Futbol o’yinining jahonda paydo bo’lishi va hozirgi taraqqiyoti - Jismoniy tarbiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	94.6KB
Xaridlar	3
Yuklab olingan sana	16 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Jismoniy tarbiya

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

822 Sotish

Futbol o’yinining jahonda paydo bo’lishi va hozirgi taraqqiyoti

Sotib olish

FUTBOL O’YININING JAHONDA PAYDO BO’LISHI VA HOZIRGI
TARAQQIYOTI
MUNDARIJA:
Kirish. ........................................................................................................................................................... 2
I BOB. FUTBOL O‘YININING KELIB CHIQISHI VA RIVOJLANISH TARIXI ........................................................... 3
1.1. Futbol o‘yinining paydo bo‘lishi ............................................................................................................ 3
1.2. Futbolning rivojlanishi va musobaqalar tarixi. ...................................................................................... 8
II.BOB. MUSTAQILLIK YILLARIDA O‘ZBEKISTONGA FUTBOLNING KIRIB KELISHI ......................................... 10
2.1.Futbol o’yinining O’zbekistonga kirib kelishi va rivojlanishi. ................................................................ 10
2.2.Bugungi O’zbek futbolining yutuqlari U-23 terma jamoamiz ............................................................... 20
XULOSA ...................................................................................................................................................... 23
Dastlab Oʻzbekiston futbolida amalga oshirilayotgan islohotlar va oʻzgarishlar, qoʻlga kiritilayotgan
sezilarli yutuqlar haqida soʻz yuritildi. OʻFA hamda OFK oʻrtasidagi oʻzaro hamkorlik munosabatlari
ishonch va hurmat asosida qurilgan ekanligini alohida taʼkidlandi. ........................................................... 23
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ................................................................................................................ 25

Kirish.
Mavzuning dolzarbligi: Texnik usullar – bu futbol o’yinini vujudga
keltirish vositasi demak. Yuksak sport natijalariga erishish ko’p jihatdan
futbolchining ana shu xilma–xil vositalarni qanchalik to’liq bilishiga, raqib jamoa
o’yinchilari qarshilik ko’rsatayotgan, ko’pincha charchoq orta borayotgan
sharoitda o’yin faoliyatidagi turli holatlarda ularni qanchalik mohirlik bilan,
samarali qo’llanishga bog’liq. Futbol texnikasini yaxshi bilish futbolchining har
tomonlama tayyorgarlik ko’rishi va garmonik kamol topishidagi ajralmas qismdir.
O’yin taraqqiyotining yuz yildan ortiq tarixi mobaynida futbol texnikasida
muayyan o’zgarishlar bo’ldi. Bu evolyusiyaning asosiy yo’nalishlari
quyidagilardan iborat: boshning chakka qismi va orqasi bilan zarba berish, to’pni
boldir bilan to’xtatish singari noratsional usullarni qullanish ancha kamayib ketdi;
oyoq yuzi bilan zarba berishdan, to’pni son va ko’krakda to’xtatishdan, to’pni qo’l
bilan tashlash (darvozabon texnikasi)dan foydalanish koeffitsienti oshdi, aldash
harakatlarni (fintlar) ko’paydi. 1
Kurs ishning maqsadi: O'zbekistonda futbolning rivojlanish tarixi tadbiq etishga
yo‘naltirilgan tavsiyalarni ishlab chiqish.
Kurs ishning vazifasi: Futbolning ommaviylashishi va rivojlanishi manbalardan
foylanib bolalarni jismoniy tarbiyalash jarayoni.
Kurs ishning ob’ekti: Futbol o‘yini texnikalaridan foylanib bolalarni jismoniy
tarbiyalashning mazmuni, tamoyillari, shakl, metod va vositalari.
Kurs ishning predmeti: O’zbekiston futbol klublarining ommaviylashishi va
rivojlanishi haqida ma’lumot berish.
Kurs ishning tarkibi: Kirish, 2 bob, 4 bo‘lim, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlardan iborat.
1
1
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 03.11.2020 yil ―Sog’lom turmush tarzini keng tatbiq etish va
ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora - tadbirlari to ’ g ’ risida ‖ gi PF -6099 sonli farmoni

I BOB. FUTBOL O‘YININING KELIB CHIQISHI VA RIVOJLANISH
TARIXI
1.1. Futbol o‘yinining paydo bo‘lishi
Futbol eng qadimiy o’yinlardan biridir. Inglizlarning e‘tirof etishlaricha,
oyoq bilan to’p o’ynash Britaniya orollarida IX asrdayoq juda mashhur bo’lgan.
1863 yil 26 oktyabrda Londonda Angliya futbol uyushmasining tashkil etilishi
paytida bu o’yinning 13 moddadan iborat bo’lgan ilk rasmiy qoidalari
tasdiqlangan. Keyinchalik bu qoidalar boshqa barcha milliy uyushmalar uchun
futbol o’yinining asosi bo’lib koldi.
Futbol o’yinining ilk qoidalarida belgilanishicha, maydon uzunligi 200 yard
(183 metr)dan, kengligi 100 yard (91,5 metr)dan oshiq bo’lmasligi kerak.
Darvozalar ikki ustundan iborat bo’lib, ular orasida to’sin bo’lmagan va ustunlar
orasidagi masofa 8 yard (7,32 m ) bo’lgan. 1866 yilda balandlikni cheklash uchun
ustunlar orasiga arqon tortib qo’yilgan. Yana 10 yil o’tib, bu arqonni yog‘och
to’singa almashtirishgan.
Darvozabonning qo’l bilan o’ynashga haqqi yo’q edi. 1871 yilda o’ng qo’l bilan
o’ynashga ruxsat berilgan, u ham bo’lsa faqat darvoza maydoni ichida.
Darvozabonning jarima maydoni ichida ham qo’l bilan o’ynash huquqini qo’lga
kiritishi uchun 30 yildan ko’proq vaqt kerak bo’ldi (1902).
Uzoq vaqt mobaynida na jarima to’pi, na 11 metrlik zarba bo’lgan. Qoidabuzarlik
uchun erkin zarbalar bilan chegaralanib qolinaverardi. Nihoyat, 1891 yil eng
qat‘iy jazolardan biri − 11 metrlik zarba kiritildi, uni inglizcha so’z bilan
«penal ь ti» deb ataydilar. 2
Futbol shakllanayotgan davrlarda jamoa sardorlari o’yin qoidalariga rioya
qilinishini kuzatib turardilar. Futbol maydonida hakam 1880 yilda paydo bo’ldi, 1
yildan so’ng esa hakam ikkita yordamchisi bilan maydonga chiqa boshladi.
Hushtak 1888 yilda kiritildi, bunga qadar hakam to’xtatish yoki o’yinni qayta
boshlash uchun ovozdan yoki qo’l harakatlaridan foydalanardi. O’sha yillarda
2
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 03.11.2020 yil ―Sog’lom turmush tarzini keng tatbiq etish va ommaviy
sportni yanada rivojlantirish chora - tadbirlari to ’ g ’ risida ‖ gi PF -6099 sonli farmoni

barcha milliy futbol uyushmalari uchun qoidalar bir xil yoki majburiy bo’lmagan.
Har bir uyushma o’z xohishiga ko’ra bu qoidalarga turli o’zgartirishlar kiritishi
mumkin edi. Bu vaziyat xalqaro uchrashuvlar o’tkazish yoki xalqaro musobaqalar
tashkil etishda qiyinchiliklar tug‘dirardi.
1882 yili to’p mustaqil futbol ittifoqlari, ya‘ni Angliya, SHotlandiya, Uels va
Irlandiya ittifoqlarining birlashuvi bo’lib o’tdi. Bunda yagona qoidalar qabul
qilindi va futbol qoidalarida u yoki bu o’zgarishlarni amalga oshirish huquqiga
ega bo’lgan xalqaro Kengash tasdiqlandi.
1871 yilda Angliyada mamlakat Kubogining yo’nalishi tasdiqlandi. Bu kubok
uchun hozirda ingliz futbol klublari kurash olib boradilar xalqaro miqyosdagi ilk
futbol uchrashuvi Angliya va SHotlandiya jamoalari o’rtasida 1873 yilda bo’lib
o’tdi. O’yinchilar soni 11 kishidan ortiq bo’lsa, ularning jamoadagi joylashishi
hozirgidan boshqacharoq bo’lgan. Angliya jamoasida 7 ta o’yinchi hujumda, 1 tasi
yarim himoyada bo’lgan, shuningdek, 2 ta himoyachi va 1 ta darvozabon bo’lgan.
SHotlandiya jamoasi tarkibida esa 6 ta hujumchi, 2 ta yarim himoyachi bo’lgan
edi.
XIX asrning 80-yillarida futbol o’yini Yevropa qit‘asidagi mamlakatlarga
yoyila boshladi. 1875 yilda futbol Gollandiyaga, keyinroq esa Daniyaga kirib
keldi. 1882 yildan boshlab SHveytsariyada, 1890 yildan CHexiyada, 1897 yildan
esa Rossiyada futbol o’ynay boshladilar.
1882 yilda xalqaro uyushmalar boshqarmasiga asos solindi. Nihoyat, 1904 yil 21
mayda Frantsiya tashabbusiga ko’ra hozirda 200 dan ortiq davlatlar a‘zo bo’lgan
Xalqaro Futbol Uyushmasi – FIFA tashkil etildi. FIFA bilan bir qatorda 1954
yildan boshlab Yevropa Futbol ittifoqi – UEFA ham faoliyat ko’rsatadi.
1930 yildan boshlab har 4 yilda futbol bo’yicha jahon chempionati, 1958 yildan
boshlab esa milliy terma jamoalar qatnashadigan Yevropa chempionatlari
o’tkazilib kelmoqda. 1900 yilda futbol olimpiya sport turiga aylandi, ammo
rasmiy jihatdan u Olimpiya o’yinlari dasturiga 1908 yilda kiritilgan.
Osiyo Futbol konfederatsiyasi (OFK) 1954 yili tuzilgan bo’lib, hozirgi vaqtda 44
ga yaqin mamlakatlarni birlash-tiradi.

O’zbekiston Futbol federatsiyasi 1994 yildan FIFA va OFK ga a‘zo bo’lgan,
hozirda FIFA va OFK tomonidan o’tkaziladigan barcha rasmiy musobaqalarda
qatnashib kelmoqda.
Futb о l t ех nik а si v а t а ktik а si. Qo‘yilg а n m а qs а dg а erishm о q uchun o‘yinl а r
xilm а -xil t а rzd а qo‘shib turib qo‘ll а nil а dig а n m ах sus usull а r to‘pl а mi futb о l
t ех nik а sini t а shkil et а di. T ех nik а priyoml а ri – bu futb о l o‘yinini vujudg а
k е ltirish v о sit а si d е m а kdir.Futb о l t ех nik а sini ya х shi bilish futb о lning h а r
t о m о nl а m а t а yyorg а rlik ko‘rishi v а g а rm о niya k а m о l t о pishining а jr а lm а s
qismidir. H о zirgi futb о ld а gi t ех nik priyoml а r o‘yin t е j а b f о yd а l а nish imk о nini
b е r а dig а n biom еха nik а nuqt а i n а z а rid а n m а ‘qul h а r а k а t sist е m а si bil а n
ха r а kt е rl а n а di.
Futb о l t ех nik а sining kl а ssifik а siyasi t ех nik priyoml а rni umumiy sp е sifik
b е lgil а rig а q а r а b grupp а l а rg а bo‘lishd а n ib о r а t. O‘yin f ао liyati ха r а kt е rig а q а r а b
futb о l t ех nik а sid а ikkit а yirik bo‘limg а а jr а til а di: m а yd о n o‘yinchisi t ех nik а si v а
d а rv о z а b о n t ех nik а si. H а r q а ysi bo‘lib es а quyid а gi h а r а k а tl а nish t ех nik а si v а
to‘pni b о shq а rish t ех nik а si bo‘liml а rig а bo‘lin а di. 3
H а r а k а tl а nish t ех nik а si quyid а gi priyoml а rni o‘z ichig а о l а di: yugirish,
to‘ х t а sh, burilish, s а kr а sh, o‘yin v а qtid а h а r а k а tl а nish t ех nik а si usull а rd а n х im а -
х il, s е kin yurishd а n b о shl а b m а ksim а l t е zlikk а q а d а r o‘zg а r а di. Yugurish –
futb о ld а gi а s о siy usul, futb о lchil а r yugurish yord а mid а m а yd о nd а turlich а
j о yl а shib о l а dil а r.
Futb о ld а yugurishning quyid а gi usull а ri qo‘ll а nil а di: о ddiy yugurish,
tis а rilib yugurish, ch а lishtirm а q а d а m t а shl а b yugurish, q а d а m t а shl а b yugirish.
О ddiy yugurishd а n а s о s а n to‘g‘rig а b о r а yotg а n o‘yinl а r bo‘sh j о yg а chiqish,
r а qibni ko‘r а bilish .
Tis а rilib yugurish – а s о s а n to‘pni о lib qo‘yish v а to‘sib о lishd а
q а tn а sh а yotg а n him о yad а gi o‘yinchil а r f о yd а l а nil а di. Qisq а – qisq а , l е kin t е z-t е z
q а d а m t а shl а sh h а v о d а uchish f а z о sining yo‘qligi ung а хо s
3

Antipov A.V. Maxsus yuqori tezlikda quvvatni shakllantirish balog'at yoshidagi 12-14 yoshli futbolchilarning
qobiliyatlari: referat. dis + sham. Ped fanlar. - M., 2016 .-- 22 b.

х ususiyatdir.Ch а lishtirm а q а d а m t а shl а b yugurishd а n h а r а k а t yo‘n а lishini
o‘zg а rtirish uchun turg а n j о yd а n k е yin f о yd а l а nil а di u h а r а k а tl а nishning sp е sifik
v о sit а si bo‘lib а s о s а n b о shq а yugurish turl а ri bil а n birg а qo‘shib qo‘ll а nil а di.
Juftl а m а q а d а m t а shl а b yugurishd а n t а ktik jih а td а n v а silt а lish h а r а k а tl а rig а
zo‘r b е rib yuq о rig а em а s, b а lki yon t о m о ng а yo‘n а ltiril а di.
S а kr а sh. To‘ х t а sh v а burilish usull а rining b а ‘zil а rini ijr о etishd а s а kr а shd а n
f о yd а l а nil а di. S а kr а b z а rb а b е rishning а yrim usull а ri, to‘pni о yoqd а , ko‘kr а kd а ,
k а ll а bil а n to‘ х t а tib q о lish v а b а ‘zi f а n а tl а r t ех nik а sining t а rkibiy qismig а kir а di.
O‘yind а о lding а yon t о m о nl а rg а , yuq о rig а h а md а shul а rg а yaqin yo‘n а lishl а rg а
s а kr а l а di.
B а rch а х il s а kr а shl а rd а d е psilish, h а v о d а uchish v а y е rg а tushish f а z а l а ri
bo‘l а di. S а kr а shning ikki xil usuli b о r. Bir о yoqd а v а ikki о yoqd а s а kr а sh.
To‘ х t а sh. H а r а k а tl а nish t ех nik а sid а to‘ х t а shg а h а r а k а t yo‘n а lishini
o‘zg а rtirishning s а m а r а li v о sit а sid а r. To‘s а td а n to‘ х t а b q о lg а nd а r а qibl а rning
q а y е rg а , q а nd а y j о yl а shg а nig а q а r а b turib to‘p bil а n h а m, to‘psiz h а m shu
t о m о ning o‘zig а h а m yoki q а rshi t о m о ng а о tilib k е til а di, o‘ngg а v а ch а pg а q о chib
k е til а di. To‘ х t а sh ikki xil bo‘l а di: s а kr а b to‘ х t а sh v а t а shl а nib to‘ х t а shl а r.
Burilish. Burilish yord а mid а futb о lchil а r t е zligini minim а l k а m а ytirib,
yugurish yo‘n а lishini o‘zg а rtir а dig а n, о d а td а turg а n j о yd а burilg а nd а k е yin
h а r а katl а ri b о shl а n а di. Burilish, shuningd е k, k е yin z а rb а b е rish, to‘pni to‘ х t а tish,
to‘pni о lib yurish v а fintl а rning а yrim usull а rini b а j а rish t ех nik а si t а rkibig а h а m
kir а di.
Burilishning quyid а gi usull а rid а f о yd а l а nil а di: h а tl а b o‘tib burilish, t а yanch
о yoqd а burilish, o‘yin sh а r о itig а q а r а b yon t о m о ng а v а о rq а g а burilish mumkin.
Burilish turg а n j о yd а h а m h а r а k а t p а ytid а h а m ijr о etil а v е r а di.
M а yd о n o‘yinchisining t ех nik а si. 2 t а bo‘limd а n ib о r а t. Bul а rd а n biri
h а r а k а tl а nish t ех nik а si, ikkinchisi to‘pni b о shq а rish t ех nik а sidir. M а yd о n
o‘yinchil а ri h а r а k а tl а nish t ех nik а sining yuq о rid а t а hlil qiling а n х ilm а - х il usull а ri
v а turl а rining b а rch а sid а n f о yd а l а nil а di. To‘pni b о shq а rish t ех nik а sig а quyid а gi
usull а r kir а di: z а rb а b е rish, to‘pni to‘ х t а tish, to‘pni о lib yurish, а ld а sh h а r а k а tl а ri

to‘pni о lib o‘yn а sh. Bund а n t а shq а ri qo‘ld а b а j а ril а dig а n sp е sifik usul yon
chizigi‘ning yonid а n to‘pni t а shl а b b е rish h а m to‘pni b о shq а rish t ех nik а sig а
kir а di
Hozirgi zamon futbolining «ajdodi» bundan ikki ming yil avval qadimgi
Sharq xalqlari va antik dunyo davlatlari Gr е tsiya va Rimda ma'lum bo‘lgan
«Garponon» (o‘sha paytda futbol shunday atalar edi) o‘yinini o‘ynagan qadimgi
Gr е tsiya o‘smirlari maydon o‘rtasidan turib to‘pni raqiblar tomoniga
o‘tkazishgan, Goy Yuliy S е zarning rimlik ligion е rlari to‘pni har qanday usul va
priyomlarni qo‘llagan holda ustunlar orasiga kirgizishga harakat qilganlar. O‘rta
asrlarda o‘yin k е ng tus oldi. Bunda ko‘cha va qishloqlar maydon o‘rnida xizmat
qilardi. Musobaqalar kun o‘rtasida boshlanar edi va qorong‘u tushgancha davom
etardi. To‘pni butun shahar bo‘ylab ma'lum bir joygacha surib k е lishga erishgan
«komanda» g‘olib xisoblanardi. O‘yin tartibsiz bir urib yigitga o‘xshar, ko‘p
xollarda qon to‘kar, mushtlashishgacha borib е tardi. Shu sababdan va «jin o‘yin»
sifatida ingliz qirollari futbolni ko‘p marta taqiqlaganlar. Bu taqiq 200 yil
amalda bo‘ldi.
Texnik usullar – bu futbol o‘yinini vujudga keltirish vositasi demak yuksak sport
natijalariga erishish ko‘p jihatdan futbolchilarning ana shu xilma xil vositalarni
qanchalik to‘liq bo‘lishiga raqib jamoa o‘yinchilari qarshilik ko‘rsatayotgan
ko‘pincha charchoq orta borayotgan sharoitda o‘yin faoliyatidagi turli holatlarda
ularni qanchalik mohirlik bilan samarali qo‘llanishga bog‘liq. Futbol texnikasini
yaxshi bilish futbolchilarning har tomonlama tayyorgarlik ko‘rishi va garmonik
kamol topishidagi ajralmas qismidir.
O‘yin taraqqiyotining yuz yildan ortiq tarixi maboynida futbol texnikasida
muayyan o‘zgarishlar bo‘ldi. Bu evolyutsiyaning asosiy yo‘nalishlari
qo‘yidagilar:
- boshning chakka qismi va orqasi bilan zarba berish. To‘pni boldir bilan
to‘xtatish singari noratsional usullarni qo‘llanish ancha kamayib ketdi Oyoq
yuzi
bilan zarba berishdan to‘pni son va ko‘krakda to‘xtatishdan to‘pni qo‘l bilan

tashlashlar darvozabon texnikasidan foydalanish koeffetsenti oshdi. Aldash
harakatlarini fintlar ko‘paydi.
- Hozirgi futbodagi texnik usullari tezligi va aniqligini oshirish uchun
kuchdan yetarlicha tejab foydlanish imkonini beradigan beomexanika nuqtai
nazaridan maqbul harakat tizimi bilan harakatlanadi tez va ishonchli sodda
samarali bo‘lsin! Futbol tenikasini qo‘llanishga qo‘yiladigan hozirgi kundagi
talablar shundan iborat.
Futbol texnikasining klassifikatsiyasi texnik priyomlarini umumiy (yoki
o‘xshash) spetsifik belgilarga qarab guruhlarga bo‘limda iborat. O‘yin faoliyati
harakterga qarab futbol texnikasida 2 ta yirik bo‘lim ajratiladi. Maydon
o‘yinchisi texnikasi darvozabon texnikasi har qaysi bo‘lim esa qo‘yidagi
xarakterlanish texnikasi va to‘pni boshqarish texnikasi bo‘limlariga bo‘linadi
kichik bo‘limlar usullardan ijro etiladigan konkret texnik priyomlardan
xarakterlanish texnikasi va priyomlari va usullaridan iborat. Bulardan maydon
o‘yinchilari va darvozabon foydaniladi. Ammo ayrim priyom va usullar o‘zini
muayyan turlarga ega usul va turlaga harakatning asosiy mexanizmi bo‘lib
detallardagina farq bo‘ladi. Har hil priyom usul va turlarini ijro etish shartlari
futbol texnikasini yanada turli xil qiladi. 4
Futbol texnikasining klassifikayasi berilgan. O‘rganilayotgan materialni
sistemalashtirish, priyom, usul, turlarini tuzukroq tushintirishga, ularni to‘g‘ri
taxlil qilishga va olingan bilimlarni takomillashtirish vazifalarini muvaffaqiyatli
hal qilishga yordam beradi.
Futbol texnikasining xarakteristikasi maydon o‘yinchisi va darvozabon uchun
umumiy kichik bo‘lim bo‘lgan harakatlanish texnikasidang boshlanadi.
1.2. Futbolning rivojlanishi va musobaqalar tarixi.
Futbol bo’yicha jahon chempionatlari tarixiga nazar soladigan bo’lsak 1930
yildan 2019 yilga qadar futbol sport turi bo’yicha jami 21 ta jahon chempionati
rasman o’tkazilgan bo’lib, ularda jamoalar quyidagicha g‘oliblikni qo’lga
kiritishgan.
4

Golomazov S, Shinkarenko I. Futbol: Maxsus tayyorgarlik futbolchilar salomatligi. - M., 2016 .-- 87 b.

Bugungi kunga qadar jami 8 ta davlat jahon chempionatida g‘oliblikni
qo’lga kiritishgan.
Eng ko’p finalga chiqqan jamoa Germaniya bo’lib 8 marta finalda o’ynagan
shularning 4 tasida g‘olib bo’lgan. Braziliya esa 7 marta finalda o’ynagan.
Futbol bo’yicha 1978 yilga qadar jahon chempionatlarida jami 16 ta davlat
ishtirok etgan. 1982 yildan 24 jamoa, 1998 yildan 32 ta jamoa ishtirok etgan. 2022
yildan 48 ta jamoa ishtirok etishi rejalashtirilmoqda.
Darvozadagi harakatlar.Raqibining yakunlovchi zarbalaridan darvozani
bevosita himoya qilishda darvozabon quyidagilarga rioya qilish kerak:

II.BOB. MUSTAQILLIK YILLARIDA O‘ZBEKISTONGA FUTBOLNING
KIRIB KELISHI
2.1.Futbol o’yinining O’zbekistonga kirib kelishi va rivojlanishi.
O’zbekistonda futbolning rivojlanisbi O’zbekistonda zamonaviy futbol
o’tgan asming boshlarida paydo bo’ldi va tezda mashhur o’yinga aylandi. Uning
rivojlanish joylari Farg’ona, Toshkent, Andijon, Qo’qon va Samarqand edi. Ilk
bor futbolni Farg’ona shahrida o’ynaganlar. Xuddi shu yerda 1911 yilning oxirida
birinchi futbol jamoasi tashkil topgan. Farg’onada tuzilgan futbol jamoalari soni
1912 yil avgustida "Futbolchilar jamoasi"ga birlashishga yo’l berdi. Bir oz vaqt
o’tgach, Toshkentda ham futbol o’ynay boshladilar. Toshkentlik futbol
ishqibozlari orasida eng mashhur jamoa - bu TOJIC - “ Ташкентское обшество
любителей спорта ” (TSIJ - Toshkent sport ishqibozlari jamiyati) edi. Bu jamiyat
1912 yilda tuzilgan bo’lib, juda qisqa vaqt ichida futbol hamda boshqa sport
turlarining rivojlanishi uchun ko’p xizmat qilgan. 1912 yilning ikkinchi yarmida
O’zbekistonda futbol o’yini yoyila boshladi. Futbol a’yiniga Qo’qon, Andijon va
Samarqandda ham qiziqish orta boshladi. Bu yillardagi eng qiziqarli bosqich
albatta Farg’ona, Toshkent, Andijon, Samarqand futbolchilarining uchrashuvi
bo’ldi. Toshkentga tashrif buyurgan ilk futbolchilar Samarqand futbolchilar
to’garagi (SFT) a’zolari edi. 1913 yil 29 avgustida ular TOLS futbolchilari bilan
uchrashuv o’tkazdilar. Yaxshi tayyorgarlik ko’rgan Toshkent jamoasi 5:0 hisobi
bilan g’alaba qozondi. 1913 yil iyunida Andijonda "Andijon futbolchilar klubi"
tasdiqlandi. Va, nihoyat, 1914 yil 25 mayda Toshkentda O’zbekistonning eng
kuchli ikki jamoasining markaziy uchrashuvi bo’lib utdi. Bunda Toshkent va
Farg’ona futbolchilari to’p surdilar. Toshkentliklar o’yinda 3:2 hisobida
muvaffaqiyatga erishdilar. O’zbekistonda futbol rivojlanishining boshlang’ich
davri haqida xulosa qilib shuni ham aytib o’tish joizki, futbol maydonlari va o’quv
mashg’ulotlarining b lmaganiga qaramay, qisqa vaqt ichida Farg’ona, Toshkent,
Qo’qon, Andijon va Samarqandda o’zbek futbolining rivojiga ulkan hissa
qo’shgan iste’dodli futbolchilar paydo bo’ldi. Shu yerda aytib o’tish lozimki,

nafaqat Far ona, Toshkent va Samarqandda, balki O’zbekistonning boshqa
shaharlarida ham futbolning muvaffaqiyat bilan tarqalishiga qaramay, uning
rivojlanishi o’zi bo’larchilik bilan o’tayotgan edi. Jamoalami o’rgatish tizimi yo’q
edi, mashg’uIotlar o’ta sodda va vaqti-vaqti bilan o’tkazilardi. Hech bir shaharda
futbol birinchi 1 iklari tashkillashtirilmagandi, shuning uchun hatto o’ndan ortiq
jamoalar mavjud bo’lgan Toshkent shahrida ham bironta rasmiy musobaqa
o’tkazilmagan edi. 1920 yildan boshlab futbol respublikamizning chekka qishloq
va mahal-lalariga kirib borib, mashhur o’yinga aylandi. Yoshlar, talabalar, ishchi
va dehqonlar futbolga talpina boshladilar. 1921 yil Moskva va Toshkent
futbolchilarining ilk uchrashuvi o’tkazilgani bilan ahamiyatga loyiqdir. 1925 yilda
mamlakat Jismoniy tarbiya kengashi tomonidan ommaviy jismoniy tadbirlaming
taqvimi 6 tuzildi. O’zbekistonda futbolni tashkillashtirish bir o’z tartibliroq
tizimga egabo’ldi. Shunday qilib, Toshkent birinchiligi 3 toifa bo’yicha o’tkazildi
va unda 28 jamoa ishtirok etdi. 1927 yilda o’zbek sportchilarini tayyorlashda
muhim bosqich bo’lgan I Umumo’zbek Spartakiadasi o’tkazildi. Spartakiada
finalida doimiy raqib bo’lib qolgan Toshkent va Farg’ona jamoalari uchrashdilar.
Ikkala tarkibda ham O’zbekiston terma jamoa a’zolari chiqish qildilar. Katta
qiyinchiliklar bilan 2-taymda toshkentliklar hal qiluvchi golni urdilar va 2:1 hisobi
bilan g’alaba qozondilar. 1928 yil Moskvada bo’lib o’tgan xalqaro spartakiadada
qatnashish O’zbekiston futbolchilari uchun nihoyatda jiddiy imtihon bo’ldi. Futbol
bo’yicha spartakiada birinchiligi uchun 22 jamoa kurash olib bordi, ular qatorida
Angliya, Germaniya, Avstraliya, Shveysariya va Finlyandiyaning ishchi
klublardan iborat terma jamoalari ham bor edi. Shveysariya va O’zbekiston
jamoalarining uchrashuvi futbol ishqibozlarida katta qiziqishga sazovor bo’ldi.
O’zbek futbolchilari bu o’yinda jamoaviy o’yin, chiroyli va chaqqon
kombinatsiyalar namoyish etdilar. Ammo asosiy vaqt 3:3 hisobi bilan
yakunlangani sababli, g’olibni aniqlash uchun qo’shimcha 30 daqiqa qo’shib
berildi. So’nggi 15 daqiqa ichida O’zbekiston futbolchilari shveysariya-liklar
qarshiligini yenga oldilar va 8:4 hisob bilan O’zbekiston futbolchilari g’alaba
qozondilar. Bir kundan so’ng esa qiyin kechgan o’yinda o’zbek futbolchilari

Rossiya jamoasiga 1:2 hisobida g’alabani boy berdilar. Keyingi yillarda o’rtoqlik
o’yinlarini o’tkazish uchun O’zbekistonga Norvegiya, Germaniya, Finlyandiya,
Moskva, Leningrad, Ukraina, Kavkaz orti mamlakatlaridan ko’plab kuchli futbol
jamoalari keldi. Misol uchun, 1931 yil 4 oktabrda bo’lib o’tgan matchda
Norvegiya terma jamoasiga qarshi O’zbekiston kasaba uyushmalari terma jamoasi
chiqdi. Norvegiyaliklar texnikali futbol namoyish etib, 5:2 hisobida g’olib
chiqdilar. Uch kundan so’ng skandinaviyalik mehmonlarga qarshi Toshkentning
birinchi terma jamoasi maydonga tushdi. O’zbekistonliklar o’yinni yuqori tezlikda
olib borib, 4:2 hisobida muvaffaqiyatga erishdilar. Norvegiyalik va o’zbekistonlik
futbolchilaming uchinchi uchrashuvi 2:2 hisobidagi durang bilan yakunlandi. 7
1932 yilda O’zbekistonga nemis futbolchilari tashrif buyurdilar. Bu jamoa ishchi
sport klublarining eng yaxshi futbolchilaridan tuzilgan bo’lib, ulardan ko’pchiligi
Germaniya chempionati ishtirokchilari edi. O’zbek futbolchilari bu bo’lajak
o’yinga qattiq tayyorgarlik ko’rdilar va birinchi matchda 4:2 hisobidagi og’ir
g’alabani qo’lga kiritdilar. Birinchi uchrashuvdan so’ng nemis jamoasi sardori Lor
shunday degan edi: "Toshkentliklar jipslashgan jamoa bo’la olishdek ajoyib
xususiyatga ega va ular biz hech narsa bilan taqqoslay olmaydigan yuqori tezlikda
o’ynadilar. Yuqori darajali jamoa bo’lish uchun O’zbekiston futbolchilarida
barcha imkoniyatlar mavjuddir". Takroriy uchrashuvda nemis futbolchilari bir oz
ustunroq
kelib, yuqori darajadagi taktik tayyorgarlikni namoyish etdilar va 3:1 hisobi
bilan g’olib bo’ldilar. Norvegiyalik, nemis, fm futbolchilari bilan o’tkazilgan
o’yinlar O’zbekis-tondagi ilk xalqaro o’yinlar edi. Ular texnik va taktik
tayyorgarlik borasida tajriba almashishga, o’yinning yangi-yangi sistemalari bilan
tanishishga yordam berdi. 1934 yil O’zbekiston poytaxtida ilk O’rta Osiyo
spartakiadasining ochilishi sharafiga bag’ishlab 36 ming nafar jismoniy tarbiya
ixlosmandlari namoyishi bo’lib o’tdi. Bu namoyish O’rta Osiyo respublikalarida
jismoniy tarbiya harakati o’sishining yorqin namunasi edi. Futbol bo’yicha
musobaqalar bir paytning o’zida uch stadionda bo’lib o’tdi, ulardan eng yirigi
spartakiada ochilishi arafasida qurilgan 10 ming o’rinli "Spartak" stadioni edi. Bu

o’rta Osiyo respublikalari orasida futbol birinchiligi uchun olib borilayotgan ilk
o’yinlar edi. O’zbekiston futbolchilari o’z raqiblari bo’lmish Turkmanistonni 3:1,
Tojikistonni 5:0, Qirg’izistonni 10:1 hisobi bilan dog’da qoldirib, muvaffaqiyatli
chiqish qildilar. 1934 yil futbol jamoalarining kelgusidagi o’sishlari uchun muhim
yil bo’ldi. Birgina Toshkentda kasaba uyushmalari birinchiligida 50 ta jamoa
qatnashdi. 30-chi yillaming boshida bolalar va o’smirlar futboliga yanada ko’proq
e’tibor berila boshlandi. 1935 yil Toshkentda o’smirlar o’rtasida futbol bo’yicha
O’zbekiston birinchiligining ilk tanlovi bo’lib o’tdi. Bu tanlovda Toshkent,
Samarqand, Farg’ona va Andijon terma jamoalari ishtirok etdilar. Poytaxtlik yosh
fiitbolchilar g’alaba qozondilar: 1936 yil respublika shaharlaridagi futbol
mavsumining bahori bilan ochilishi ahamiyatga loyiq. Toshkentdagi musobaqa
namoyishida 324 g futbolchi ishtirok etdi. Ommaviy futbol keyingi rivojlanish
bosqichiga o’tdi. Umumta’lim maktablari, texnikumlar, oliy o’quv yurtlari o’z
birinchilik o’yinlarini o’tkazar, muntazam ravishda korxonalaming ichki
musobaqalari tashkil etilar edi. Shahar futbol bo’limi (seksiya) qaroriga binoan
Toshkentda futbolga ixtisoslashgan birinchi bolalar va o’smirlar maktabi ochildi.
Bu yerda ko’pgina qobiliyatli yosh futbolchilar o’z mahoratlarini mukam-
mallashtirar edilar. 1936 yili O’zbekiston birinchiligida 16 shahardan terma
jamoalar ishtirok etdi. Bu o’yinlar katta qiziqish uyg’otib, ko’plab tomo-
shabinlami jalb qildi. Shiddatli o’yinlardan so’ng 1- va 2-o’rinlar Qo’qon hamda
Toshkent terma jamoalariga nasib etdi. 1937 yildan boshlab futbol musobaqalari
asosida shahar terma jamoalarining match o’yinlari emas, balki O’zbekiston
Kubogi va birinchiligi uchun klub jamoalar musobaqalari o’tkazila boshladi.
O’sha yillardan buyon ko’pgina guruhlar, birinchiliklar va musobaqa
qatnashchilari almashdi, musobaqa o’tkazish tamoyillari, baholash tizimi o’zgardi,
ammo sportchilar mahoratining yangi taktik yo’nalishlarini aniqlaydigan
chempionlik unvoni uchun kurash o’zgarmay qolaverdi. 1937 yil futbol
mavsumining ahamiyatli hodisasi - sobiq Ittifoq chempionati edi: 56 jamoa
o’rtasidagi guruhlarda o’ynaldi. O’zbekiston sha’nini Toshkentning dinamochilari
himoya qildilar. Ular futbol bo’yicha mamlakat

chempionatida ishtirok etgan birinchi o’zbekistonlik jamoa edilar. O’z
o’yinlari bilan toshkentliklar sinalgan charm to’p ustalariga munosib raqib bo’la
olishlarini isbotladilar. Ular Yevropaning "Spartak" jamoasini 5:0, Bakuning
"Neftchi"sini 3:2, Dnepropetrovskning "Stal" jamoasini 2:1, Gorkiy-ning
"Torpedo" jamoasini 1:0 hisobi bilan yutib, o’z maydonlarida chiroyli o’yinlar
o’tkazdilar. Moskvada “ Крилья Советов ” jamoasi bilan 2:2, Lenin-gradda
"Avangard" bilan 1:1 hisobida yakunlangan durustgina o’yin ko’rsatdilar. Ammo
tajriba yetishmasligi sabab yuqori o’rinlarni egallay olmadilar, natijada bor yo’g’i
8-o’ringa erishdilar (4 ta g’alaba, 3 ta durang, 4 ta magMubiyat). Sobiq Ittifoqning
yetakchi sport jamiyati bo’lgan "Spartak" KSJ Markaziy Kengashi birinchiligida
muvaffaqiyatli chiqish qildi. Saratovdagi dastlabki o’yinlarda ular o’z
klubdoshlarini 11:1 hisobida tom ma’noda tor-mor etdilar, s ng esa Qozonning
"Spartak" jamoasi ustidan g’alaba qozondilar. Bu g’alabalar toshkentliklarga
Ivanovoda 9 o’tkazi1adigan fmal o’yinlarida qatnashish huquqini berdi. Unda
Xarkov, Krasnodar, Toshkent va Ivanovo sportchilari qatnashdilar. Toshkentliklar
yaxshi o’yin ko’rsatib, uchinchi sovrinli o’rinni egalladilar (ular xarkovliklami 3:1
ga yutib, Krasnodar bilan 1:1 hisobida durang o’ynadilar va mezbonlarga 0:4
hisobida o’yinni boy berdilar). Shu yilning o’zida Toshkentda o’tkazilgan "Besh
yo’1" tumirida "Loko-motiv" jamoasi muvaffaqiyatli chiqish qildi. Bu tumirda
Kuybishev, Orenburg, Turkiston-Sibir, Ashxobod va Toshkent temir yoMlari
jamoalari ham ishtirok etdi. Barcha raqiblami yengib, toshkentliklar 1-o’rinni
egalladilar. 1939 yil sobiq Ittifoq Kubogi uchun kurashda Toshkent
dinamochilarining chiqishi katta muvaffaqiyatga sazovor boMdi. 28 avgustda
Moskvadagi "Dinamo" stadionida o’zbek futbolchilari chorak finalda Bokuning
"Temp" jamoasiga qarshi to’p surdilar. O’yin juda o’tkir va shiddatli kurashda
o’tdi. Toshkent dinamochilari 2:1 hisobida g’alaba qozonib, Kubok yarim finaliga
yo’l oldilar. Bunda ular Rossiyaning eng kuchli jamoalaridan boMgan
“ Сталинец ” (Zenit) bilan uchrashdilar va 3:0 hisobi bilan yutqazdilar. Finalda esa
Moskvaning "Spartak" jamoasi leningradliklardan 3:2 hisobida ustun keldi. 1941
yilning futbol mavsumiga Toshkent dinamochilari jiddiy tayyorgarlik

ko’rgandilar. Chempionat o’yinlari taqvimiga ko’ra ular Olma-Otalik klublami
qabul qilishlari kerak edi. Ammo butun dunyo uchun fojea boMgan 1941 yilning
22 iyunida Ulug’ Vatan urushi boshlandi, shuningdek, O’zbekiston sport hayoti
ham vaqtincha to’xtatildi. 1942 yilda O’zbekiston Kubogi uchun kurashda
Toshkentdan ikkita, Farg’ona va Samarqanddan bittadan jamoa ishtirok etdi. 1943
yili Olma-Otada urush davrining qiyin sharoitlarida O’rta Osiyo mamlakatlari va
Qozog’iston Spartakiadasi o’tkazildi. Respublikamiz futbol-chilari texnik futbol
o’yinini namoyish etib, Turkmaniston jamoasini 9:0, Tojikistonni 3:0,
Qirg’izistonni 5:0 hisobi bilan magMubiyatga uchratdilar. Hatto o’zlarining
qozoqlar bilan boMgan o’yindagi magMubiyatiga qaramay, 1-o’rinni egallay
oldilar. 1950 yilning boshida O’zbekistonda "Paxtakor" sport jamiyati
tashkil etildi. Hozirgacha mustaqil O’zbekiston chempionatida va rasmiy xalqaro
musoba-qalarda muvaffaqiyatli o’yinlar ko’rsatib kelayotgan, respublikamizning
eng kuchli jamoasi bolgan "Paxtakor"ning tuzilishi ham shu jamiyat bilan bog’liq.
10 1960 yildan 1991 yilgacha (tanaffuslar bilan) "Paxtakor" sobiq Ittifoqning oliy
ligasida ishtirok etib keldi. Bu islohotlar va tub o’zgarishlar davri bo’lgan edi.
Kichik guruhlardagi saralash o’yinlaridan keyingina chempionatga yo’l olinardi.
Oliy ligaga chiqish uchun tayyorlanadigan jamoa Toshkentning ikki jamoasi
asosida tuzilgan bo’lib, bular "Paxtakor” va "Mehnat zahiralari" (" Трудовме
резервм ") klublari edi. "Paxtakor"ning barcha ko’zga ko’rinarli muvaffaqiyatlari
uning kuchlilar guruhidagi chiqishlari bilan bog’liq. Yigirma yil tanaffus bilan
ikki bora 1962 va 1982 yillarda “Paxtakor” oliy ligada faxrli 6-o’ringa sazovor
bo’lgan. 1968 yilda finalga chiqib, unda Moskvaning "Torpedo" jamoasiga 0:1
hisobida g’alabani boy berishi "Paxtakor"ning Ittifoq Kubogi o’yinlaridagi eng
yirik muvaffaqiyati edi. 1965 yil chempionati natijalariga ko’ra Moskva jamoalari
bilan o’tkazilgan uchrashuvlardagi eng yaxshi ko’rsatkichlari uchun
paxtakorchilar "Moskva oqshomi" gazetasining maxsus sovrini bilan
taqdirlandilar (toshkentliklar "Dinamo"ni 2:0, "CSKA"ni 2:0, “Spartak”ni 1:0 va
"Lokomotiv"ni 2:0 hisobida mag’lub etgandilar). Sobiq Ittifoq chempionatlarida
qatnashish yillari mobaynida "Paxtakor" uch jamoaviy sovrinni qo’lga kiritdi:

"G’labaga ishonch" (1971), „ Троза авторитетов ” hamda "Adolatli o’yin" uchun
sovrin (1983). Ikki marotaba "Paxtakor" futbolchilari oliy liga chempionatining
eng yaxshi hujumchilari deb tan olingan. 1968 yil B.Abduraimov Tbilisi
"Dinamo"si o’yinchisi bilan birga (22 tadan gol) va 1982 yilda A.Yakubik (23 ta
gol). Sobiq Ittifoqning ilk terma jamoasi uchun 5 ta paxtakorchi o’ynar edi:
V.Fyodorov, Yu.Pshenichnikov, G.Krasniskiy, М . Ап , A.Pyatnitskiy. Turli
yillarda eng yaxshi 33 futbolchi qatorida Yu.Pshenichnikov (1966, 1967), M.An
(1974, 1978), B.Abduraimov, V.Xadzipanagis (1974), A.Yakubik (1982) va
A.Pyatniyskiy (1991) nomlari bor edi. O’sha yillarda G’zbekiston futbol
ishqibozlarida katta qiziqish uyg’otgan o’yinlar sirasiga 1964 yil
paxtakorchilaming "Pirasikaba" (Braziliya) hamda (1:0), Urugvayning 25 karra
chempioni "Natsonal" (Montevideo) jamoalari bilan uchrashuvlar kiradi.
Urugvayliklaming harchand urinishlari va qarshiliklariga qaramasdan "Paxtakor"
2:1 hisobida g’alaba qozondi. 17 nafar iste’dodli futbolchining hayotini olib
ketgan 1979 yilgi mash’um avia halokatidan so’ng 1980 yilda “Paxtakor” yangi
tarkibda u sobiq Ittifoq chempionatining oliy ligasiga yo’l oldi. U yerda Tbilisi
dinamochilarini 3:0, Donetskning "Shaxtyor"ini 2:1 hisobida mag’lub etdi,
Kiyevning "Dinamo"si bilan durang o’ynadi va “ Гроза авторитетов ” sovrinini
qo’lga kiritdi. 60-90 yillaming paxtakorchilari O’zbekiston futbolining
rivojlanishida yorqin iz qoldirganlar. Bu davr mobaynida "Paxtakor"ni
sobiq Ittifoq chempionatidagi chiqishlarga tayyorlashda M.Yakushin,
B.Arkadyev, G.Kachalin, V.Solovyev, B.Abduraimov, X.Raxmatullaev kabi
murabbiylaming hissasi beqiyosdir. Respublika terma jamoalari va yuqori
malakali jamoalar uchun zahira tayyorlashda G.Sorvin, X.Muxitdinov,
A.Mosheyev kabi ustoz murabbiylaming mehnati ulkan bo’lgan. Xuddi shu
yillarda bir qator malakali hakamlar yetishib chiqqanini aytib o’tish joizki, ular
qatorida V.Doljenkov, B.Baklunov, F.Sultonov va boshqalar bor. Murabbiy
kadrlar tayyorlash bo’yicha O’zbekiston Davlat jismoniy tarbiya institutining
o’zbek futboliga qo’shgan hissasi o’ta muhimdir. Institut 1955 yilda ochilgan
bo’lib, u paytda futbol mutaxassisligi sport o’yinlari kafedrasi tarkibiga kirar edi,

biroq 1966 yilda u mustaqil kafedra sifatida ajralib chiqdi. O’z faoliyati
mobaynida bu kafedra futbol bo’yicha murabbiy kadrlar tayyorlash o’chog’iga
aylandi. Natijada ko’pgina bitiruvchilar murabbiylik ishida ma’lum muvaffa-
qiyatlarga erishib, O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan murabbiy unvoniga sazovor
bo’ldilar. Bular B.Abduraimov, V.Tixonov va boshqalardir. Ayni paytda futbol
kafedrasining ko’pchilik bitiruvchilari O’zbekistonning turli viloyatlari va chet
ellarda ishlab kelmoqdalar. 1992 yil mustaqil O’zbekiston Respublikasining ilk
chempionati yili edi. Mamlakatimiz futboli tarixida yangi sahifa ochildi. Bu
chempionatning oliy ligasida 17 ta, birinchi ligasida 18 ta, ikkinchi ligasida esa 42
ta jamoa ishtirok etdi. O’zbekiston chempioni unvoni uchun kechgan shiddatli
kurashda "Paxtakor"ga asosan Farg’ona viloyatining "Neftchi", shuningdek,
"So’g’diyona" (Jizzax) va "Nurafshon" (Buxoro) jamoalari kuchli qarshilik
ko’rsatdilar. 1994 yil 7 iyunda O’zbekiston Futbol federatsiyasi "FIFA"ga, shu
yilning dekabr oyida esa Osiyo Futbol konfederatsiyasiga a’zo bo’ldi. O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 18 martdagi "O’zbekiston
Respublikasida futbolni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida"gi
qarorining mamlakatimizda futbolni rivojlantirishdagi ahamiyati juda kattadir. 12
1994 yilda ilk bor yosh mustaqil respublika elchilari Yaponiyada o’tka-zilayotgan
XII Osiyo o’yinlarida - Osiyo mintaqasidagi yirik sport forumida tanishtirildilar.
Oltin medal sovrindorlari nomi uchun kurashda o’zbek futbolchilari Saudiya
Arabistoni (4:1), Malayziya (5:0), Gonkong (1:0) va Tailand (5:4) terma jamoalari
ustidan g’alaba qozondilar. Chorak finalda Turkmaniston terma jamoasini 3:0
hisobida, yarim fmaldagi shiddatli va o’ta murakkab o’yinda Janubiy Koreyaning
kuchli jamoasini 1:0 hisobida mag’lub etdilar. Va, nihoyat, finalda Xitoy terma
jamoasini 4:2 hisobi bilan yengdilar. Bu jamoa murabbiylari dotsent R.Akramov
va sport ustasi B.Abduraimovlar edi. Asosiy tarkibning 7 nafar o’yinchisi
O’zDJTI talabalari bo’lganini aytib o’tish joizdir. Shu yilning o’zida Osiyo
chempionlari Kubogida ilk bor qatnashgan Farg’onaning "Neftchi" klubi
futbolchilari uchinchi sovrinli o’rinni egalladilar. O’zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining 1996 yil 17

yanvardagi "O’zbekistonda futbolni rivojlantirish tamoyillari va
tashkillashtirish asoslarini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida"gi
qarori O’zbekistonda futbolning keyingi rivoji uchun katta ahamiyat kasb etdi. Bu
qarorda kelgusi futbolni klublar asosida rivojlantirish va 1996- 1997 yillarda
viloyat markazlarida futbol bo’yicha o’smirlar maktabinternatlari ochilishi
ko’rsatilgan edi. 1992 yildan hozirgi kungacha bo’lgan vaqt ichida Toshkentning
"Paxtakor", "Bunyodkor" va Farg’onaning "Neftchi" klublari chempionat
yetakchilari bo’lib keldi. Paxtakorchilar o„n marotaba O’zbekiston chempioni
bo’lganlar (1992,1998, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2012,2014) va 6
marotaba mamlakat Kubogi sovrindorlari qatoridan joy olganlar (1993, 1997,
2001, 2002, 2003, 2004). "Bunyodkor" jamoasi besh marotaba O’zbekiston
chempioni boMganlar (2008, 2009, 2010, 2011, 2013) va 4 marotaba mamlakat
Kubogi sovrindorlari qatoridan joy olganlar (2008, 2010, 2012, 2013). "Neftchi"
ham besh karra respublika chempioni (1992, 1993, 1994,1995,2001) va 2 karra
O’zbekiston Kubogi sohibi (1994,1996) bo’lgan. O’zbekiston chempioni unvoniga
yana "Navbahor" (1996), MHSK (1997) va "Do’stlik" klublari erishganlar.
Shuningdek, 1997, 1995, 1998 yillarda "Navbahor", 2000 yilda "Do’stlik" jamoasi
va 2014 yilda "Lokomotiv" jamoasi O’zbekiston Kubogini qo’lga kiritganlar.
2002 yilgi Osiyo Chempionlari Kubogi uchun kurashda Qarshining "Nasaf' 13
jamoasi ishtirok etadi. Saralash bosqichlarida 5 g’alabani qo’lga kiritib, yarim
fmalga chiqdilar. Ammo bronza medali uchun kechgan bu o’yinda qarshiliklar
"Istiqlol" (Eron) jamoasiga 2:5 hisobida g’alabani boy berib, 4-o’rinni egalladilar.
2003 yilda Toshkentda bo’lib o’tgan chempionlar ligasi chorak finalida
paxtakorchilar katta ustunlik bilan Turkmanistonning "Nissa" jamoasini 3:0,
Eronning "Piruza"sini 1:0 va Iroqning "Al-Taliba" kabi jamoalarini 3:0 hisobida
yengdilar. Yarim finalda ikki match natijalariga binoan Tailandning "Bek-Tero
Sosana" jamoasi ustun keldi. 2002-2003 yillarda O’zbekistonning yoshlar terma
jamoasi futbolchilari katta yutuqlarga erishdilar. Qatarda Tailand terrna jamoasini
4:0, Qatami 5:4 hisobida yengib, so’ng Janubiy Koreyaga 0:2 hisobida g’alabani
boy berib, futbolchilarimiz chorak finalga yo’l oldi va unda Saudiya Arabistonini

4:0 hisobida mag’lub etdilar. Yarim fmalda o’zbek futbolchilari Yaponiya terma
jamoasi bilan uchrashdilar. Shiddatli va qizg’in o’tgan o’yinning asosiy vaqti 1:1
hisob bilan yakunlandi. 11 metrli zarbalar yo’llashda yaponlar bir oz ustunroq
chiqib, 4:2 hisobida g’olib bo’ldilar. To’rtinchi o’rinni egallagan O’zbekiston
yoshlar terma jamoasi dunyoning eng kuchli 16 jamoasi qatorida maydonga
chiqish imkoniyatini qo’lga kiritdi. Jahon chempionati 2003 yilning dekabr oyida
BAAda bo’lib o’tdi. O’zbekiston fiitbolchilari chiroyli va bahamjihat o’yin
ko’rsatdilar, lekin 1/8 finalga chiqa olmadilar. Biroq, mutaxassislar va ishqibozlar
O’zbekiston terma jamoasi o’yinini yuqori baqoladilar. Uch o’yin davomida ular
o’z tengdoshlari bilan kurash olib bordilar,
lekin Mali jamoasiga (Afrika chempioni) 2:3, Argentina termasiga (ayni
paytda jahon chempioni) 1:2, Ispaniya terma jamoasiga (Yevropa chempioni) 0:1
hisobi bilan g’alabani boy berdilar. Oxirgi yillarda O’zbekiston milliy terma
jamoamiz, yoshlar va o’smirlar terma jamoalari barcha jahon chempionatlarida
ijobiy ishtirok etib kelishmoqda. 2010 yilda Toshkentda bo’lib o’tgan o’smirlar
o’rtasida Osiyo chempionatida terma jamoamiz sharafli 2-o’rin egallab, jahon
chempionatiga yo’llanma oldi. 2011 yilda Qatarda bo’lib o’tgan Osiyo
chempionatida milliy terma jamoamiz 4-o’rin egallashdi. 2011 yili O’zbekistonda
birinchi bor “Nasaf’ jamoasi Osiyo Kubogi sohibi bo’lishdi. 2011 yili Meksikada
bo’lib o’tgan yoshlar o’rtasida jahon chempionatida kuchli sakkizta jamoa safiga
kirishgan. 2012 yilda Eronda bo’lib o’tgan o’smirlar o’rtasida Osiyo
chempionatida terma 14 jamoamiz ilk bor 1-o’rinni egallab, chempionlikka
sazavor bo’lishdi va jahon chempionatiga yo’lanma olindi. 2013 yilda Turkiyada
bo’lib o’tgan yoshlar o’rtasida jahon chempionatida, o’tgan jahon
chempionatidagi natijasini takrorladi, kuchli sakkiztalikka kirishdi.

2.2.Bugungi O’zbek futbolining yutuqlari U-23 terma jamoamiz
Ko’ryapmizki, katta yoshdagi, qolaversa, kichik yoshdagi terma
jamoalarimiz ham xalqaro maydonlarda o’zini ko’rsatib kelishmoqda. Masalan,
birgina 2018-yil Ravshan Haydaydarov boshchiligidagi U-23 terma jamoamiz
Xitoy yashil maydonlarida bo’lib o’tgan Osiyo chempionatida raqiblariga
yetarlicha qarshilik ko’rsata oldi. Ushbu kechgan turnirda yoshlar terma
jamoamiz vakillari guruhning birinchi o’yinida Qatar yoshlar terma jamoasiga 0:1
hisobida imkonyatni boy bergan bo’lsa-da, qolgan ikki o’yinda g’alaba qozonib,
guruhni ikkinchi o’rin bilan yakunladi va keying bosqichga yo’llanmani qo’lga
kiritdi. Pley-off bosqichining chorak va yarim finallarida Yaponiya yoshlar terma
jamoasi 4:0 va Janubiy Koreya yoshlar terma jamoasi 4:1 hisobida mag’lub etildi.
Yakunda finalda O’zbekiston yoshlar terma jamoasi Vyetnam yoshlar terma
jamoasi ustidan qo’shimcha bo’limlarda 2:1 hisobida g’alaba qozondi . Shu
tariqa, O’zbekiston yoshlar terma jamoasi ilk bor 23 yoshgacha bo’lgan o’smirlar
o’rtasi Osiyo chempioni bo’ldi.Bu ham bizning futboldagi yutuqlarimizdan biri
hisoblanadi.
2019-2020-2021-2022-yillarga kelib futbolga bo’lgan qiziqishimiz yanada
ortdi. Yanada qulay imkoniyatlar yaratildi. Bir qancha nomdor murabbiylar ham
ertay-yu kech tinmasdan mehnat qilishdi. Shulardan: Temur Kapadze , Ro’ziqul
Berdiyev , Ravshan Haydarov , Mirjalol Qosimov kabi murabbiylarni sanab
o’tishimiz mumkin. Bu murabbiylarimizning tinim bilmay mehnat qilishi
2023-yilga kelib ham o’z samarasini bermasdan qolmadi. Aynan bu yil yurtimizda
bo’lib o’tgan 2023-yilgi OFK U-20 Osiyo kubogida Ravshan Haydarov
murabbiyligi ostidagi U-20 jamoamiz ajoyib o’yinlari bilan muhlislarimizning
ham yodida qolishdi. Jamoamiz o’zi mezbonlik mazkur turnirda “A” guruhida
o’rin oldi . Ushbu guruhda , Iroq, Indoneziya, Suriya kabi nomdor jamoalar bor
edi. Shunga qaramasdan jamoamiz vakillari ishonchli o’yinlar ko’rsatoldi.
Dastlabki
kechgan uchrashuvda Suriya jamoasi 2:0 hisobida mag’lub etildi. Qolgan

uchrashuvlarda ham jamoamiz ishonchli ochkolarni qo’lga kiritib, guruh o’yinini
muvaffaqiytali yakunladi. Shu tariqa pley-off bosqichining chorak finalida
Avstraliya yoshlar jamoasiga qarshi maydonga chiqishdi. Uchrashuv ajoyib
ruhda kechdi. Jamoalar kuchi teng kelganligi sababli penaltilar seriyasi bo’lib
o’tdi. Va unda jamoamiz vakillari ishonchli g’alabani qo’lga kiritdi. Yarim
finaldagi raqibimiz esa Janubiy Koreya yoshlar terma jamoasi bo’ldi. Ushbu
uchrashuvda ham penatilar seriyasiga yuzlanildi va amalda Fayzullayev,
Makhmadjonov, Abdurahmatovlarning aniq kiritgan gollari evaziga final
bosqichiga yo’llanma qo’lga kiritildi. Finaldagi raqibimiz esa Iroq yoshlar terma
jamoasi bo’ldi. Uchrashuv ajoyib va ko’tarinki ruhda bo’lib o’tdi. Aynan o’sha
uchrashuvni shaxsan mamlakatimiz Prezidentining o’zi ham kuzatib bordi.
Yakunda jamoamizning yetakchi futbolchilaridan biri Rahmonaliyevning
kiritgan goli evaziga jamoamiz ishonchli g’alabani qo’lga kiritdi va kubokni
boshi uzra ko’tardi. Bu g’alaba bilan futbolchilarimiz va futbol ixlosmandlarini
tabriklaymiz.
Quvonarli tomoni shuki, jamoamiz bu natijalari bilan aynan shu yilida
Agentina yashil maydonlarida bo’lib o’tgan U-20 jamoalari o’rtasidagi Jahon
chempionatida ham ishtirok etishdi.Bu natijalarning barchasi bugungi o’zbek
futbolining rivoj topayotgani va yutuqlaridan dalolat beradi.
Yurtimiz futbolining rivojlanishida quyidagilar muhim ro’l o’ynaydi.
1. Futbol akademiyalari: O'zbekistonda futbolning rivojlanishi uchun bir
nechta davlat
va maxsus klublarning akademiyalari faoliyat yuritadi. Bu akademiyalar yosh
futbolchilar uchun to liq tayyorlanish imkonini beradi va ularga katta ligalardaʻ
o ynash imkonini beradi. Ular orasida "Bunyodkor" va "Lokomotiv" klubi
ʻ
akademiyalari katta e'tibor qo'shib turiladi.
4. O'zbekiston Super Ligasi: O'zbekiston futbolda o tkaziladigan eng yuqori
ʻ
darajali klub turniri O zbekiston Super Ligasi hisoblanadi. Bu liga 1992-yilda o z
ʻ ʻ
faoliyatini boshlagan bo'lib, O'zbekistonning eng kuchli klublarining jangiga
shaxsiy jangchilar bilan qatnashish imkonini beradi.

5. Futbol infrastrukturasining rivojlanishi: O'zbekistonda futbolning
rivojlanishi uchun hammasi yirik futbol stadionlari, sport komplekslari va yoshlar
jamoalarini tayyorlashga qaratilgan muhim loyihalar bilan amalga oshirilmoqda.
Bunday infrastrukturani rivojlantirish orqali, futbolning sifatini va
jamoalarimizning ko'rsatkichlarini yanada oshirish maqsadga muvofiqdir.
Bugungi kunda O'zbek futboli maydoniga yangiliklarni takomillashtirish va
futbolning sifatini yanada oshirish uchun harakat qilingmoqda.

XULOSA
Dastlab O zbekiston futbolida amalga oshirilayotgan islohotlar vaʻ
o zgarishlar, qo lga kiritilayotgan sezilarli yutuqlar haqida so z yuritildi. O FA
ʻ ʻ ʻ ʻ
hamda OFK o rtasidagi o zaro hamkorlik munosabatlari ishonch va hurmat asosida
ʻ ʻ
qurilgan ekanligini alohida ta kidlandi.
ʼ
O FA birinchi vitse-prezidenti Ravshan Irmatov Osiyo futbol konfederatsiyasi
ʻ
bilan yaqin hamkorlikda keng ko lamli hamkorlik dasturlari va loyihalarin
ʻ i amalga
oshirilishdan har doim mamnun ekanligini aytdi:
“OFK bilan hamkorligimiz yangi bosqichga chiqayotganidan xursandmiz.
O zbekistonda futbol rivojiga katta e tibor qaratiladi va muxlislar uchun ham
ʻ ʼ
futbol birinchi raqamli sport turi hisoblanadi. Yurtimiz jamoatchiligi Osiyoning bir
nechta muhim turnirlari mezbonligini katta xursandchilik bilan qabul qildi. Bu
tajriba kelajakda qit a miqyosidagi har qanday musobaqalarni yuqori saviyada
ʼ
tashkil etishimizda biz uchun katta imkoniyat taqdim etadi. Bu borada
musobaqalar geografiyasini oshirib bormoqdamiz. Hududlardagi infratuzilma esa
xalqaro standartlarga muvofiqlashtirilyapti. Ishonamizki, keyingi yilning mart
oyida bo lib o tadigan U-20 Osiyo kubogini ham ko tarinki ruh va yuqori saviyada
ʻ ʻ ʻ
o tkazamiz”, dedi Irmatov.
ʻ
O z navbatida Vohid Kardani yurtimizda futbolni rivojlantirish,
ʻ
infratuzilmasini yaxshilash, terma jamoalar uchun zarur sharoitlar yaratish borasida
amalga oshirilayotgan ishlarni yuqori baholab, O zbekiston Osiyoda OFKning eng
ʻ
ishonchli hamkorlaridan ekanini e tirof etdi.
ʼ
Bundan tashqari, suhbat davomida ommaviy futbol, ayollar futboli va
OFKning ta lim yo nalishiga oid loyihalari yuzasidan fikr almashildi. Dasturlarga
ʼ ʻ
o zbekistonlik mutaxassislarni jalb qilish taklifi ilgari surildi. Shuningdek,
ʻ
Markaziy Osiyo mintaqasida futbolni yanada rivojlantirish masalasida ma lumot
ʼ
almashildi.
OFK vakillari o zbekistonlik futbolchilarning xalqaro maydondagi ishtiroklarini
ʻ
yuqori baholab, futzal bo yicha bronza medalini qo lga kiritgan O zbekiston futzal
ʻ ʻ ʻ
milliy terma jamoasi va Jahon chempionati sovrindori O zbekiston amputantlar
ʻ

terma jamoasining natijasini e tirof etdi hamda jamoalarimizga keyingi turnirlardaʼ
ham omad tiladi.
Uchrashuv samimiy va konstruktiv ruhda o tdi va tomonlar hamkorlikni keng
ʻ
qamrovda davom ettirishga kelishib olishdi. OFK vakillarining ikki kunlik tashrifi
davom etmoqda.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 03.11.2020 yil ―Sog’lom turmush
tarzini keng tatbiq etish va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari
to’g’risida gi PF-6099 sonli farmoni‖
2. Mirziyoev SH.M Buyuk kelajagimizni mard oliyjanob xalqimiz bilan birgalikda
quramiz. Tosh 2017
3. Antipov A.V. Maxsus yuqori tezlikda quvvatni shakllantirish balog'at yoshidagi
12-14 yoshli futbolchilarning qobiliyatlari: referat. dis + sham. Ped fanlar. - M.,
2016 .-- 22 b.
4. . Golomazov S, Shinkarenko I. Futbol: Maxsus tayyorgarlik futbolchilar
salomatligi. - M., 2016 .-- 87 b.
5. Golomazov S, Chirva B. Futbol. Tutib olishning analitik naqshlari darvoza.
Ilmiy va uslubiy nashr. 14-son. - M .: RGAFK, 2020 .-- 31 b.
6. Golomazov S.V., Chirva B.G. Futbol nazariyasi va uslubiyati. Texnika o'yinlar.
- M.: "SportakAdemPress", 2021. - 472 b.
7. Petuxov A.V. Shaxsiy texnikani shakllantirish metodikasi yosh
futbolchilarning taktik tayyorgarligi: Dis. + sham. ped fanlar. - M., 2021. - 162 b.
8. Futbolchilarni tayyorlash / jami. tahrirlangan V.I. Kozlovskiy. - M .: FiS,
2021 .-- 173 b.
9. Plon B.I. Futbol maktablarida yangi maktab. - M .: Terra-Sport, 2021 .-- 240 b.
10. Futbolchilarning funktsional tayyorgarligi va uning usullari oshirish. O'quv
qo'llanma. - Volgograd: VGAFK, 2019 .-- 100 b.
Elektron ta`lim resurslari
1. www.sport.uz
2. www.ziyonet.uz
3. www.edu.uz

Futbol o’yinining jahonda paydo bo’lishi va hozirgi taraqqiyoti

Sotib olish