Dokument ma'lumotlari

Narxi 40000UZS
Hajmi 556.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 09 Fevral 2025
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan CHQBT

Sotuvchi

Benjamin Franklin

Ro'yxatga olish sanasi 29 Oktyabr 2024

96 Sotish

Harbiy qism

Sotib olish
2O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI __________________________________ UNIVERSITETI _____________________________FAKULTETI _____________________________YO‘NALISHI _______________________________________ FANIDAN KURS ISHI MAVZU: HARBIY QISM BAJARDI: ________________________ QABUL QILDI: ________________________ Toshkent 202 5 3MUNDARIJA KIRISH ………………………………………………………….…………..…..3 I.BOB. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINI HIMOYA QILISH VA HARBIY XIZMATNI O‘TASH ………………………………………………………..…5 1.1.Harbiy vatanparvarlikga tayyorgarlik…………………………...…………...5 1.2.Harbiy xizmat huquq va majburiyatlari……………………………………...8 II.BOB. HARBIY QASAMIYOD BORASIDAGI HUQUQIY NORMALAR ……………………………….…………………………………..21 2.1.Harbiy qasamyod haqida……………………………………………..……...21 2.2.Harbiy qism borasidagi huquqlar……………………………………………24 XULOSA ………………………………………………………………………..26 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ………………………………………28 4KIRISH Mavzuning dolzarbligi: O‘zbekiston Respublikasi inson huquqlari va erkinliklariga rioya etilishini, jamiyatning ma’naviy yangilanishini, ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirishni, jahon hamjamiyatiga qo‘shilishni ta’minlaydigan demokratik huquqiy davlat va ochiq fuqarolik jamiyati qurmoqda.Inson, uning har tomonlama uyg‘un kamol topishi va farovonligi, shaxs manfaatlarini ro‘yobga chiqarishning sharoitlarini va ta’sirchan mexanizmlarini yaratish, eskirgan tafakkur va ijtimoiy xulq-atvorning andozalarini o‘zgartirish respublikada amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy maqsadi va harakatlantiruvchi kuchidir. Xalqning boy intellektual merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida, zamonaviy madaniyat, iqtisodiyot, fan, texnika va texnologiyalarning yutuqlari asosida kadrlar tayyorlashning mukammal tizimini shakllantirish O‘zbekiston taraqqiyotining muhim shartidir. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi “Ta’lim to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining qoidalariga muvofiq holda tayyorlangan bo‘lib, milliy tajribaning tahlili va ta’lim tizimidagi jahon miqyosidagi yutuqlar asosida tayyorlangan hamda yuksak umumiy va kasb-hunar madaniyatiga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, ijtimoiy-siyosiy hayotda mustaqil ravishda mo‘ljalni to‘g‘ri ola bilish mahoratiga ega bo‘lgan, istiqbol vazifalarini ilgari surish va hal etishga qodir kadrlarning yangi avlodini shakllantirishga yo‘naltirilgandir. Dastur kadrlar tayyorlash milliy modelini ro‘yobga chiqarishni, har tomonlama kamol topgan, jamiyatda turmushga moslashgan, ta’lim va kasb-hunar dasturlarini ongli ravishda tanlash va keyinchalik puxta o‘zlashtirish uchun ijtimoiy-siyosiy, huquqiy, psixologik-pedagogik va boshqa tarzdagi sharoitlarni yaratishni, jamiyat, davlat va oila oldida o‘z javobgarligini his etadigan fuqarolarni tarbiyalashni nazarda tutadi.Bizning kurs ishimizning bugungi kundagi dolzarbligi muhimligi shundaki,yoshlarni kelajakda harbiy vatanparvarlik hamda jasurlik ruhida tarbiyalashni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan. 5Kurs ishining o’rganilganlik darajasi: Ushbu kurs ishi o’rganilishi davomida mavzuga oid eng muhim qonun va hujjatlar atroflicha o’rganib, tahlil qilindi. Ma’lumotlarning aniqlik va ilmiy asoslanganligiga e’tibor berildi. Kurs ishining obyekti: Ushbu kurs ishining obyekti konstitutsiyaviy huquq fanini tadqiq qilish hisoblanadi. Kurs ishining predmeti: Ushbu kurs ishining predmeti O’zbekiston Respublikasini himoya qilish va harbiy xizmatni o’tashning konstitutsiyaviy- huquqiy asoslarini tadqiq qilish va yoritib berishdan iborat Kurs ishining maqsadi va vazifalari: Yoshlarni ertangi kelajakda harbiy vatanparvarlik, jasurlik, sodiqlik, botirlik ruhida tayyorlash, huquqiy va qonuniy meyorlarni amalga oshirish, qonun va huquqlarni o‘rganish, harbiy sohadagi islohotlarni tahlil qilishdan iborat bo’lib hisoblanadi. Kurs ishi mavzusining tarkibiy tuzilishi: Kirish qismi,2 bob, 5 paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar; 6I. BOB.O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINI HIMOYA QILISH VA HARBIY XIZMATNI O‘TASH. 1.1.Harbiy vatanparvarlikga tayyorgarlik.   Vatanni himoya qilish muqaddas burchdir. Ayniqsa,bu burchning qanchalik muhimligi o‘zbek xalqining qoniyu-joniga singib ketgan. Tariximizga nazar soladigan bo‘lsak, Muqanna, Jaloliddin Manguberdi, Sohibqiron Amir Temur hamda Zahiriddin Muhammad Bobur singari bobolarimiz yurt boshiga yov kelgan paytda uni himoya qilish uchun o‘z jonlarini ham ayamay kurashishganligini guvohi bo‘lamiz. Bugungi kunda ham O‘zbekistonda fuqarolar Vatanimiz himoyasi, uning tinchligini hamda ulug‘ ne’mat bo‘lmish mustaqilligimizni asrashi uchun majburiy harbiy xizmat joriy qilingan. Xo‘sh, uning huquqiy asoslari qanday? O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasining 52-moddasida “O‘zbekiston Respublikasini himoya qilish — O‘zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining burchidir. Fuqarolar qonunda belgilangan tartibda harbiy yoki muqobil xizmatni o‘tashga majburdirlar” deb belgilangan norma mavjud. Bu normaning mazmuni shundan iboratki, xarbiy xizmatni o‘tash majburiydir. Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasining 2002 yil 12 dekabrda qabul qilingan “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida” Qonunining 3- moddasida “Umumiy harbiy majburiyat fuqarolarning O‘zbekiston Respublikasini himoya qilishga majburiy harbiy tayyorgarligidan iborat bo‘ladi hamda O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safini to‘ldirishni va ularning rezervini tayyorlashni ta’minlash maqsadida joriy etiladi. Umumiy harbiy majburiyat fuqarolarni harbiy xizmatga tayyorlashni, harbiy xizmatga chaqirishni (kirishni), chaqiruv yoki kontrakt bo‘yicha harbiy xizmat o‘tashni, rezervdagi xizmatni, muqobil xizmatni, harbiy ro‘yxatdan o‘tish qoidalariga rioya etishni, favqulodda vaziyatlarda yoki O‘zbekiston Respublikasiga qarshi harbiy tajovuz bo‘lgan taqdirda aholini muhofaza etish tadbir-choralarini qamrab oladi” deb belgilab qo‘yilgan. 7Mazkur qonunnning 4-moddasida esa harbiy xizmat turlari keltirilgan:muddatli harbiy xizmat; safarbarlik chaqiruvi rezervidagi harbiy xizmat; kontrakt bo‘yicha harbiy xizmat; O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida harbiy xizmatni o‘tagan rezervchilar xizmati. Yuqoridagilardan kelib chiqib aytishimiz mumkinki, Barcha O‘zbekiston fuqarosi yuqorida ko‘rsatilgan harbiy xizmat turlaridan birini o‘tashga majburdir. Oliy Majlis Qonunchilik palatasining Mudofaa va xavfsizlik masalalari 1 qo‘mitasi tomonidan “Konstitutsiya — davlat va huquqning asosi” mavzusida davra suhbati o‘tkazildi. Unda Mudofaa, Ichki ishlar va Favqulodda vaziyatlar vazirliklari, Milliy gvardiya, Davlat xavfsizlik xizmati Chegara qo‘shinlari, Bojxona qo‘mitasi tizimlarida faoliyat olib borayotgan, ijobiy natijalarga erishgan soha ekspertlari hamda “Ijtimoiy fikr” respublika jamoatchilik fikrini o‘rganish Markazi mutaxassislari qatnashdi. Tadbirda Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi doirasida mamlakatimizda harbiy xizmatchilarni, ularning oila a’zolarini har tomonlama qo‘llab-quvvatlash, ularning huquqlari va qonuniy manfaatlarini ta’minlashga qaratilgan o‘zgartirishlarni kiritish orqali qonunchilikni takomillashtirish, ularga keng imkoniyatlar yaratish bo‘yicha amalga oshirilgan islohotlar haqida so‘z bordi. Shuningdek, Yangilangan Konstitutsiyadan kelib chiqib, O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga o‘zgartirishlar kiritish, bir nechta yangi qonunlar loyihalarini ishlab chiqish bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlar holati muhokama qilindi. Ta’kidlanganidek, tinchlik, barqarorlik va millatlararo totuvlik hukm surgan davlat rivojlanadi, yuksaladi, taraqqiy etadi. Shu bois, islohotlarning yangi davrida mamlakatimiz mustaqilligi va suverenitetini mustahkamlash, O‘zbekistonning atrofida xavfsizlik, barqarorlik va ahil qo‘shnichilik muhitini shakllantirish yo‘lida 1 O‘zbekiston Respublikasining Mudofaa doktrinasi. – T. 201 8izchil islohotlar amalga oshirilmoqda. Xususan, Taraqqiyot strategiyasida davlatning mudofaa qobiliyatini yanada mustahkamlash, Qurolli Kuchlarning jangovar shayligini, imkoniyatlari va qobiliyatini kuchaytirish, huquqni muhofaza qiluvchi organlarining yangi qiyofasini shakllantirish va ularning faoliyatini xalq manfaatlari, qadr-qimmati, huquq va erkinliklarini samarali himoya qilishga yo‘naltirish, yoshlarni vatanparvarlik, fuqarolik tuyg‘usi, bag‘rikenglik, qonunlarga, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat ruhida tarbiyalash ustuvor vazifa sifatida belgilangan. Bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida harbiy xizmatni o‘tash tizimini shakllantirish va uning nufuzini oshirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan islohotlar, mamlakatimizda harbiy xizmatchilarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash hamda ijtimoiy himoyasini ta’minlashga qaratilgan qonunchilikni takomillashtirish bo‘yicha samarali ishlar amalga oshirilmoqda. Kuchli ijtimoiy himoya, o‘z navbatida, ularning fidoyilik, burchga sadoqat bilan xizmat qilish, o‘zining professional tayyorgarligini oshirib borishi uchun zamin yaratmoqda. Ko‘rilayotgan chora-tadbirlar tufayli barcha harbiylar qalbida o‘z Vatani bilan faxrlanish va g‘ururlanish hissi yanada ortdi. 2 O‘tgan yili harbiy xizmatchilarning axloqiy-ruhiy tayyorgarligi va jangovar ruhini oshirish konsepsiyasi qabul qilinib, “Vatan tayanchi” bolalar va o‘smirlar harakati tashkil etilgani shubhasiz, yoshlar qalbida vatanparvarlik tuyg‘ularini yuksaltirishga hissa qo‘shmoqda. So‘z olganlar keyingi yillarda mamlakatimiz mudofaa va xavfsizlik tizimi bilan bog‘liq o‘ta muhim qonunlar qabul qilinganini, harbiylarni uy-joy bilan ta’minlash, oila a’zolarini qo‘llab-quvvatlash uchun munosib shart-sharoitlar yaratilayotganligini alohida qayd etishdi. Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat (O zbekistonda) — O zbekistonʻ ʻ 2 . “ZTQT saqlashga oid qo‘llanma”. - T.2005. 9fuqarolarining Qurolli Kuchlar safida xizmat qilishdan iborat faxriy burchi. 1992- yil 3 iyuldagi 12chaqiriq O zbekiston Respublikasi Oliy kengashining 10sessiyasiʻ respublika Qurolli Kuchlarini tuzishda muhim ahamiyatga ega bo ldi. Bu sessiyada ʻ "Mudofaa to g risida", "Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to g risida" ʻ ʻ ʻ ʻ va "Muqobil xizmat to g risida"gi muhim harbiy qonunlar qabul qilindi. Harbiy ʻ ʻ qasamning yangi matni va qasamyod qildirish tartibi, shuningdek, O zbekiston ʻ Respublikasi Prezidentining Mudofaa ishlari vazirligini O zbekiston Respublikasi ʻ mudofaa vazirligiga aylantirish to g risidagi farmoni tasdiklandi. O zbekiston ʻ ʻ ʻ Respublikasi Qurolli Kuchlarini to ldirish "Umumiy harbiy majburiyat va harbiy ʻ xizmat to g risida"gi O zbekiston Respublikasi qonuniga muvofiq amalga ʻ ʻ ʻ oshiriladi. Unga ko ra, harbiy xizmatga yaroqli bo lgan va chaqiruv kuni 18 ʻ ʻ yoshga to lgan O zbekiston Respublikasi fuqarosi bo lmish yigitlar muddatli ʻ ʻ ʻ harbiy xizmatga chaqiriladilar. Xizmatni chaqiruvga binoan o tayotgan oddiy ʻ askar, serjant va starshinalar uchun harbiy xizmat muddati — 18 oy (oliy ma lumotli shaxslar uchun — 12 oy). Harbiy xizmatdan bo shatilgan, shuningdek, ʼ ʻ muddatli harbiy xizmatga chaqirishdan ozod etilgan fuqarolar (salomatligining yomonlashgani tufayli harbiy hisobdan chiqarilganlardan tashqari) zaxiradagilar ro yxatiga olinadilar. Zaxiradagi harbiy xizmatga majburlar yoshiga qarab 3 ʻ darajaga bo linadi. 3daraja chegarasi umuman zaxirada bo lish yoshining chegarasi ʻ ʻ hisoblanadi. Oddiy askarlar, serjant va starshinalar, praporshchiklar va michmanlarning zaxirada bo lish yoshining chegarasi: 1darajadagilar uchun — 35 yoshgacha"; ʻ 2darajadagilar uchun — 45 yoshgacha; 3darajadagilar uchun — 50 yoshgacha. Harbiy xizmatchilar zaxirada bo lish yoshining chegarasiga yetgan bo lsalar yoki ʻ ʻ harbiytibbiy komissiya tomonidan salomatligiga ko ra harbiy xizmatni o tashga ʻ ʻ yaroqsiz deb topilsalar — harbiylar ro yxatidan o chirilgan holda iyete foga ʻ ʻ ʼ chiqariladilar. Hozirgi kunda 12 oy oliy ma'lumotlilar uchun esa 9 oy etib belgilangan. 1.2.Harbiy xizmat huquq va majburiyatlari. 10O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining harbiy xizmatni o‘tash tartibi Qonun hamda O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining harbiy xizmatni o‘tash tartibi to‘g‘risidagi nizom bilan belgilanadi. Harbiy xizmatda bo‘lish yoshining chegarasi: kontrakt bo‘yicha harbiy xizmatni o‘tayotgan oddiy askarlar (matroslar), serjantlar (starshinalar) va kichik ofitserlar uchun — 45 yosh; katta ofitserlar uchun — ellik yosh, polkovniklar (I rang kapitanlari) uchun — 55 yosh; general-mayor, general-leytenant va general-polkovnik harbiy unvonidagi ofitserlar uchun — 60 yosh etib belgilanadi. Harbiy xizmatda bo‘lish yoshi chegarasiga etgan, ilmiy darajasi va ilmiy unvoni, shuningdek egallab turgan lavozimida yuksak kasbiy tayyorgarligi, katta amaliy ish tajribasi bo‘lgan, sog‘lig‘ining holatiga ko‘ra harbiy xizmatni o‘tashga yaroqli harbiy xizmatchilarning xizmat muddati harbiy xizmat nazarda tutilgan vazirliklar va idoralar rahbarlari yoki shunday vakolatlar berilgan boshqa mansabdor shaxslar tomonidan harbiy xizmatda bo‘lish yoshining chegarasidan 5 yilgacha bo‘lgan muddatga uzaytirilishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasining Konstitusiyasining 52-moddasiga ko‘ra O‘zbekiston Respublikasini himoya qilish — O‘zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining burchidir. Fuqarolar qonunda belgilangan tartibda harbiy yoki muqobil xizmatni o‘tashga majburdirlar. “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida”gi Qonunning 6- moddasiga asosan safarbarlik chaqiruvi rezervi (bir oylik harbiy yig‘in)dagi xizmat safiga shaxslar yigirma yetti yoshga to‘lgunga qadar olinadilar va har yilgi harbiy yig‘inlarga jalb etilishlari mumkin, favqulodda vaziyatlar yoki O‘zbekiston Respublikasiga qarshi harbiy tajovuz ro‘y bergan taqdirda esa haqiqiy harbiy xizmatga chaqiriladilar. "Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida"gi Qonunning 22- moddasiga ko‘ra, muddatli harbiy xizmatga hamda safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmatga (bir oylik harbiy xizmat) chaqirilishdan quyidagilar ozod 11etiladilar: 1) salomatligiga ko‘ra harbiy xizmatga yaroqsiz deb topilgan chaqiriluvchilar; 2) yaqin qarindoshlaridan biri (aka-ukasi, opa-singlisi) harbiy xizmatni o‘tash vaqtida halok bo‘lgan yoki vafot etgan chaqiriluvchilar; 3) ro‘yxatdan o‘tgan diniy tashkilotlardan birida diniy rutba egasi bo‘lgan chaqiriluvchilar. Agar tibbiy komissiyasi xulosasiga ko'ra, o'g'lingiz harbiy xizmatga yaroqsiz deb topilsa, bir oylik armiyadan ozod etilishi mumkin. Agar kasalligi 27 yoshgacha tuzalib ketsa, 1 oylik armiyaga borib kelishi kerak. Bu konstitutsiyaviy burchi hisoblanadi. Ammo hech kim majburlashga haqqi yo'q. Mamlakatimizda harbiy xizmat nufuzini yuksaltirish va Qurolli Kuchlarimiz jangovar shayligini yana-da oshirish maqsadida qo shin turlarini yosh vaʻ salohiyatli kadrlar bilan to ldirish, harbiy xizmat o tash uchun qulay sharoitlar ʻ ʻ yaratish, harbiy xizmatchilar va ularning oila a zolari ijtimoiy himoyasini ʼ ta minlash masalalariga alohida e tibor qaratilmoqda. ʼ ʼ “O zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari harbiylari va ularning oila ʻ a zolarini ijtimoiy qo llab-quvvatlashga oid qo shimcha chora-tadbirlar ʼ ʻ ʻ to g risida”gi ʻ ʻ 3 qarorga asosan harbiy xizmatchilarning farzandlari uchun oliy ta lim muassasalari bakalavriatining kunduzgi ta lim yo nalishlariga davlat granti ʼ ʼ ʻ asosida belgilangan umumiy qabul kvotalarining besh foizi miqdorida davlat granti asosidagi qo shimcha qabul kvotalari ajratilmoqda. Shuningdek, harbiy ʻ xizmatchilar va ularning oila-a zolari salomatligini ta minlash bo yicha zarur ʼ ʼ ʻ sharoitlar yaratildi. Uy-joyga muhtoj oilalar belgilangan tartibda uy-joy bilan ta minlanmoqda. ʼ O zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot ʻ va ommaviy kommunikatsiyalar agentligida bo lib o tgan “O zbekiston ʻ ʻ ʻ 3 O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirining 2020 yil 3 martdagi 222 - sonli buyrug‘i “O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi qo‘shinlarida zirhli tank xizmati faoliyatini yuritish tartibi to‘g‘risidagi Nizom”. 12Respublikasi Qurolli Kuchlarida xizmat qilayotgan harbiy 4 xizmatchilar va ularning oila a zolarini ijtimoiy himoyasini ta minlash masalalarini kuchaytirishʼ ʼ yuzasidan olib borilayotgan ishlar” mavzusidagi matbuot anjumanida ham aynan ana shu masalalar atroflicha tahlil qilindi. Unda Mudofaa vazirligi mutasaddilari, kursantlar hamda jurnalistlar ishtirok etdi. “O zbekiston Respublikasi fuqarolarining harbiy xizmatni o tash tartibi ʻ ʻ to g risida”gi nizomga muvofiq ayrim mutaxassisliklar bo yicha lavozimlarga ʻ ʻ ʻ harbiy xizmatchilarni tayinlash territorial tamoyilga asosan amalga oshirilishi belgilandi, – dedi Mudofaa vazirligi Kadrlar bosh boshqarmasi boshqarma boshlig i Shermuhammad Saidahmatov. – Shuningdek, milliy mentalitetimizdan ʻ kelib chiqqan holda oilada bitta o g il bo lib, qolganlari qiz farzand bo lsa ham bu ʻ ʻ ʻ ʻ yigitlarga ota-onasi yashaydigan hududda xizmat qilish imtiyozi, ijobiy tavsiyaga ega, vakant lavozimlari yo qligi sababli berilgan harbiy unvonida xizmat ʻ muddatini kamida ikkitasini o tagan ofitserlarga lavozim bo yicha bir pog ona ʻ ʻ ʻ yuqori turuvchi harbiy unvon berilishi, har yili harbiy xizmatchilarning navbatdagi ta tiliga xizmat yillarining taqvim hisobiga ko ra qo shimcha tarzda 5, 10, 15 ʼ ʻ ʻ sutkalik ta tillar berilishi kabi imtiyozlar yaratildi. ʼ Kuchli ijtimoiy himoya, o z navbatida, ofitser va askarlarimizning fidoyilik, ʻ burchga sadoqat bilan xizmat qilish, o zining professional tayyorgarligini oshirib ʻ borishi uchun zamin yaratmoqda. Ko rilayotgan kompleks chora-tadbirlar ʻ natijasida Vatan himoyachilarining harbiy xizmatga bo lgan yondashuvi tubdan ʻ o zgardi, harbiy qismlarda mas uliyat va intizom mustahkamlandi, barcha ʻ ʼ harbiylar qalbida o z Vatani bilan faxrlanish va g ururlanish hissi yana-da ortdi. ʻ ʻ Fuqarolarimiz О‘zbekiston Respublikasining "Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat tо‘g‘risida"gi Qonuni talablariga muvofiq harbiy xizmatni о‘taydilar. Aholi murojaatlari bilan ishlash jarayonida farzandlarining harbiy xizmatga olinmagani tо‘g‘risidagi yoxud harbiy xizmatga borishi uchun yordam berishni 5 sо‘rab yozilgan arizalarga ham duch kelinadi. Yaqin о‘tmishga nazar 4 O‘zbekiston Respublikasining Mudofaa doktrinasi. – T. 201 5 . “ZTQT saqlashga oid qo‘llanma”. - T.2005. 13tashlasak, bir vaqtlar ikki yoki uch yillik xizmatga bormagan yigitlar bо‘lmagani, keyinchalik harbiy xizmatga borishni istamovchilar kо‘paygani, bugungi kunda esa harbiy xizmatga olinmaganidan shikoyat qiluvchilar soni oshganining guvohi bо‘lamiz. Xо‘sh, harbiy xizmatga chaqiriluvchilarni tanlab olish tartibi qanday? Bu borada 2019 yil 9 aprelda Vazirlar Mahkamasining "Chaqiriluvchilarni tanlab olish tartibi tо‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida"gi 291-sonli qarori qabul qilinib, Chaqiriluvchilarni tanlab olish tartibi tо‘g‘risidagi nizom tasdiqlanganini qayd etish joiz. Nizom asosida chaqiriluvchilarni harbiy-texnika mutaxassisliklari bо‘yicha tayyorgarlikka jalb etish va О‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safidagi muddatli harbiy xizmatni о‘tash uchun tanlab olish tartibi belgilandi. Shuningdek, Nizomning 1-ilovasida belgilangan tarkibda tuman (shahar) hokimining qarori bilan tuziladigan Chaqiriluvchilarning umumjismoniy tayyorgarlik darajasini baholash, ular bilan kasbiy tanlov hamda yakka tartibda suhbat о‘tkazish bо‘yicha kengashni tuzish tartibi va 2-ilovaga muvofiq Chaqiriluvchilarni tanlab olish tadbirlarining sxemasi belgilab berildi. Chaqiriluvchilarni tanlab olish tadbirlarining sxemasida bosqichlar, tadbirlar, mas’ullar va muddatlar kо‘rsatiladi. Fuqarolarning о‘zini о‘zi boshqarish organlari faoliyatini muvofiqlashtirish bо‘yicha tuman (shahar) kengashi raisining birinchi о‘rinbosari - Tanlov kengashiga raislik qiladi. Tuman (shahar) xalq ta’limi bо‘limi mudiri о‘rinbosari, "Nuroniy" О‘zbekiston faxriylarining ijtimoiy faoliyatini qо‘llab-quvvatlash jamg‘armasi vakili, О‘zbekiston yoshlar ittifoqining hududiy kengashi vakili, tuman (shahar) ichki ishlar organlari boshliqlarining yoshlar masalalari bо‘yicha о‘rinbosarlari, umumiy о‘rta ta’lim muassasalarining chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fani о‘qituvchilari va chaqiriluvchilarning ota-onalaridan vakillar - tanlov kengashi a’zoligiga kiritiladi. Tanlov kengashi a’zolarining ish joyi, lavozimi va о‘rtacha oylik ish haqlari tanlovga jalb qilingan vaqt mobaynida tо‘liq saqlanadi. 14Tuman (shahar) hokimining qarori bilan chaqiriluvchilarni tanlab olish tartiblarini tashkil etish, suhbat о‘tkazish joylari belgilanadi. Harbiy xizmatga yaroqli bо‘lgan chaqiriluvchilar rо‘yxati tuman (shahar) mudofaa ishlari bо‘limlari tomonidan shakllantiriladi. Chaqiriluvchilar tanlovda bir yilda faqat bir marta ishtirok etishi mumkin. Tuman (shahar) chaqiruv komissiyalari Tanlov kengashi tomonidan berilgan tavsiya asosida chaqiriluvchilarni harbiy-texnika mutaxassisliklari bо‘yicha tayyorgarlikka jalb etish yoki muddatli harbiy xizmatga chaqirish haqida qaror qabul qiladi. Nizom talablari asosida tanlov chaqiruv yilidan avvalgi yilning 10 avgustidan chaqiruv yilining 10 fevraliga qadar о‘tkaziladi. Tanlov О‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligining umumiy rahbarligi ostida tashkil etiladi va amalga oshiriladi. Tanlovga chaqirish muddatini kechiktirish va chaqirilishdan ozod etish huquqiga ega bо‘lmagan, sog‘ligining holati bо‘yicha harbiy xizmatni о‘tashga yaroqli bо‘lgan fuqarolar yashash joyidagi tuman (shahar) mudofaa ishlari bо‘yicha bо‘limlarga murojaat qilishlari kerak. Tanlovga fuqarolik pasportlari asosida kiritiladi. Tanlovda chaqiriluvchilarning qaysi jihatlariga e’tibor qaratilishi kо‘pchilik uchun qiziq. Birinchidan, tegishli normativlarni qabul qilish orqali umumjismoniy tayyorgarlik darajasi kо‘riladi. Bu jarayonda turnikka tortilish, 100 va 3000 metrga yugurish baholanadi. Turnikka 12 marotabadan kо‘p tortilsa a’lo, 7 marotabagacha tortilsa qoniqarsiz, 100 metrga 14 soniyada yugurib borsa a’lo, 15,1 soniyadan oshiq vaqtda yugurib borsa qoniqarsiz, 3000 metrga 12,40 daqiqa ichida yugurib borsa a’lo, 14 daqiqadan oshiq vaqtda yugurib borsa qoniqarsiz va tegishli tartibda yaxshi, qoniqarli baholarni oladi. Bitta qoniqarsiz baho olgan chaqiriluvchi umumjismoniy tayyorgarlik normativlarini topshira olmagan hisoblanadi, normativlarni takroran topshirishga ruxsat berilmaydi. Baholar qaydnomasi Tanlov kengashi a’zolari hamda chaqiriluvchi tomonidan imzolanadi. Umumjismoniy tayyorgarlik normativlarini topshirmagan chaqiriluvchilar kasbiy tanlov tadbirlariga qо‘yilmaydi. 15Ikkinchidan, kompyuterdan foydalangan holda beriladigan savollarga tо‘g‘ri javoblarni belgilash yо‘li bilan о‘tkaziladigan kasbiy tanlov 25 nafar chaqiriluvchiga mо‘ljallangan kompyuter xonalarida о‘tkaziladi. Savollar О‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan tuzilib, kompyuterga joylashtiriladi. Savollarning soni 60 tani tashkil qilib, ularga javob berish uchun 1 soat 30 daqiqa vaqt beriladi. Kasbiy tanlov boshlanganda, xonada faqat tanlov kengashi a’zolari bо‘lishi mumkin.Kasbiy tanlov о‘tkaziladigan xonaga kitoblar va uyali telefonlar olib kirish mumkin emas. Savol-javoblarning yakuniy bahosi avtomatik tarzda kompyuter monitorida kо‘rinadi. Ota-onalar ham bu jarayonni kuzatib borishi mumkin. 56-60 ta savolga tо‘g‘ri javob uchun a’lo, 51-55 ta savolga tо‘g‘ri javob uchun yaxshi, 46-50 ta savolga tо‘g‘ri javob uchun qoniqarli va 45 ta hamda undan kam savolga tо‘g‘ri javob uchun qoniqarsiz baho qо‘yiladi. Baholar qaydnomada rasmiylashtirilib, Tanlov kengashi a’zolari va chaqiriluvchilar tomonidan imzolanadi. Kasbiy tanlovni takroriy topshirishga hamda qoniqarsiz baho olganlar yakka tartibda о‘tkaziladigan suhbatga qо‘yilmaydi. Uchinchidan, yakka tartibda suhbat о‘tkazish xonasi videokuzatuv kameralari bilan jihozlangan bо‘lishi kerak. Bu bilan suhbat jarayonining shaffofligi va ochiqligi ta’minlanadi. Yakka tartibda suhbat о‘tkazish - О‘zbekiston tarixi, Amir Temur (tuzuklari) va boshqa ulug‘ ajdodlarimizning hayoti va faoliyatiga oid bilimlarni aniqlash orqali amalga oshiriladi. Suhbat kollegial prinsip bо‘yicha Tanlov kengashi tomonidan о‘tkaziladi. Suhbat jarayonida chaqiriluvchining harbiy xizmatga borishdan maqsadi, yetakchilik fazilatlari, aqliy qobiliyati va boshqa xususiyatlariga aniqlik kiritiladi. Suhbat yakunida Tanlov kengashi a’zolari tomonidan qabul qilingan qarorga muvofiq tavsiya rasmiylashtiriladi. Ushbu tavsiya Tanlov kengashi a’zolari tomonidan imzolanib, chaqiriluvchi tomonidan ham tanishganligi tо‘g‘risida imzo qо‘yiladi. Tanlov natijasidan norozi bо‘lgan chaqiriluvchi natija e’lon qilingandan uch ish kuni davomida apellyatsiya komissiyasiga yozma ravishda murojaat qila oladi. 16Apellyatsiya murojaatlarini kо‘rib chiqish uchun viloyat hokimining yoshlar siyosati, ijtimoiy rivojlantirish va ma’naviy-ma’rifiy ishlar bо‘yicha о‘rinbosarlari rahbarligida viloyat xalq ta’limi boshqarmasi, "Nuroniy" О‘zbekiston faxriylarining ijtimoiy faoliyatini qо‘llab-quvvatlash jamg‘armasi, fuqarolarning о‘zini о‘zi boshqarish organlari va О‘zbekiston yoshlar ittifoqining hududiy kengashi vakillaridan iborat apellyatsiya komissiyasi tashkil etiladi. Mazkur komissiya apellyatsiya shikoyatini ikki ish kuni ichida chaqiriluvchi ishtirokida kо‘rib chiqishi kerak. Apellyatsiyani kо‘rib chiqish natijasi bо‘yicha bayonnoma tuzilib, komissiya raisi va a’zolari tomonidan imzolangach, bayonnomadan kо‘chirma chaqiriluvchiga topshiriladi. Apellyatsiya komissiyasining bayonnomasi ustidan yuqori turuvchi organga yoki sudga shikoyat qilish mumkin. Tanlov natijalariga oid hujjatlar ikki yil davomida tuman (shahar) mudofaa ishlari bо‘limlarida saqlanadi. О‘zbekiston Respublikasini himoya qilish - О‘zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining muqaddas burchi ekanligi Konstitusiyamizda belgilab qо‘yilgan. Bu burchni bajarishga intilish maqtovga loyiq va shu sabab bu borada yoshlarga kо‘maklashish, harbiy xizmatga chaqiriluvchilarni tanlab olishda odillik, oshkoralik prinsiplariga qat’iy rioya qilish kerak. Vazirlar Mahkamasining bu boradagi qarori shu ezgu maqsadga qaratilgani bilan ahamiyatlidir. O‘zbekiston Respublikasining «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi 6 Qonuni. Umumiy harbiy majburiyat tushunchasi va uning mohiyati. Harbiy xizmat turlari Mamlakatda olib borilayotgan islohotlarni yanada takomillashtirish Respublika Qurolli Kuchlarida ham muhim o‘zgarishlar qilishga sabab bo‘ldi. Chunonchi, 2002-yil 12-dekabrda qabul qilingan yangi tahrirdagi «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi Qonunni ko‘rish mumkin. Unga binoan, Qonun fuqarolarning O‘zbekiston Respublikasini himoya 6 O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirining 2020 yil 3 martdagi 222 - sonli buyrug‘i “O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi qo‘shinlarida zirhli tank xizmati faoliyatini yuritish tartibi to‘g‘risidagi Nizom”. 17qilishga majburiy harbiy tayyorgarligidan iborat bo‘ladi hamda O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safini to‘ldirishni va ularning rezervini tayyorlashni ta’minlash maqsadida joriy etiladi. Umumiy harbiy majburiyat fuqarolarni harbiy xizmatga tayyorlashni, harbiy xizmatga chaqirishni (kirishni), chaqiruv yoki kontrakt bo‘yicha harbiy xizmat o‘tashni, rezervdagi xizmatni, muqobil xizmatni , harbiy ro‘yxatdan o‘tish qoidalariga rioya etishni, favqulodda vaziyatlarda yoki O‘zbekiston Respublikasiga qarshi tajovuz bo‘lgan taqdirda, aholini muhofaza etish chora-tadbirlarini qamrab oladi. «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi Qonunga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasining quyidagi fuqarolari, xususan: -harbiy xizmatga chaqiriladigan va tuman (shahar) chaqiruv uchastkalarida qayd etilgan shaxslar — chaqiriluvchilar; -haqiqiy harbiy xizmatdagi shaxslar — harbiy xizmatchilar; -Qurolli Kuchlarning rezervi yoki zaxirasidagi shaxslar — harbiy xizmatga majburlar ; -turli sabablarga ko‘ra, harbiy ro‘yxatga olinmagan yoki harbiy ro‘yxatdan chiqarilgan, shu jumladan, iste’fodagi shaxslar — harbiy xizmatga majbur bo‘lmagan shaxslar,deb ataladi. Umumiy harbiy majburiyat O‘zbekiston Respublikasi hududida doimiy yoki vaqtincha yashayotgan chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarga tatbiq etilmaydi. Harbiy xizmatga birinchi marta chaqirilgan yoki ixtiyoriy ravishda (kontrakt bo‘yicha) kirgan fuqarolar O‘zbekiston Respublikasi xalqi va Prezidentiga sodiqlik to‘g‘risida Harbiy qasamyod qabul qiladilar. Muqaddam harbiy qasamyod qabul qilmagan harbiy xizmatga majburlar yig‘inlarga jalb etilganlarida yoki safarbarlik bo‘yicha chaqirilganlarida, harbiy qasamyod qabul qiladilar. Harbiy xizmat O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining Qurolli Kuchlar safida umumiy harbiy majburiyatni bajarish borasidagi davlat xizmatining alohida turidir. «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi Qonunga binoan, harbiy xizmatning quyidagi turlari joriy etilgan: — muddatli harbiy xizmat; 18— safarbarlik chaqiruvi rezervidagi harbiy xizmat ; — kontrakt bo‘yicha harbiy xizmat; — O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida harbiy xizmatni o‘tagan rezervchilar xizmati. Tinchlik davrida oddiy askarlar va serjantlar tarkibi lavozimlarida muddatli harbiy xizmatga, shuningdek, safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmatga o‘n sakkiz yoshdan yigirma yetti yoshgacha bo‘lgan, salomatligiga ko‘ra, Qurolli Kuchlar safida harbiy xizmatni o‘tashga yaroqli erkak fuqarolar chaqiriladi. Muddatli harbiy xizmatda chaqirilishi yoshidagi fuqarolarning oddiy askarlar va serjantlar tarkibi lavozimlarida, shuningdek, muqaddam harbiy xizmatni o‘tamagan ofitserlarning qonun hujjatlarida belgilangan muddat mobaynida Qurolli Kuchlar safidagi majburiy xizmatdir. Muddatli harbiy xizmat muddatlari kalendar hisobida: -muddatli harbiy xizmatni oddiy askarlar va serjantlar tarkibi lavozimlarida o‘tayotgan harbiy xizmatchilar uchun – o‘n ikki oy(oliy ma’lumotli shaxslar uchun — to‘qqiz oy); -muddatli harbiy xizmatni chaqiruv bo‘yicha ofitserlar tarkibi lavozimlarida o‘tayotgan ofitserlar uchun to‘qqiz oy qilib belgilandi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan 2002-yil 12-dekabrda yangi qabul qilingan «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi Qonunga asosan , fuqarolarning muddatli harbiy xizmatga hamda safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmatga chaqirilishi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga asosan, yiliga ikki marta: aprel-may va oktabr-noyabr oylarida o‘tkazilib kelingan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 20-noyabrdagi «Fuqarolarning O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarida muddatli harbiy xizmatni o‘tash shart-sharoitlarini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Farmoniga binoan, O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarini yanada takomillashtirish maqsadida yiliga bir marta — fevral-mart oylarida chaqirilish belgilandi. Fuqarolarni chaqiruv uchastkalarida qayd etish. Fuqarolarning harbiy ro‘yxatdan o‘tish bo‘yicha majburiyatlari. Harbiy xizmatga chaqirilish muddatini 19kechiktirish. Harbiy xizmatga chaqirilishdan ozod etish O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori chaqiruv boshlanishiga kamida bir oy qolganida, ommaviy axborot vositalarida e’lon qilinadi. Prezidentning qarori e’lon qilinganidan keyin chaqiriluvchilar, jumladan, vaqtincha ro‘yxatda turgan chaqiriluvchilar chaqiruv qog‘ozida ko‘rsatilgan muddatda chaqiruv punktida hozir bo‘lishi shart. Muddatli harbiy xizmatni yoki safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmatni o‘tamagan va harbiy ro‘yxatda turmagan chaqirilish yoshidagi fuqarolar , shuningdek, doimiy turar joyidan vaqtinchalik boshqa joyga jo‘nab ketgan va o‘sha yerda harbiy ro‘yxatda turmagan chaqiriluvchilar mudofaa ishlari organlarida hozir bo‘lishi shart. O‘n sakkiz yoshga to‘lgan va yoshi o‘n sakkizdan oshgan chaqiriluvchilarning harbiy ro‘yxatdan turish joyini o‘zgartirishiga O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining navbatdagi chaqiruv to‘g‘risidagi qarori e’lon qilingunga qadar yo‘l qo‘yiladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori e’lon qilingandan keyin chaqiriluvchilar harbiy ro‘yxatda turish joyini faqat quyidagi hollarda o‘zgartirishi mumkin: — boshqa ishga o‘tkaziladigan bo‘lsa; — yangi turar joyiga ko‘chib o‘tgan bo‘lsa; — ta’lim muassasasiga o‘qishga kirgan va ta’lim olishni davom ettirish uchun ketayotgan bo‘lsa. Ushbu ko‘rsatilgan asoslarning mavjudligi mudofaa ishlari organiga taqdim etiladigan hujjatlarda tasdiqlanishi lozim. Fuqarolar mudofaa ishlari organlari tomonidan belgilangan muddatlarda chaqiruv uchastkalarida hozir bo‘lmaganda, quyidagilar uzrli sabab hisoblanadi: -fuqaroning chaqiruv uchastkasiga kelishiga imkon bermagan kasalligi; - yaqin qarindoshining (otasi, onasi, aka-ukasi, opa-singlisi, xotini, bolasi) vafot etganligi yoki og‘ir kasalligi; -fuqaroga bog‘liq bo‘lmagan holda uning chaqiruv uchastkasiga kelishiga imkon bermagan tabiiy ofat yoki boshqa holatlar. Hozir bo‘lmaganlik sabablari tegishli hujjatlar bilan tasdiqlanishi lozim. Òinchlik davrida quyidagi fuqarolar muddatli harbiy xizmatga chaqirilmaydi: 1) chaqiriluvchining ota-onasi mehnatga qobiliyatsiz bo‘lib, ularni boqish shart 20bo‘lgan mehnatga qobiliyatli voyaga yetgan boshqa o‘g‘li bo‘lmasa; 2) chaqiriluvchining mehnatga qobiliyatli yolg‘iz onasi yoki otasi bo‘lib, ularning qaramog‘ida o‘n olti yoshga to‘lmagan ikki va undan ortiq farzandi bo‘lgani holda mehnatga qobiliyatli voyaga yetgan boshqa o‘g‘li bo‘lmasa; 3) chaqiruv kunida chaqiriluvchining tug‘ishgan aka-ukalaridan biri muddatli harbiy xizmatni o‘tayotgan bo‘lsa; 4) chaqiriluvchining onasiz tarbiyalanayotgan voyaga yetmagan bir farzandi bo‘lsa; 5) chaqiriluvchining birinchi yoki ikkinchi guruh nogiron xotini va voyaga yetmagan ikki va undan ortiq farzandi bo‘lsa; 6) ishi yuzasidan surishtiruv yoki dastlabki tergov olib borilayotgan yoki jinoyat ishi sudda ko‘rilayotgan shaxslar. Chaqiriluvchini uning ota-onasi vafot etganligi, ular uzoq muddat betobligi munosabati bilan yoki boshqa uzrli sabablarga ko‘ra, kamida besh yildan buyon o‘z qaramog‘ida saqlayotgan shaxslar uning ota-onasiga tenglashtiriladi. Umumta’lim maktablarida , akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida, shuningdek, oliy ta’lim muassasalarida kunduzgi o‘qishda tahsil olayotgan talabalar o‘qishni davom ettirishlari uchun ularning chaqirilish muddati o‘qishni tamomlagunlariga qadar kechiktiriladi. Òa’lim muassasalaridan o‘qishdan chiqarilgan shaxslar 7 chaqirilish muddatini kechiktirish huquqidan mahrum bo‘ladilar. Chaqirilish muddatini kechiktirish asoslarini yo‘qotgan chaqiriluvchilar, shuningdek, «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi Qonunga muvofiq, chaqirilish muddatini kechiktirish huquqiga yoxud chaqirilishdan ozod etish uchun asoslarga ega bo‘lmagan va turli sabablarga ko‘ra, muddatli harbiy xizmatga yoki safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmatga chiqarilmagan shaxslar chaqirilish kuni yigirma yeti yoshga to‘lgunga qadar, Qurolli Kuchlar safiga navbatdagi chaqiruv paytida chaqiriladilar. Òinchlik davrida muddatli harbiy xizmatga hamda safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmatga chaqirilishdan quyidagilar ozod etiladi: 1) salomatligiga ko‘ra, harbiy xizmatga yaroqsiz, deb topilgan chaqiriluvchilar ; 7 O‘zbekiston Respublikasining Mudofaa doktrinasi. – T. 201 212) yaqin qarindoshlaridan biri (aka-ukasi, opa-singlisi) harbiy xizmatni o‘tash vaqtida halok bo‘lgan yoki vafot etgan chaqiriluvchilar; 3) ro‘yxatdan o‘tgan diniy tashkilotlardan birida rutba egasi bo‘lgan chaqiriluvchilar. Yuqorida ko‘rsatilgan shaxslar o‘z roziliklari bilan harbiy xizmatga chaqirilishlari mumkin. Jinoiy javobgarlikka tortilgan, shuningdek, sudlanganlik holati tugallanmagan yoki sudlanganligi olib tashlanmagan fuqarolar harbiy xizmatga chaqirilmaydi. O‘zbekiston Respublikasida harbiy xizmat talablariga javob beruvchi quyidagi fuqarolar ixtiyoriy ravishda (kontrakt bo‘yicha): -o‘ttiz yoshgacha bo‘lgan, harbiy hisobdagi ixtisoslik bo‘yicha tegishli kasbiy tayyorgarlik ko‘rmagan harbiy xizmatga majburlar va ayollar — oddiy askarlar tarkibi lavozimlariga harbiy xizmatga ; -muqaddam kontrakt bo‘yicha harbiy xizmatni o‘tagan oddiy askarlar va serjantlar tarkibidagi qirq yoshgacha bo‘lgan harbiy xizmatga majburlar, shuningdek, muddatli harbiy xizmatni yoki safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmatni o‘tagan va harbiy hisobdagi ixtisoslik bo‘yicha tegishli kasbiy tayyorgarlikka ega o‘ttiz yoshgacha bo‘lgan harbiy xizmatga majburlar — oddiy askarlar va serjantlar tarkibi lavozimlariga harbiy xizmatga; - o‘ttiz yoshgacha bo‘lgan harbiy xizmatga majbur ayollar — oddiy askarlar va serjantlar tarkibi lavozimlariga harbiy xizmatga; -o‘n yetti yoshdan yigirma bir yoshgacha bo‘lgan fuqarolar, shu jumladan, o‘qishga qabul qilingan yili o‘n yetti yoshga to‘ladigan fuqarolar, shuningdek, harbiy ta’lim muassasalarida o‘qish istagini bildirgan, ofitserlar tarkibi harbiy unvonlariga ega bo‘lmagan, o‘n sakkiz yoshdan yigirma besh yoshgacha bo‘lgan harbiy xizmatchilar va harbiy xizmatga majburlar — harbiy ta’lim muassasalarining kursantlari tariqasida harbiy xizmatga; -qirq yoshgacha bo‘lgan rezervdagi va zaxiradagi ofitserlar — ofitserlar tarkibi lavozimlariga harbiy xizmatga kiradilar. Fuqarolar harbiy xizmat nazarda tutilgan vazirlik , Davlat qo‘mitasi va idora bilan harbiy xizmatni o‘tash to‘g‘risida kontrakt 22tuzadilar. II. BOB.HARBIY QASAMIYOD BORASIDAGI HUQUQIY NORMALAR 2.1.Harbiy qasamyod haqida. Harbiy qasamyod - qurolli kuchlar safiga kirayotgan har bir fuqaroning Konstitutsiya va qonun talablariga binoan Vatanni himoya qilishdek muqaddas burchni bajarishga beradigan tantanali va dasi (qasami). Aksariyat davlatlar qurolliʼ kuchlarida qadimdan mavjud. Xususan, Harbiy qasamyod qabul qilish o tmishda ʻ Mahmud G aznaviy, Amir Temur armiyalarida ham bo lgan. Harbiy qasamyod ʻ ʻ 23mazmuni xalqning urf-odatlari, an analari bilan bog liq.ʼ ʻ Harbiy qasamyod davlat nuqtai nazaridan Vatanni munosib himoya qilish bo yicha harbiy xizmatchiga qo yiladigan asosiy talablarni mujassam etadigan ʻ ʻ huquqiy hujjatdir. Harbiy qasamyod qurolli kuchlarda harbiy intizomni mustahkamlash, uyush-qoqlik va harbiy xizmatchilarda vatanparvarlik hissiyotlarini uyg otishda katta rol o ynaydi. ʻ ʻ Huquqiy nuqtai nazardan Harbiy qasamyod harbiy xizmatchi asosiy majburiyatlarining qisqacha, lo nda ifodasi. Bu — mustaqil Vatanimiz, uning ʻ suvere-niteti va hududiy yaxlitligini himoya qilish bo yicha haqiqiy jangovar hara- ʻ katlar jarayonida yoki tinchlik davrida turli sharoitlardagi jangovar o quvlarda ʻ askar ruhiyati, vatanpar-varlik hissiyoti, Vatan oldidagi burchlarining o ziga xos ʻ jamlangan ifodasidir. Ijtimoiysiyosiy nuqtai nazardan u jangchilarni Vatanga fidokorona xizmat qilishga, harbiy burchga sadoqatli bo lishga o rgatadi va o zida xalqimizning eng ʻ ʻ ʻ oliy fazi-latlarini, yuksak vatanparvarlik tuyg ularini, buyuk ajdodlar an analari ʻ ʼ hamda vasiyatlariga sodiklikni mujassam etadi. O zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari Harbiy qasamyod matni ʻ respublika Oliy Kengashining 1992-yil 3-iyuldagi 12-chaqiriq 10-sessiyasida qabul 24qilingan. Harbiy xizmatga chaqirilgan yoshlar harbiy nizomlar talablari, qurol- yarog lar bilan muomala qilish tartiblari, Harbiy qasamyod, harbiy qism bay-rog iʻ ʻ va harbiy intizomning ahamiya-tini o quv dasturlari orqali o rgangach, tantanali ʻ ʻ vaziyatda Harbiy qasamyod qabul qiladilar. O zbekiston Respublikasining 1-marta harbiy xizmatga qabul qilingan ʻ yoxud harbiy xizmatni o tamagan va 1-marta yig inlarga chaqirilgan fuqarosi ʻ ʻ harbiy qismning jangovar bayrog i oldida harbiy qasamyodni qabul qiladi. Bunda ʻ qasamyod qabul qiluvchi safdan chiqib matnni ovoz chiqarib o qiydi va maxsus ʻ ro yxatdagi familiyasi qarshisidagi bandga imzo chekadi va o z o rniga borib ʻ ʻ ʻ turadi. Qism komandiri shaxsiy tartibni Harbiy qasamyod qabul qilinishi bilan tabrik-lagach, orkestr O zbekiston Respublikasi Davlat madhiyasini ijro etadi va ʻ harbiy qism tantanali marsh bilan yurib o tadi. ʻ Harbiy xizmatchilarning harbiy guvohnomasi va hisob-kitob varaqasida harbiy qism shtabining boshlig i tomonidan Harbiy qasamyod (kun, oy, yil) qabul qilgani ʻ qayd etib qo yiladi. ʻ Dastlab harbiy qasamyod matni Oliy Majlisning 3.07.1992 yildagi 648-XII- son qarori bilan tasdiqlangan. Uni o tkazish marosimi esa O zbekiston ʻ ʻ Respublikasi Qurolli Kuchlarining Ichki хizmat nizomiga 1-ilova bilan tartibga solingan. « Umumiy harbiy majburiyat va harbiy хizmat to g risida ʻ ʻ »gi Qonun kuchga kirishi bilan Oliy Majlisning 3.07.1992 yildagi «Harbiy qasamyod to g risida»gi ʻ ʻ 648-XII-son qarori o z kuchini yo qotgan (2002 yilda), uning matni esa ochiq ʻ ʻ manbalarda keltirilmagan. Qonunga kiritilgan variant avvalgisidan deyarli farq qilmaydi va quyidagicha bayon etilgan: «Men, (familiyasi, ismi, otasining ismi), O zbekiston Respublikasi Qurolli ʻ Kuchlari safiga kirar ekanman, O zbekiston Respublikasini himoya qilishga, ʻ хalqimga, Prezidentimga sodiq bo lishga tantanali ravishda qasamyod qilaman. ʻ 25O zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini va qonunlarini muqaddasʻ bilib, ularga rioya etishga, harbiy nizomlarni, komandirlar va boshliqlarning buyruqlarini so zsiz bajarishga, harbiy intizomga qat’iy rioya qilishga, halol, jasur ʻ va sergak jangchi bo lishga qasamyod qilaman. ʻ So nggi nafasim qolguncha o z Vatanimning sadoqatli farzandi bo lib ʻ ʻ ʻ qolishga, harbiy хizmatning butun mashaqqati va qiyinchiliklarini sabot bilan yengishga, davlat sirini va harbiy sirni saqlashga ajdodlarim ruhi oldida qasamyod qilaman. Jonajon O zbekistonimning nurli istiqboli uchun uning davlat manfaatlari va ʻ mustaqilligining munosib himoyachisi bo lishga qasamyod qilaman. ʻ Agar men ushbu tantanali qasamyodimni buzsam, qonunlarda belgilangan eng og ir jazoga va хalqimning nafratiga mubtalo bo lay». ʻ ʻ Harbiy qasamyod harbiy qismning jangovar bayrog i oldida qabul qilinishi ʻ alohida belgilangan. Kichik ofitserlar (leytenant, katta leytenant, kapitan, kapitan- leytenant) uchun хizmat yoshining chegarasi 43 yoshdan 45 yoshga oshirildi (ya’ni 2 yilga) . Endi u oddiy askarlar (matroslar) va serjantlar (starshinalar) uchun belgilangan yosh chegarasi bilan bir хil bo ldi. ʻ Barcha katta ofitserlar (mayor, podpolkovnik, polkovnik, 3, 2 va 1- darajadagi kapitanlar) uchun pensiya yoshi 50 yoshni tashkil etadi. Ilgari mayorlar, podpolkovniklar hamda 3 va 2-darajadagi kapitanlar 45 yoshda pensiyaga chiqar edilar. Endi bu 5 yil keyinga ko chirildi. ʻ Generallar tarkibidagilarning eng yuqori yoshi avvalgidek qoldi – 60 yoshgacha. Tegishincha, rezerv safida bo lish yoshiga o zgartirishlar kiritildi. ʻ ʻ Ya’ni barcha darajadagi ofitserlarning ko proq qismi Qurolli Kuchlarning jangovar ʻ qo shilmalari va qismlari, jangovar ta’minot bo linmalari safini urush davrida ʻ ʻ taqozo etiladigan shtatlar darajasiga qadar to ldirish uchun rezervda turadilar. ʻ 26Ya’ni urush bo lmagan davrda jangovar bo linmalarga safarbar qilinishlariʻ ʻ mumkin. Ikkinchi toifali rezervda esa yoshi ulug roq kichik ofitserlar turadilar. Ushbu ʻ toifadagi rezerv Qurolli Kuchlarning qismlari 8 hamda ichki va teхnik ta’minot bo linmalarini urush davrida taqozo etiladigan shtatlar darajasiga qadar to ldirish ʻ ʻ uchun, favqulodda vaziyatlar ro y bergan yoki O zbekiston Respublikasiga qarshi ʻ ʻ harbiy tajovuz yuzaga kelgan taqdirda urush davri taqozo etadigan tuzilmalarni kuchaytirish uchun mo ljallangan. Masalan, urush boshlangan taqdirda ular ʻ ilgarigidek 45 yoshgacha emas, balki 50 yoshgacha chaqirilishi mumkin. 2.2.Harbiy qism borasidagi huquqlar. Ma’lumki, harbiy qo‘shilmalar, qismlar va bo‘linmalarning komandirlari va ularning qurol-aslaha bo‘yicha o‘rinbosarlarining har tomonlama nazariy tayyorgarligi, amaliyotdagi malaka darajasi, tashkilotchilik qobiliyati, ularning ishlash uslublarini asosiy maqsadlari – harbiy qo‘shilmalar, qism va bo‘linmalarning safidagi qurol-aslaha va harbiy texnikalarni yuqori darajadagi jangovar shaylikda saqlashdan iborat bo‘ladi. Qo‘shilmalar, harbiy qism va muassasalarda mashinalar jangovar tayyorgarlik, jangovar navbatchilikni olib borish bo‘yicha tadbirlarni o‘tkazish hamda harbiy okrug qo‘shinlari qo‘mondonining maxsus ko‘rsatmasiga asosan yillik motoresurslar sarfi me'yorlari doirasida o‘ta muhim davlat ob'ektlari va harbiy shaharchalarni qo‘riqlash hamda mudofaa qilish uchun foydalaniladi. Ilmiy- tadqiqot, tajriba-konstruktorlik va sinov ishlari rejasi bo‘yicha mashinalarni ekspluatatsiya qilish mudofaa vazirining tegishli buyruqlari bilan belgilanadi. Bajaradigan vazifasi va konstruktiv xususiyatlariga qarab, zirhli tank qurol va texnikalari, zirhli tank qurollariga hamda zirhli tank texnikalariga bo‘linadi. Zirhli tank qurollari safiga tanklar, o‘ziyurar artilleriya qurilmalari (O‘AQ), 8 O‘zbekiston Respublikasining Mudofaa doktrinasi. – T. 201 27piyodalar jangovar mashinalari (BMP), desant jangovar mashinalari (BMD), zirhli transportyor (BTR), jangovar razvedka - dozor mashinalari (BRDM), yengil zirhli transportyorlar (yeZT) va ularning modifikatsiyalari, shuningdek, boshqa turdagi qurol-aslaha va texnikalarni o‘rnatish (montaj qilish) uchun mo‘ljallangan ushbu mashinalarning bazalari kiradi. Zirhli tank texnikalariga tanklarni shatakka oluvchilar (TT), zirhli ta’mirlash evakuatsiya mashinalari (BREM), yengil zirhli ta’mirlash va evakuatsiya qilish mashinalari, zirhli tank qurol va texnikalarni ta’mirlash va texnik xizmat ko‘rsatish ko‘chma vositalari hamda mototsikllar kiradi. Zirhli tank anjomlariga (ZTA) ZTQTlarni texnik soz holda ushlab turish uchun ishlatiladigan yig‘ma qismlar, detallar va butlovchi qismlar, hamda o‘quv anjomlari (o‘quv sinfi to‘plami, trenajyorlar, moddiy qismlarni o‘rganish uchun ishlatiladigan alohida yig‘ma qismlar) kiradi. Harbiy qism shtatidagi barcha zirhli tank qurol va texnikalar quyidagi foydalanish guruhlariga: doimiy shaylikdagi harbiy qismlarda jangovar va saf guruhlariga; aralash tarkibdagi harbiy qismlarda o‘quv-jangovar va o‘quv-saf guruhlariga bo‘linadi. Mashinalarning jangovar va o‘quv-jangovar guruhlari zirhli tank qurollaridan, saf va o‘quv-saf guruhlari esa, zirhli tank texnikalardan yaratiladi. Harbiy ta’lim muassasalar va o‘quv qismlarida barcha shtatdagi mashinalar tegishli ravishda o‘quv-jangovar va o‘quv-saf guruhlariga kiritiladi. Jangovar guruhga tanklar, o‘ziyurar artilleriya qurilmalari (O‘AQ), piyodalar jangovar mashinalari (BMP), jangovar desant mashinalari (BMD), zirhli transportyor (BTR), jangovar razvedka dozor mashinalari (BRDM), yengil zirhli transportyorlar (yeZT) va ularning modifikatsiyalari hamda shu mashinalar bazasida yaratilgan boshqa mashinalar kiradi. Shuningdek, bu guruhga qo‘mondonlik hamda boshqarma mashinalari ham kiradi. O‘quv-jangovar guruhiga kiruvchi mashinalardan jangovar tayyorgarlik mashqlarini bajarish maqsadlarida foydalaniladi. Saf guruhiga tanklarni shatakka oluvchilar (TT), zirhli ta’mirlash evakuatsiya mashinalari (BREM), yengil zirhli ta’mirlash evakuatsiya mashinalari, zirhli tank qurol va texnikalarni ta’mirlash va texnik xizmat ko‘rsatuvchi ko‘chma vositalari hamda mototsikllar kiradi. 28XULOSA. O‘quv-saf guruhiga esa, ta’mirlash qism va bo‘linmalarida mutaxassislarni tayyorlash va ZTQTlar ekspluatatsiyasini ta’minlash uchun foydalaniladigan shu turdagi mashinalarning bir qismi ajratiladi. Mashinalar jangovar va saf guruhlariga faqat yangi va kapital ta’mirdan chiqqan, texnik soz, ehtiyot qismlar, asbob- uskunalar va kerakli jihozlar bilan to‘liq butlangan hamda navbatdagi ta’mirgacha kamaymaydigan zaxiraga ega bo‘lgan mashinalar kiritiladi. Tinchlik davrida zirhli tank qurol va texnikalardan foydalanish jarayoni, harbiy qism va bo‘linmalarning doimiy jangovar shayligini ta’minlash, shaxsiy tarkibning jangovar tayyorgarligini muntazam ravishda oshirish, jangovar (saf) guruhi mashinalari uchun belgilangan kamaymaydigan zaxira miqdorini hamda mashinalarni o‘rta va kapital ta’mirlashga navbatma-navbat jo‘natilishini ta’minlashi kerak. Foydalanish jarayonida jangovar guruhiga tegishli mashinalarning kamaymaydigan zaxirasi jangovar va o‘quv- jangovar guruhiga tegishli mashinalarning motoresurslari hisobidan ushlab turiladi. 29Mashinalarning yillik foydalanish miqdorlarini va har bir foydalanish guruhidagi mashinalar sonini belgilashda shaxsiy tarkibni jangovar tayyorgarlik talabini bajarish bilan bir vaqtda jangovar mashinalarning kamaymaydigan zaxiralarini ushlab turishni ham e'tibordan chetda qoldirmaslik kerak. Harbiy qismning jangovar tayyorgarlik rejasini amalga oshirishni to‘liq ta’minlaydigan mashinalar va motoresurslar hisobini ishlab chiqqandan keyin, jangovar guruhdagi mashinalarning kamaymaydigan zaxirasini ushlab turish talabini tekshirib ko‘rish kerak bo‘ladi. Agarda mashinalarning kamaymaydigan zaxirasi talablari bajarilsa, mashinalardan foydalanish uchun ishlab chiqilgan hisob-kitoblar bo‘yicha amalga oshiriladi. Aksincha bo‘lsa, bu hisob - kitoblarga o‘zgartirishlar kiritiladi. Mashinalardan foydalanish jarayonida shu narsani nazardan qochirmaslik kerakki, bunda o‘quv-jangovar guruhidagi mashinalarning motoresurs miqdorini oshirish, shu guruhdagi mashinalar sonini oshirish yoki yillik foydalanish miqdorini kamaytirish hisobiga amalga oshirilsa, jangovar guruhdagi mashinalarni kamaymaydigan zaxirasini ushlab turish sharoiti yaxshilanadi va aksincha, yillik foydalanish miqdorining ko‘payishi bu shartning bajarilishini yomonlashtirishi mumkin. Mashinalarni ekspluatatsiya qilishni rejalashtirishda qo‘shilma, qism komandirlari va muassasa boshliqlariga mashinalarning motoresurslarini xuddi shunday rusum va guruhdagi mashinalar hisobidan, faqat bir yillik me'yordan oshadi. Jangovar guruhdan o‘quv jangovar guruhiga eng ko‘p ishlatilgan mashinalar, ishlab chiqarilgan yili hamda texnik holatiga qarab o‘tkaziladi. Mazkur guruhdagi mashinalar shaxsiy tarkibning jangovar tayyorgarlik darajasini ko‘tarish maqsadida va taktik o‘quv mashqlarida jadal foydalanadi. Kapital tamirlashga jo‘natilgan mashinaning o‘rnini jangovar yoki saf guruhlariga xuddi shunga o‘xshash mashina bilan to‘ldiriladi, o‘rta ta’mirlashga jo‘natilgan mashinaning o‘rni esa, to‘ldirilmaydi, ammo lekin ta’mirlashdan keyin xuddi shu mashinani o‘zidan o‘quv-jangovar yoki o‘quv-safi guruhida foydalaniladi. Jangovar yoki saf guruhiga tegishli mashinalar o‘rni yangi yoki kapital ta’mirlashdan chiqqan mashinalar bilan to‘ldirib boriladi. Butlash uchun 30kelgan mashinalarning motoresurslar sarfi, topshirilgan (kapital ta’mirlashga yuborilgan) mashinalarda sarf qilinmagan motorusurslarning yillik me'yorlar qoldig‘i chegarasida sarflanadi. Harbiy qism yangi texnikalar bilan butlanganda, birinchi navbatda o‘quv jangovar guruhi to‘ldiriladi, shu bilan birga shaxsiy tarkibni tayyorgarlik rejasini sifatli ta’minlash uchun jangovar va o‘quv-jangovar guruhga tegishli mashinalarning motoresurslari yillik miqdor darajasida qoladi. Yangi turkum texnikasi va qurol-aslahalar bilan qurollanganda, shaxsiy tarkibni qayta tayyorlash maxsus dasturlar asosida o‘tkaziladi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR Raxbariy adabiyotlar: 1. O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirining 2020 yil 30 martdagi 300 - sonli buyrug‘i “Raketa-artilleriya qurol-aslahalari bo‘yicha Qo‘llanmani tasdiqlash to‘g‘risida”. 31 2. O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirining 2020 yil 3 martdagi 222 - sonli buyrug‘i “O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi qo‘shinlarida zirhli tank xizmati faoliyatini yuritish tartibi to‘g‘risidagi Nizom”. Asosiy adabiyotlar: 1. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi – T.2023 2. O‘zbekiston Respublikasining Mudofaa doktrinasi. – T. 201 3. “ZTQT saqlashga oid qo‘llanma”. - T.2005. Internet manbalari: 1. https://lex.uz/acts/-78717 2. https://lex.uz/acts/-4513434 3. https://uz.wikipedia.org/Umumiy_harbiy_majburiyat_va_harbiy_xizmat 4. https://namangan.adliya.uz/uz/news/detail.php?ID=47548https:// namangan.adliya.uz/uz/news/detail.php?ID=47548

Harbiy qism

 

KIRISH………………………………………………………….…………..…..3
I.BOB. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINI HIMOYA QILISH VA HARBIY XIZMATNI O‘TASH………………………………………………………..…5
1.1.Harbiy vatanparvarlikga tayyorgarlik…………………………...…………...5
1.2.Harbiy xizmat huquq va majburiyatlari……………………………………...8
II.BOB. HARBIY QASAMIYOD BORASIDAGI HUQUQIY NORMALAR……………………………….…………………………………..21
2.1.Harbiy qasamyod haqida……………………………………………..……...21
2.2.Harbiy qism borasidagi huquqlar……………………………………………24
XULOSA………………………………………………………………………..26
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………28

Sotib olish

  • O'xshash dokumentlar