Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 15000UZS
Hajmi 454.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 25 May 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Biologiya

Sotuvchi

Jo'rabek

Ro'yxatga olish sanasi 03 Mart 2024

22 Sotish

Hayvonot olamini muhofaza qilish

Sotib olish
Mavzu: Hayvonot olamini muhofaza qilish
Mundarija:
Kirish......................................................................................................1.
I bob. Hayvonot olami haqida  ............................................................3.
II bob. Hayvonot olami muhofazasi....................................................4
II.1. Hayvonlarni kamayib ketish sabablari.....................................6
II.2. Hayvonot olamini muhofaza qilish chora tadbirlari.............11.
II.3. Qizil kitobning qora ro’yhati....................................................14.
III bob. Hayvonlarning inson va tabitdagi ahamiyti.....................18.
Xulosa..................................................................................................21.
Adabiyotlar.........................................................................................23.
                                                     
                                                                              K i r i s h  
1 Y e r   y u z i d a   h a y v o n o t   o l a m i   h a m   o ` s i m l i k l a r   s i n g a r i   t a r q a l g a n .   U l a r n i n g
s h i m o l i y   m u z   q u t b l a r i d a n   t o r t i b   j a n u b i y   k e n g l i k l a r g a c h a ,   s h u n i n g d e k ,   c h o ` l ,
d a s h t ,   t o g `   z o n a l a r i d a   h a m   u c h r a t i s h   m u m k i n .  
H a y v o n o t   o l a m i   j u d a   h a m   x i l m a - x i l d i r .   H o z i r g i   p a y t d a   y e r   y u z i d a   1 5 0 0
m i n g d a n   o r t i q   h a y v o n   t u r l a r i   m a ` l u m .   H a y v o n l a r n i n g   x i l m a - x i l l i g ,   t u z i l i s h i ,
x u l q - a t v o r i ,   k o ` p a y i s h i ,   r i v o j l a n i s h i ,   k e l i b   c h i q i s h i ,   t a b i a t d a   v a   i n s o n
h a y o t i d a g i   r o l i n i   o ` r g a n a d i g a n   f a n   z o o l o g i y a   d e b   a t a l a d i .  
H a y v o n l a r   b i l a n   o s i m l i k l a r   m u r r a k k a b   t u z i l i s h g a   e g a   b o l i b   u l a r n i n g
u m u m i y   o x s h a s h l i k   t o m o n l a r i   x a m   b o r .   M a s a l a n :   u l a r n i n g   x a r   i k k a l a s i   x a m
x u j a y r a l a r d a n   t u z i l g a n   i k k a l a s i   x a m   o z i q l a n a d i   o s a d i   r i v o j l a n a d i   k o p g i n a
x a y o t i y   j a r a y o n l a r i   x a m   j u d a   o x s h a s h   k e t a d i .   B u l a r n i n g   x a m m a s i   h a y v o n l a r
b i l a n   o s i m l i k l a r   b i r b i r i g a   q a r i n d o s h   e k a n l i g i n i ,   u l a r   b i r   n e g i z d a n
t a r q a l g a n l i g i n i   k o ` r s a t a d i .   L e k i n   s h u   b i l a n   b i r g a   u l a r   o ` r t a s i d a   k a t t a   f a r q l a r
x a m   b o r .   M a s a l a n :   h a y v o n l a r   -   g e t e r o t r o f ,   o ` s i m l i k l a r   e s a   a v t o t r o f
o r g a n i z m l a r d i r .   X a y v o n l a r   y u r a d i ,   x a r a k a t   q i l a d i ,   n o q u l a y   s h a r o i t d a n   q u l a y
s h a r o i t g a   o ` t a d i .   O ` s i m l i k l a r   e s a   b i r   x i l   s h a r o i t d a   e k i l a d i m i   o ` s h a   e r   s h a r o i t g a
m o s l a s h s a   o ` s a d i ,   m o s l a s h a   o l m a s a   n o b u d   b o ` l a d i .   S h u n i n g   u c h u n   x a m
h a y v o n l a r   s o n i   o ` s i m l i k l a r g a   n i s b a t a n   3   b a r o b a r   o r t i q d i r .
M u a m m o n i n g   o ’ r g a n i l g a n   d a r a j a s i :     B u   t a b i a t   v a   j a m i y a t   m u a m m o s i d i r .   B u
m a v z u   u m u m j a h o n   m u a m m o s i   s i f a t i d a   j u d a   k o ’ p   o ’ r g a n i l g a n .
T a t q i q o t n i n g   m a q s a d i :     h a y v o n o t   o l a m i n i   m u h o f a z a   q i l i s h n i n g   s a m a r a l i
y o ’ l l a r i n i   i s h l a b   c h i q i s h .
 
T a d q i q o t n i n g   o b ’ e k t i :         y o ’ q o l i b   k e t a y o t g a n   h a y v o n   t u r l a r i .    
T a d q i q o t   p r e d m e t i :       n o y o b   h a y v o n l a r ,   q o ’ r i q x o n a l a r ,   b u y u r t m a x o n a l a r ,
o v c h i l i k   x o ’ j a l i k l a r i .
T a d q i q o t   m e t o d l a r i :     t a d q i q o t   n a t i j a l a r i n i n g   i l m i y   a m a l i y   a h a m i y a t i .
T o ’ p a n g a n   i l m i y   m a ’ l u m o t l a r d a n   y o ’ q o l i b   k e t a y o t g a n   h a y v o n l a r   h a q i d a
b i l i m l a r g a   e g a   b o ’ l i s h     v a   b o s h q a   s o h a l a r d a   h a m d a   b o s h q a   q i z i q u v c h i l a r
f o y d a l a n i s h i   m u m k i n .
2                                           I   b o b .   H a y v o n o t   o l a m i   h a q i d a   .  
H a y v o n l a r n i n g   t a r q a l i s h i   v a   y a s h a s h   m u h i t i .   H a y v o n l a r   Y e r   y u z i n i n g
h a m m a   j o y i d a   t a r q a l g a n .   U l a r n i   b a r c h a   q i t ` a l a r   v a   o r o l l a r d a ,   s u v   h a v z a l a r i d a
v a   t u p r o q d a   u c h r a t i s h   m u m k i n .   H a y v o n l a r   j u d a   x i l m a - x i l l i g i   b i l a n   b o s h q a
o r g a n i z m l a r d a n   a j r a l i b   t u r a d i .   A g a r   Y e r   y i i z i d a   5 0 0   m i n g g a   y a q i n   o ` s i m l i k
t u r i   m a ` l u m   b o ` l s a ,   h a y v o n l a r   t u r i   2 , 5   m l n   g a   y e t a d i .
H a y v o n l a r   h a m   b o s h q a   t i r i k   o r g a n i z m l a r   s i n g a r i   o z i q l a n a d i ,   n a f a s   o l a d i ,
o ` s a d i   v a   k o ` p a y a d i .   U l a r n i n g   h a y o t i   u c h u n   h a m   o z i q   m o d d a l a r ,   h a v o ,
m u a y y a n   h a r o r a t   v a   n a m l i k   z a r u r .   H a y v o n l a r   h a y o t   k e c h i r a d i g a n   j o y n i n g
t u p r o g ` i ,   n a m l i g i ,   h a r o r a t i ,   y o r u g ` l i g i ,   o ` s i m l i k l a r i ,   h a y v o n l a r i ,   y a ` n i   t i r i k   v a
n o t i r i k   t a b i a t n i n g   b a r c h a   t a r k i b i y   q i s m l a r i   y a s h a s h   m u h i t i n i   h o s i l   q i l a d i .
H a y v o n l a r n i n g   t u z i l i s h i ,   x a t t i - h a r a k a t i   v a   h a y o t   k e c h i r i s h   x u s u s i y a t l a r i   t a s h q i
m u h i t n i n g   m u a y y a n   s h a r o i t i g a   m o s l a s h g a n .   M a s a l a n ,   s u v d a   h a y o t   k e c h i r u v c h i
s u t e m i z u v c h i   h a y v o n l a r   t a n a s i n i n g   s u y r i   s h a k l d a   b o ` l i s h i ,   o y o q l a r i n i n g
e s h k a k k a   a y l a n g a n l i g i ,   t e r i s i d a g i   y u n g l a r n i n g   k a l t a   v a   s i l l i q   b o ` l i s h i   b i l a n
q u r u q l i k d a   y a s h o v c h i   h a y v o n l a r d a n   f a r q   q i l a d i .
H a y v o n l a r   s h a r o i t n i n g   m u a y y a n   c h e g a r a d a   o ` z g a r i s h i g a   m o s l a s h g a n   h o l d a
y a s h a y d i .   M a s a l a n ,   o q   a y i q   s h i m o l i y   k e n g l i k l a r d a g i   q a d i m i y   m u z l i k l a r d a
y a s h a b ,   d e n g i z   h a y v o n l a r i n i   o v l a y d i ;   q o ` n g ` i r   a y i q   e s a   o ` r t a   k e n g l i k l a r d a g i
o ` r m o n l a r d a   y a s h a b ,   a s o s a n   o ` s i m l i k l a r   b i l a n   o z i q l a n a d i .   B a q a   s u v d a   y o k i   s u v
b o ` y i d a ;   q u r b a q a   e s a   s u v d a n   u z o q r o q d a ,   s a l q i n   j o y l a r d a   h a y o t   k e c h i r a d i .
S h a r o i t   q u l a y   b o ` l g a n   j o y l a r d a   h a y v o n l a r   h a m   k o ` p r o q   u c h r a y d i ,   a k s i n c h a
s h a r o i t   n o q u l a y   b o ` l g a n i d a   u l a r   k a m   u c h r a y d i   y o k i   u c h r a m a y d i .   S h u n d a y
q i l i b ,   q u r u q l i k d a ,   s u v   h a v z a l a r i d a   v a   b o s h q a   j o y l a r d a   m u h i t   s h a r o i t i n i n g   b i r
x i l d a   b o ` l m a s l i g i   t u f a y l i   h a y v o n l a r   h a m   b i r   t e k i s   t a r q a l m a y d i .
O d a m l a r   d a s t l a b   i t l a r n i   q o ` l g a   o ` r g a t i s h g a n .   I t l a r   y o w o y i   h a y v o n l a r n i   o v
q i l i s h d a   o d a m l a r g a   k o ` m a k l a s h g a n ,   u l a r n i n g   t u r a r   j o y l a r i n i   q o ` r i q l a g a n .
H a y v o n l a r d a n   k o ` p r o q   m a h s u l o t   o l i s h   u c h u n   o d a m l a r   c h o ` c h q a ,   q o r a m o l   v a
p a r r a n d a l a r n i ,   y u k   t a s h i s h   m a q s a d i d a   o t ,   e s h a k ,   t u y a   v a   b o s h q a
s u t e m i z u v c h i l a r n i   q o ` l g a   o ` r g a t i s h g a n .
3               H o z i r g i   d a v r d a   h a y v o n l a r n i n g   i n s o n   f a o l i y a t i d a g i   a h a m i y a t i   t o b o r a   o r t i b
b o r m o q d a .   X o n a k i   h a y v o n l a r   i n s o n   u c h u n   g o ` s h t   v a   s u t ,   s a n o a t   u c h u n   j u n ,   t e r i
v a   p i l l a   b e r a d i .   Y o v o y i   h a y v o n l a r ,   x u s u s a n ,   b a l i q l a r ,   q i s q i c h b a q a s i m o n l a r ,
m o l l u s k a l a r   o z i q - o v q a t   s i f a t i d a   i s h l a t i l i s h i d a n   t a s h q a r i ,   u l a r n i n g
m a h s u l o t l a r i d a n   t u r l i   d o r i - d a r m o n l a r   v a   v i t a m i n l a r   o l i s h d a   f o y d a l a n i l a d i ;
c h i q i n d i l a r i d a n   t a y y o r l a n g a n   u n   e s a   c h o r v a   m o l l a r i   o z i g ` i g a   q o ` s h i b   b e r i l a d i
y o k i   o ` g ` i t   s i f a t i d a   f o y d a l a n i l a d i .   Y o w o y i   h a y v o n l a r   t e r i s i   v a   g o ` s h t i   u c h u n
h a m   o v l a n a d i .   Q u s h l a r n i n g   p a t i ,   s u t e m i z u v c h i l a r n i n g   s u y a g i   v a   s h o x i   y e n g i l
s a n o a t   u c h u n   x o m a s h y o   h i s o b l a n a d i .   Y o w o y i   q u s h l a r   z a r a r k u n a n d a
h a s h a r o t l a r ,   s i c h q o n l a r   v a   k a l a m u s h l a r n i   q i r i b   i n s o n g a   f o y d a   k e l t i r a d i .
A s a l a r i l a r   q i m m a t l i   a s a l   b e r i s h i   b i l a n   b i r g a   e k i n l a r n i   c h a n g l a n t i r i b ,
h o s i l d o r l i k n i   o s h i r a d i .   Y i r t q i c h   v a   p a r a z i t   h a s h a r o t l a r   q i s h l o q   x o ` j a l i g i
z a r a r k u n a n d a l a r i n i   q i r i b ,   u l a r n i n g   s o n i n i   c h e k l a b   t u r i s h g a   y o r d a m   b e r a d i .
4 H a y v o n l a r   o r a s i d a   i n s o n   s a l o m a t l i g i g a ,   c h o r v a   m o l l a r i   v a   e k i n l a r g a   z a r a r
y e t k a z a d i g a n   t u r l a r i   h a m   k o ` p   u c h r a y d i .   U l a r   e k i n l a r n i   y e b ,   h o s i l d o r l i k n i
k a m a y t i r a d i ;   o z i q - o v q a t   m a h s u l o t l a r i ,   j u n ,   t e r i ,   y o g ` o c h   h a m d a   u l a r d a n
t a y y o r l a n g a n   m a h s u l o t l a r ,   k i y i m - k e c h a k   v a   b u y u m l a r a i   b u z i b   k a t t a   z i y o n
y e t k a z a d i .   B i r   q a n c h a   h a y v o n l a r   o d a m ,   c h o r v a   m o l l a r i   v a   u y   h a y v o n l a r i
o r g a n i z m i d a   p a r a z i t l i k   q i l i b ,   t u r l i   k a s a l l i k l a r n i   k e l t i r i b   c h i q a r a d i .   Q o n
s o ` r u v c h i   h a s h a r o t l a r   v a   k a n a l a r   o d a m   v a   h a y v o n l a r g a   t i n c h l i k   b e r m a y d i .
B u r g a ,   b i t   v a   c h i v i n   k a b i   h a s h a r o t l a r   o ` l a t ,   t e r l a m a   v a   b e z g a k   k a b i
k a s a l l i k l a r n i   o d a m l a r   o ` r t a s i d a   t a r q a t a d i .   P a r a z i t   h a y v o n l a r   o d a m l a r g a
q a d i m d a n   m a ` l u m   b o ` l g a n .   A t o q l i   v a t a n d o s h i m i z   A b u   A l i   i b n   S i n o   ( 9 8 0 —
1 0 3 7 )   o ` z i n i n g   , , T i b   q o n u n l a r i "   a s a r i d a   k a s a l l i k   p a y d o   q i l a d i g a n
h a y v o n l a r d a n   s a q l a n i s h   t o ` g ` r i s i d a   y o z i b   q o l d i r g a n .
K e y i n g i   y i l l a r d a   q i s h l o q   x o ` j a l i k   m a h s u l o t l a r i   y e t i s h t i r i s h n i   k o ` p a y t i r i s h
u c h u n   t a b i i y   o ` t l o q l a r   v a   o ` r m o n z o r l a r   b u z i l i b   e k i n - z o r l a r g a   a y l a n t i r i l d i ,
k o ` p l a b   s u g ` o r i s h   i n s h o o t l a r i   v a   g i d r o s t a n - s i y a l a r   q u r i l d i .   B u   i s h l a r   h a y v o n l a r
y a s h a s h   m u h i t i n i n g   y o m o n l a s h u v i g a   y o k i   b u t u n l a y   b u z i l i s h i g a   s a b a b   b o ` l d i .
I n s o n   f a o l i y a t i   t u f a y i i   y o w o y i   h a y v o n l a r   s o n i   k e s k i n   k a m a y i b ,   a y r i m   t u r l a r i
e s a   b u t u n l a y   y o ` q o l i b   k e t m o q d a .   B i r   q a n c h a   h a y v o n l a r   q i m m a t b a h o   t e r i s i   y o k i
m a z a l i   g o ` s h t i   u c h u n   v a h s h i y o n a   q i r i b   y u b o r i l d i .   B u   h o i   h a y v o n l a r   v a   u l a r
5 y a s h a y d i g a n   m u h i t n i   m u h o f a z a   q i l i s h n i   t a l a b   e t a d i .   B u n d a y   t a d b i r l a r n i   i s h l a b
c h i q i s h   v a   a m a l g a   o s h i r i s h   u c h u n   h a y v o n l a r n i n g   t u z i l i s h i ,   t a r q a l i s h i   v a   h a y o t i
t o ` g ` r i s i d a   b i l i m l a r g a   e g a   b o ` l i s h   z a r u r .
                    I I . 1 .   H a y v o n l a r n i   k a m a y i b   k e t i s h   s a b a b l a r i .
Y e r   s h a r i d a   h a y v o n l a r n i n g   t u r i n i ,   m i q d o r i n i   v a   a r e a l i n i   o ' z g a r i s h i   t a b i i y
h o l d a   v a   i n s o n n i n g   x o ' j a l i k   f a o l i y a t i   t a ' s i r i d a   r o ' y   b e r a d i .  
T a b i i y   g e o g r a f i k   o m i l l a r   ( v u l k a n l a r n i n g   o t i l i s h i ,   s u v   v a   m u z   b o s i s h i ,
b o ' r o n , j a l a ,   s e l   b o ' l i s h i ,   t e r r i t o r i y a n i n g   q a t t i q   s o v i b   y o k i   i s i b   k e t i s h i ,   k u c h l i
y o g ' i n   v a   q o ' g ' o q c h i l i k n i n g   b o ' l i s h i   v a   b . q . )   t a ' s i r i d a   h a y v o n l a r n i n g   o ' l i s h i   v a
a r e a l l a r i   q i s q a r i s h i   m u m k i n .   L e k i n   t a b i i y   o m i l l a r   t a ' s i r i d a   h a y v o n l a r n i n g
t u r i n i ,   m i q d o r i n i   v a   a r e a l n i   o ' z g a r i s h i   j u d a   s e k i n   b o ' l a d i .
I n s o n n i n g   h a y v o n l a r g a   k o ' r s a t a y o t g a n   t a ' s i r   d o i r a s i   j a m i y a t   t a r a q q i y   e t g a n   s a r i
k e n g a y i b   b o r d i .   A y n i q s a ,   f e o d a l i z m   d a v r i d a   v a   k a p i t a l i z m   j a m i y a t i d a
6 h a y v o n l a r g a   y i r t q i c h l a r c h a   t a ' s i r   e t i l g a n .   N a t i j a d a   h o z i r g i   k u n g a   k e l i b ,
i n s o n n i n g   t a ' s i r i d a   d u n y o   b o ' y i c h a   h a y v o n l a r n i n g   6 0 0   g a   y a q i n   t u r i ,   j u m l a d a n
s u t   e m i z u v c h i l a r n i n g   1 2 0   t u r i ,   q u s h l a r n i n g     1 5 0   t u r i   y o ' q   q i l i n d i .
I n s o n   x o ' j a l i k   f a o l i y a i d a   o ' z i   u c h u n   z a r u r   b o ' l g a n   g o ' s h t ,   j u n ,   m o ' y n a ,   t e r i ,
y o g '   v a   b o s h q a l a r n i   k o ' p l a b   t a y y o r l a s h   o r q a l i   h a y v o n l a r g a   b e v o s i t a   t a ' s i r   e t i b ,
u l a r n i n g   t u r i n i ,   s o n i n i   v a   a r e a l i n i   o ' z g a r i s h i g a ,   b a ' z i   h a y v o n   t u r l a r i n i   b u t u n l a y
y o ' q o l i b   k e t i s h i g a   s a b a b   b o ' l g a n .   A y n i q s a   f e o d a l i z m   v a   k a p i t a l i z m   j a m i y a t i d a
k i s h i l a r   h a y v o n l a r d a n   g o ' s h t ,   j u n ,   t e r i   v a   b o s h q a   n a r s a l a r   t a y y o r l a s h d a n
t a s h q a r i ,   u l a r d a n   h o r d i q   c h i q a r i s h ,   k o ' n g i l   o c h i s h ,   m u s o b a q a l a s h i s h   m a q s a d i d a
k o ' p l a b   v a h s h i y l a r c h a   q i r i b   y u b o r g a n l a r .   S h u   s a b a l i   t a r i x i y   d a v r l a r   m o b a y n i d a
s u t   e m i z u v c h i l a r n i n g   1 2 0   t u r i   y o ' q   q i l i n g a n   b o ' l s a ,   s h u n i n g   3 3   t u r i   X V I I
a s r g a c h a   b o ' l g a n   d a v r d a ,   4 0   t u r i   X V I I - X I X   a s r l a r   m o b a y n i d a ,   4 7   t u r i   X X
a s r d a   y o ' q   q i l i n g a n .
7 Q a d i m g i   R i m d a   i m p e r a t o r   T i t n i n g   k o ' n g l i n i   o c h i s h i ,   h o r d i q   c h i q a r i s h i   v a
m u s o b a q a g a   o ' t k a z i s h   u c h u n   h a r   k u n i   8 0 0 0   g a   y a q i n   h a y v o n   o ' l d i r i l g a n .
B u n d a y   h o d i s a l a r   G ' a r b i y   Y e v r o p a d a g i   v a   R o s s i y a d a g i   p o d s h o   x o n a d o n l a r i d a
h a m   b o ' l i b ,   j u d a   k o ' p   q i m m a t l i   h a y v o n l a r   h a y v o n l a r   y o ' q   q i l i b   y u b o r i l g a n .
I n s o n l a r   o ' z i n i n g   h a y v o n l a r g a   b e v o s i t a   t a ' s i r i d a   u l a r n i n g   g e o g r a f i k
j o y l a s h i n i n i   v a   a r e a l i n i   o ' z g a r i s h i g a   h a m   s a b a b c h i   b o ' l a d i .   C h u n k i   k i s h i l a r
f o y d a l i   h a y v o n l a r   m i q d o r i n i   k o ' p a y t i r i s h i   y o k i   o v   q i l i   o r q a l i   h a m d a
z a r a r k u n a d a l a r i g a   q a r s h i   k u r a s h i b ,   h a y v o n l a r   m i q d o r i n i   k a m a y t i r a d i .   B a ' z a n
f o y d a l i   h a y v o n l a r n i   h a m d a   z a r a k u n a d a   h a s h a r o t l a r g a   q a r s h i   k u r a s h u v c h i
h a y v o n   t u r l a r i n i   b o s h q a   j o y l a r g a   o l i b   b o r i b   t a r q a t a d i ,   y a ' n i   i n t r o d u k s i y a l a y d i .
N a t i j a d a   b a ' z i   m a t e r i k   v a   m a m l a k a t l a r d a   h a y v o n l a r n i n g   y a n g i   t u r l a r i n i
o d a m l a r   o l i b   b o r i b ,   o ' s h a   j o y l a r g a   t a r q a t a d i ,   o q i b a t d a   u l a r n i n g   b a ' z i l a r i   o ' s h a
s h a r o i t g a  
8 m o s l a s h i b ,   k o ' p a y i b   k e t s a ,   b a ' z i   t u r l a r i   q i r i l i b   k e t a d i .   B u   i n s o n n i n g
h a y v o n l a r g a   k o ' r s a t a y o t g a n   h a m   s a l b i y ,   h a m   i j o b i y   t a ' s i r i d i r .
H a y v o n l a r   s o n i n i n g   k a m a y i b ,   k a s a l l a n i s h i g a   y a n a   p e s t i s i d l a r n i n g   i s h l a t i l i s h i
h a m   t a ' s i r   e t a d i .   C h u n k i   z a h a r l i   x i m i k a t l a r   o z u q a   z a n j i r i   o r q a l i   b i r
o r g a n i z m d a n   i k k i n c h i   o r g a n i z m g a   o ' t a d i .   A Q S h d a   o ' r m o n l a r g a   z a r a r
k e l t i r u v c h i   h a s h a r o t l a r g a   q a r s h i   q a r s h i   D D T   p r e p a r a t i   i s h l a t i l g a n .   I s h l a t i l g a n
D D T n i   b i r   q i s m i   e r g a   t u s h i b   y o m g ' i r   c h u v a l c h a n g i g a ,   c h u v a l c h a n g d a n   e s a
s a y y o r   q o r a y a l o q l a r g a   ( u l a r   c h u v a l c h a n g n i   e y d i )   o ' t i b ,   z a h a r l a n i b ,   o r a d a n   2 1
k u n   o ' t g a c h ,   o ' s h a   q u s h l a r n i n g   8 8 % i   n o b u d   b o ' l g a n .
I n s o n l a r n i n g   b e v o s i t a   v a   b i l v o s i t a   t a ' s i r i d a   s u v   h a v z a s i d a   y a s h o v c h i   h a y v o n l a r
d u n y o s i d a   h a m   s a l b i y   o ' z g a r i s h l a r   y u z   b e r g a n .   A y n i q s a ,   h o z i r   k i t l a r n i n g   s o n i
k a m a y g a n .   B u n g a   a s o s i y   s a b a b   u l a r n i   y o g ' i   v a   g o ' s h t i   u c h u n   k o ' p l a b   t u t i s h d i r .
M a ' l u m o t l a r g a   k o ' r a   1 9 2 0   y i l i   d u n y o   b o ' y i c h a   1 1 3 6 9   t a   k i t   o v l a n g a n   b o ' l s a ,
1 9 6 5   y i l g a   k e l i b   6 4 6 8 0   t a   k i t   u s h l a n g a n .   N a t i j a d a ,   b i s k a y ,   y a p o n ,   q u t b i y ,
s i l l i q ,   k u l r a n g   v a   g r e l a n d i y a   k i t l a r i   d e y a r l i   y o ' q   q i l i n g a n ,   k o ' k   k i t   v a
f i n v a l a r n i n g   s o n i   j u d a   k a m a y i b   k e t d i .   S h u   t u f a y l i   h o z i r   h a l q a r o   k e l i s h u v g a
k o ' r a   k i t   o v l a s h   t a r t i b g a   s o l i n g a n .
O ' z b e k i s t o n   h u d u d i d a   h a y v o n o t   o l a m i   q a n c h a l i k   m u h o f a z a   q i l i n m a s i n   v a
u l a r n i n g   k o ' p a y i s h i g a   s h a r o i t   y a r a t i b   b e r i l m a s i n   g o h o   u l a r n i   p i n h o n i y   o v
q i l a d i g a n   s h a x s l a r   u c h r a b   t u r a d i .
O ' z b e k i s t o n   h a y v o n o t   o l a m i n i n g   t u r l a r i   k o ' p   v a   u l a r   r a n g - b a r a n g d i r .
R e s p u b l i k a m i z   h u d u d i d a   6 5 0   d a n   o r t i q   u m u r t q a l i   h a y v o n   n a m u n a l a r i   m a v j u d
b o ' l i b ,   s h u   j u m l a d a n   7 9   b a l i q   t u r i ,   3   t a   a m f i b i y ,   5 7   s u d r a l i b   y u r u v c h i l a r ,   4 1 0
t u r d a n   z i y o d   q u s h l a r   v a   9 9   s u t   e m i z u v c h i l a r   y a s h a y d i .
M a ' l u m o t l a r g a   q a r a g a n d a ,   k e y i n g i   o ' t t i z   y i l   i c h i d a   O ' z b e k i s t o n   h u d u d i d a
M i r z a c h o ' l ,   Q a r s h i   c h o ' l i ,   S u r x o n - S h e r o b o d   c h o ' l i ,   F a r g ' o n a   v o d i y s i n i n g
m a r k a z i y   q i s m l a r i   o ' z l a s h t i r i l g a n .   T y a n s h a n   h a m d a   P o m i r - O l o y   g ' a r b i y
s a r h a d l a r i d a g i   a d i r l a r   i n t e n s i v   r a v i s h d a   o ' z l a s h t i r i l m o q d a .   B u   o ' z   n a v b a t i d a
s a h r o - c h o ' l   m u h i t i d a g i   y a s h a y d i g a n   b i r   q a t o r   j o n i v o r l a r n i n g ,   j u m l a d a n ,
j a y r o n ,   g o ' z a l   t u v a l o q   k a b i   n o y o b   z o t l a r n i n g   k a m a y i b   k e t i s h i g a   s a b a b
b o ' l m o q d a
9                       I I . 2   H a y v o n o t   o l a m i n i   m u h o f a z a   q i l i s h   c h o r a   t a d b i r l a r i .
H a y v o n l a r n i   m u h o f a z a   q i l i b ,   u l a r n i n g   t a b i a t d a g i   m u v o z a n a t i n i   s a q l a b   q o l i s h ,
t u r i   v a   m i q d o r i   k a m a y i b   k e t a y o t g a n   h a y v o n l a r n i   q a y t a   k o ' p a y t i r i s h   u c h u n
q o ' y i d a g i   c h o r a - t a d b i r l a r n i   a m a l g a   o s h i r i s h   k e r a k :
1 . O v c h i l i k   v a   b a l i q   o v l a s h n i   t a r t i g a   s o l i s h   –   b u   h a y v o n l a r n i   m u h o f a z a
q i l i s h ,   u l a r d a n   o q i l o n a   f o y d a l a n i s h   v a   t a k r o r   i s h l a b   c h i q a r i s h d a g i   e n g
m u h i m   t a d b i r l a r d a n   b i r i d i r .  
A f r i k a   m i l l i y   q o ’ r i q x o n a s i - j i r a f a .
2 .   Q o ' r i q x o n a   v a   z a k a z n i k l a r   –   t u r i   v a   s o n i   k a m a y i b   k e t a y o t g a n h a y v o n l a r n i
m u h o f a z a   q i l i s h   v a   q a y t a   t i k l a s h d a   j u d a   k a t t a   r o l   o ' y n a y d i .   C h u n k i
q o ' r i q x o n a l a r d a   m a ' l u m   t a b i i y   m a y d o n l a r d a   t a b i a t   k o m p o n e n t l a r i n i ,   a s o s a n
h a y v o n l a r n i   t a b i i y   h o l i c h a   s a q l a b   q o l i n a d i   y o k i   i n s o n n i n g   t a ' s i r i   n a t i j a s i d a
t u r i   v a   s o n i   k a m a y i b   k e t g a n   h a m d a   k e t a y o t g a n   h a y v o n l a r   ( t u v a l o q ,   s u v s a r ,
q u n d u z ,   l o s ,   z u b r ,   x o n g u l   b u g ' u s i ,   s a y g ' o q ,   c h i p o r   b u g ' u ,   q u l o n   v a   b . q . )
k o ' p a y t i r i l i b ,   s o ' n g r a   b o s h q a   j o y l a r g a   t a r q a t i l a d i .   B u l a r d a n   t a s h q a r i
q o ' r i q x o n a l a r d a   n o y o b   h a y v o n l a r n i   s e l e k s i y a s i   y a x s h i l a n a d i ,   y a s h a s h
s h a r o i t l a r i   v a   b i o l o g i y a s i   o ' r g a n i l a d i ,   b i o t e x n i k   t a d b i r l a r   a m a l g a   o s h i r i l i b ,
u l a r g a   q o ' s h i m c h a   r a v i s h d a   q i s h d a   o z u q a   t a y y o r l a n a d i ,   i n   v a   u y a   q o ' y i s h l a r i
u c h u n   j o y l a r   a j r a t i l a d i ,   o v   q i l i s h   t a q i q l a n a d i   v a   o q i b a t d a   h a y v o n l a r   t e z
k o ' p a y i b ,   q a y t a   t i k l a n a d i .
10 3 .   H a y v o n l a r   y a s h a y d i g a n   j o y l a r n i n g   e k o l o g i k   s h a r o i t i n i   y a x s h i l a s h
h a y v o n l a r n i   m u h o f a z a   q i l i s h n i n g   m u h i m   c h o r a l a r i d a n   b i r i d i r .   H a y v o n l a r
y a s h a y d i g a n   j o y n i n g   e k o l o g i k   s h a r o i t i n i   y a x s h i l a s h n i n g   e n g   m u h i m   y o ' l i
b i o t e x n i k   t a d b i r l a r d i r .   B i o t e x n i k   t a d b i r l a r g a   q o ' y i d a g i   i s h l a r   k i r a d i :   q i s h l o q
x o ' j a l i k   i s h l a r i d a ,   o ' r m o n l a r n i   k e s i s h d a ,   h a y v o n l a r u c h u n   o z u q a   v a   m u h o f a z a
b o ' l a d i g a n   m a y d o n l a r n i   q o l d i r i s h ;   h a y v o n   v a   q u s h l a r   y a s h a y d i g a n   j o y i   v a
u y a l a r n i n g   a t r o f i g a   o ' s i m l i k l a r d a n   h i m o y a   q i l i s h   p o l o s a s i n i   t a s h k i l   e t i s h   v a
y a n g i   y a s h a y d i g a n   j o y l a r ,   u y a l a r   q u r i s h .
4 .   Q i s h l o q   x o ' j a l i k   i s h l a b   c h i q a r i s h i d a   e r l a r d a n   f o y d a l a n i s h   j a r a y o n i d a n
h a y v o n l a r   u c h u n   t a b i i y   f i t o s e n o z l a r   q o l d i r i s h   h a m   u l a r n i   m u h o f a z a s i g a
q a r a t i l g a n   c h o r a - t a d b i r l a r d i r .   K o ' p g i n a   m a m l a k a t l a r ,   j u m l a d a n ,   G e r m a n i y a ,
P o l s h a   k a b i   d a v l a t l a r n i n g   t a j r i b a l a r i   s h u n i   k o ' r s a t a d i k i ,   q i s h l o q   x o ' j a l i g i d a
f o y d a l a n i l a y o t g a n   e r l a r   ( m a d a n i y   l a n d s h a f t l a r )   o r a s i d a   h a y v o n l a r n i   y a s h a s h i
u c h u n   t a b i i y   f i t o s e n o z l a r n i   –   t o ' q a y z o r l a r ,   o ' t l o q l a r   v a   o ' r m o n l a r n i   s a q l a b
q h a m d a   z o v u r l a r ,   j a r l a r ,   k a n a l   v a   a r i q l a r   a t r o f i d a   o ' r m o n   p o l o s a l a r i   t a s h k i l
e t i s h   m u h i m   a h a m i y a t g a   e g a .
5 .   H a y v o n l a r n i   t a b i i y   o f a t l a r d a n   s a q l a s h .   B u n d a   s u v   t o s h q i n i ,   j a l a ,   b o ' r o n ,
q o ' r g ' o q c h i l   v a   q a t t i q   s o v u q   b o ' l g a n d a   H a y v o n l a r g a   y o r d a m   k o ' r s a t i l a d i .
6 .   H a y v o n l a r n i   a k k l i m a t i z a s i y a   v a   r e a k k l i m a t i z a s i y a   q i l i s h   –   u l a r n i   m u h o f a z a
q i l i b ,   q a y t a   t i k l a s h d a   j u d a   k a t t a   r o l   o ' y n a y d i .
A k k l i m a t i z a s i y a   ( i q l i m l a s h t i r i s h )   –   m a ' l u m   b i r   h a y v o n   t u r i n i n g   y a n g i   t a b i i y
s h a r o i t g a ,   x u s u s a n   y a n g i   i q l i m g a ,   y a ' n i   y a n g i   h a y o t   s h a r o i t i g a   m o s l a s h i s h d i r .
R e a k k l i m a t i z a s i y a   –   q a y t a   i q l i m l a s h t i r i s h   b o ' l i b ,   o ' t m i s h d a m a ' l u m   r e g i o n d a
k o ' p l a b   y a s h a g a n ,   s o ' n g r a   n o y o b   b o ' l i b   q o l g a n   h a y v o n l a r n i   k o ' p a y t i r i b ,   o ' s h a
t e r r i t o r i y a g a   q a y t a   m o s l a s h i s h d i r .
Q u r u k l i k d a g i   x a y v o n o t   d u n y o s i n i   m u x o f a z a   q i l i s h   y u z a s i d a n   d a v l a t l a r   m i l l i y
q o n u n c h i l i k n i   y a n a d a   r i v o j l a n t i r m o q d a .   M a s a l a n ,   x a y v o n o t   d u n y o s i n i
m u x o f a z a   q i l i s h   y u z a s i d a n   b i r   q a n c h a   x u j j a t l a r   i s h l a b   c h i q i l g a n .   B i r   q a t o r
d a v l a t l a r d a   “ O v c h i l i k   t o ’ g ’ r i s i d a ” g i   q o n u n l a r   q a b u l   q i l i n d i .   J u m l a d a n ,   1 9 3 8
y i l d a   S H v e t s i y a d a ,   1 9 5 1   y i l d a   N o r v e g i y a d a ,   1 9 6 6   y i l d a   I s l a n d i y a d a ,   1 9 6 7
y i l d a   D a n i y a d a   o v c h i l i k   m u n o s a b a t l a r i n i   t a r t i b g a   s o l i s h g a   q a r a t i l g a n
11 n o r m a t i v - x u q u q i y   x u j j a t l a r   k a b u l   q i l i n g a n   e d i .   O x i r g i   p a y t l a r d a   x a y v o n o t
d u n y o s i n i   m u x o f a z a   q i l i s h g a   d o i r   u m u m i y   n o r m a l a r n i n g   r o l i   a n c h a   o s h d i .  
                              I I . 3 .   Q i z i l   k i t o b n i n g   q o r a   r o ’ y h a t i .
Y e r   k u r r a s i d a   h o z i r g i   v a q t d a   6 7 0   m i n g   ( s h u n d a n   5 0 0   m i n g i   g u l l i
o ' s i m l i k l a r )   o ' s i m l i k l a r   v a   1 , 5   m i l l i o n   h a y v o n   t u r l a r i   m a v j u d   b o ' l i b ,
u l a r n i n g   9 3   f o i z i   u c h u n   q u r u q l i k   v a   7   f o i z i   u c h u n   s u v   y a s h a s h   m u h i t i
h i s o b l a n a d i .   T u r l a r n i n g   h o s i l   b o ' l i s h i   v a   u l a r n i n g   y o ' q o l i b   k e t i s h i   s a b a b i
e v o l y u t s i o n   t a r a q q i y o t   j a r a y o n i   b o ' l i b ,   y e r d a   g e o l o g i k   s h a r o i t l a r n i n g
o ' z g a r i s h i g a   h a m   b o g ' l i q d i r .   A m m o   o d a m n i n g   k e l i b   c h i q i s h i   n a t i j a s i d a   b u
t a b i i y   j a r a y o n   b u z i l a   b o s h l a d i ,   h a y v o n   v a   o ' s i m l i k l a r n i n g   a n t r o p o g c n   ( i n s o n
f a o l i y a t i )   t a " s i r l a r i   n a t i j a s i d a   y o ' q o l i b   b o r i s h   j a r a y o n i   t e z l a s h a   b o s h l a d i .
O d a m   t o m o n i d a n   y a n g i   y o r l a r n i n g ,   o r o l l a r n i n g   v a   k o n t i n e n t l a r n i n g
o ' z l a s h t i r i l i s h i   n a t i j a s i d a   b u t u n   s a y y o r a   m a s s h t a b i d a   f a u n a   v a   f l o r a n i n g   x i l m a -
x i l l i g i   t o b o r a   k a m a y i b   b o r i s h   j a r a y o n i   k u z a t i l m o q d a .
B u x o r o   q o ’ r i q x o n a s i - g ’ i z o l .
12 T u r l a r n i n g   q i r i l i s h i   q a d i m   z a m o n l a r d a y o q   b o s h l a n g a n   e d i .   O ' n   m i n g l a b   y i l l a r
i l g a r i   o v c h i l a r   t o m o n i d a n   m a m o n t l a r ,   q a l i n   j u n l i   k a r k i d o n l a r ,   g i g a n t   b u g ' u l a r ,
g ' o r   a r s l o n i   v a   a y i q l a r i ,   o ' r t a   a s r l a r d a   Y e v r o p a   t u r i ,   S t e l l c r   s i g i r i   q i r i l i b   k e t d i .
H o z i r g i   b i z   y a s h a b   t u r g a n   d a v r d a   t u r l a r n i n g   y o ' q o l i b   k e t i s h   j a r a y o n i   j u d a
j a d a l l i k   b i l a n   d a v o m   e t m o q d a .   1 6 0 0 - y i l d a n   1 8 7 5 - y i l g a c h a   s u t
e m i z u v c h i l a r n i n g   6 3 - t u r i ,   q u s h l a m i n g   7 4   t u r i   y o ' q o l i b   k e t d i .   K e y i n g i   y i l l a r d a
h a r   y i l i   1   d a n   1 0   g a c h a   h a y v o n   v a   l   t a d a n   o ' s i m l i k   t u r l a r i   y o ' q o l i b   k e t m o q d a .
H o z i r g i   v a q t d a   u m u r t q a l i   h a y v o n l a r n i n g   6 0 0   g a   y a q i n   t u r i ,   j u d a   k o ' p
o ' s i m l i k l a r   t u r l a r i   b u t u n l a y   y o ' q o l i b   k e t i s h   x a v f i   o s t i d a   t u r i b d i .
O ' s i m l i k   v a   h a y v o n   t u r l a r i n i n g   t o b o r a   y o ' q o l i b   b o r i s h   x a v f i   m a m I a k a t l a r   v a
b u t u n   d u n y o   m i q y o s i d a   z a r u r   c h o r a - t a d b i r l a r n i   i s h l a b   c h i q i s h   v a   a m a l g a
o s h i r i s h   e h t i y o j i n i   t u g ' d i r m o q d a .
1 9 4 8 - y i l d a   t a b i a t n i   v a   t a b i i y   r e s u r s l a r n i   m u h o f a z a   q i l i s h   X a l q a r o   I t t i f o q i
t u z i l d i .   B u   t a s h k i l o t   f l o r a   v a   f a u n a n i   m u h o f a z a   q i l i s h g a   q a r a t i l g a n   h a m m a
i s h l a r n i   b i r l a s h t i r a d i .   M a z k u r   x a l q a r o   u y u s h m a   1 9 7 3   y i l d a   « q o r a   r o ' y x a t » n i
c h o p   e t d i ,   u n d a   b a t a m o m   y o ' q o l i b   k o t g a n   h a y v o n o t   t u r l a r i   r o ' y x a t i   k e l t i r i l g a n .
« Q i z i l   k i t o b »   x a v f - x a t a r   b e l g i s i .   B u   k i t o b g a   k a m   v a   y o ' q o l i b   k e t a y o t g a n
o ' s i m l i k   v a   h a y v o n l a r n i n g   t u r l a r i   t o ' g ' r i s i d a   m a ' l u m o t l a r   b e r i l g a n
O ' z b e k i s t o n d a   o ' s i m l i k   v a   h a y v o n   t u r l a r i   s o n i   2 7 0 0 0   d a n   o r t i q   b o ' l i b ,   u l a r d a n
h a y v o n   t u r l a r i   1 5 0 0 0   d a n   o r t i q ,   o ' s i m l i k l a r ,   z a m b u r u g ' l a r   v a   s u v   o ' t l a r i   e s a
1 1 0 0 0   a t r o f i d a .   O ' z b e k i s t o n   R e s p u b l i k a s i   h u d u d i d a   h o z i r g i   k u n d a   4 5 0 0   g a
y a q i n   g u l l i   o ' s i m l i k   t u r l a r i   m a v j u d .   U l a r   o r a s i d a   j i d d i y   m u h o f a z a g a   m u h t o j
k o ' p g i n a   k a m y o b ,   e n d e m   v a   r H i k t   l u r l a r   m a v j u d .   B u n d a y   t u r l a r n i n g   s o n i   4 0 0
a t r o f i d a   b o ' l i b ,   u l a r   O ' z b e k i s t o n   f l o r a s i n i n g   1 0 - 1 2   f o i z i n i   t a s h k i l   q i l a d i .
O ' z b e k i s t o n   f l o r a s i n i n g   y o ' q o l i b   k e t i s h   x a v f i   o s t i d a   t u r g a n   1 6 3   t u r   o ' s i m l i k
« Q i z i l   k i t o b » n i n g   1 9 8 4 - y i l g i   n a s h r i g a   k i r i t i l g a n ,   y a n g i   « Q i z i l   k i t o b » d a   e s a
( 1 9 9 8 )   k i r i t i l g a n   o ' s i m l i k   t u r l a r i n i n g   s o n i   3 0 1   t a g a   y e t d i .
O ' z b e k i s t o n   f a u n a s i d a   u m u r t q a s i z   h a y v o n l a r n i n g   6 7 7   t u r i   ( s u t   e m i z u v c h i l a r -
1 0 8 ,   q u s h l a r - 4 3 2 ,   s u d r a l i b   y u r u v c h i l a r - 5 8 ,   a m f i b i y a l a r - 2   v a   b a l i q l a r - 7 7 )
m a v j u d ,   u m u r t q a s i z   h a y v o n l a r   t u r l a r i   e s a   1 5   m i n g d a n   o r t i q .
13 O ' z b e k i s t o n n i n g   b i r i n c h i   « O i z i l   k i t o b » i   1 9 8 3 - y i l d a   n a s h r   q i l i n g a n   b o ' l i b ,   u n g a
u m u r t g a l i   h a y v o n l a r n i n g   6 3   t u r i   k i r i t i l g a n   e d i .
Y a n g i   « Q i z i l   k i t o b »   ( 2 0 0 3 )   b i r i n c h i   b o r   d a v l a t   t i l i d a   y o z i l g a n   b o ' l i b ,   i k k i n c h i
t o m i d a   s u t   e m i z u v c h i l a r n i n g   2 3   t u r i ,   q u s h l a r n i n g   4 8   t u r i ,   s u d r a l i b
y u r u v c h i l a r n i n g   1 6   t u r i ,   b a l i q l a r n i n g   1 7   t u r i ,   h a l q a s i m o n
c h u v a l c h a n g l a r n i n g   3   t u r i ,   m o l l u s k a l a r n i n g   1 4   t u r i   v a
b o ' g ' i m o y o q l i l a r n i n g   6 1   t u r i   k i r i t i l g a n .
T a ' k i d l a s h   l o z i m k i ,   « Q i z i l   k i t o b » g a   k i r i t i l g a n   o ' s i m l i k l a r   v a   h a y v o n l a r
r o ' y x a t i   y i l d a n - y i l g a   a n i q r o q   b o ' l m o q d a   v a   b i z   u l a r n i n g   y a n g i   n a s h r l a r i g a
g u v o h   b o ' l a m i z .
O ' z b e k i s t o n   R e s p u b l i k a s i   « Q i z . i l   k i t o b » i d a   o ' s i m l i k   v a   h a y v o n o t   t u r i ,   o i l a s i ,
a v l o d i ,   t u r k u m i   t a r t i b i d a   a l f a v i t   b o ' y i c h a   r o ' y x a t g a   o l i n g a n   v a   h a r   b i r   o ' s i m l i k
k o ' r g a z m a l i   t a r z d a   s u r a t l a r i   k e l t i r i l g a n .   B u   o ' z   n a v b a t i d a   n o y o b   v a   y o ' g o l i b
b o r a y o t g a n   o ' s i m l i k   v a   h a y v o n o t   t u r l a r i   t o ' g ' r i s i d a   k e n g   o m m a   t o m o n i d a n   a n i g
t a s a w u r g a   e g a   b o ' l i s h l a r i g a   y o r d a m   b e r a d i .
« Q i z i l   k i t o b »   m u h o f a z a   c h o r a l a r i n i   k u c h a y t i r i s h ,   g o ' r i q x o n a   v a   b u y u r t m a
h u d u d l a r i n i   k e n g a y t i r i s h ,   y o w o y i   o ' s i m l i k l a r   b i l a n   s a v d o - s o t i q n i   l a r t i b g a
s o l i s h d a   l i t s e n z i y a l a r   t i z i m i n i   j o r i y   q i l i s h   k a b i   b i r   t a l a y   m u h i m   t a d b i r l a r n i
k u n   t a r t i b i g a   q o ' y a d i .
14 C h o t q o l   q o ’ r i q x o n a s i - b o ’ r i .
I I I   b o b .   H a y v o n l a r n i n g   i n s o n   v a   t a b i t d a g i   a h a m i y t i .
              T a b i a t d a   h a y v o n l a r n i n g   h a y o t i   y a s h i l   o ` s i m l i k l a r   v a   b o s h q a   o r g a n i z m l a r
b i l a n   b o g ` l i q .   O ` t x o ` r   h a y v o n l a r   y a s h i l   o ` s i m l i k l a r   b i l a n   o z i q l a n a d i .   O ` z l a r i
e s a   y i r t q i c h l a r   u c h u n   y e m   b o ` l a d i .   H a y v o n l a r n i n g   m u r d a l a r i   v a   a x l a t i   t u r l i   x i l
b o s h q a   h a y v o n l a r ,   b a k t e r i y a l a r   v a   z a m b u r u g ` l a r   u c h u n   o z i q   b o ` l a d i .
H a y v o n l a r   o ` s i m l i k l a r   h a y o t i d a   h a m   m u h i m   o ` r i n n i   e g a l l a y d i .   T u p r o q   h o s i l
b o ` l i s h i   v a   l i n i n g   h o s i l d o r l i g i   o s h i s h i d a   m i k r o o r - g a n i z m l a r   b i l a n   b i r   q a t o r d a
h a y v o n l a r   h a m   i s h t i r o k   e t a d i .   H a r   y i l i   k u z   k i r g a n d a   d a r a x t l a r d a n   t o ` k i l g a n
b a r g l a r ,   x a z o n   b o ` t g a n   o ` s i m l i k l a r   b a k t e r i y a l a r ,   z a m b u r u g ` l a r ,   b i r   h u j a y r a l i
h a y v o n l a r ,   c h u v a l c h a n g l a r ,   h a s h a r o t l a r   v a   b o s h q a   o r g a n i z m l a r   u c h u n   o z i q
b o ` l a d i .   H a y v o n l a r   o ` s i m l i k   q o l d i q l a r i n i   m a y d a l a b ,   u l a r n i n g   c h i r i s h i n i
t e z l a t a d i .   C h i r i y o t g a n   o ` s i m l i k   q o l d i q l a r i d a g i   o r g a n i k   m o d d a l a r   p a r c h a l a n i s h i
t u f a y l i   t u p r o q d a   o ` s i m l i k l a r n i n g   o ` s i s h i   u c h u n   z a r u r   b o ` l g a n   m o d d a l a r
t o ` p l a n a d i ,   t u p r o q n i n g   h o s i l d o r l i g i   o s h a d i .   Y o m g ` i r   c h u v a l c h a n g l a r i ,
z a x k a s h l a r ,   h a s h a r o t l a r   v a   a y r i m   u m u r t q a l i   h a y v o n l a r   t u p r o q n i   k o v l a b   i n
q a z i s h i   t u f a y l i   u n i   a r a l a s h t i r i b   y u m s h a t a d i ;   u n g a   h a v o   k i r i s h i   v a   s u v
s h i r m j i s h i n i   y a x s h i l a y d i .   N e k t a r   y i g ` u v c h i   h a s h a r o t l a r   g u l l a r n i   c h a n g l a n t i r i b ,
o ` s i m l i k l a r n i n g   h o s i l d o r l i g i n i   o s h i r i s h g a   y o r d a m   b e r a d i .   S h u n d a y   q i l i b ,
15 h a y v o n l a r   b i l a n   o ` s i m l i k l a r n i n g   h a y o t i   o ` z a r o   c h a m b a r c h a s   b o g ` l a n g a n   b o ` l i b ,
u l a r d a n   b i r i   i k k i n c h i s i s i z   y a s h a y   o i m a y d i .
B i r   q a n c h a   h a y v o n l a r   o ` s i m l i k   q o l d i q l a r i ,   t o ` k i l g a n   b a r g l a r ,   h a y v o n l a r n i n g
m u r d a s i   v a   t u r l i   c h i q i n d i l a r   b i l a n   o z i q l a n i s h i   t u f a y l i   y e r   y u z i n i n g
i f l o s l a n i s h i g a   y o ` l   q o ` y m a y d i .   S u v   h a y v o n l a r i   s u v d a g i  
m a y d a   o r g a n i z m l a r   v a   o r g a n i k   m o d d a l a r   b i l a n   o z i q l a n i b ,   s u v n i     i f l o s l a n i s h d a n
s a q l a y d i .   O r g a n i k   q o l d i q l a r   b i l a n   o z i q l a n a d i g a n   h a y v o n l a r   t a b i i y   s a n i t a r l a r
v a s i f a s i n i   b a j a r a d i .
H a y v o n l a r n i n g   i n s o n   h a y o t i d a g i   a h a m i y a t i .   I n s o n   h a y o t i   h a y v o n l a r   b i l a n
b e v o s i t a   b o g ` l i q .   Q a d i m d a n   o d a m l a r   h a y v o n l a r   b i l a n   y o n m a - y o n   y a s h a b
k e l i s h g a n .   I b t i d o i y   o d a m l a r   h a y v o n l a r n i   o v l a s h g a n .   H a y v o n   g o ` s h t i   u l a r
u c h u n   o z i q - o v q a t   b o ` l g a n ,   u n i n g   t e r i s i d a n   k i y i m - b o s h   o ` r n i d a   f o y d a l a n i s h g a n ,
s u y a k l a r i d a n   o v   q u r o l l a r i   y a s a s h g a n .   Y o w o y i   h a y v o n l a r n i n g   h a y o t i   v a   f e ` 1 -
a t v o r i   t o ` g ` r i s i d a   m a ` l u m o t   t o ` p l a n a   b o r i s h i   u l a r n i   q o ` l g a   o ` r g a t i s h g a   i m k o n
b e r g a n .
S u t   e m i z u v c h i l a r n i n g   t a b i a t d a g i   r o l i   b e q i y o s   k a t t a .   U l a r n i n g   y a v v o y i
t u r i n i   h a m ,   x o n a a k i l a s h t i r i l g a n   z o t l a r i   h a m   t a b i a t g a ,   u n i n g   t a r a q q i y o t i g a
m a ` l u m   d a r a j a d a   t a ` s i r   e t a d i .   H a s h a r o t x o ` r l a r ,   k e m i r u v c h i l a r ,   y i r t q i c h l a r
t a b i a t d a   y a s h a b   o ` s i m l i k l a r n i   k e m i r a d i ,   b a r g i ,   p o y a   v a   i l d i z m e v a l a r i n i y e y d i .
B o ` r i   k a b i   y i r t q i c h l a r   e s a   k a s a l   h a y v o n l a r n i   y e b   t a b i a t   m u t a n o s i b l i g i n i
s a q l a s h d a   b a ` z i   k a s a l l i k l a r n i   t a r q a l m a s l i k d a   k a t t a   r o l   o ` y n a y d i .   U l a r
o ` s i m l i k l a r n i   y e b ,   g o ; n g i   b i l a n   y e r n i   b o y i t a d i .   Y e r q a z a r ,   s i c h q o n l a r   e s a
t u p r o q n i   k o v l a b ,   u n i n g   b i r   h o l a t d a n   i k k i n c h i   h o l a t g a   o ` t i s h i d a   a k t i v   i s h t i r o k
e t a d i .  
S u t   e m i z u v c h i l a r n i n g   i n s o n   h a y o t i d a g i   a h a m i y a t i   h a m   j u d a   k a t t a .   U n i
b i r   n e c h a   q i s m g a   b o ` l i s h   m u m k i n .   M a s a l a n ,   m o ` y n a c h i l i k ,   y i q i c h i l i k   v a
c h o r v a c h i l i k   s o h a l a r i d a   y e t k a z a d i g a n   f o y d a s i   h a m m a g a   m a ` l u m .   B i z d a
o v l a n a d i g a n   a s o s i y   h a y v o n l a r :   o l m a x o n ,   s u v s a r ,   o n d a t r a ,   q u n d u z ,   t u l k i ,
q u y o n ,   s h i m o l   b u g ` i s i ,   y o v v o y i   c h o ` c h q a ,   k i y i k ,   a l q o r   v a   b o s h q a l a r   j u d a   k a t t a
a h a m i y a t g a   e g a .   U l a r   t u r l i   m a q s a d l a r d a   q i m m a t b a o   m o ` y n a s i g o ` s h t i ,   t e r i s i ,
y o g ` I ,   j u n i ,   s h o x i   u c h u n   o v l a n a d i .
16   C h o r v a c h i l i k   s o h a s i d a q o ` l g a   k i r i t i y o t g a n   y u t u q l a r i m i z   y a n a d a   c h e k s i z .   B u l a r
y i l q i c h i l i k ,   q o r a m o l c h i l i k ,   q o ` y c h i l i k ,   c h o ` c h q a c h i l i k ,   e c h k i c h i l i k   k a b i l a r d a n
i b o r a t .   C H o r v a   m o l l a r i d a n   o l i n a d i g a n   b e b a h o   m a h s u l o t l a r :   s u t ,   g o ` s h t ,   y o g ` ,
t e r i ,   j u n   v a   b o s h q a l a r   h a l q i m i z n i n g   b o y l i g i   h i s o b l a n a d i .   I n s o n   h a y o t i n i ,
t u r m u s h i n i   b u l a r s i z   t a s a v v u r   e t i b   b o ` l m a y d i .
H o z i r g i   p a y t d a   j u m h u r i y a t i m i z d a   c h o r v a   m o l l a r i   z o t i n i   y a n a d a   y a x s h i l a s h ,
k o ` p a y t i r i s h ,   s e r m a h s u l   z o t l a r   y a r a t i s h   u c h u n   t i n i m s i z   i l m i y   t a d q i q o t   i s h l a r i
o l i b   b o r i l m o q d a .   M a m l a k a t i m i z d a   v a   j u m x u r y a t i m i z d a   m a x s u s   q o r a m o l c h i l i k ,
y i l q i c h i l i k ,   m a y n a c h i l i k   x o ` j a l i k l a r i ,   y i r i k   c h o r v a c h i l i k   f a b r i k a l a r i   t a s h k i l
q i l i n m o q d a .  
S u t   e m i z u v c h i l a r n i n g   r o l i   b e q i y o s   e k a n ,   n a v b a t d a g i   m u h i m   v a z i f a   u l a r n i
m u h o f a z a   q i l i s h ,   q o , r i q l a s h ,   b a , z i   y o v v o y i   t u r l a r i n i   i q l i m l a s h t i r i s h d a n   i b o r a t
b o ` l m o g ` I   l o z i m .   K o ` p g i n a   q i m m a t l i   h a y v o n l a r n i   n o t o ` g ` r i   o v l a s h   v a
s h a f q a t s i z l a r c h a   m u n o s a b a t d a   b o ` l i s h   o q i b a t i d a   u l a r   b u t u n l a y   y e r   y u z i d a
y o ` q o l i b   k e t d i .   M a s a l a n ,   A m e r i k a   b i z o n l a r i   v a   Y e v r o p a   z u b r l a r i   d e y a r l i
b u t u n l a y   y o ` q   b o ` l i b   k e t g a n .   H o z i r   h a m   k o ` p g i n a   q i m m a t l i   m u s h u k s i m o n l a r ,
k a r k i d o n l a r ,   y i r t q i c h l a r ,   h a t t o   o d a m s i m o n   m a y m u n l a r   h a m   k a m a y i b   k e t g a n .
B i z n i n g   v a z i f a m i z   u l a r n i n g   n a q a d a r   k a t t a   a h h a m i y a t g a   e g a   e k a n l i g i n i   a y t i b ,
y o s h l a r n i   t a b i a t n i   m u h o f a z a   q i l i s h   r u h i d a   t a r b i y a l a s h i m i z   k e r a k .            
17            
                                                 
                                                             
             
                                                                                    X u l o s a :
S H u n i   a l o x i d a   t a ’ k i d l a s h   k e r a k k i ,   m a m l a k a t i m i z   i q t i s o d i y o t i n i n g   s h a k l l a n i s h i ,
r i v o j l a n i s h i   v a   y a n a d a   t a k o m i l l a s h u v i d a   t a b i i y   r e s u r s l a r n i n g   o ’ r n i   b e q i y o s d i r .
A y n i q s a ,   y e r ,   y e r   o s t i   b o y l i k l a r i ,   o ’ s i m l i k   v a   x a y v o n o t   d u n y o s i   v a   b o s h q a
t a b i i y   b o y l i k l a r   i q t i s o d i y o t n i n g   u s t u v o r   t a r m o g ’ i n i   r i v o j l a n t i r i s h d a   m u h i m
a h a m i y a t   k a s b   e t a d i .   C H u n k i ,   b i r i n c h i d a n   t a b i i y   r e s u r s l a r   ( x a y v o n o t   v a
o ’ s i m l i k   d u n y o s i   v a   x . z ) n i n g   o ’ z i   t a b i a t   t i z i m i d a   j o y l a s h g a n ,   i k k i n c h i d a n ,
m a x s u l o t l a r n i   t o ’ g ’ r i d a n - t o ’ g ’ r i   t a b i i y   r e s u r s l a r d a n   f o y d a l a n i s h ,   i s h l a b
c h i q a r i s h   a s o s i d a   a m a l g a   o s h i r i l a d i .
          X a y v o n o t   d u n y o s i n i   m u x o f a z a   q i l i s h   v a   u n d a n   o q i l o n a   f o y d a l a n i s h
t o ’ g ’ r i s i d a g i   q o n u n l a r d a   k o n k r e t   i j t i m o i y   m u n o s a b a t   t u r i n i   t a r t i b g a   s o l i s h
q o l i p i n i ,   a n i q   x u q u q   v a   b u r c h l a r n i   i f o d a   e t i s h   o ’ r n i g a   b o s h q a   i j r o i y a   v a
i d o r a v i y   x u q u q i y   a k t l a r g a   x a v o l a l a r   k o ’ p   u c h r a y d i .   M a s a l a n ,   O ’ z b e k i s t o n
R e s p u b l i k a s i   « X a y v o n o t   o l a m i n i   m u x o f a z a   q i l i s h   v a   u n d a n   f o y d a l a n i s h
t o ’ g ’ r i s i d a » g i   q o n u n d a   j a m i   4 1 t a   m o d d a   b o ’ l s a ,   s h u n d a n   1 6   t a   m o d d a d a
x a v o l a   e t u v c h i   n o r m a l a r   m a v j u d .   B u   q o n u n n i n g   x u r m a t i   v a   t a ’ s i r c h a n l i g i g a
j i d d i y   z a r a r   y e t k a z a d i .
            X a y v o n o t   d u n y o s i g a   o i d   O ’ z b e k i s t o n   R e s p u b l i k a s i   Q o n u n c h i l i g i d a
t o ’ g ’ r i d a n - t u g r i   t a ’ s i r   k o ’ r s a t m a y d i g a n ,   y a ’ n i   x a v o l a k i   n o r m a l a r   j u d a   k o ’ p .   B u
n a r s a   k a m c h i l i k   b o ’ l m a s l i g i   m u m k i n   e d i ,   a g a r d a   b o s h q a   n o r m a t i v - x u q u q i y
a k t l a r d a   b u   s a v o l l a r   o ’ z   j a v o b i n i   t o p g a n d a .
            U m u m a n   o l g a n d a ,   x a y v o n o t   d u n y o s i g a   o i d   a m a l d a g i   R e s p u b l i k a
q o n u n c h i l i g i n i   t a k o m i l l a s h t i r i s h   y u z a s i d a n   b i r  
18 q a n c h a   y o ’ n a l i s h l a r d a   f i k r   y u r i t i s h   m u m k i n .  
        X o z i r d a   x a y v o n o t   d u n y o s i d a n   o q i l o n a   f o y d a l a n i s h   v a   u n i   x u q u q i y
m u x o f a z a   e t i s h g a   q a r a t i l g a n   x a l q a r o - x u q u k i y   m e x a n i z m   i s h l a b   t u r i b d i .   L e k i n
b u   x a l i   y e t a r l i   e m a s .   B u n i n g   u c h u n   x a r   b i r   d a v l a t d a ,   u n i n g   x a r   b i r   f u q a r o s i
o n g i d a   t a b i a t   r e s u r s l a r d a n   s a m a r a l i   f o y d a l a n i s h g a   b o ’ l g a n   b e p a r v o l i k   x i s l a t i n i
u l a r   o n g i d a n   c h i q a r i b   t a s h l a s h   l o z i m d i r .
                       
19       F o y d a l a n i l g a n   a d a b i y o t l a r :
K a r i m o v   I . A .   O ' z b e k i s t o n   X X I   a s r   b o ' s a g ' a s i d a :   x a f s i z l i k k a   t a h d i d ,  
b a r q a r o r l i k   s h a r t l a r i   v a   t a r a a q q i y o t   k a f o l a t l a r i .   - T . :   O ' z b e k i s t o n ,
B a r a t o v   P .   T a b i a t n i   m u h o f a z a   q i l i s h .   - T . :   O ' q i t u v c h i ,   1 9 9 1 .
N o v i k o v   Y u . I .   O x r a n a   o k r u j a y u e y   s r e d i .   – M . :   V i s h a y a   s h k o l a ,   1 9 9 8 7 .
E g a m b e r d i e v   R .   E k o l o g i y a .   – T . :   O ' z b e k i s t o n ,   1 9 9 3 .
T u r s u n o v   X . T .   E k o l o i y a   a s o s l a r i   v a   t a b i a t n i   m u h o f a z a   q i l i s h .   – T . :  
S a o d a t   R I A ,   1 9 9 7 .
E r g a s h e v   A . ,   E r g a s h e v   T .   E k o l o g i y a ,   b i o s f e r a   v a   t a b i a t n i   m u h o f a z a  
q i l i s h .   – T . :   Y a n g i   a s r   a v l o d i ,   2 0 0 5 .
T o ' x t a e v   A . ,   X a m i d o v   A .   E k o l o g i y a ,   b i o s f e r a   v a   t a b i a t n i                   m u h o f a z a   q i l i s h .
– T . :   O ' q i t u v c h i ,   1 9 9 5 .
        O t a b o e v   S h . ,   N a b i e v   M .   I n s o n   v a   b i o s f e r a . - T . :   O ' q i t u v c h i ,   1 9 9 5 .
        T i l o v o v   T .   E k o l o g i y a n i n g   d o l z a r b   m u a m m o l a r i .   – Q a r s h i :   N a s a f ,
T o ' x t a e v   A .   E k o l o g i y a . - T . :   O ' q i t u v c h i ,   1 9 9 8 .
w w w . z i y o n e t . u z
20

kurs ishi

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Exinokokkoz kasalligi patomarfologiyasi
  • Ikkilamchi va uchlamchi qoplovchi to‘qima periderma va po‘stloq bilan tanishish
  • Ikkilamchi va uchlamchi qoplovchi to‘qima periderma va po‘stloq bilan tanishish
  • Genetik injeneriya
  • Amfibiyalarni kelib chiqishi va evolyutsiyasi

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский