

2.4. Hujumchilar soni oz – ko‘p bo‘lgandagi hujum harakatlari
To‘rt hujumchi bilan hujum qilish
To‘rtta hujumchi bilan bo‘ladigan hujumda qanotlardan foydalangan ma’qul.
Tezkorlik hislatlari yuksak bo‘lgan qanot hujumchilari yakka kurashda yoki eng
yaqin turgan sherigi yordamida uni qo‘riqlayotgan o‘yinchini dog‘da qoldirib,
ilgarilab keta boshlaydi. Bunda quyidagicha harakatlarni amalga oshirishi
mumkin.
a) darvoza chizig‘i yaqiniga chiqish va to‘pni kalla qo‘yib hujumni yakunlash
uchun mumkin qadar uzoqdagi ustun yaqiniga tepalatib uzatish;
b) darvoza chizig‘i yaqiniga chiqib, keyin sherigi zarba berishini yoki raqib
oyog‘idan rikoshet bo‘lishini mo‘ljallab to‘pni darvozaning uzunasiga yoki sal
oldinroqqa pastdan g‘izillatib berish;
v) qanot hujumchisining darvoza ro‘parasida zarba berish pozitsiyasiga
chiqishi, ya’ni «burchak kesib» chiqishi.
Markaziy hujumchilarning asosiy vazifalari – markazdan yorib o‘tishni
uyushtirish. Darvozani zabt etishga qulay pozitsiyada bo‘lganlari uchun ular
aylanib o‘tishlar va sherik bilan hamkorlik qilishlarni birga qo‘shib olib borishdan
keng foydalanib, dadil, keskin harakat qilishlari kerak. Bu ixtisosdagi o‘yinchilar
darvozabondan yoki shtangdan qaytgan to‘plarni qayta urib kiritishga, darvozani
mo‘ljallab zarba berish uchun paydo bo‘lib qolgan ozgina imkoniyatdan ham
foydalanib qolishga hamma vaqt tayyor turadilar. Agar hujum markazdan
bo‘layotgan bo‘lsa, unda markaziy hujumchilar soxta manyovrlardan va joy
almashinishlardan foydalanib, o‘zgaruvchan tezlikda o‘ynab, zarba beradigan
pozitsiyaga ochilib chiqishiga harakat qiladilar. Markaziy himoyachilardan
birining orqasidan ochilib chiqish eng foydali ochilish hisoblanadi. O‘rta qator
o‘yinchisini hujumga qo‘shib kombinatsiya qilishda markaziy hujumchi soxta
manyovr qilib, sherigi kirib keladigan zonadan markaziy himoyachini olib ketishi
kerak.
O‘rta qatorning o‘yinchilari oldingi marralarga chiqishi mumkin. Bunda
ulardan biri hujumda aktiv ishtirok etadi, ikkinchisi esa qanot himoyachilari bilan

birgalikda hujumni quvvatlab sal orqaroqda harakat qiladi. Biroq o‘rta qator
o‘yinchilari epizodik tarzdagina xujumning birinchi esheloniga qo‘shilishlari
kerak. O‘rta qator o‘yinchilarining hadeb ilgarilab ketaverishi to‘rtta hujumchining
harakatlarini qisib, ularni operativ o‘yin joyidan mahrum qilib qo‘yadi.
Qanot himoyachilari ham hujumga epizodik tarzda qo‘shilib turadilar.
Mudofaadagilar to‘p olganlaridan keyin javob hujumi vaqtida asosan shunday
qilganlari ma’qul. Markaziy himoyachilar esa kamdan-kam hujumga tashlanadilar,
chunki maydon markazida raqiblarning hamkorlik qilayotgan o‘yinchilari
borligini, buning oqibatida o‘z darvozalari xavfda qolishi mumkinligini hamma
vaqt yodda tutadilar.
Agar raqiblar faqat zona himoyasi tizimini qo‘llasalar unda hujumchilar
harakatiga quyidagilar xos bo‘ladi
a) o‘rta qator o‘yinchilari va qanot himoyachilari hujumga qo‘shilib, kollektiv
manyovr qilish hisobiga hujumning ayrim uchastkasida son jihatdan ortiqlik hosil
qilish;
b) darvoza oldiga ma’lum zonada raqiblardan birini yakka kurashda shaxsan
yutib chiqib, keyin qo‘shni zonada son jihatdan og‘irlik hosil qilish yoki hujumni
zarba berib tugatish.
Agar raqiblar aralash himoya tizimini qo‘llab, asosiy o‘yinchilarni juda
yaqindan qo‘riqlasalar, unda hujum qilayotganlar quyidagi harakatlarni
bajarishlari kerak
a) himoyachilarni tarqatib yuborish va ayni vaqtda qanot hujumchisi bilan ikki
kishilik kombinatsiyalar uchun yaxshi imkoniyat yaratish maqsadida dispetcherlik
vazifasini sheriklaridan biriga o‘tkazib, dispetcherning o‘zini shaxsiy qo‘riqchisi
bilan birga qanotga o‘tkazib yuborish;
b) maydonning eni bo‘ylab va qisman maydon ichkarisida aktiv manyovr
qilish.
U ch t a h u j u m ch i b i l a n h u j u m q i l i sh

Uchta o‘yinchisini oldinga chiqarib hujum qiladigan komandalar, odatda ikkita
qanot hujumchisi va bitta markaziy hujumchi bilan, ahyon-ahyonda esa ikkita
markaziy hujumchi va bitta qanot hujumchisi bilan o‘ynaydilar.
Bundagi ataka uyushtirishning quyidagi holatlari yuqorida bayon etilganlardan
farq qiladi
a) hujumchining birinchi esheloniga maydon o‘rtasidagi uch o‘yinchidan
ikkitasi aktiv qo‘shiladi (ko‘pincha bu orqaroqda o‘ynaydigan yarim hujumchi va
dispetcher bo‘ladi);
b) yarim himoyachi hujumga tizim tarzda qo‘shilib turadigan qanot
himoyachilari bilan birgalikda hujum ikkinchi eshelonini hosil qiladi;
v) ikkita markaziy himoyachilardan biri epizodik tarzda hujumga qo‘shilib
turadi (odatda bu katta tezlikda bajariladi va raqib darvozasiga real xavf solinadi).
Hujumga qo‘shiladigan o‘yinchilarning hammasi hujumchining harakatlarini
mohirona bajara olishi, ya’ni universal tayyorgarlik ko‘rgan o‘yinchilar anchagina
bo‘lishi hujum chinakkam zo‘r bo‘lishini ta’minlash uchun zaruriy shart
hisoblanadi.
Zonalariga hujum ikkinchi eshelonidagi sheriklaridan birontasi kirib kelishi
mumkin bo‘lgani uchun ham qanot hujumlari maydonning eni bo‘ylab tez-tez
manyovr qilib turadilar. Bularning hammasi hujumchilarga hujum yo‘nalishini
uzluksiz o‘zgartirish, kuchlarni qayta guruhlab turish imkonini beradi. Ana
shuning uchun ham hozirgi zamon futbolida uchta «sof» hujumchisi bor hujum
uyushtirish juda keng tarqalgan.
Agar komanda ikkita markaziy hujumchi bilan o‘yin qilayotgan bo‘lsa, unda
qanotlardan biri bo‘shab qoladi. Undan qanot himoyachisini yoki o‘rta qator
o‘yinchilaridan birini hujumga qo‘shish uchun foydalangan ma’qul.
I k k i t a h u j u m ch i b i l a n h u j u m q i l i sh
Ikkita hujumchi bilan hujum qilish oldingilaridan anchagina farq qiladi. Bu xil
hujumni uyushtirishda qamida ikkita yarim hujumchining va diespetcherning
qatnashishi shart. YAxshi tayyorgarlik ko‘rgan va shunday ixtisosdagi o‘yinchilar

bo‘lmasa, ikkita hujumchili sxema ochiqdan-ochiq mudofaa jadvali bo‘lib qoladi,
oqibatda match davomida tashabbusni qo‘lga olishni qiyinlashtirib qo‘yadi.
Bu jadvaldagi asosiy taktik variantlardan sheriklardan birining (qanot
himoyachisining, o‘rta o‘yinchisining) hujumga aktiv qo‘shilishi uchun biron
qanotni sun’iy bo‘shatib qo‘yishdir. O‘rta qatordagi to‘rt o‘yinchining deyarli har
bir hujumchi vazifasini zimmasiga ola biladi. Bu individual tarzdagina emas, balki
ikki, uch kishi bo‘lib improvizatsiya qilish imkonini yaratib, maydonning turli
pozitsiya va nuqtalaridan muvaffaqiyatli hujum qilishga yordam beradi.
Hujumchilar hujumni tayyorlashda maydonning eni bo‘ylab manyovr qiladilar.
Ular tez hujum paytida o‘yinni keskinlashtiradigan qilib uzatilgan to‘pni olib,
zarba pozitsiyasiga chiqish imkonini yaratadilar yoki o‘ziga hos «ochiqlik»lar-
sheriklar kelib qo‘shilishi uchun zonalar hosil qiladilar. Bu «ochiqlik»larga o‘rta
qator o‘yinchilari, qanot himoyachilari va hatto markaziy himoyachiilar uzliksiz
yorib kirib turadilar. Bularning hammasi orqadagi ahvoldan xavfsiramaydigan va
ko‘p yurishli kombinatsiyalarda hamkorlik qiladigan 5-6 aktiv o‘yinchi hujumga
qo‘shilib, tadrijiy hujum qilishiga qulaylik yaratadi.
Hujumda o‘rta qator o‘yinchilariga juda muhim o‘rin ajratilgan.
Ular hujum harakatlarini uyushtiribgina qolmay, balki ko‘pincha hujumni
yakunlaydilar ham. Vazifasi hujumda muntazzam ravishda va o‘ynab ishtirok
etishdan iborat qanot himoyachilari ham ko‘tarinki aktivlik bilan harakat qiladilar.
Ular yo qanot hujumchilari singari harakat qilib, qanotdan o‘tib boradilar, yoki
ikkinchi eshelonda harakat qilib, sheriklarini quvvatlab turadilar.
Markaziy himoyachilar hujum harakatlarining roli ham ortib, ular raqiblar
mudofaa qatoriga tez-tez yorib kiraveradigan hamda nisbatan
«nazoratsizliklari»dan foydalanib, zarba berish pozitsiyasiga tez-tez chiqadigan
bo‘lib qoladilar. Shunday paytlarda ular yo darvozani zabt etishga o‘rinib
ko‘radilar, yoki mudofaadagi o‘yinchilarni chalg‘itib, sheriklarining harakati
uchun qulay sharoit yaratib beradilar.

Xulosa
Uybu kurs ishida futbolda hujumda taktik tayyorgarlikning muhim rolini
ko'rsatdi. So'nggi yillarda, futbolchilarning texnik va taktik tayyorgarligi
samaradorligini oshirish muammosini yanada rivojlantirish sohalarida, o'yin uslubi
va taktikasining ko'p qirrali raqobatbardosh va mashg'ulotlar hajmiga qarab
mashg'ulotlarni tashkil etish zarurligi ta'kidlandi.
Sport tayyorgarligi nazariyasi va amaliyotida taktik tayyorgarlik deganda,
sportchining o'ziga xos xususiyatlarini va individual xususiyatlarini, raqiblarning
imkoniyatlarini va yaratilgan tashqi sharoitlarni hisobga olgan holda sportchini
raqobat yo'nalishini to'g'ri tashkil etish qobiliyati tushuniladi.
Texnik va taktik mahorat futbolchiga tegishli bo'lgan texnik texnikaning
hajmi va ko'p qirraliligi, shuningdek ushbu texnikani o'yin muhitida samarali
qo'llash qobiliyati bilan tavsiflanadi. Texnik va taktik harakatlar sport o'yinlarida
o'yin o'tkazish vositasi bo'lganligi sababli, texnologiyalarni o'qitish va uni
takomillashtirish bilan birga taktikani o'rganish maqsadga muvofiqdir. Sportchilar
va geymerlarning uzoq muddatli mashg'ulotlarida texnik va taktik tayyorgarlikni
yaxlit jarayon sifatida ko'rib chiqish kerak.
Taktik taktik takomillashtirishning asosiy yo'nalishlaridan biri quyidagilardan
iborat:
1) sport taktikasining asosiy nazariy va metodologik qoidalarining mohiyatini
o'rganish;
2) asosiy elementlarni, texnikani, taktik harakatlar variantlarini mahorat bilan
bilish;
3) taktik fikrlashni takomillashtirish;
4) taktik tayyorgarlikni amaliy ravishda amalga oshirish uchun zarur bo'lgan
ma'lumotlarni o'rganish;
5) taktik tayyorgarlikni amaliy amalga oshirish.
Zamonaviy futbolchining o'yindagi harakatlari ishonchli, tezkor va maqsadga
muvofiq bo'lishi kerak. Shuning uchun texnik va taktik tayyorgarlikni

tayyorgarlikning har bir bosqichida o'ziga xos maqsad va vazifalarni o'z ichiga
olgan uzoq muddatli jarayonning mantiqiy zanjiri sifatida taqdim etish kerak.
Shunday qilib, adabiyotlar ma'lumotlarini o'rganib chiqib, o'yinchilarning
taktik taktikasini takomillashtirishga yordam beradigan omillarni aniqlash
mumkin:
1) topshiriqlar mazmunining talabalarning tayyorgarlik darajasiga muvofiqligi;
2) o'quv vositalarining dars vazifalariga muvofiqligi;
3) dars qismlari orasidagi uzluksizlik va izchillik;
4) o'rganilgan materialni o'yin mashqlarida birlashtirish;
5) o'quv uslubida turli xil o'yin mashqlaridan foydalanish;
6) sinfda o'zgaruvchan usuldan foydalanish (yirtilgan ritm).
Hozirgi futboldagi texnik usullar o‘yin harakatlari tezligi va aniqligini oshirish
uchun kuchdan yetarlicha tejab foydalanish imkonini beradigan, biomexanika
nuqtai nazaridan maqbul harakatlar tizimi bilan xarakterlanadi. Tezlik va
ishonchlilik, soddalik va samaradorlik – futbol texnikasini qo‘llashga qo‘yiladigan
hozirgi kundagi talab ana shulardan iborat. Futbol texnikasining tasnifi 1-rasmda
ko‘rsatilgan. O‘rganilayotgan materialni tizimlashtirish usul, usul turlarini
tuzukroq tushunishga, ularni to‘g‘ri tahlil qilishga, olingan bilimlarni
takomillashtirish vazifa-larini muvafaqqiyatli hal qilishga yordam beradi.
O‘yin tara qq iyotining yuz yildan orti q tarixi mobaynida futbol texnikasida
muayyan o‘zgarishlar bo‘ldi. Bu evolyutsiyaning asosiy yo‘nalishlari
q uyidagilardan iborat: boshning chakka q ismi va or q asi bilan zarba berish, to‘pni
boldir bilan to‘xtatish singari nomaqbul usul va usullarni q o‘llash ancha kamayib
ketdi; oyo q yuzi bilan zarba berish, to‘pni son va ko‘krakda to‘xtatish, to‘pni q o‘l
bilan tashlash (darvozabon texnikasi) kabilardan foydalanish koeffitsienti oshdi,
aldash h arakatlari (fintlar) ko‘paydi.

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Antipov A.V. Maxsus yuqori tezlikda quvvatni shakllantirish balog'at yoshidagi
12-14 yoshli futbolchilarning qobiliyatlari: referat. dis Q sham. ped fanlar. - M.,
2002 .-- 22 b.
2. Golomazov S, Shinkarenko I. Futbol: Maxsus tayyorgarlik futbolchilar
salomatligi. - M., 1994 .-- 87 b.
3. Golomazov S, Chirva B. Futbol. Tutib olishning analitik naqshlari darvoza.
Ilmiy va uslubiy nashr. 14-son. - M .: RGAFK, 2000 .-- 31 b.
4. Golomazov S.V., Chirva B.G. Futbol nazariyasi va uslubiyati. Texnika o'yinlar.
- M.: "SportakAdemPress", 2002. - 472 b.
5. Petuxov A.V. Shaxsiy texnikani shakllantirish metodikasi yosh futbolchilarning
taktik tayyorgarligi: Dis. Q sham. ped fanlar. - M., 1990. - 162 b.
6. Futbolchilarni tayyorlash G’ jami. tahrirlangan V.I. Kozlovskiy. - M .: FiS,
1977 .-- 173 b.
7. Plon B.I. Futbol maktablarida yangi maktab. - M .: Terra-Sport, 2002 .-- 240 b.
8. Futbolchilarning funktsional tayyorgarligi va uning usullari oshirish. O'quv
qo'llanma. - Volgograd: VGAFK, 1999 .-- 100 b.
9. Futbol: O'quv guruhlari uchun repetitorlik dasturi va Yoshlar va o'smirlar sport
maktabining sportni sog'lomlashtirish guruhlari G’ Ed. Qo'shma korxona
Andreeva va boshqalar - M., 1986. - 262 b.
10. Xyuz C. Futbol. Taktik guruhning harakatlari: Per. ingliz tilidan - M .: FiS,
1979.- 144 b.
11. Tsuban Yu.V. Tizimda o'yin mashqlarini modellashtirish futbolchilarni sportni
takomillashtirish bosqichida tayyorlash: Dis Q. Kand ped fanlar. - M., 2003.112 s.
12. Shamardin A.M., Solopov IM., Ismoilov AM. Funktsional futbolchilarni
tayyorlash: o'quv qo'llanma. - Volgograd: VGAFK. - 2000. - 152 b.
13. Shvykov I.A., Suchilin A.A., Andreev S.M., Builin Yu.F., Ismoilov A M.,
Lapshin O.B. Futbol Bolalar va o'smirlar sport maktabining 1 va 2-sinf
o'quvchilari uchun o'quv rejasi. - M .: Terra-Sport, 2000 .-- 124 b.

Futbol o'yinida o'yinchilarni hujumdagi hamkorligi

Sotib olish