Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	84.7KB
Покупки	0
Дата загрузки	25 Октябрь 2025
Расширение	docx
Категория	Музыка

I.S.Baxning klavir musiqasi

xorallari” nomi bilan mashhur (Baxning shogirdi va nashriyotchisi,
organchi Shyubler nomi bilan ataladi). Oxirgi to‘plam - “18 xoral”
boiib - kompozitor vafotidan oldin nashriyotga topshirilgan.
Baxning xoral prelyudiyalarini rang-barangligiga qaramay, ular
quyidagilar bo‘yicha birlashadi:
a) kichik hajm;
b) melodik boshchilikni hukm surishi (negaki, xoral qayta ishlovlari
vokal aytimlar bilan uzviy bogiiq boigan);
d) kamer uslubiyati (Bax o‘zining xoral prelyudiyalarida
organning katta imkoniyatlarini emas, balki uning rangin tembr
bo‘yoqlarini ko‘rsatishni maqsad qilgan);
e) polifonik imkoniyatlaridan keng foydalanilishi;
f) xoral prelyudiyalarning obrazlar doirasi uning mazmunida
ochib berilgan obrazlar bilan uzviy bogiiq (bu Bax lirikasining
falsafiy qarashlari, inson taqdiri, qayg‘u va, iztiroblari haqidagi
o‘ylardir).
Prelyudiya Es-dur (“Uyg'ottinglar, ovoz bizni uttdamoqda”).
Uning musiqasi tantanali sokin va yorug1 kayfiyat ortida asta-sekin
rivoj topib shakllanadi. Xoral ritm va ohang rivojida birmuncha bir
xillik mavjud. U ladning turg'un
pog‘onalari bo‘yicha harakatni
namoyon qilib, asosiy
tovushning bir necha marotabali
takrori bilan ajralib turadi. Biroq
Bax o‘z prelyudiyasini xoral
kuyidan emas, balki asosiy
mavzu kuyidan boshlaydi -
birmuncha kuychan, harakatchan,
shu bilan birga, xoralga
yaqin boigan ixcham kuy. Rivoj
topib, mazkur kuy ohang va
ritmik nuqtayi nazardan
boyitiladi. Unda katta masofali
jumtalar paydo boiib, diapazoni
kengayib boradi. Shu bilan
birga, linda noturg‘unlik hissi kuchayib, sekvent tarzdagi honish
ohangi takrorlanib, birmuncha jadallashib, ekspressiv holatni yuzaga
keltiradi.
Prelyudiyaning tonal rejasi qardosh bemol tonalliklami qamrab
oladi. Lad tonal rivojlov yorqin major ranglardan tortib, to o‘rta
qismida minor koloritdagi to‘q ranglarga, so‘ng yakuniga yaqin yana

kichik BWV 1065 uchun - to'rtta arpsixord uchun. Hozirgi kunda bu orkestr bilan
ushbu kontsertlar pianino ustida tez-tez ijro etiladi, shuning uchun ularni Baxning
pianino konsertlari deb atash mumkin, ammo Bach davrida pianino yo'qligini
unutmang. Kontsertlardan tashqari, Bax 4 ta orkestr to'plamini (BWV 1066-
1069) tashkil etdi, ularning ba'zilari bugungi kunda juda mashhur va mashhur
tadbirlarga ega, xususan: "Bax hazil" deb nomlangan - ikkinchi qismning
badineri. uchinchi to'plamning ikkinchi qismi - bu ariya.
2.4.Vokal ishlari
Cantatas. O'zining uzoq umri davomida, har yakshanba kuni, Sankt-Tomas
cherkovidagi Bax lyuteran cherkovi taqvimiga binoan tanlab olingan kantatani
olib bordi. Bax boshqa bastakorlarning kantatalarini ijro etgan bo'lsa ham,
Leyptsigda u har yili kamida har uch yakshanba va cherkov bayramlarida
bittadan to'liq kantatalarni yozgan. Bundan tashqari, Veymar va Muhlxauzendagi
bir qator kantatlar yozgan. Umuman Bax, ruhiy mavzularda 300 dan ortiq
kantatlar yozgan, ulardan atigi 200 nafari omon qolgan (bitta qism shaklida
oxirgi). Bax kantatalari shakli va asboblari bo'yicha juda farq qiladi. Ulardan
ba'zilari bitta ovoz uchun, ba'zilari xor uchun yozilgan; kimdir katta orkestrni ijro
etishni talab qiladi, boshqalari esa bir nechta asboblarni talab qiladi. Biroq, eng
ko'p ishlatiladigan model quyidagicha: kantata tantanali xor bilan boshlanadi,
so'ngra yakkaxonlar yoki duetlar uchun recitativlar va ariyalar qo'shiladi va
hamma xor bilan tugaydi. Eslatib o'tamiz, Lyuteran qonunlariga binoan ushbu
haftada o'qilgan Bibliyadagi so'zlar odatda olinadi. Yakuniy xorni ko'pincha o'rta
qismlardan birida xor prezudati kutadi va ba'zan kirish qismiga cantus firmus
shaklida kiradi. Baxning ruhiy kantatalaridan eng mashhurlari: Todesbandendagi
Masihning orqada qolishi (4 raqam), Ein Feste Burg (80 raqam), Vachet auf, ruft
uns die Stimme (140 soni) va Herz und Mund und Tat und. Leben "(147 soni).
Bundan tashqari, Bach, odatda, to'y kabi har qanday tadbirlarga bag'ishlangan bir
qancha dunyoviy kantatalarni yaratdi. Baxning eng mashhur dunyoviy kantatalari
orasida ikkita To'y kantatasi va kulgili Qahva kantatasi va Dehqon kantatasi bor.
· Ehtiros yoki ehtiros. Yuhannoga ko'ra ehtiros (1724) va Matto (1727 y.) Ga
bo'lgan ehtiros, xor va orkestr uchun Masihning azoblari haqidagi xushxabar
mavzusidagi asarlar bo'lib, Avliyo Tomas va Aziz Nikolay cherkovlarida
muqaddas juma oqshomlarida chiqish uchun mo'ljallangan. Ehtiroslar Baxning
eng shuhratparast vokal asarlaridan biridir. Bach 4 yoki 5 ta ehtirosni yozganligi
ma'lum, ammo faqat ikkitasi bugungi kungacha to'liq saqlanib qolgan.
· Oratoriyalar va ulug'vorliklar. Eng mashhur Rojdestvo oratoriyasi (1734) - bu
liturgiya yilining Rojdestvo davrida ijro etish uchun 6 kantatadan iborat tsikl.
Pasxa oratoriysi (1734-1736) va maftunkorlik juda keng va mohir kantatalar
bo'lib, Rojdestvo oratoriysi yoki ishtiyoqiga qaraganda unchalik katta emas.

Bunday murakkab uslubiy sintezi asosida yangi klavir uslubi yuzagakelib,
o'zining ko‘rinishi bo‘yicha Betxoven fortepiano musiqasini oldindan belgilab,
ma’lum ma’noda romantik kompozitorlik ijodiyoti yoiini yoritgan namunaga
aylandi. Xromatik fantaziya va fuga yaratilishi davri Baxning Kyotenda istiqomat
qilgan vaqtga to‘g‘ri keladi (1720), oxirgi tahriri - 1730-yilda amalga oshirilgan.
Asar xronologiya bo‘yicha taniqli organ fantaziya va fuga g-moll yaratilish
vaqtiga yaqin. Xromatik nomi Bax zamondoshlari tomonidan berilgan bo‘lib,
biroq aynan asardagi qaysi lavha uni shunday nomlanishiga turtki bergan, degan
g‘oya hanuzgacha mavhumligicha qoladi. Fantaziya dramatik patetikaga boy
boiib, ko‘tarinki ekspressiyasi bilan ajralib turadi. Uning kompozitsiyasi ikki
kontrast, shu bilan birga, bir-biri bilan uzviy bogiiq boigan ketma-ket 84
www.ziyouz.com kutubxonasi qismlardan iborat. Katta birinchi qism erkin
badihalikni to‘foni bo‘- lib, o'zining kengligi bilan hayratga soladi. Ikkinchi qism
- falsafiy rechitativ qat’iyatli niqob ortida katta hissiyotlar jo ‘sh urishini
namoyon qiladi. Ikki qismlar bir-biri bilan faktura boyligi, o‘zgaruvchan ritm
evaziga to‘xtovsiz harakatni gavdalaydi. Fantaziyaning umumiy dinamik chizgisi
fojiaviy xarakterdagi tantanali kodada yakun topadi. Qayg‘u-iztirobli hissiyotlar
bu yerda tinchlanib, borliq sifatidatasdiqlanadi. Fantaziyaning garmonik asosi
birmuncha murakkab, ayniqsa, rechitativlarda. Tonal rivojlov nafaqat d-mollga
nisbatan uzoq va yaqin tonalliklar, balki Des-dur, Ces-dur, fis-moll, cis-moll kabi
tonalliklarni h am qamrab oladi. Shunda uzoq tonalliklar tonika orqali emas,
balki o'zining D (D)si yordamida namoyish etiladi. “Italyan konserti”. Klavir
musiqadagi yarigi konsert janri asoschisi I.S. Baxning ushbu asari klavir uchun
qayta moslashish evaziga yaratilgan skripka konsertlarini tashkil qiladi (birinchi
navbatda - A. Vivaldi konsertlari). Shunisi qiziqki, kompozitoming barcha klavir
konsertlari (jami 7 ta) avval torli qilib yaratilib, so‘ng klavirga moslashtirilib
berilgan. Bu boradagi muhim natijalar 1735- yilda yaratilgan “Italyan konserti”
bo‘ldi. Bax o‘zi bergan ushbu konsert nomida uning Vatani - Italiya qayd etilgan.
Asar orkestr jo ‘rligisiz ikki manualli klavir uchun yaratilgan. Konsertlik
(musobaqalik) tamoyili klavir ovozlarini katta rivojlangan fakturasi bilan
belgilanadi. A.Vivaldi konsertlarining kompozitsiyasi, an’analarga tayangan
holda, uch qismli shakl berilib, chekka qismlari harakatchan, o‘rtasi esa sekin,
vazmin lirik boiim bilan tavsiflanadi. “Italyan konserti” musiqiy uslubi va asosiy
kayfiyati - energik kuchga ega hayotbaxsh mavzu ekanini aniqlab beradi. U
oddiy to‘rt taktli ikki jumladan iborat shaklda gavdalangan. Ularni tonal
solishtirilishi (F-dur 85 vwl*w«»* Italien Concerto fer VhUrnâ iVila
www.ziyouz.com kutubxonasi va C-dur) fuga ekspozitsiyasida mavzu va javobni
tonal I solishtirilishini eslatadi. f l Polifonik tafakkuming ta’siri mavzuning
rivojida o‘z aksini topadi. Dastabki sakkiz taktli mavzu yadrosi umumiy harakat
a shakllarida erib ketadi. Musiqa polifonik shakllarga xos sokin 1 davomiylik
xususiyatiga ega boia- 1 di. Bir iboradan ikkinchi iboraga 1 o‘tish silliq va

bilan chuqur bog‘liqlik rishtalari
mavjudligi aniqlanadi.
Yoshlik chog‘larida I.S. Bax
ijodining yorqin ilhomi bo‘lmish
re-minor tokatta va fugani
yaratgan edi. Uni tinglaganlar
yuqoridan pastga kezib tushayotgan
ohanglar va ulaming tantanali
akkordlarga qo'shilib
tushishini unutmaydi. Taxmin qilinishicha, bu musiqa Baxning
badiha san’atidan bir misol bo‘lib, keyinchalik kompozitor uni
takomillashtirib, yuqori darajaga ko‘tara olgan.
Ma’lumki, “tokatta” so‘zi ko‘p ma’noga ega. Biroq dastlabki
ko‘rinishda tokatta italyan “toccare” (organ yoki klavesin
klavishalarga barmoqlami tekkizish degan ma’noni anglatadi)
so‘zidan kelib chiqib, klavishali cholg‘ular uchun mo‘ljallangan
fantaziyalar bilan qiyoslangan. Bu borada, nemis organ tokattasining
asoschisi Ditrix Bekstexuderimg mohir ijrosidan ta’sirlanib
hayratlangan I.S. Bax uning “Organda chalish - bu matnsiz va teatr
sahnasiz dramatik harakatdir” degan so'zlarini yodda tutgan.
D. Bekstexudeni tinglab, Bax yanada erkinroq bastalashni boshlad
natijada zamondoshlaridan nafaqat asarlarining chuqurligi va
ifodaviy kuchida, balki shakl tizimining sokinligi bilan oldinga
ildamladi. Xususan, o‘zining ilk asarlari boimish mazkur tokatta va
fugada, u, fuganing shakl-shamoyilini aniq belgilab, uni tokattadan
aniq chegaralar bilan ajratdi. Shu bilan birga, ulami dramaturgik
nuqtayi nazardan, ko‘rinmas, biroq chuqur tahlil orqali yuzaga
chiqarish mumkin boigan, ichida pinhon sirlangan rishtalar bilan
bogiadi. Badihalikning kuchli yoyilishi - tokattada boiib, fuga
qismiga dabdabali kirish ato qilingan.
Kompozitor organ uchun, shuningdek, kansona va richekarlar,
tokkata va fantaziya, prelyudiya, kaprichchio, chakona, passakalya,
xoral prelyudiyalar va boshqa asarlarni yozgan.
Ko‘plab Yevropa mamlakatlarida organ musiqasining iste’dodli
kompozitor va cholg‘uchilari dunyoga keldi. Boshqalardan ko‘ra
italyan musiqachi - Djirolamo Freskobaldi , niderlandlik - Yan
Piterszon Svelink va nemis sozandalari - Samuel Sheydt, Iogann
Yakob Froberger, Iogann Paxelbel va ayniqsa, butun Olmoniyani
o'zining mahoratli ijrosi bilan hayratga solgan Ditrix Bekstexude
ajralib turardi. Ba’zan niderland, italyan, fransuz, nemis cherkovlari
haqiqiy konsert zal va sahnalariga aylanib, san’atkorlaming mohirona

ijrolari tomoshabinlarni lol qoldirgan.
0 ‘sha paytlarda organchilar klavikkord va klavisin cholg‘usini
mohir sozandalari ham boigan. Bora-bora klavir musiqa organ va
lyutnya (ud) musiqasidan yiroqlashib, ajralib boradi. Klavir uchun
asarlar repertuarining salmoqli qismini raqslar va “ syuita ” (fransuz
tilidan-qator, ketma-ketlik) nomi bilan e’tirof etilgan raqs turkumlari
egallagan. Syuita tarkibiga vazmin nemis allemanda, harakatchan
fransuz kuranta , sekin ispan sarabandasi va tezkor ingliz jiga raqslari
kirgan. Ba’zan mazkur asosiy raqslarga qo‘shimcha raqslar o‘rnida
ariya va rondo kiritilishi mumkin boigan. Prelyudiya yoki uvertyura
butun raqs turkumini an’anaga ko‘ra ochib bergan.
Syuita bilan bir qatorda boshqa turkumlar ham paydo boidi.
Shulardan biri - sonata va konsert janrlari. Sonata shaklining asosiy
turi mazkur davrda cherkov sonatasi hisoblangan. Mazkur janr asosan
cherkovlarda, diniy bayramlarda ijro etilish uchun moijallangan.
Cherkov sonatasi bilan bir qatorda dunyoviy sonata turlari ham
mavjud boigan. Shu asosda Italiya va Olmoniyada klavisin
sonatalari dunyoga keldi. Ushbu davrda nemis kompozitori logann
Kunau qalamiga mansub “Bir necha Bibliya hikoyalaming musiqiy
tavsifi” (1770) yaratildi.
0 ‘sha davrda “kamer musiqa” deb cherkovdan tashqari, ya’ni
xonaki sharoitda ijro etiluvchi musiqa nazarda tutilgan. Asta-sekin
mazkur atama bilan har bir alohida cholg‘u uchun yozilgan mustaqil
partiyalar, ya’ni ansamblli asarlar tushuniladi.
Eslatib o'tish joizki, I.S. Baxdan avval Djirolamo Freskobaldi,
Fransua Kupperen va Domeniko Skarlattilar klavir uchun bir qator
ajoyib asarlar yaratganlar. Bax esa klavir musiqasining ifodaviy
palitrasini, uning uslubiy chegaralarini kengaytirgan holda, turli
mamlakatlarning organ, orkestr va vokal adabiyotida jamlangan
vosita va usullarni o‘zida mujassam etdi.
Baxning g‘oyalari uning davridan ancha olg‘a qadam tashlab,
o‘sha davr cholg‘ulari imkoniyatidan o‘z ifodasini topa olmagan.
Klavesin ovozining jarangi kalta, qo‘ng‘iroq kabi yorqin, lekin tez
so‘nuvchi boigan. Klavikord cholg‘usi esa kuchsiz, past tembr bilan
ajralib turgan. 1709-yili italyan ustasi B. Kristofori tomonidan
yaratilgan fortepiano uning bizgacha yetib kelgan mukammal
ko‘rinishiga yetishish uchun hali katta vaqt kerak bo‘lgan.
Kompozitor o‘z oldiga klavesinning “urma” xususiyatidan
qochib, unda kuychan, sokin chalish imkoniyatlarini chiqarishga
intilgan. Bunday yondashish kompozitomi klavir asarlarida lirik
obrazlami ifodasi bilan bogiiq boigan deb taxmin qilish mumkin.

ketma-ket amalga 1 oshadi va yangrab o‘tgan mato de- I yarli qayta
takrorlanmaydi (Vena * klassiklar tematizmidan farqli oiaroq). Shu bilan birga,
birinchi qism umumiy kompozitsiyasida boiajak sonata shakli chizgilari ko‘zga
tashlanadi. Unda uchta boiim bo‘- lib, biri tematik mavzusini ekspozitsion
ko‘rinishi, ikkinchisi uning rivojlovi va qayta ishlovi, uchinchisi esa asosiy
mavzuni reprizali takrorini tashkil qiladi. Ekspozitsion boiim asosiy mavzudan
tashqari yana birmuncha yumshoq va sodda fakturada bayon etiladigan
mavzulami qamrab oladi. U yadro va uning rivoji asosida tuzilib, uning asosida
vujudga kelgan ohanglar birinchi mavzuga nihoyatda yaqin turadi. Klassik
sonataning yordamchi partiyasidan farqli oiaroq, ikkinchi mavzu Fdur
tonalligida, qayta ishlov jarayonida dominanta tonalligiga modulatsiya qilinadi
(C-dur). Konsertning birinchi qismining rivojlov boiim i o‘zining hajmi va qayta
ishlovi bilan ajralib turadi. Bu yerda kompozitor gomofongarmonik va polifonik
usullami qoilagan. Bular: motivlami ajratib olish, ularni sekvensiyalash,
imitatsiya, ayrim kuy-ohanglami va ularning lavhalarini variantlash. Rivojlovda
ikki mavzu ishlatilib, har biri bir-birini ohangini o‘ziga singitadi. Tez orada
asosiy mavzu - uning yadrosi va qayta ishlovi namoyon boiib, cholg‘u
konsertlarga xos boigan belgilar bilan ko‘zga tashlanadi. M aium ma’noda bu
yerda rondoga yaqinlikni ko‘rish mumkin. Reprizada birinchi mavzu to iiq
o‘tkaziladi, ikkinchisi yo‘q (major varianti qayta ishlovni tugatgani bois).
2.2Orkestr va kamerali musiqa
Bax ham individual asboblar, ham ansambllar uchun musiqa yozgan. Uning
yakka cholg'u asboblari - 6 sonatasi va yakka skripka uchun partitasi, BWV
1001-1006, violonchel uchun 6 to'plam, BWV 1007-1012 va yakka nay uchun
partitolar, BWV 1013 - ko'pchilik eng chuqur ijodlardan biri deb hisoblashadi.
bastakor. Bundan tashqari, Bax yakka ashulalar uchun bir nechta asarlar yozgan.
U, shuningdek, trio sonatalarini, yakka fleytalar uchun sonatalarni va viola da
gamba-larni faqat umumiy bosh bilan birga va ko'p sonli kanon va ritikarlarni
yozgan, asosan ijro etish asboblarini ko'rsatmasdan. "Fugue badiiyligi" va
"Musiqiy taklif" tsikllari bunday asarlarning eng yaqqol namunalari. Bax u
orkestr va u bilan birga yakka asboblar uchun ko'plab asarlar yozgan. Eng
mashhurlaridan biri bu Brandenburg kontsertidir. Ular shunday nomlanishgan,
chunki Bax ularni 1721 yilda Brandenburg-Shvetsiyalik Margrave Kristian
Lyudvigga yuborib, o'z saroyida ish topmoqchi bo'lgan; bu urinish
muvaffaqiyatsiz tugadi. Ushbu oltita konsert kontsert grosso janrida yozilgan.
Bizga tushgan Baxning boshqa orkestri asarlaridan ikkita skripka kontserti
(BWV 1041 va 1042), D minor BWV 1043-dagi ikkita skripka uchun kontsert,
"uchlik" deb nomlangan kichik-kichik kontsert (nay, skripka, arpsixord, torlar,
torlar va doimiy (raqamli) uchun). bass) BWV 1044 va klaviatura va kamerali
orkestr uchun kontsertlar: bitta klavier uchun ettita (BWV 1052-1058), ikkitasi
uchun uchta (BWV 1060-1062), uchtaga ikkita (BWV 1063 va 1064) va bittasi. -

So‘ng orkestrga xor qo‘shilib, tangriga hamdu sanolami bildiradi.
Xor kuyi tantanali ohanglami mohirona passajlar bilan o‘zaro
almashuvi evaziga bir bo‘g‘inning uzoq kuylanishi orqali beriladi
(Grigoryan an’analaridan olingan “yubilatsiya” aytirai). Yengil va aniq
harakat 3/8 o‘lchovida Baxning raqs syuitalarini eslatadi. Mazkur xor
o‘zini tantanavor kayfiyati bilan boshqa D-dur xorallari, messaning II
va IV (Sanstus) qismlarga yaqinligi bilan ajralib turadi.
II qism, umuman olganda, quvonchga to‘la bo‘lsa-da, ichida
Kyrie olgan qayg‘u~alam rivojini davom ettiradi. Markaziy xor №8,
“Qui tollis" (“sen insoniyat gunohini o‘zingga olgan”)da h-moll bosh
tonalligi qaytib, kayfiyati elegik kamer jarangga yaqin turadi.
III qismning bosh mavzusi (“Credo”) o‘rtadagi uchta xor
misolida Iso Payg‘ambarning inson qiyofasiga kirishi haqida
qisqacha bayon qilinadi. (№15, “El incarnates”), iztirob chekib,
dorga osildi (№16, “Crucifixus”), so‘ng tirildi (№17, “Et
resurrexit”). Mazkur uchta xor butun asaming g‘oyaviy timsoliy
markazidir. №15 va №16 xorlar umumiy mavzu ortida birlashadi:
ular messaning umumiy qayg‘uli kayfiyatini davom ettiradi.
“Crucifixus”- butun messaning fojiaviy avjidir. Mazkur nomemi xor
lamento (yig‘i)si deb ta’riflash mum kin. Uning musiqasi ko‘plab
XVI-XVII asr dunyo rassomlarini (ayniqsa, nemis - Gryunevald,
Dyurer ijodida yorqin muhrlangan) polotnolaridagi bir surat - dorga
osilishga mahkum etilgan, iztirob chekayotgan Iso Payg‘ambarni
gavdalaydi. Musiqada ushbu holatni aks ettirish uchun eng muqobil
shakl sifatida basso ostinatoga asoslangan variatsiyalar olingan.
89
www.ziyouz.com kutubxonasi
Variyatsiya asosida yotgan mavzu - birmchi bosqichdan to
beshinchi pog‘onaga qadar xromatik gamma parchasidir. U o‘n uch]
marta bir xil takrorlanib, har bir yangi ko‘rinishida uning garmoniyasi I
o‘zgaradi. Orkestming garmonik variatsiyalari xoming polifonik'
variatsiyalariga hamohang tushadi.
Mazkur xomi so‘nggi №17 solishtirilishi eng yorqin kontrastni
tashkil qiladi. Uning maqsadi - oiimdan so‘ng tirilish “Et
resurrexit” - bu quvonish timsollari yig‘indisining markazi bo‘lib,
tinglovchilarga katta quvonch ulashadi. Bu yerda polonez ritmlariga
xos usullar joy oigan. Kuy energik, yuqoriga harakatlanuvchi
kvartadan boshlanadi. So‘nggi beshinchi, eng lo‘nda messa qismida
faqat ikkinchi nomer o‘rin oigan, barcha kuchli kontrastlar so‘nadi,
faqat boMib o‘tgan fojia haqida xotira qoladi.
№23 “Agnus Dei” (“Qurbonlik”) va irodaning kuchi oxirgi

yoqlari awal uning asosida olingan shoirona matnlar mavzusidan
kelib chiqadi: bu tantanalik va g‘amgin lirika, quvonchli parvoz va
diniy sajdagohlik. Ammo asarlarning timsoliy doirasi qanday
bolishidan qa’ti nazar, ular o‘zining soddaligi va tabiiyligi, shu bilan
birga, chuqur ahamiyatli va oliyjanobligi bilan ajralib turadi; ixcham
shakl va kamer jarangdorlik - tembr turfaligi, koloritning rangbarangligi
va nafisligi, kuy ovozining hukm surishi, uning yaxlitligi,
go‘zalligi, kuychanligi, ifodaviy hamnafas ovozlar, turli
registrlarning tasodifiy va ifodaviy birikmalari, bularning bari
janrning eng namunaviy misoli - I.S. Baxning Fa-minorprelyudiyasi
uchun xosdir.
Fa-minor xoral prelyudiya. Xoralning yumshoq va g‘amgin kuy
negizi “Senga murojaat qilaman - Xudo” yuqori ovozda tarannum
etiladi. U boshqa ovozlardan ustun turib, yuqori olijanoblik va go‘zallik
timsoli boMmish asarning asosiy timsoliy doirasini ochib beradi.
Kuyning diapazoni o‘rta registrda berilgani va uning kengligi ovoz
diapazoniga mos kelishi maium ma'noda inson kuylashini eslatadi.
Bas ovozining asta, bir tekisdagi qadam bosish harakati jiddiy va qat’iy
kayfiyat yaratishda xizmat qiladi. Biroq, orada o‘rta ovozlarning o‘n
oltitalik cho‘zimlikdagi kuy harakati nihoyatda ifodaviy va kuychan
boiib, prelyudiya musiqasiga yumshoq iliqlik baxsh etadi.
Asarning avj pallasi o‘z ichida keskin taranglikni mujassam etib,
asarning yakuniy qismiga keladi. Bu taranglik Baxning ko‘plab
asarlarida o‘rin oigan ovozlar o ‘rtasidagi bir vaqtli kontrast orqali
yuzaga keladi. Biroq aynan kulminatsiya, ya’ni avj pallasida lya-
bemol major tonallik yangrashi yorqin bo‘yoq sifatida ko‘zga
tashlanadi. Ammo yakuniy taktlarda fa-minor tonalligiga qaytib,
asosiy g‘amgin kayfiyat tasdiqlanib qoladi.
Baxning organ musiqasidagi yana bir polifonik janr, bevosita
turkum ikki qismlik bilan bog'liq. Ko‘pincha bu erkin, badihago'ylikka
asoslangan prelyudiya yoki fantaziya, ba’zan tokatta va unga
qarama-qarshi aniq va jiddiy, o‘z qat’iy yozilish qonun-qoidalariga
amal qilingan fuga qismni tashkil qiladi. Bu qismlar temp
tezligi, shakli, faktura, xarakteri, rivojlanish tamoillari bilan farq
qilib, alohida kelsa-da, biroq bir-biri bilan uzviy bog'liq.
Birinchi bo‘limlaming ahamiyati nafaqat kirish vazifasini
o‘tash, balki butun asarning
asosiy g‘oyasini rivojlanishi
urug‘ini soluvchi poydevorga
aylanish demakdir. Keyinchalik,
kirish qismlarda fuga

rasmiy an’anaviy va qoidalashtirilgan kuylash yoilarining umumiy
nomidir. Katolik cherkovida bir ovozda, lotin tilida ijro etiluvchi
xoralga qarama-qarshi protestant xorali taqqoslangan.
Nemis yerlarida Genrix Geyni ta’rifida “Islohot marselyezasi”
deb atalgan bu xoralning birinchi namunasi sifatida Dehqonlar urushi
(I524-1526)da ilk bor yangragan “Xudo - bizning tayanchimiz!”
asari hisoblanadi. Taxmin qilimshicha, bu asar Olmoniyada islohotni
rivoji va targ‘ibotiga katta ulushini qo‘shgan, islohot otaxoni Martin
Lyuter qalamiga mansubdir.
Bu yo‘nalish
tarixda Lyuteranlik
nomi bilan mashhur
boigan. Lyuter musiqaga
katta e’tibor berib,
ko‘plab diniy aytimlarning
matn muallifi
sifatida ham tanilgan.
Lyuter va uning
safdoshlari (eng avvalo
- Tomas Myunser)
oddiy nemis xalqi cherkov xizmatini tushunishi uchun uni nemis
tilida olib borilishini talab qilib, bu maqsadga erishdilar. Tabiiyki,
cherkov xizmatiga kelgan oddiy xalq, shahar aholisi ham xorallarni
ona tilida, xalq ichida mashhur boigan kuy va qo'shiqlarga solib ijro
etishadi. Mashhur kuy-ohanglar yangi matn va ijro etish sharoitida
o‘zgarib, yangicha tusda, to‘rt ovozli tizimda yangraydi. 0 ‘z
navbatida, to‘rt ovozli tizim, akkorlarga intilgan, o‘rta ovozlari
harakatchan, ovozlarning bir tekisli harakati bilan gavdalanadi.
Xoralni ilk palladagi ijro etish an’analariga ko‘ra, kuy tenor ovoziga
kechroq esa soprano ovoziga yuklanadi. 0 ‘z navbatida, bu holat
xoralni oson qabul va idrok etish, organ jo ‘rligida yengil ijro etishga
zamin yaratib berdi.
Nemis kompozitorlari va ijrochilari protestant xoraliga murojaat
qilib, ularni qayta ishlash borasida turfa ko‘rinishlarni yaratdilar.
Tabiiyki, I.S. Bax bunday bebaho nemis yodgorligiga befarq qolmadi
va avvalgi kompozitorlar erishgan yutuqlari zamirida, o‘zining
yorqin talqinida ularni namoyon qildi. U o‘zining organ xoral
prelyudiyalarida xoralning asosiy kuy yo‘ii va uning kuychanligini
saqlab qolishga intilgan. Natijada aynan ushbu janr kompozitor
bisotining vokal va organ musiqasi o‘rtasida bogMovchi rishtaga
aylandi. Baxning organ prelyudiyalarining emotsional rangbo‘

tashkil qiladi.
Baxning klavir ijodi. “Yaxshi temperatsiya
qilingan k l a v i r I.S. Baxning
prelyudiya va fugalardan tashkil topgan
“Yaxshi temperatsiyali klavir” deb nom
qozongan turkum musiqasi - ijrochilik san’atining eng yuksak
natijasi deb bejiz aytishmaydi. Uni yaratilishi jarayonida Bax o‘z
oldiga aniq maqsad qo‘ygan - klavirda chaluvchilami barcha 24
major va minor tonalliklar bilan tanishtirish (o‘sha davrda ko‘p
belgili tonalliklar musiqa amaliyotida deyarli ishlatilmagan). Bax
musiqa cholg‘ularini yangi temperatsiyaga moslanishi qulayligini,
qadimda o‘rin olgan tabiiy tuzilmadan afzalligini ko‘rsatishga
harakat qiladi. Baxdan avval temperatsiya g‘oyasini boshqa
san’atkorlar ham qoilaganlar, masalan, Paxelbel, Matteson, biroq
Baxning bu masalani ijodiy va badiiy yechimi o‘zining ko'zlagan
maqsadi va ilhomi darajasi bo‘yicha o‘zgacha boidi.
Birinchi jildning yaratilishi 1722-yillarga, ikkinchisi 1744-
yillarga to‘g‘ri keladi, ular turli yillarda yozib olingan asarlardan iborat.
Har bir prelyudiya va fuga juftlik sifatida yuqoriga harakatlangan
xromatik gamma bo‘yicha joylashgan. Har bir tonallik o‘zining
kayfiyati va mazmunini ko‘rsatishga qaratiladi. Masalan, D-dur
prelyudiya va fugasi energik kuch va dabdabadorlik, c-moll keskin
dramatizm va patetika, h-moll qayg‘uli iztirobli kechinmalar bilan
bogiiq bo‘lsa, es-moll va b-moll qayg‘u-alam, E-dur va Fis-dur
tabiatning nozik timsollari bilan gavdalanadi, B-dur tonalligi “chaqaloq
va farishtalar” singari toza va nafosatlidir.
Baxning organ ijodi kabi, “YaTK” turg‘un polifonik turkum
namunasi bo‘lib, qismlari bir-biriga solishtiriladi: prelyudiyaning
erkin badihaligi fuganing qat’iy rivojlov tamoyillariga. Baxning
mazkur juftliklarining prelyudiyalari kompozitsion va timsoliy
doirasi bo‘yicha rang-barang. Ular orasida organ tokkatasi kabi (smoU,
Es-dur), skripka improvizatsiyalari (D-dur), xalq-janr raqslari
(As-dur), ariyalar (es-moll, cis-moll, f-moll, g-moll), pastorallar (Edur),
trio singari ikki ovoz “basso continuo” uchun namunalar
uchraydi (h-moll). Ko‘plab prelyudiyalar invensiyalami eslatadi -
ikki ovozli (Cis-dur, F-dur, a-moll, fis-moll) va uch ovozli (E-dur,
gis-moll, A-dur, H-dur).
Shakl bo‘yicha prelyudiyalar ikki guruhga ajratiladi:
I - erkin rivojlangan “sokin yoyilgan” fakturali asarlar (masalan,
prelyudiya C-dur, c-moll, D-dur), ularga badihalik xos boiib, aynan
yakuniy qismlarda yorqin ifodasini topadi (erkin passajlar, tembr

haqoratli aralashuv Baxning Arnstadtdagi mavqeiga toqat qilib bo'lmaydigan holga keltirdi.
1707 yilda, bu erda uch yillik turgandan keyin, Bax Muxlxauzenga ko'chib o'tdi va cherkov
musiqachisi bilan bir xil lavozimga kirdi. Veymar yana. Bax dunyoviy xizmatda. Jahon
musiqa san'atiga . Bax Veymarda o'n yil yashadi. Bu erda birinchi marta ko'p qirrali musiqiy
mahoratimni ochib berish, uni barcha yo'nalishlarda sinab ko'rish imkoniga ega bo'ldim:
skripka va garsixordni ijro etishim kerak bo'lgan orkestr cherkovining sozandasi, musiqachisi
sifatida, va 1714 yildan - va guruh ustasi yordamchisi. Shunday qilib, ijodiy jihatdan Veymar
Bax uchun juda muhim bosqichdir. Bax san'atining markaziy, asosiy sohasi, organ
musiqasida Veymar davri - bu hayajon va to'liq ijodiy kamolotdir.
Oldin eskiz qilingan materiallarning aksariyati keyinchalik Veymarni tark etib, Baxthenga
ko'chib o'tganida amalga oshirildi va yakuniy shaklini oldi. Kotenskiy davri bastakor
hayotida nisbatan xotirjam. 1720 yilda Bax Gamburgga ko'chib o'tishga urinib ko'rdi, u erda
Sankt cherkovida organist bo'sh edi. Yoqub. 1721 yil oxirida bastakor Vaysenfelslik
trubaeter Anna Anna Magdalene Wickelnning qiziga uylandi. 1723 yil mayda Baxni Sankt
maktabining ustasi tasdiqladi. Tomas va uning oilasi Leypsigga ko'chib o'tishdi. Vaqt o'tishi
bilan Baxning ko'rish qobiliyati yomonlashdi. Shunga qaramay, u kuyovi Altnikkolga aytib,
musiqani yaratishda davom etdi. Teylor Baxda ikki marta operatsiya qilgan, ammo ikkala
operatsiya ham muvaffaqiyatsiz bo'lgan, Bax ko'r bo'lib qolgan. 18-iyul kuni u kutilmaganda
qisqa vaqtgacha ko'zlarini ochdi, ammo kechqurun uni urishdi. Bax 28 iyul kuni vafot etdi;
Ehtimol, o'lim sababi operatsiyadan keyingi asoratlar bo'lgan.
Undan keyin qolgan davlat 1000 tallerga baholandi va 5 ta garschiord, 2 ohangli arfa, 3 ta
skripka, 3 skripka, 2 sello, viola da gamba, lute va shpinet, shuningdek 52 ta muqaddas
kitobni o'z ichiga oldi. Bax o'z hayoti davomida 1000 dan ortiq asarlar yozgan. Bastakor 27
yil davomida xizmat qilgan ikki cherkovdan biri Sent-Jon cherkovi yoniga dafn qilindi.
Biroq, qabr tezda yo'q bo'lib ketdi va faqatgina 1894 yilda Baxning qoldiqlari cherkovni
kengaytirish uchun qurilish ishlari paytida tasodifan topildi, bu erda ular 1900 yilda qayta
topshirishdi. Ikkinchi jahon urushi paytida ushbu cherkov vayron bo'lganidan keyin, kul
1949 yil 28 iyulda Sankt-Tomas cherkoviga topshirildi. Baxning yili deb nomlangan 1950
yilda uning dafn qilingan joyi ustiga bronza qabr tosh qo'yilgan edi.
2. Ijodkorlikning xususiyatlari Yoganna Bax.
Baxning ijodi, umri davomida deyarli noma'lum bo'lib, vafotidan keyin uzoq vaqt unutilgan
edi. Eng buyuk bastakor qoldirgan merosni qadrlash uchun ancha vaqt kerak bo'ldi. XVIII
asrda san'atning rivojlanishi murakkab va qarama-qarshi edi. Eski feodal aristokratik
mafkuraning ta'siri kuchli edi; burjuaziyaning yosh, tarixan rivojlangan tabaqasining
ma'naviy ehtiyojlari aks ettirilgan yangi nihollar paydo bo'lib, pishib etila boshlandi.T
tendentsiyalarning keskin kurashida, eski shakllarni inkor etish va sindirish orqali yangi
san'at tasdiqlandi.
Bunday sharoitda Baxning asarlarida o'tmishdan meros bo'lib qolgan shakl va ifoda
vositalari uning ishini eskirgan, noqulay deb hisoblash uchun asos yaratdi. O'zining nafis
shakllari va sodda mazmuni bilan ulug'vor san'atga keng qiziqish davrida Bax musiqasi o'ta
murakkab va tushunarsiz bo'lib tuyuldi. Hatto bastakorning o'g'illari ham uning asarida

Messa o‘zining kattaligi, g'oyaviy-falsafiy qarashlarining chuqurligi
va o‘ta emotsional ta’sirchanligi bilan ajralib turadi. Muallif asarda
katolik xizmati an’analaridan kelib chiqqan janrga murojaat qilib, uni
xristianlikning dastlabki bosqichida qarorlashtirilgan
lotin tilidagi diniy duolar
asosida yaratgan.
Messa tarkibiy besh qismdan
iborat boiib, har bir qismning nomi
birinchi duo satrlari nomi bilan e’tirof
etilgan:
1 -qism - KYRIE ELEISON (“Xudo
rahm qil!”);
2-qism - GLORIA (“Shon-sharaf’);
3-qism - CREDO (“Itoat qilaman”);
4-qism - SANCTUS yoki BENEDICTOS
(“Iloh”, “Inoyat”);
5-qism - AGNUS DEI (“Qurbonlik”).
Biroq o‘zining asarida kompozitor an’anaviy besh qismni yana
parchalarga bo4 lib, ularning tarkibini yigirma toittaga yetkazdi.
Ularni ichida o‘n beshta - xor, monumental, to iiq jarangli, ba’zan
tiniq va mussafo; 6 ariya va 3 duet o‘rin oigan. Asarning musiqiy
dramaturgiyasi nomerlami kontrast solishtirish asosida tuzilgan.
Messa va uning ayrim nomerlarining bahaybat hajmi, xususan,
ijrochilar tarkibining kattaligi (katta aralash xor, yakkaxonlar, organ
va orkestr), badiiy obrazlarning chuqurligi va murakkabligi mazkur
asami an’anaviy cherkov marosimidan chiqib, birmuncha murakkafl
asarga aylanishiga asos boidi. Shu bois, xizmat tarkibida messanii≪
faqat ayrim nomerlari yro etilishi nazarda tutilgan. Toiiq ko‘rinishcM
faqat konsert sahnalarida ijro etiladi. 1
Baxning ijodidan yorqin talqindagi yana bir janr - passionlaa
(iztiroblar) o'rin oigan. Katolik cherkov an’analarida yaratilgan bia
janr yorqin ifodasini nemis protestant xorallarida topdi. Iztiroblar 1
yoki passionlar - oratoriyaning bir turidir. Ularda ham sujet mazmuni
va harakat o‘rin oigan. Biroq qolgan janrlardan farqli oiaroq,
ulaming markazida Yevangiliyada o‘rin oigan sujetlar asos qilinib
olinadi. Ular Iso Payg'ambaming iztirob-uqubatlari haqida bayonot (
qiladi. “Matfeydan iztiroblar” da kompozitor ko‘plab ijodkorlar
e’tiborini qozongan, badiiy va katta ichki ziddiyatga to‘la boigan
sahna lavhalarini asar asosiga oldi.
Bax Matfey talqinidagi Yevangiliyaga murojaat qilib, unda Iso
Payg‘ambaming shogirdi tomonidan xiyonati, Iso Payg‘ambaming

cholg'usida chalgani maium. Shaxsan san’at rahnamosini o‘zi turli
kecha, bazm va tadbirlarda qatnashishi kutilgan. Bu tadbirlar uchun
musiqani kompozitor yozib, o‘zi bu tadbirlarning rahbari boigan.
Aynan shu bois, bu yerda skripka solo uchun sonata va partitalar,
violonchel uchun syuitalar, orkestr uchun Brangdeburg grafi
buyurtmasi asosida yozilgan “Branderburg” konsertiar yaratilgan.
Bax cholg‘u asarlami kechroq Leypsigda ham yaratadi. Biroq
bu yerda asosiy janrlar o‘rnida yangilari - vokal-cholg‘u janrlar
ko‘tarildi. Leypsigda avliyo Foma cherkovining bosh kantori
lavozimida ishlagan Baxning e’tibori tabiiy holda vokal musiqani
yaratishdagi izlanishlarga qaratildi. Vokal musiqani kompozitor
yoshligida yaratgan, jumladan, Amshtad va Myulxauzendagi davrda
“Pasxali” va “Saylovli” kantatalar yaratgan edi. So‘ng Kyoten va
Veymarda bu sohadagi tajribalarni amalga oshirgan. Biroq bu
sohadagi samarali ijodiy izlanishlar aynan Leypsigda amalga
oshirildi. Bu davr kompozitor ijodining eng yetuklik va yuqori
mahoratga ko'tarilgan cho‘qqi davridir. Aynan shu davrda Baxning
300 ga yaqin diniy kantatalari yozildi. Ular cherkovda yakshanba
kunlari ijro etishga mo‘ljallangan boiib, cherkov xizmatidan so‘ng
Yevangeliyaning ayrim lavhalarini tinglovchilarga havola etib, o‘yfikrlarni
chuqur xayoliy olamga sho‘ng‘ib borishiga turtki bergan.
Kantatalar yakkaxon, xorli, aksariyati - aralash shaklda ijro
etiladi. Kantatalar o‘z ichiga ariya, rechitativlar, ansambl va xorlar,
orkestr va cholg‘u ansambl tarkibidagi nomerlamt kiritgan. Ular
mazmun va xarakter bo‘yicha xilma-xil boiib, turli emotsional rangbo‘
yoqdagi hissiyotlar palitrasini namoyon qiladi. Cherkov uchun
yaratilgan kantatalar bilan bir qatorda, u yigirma to ‘rtta dunyoviy
kantatalarning muallifi hamdir. Ular maium tadbir yoki to‘y sharafi
uchun yozilgan boiib, bayramona tadbirlarda ijro etilgan. Mazkur
kantatalarni mavzusi ko‘pincha antik mifologiyasidan olingan (“Feb
Pan musobaqasi” kantatasi xalqchil janrli va yuqori lirik janrli
inusiqa o‘rtasidagi baxsni ko‘taradi).
Kompozitor, shuningdek, maishiy kantatalami ham yaratgan,
xususan, “Qahvachilik”, “Dehqonchilik” kantatalari shular orasidan
joy oigan. Ba’zan kompozitor dunyoviy kantatalarni cherkov
kantatalariga alishtirgan (mashhur si-minor messasi shular
jumlasidan).
Si-minor messa, ya’ni “Yuqori messa” ustida kompozitor besh
yil davomida ishlagan (1733-1738), asaming ikkita qismini u Fridrix
Avgust Saksonskiy rahnamosini va e’tiborini qozonish maqsadida,
saroyda sakson kurfyurist lavozimiga tasdiqlanishi uchun yozgan.

keladi. Uning mavzusi yuqorida “fleyta” cholg‘usi registrida bir tekis
ritmli jo ‘rlik ortida kelib, badihalik xususiyatiga ega. Bir qator
sinkopalar, kuchli hissalami mayinlashtirgan erkin ritmi musiqaga
sokin va ravonlik baxshida etadi.
Andante shakli ikki qismli boiib, ko‘plab Bax ariyalari,
turkumga kirgan raqs va prelyudiyalar tuzilishiga yaqindir. Birinchisi
modulatsiya bilan parallel majorda tugasa, ikkinchisida d-moll
tonalligi boshchilik qiladi. Ohang mavzulari yumshoq, mayin,
ikkinchi qismida birmuncha keskin deklamatsiyaga aylanadi.
Final xalq bayrami taassurotini uyg‘otadi. U individual hissiyotlar
emas, balki xalq bayrami, jamoatchilik kayfiyatini tarannum
etadi. Finalning asosiy mavzusi birinchi qism bosh mavzusiga yaqin
boiib, keng raqsbop ritm va major rangi bilan ajralib turadi. Biroq bu
yerda temp nafaqat jonlashgan, balki “parvozli” gammasimon passajlardan
tashkil topgan.
Shaklning chekka qismlari tonal doirasi va shakl tuzilishiga
yaqin. Finalda ham ikkinchi “yordamchi” mavzu boiib, ekspozitsiyada
bosh tonalligida o'tadi. Birinchi qism kabi dastalabki birinchi
mavzuni takror etilishi shaklga rondolik xususiyatini ato etadi.
Messa si-minor. Kompozitorning hayotiylik davrida mazkur
asaming faqat birinchi ikkita qismi (ba’zida, yakshanbalik diniy
xizmatida) ijro etilgan.
Tatqiqotchilar si-minor messani
Baxning falsafiy ibodati, deb bejiz
aytmaydilar. Unda toialigicha kompozitorning
dunyo va borliqqa boigan
munosabati aks ettirilgan. Passionlar
kabi, kompozitor bu asarida ham
hayotiy maqsadni ochishga, axloqiy
qahramonlikka hamda o‘z jonini fido
qilishga tayyor turgan yuksak inson
timsoli haqida so‘zlaydi.
Asaming falsafiy mavzusi - messani
monumentalligi, yangi shakllarni
qoilanilishi va an’anavaiy qoliplar chegarasini kengaytirilishida
ko‘rinadi.
Ma’lumki, messa ibodati - katolik xizmatini asosiy ko‘rinishi
bo‘lib, ko‘plab asrlar davomida shakllanib kelgan; uni asosida yotgan
duolar ham uzoq muddat davomida shakllangan. XI asrda messa
matni rasmiylashtirilib, quyidagi ketma-ketlikda ijro etilgan:
• Kyrie eleison (“Tangrim, shavqat qil!”);

namoyish etadigan entsiklopedik to'plamlardir. Baxning hayoti davomida nashr etilgan
klaviaturalarning aksariyati "Klavier mashqlari" to'plamlarida mavjud edi. 1722 va 1744
yillarda yozilgan ikki jildli "Yaxshi ishlangan klaviatura" - bu to'plam bo'lib, har bir jildda 24
ta prekülatura va fugues, har bitta umumiy kalit uchun bittadan iborat. Ushbu tsikl, har
qanday tugmachada musiqani bir xil darajada osonlashtiradigan asboblarni sozlash tizimiga
o'tish jarayonida, birinchi navbatda, zamonaviy, bir xil haroratli tizimga o'tish bilan bog'liq
bo'lib, 15 ikkita ovozli va 15 uch ovozli ixtirolar sonining oshib boradigan tartibida tashkil
etilgan kichik qismlardir. tonallikdagi belgilar. Klaviaturada o'ynashni o'rganish uchun
mo'ljallangan (va hozirgi kungacha). Uch to'plam to'plami: inglizcha to'plamlar,
frantsuzcha to'plamlar va klavier uchun partitalar. Har bir tsiklda standart sxema
bo'yicha qurilgan 6 ta to'plam
2.4 KLAVIR nemischa Klavier –fortepiano klavieraussung opera orotoriya
kabi vakal simfonik asarlar matni notasining fortepiano jorligida kuylashga yoki
fortepianoning o’zida ijro etish uchun moslashtirilgan shakli balet porteturasi ,
bazida simfonik va kamer cholg’u asbobi asarlarining fortepiano uchun 1va 2
ijrochi uchun moslashtirilgan shakli .
Mazkur tizim oktavani 12 bir xil yarimtonlarga bolinishini nazarda tutgan.
Tabiiy tizimda klavir cholg‘usi kichik son belgili tonalliklarda jaranglaníshiga
mo’ljallangan. Temperatsiya tizimi esa klavir cholg‘usini nafaqat major va
minoming barcha tonalliklarida chalishni, balki modulatsiyalar orqali boshqa
tonalliklarga erkin o‘tish yollarini ochib berdi. Temperatsiya Baxdan avval
ma’lum bolgan, biroq faqat kompozitor sa’y-harakati bilan, uni badiiy
amaliyotga kiritish va undan avval kam ishlatilgan ko‘p belgili tonalliklami
ijro amaliyotiga joriy etilishi uchun yo‘l ochib berdi. 0’z oldiga birinchi galda
sof amaliy vazifalami qo‘ygan kompozitor asi san’atkor yondashuvidan
yiroqlashmadi. U mazmunan boy va serma’no ikki qismli polifonik turkumning
orasida solishtirish turlarining xilma-xil yoilarini inkishof qildi. Organ musiqa
kabi bu solishtirish asosida erkin badihalikka asoslangan prelyudiyani jiddiy,
aniq yaratish tamoyillariga tayangan fuga bilan qarama-qarshi taqqoslash usuli
asos boidi. Ba’zan bu kontrast prelyudiya va fugani butkul bir-biriga
o‘xshamasligi, xususan, turli emotsional, janr, tematik, kuy mavzular harakati va
boshqa omillar bilan farqlanishida, ba’zan esa ular bir-biriga qardosh ohanglar
rishtalari bilan bog‘- liqligida namoyon qilinadi. Agar organ polifonik
turkumlarga dabdabalik, yuqori mahorat mohirligi, konsert kenglik,
monumentallik xos boisa, klavir asarlari xonakilik tabiati bilan farqlanadi.
G‘oyaning chuqur va ifodaviy aksi asar markaziga qoilgan. Shu bois, klavir
turkumlarida boshqacha uslubiy usullar kompozitor tomonidan qoilanilganligini
ko‘ramiz. Qirq sakkizta prelyudiya va fugada Bax hech biriga o‘xshamas ifoda
vositalarini mohirona ishlatadi. Yaxshi temperatsiya qilingan klavir va
kompozitoming ko‘plab klavir opuslari orasida jahon san’atining durdonalariga
aylangan namunalar ko‘p. Birmuncha murakkab, shu bois, kam ijro etiluvchi

• Gloria (“Shon-sharaflar”);
• Credo (“Ishonaman”);
• Sanstus (“Avliyo”);
• Agnus Dei (“Qurbonlik”).
Musiqiy shakl sifatida messa XIV asrga kelib shakllandi. Agar
avvallari alohida qismlar ortida Grigoryan xorallaming kuylari
yotgan bo‘lsa, vaqt o‘tgan sari ular mustaqil badiiy ahamiyatga ega
boiadilar.
Asosiy rasmiylashtirilgan qismlami saqlagan holda, Bax
ularning hajmini kengaytirib, har bir boiim matnini alohida nomerga
kiritadi. Jami - yigirma to‘rtta nomeming har biri jiddiy kompozitsiya
sifatida namoyon etilgan. Muhim birlashtiruvchi omil - messa
dramaturgiyasidir. Uning tarkibida doimiy monumental va kamer
planlami solishtirilishi kuzatiladi. Monumental plan yoyilgan xorlar
misolida aks etilgan. Shu tufayli messa bahaybat ko‘rinishga ega.
Ikkinchi plan, kamer-lirik boiib, duetlar, uchta xor (№ 8, 15, 16) va
oltita ariyalardan iborat.
Si-minor messasida Bax musiqasining ikki asosiy olami
taqqoslanadi: iztirob, qayg‘u olami va yorugiik, quvonch va
tantanalik olami, aynan bu ikki olamni taqqoslanishi asl simfonik
rivojlovning asosiy harakatlanuvchi kuchini tashkil qiladi.
Yalpi iztirob va chekinishlar chizgisi birinchi qismning -
“Kyrie”sidan turtki oladi. U an’anaviy messalarga xos boigan uch
qismlikka tayanadi: bir matnga asoslangan ikkita qayg'uli xorlar
“Kyrie eleison” yorug“ duet “Christe eleison”ni qamrab oladi. Ikki
xor polifonik uslubda bajarilgan (biri - besh ovozli, ikkinchisi - to‘rt
ovozli fuga). Birinchi xor passionlar kayfiyatiga yaqin boiib,
iztirobdan alam chekkan odamlarni yurishini gavdalaydi. Fuga
mavzusi minor rangi, qayg‘uli ohangi, keskinli interval (triton,
kamaytirilgan septima)lari, xromatizmlar ko‘pligi, “nafas olish
ohangi”, lad noturg‘unligi (og‘ishma e-moIl)ga, vazmin tempda bir
xil ritm harakatiga asoslanishi bilan cfzini kayfiyatini namoyon
qiladi. Kuychan ohanglar deklamatsion aylanmalar bilan alishib
turadi.
Ikkinchi xor “Kyrie” ushbu matnni yangicha talqinini namoyon
qiladi, uning musiqasiga iltijo emas, balki asketik jiddiylik xos. Xor
XVI asr qat’iy polifoniya uslubida yozilgan.
Ikkinchi olamning ekspozitsiyasi “Gloria” quvonch va ilhomga
toia.
“Gloria” (№4) xorining musiqasi shon-sharafga to‘la. Uning
mavzusi dastlab orkestrda trubalarni tantanali ijrosida gavdalanadi.

Iogann Kristian Bax (1735-1782) - kompozitor, pianist, organchi,
musiqa pedagogi.
0 ‘z vaqtida L.V. Betxoven: “Uning ismi buloq (Bax - nemis
tilida buloq degani) emas, aslan dengiz!” - deb ta’riflagan edi.
Yozuvchi, shoir, alloma, Baxning zamondoshi va Jahon olamining
buyuk shaxslaridan biri sanalmish Iogann Volfgan Gyote, Baxning
asarlarini tinglab, o‘z do‘stiga yozishmalarida quyidagi satrlarni
yozib qoldiradi: “Dunyo yaralishidan avval Xudo yuragida qanday
hislar paydo boigani kabi menda ham tinglaganimda go‘yo abadiy
garmoniya o‘z-o‘zi bilan muloqot qilgandek tuyuldi. Mening
hayajonlangan qalbim titroqlanib unda sezish organlari yo‘qdek,
ya‘ni ko‘z, quloqqa muhtojlik yo'qligini sezdim”.
Yana bir nemis kompozitori Rixard Vagner “Nemis degani
nima?” nomli maqolasida quyidagilami yozgan: “Nemislami o‘ziga
xos betakrorligi, kuchi va ahamiyatini ko‘r!sh uchun ularga xos
yagona tavsifni berishda I.S. Baxkabi sirli hodisani va uning g‘aroyib
musiqasini keltirish joiz. U zulmat davrida, nemis avlodi deyarli qirilib
ketgan bir vaqtda nemislar hayoti va qalbining tarixini o‘zida
mujassam etdi. Fransuz bema’ni parikdagi bu boshga bir e’tibor
bering, kambag‘al kantor sifatida u Tyuringiyaning hozirda unutilib
ketgan mayda shaharlarida tirikchilik qilish maqsadida sarson boiib,
nochor lavozimlarda barchaga notanish boiib qolgan. Asarlarini
unutilib ketishdan tiklash uchun ham bir asr kerak boidi; musiqada
ham u o‘z davrining aksiga aylangan - quruq, o‘ta jiddiy va me’yorli
badiiy shakl bilan to‘qnashdi, go‘yo notaga parik va soch turmagi
o‘ralgan kabi. Biroq endi ko‘ring, ushbu elementlardan qanday go‘zal
va ajib dunyo yaratdi buyuk Bax! Men hozirda faqat uning asarlariga
murojaat qilaman, negaki, ulaming boyligi, bahaybatligi va katta
ahamiyatini hech qanday ta’riflar bilan ifodalab boimaydi”.
(Yuqorida qayd etilgan shoirona kechinmalar venger musiqachisi
Yanosh Hammershlag tomonidan to‘plangan).
Taqdir I.S.Baxni siylamagan, shu bois, kompozitor og‘ir hayoti
davomida qiyinchiliklarga bardosh berib, o‘zining xarakteri, axloqiy
tamoyiliarini mustahkamlab, qat’iy hayotiy va ijodiy qarashlarga ega
boidi. Ba’zan tadqiqotchilar uni buyuk shaxs sifatida gavdalab,
dunyo tashvishlaridan yuqori turgan ulug‘ bir timsol sifatida qayd
etadilar. Biroq uning hayoti oddiy dunyoviy muammolar bilan to‘la
bo'lgan. 0 ‘zining yozishma xatlarida u ishbilarmon, tejamkor, o‘z
katta oilasi uchun qayg'urgan asl nemis byurgeri sifatida namoyon
boMadi. Musiqachi shunday muhitda o‘sib-ulg‘aydiki, unda musiqa- ]

tomonidan berilgan bo‘lib, biroq aynan
asardagi qaysi lavha uni shunday
nomlanishiga turtki bergan, degan g‘oya
hanuzgacha mavhumligicha qoladi.
Fantaziya dramatik patetikaga boy boiib, ko‘tarinki
ekspressiyasi bilan ajralib turadi. Uning kompozitsiyasi ikki kontrast,
shu bilan birga, bir-biri bilan uzviy bogiiq boigan ketma-ket
ismlardan iborat. Katta birinchi
qism erkin badihalikni to‘foni bo‘-
lib, o'zining kengligi bilan hayratga
soladi. Ikkinchi qism - falsafiy
rechitativ qat’iyatli niqob ortida
katta hissiyotlar jo ‘sh urishini
namoyon qiladi. Ikki qismlar bir-biri
bilan faktura boyligi, o‘zgaruvchan
ritm evaziga to‘xtovsiz harakatni
gavdalaydi.
Fantaziyaning umumiy dinamik
chizgisi fojiaviy xarakterdagi
tantanali kodada yakun topadi. Qayg‘
u-iztirobli hissiyotlar bu yerda
tinchlanib, borliq sifatidatasdiqlanadi. Fantaziyaning garmonik asosi
birmuncha murakkab, ayniqsa, rechitativlarda.
Tonal rivojlov nafaqat d-mollga nisbatan uzoq va yaqin
tonalliklar, balki Des-dur, Ces-dur, fis-moll, cis-moll kabi
tonalliklarni h am qamrab oladi. Shunda uzoq tonalliklar tonika orqali
emas, balki o'zining D (D)si yordamida namoyish etiladi.
“Italyan konserti”. Klavir musiqadagi yarigi konsert janri
asoschisi I.S. Baxning ushbu asari klavir uchun qayta moslashish
evaziga yaratilgan skripka konsertlarini tashkil qiladi (birinchi
navbatda - A. Vivaldi konsertlari). Shunisi qiziqki, kompozitoming
barcha klavir konsertlari (jami 7 ta) avval torli qilib yaratilib, so‘ng
klavirga moslashtirilib berilgan. Bu boradagi muhim natijalar 1735-
yilda yaratilgan “Italyan konserti” bo‘ldi.
Bax o‘zi bergan ushbu konsert nomida uning Vatani - Italiya
qayd etilgan. Asar orkestr jo ‘rligisiz ikki manualli klavir uchun
yaratilgan. Konsertlik (musobaqalik) tamoyili klavir ovozlarini katta
rivojlangan fakturasi bilan belgilanadi.
A.Vivaldi konsertlarining kompozitsiyasi, an’analarga tayangan
holda, uch qismli shakl berilib, chekka qismlari harakatchan, o‘rtasi
esa sekin, vazmin lirik boiim bilan tavsiflanadi. “Italyan konserti”

Iogann Kristofa qo‘lida tarbiya [
ko'radi. j
15 yoshida Ordruf litseyini ta -1
momlab. Lyuneburgga ko‘chib
Ijod qiladi
www.ziyouz. boradi. U yerda “sara xonandaiar”
(Michaelschule) xorida ijro etadi.
17 yoshga kelib klavesin, skripka,
alt va organni o‘zlashtiradi.
Ish izlash, nochor holatga tushib
qolishi oqibatida, u bir necha yillar
davomida kichik nemis shaharchalarida
turli lavozimlarda faoliyat
yuritib, yashash joylarini
almashtiradi: Veymar (1703),
Arnshtadte (1704), Myulxauzen
(1707).
Organ va klavir uchun ilk
asarlar (“Sevikli akamni ketishi
munosabatiga Kaprichchio ”),
birinchi diniy kantatalar.
1708 VEYMAR DAVRI. Veymar gersogi
xizmatiga organchi va kapelladagi
kamer musiqachi sifatida
ishga yoilanadi.
Baxning kompozitorlik birinchi
yetuk asarlari, ijodiy yuksalish.
Organ ijodiyotida yuksak
namunalar yaratilishi: Tokkata
va fuga re-minor, prelyudiya
va fuga lya-minor,
prelyudiya va fuga do-minor,
Tokkata do-major, Passakaliya
do-minor , shuningdek,
mashhur “Organ kitobchasf'.
Organ asarlar bilan bir qatorda
kantata janri ustida ishlashi,
klavir uchun italyan skripka
konsertlami qayta moslash
(eng ko‘pi A. Vivaldi konsertlari).
Veymar davri kom

Kirish
Musiqa tarixini o‘rganish nafaqat jahon musiqa san’atining asosiy rivojlanish pallaiarini
o‘zlashtirish, balki musiqiy-nazariy bilimlar asosini shakllantirishga xizmat qiladi, musiqiy
hodisalami chuqur anglab, atroflicha tushunish va idrok etishga yordam beradi. Mazkur kurs
jahon musiqa san’atining yetuk durdonalari, yirik namoyandalari, cholg‘u va vokal
musiqasining janr va shakllari, sara namunalari bilan talabalarni tanishtirgan holda, ularning
dunyoqarashini, did va madaniy darajasini o‘stirishga va kengaytirishga xizmat qiladi. 0 ‘quv
qo‘llanma musiqa san’ati masalalari bilan bir qatorda o‘zga san’at turlari (adabiyot, tasviriy
san’at, haykaltaroshlik va boshqa.)ga doir masalalar kesimida uzviy yoritilib, badiiy
madaniyatning umumestetik qadriyatlari xususida toliq tasavvurga ega borishda yordam
beradi.
Jahon musiqa tarixi” fani jahon musiqa san'ati tarixiga bag'ishlangan boiib, badiiy
mutaxassislik sohalami kasb qilib egallashga qaratilgan talabalarning ma’naviy dunyosini
shakllantirishda, har tomonlama yetuk va barkamol inson bo"lib voyaga yetishi va
tarbiyalanishida muhirn ahamiyat kasb etadi. Musiqa inson hayotida kuchli ma’naviy o‘choq
maskani boigani bois, shaxs dunyoqarashi va uning qadriyatlar mezonlarini shakllantirishga
xizmat qiladi
Iogann Sebastian Bax –buyuk nemis bastakori, barokko davrining vakili, mohir bastakor,
musiqa o'qituvchisi Baxning vafotidan ikki yuz yildan ko'proq vaqt o'tdi, ammo menimcha,
uning musiqasiga qiziqish ortib bormoqda. Uning hayoti davomida bastakor munosib tan
olinmagan. Bax o'z hayotida 1000 dan ortiq asarlar yozgan. Uning asarida operadan tashqari
o'sha davrning barcha muhim janrlari keltirilgan; Barok davridagi musiqa san'ati yutuqlarini
sarhisob qildi. Men Bax - polifoniyaning mohir ustasi, deb o'ylayman. Ommabop afsonadan
farqli o'laroq, Bax o'limdan keyin unutilmagan.
To'g'ri, bu ish klavier uchun ishlaydi: uning kompozitsiyalari didaktik maqsadlarda
ishlatilgan va nashr etilgan. Bachning organga oid asarlari cherkovda yangragan,
xoralalarning uyg'unliklari doimiy ravishda ishlatilgan. Baxning kantata-oratorik
kompozitsiyalari kamdan-kam yangradi (garchi notalar Sankt-Tomas cherkovida saqlanib
qolgan bo'lsa ham), qoida tariqasida Karl Filipp Emmanuil Bax tashabbusi bilan, ammo 1800
yilda Karl Fridrix Zellter Singakademie Berlin qo'shiq akademiyasini tashkil qildi, uning
asosiy maqsadi aniq targ'ibot edi. Baxning qo'shiq merosi.
Selterning shogirdi, yigirma yoshli Feliks Mendelsson-Bartoldi 1829 yil 11 mart kuni
Berlindagi "Metyusga ishtiyoq" spektakli katta qiziqish uyg'otdi. Hatto Mendelssonning
mashqlari - ularga ko'plab musiqa ixlosmandlari tashrif buyurishgan. Spektakl shu qadar
muvaffaqiyatli bo'ldiki, kontsert Baxning tug'ilgan kunida takrorlandi. "Matto uchun ehtiros"
boshqa shaharlarda - Frankfurt, Drezden, Königsbergda ham eshitildi. Mening ishimdan
maqsad Ioxann Sebastyan Bax keyingi bastakorlar musiqasiga qanday ta'sir qilganini
aniqlash. Mana shunday vazifalar:
1. Iogann Sebastyan Baxning hayot yo'li
Ioxann Sebastyan Bax 1685 yil 31 martda Germaniyaning go'zal go'zal mintaqalaridan biri
bo'lgan Eisenach shahrida, uzoq vaqt musiqa bilan bog'liq bo'lgan joylarda tug'ilgan. Ioxann

“Italyan konsert”i, organ messasi,
“turli variatsiyali ariya”
(Bax vafotidan so‘ng “Goldbergli
variatsiyalar” deb nom
oigan).
1740 Oxirgi yiiiar ko‘z xastaligi bilan
o‘tadi. Muvaffaqiyatsiz operatsijyadan
so‘ng, ko‘zi ojiz bo‘lishiga
!qaramay, asarlar yaratishdan to‘xtamagan.
Ikki polifonik turkum - “Fuga
san‘ati”, “Musiqiy tuhfa”
ustida ishlash.
I.S. BAXHAYOTI VA IJODITAVSIFI
Iogann Sebastyan Bax - buyuk kompozitor va organchi, kantor
va pedagog, tarix sahifalaridan go‘yo bronzadan quyilgan bahaybat
va ulug'vor timsol sifatida ko‘z oldimizda gavdalanadi.
Kompozitor musiqasi va ijodi asrlar davomida insoniyat
tomonidan turlicha qabul qilingan. Uning ijodiga bo‘lgan qiziqish
bizning asrimizning ikkinchi yarmida ancha kuchaydi.
Agar daholik - bu turli inson alomatlarining baxtli majmuasi
deb hisoblansa, buning yorqin misoli o‘mida I.S. Baxning hayotini
keltirish joiz. Uning avlodi ikki yuz yillik davomida qadrdon Tyuriiv
giyani saroy, cherkov va shahar musiqachilari, skripkachi va organ-≫
chilar, kompozitorlar bilan ta’minlab kelgan. Baxlarning zurriyodij
musiqa tarixida noyob bir fenomen. Nemis olimlari uni yaxshi o‘rga-1
nib, tadqiq qilishgan. Baxning o‘zi ushbu “geniologik daraxtni” tuzibj
chiqqan edi:
Gans Bax (1580-1626) - skripkachi;
Iogann Bax (1604-1673) - organchi, dirijyor;
Genix Bax (1615-1692) - organchi, kompozitor;
Iogann Mixael Bax (1648-1694) - organchi, kompozitor, cholg‘
u ustasi;
XristofBax (1613-1661)- saroy musiqachisi;
Iogann Kristof Bax (1645-1693) - skripkachi, organchi;
Iogann Amvrosiy Bax (1645-1695) - skripkachi, altchi;
Iogann Sebastyan Bax ( 1685-1750);
Vilgelm Frideman Bax (1710-1782) - kompozitor, organchi;
Filipp Emmanuel Bax (1714-1788) - kompozitor, klavisinchi,
musiqa pedagogi, musiqiy direktor;
Iogann Kristof Fridrix Bax (1732-1795) - kompozitor, klavisinchi,
kapelmeyster;

o‘zgarishi, rechitativlar - sokin badihalikda maium burilish
yasaydi).
II - qadimgi ikki qismlik shakliga bo'ysungan shakllari (masalan,
prelyudiya es-moll, g-moll).
Fugalar ham Baxning katta ijodiy fantaziyasidan darak beradi.
Har biri o'zining qiyofasiga ega boiib, bu qiyofa o‘ziga xos mavzu,
xarakteri, rivojlanish tamoyili, ovozlar soni va ulami o‘zaro
aloqadorligi bilan belgilanadi. Ayrim fugalar “stretto’ii. mavzularga
boyiigi bilan tavsiflanadi (C-dur, cis-moll, d-moll, es-moll, g-moll,
b-moll), ayrimlarda esa “stretto”lar umuman o‘rin olmagan (c-moll,
D-dur, B-dur, h-moll). Ba’zi fugalarda intermediyalami ahamiyati
nihoyatda katta (c-moll, D-dur), boshqalarda esa ular yo‘q (C-dur).
Polifoniyaning murakkablik darajasi Bax turkumida fugalami
ovozlar soniga bog‘liq bo‘lmaydi. Masalan, b-moll fugasi besh ovozli
bo‘lsa-da, unchalik murakkab emas, biroq uch ovozli es-moll
fugasida o‘ta murakkab mahoratni talab etuvchi polifonik usullar joy
oigan. “YaTK” prelyudiya va fugalarni mazmunini ochishda
protestant xorallar va ramziy timsollami ahamiyati muhirn. Shu bois,
Baxning zamondoshlari uning musiqasining aniq til ma’nosini tushunib
olishgan. Ko‘plab musiqachilar (A. Shveytser, B. Yavorskiy,
M. Yudina) uning ichida pinhona aks etilgan bibliya voqealari,
ramziy ma’nolarni borligini namoyon qiladilar.
Baxning “Xromatik fantaziya va fu g a ”si. Bu asar yangiligi va
qoilangan yangi topilmalar bilan e’tiborni tortadi. Ikki manual va
pedalli klavesin uchun yaratilgan mazkur asar organ san’ati an’analarida
bajarilgan boiib (bahaybat monumentallik va badihago‘ylik
hajmi), diniy kantatalar va dramatik deklamatsiyalami ifodaviy
vositalarini o‘z ichiga olib, torli musiqaning ayrim an’analarini
davom ettiradi.
Bunday murakkab uslubiy sintezi asosida yangi klavir uslubi
yuzagakelib, o'zining ko‘rinishi bo‘yicha Betxoven fortepiano musiqasini
oldindan belgilab, ma’lum ma’noda romantik kompozitorlik
ijodiyoti yoiini yoritgan namunaga aylandi.
Xromatik fantaziya va fuga yaratilishi
davri Baxning Kyotenda istiqomat qilgan
vaqtga to‘g‘ri keladi (1720), oxirgi tahriri -
1730-yilda amalga oshirilgan. Asar xronologiya
bo‘yicha taniqli organ fantaziya va
fuga g-moll yaratilish vaqtiga yaqin.
Xromatik nomi Bax zamondoshlari

o‘sha yorqin jarangga intilishi bilan ko‘zga tashlanadi.
Prelyudiyaning tiniq fakturasi ikki asosiy kuy chizgilarga
asoslangan boiib, bir-biridan uzoq masofada kelishi kenglik hajmlik
hissiyotini yaratadi. 0 ‘rta ovozlarda xoral mavzusi ifoda etilgan
boiib, ular birmuncha kech matoga kiritilib, mustaqil mavqega ega.
Prelyudiya f-moll (“Senga murojaat qilaman, Tangrim!”).
Ushbu prelyudiyada xoral kuyi yuqori ovozga berilib, hukmronlik
qiladi va shu tariqa asarning umumiy timsolini belgilab beradi. Xoral
mavzusi kuychanligi bilan ajralib, yumshoq, sokin ohanglarga
asoslangan. Bas ovozidagi bir tekis ritmik harakat bo‘rttirilib,
musiqaga ma’lum ma’noda qat’iylik ato etadi. Asosiy kayfiyat -
chuqur irodali, yuksak g‘amdir.
Asarning fakturasida
uchta qatlamni ko‘rish mumkin:
yuqori ovoz (xoralning
bosh kuyi o‘rta registrdagi
inson ovoziga o‘xshab ketadi),
bas chizgisi va o‘rta ovoz -
ohang nuqtayi nazaridan juda
ifodaviy va ritmik harakatchan.
Shaklan ikki qismli
boiib: birinchi qism aniq
jumlalarga boiinadi va aniq kadensiya bilan yakunlanadi; ikkinchi
qism yalpi rivojlanib, ketma-ket keladi.
Ikki qismli polifonik turkumlar. Ikki qismga ajratilgan
kompozitsiyalarga asosan kirish vazifasini bajargan muqaddima asar
(prelyudiya, fantaziya, tokkata va fuga) boiib, ular Baxdan avval
yashagan kompozitorlar ijodida keng qoilanilgan. Aksariyat hollarda
mustaqil bir-biri bilan bogiiq boimagan fuga, tokkata, fantaziya
yoki aralash turdagi bir qismli kompozitsiyalar keng o‘rin oigan. Ular
birga, linda noturg‘unlik hissi kuchayib, sekvent tarzdagi honish
ohangi takrorlanib, birmuncha jadallashib, ekspressiv holatni yuzaga
keltiradi.
Prelyudiyaning tonal rejasi qardosh bemol tonalliklami qamrab
oladi. Lad tonal rivojlov yorqin major ranglardan tortib, to o‘rta
qismida minor koloritdagi to‘q ranglarga, so‘ng yakuniga yaqin yana
o‘sha yorqin jarangga intilishi bilan ko‘zga tashlanadi.
Prelyudiyaning tiniq fakturasi ikki asosiy kuy chizgilarga
asoslangan boiib, bir-biridan uzoq masofada kelishi kenglik hajmlik
hissiyotini yaratadi. 0 ‘rta ovozlarda xoral mavzusi ifoda etilgan
boiib, ular birmuncha kech matoga kiritilib, mustaqil mavqega ega.

takomillashtirishga zamin yaratildi”.
1.5. Bax asarlarida musiqiy matnning yoritilishi polifoniyaga
xos boigan fakturaning turli ovozlari orqali bayon etiladi. Gorizontal
chizgilaming birligi va omixtaligida maium vertikal ohangdoshliklarakkordlar
va ulaming ketma-ketligi, ya’ni garmoniya sodir boiib,
o‘sha davr tinglovchilarini yangi jarangdorliklar bilan hayratga
solgan. Baxning asarlari yangi topilma va izlanishlarga boy boiib,
musiqa san’ati rivojlanishining yangi yoilarini ochib, kelajak sari
qaratilgan.
1.5. Baxning ijodi o‘zining musiqiy tili va timsoliy doirasi zaminida
chuqur, milliy boiib, Olmoniyaning xalq qo‘shiqlari va nemis
Protestant xorali kabi asl nemis janrlari bilan bogiiq boigan. Shu
bilan birga, G'arb mualliflari ijodini yaqindan tanishi va o‘rganishi,
Bax uchun katta tajriba maktabiga aylanib, uning asarlarida o‘z aksini
topgan.
Baxning hayoti davomida uning yonida hamisha kompozitorning
sevimli musiqiy asbobi - organ hamroh boigan. Yoshlik
chogiaridan bu cholg‘uga boigan mehr-muhabbat, uni shu
cholg'uda mahorat bilan ijro etgan san’atkorlarni diqqat bilan
kuzatishida, o‘z vaqtida yarim Olmoniyani piyoda kezib, mashhur
organchi, kompozitor Ditrix Bekstexudega shogirdlikka tushish
niyatida, misol tariqasida, umrida bir bora unga berilgan ta’til vaqtida
ishga kech qolgani maium. Shaharma-shahar kezib, o‘z xizmat
joylarini almashtirgan (cherkov, saroy musiqachisi) I.S. Bax hech
qachon organdan ayrilmagan, bu cholg‘u uchun asarlar yaratib,
o‘zining va o‘zgalarning asarlarini mohirona ijrosi bilan insonlami
hayratda qoldirgan.
Ma’lumki, organ cholg‘usi va organ san’ati Olmoniyada
nihoyatda mashhur bo‘lgan protestantlik cherkov marosimini soddalashtirib,
uni jiddiy va kamtarona qilib qo‘ydi. Ushbu marosimlarda
musiqaning ahamiyati o‘sib bordi. So‘ngra, konsert va teatr
hayotini dadil rivojlanishi oqibatida, cherkov - musiqa san’ati
markaziga, cherkov organchisi esa - muhim, kichik shaharlarda -
uning yagona vakiliga aylandi, desak mu bo lag‘a boimaydi.
I.S. Baxning organ bisoti rang-barangligiga qaramay, unda bir
necha janrlar alohida ajralib turadi. Biz ularning ikkitasi - xoral
prelyudiyalar va ikki qismli fugali polifonik qismlarida to‘xtab
o‘tishni lozim topdik.
Organ xoral prelyud.iya.lar protestant4 xorallar asosida
yaratilgan. Olmoniyadagi islohot protestant xoral janrini sahnaga
ko‘tardi. Xoral (xorli kuylash) - cherkov xizmatlariga kiritilgan

har doim mashhur musiqiy oilaga mansub ekanligi bilan faxrlangan. Musiqachilar uning
bobosi, bobosi, otasi, otasining aka-ukalari, ularning farzandlari, shuningdek, Ioxann
Sebastyanning akalari edi. Keyinchalik taniqli musiqachilar uning o'g'illari bo'lishdi. 17-18
asrlar davomida Baxning oilasidan bo'lgan ko'plab organistlar, bastakorlar, skripkachilar,
flutistlar, fransistlar, trubaterlar Turingiya atrofida joylashdilar, shuning uchun "Bax" so'zi
deyarli "musiqachi" so'ziga sinonim edi. Bax oilasining erkak avlodi uchun odatiy bo'lgan
musiqashunoslik kasbi Yoxann Sebastyan yoshligidanoq tayyorlangan. Uning birinchi o'g'il
o'qituvchisi otasi, skripkachi, Eyzenaxdagi shahar musiqachisi edi. Maktabda Ioxann
Sebastyan xorda qo'shiq kuylaydi, odatda kambag'al boshlang'ich maktab o'quvchilaridan
iborat; Kichik pul evaziga ular turli festivallarda chiqishgan va dafn marosimlarida va
to'ylarda ruhiy qo'shiqlar kuylashgan. To'qqiz yil davomida Yoxann Sebastyan etim qolgan
va uning akasi Ioxan Kristof tomonidan tarbiyalangan.
Ukasining rahbarligi ostida Yoxann Sebastyanning keyingi musiqiy mashg'ulotlari bo'lib
o'tdi. Ammo iste'dodli iste'dodli tabiat Iohann Kristofning pedantik, maktab mahorati
darslariga qanoat hosil qilishi mumkin emas. U quruq, sezgir musiqachiga aylandi.
Qiziquvchan, musiqiy bola uchun bu juda qiyin edi. Shuning uchun, o'n yoshli bola sifatida u
o'zini o'zi o'qitish uchun kurashdi. Uning akasi shkafda mashhur bastakorlarning asarlari
yozilgan daftarni ushlab turganini bilib, bola bu daftarni kechasi yashirincha olib chiqib, oy
nuriga yozib qo'ydi. Zerikarli ish olti oy davom etdi va kelajak kompozitorning tasavvuriga
jiddiy putur etkazdi. Va akasi uni ushbu mashg'ulotda bir marta topib, allaqachon yozilgan
yozuvlarni tanlab olganida, bolaning xunrezligi nima edi. Bu erda birinchi marta Yoxann
Sebastyan xarakterining kuchli tomonlari namoyon bo'ldi: qat'iyat, qat'iyatlilik, ishda
qat'iyatlilik. Shaxsiy erkinlikni dastlabki istagi o'n besh yoshli o'spirinni akasining uyini tark
etishga va mustaqil yashash uchun vositalarni izlashga majbur qildi. 1700 yilda Yoxann
Sebastyan Luneburg shahriga ko'chib o'tdi.
Ajoyib ovoz, skripka, cholg'u asbobi, arfa sichqonni mahorat bilan ijro etish unga ozgina
maosh oladigan "tanlangan qo'shiqchilar" xoriga kirishga yordam berdi. 1703 yilda
Luneburgda Bax o'rta maktabni tugatdi; U yaxshi o'qidi va universitetga kirish huquqini
beruvchi diplom oldi. Ammo u bu huquqidan foydalana olmadi. O'z hayotini ta'minlash
uchun ehtiyojni qondirgan holda, Bax butun diqqat-e'tiborini va sa'y-harakatlarini bastakor
va ijro mahoratini - uning yagona real hayot manbai sifatida rivojlantirishga yo'naltirishi
kerak edi. Shu munosabat bilan Luneburg, keyin Arnstadt yoki Veymar kompozitorning
buyuk karerasidagi muhim bosqichlardir.Luneburg bilan shogirdlik va yoshlik yillari tugadi;
Bastakorning mashaqqatli mehnatida yangi davr boshlandi. 1703 yil aprel oyida Bax,
skripkachi sifatida Veymardagi kichkina knyazlik ibodatxonasining xizmatiga kirdi. Ammo
u uzoq vaqt qolmadi. O'zining ishidan va o'ziga bog'liq mavqeidan mamnun emas, u
Arnstadt shahridagi Yangi cherkovning organisti lavozimiga taklifni qabul qildi va 1704
yilda u erga ko'chib o'tdi.
Uning bu shaharda hayoti darhol uyqusiz tinchligini buzgan dahshatli dahosga qarshi filistlar
tomonidan ko'tarilgan mayda, jirkanch urush tufayli murakkablashdi. O'zaro norozilik
kuchayib bordi va shu bilan Baxning rasmiy ishiga sovuqlashdi. 1705 yilda, berilgan ta'tildan
foydalanib, Bax, transport uchun mablag 'etishmasligi sababli Lubekga piyoda yo'l oldi.
Arnstadtda Baxning qaytishi xushmuomala emas edi. Qo'pol so'roqlar, shaxsiy hayotga

O’sib kelayotgan avlod tarbiyasida musiqa tarixining axamiyati
juda kattadir .
Abu Nasr Al Farobiy musiqaning shaxs shakillanishiga ta’sirini quydagicha
bayon etadi;
Bu fan shu ma’noda foydaliki ,kimning fe’l atvori muvozanatini yoqotgan bo’lsa
,tarbiyaga keltiradi,kamol topmaganlarni kamolotga yetkazadi ,muvozanatda
bo’lmaganlarning muvozanatini saqlaydi …..
BASTAKOR
21-MART1685 YIL
AYZENAH,OLMONIYA
28-IYUL1750(65 YOSHDA)
Leihsig,Olmoniya

yakuniy xorda gavdalanadi, uning musiqasi №6 “Gratias” takrori
bo‘lib (“Rahmat deymiz”), faqat boshqa so‘zlar bilan ijro etiladi
“Dona nobis pacem” (“bizga tinchlik ato qil”). U g-moll tonalligida,
D-durning minor subdominantasi yordamida quvonch va iztirob
orasida o‘tish vazifasini bajaradi.
“Matfey bo'yicha iztiroblar”. Iztiroblar janri (yoki passionlar)
o‘zini ildizi bilan o‘rta asr Yevangeliya matnlarini sahnalashtirishi
bilan bogiiq boiib, Iso Payg‘ambaming iztiroblari va vafoti haqida
bayon qilgan. Ular cherkovdagi “iztirobli hafta” davomida qo‘yilgan
bo‘lib, pasxadan oldin namoyish qilingan. Passion matnlari dastlab
“rollarga taqsimlanib”, dindorlar tomonidan psalmodi (yarim
kuylash, yarim so‘zlash shakli) ko‘rinishda ijro etilgan. Kechroq ko‘p
ovozli polifonik uslubda ifoda etila boshladi. Mazkur janr ayniqsa,
Germaniyada - birinchi nemis opera muallifi Genrix Shyuts ijodida
yuqori cho‘qqilarga ko‘tarildi.
Masalan, Liszt BACH mavzusida kirish va fugue yozgan, va Shumann bir xil
mavzuda 6 fugus yozgan. Xuddi shu mavzudagi zamonaviy kompozitorlarning
asarlaridan Roman Ledenyovning "BACH mavzusidagi variantlar" deb nomlash
mumkin. Baxning o'zi xuddi shu mavzuni ishlatgan, masalan, Art of Fugue-ning
XIV qarama-qarshi qismida. Ko'pgina bastakorlar uning asarlaridan namuna
olishgan yoki ulardan temalarni ishlatishgan.
Bunga misol sifatida Diabelli Betxoven mavzusidagi o'zgarishlar, prototipi
"Goldbergning o'zgarishlari", "Yaxshi ishlangan Klavier" ta'siri ostida yozilgan
24 ta prezudiya va Shostakovichning fuguslari va "D" Braxmadagi violonchel
sonatasi, finalda "Art" musiqiy qo'shimchalari kiritilgan. Fugues ». Garri
Grodberg ijro etgan "Ich ruf" zu Dir (Xr Jesu Xrist ") xor dasturi (BWV 177)"
Solaris "(1972) filmidagi Bax musiqasi Voyagerning oltin diskiga yozilgan
insoniyatning eng yaxshi ijodlaridan biridir. barcha davr va millatlarning eng
yaxshi o'nta bastakori (Nyu-York Tayms). Baxning klavir ijodi. “Yaxshi
temperatsiya qilingan k l a v i r I.S. Baxning prelyudiya va fugalardan tashkil
topgan “Yaxshi temperatsiyali klavir” deb nom qozongan turkum musiqasi -
ijrochilik san’atining eng yuksak natijasi deb bejiz aytishmaydi. Uni yaratilishi
jarayonida Bax o‘z oldiga aniq maqsad qo‘ygan - klavirda chaluvchilami barcha
24 major va minor tonalliklar bilan tanishtirish (o‘sha davrda ko‘p belgili
tonalliklar musiqa amaliyotida deyarli ishlatilmagan). Bax musiqa cholg‘ularini
yangi temperatsiyaga moslanishi qulayligini, qadimda o‘rin olgan tabiiy
tuzilmadan afzalligini ko‘rsatishga harakat qiladi. Baxdan avval temperatsiya
g‘oyasini boshqa san’atkorlar ham qoilaganlar, masalan, Paxelbel, Matteson,
biroq 82 www.ziyouz.com kutubxonasi Baxning bu masalani ijodiy va badiiy
yechimi o‘zining ko'zlagan maqsadi va ilhomi darajasi bo‘yicha o‘zgacha boidi.
Birinchi jildning yaratilishi 1722-yillarga, ikkinchisi 1744- yillarga to‘g‘ri keladi,

musiqiy uslubi va asosiy kayfiyati - energik kuchga ega hayotbaxsh
mavzu ekanini aniqlab beradi. U oddiy to‘rt taktli ikki jumladan
iborat shaklda gavdalangan. Ularni tonal solishtirilishi (F-dur
va C-dur) fuga ekspozitsiyasida mavzu va javobni tonal I
solishtirilishini eslatadi. f l
Polifonik tafakkuming ta’siri mavzuning rivojida o‘z aksini
topadi. Dastabki sakkiz taktli mavzu yadrosi umumiy harakat a
shakllarida erib ketadi. Musiqa polifonik shakllarga xos sokin 1
davomiylik xususiyatiga ega boia- 1
di. Bir iboradan ikkinchi iboraga 1
o‘tish silliq va ketma-ket amalga 1
oshadi va yangrab o‘tgan mato de- I
yarli qayta takrorlanmaydi (Vena *
klassiklar tematizmidan farqli oiaroq).
Shu bilan birga, birinchi qism
umumiy kompozitsiyasida boiajak
sonata shakli chizgilari ko‘zga
tashlanadi. Unda uchta boiim bo‘-
lib, biri tematik mavzusini ekspozitsion
ko‘rinishi, ikkinchisi uning rivojlovi va qayta ishlovi, uchinchisi
esa asosiy mavzuni reprizali takrorini tashkil qiladi.
Ekspozitsion boiim asosiy mavzudan tashqari yana birmuncha
yumshoq va sodda fakturada bayon etiladigan mavzulami qamrab
oladi. U yadro va uning rivoji asosida tuzilib, uning asosida vujudga
kelgan ohanglar birinchi mavzuga nihoyatda yaqin turadi. Klassik
sonataning yordamchi partiyasidan farqli oiaroq, ikkinchi mavzu Fdur
tonalligida, qayta ishlov jarayonida dominanta tonalligiga
modulatsiya qilinadi (C-dur).
Konsertning birinchi qismining rivojlov boiimi o‘zining hajmi
va qayta ishlovi bilan ajralib turadi. Bu yerda kompozitor gomofongarmonik
va polifonik usullami qoilagan. Bular: motivlami ajratib
olish, ularni sekvensiyalash, imitatsiya, ayrim kuy-ohanglami va
ularning lavhalarini variantlash. Rivojlovda ikki mavzu ishlatilib, har
biri bir-birini ohangini o‘ziga singitadi. Tez orada asosiy mavzu -
uning yadrosi va qayta ishlovi namoyon boiib, cholg‘u konsertlarga
xos boigan belgilar bilan ko‘zga tashlanadi. Maium ma’noda bu
yerda rondoga yaqinlikni ko‘rish mumkin. Reprizada birinchi mavzu
to iiq o‘tkaziladi, ikkinchisi yo‘q (major varianti qayta ishlovni
tugatgani bois).
onsertning ikkinchi qismida harakat o‘miga sokinlik va xayol
surish keladi. Bu konsertning lirik Andantesi boiib, parallel minorda

$boiagi ekspozitsiya va kontrekspozitsiyadan tashkil topadi, undan so‘ng katta o‘rtaliq qismi kelib reprizasi qisqartiriladi. Har bir yangi mavzu o‘tilishi avvalida yoyilgan intermediyalar o‘rin oladi. C-dur organ turkumning ichki tuzilishi qo'shimcha kiritilgan 3- qism evaziga yanada kengaytirilgan. Obraz doirasini rivoji mazkur asardan ko‘tarinki tokatta patetikasidan yuksak Adagio lirikasiga qadar, so'ng, kuchli va shiddatli Grave (Adagioning yakuniy qismi) va nihoyat, Fuganing raqsbop harakatiga o‘tadi. Tokkataning asosiy rivojlanish tamoyili - badihalikka asoslangan. U bir necha mustaqil yakuniangan boiimlardan iborat boiib, bir-biridan kuy harakati va rivojining ko‘rinishi bilan farq qiladi (bu mahoratli passajlar yoki kuy ohanglarini sekvent rivoji, yoki akkord tovushlari asosidagi figu- I ratsion harakatdan tashkil topadi). I Tokkatada aniq birlashtiruvchi mantiq mavjud: boshidan oxiriga 1 qadar - yuksak avjgacha borib taqaladi. Ovozlarni turli registrlarda 1 kelishi va ajrab borishi orqali umumiy fakturani tobora yo‘g‘on- 1 lanishi kuzatiladi. Oxirgi pallada harakatga organni eng pastki 1 tovushlari - organ pedali olinadi. 1 Adagioda barcha narsalar tokkataga nisbatan kontrast: minor | tonallik (parallel a-moll), kamer jarang - xoral prelyudyalar \ ko‘rinishida, bir turdagi faktura (bosh ovoz va unga jo‘rlik boigan ovoz), bir turli tematizm, virtuoz mahorat va yorqin avj cho‘qqilarining yo‘qligi tokattaning qarama-qarshi aksidir. Butun Adagio misolida jiddiylik saqlanib qoladi. Ammo yakuniy o‘nta takt avvalgilardan tubdan farq qiladi. Musiqaning xarakteri tantanavor va tantanali boiib qoladi. Hajmli boigan to‘rt ovozli fuga keng va katta mavzuga asoslanib yozilgan. Mazkur kuy diatonik boiib, raqs aytimlami o‘z ichiga qamragan 6/8 oichoviga asoslangan va maium jihatlari bilan jiga raqsiga yaqinlashadi. Mavzu o‘n bir marotaba o‘tkaziladi: 7 marotaba ekspozitsiyada, 3 marotaba qayta ishlov qismida va 1 marotaba reprizada. Shunday qilib, qayta ishlovning asosiy qismini intermediyalar$

qoiyozma yozilmadi, faqat bisotining kichik bir qismi dunyo yuzini
ko‘rdi.
Kompozitorning vafotidan so‘ng uning asariari uzoq vaqt
duvomida zaxiralarda chang yutib yotgan, ayritnlari esa yo'qolib
ketdi. Kompozitorning nomi ham ma’lum vaqt davomida unutilib
ketdi. I.S. Baxga boMgan yangidan qiziqish faqat XIX asrda qayta
ro‘y berdi. Kompozitor F. Mendelson tashabbusi bilan topilgan
"Matfey bo‘yicha iztiroblar”ning notalari qayta tiklanib, Leypsigda
ijro etildi. Tinglovchilami aksariyati musiqadan haraytlanib, muallif
nomini o‘zlari uchun qayta ochdilar.
Kompozitor vafotining 1000 yilligi munosabati bilan (1850)
l.eypsig shahrida Вал : jamiyati tashkil qilindi. U o‘z zimmasiga
kompozitorning bisotiga kirgan barcha qo'lyozmalami nashr qilishni
maqsad qilib oldi (46 jild).
Kompozitorning farzandlari taniqli kompozitor va ijrochilar
sifatida tanildilar: Filipp Emmanuel, Vilgelm Frideman (Drezden),
logann Kristof (Byukkenburg), Iogann Kristian (eng kichigi
“Londonlik” Bax).
I.S. BAX TARJIMAIHOLI
Yillar
1685
11700
Kompozitor Eyzenax shahrida
jsan’atkor oilasida tavallud topdi.
Bu kasb barcha Baxlar sulolasi
|uchun oilaviy boigan: bir necha
asrlar davomida Baxlar avlodi
Germaniva musiqachilari sifatida
nom qozonib, faoliyat olib bor- ;
iganlar. Iogann Sebastyanning mujsiqa
san’atidagi birinchi ustozi
iotasi bo'lgan. U jozibali ovoz
sohibi bo‘lib, xorda ijro qilgan.
il.S. Bax 9 yoshida yetim bo‘lib
k^oladi va Ordruf shahrining cherkovida
xizmat qilgan katta akasi - I

pozitorni skripka sonatasi va
syuitasiga murojaat qilishi
bilan tavsiflanadi.
1717 KYOTEN DAVRI. “Kamer rausiqa
direktori” boiib tayinlanishi,
ya’ni Kyoten gersogi saroyi musiqa
hayotining asosiy tashabbuskori
va bosh rahbari boiishi. Farzandlariga
universitetda taiim berish
maqsadida katta shaharlarga
ko‘chishni rejalashtiradi.
Kyoten shahrida yaxshi organ
va xor kapellasi boMmagani
bois, kompozitor bor diqqate’tiborini
klavir ijodiyotiga
qaratadi (I-jild “YaTK”, “Xromatik
fantaziya va fuga”,
fransuz va ingliz syuitalari)
ansambl musiqa (6 ta “Brandenburg”
konsertlari, skripka
solo uchun sonata).
1723 LEYPSIG DAVRl. Avliyo Foma
cherkovi qoshidagi Tomasshul xor
kantori, organchisi va shaharning
| “Musiqiy hamjamiyati” vakili.
j Mazkur jamiyat shahar aholisi
j uchun musiqa kechalarini tashkil
! qilgan.
Bax ijodining eng yuqori gullash
davri. Xor va orkestr
uchun eng sara asarlarining yaratilishi:
Messa si-minor, “loan
bo‘yicha iztiroblar”, “Matfey
bo‘yicha iztiroblar”, Rojdestvo
oratoriyasi, kantatalar (birinchi
uch yil ichida 300 ga yaqin).
Oxirgi o‘n yil ichida kompozitor
amaliy maqsaddan yiroq
bo‘lgan musiqaga e’tiborini
jamlaydi. Bular: II-jild
“YaTK” (1744), partitalar,

Gefsiman bogidagi iltijosi, Golgofaga chiqish sahnasi o‘rin oigan.
Murakkab badiiy yechimni amalga oshirish uchun Bax katta
ijrochilar tarkibiga murojaat qiladi (ikkitato‘rt ovozli xor, vaqtinchali
uchinchi xor, ikkita orkestr, ikkita organ va yakkaxonlar: xonanda va
cholg‘uchilar). “Iztiroblar” mazmuni murakkab va serqatlamu.
Bayonotchi hikoyasiga dramatik jo ‘shqinlikka to ia harakat
yuklanadi va ushbu bayonotga ijrochilar ovozlari hamisha bostirib
kirib boradi. Ba’zan bayonot tugab, yakkaxonlaming lirik
chekinishlari yaratilib, qahramon, bayonotchi hissiyotining
mujassamlangan emotsional aksi sifatida o‘z ifodasini topadi.
Xorlar - asaming arxitektonik tayanchi o‘mida boshida, o‘rtada
va yakunda paydo boiib, yaxlitlikni o‘z ichida mujassam etgan holda
ba’zan erkin dramatik sahnalarni namoyon qiladi.
Leonard Bemstayn o‘z vaqtida Baxning ushbu asari haqida
quyidagi satrlami qoldirgan: “Qaniydi bu asarni mo‘’jizaviy
qirralarini ko‘rsatish imkoni boisa edi! Ular cheksiz. Ularni ilg‘ab
tushunishga butun umrni baxshida etsangiz ham kam”.
“Matfey iztiroblari” 1729-yili juma kuni avliyo Foma
cherkovida aprel oyida ilk bor namoyish qilindi. Bu asar
kompozitorning tiriklik davrida ham yana bir muddat ijro etilib, keyin
vaqtga kompozitor nomi va uning asarlari tinglovchilar
xotirasidan unutilib ketdi.
Aynan “Matfey iztiroblari” ning sahnaga qaytishi bilan buyuk
nemis kompozitori musiqasining uyg‘onib tiklanishi boshlangani
bejiz boimagan, albatta. Uyg‘onishga sabab boigan ikki katta turtki
- taniqli va mashhur nemis kompozitori Feliks Mendelson tomonidan
Bax passionlarini yangi davrda, 100 yildan so‘ng, 1829-yilda ijro
etilishi muhim sanaga aylandi. Bu konsertlar orqali kompozitor
ijodiga uyg‘ongan qiziqish butun dunyo bo'yicha tarqalib, hozirgi
kunga qadar ulug‘ lanib kelmoqda.
Baxning organ ijodi. Yoshlik chog‘idan organ mahorati va
badihalik san’ati kompozitor e’tiborini jalb qilib, Bax san’atining
tayanch poydevoriga aylanadi. Bolalik damlarida u Eyzenaxda
tog‘asining organdagi ijrosini tinglagan, so‘ngra Otrufda akasining
ijro mahoratidan hayratlanib yurgan. Amshtadda Baxning o‘zi
organchi sifatida o‘z mahoratini mukammallashtirish, organ uchun
ilk asarlar yozish bilan faoliyatini davom ettiradi. Uning xoral qayta
ishlovlarida amalga oshirgan tajribalari g‘ayritabiiy va o‘zgachaligi
bilan ba’zida Amshtad aholisini sarosimaga tushirgan.
Veymarda u organchi sifatida ishlab, organ ijodi borasida
samarali mehnat qiladi, ya’ni bu yerda uning eng katta organ bisoti

boigan. U hazil qilishni yoqtirgan. Masalan, uning sinfida tahsil
oigan shogirdlarning birini familiyasi nemis tilidan “qisqichbaqa“
deb tarjima qilinardi. Bax “Mening bulogimda sen yagonasan!” deb
hazil qilgan. Katta fojiaviy yechimi, dramatizm shiddati bilan
sug‘orilgan asarlar muallifi, buyuk kompozitor hazilomuz asarlar -
kvodlibetlarni yozishni juda xush ko‘rgan.
Kvodlibet - qadimgi poppuri shaklidagi asar boiib, o‘z ichiga
ko‘cha-kuyda xirgoyi qilingan quvnoq kuylar bilan chatishtirilgan
asarlar ketma-ketligini tashkil qilgan. Hazil hatto taniqli invensiyalar
tarkibida ham ko‘zga tashlanadi. Masalan, fa-major ikki ovozli
invensiyani tinglaganimizda quvonchga to‘la ohangli kuy har bir
ovozda baralla o‘tishi, sol-major invensiyasida esa kompozitor
“tovuqni qichqirishini” yaratishga intilganligi ko‘rinib turadi, si- ;
minor ikki ovozli invensiyasi kompozitoming orkestr syuitasidan
o‘rin oigan taniqli “Shutka” (“Hazil”) asari bilan parallel rishtalami
o‘matishga chorlaydi.
Biroq ko‘plab namunalar qatorida jiddiy, go‘zal, dard va
iztrobga boy uch ovozli sol-minor, do-minor, si-bemol-major kabi
invensiyalar ham bor. Aynan uch ovozli invensiyalar Bax tomonidan
“simfoniya” deb atalgan. Bugunda “siinfoniyalar” deb biz orkestr
uchun moijallangan maxsus musiqiy shaklni nazarda tutamiz, ammo
kompozitor yunoncha bu so‘z bilan “ohangdoshlik” ma’nosini
bildirib, asarda barcha ovozlami harakati ohangdoshlikda kelishini
nazarda tutgan.
Baxning boshqa turkumi - “Yaxshi temperatsiya qilingan klav
ir” yanada murakkabroq, mazmun va mahorat jihatdan serqirra va
rang-barangdir. Bu turkumning haqiqatdan ham Bax ijodining qomusi
deb e’tirof etilishi bejiz emas. 1722-yilda yakunlangan birinchi
jildning kirish qismida kompozitor quyidagi satrlami yozib
qoldirgan: “Musiqa bilan shug‘ullanishga shay boigan yoshlaming
foydasi uchun mashqlar o'mida, tajribaga ega boiganlar uchun
ko‘ngil huzuri uchun moijallangan”.
Bu maqsad kompozitor uchun benihoyat muhim boigan
ko'rinadi, negaki, Leypsigda yashagan davrda u bu turkumning
ikkinchi jildini yaratib tugatadi. Birinchi jild kabi, u yigirma to‘rtta
ikki qismli polifonik asarlardan iborat boiib, har biri alohida ijro
etilishi mumkin. Turkumga prelyudiya va fuga kirib, ular bir tonallik
ostida birlashadi. Masalan, do-major prelyudiya va fuga va h.z. Ya’ni
tadrijiy ravishda xromatizm asosida butun diyez va bemol, major va
minor ladlarining tonalliklari davrasi qamrab olinadi. Bunday ketmaketlikdagi
tuzilish kompozitoming badiiy amaliyotga temperatsiya

polifonik asarlarini kompozitor ijodining yakuniy bosqichida Leypsigda
yaratgan. Bularga partitalar, “Goldenbergli variatsiyalar”, “Musiqiy tuhfa”,
“Fuga san’ati” kabi yuksak professional ijrochilik
16 asrda rlavirni ikki turi klavisin va klaviokkord cholg’u asboblari keng
rivojlangan .klavisin va Klaviakkord tovushkar chiqarish uslubi bilan bir biridan
farq qiladi 16-asr oxri 17 asr boshlarida klavir musiqasida SUITA janri keng
rivojlanadi
SUITA sozi fransuzchadan olingan bo’lib Ergashish degan ma’noni bildiradi
Suita bir biriga qarama qarshi raqslardan iborat .Bular Allamandra va
Sarabanda ,Kuranda ,Jiga suitasiga qoshimcha tarzda menuet, gavat,
palanez ,burre kabi raqslar xam kiritiladi
Do major priludiya fuga BWV846
mavjud (allemand, chimes, saraband, gig va oxirgi ikkisining ixtiyoriy qismi). Ingliz
kostyumlarida Alelemande oldidan oldin keladi va sarabanda va gig o'rtasida aniq bir qism
mavjud; Frantsuz to'plamlarida, qo'shimcha qismlar soni ko'payib bormoqda, va hech qanday
taxminlar yo'q. Partitalarda standart sxema kengayadi: oqlangan kirish qismlaridan tashqari,
qo'shimcha ravishda qo'shimcha qismlar mavjud, ular nafaqat saraband va gig o'rtasida
bo'ladi.Goldberg o'zgarishlari (1741 yil atrofida) - 30 tafovutli musiqa. Tsikl juda murakkab
va g'ayrioddiy tuzilishga ega. O'zgarishlar musiqaning o'ziga emas, balki mavzuning tonal
tekisligida ko'proq qurilgan: Frantsiya Style Overtures, BWV 831, Kromatik Fantaziya va
Fugue, BWV 903 yoki Italiya kontserti, BWV 971.
Bax ijodida oldingi davr musiqa janr yo nalishlari (shu jumladan, xor ʻ
polifoniyasi, protestant xorali, organ musiqasi , italyan operasi, klavesin
va klavir musiqasi ) umumlashtirilib, o z badiiy yakunini
ʻ
topgan. Bax musiqasida polifoniya yo nalishlari bilan gomofoniya tizimlari
ʻ
o zaro qorishib yagona uslub vujudga keltirgan.
ʻ Bax merosiga mingdan ziyod
asarlar kiradi, ular asosan organ musiqasi , klavir , skripka va boshqa cholg ular
ʻ
uchun asarlar hamda vokal,
Bora-bora klavir musiqa organ va lyutnya (ud) musiqasidan yiroqlashib, ajralib
boradi. Klavir uchun asarlar repertuarining salmoqli qismini raqslar va syuita
(fransuz. 39. ... I . S . Bax ijodi ma’lum ma’noda o‘zi yashagan davriga yakuniy
xulosa yasab berdi, desak bo‘ladi. Uning musiqasi o‘z ichiga musiqa olamida
ochilgan, rivojlanib an’anaga aylangan barcha musiqiy jabhalami qamrab olgan
holda, kompozitor ularga tayanib ijod qiladi. I . S . Bax nemis organ musiqasi ,
Uyg'onish davrining xor polifonik san’ati, italyan va nemis skripka
maktablarining yorqin va mahoratli bilimdoni bo’lgan.

Massalar. Baxning eng mashhur va ahamiyatli massasi bu Kichik Minordagi
massadir (1749 yilda tugatilgan), bu ordinarumning to'liq tsiklidir. Ushbu massa,
bastakorning boshqa ko'plab asarlari singari, qayta ishlangan dastlabki
kompozitsiyalarni o'z ichiga oladi. Baxning hayotida ommaviy hech qachon to'liq
amalga oshirilmadi - birinchi marta bu faqat 19-asrda yuz berdi. Bundan tashqari,
ushbu musiqa Lyuteran kanoniga mos kelmasligi sababli (u faqat Kiei va
Gloriyani o'z ichiga olgan), shuningdek, ovozning davomiyligi (taxminan 2 soat)
tufayli ijro etilmagan. B Minoradagi massadan tashqari Baxning to'rtta ikki
qismli massasi (Kiri va Gloriya), shuningdek Sanctus va Kyrie kabi alohida
qismlar ham bizga etib keldi. Baxning qolgan vokal asarlari 180 ga yaqin xor,
qo'shiqlar va ariyalarni o'z ichiga oladi.
Bax musiqasining taqdiri
Uning hayotining so'nggi yillarida va Baxning o'limidan so'ng uning bastakor
sifatida shuhrati pasaya boshladi: tobora kuchayib borayotgan klassizm bilan
taqqoslaganda uning uslubi eskirgan deb hisoblangan. U Bach Jr.ning ijrochisi,
o'qituvchisi va otasi sifatida, avvalambor Karl Filipp Emanuil sifatida yaxshi
tanilgan va uning musiqasi yaxshiroq tanilgan. Biroq, Motsart va Betxoven kabi
ko'plab yirik bastakorlar Ioxann Sebastyanning asarini bilishgan va sevishgan.
Rossiyada xIX asr boshlari Bax musiqasini biluvchilar va ijrochilari bo'lgan
asrlar, ayniqsa Dala talabasi Mariya Shimanovskaya va Aleksandr Griboedov
alohida ajralib turadi. Masalan, Avliyo Tomas maktabiga borganida, Motsart
motivlardan birini (BWV 225) eshitdi va shunday dedi: “O'rganish kerak bo'lgan
narsa bor!” - shundan so'ng u yozuvlarni so'rab, ularni uzoq vaqt va ishtiyoq
bilan o'rganib chiqdi. Bethoven Bax musiqasini juda yuqori baholadi. Bolaligida
u yaxshi tarbiyachi Klavierning so'zlarini va fuguslarini ijro etgan va keyinchalik
Bachni "haqiqiy uyg'unlikning otasi" deb atagan va "oqim emas, balki dengiz
uning ismi" (Bax so'zi nemis tilida "oqim" degan ma'noni anglatadi) dedi.
Ioxann Sebastyanning asarlari ko'plab bastakorlarga ta'sir ko'rsatdi. Bax asaridagi
ba'zi mavzular, masalan, D minoridagi fokus va fugue mavzulari 20-asr
musiqasida bir necha bor ishlatilgan.Yoxann Nikolaus Forkel tomonidan 1802
yilda yozilgan tarjimai hol keng jamoatchilikni uning musiqasiga qiziqishini
uyg'otdi. Hammasi ko'proq odamlar uning musiqasini kashf etdi. Masalan, uning
hayoti bilan juda kech tanishgan Gyote (1814 va 1815 yillarda uning ba'zi
klaviatura va xor kompozitsiyalari Bad Berkada ijro etilgan) 1827 yildagi xatda u
Bax musiqasi tuyg'usini "abadiy uyg'unlik bilan muloqotda bo'lgan. o'z-o'zidan. "
Ammo Bax musiqasining haqiqiy tiklanishi 1829 yilda Feliks Mendelsson
tomonidan tashkil etilgan Berlinda "Metyus ehtirosi" spektakli bilan boshlandi.
Konsertga tashrif buyurgan Gegel keyinchalik Baxni "buyuk, haqiqiy protestant,
kuchli va shunday qilib aytganda, biz yaqindagina yana bir bor qadrlashni
o'rgangan aqlli daho" deb atadi. Keyingi yillarda Mendelsson Bax musiqasini
ommalashtirishda va bastakor shon-shuhratini oshirishda davom etdi. 1850 yilda

yaratiladi: “Tokkata va fuga” d-moll, “Tokkata, adagio va fuga” Cdur,
“Prelyudiya va fuga” a-moll, “Fantaziya va fug”a g-moll,
“Passakaliya” c-moll va boshqalar. Hatto sharoiti tufayli boshqa ish
qilishga majbur boigan kezlarida ham kompozitor o'zining portativ
organidan ayrilmagan.
Cherkovda Baxning jo ‘rligida uning oratoriyalari, kantatalari,
passionlari yangragan. Aynan organ orqali u keng ommaga tanildi.
Organ badihaliklarida u eng yuksak cho‘qqilarga erishdi. Mashhur
organchi Yan Reynken, yoshi keksaygan vaqtda Baxning ijrosini
tinglab: ‘‘Men bu san ’at allaqachon o ‘Igan desam, endi bu san ' at
Sizda yashamoqda. Bunga amin bo ‘Idim ”, - deb qayd etgan ekan.
Organ uslubining asosiy qirralari Bax davrida organ barcha
cholg‘ulaming qiroli boigan - eng bahaybat va rangli jarang egasi. U
cherkov koshonasining ustida katta akustika jarangi orqali jozibali
yangragan. Organ san’ati keng tinglovchilarga murojaat qilishi bois,
ko‘tarinki oratorik pafosi, monumental ligi, konsertlik xususiyati bilan
ajralib turgan. Ushbu uslub keng hajmli shakllar va mahoratli ijroni
taqozo etgan. Bu borada organ asarlar katta devoriy suratlar kabi yirik
plandagi manzaralarga o‘xshaydi. Baxning eng katta va savlatli cholg‘u
asarlari ajanan organ uchun yaratilgandir: “Passakaliya” c-moll,
“Tokkata, adagio va fuga” C-dur, “Fantaziya va fuga” g-moll va
boshqalar.
Nemis organ san’atian’analari. Xoralprelyudiyalar. Baxning
organ san’ati boy nemis musiqa zaminida yuzaga kelib, rivoj topadi.
Zero, organ musiqaning kamoli uchun nemis ustozlarning mahorati
katta ahamiyat kasb etgan. Olmoniyada organ san’ati mislsiz darajaga
ko‘tarildi va bu yerda bir necha avlod taniqli va daho organchilar
dunyoga keldi. Ulaming aksariyatini kompozitor o‘z vaqtida
tinglashga muyassar bo‘lgan: Gamburgda - Y. Reynken, Lyubekda -
D. Bukstexude (Baxga yaqin boigan). Voris sifatida u nemis
organchilaridan organ janrlarni o‘zlashtirish borasida tajribaga
tayanadi - fuga, tokkata, xoral prelyudiyalar.
Baxning organ ijodida ikkita janr toifasini ajratish mumkin:
I — katta boimagan xoral prelyudiyalar;
II - “kichik” polifonik turkumlar va yirik hajmdagi asarlar. Ular
kirish muqaddimasi va fugalardan tashkil topadi.
Bax 4 to‘plamda jamlangan 150 ta xor prelyudiyalari muallifi.
Ular orasida “Organ kitobchasi” - eng ilk nashr boiib (1714-1716),
45 qayta ishlovlardan iborat. Kechroq “Kiavir mashqlari” to‘plami
yaratilib, o‘z ichiga organ ijrosiga moijallangan 21 qayta ishlovlami
qamrab oldi. So‘nggi to‘plam - oltita asardan tashkil topib, “Shyubler

kantatalar va dramatik deklamatsiyalami ifodaviy vositalarini o‘z ichiga olib,
torli musiqaning ayrim an’analarini davom ettiradi.
Xulosa
Baxning ijodi keyingi bastakorlar musiqasiga, shu jumladan XXI asrda kuchli
ta'sir ko'rsatdi. Mubolag'asiz, Bax yangi va zamonaviy davrning barcha
musiqalarining asosini yaratdi - musiqa tarixi asosli ravishda Dobach va post-
Baxga bo'lingan. Ioxann Sebastyan Bax har doim eng yaxshi kompozitorlar
o'nligiga kirdi. Bax, uning hayoti va faoliyati haqida dunyoning turli tillarida
ko'plab kitoblar yozilgan. Uning musiqasi zamondoshlari tomonidan unchalik
qadrlanmagan. Hayoti davomida u asosan organ ijro etish bilan mashhur bo'lgan.
Bax a'zosi mo''jiza sifatida tasvirlangan, unga bag'ishlangan oyatlar quyidagicha:
Aytishlaricha, Orfey ohangining iplarini ushlaganida
Uning ovoziga hayvonlar o'rmondan qochib ketishdi.
Ammo Baxning san'ati haqli ravishda yuqori hisoblanadi
Chunki butun dunyo unga hayron edi.
Oxirida shuni ta'kidlashni istardimki, ishimning maqsadi va vazifalari bajarildi.
Men ajoyib bastakor Yoxann Sebastyan Baxning asarini batafsil o'rganib
chiqdim, uning ijodiy yo'lini, o'limidan so'ng uning asarlarida nima bo'lganligini
bilib oldim. Men ishim natijasidan juda mamnunman.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. Bax, Ioxann Sebastyan. Brockhaus va Efronning entsiklopedik lug'ati.
2. Ioxann Sebastyan Bax haqidagi hikoyalar. G. Skudin.
3. Musiqiy adabiyot xorijiy davlatlar . V. Galatskaya.
4. M.S. Druskin. Ioxann Sebastyan Bax. M .: Musiqa, 1982 yil.
https://uz.wikipedia.org/wiki/Fayl:Johann_Sebastian_Bach.jpg
Allbest.ru saytida joylashtirilgan

stipendiyadan boshqa narsani ko'rishmagan. Bahu tarixini zo'r saqlagan musiqachilar
tomonidan ochiqchasiga afzal ko'rildi; Boshqa tomondan, ular "faqat stipendiyadan
foydalanmadilar", "lazzat, yorqinlik va nozik tuyg'ularga" ega edilar. Pravoslav cherkov
musiqasining tarafdorlari Baxga dushmanlik qilishdi.
Shunday qilib, Baxning o'z davridan ancha oldinroq bo'lgan ishlari dahshatli san'at
tarafdorlari, shuningdek, Bax musiqasida cherkov qonunlarining buzilishini oqilona ko'rgan
va tarix tomonidan muqaddaslanganlar tomonidan rad etildi. XIX asrdan boshlab Bax
asarining asta-sekin jonlanishi boshlanadi. 1802 yilda nemis tarixchisi Forkel tomonidan
yozilgan bastakorning birinchi tarjimai holi paydo bo'ldi; boy va qiziqarli material u
bastakorning hayoti va shaxsiga e'tibor qaratdi. Mendelsson, Schumann, Lisztning faol
targ'iboti tufayli Bax musiqasi asta-sekin kengroq muhitga kirib bora boshladi. 1850 yilda
Bax Jamiyati tuzilib, u buyuk musiqachiga tegishli bo'lgan barcha qo'lyozma materiallarni
topib, to'plashni va uni to'liq yig'ilgan asarlar shaklida nashr qilishni maqsad qilgan. XIX
asrning 30-yillaridan boshlab Bax ijodi asta-sekin musiqiy hayotga kira boshladi, u sahnadan
eshitilib, o'quv repertuariga kiritilgan, ammo Bax musiqasini sharhlash va baholashda
qarama-qarshi fikrlar ko'p bo'lgan. Ba'zi tarixchilar Baxni mavhum matematik va matematik
formulalar bilan ishlaydigan mavhum mutafakkir sifatida ta'riflashgan, boshqalari unda sirli
yoki dindor, xayrli cherkov musiqachisi bo'lgan.
Bax musiqasining asl mazmunini tushunish uchun, ayniqsa, polifonik "donolik" omboriga
bo'lgan munosabati salbiy bo'lgan. Rossiyada Baxning ishiga ijobiy munosabat 18-asr
oxirida shakllandi. Sankt-Peterburgda nashr etilgan "Musiqiy sevuvchilar uchun cho'ntak"
kitobida Baxning asarlari sharhi paydo bo'ldi, unda iste'dodining xilma-xilligi va ajoyib
mahoratiga e'tibor qaratildi.Bach barcha musiqiy janrlarga deyarli teng e'tibor berdi. U hech
qachon yozilganlarni qayta ko'rib chiqishdan va "chayqashdan" charchamagan, asar hajmi
yoki miqyosi bo'yicha uni to'xtatmagan. Shunday qilib, u "Yaxshi Temur Klavier" ning
birinchi jildining qo'lyozmasi tomonidan to'rt marta ko'chirilgan. "Yahyoning ehtirosiga"
ko'plab o'zgarishlar kiritildi; "Jonga bo'lgan ehtiros" ning birinchi versiyasi 1724 yilni, oxirgi
- hayotning so'nggi yillarini anglatadi. Eng yirik kashfiyotchi va bir qator yangi janrlarning
asoschisi Bach hech qachon opera yozmagan va hatto bunga harakat ham qilmagan. Shunga
qaramay, Bax dramatik opera uslubini keng va ko'p qirrali ijro etdi.
Baxning balandparvoz, qayg'uli motamli yoki qahramon mavzularining prototipini dramatik
opera monologlarida topish mumkin.Bax o'zining vokal kompozitsiyalarida opera
amaliyotida ishlab chiqilgan yakka qo'shiqning barcha turlaridan, turli xil ariyalardan va
takrorlashlardan bemalol foydalanadi. U vokal ansambllarini chetlab o'tmaydi, qiziqarli
kontsentratsiya usulini, ya'ni yakka ovoz va cholg'u asboblari o'rtasidagi raqobatni joriy
etadi.Bir qator kompozitsiyalarda, masalan, "Metyu uchun ehtiros" da opera
dramaturgiyasining asosiy tamoyillari (musiqa va dramaning o'zaro bog'liqligi, musiqiy va
dramatik rivojlanishning uzluksizligi). ) zamonaviy Baxu italyan operasiga qaraganda ancha
izchil mujassamlashgan. Bax bir necha bor diniy asarlarning teatralizatsiyasidagi
haqoratlarni tinglashga majbur bo'lgan.
Baxning bunday "ayblovlari" dan saqlanmagan an'anaviy xushxabar hikoyalari va musiqaga
oid ruhiy matnlar ham yo'q. Pravoslav cherkov qoidalariga juda ziddiyat tanish rasmlarni
talqin qilish edi, musiqaning mazmuni va dunyoviy tabiati cherkovda musiqaning maqsadi

tizimining barcha tonalliklarini kiritish istagi bilan amalga
Mazkur tizim okiavani 12 bir xil yarimtonlarga boiinishini
nazarda tutgan. Tabiiy tizimda klavir cholg‘usi kichik son belgili
tonalliklarda jaranglanishiga moijallangan. Temperatsiya tizimi esa
klavir cholg‘usini nafaqat major va minoming barcha tonalliklarida
chalishni, balki modulatsiyalar orqali boshqa tonalliklarga erkin
o‘tish yoilarini ochib berdi. Temperatsiya Baxdan avval ma’lum
boigan, biroq faqat kompozitor sa’y-harakati bilan, uni badiiy
amaliyotga kiritish va undan avval kam ishlatilgan ko‘p belgili
tonalliklami ijro amaliyotiga joriy etilishi uchun yo‘l ochib berdi.
0 ‘z oldiga birinchi galda sof amaliy vazifalami qo‘ygan kompozitor
asi san’atkor yondashuvidan yiroqlashmadi. U mazmunan
boy va serma’no ikki qismli polifonik turkumning orasida solishtirish
turlarining xilma-xil yoilarini inkishof qildi. Organ musiqa kabi bu
solishtirish asosida erkin badihalikka asoslangan prelyudiyani jiddiy,
aniq yaratish tamoyillariga tayangan fuga bilan qarama-qarshi
taqqoslash usuli asos boidi. Ba’zan bu kontrast prelyudiya va fugani
butkul bir-biriga o‘xshamasligi, xususan, turli emotsional, janr,
tematik, kuy mavzular harakati va boshqa omillar bilan farqlanishida,
ba’zan esa ular bir-biriga qardosh ohanglar rishtalari bilan bog‘-
liqligida namoyon qilinadi.
Agar organ polifonik turkumlarga dabdabalik, yuqori mahorat
mohirligi, konsert kenglik, monumentallik xos boisa, klavir asarlari
xonakilik tabiati bilan farqlanadi. G‘oyaning chuqur va ifodaviy aksi
asar markaziga qoilgan. Shu bois, klavir turkumlarida boshqacha
uslubiy usullar kompozitor tomonidan qoilanilganligini ko‘ramiz.
Qirq sakkizta prelyudiya va fugada Bax hech biriga o‘xshamas ifoda
vositalarini mohirona ishlatadi.
Yaxshi temperatsiya qilingan klavir va kompozitoming ko‘plab
klavir opuslari orasida jahon san’atining durdonalariga aylangan
namunalar ko‘p. Birmuncha murakkab, shu bois, kam ijro etiluvchi
polifonik asarlarini kompozitor ijodining yakuniy bosqichida
Leypsigda yaratgan. Bularga partitalar, “Goldenbergli5 variatsiyalar”,
“Musiqiy tuhfa”, “Fuga san’ati” kabi yuksak professional ijrochilik
mahoratiga da’vogarlik qilgan asarlar kiradi. Bu asarlar harn klavir,
ham organ variantida bizgacha saqlanib qolgan. 1
Kompozitoming orkestr uchun asariari, ko‘p boimasa-da,
ijodiy izlanishlar borasida e’tiborga loyiq. Maiumki, kompozitor ■
hayoti davomida orkestr bilan ko‘p ishlashiga to‘g‘ri kelgan.
Kyotenda uning tasarrufida ajoyib orkestr boigan, shu yerlik hokim
Leapold Angal-Ketenlik ham klavesin, skripka, viola da gamba

Bu esa yangi ijrochilik usullari, texnik mahorat yoilarini izlash,
applikatura tamoyillarini takomillashtirishga kompozitomi undadi.
Bax “legato” shtrixini sifatli chiqarishga harakat qilgan, buning
asosida pedagogik repertuar ham kengayib borgan. Maiumki,
“kichik prelyudiya va fugalar”, “invensiyalar”, hatto taniqli “Fransuz
syuitalar” va “Yaxshi temperatsiya qilingan klavir” ham instruktiv
asarlar sifatida yaratilgan. Shu bilan birga, Bax klavimi nafaqat
xonaki cholg‘u, balki keng jamoatchilik e’tibori uchun havola
etiladigan cholg‘u ekanini isbotlab, klavir uchun fantaziya va fuga,
tokatta va konsert kabi janrlami yaratdi. Ular orasida “Italyan
konserti” mashhurdir.
Hozirda AQSH ning Yel
Universiteti qoshidagi musiqiy
maktab kutubxonasida I.S. Baxning
o‘z q o ii bilan yozgan nota kitobchasining
qo‘lyozmasi saqlanmoqda.
Uning pergament muqovasida
Baxning dastxati bitilgan boiib,
unda “Vilgelm Frideman Baxning
klavir Jcitobchasi” deb yozilgan.
Shuni qayd qilish lozimki, aynan
Vilgelm Frideman kompozitoming
eng iste’dodli zurriyodidan biri
boigan. Bu kitobcha klavirda
chalish bo‘yicha o‘z farzandi uchun
mashq qilishga moijallangan katta maktab boiib, avlod
musiqachilari, ko‘plab ustoz va ulaming shogirdlari uchun qimmatli
manbaga aylandi.
Mazkur kitobcha tarkibiga kirgan elementar musiqiy tushunchalar,
asarlar, xususan, eng yengilidan tortib to murakkabgacha
mashqlar to‘plami musiqa san’atiga kirib kelayotgan san’atkorga
bilimlarni tadrijiy ravishda o‘zlashtirishda muhim ahamiyat kasb etdi.
Kitobchadan o'rin oigan invensiyalami butun dunyo bolajonlari ijro
etishadi.
Invensiyalar lotinchadan “kashf qilish”, “o‘ylab topish” degan
ma’noni bildiradi. Darhaqiqat, har bir invensiyada Bax o'zining yangi
asar shakli, usuli, musiqiy tilidan mohirona foydalangan. Ammo
ularni barini birlashtiruvchi yagona omil - polifoniya negizi, mustaqil
ovozlarni birlashtirish tamoyilining asosiy omilidir. Invensiyalar
zerikarli mashqlar boimay, topqirlik, fantaziyaga boy asarlardir.
Maiumki, tabiatiga ko‘ra kompozitor juda hazilkash inson

- qoyaga tushish, circulatio - aylanish, fuga - yugurish, tirata -
nayza), boshqalari inson nutqiga o‘xshatma sifatida berilgan
( exclamatio-hayqirish - yuqoriga intiluvchi
seksta); yana biri
hayratni ifodalagan (suspiratio-nafas olish, ta’ziya va g‘am-anduhn
ifodalash uchun passus duriusculus - xromatik qadam).
0 ‘zining turg‘un semantikasi boigani bois, mazkur qolipla
“belgilarga” ayianib, ma’lum his-tuyg‘ular, tushunchalarni aksigi
ayiandilar. Masalan, pastga harakatlanuvchi qoliplar qayg‘u, iztirob
o iim marosimi, yuqoriga harakatlanuvchilar esa qayta tugilish,
yorug‘likni bildirgan. I.S. Bax ijodida ramz kuylari barcha asarlarida
mavjud. Kompozitoming ayniqsa, protestant xorallaridagi belgilar
chuqur ma‘noga ega.
Maiumki, kompozitor protestant xorallari bilan hayoti davomida
bogiiq boigan, chunki u uning diniy e’tiqodi va cherkovda
xizmat qilgan faoliyati bilan chambarchas bogiiq edi. Kompozitor
hamisha xoralning turli janrlardagi ko‘rinishlari bilan ishlagan — o r-]
gan xoral prelyudiyalar, kantatalar, passionlar va b. Aynan protestant ;
xorali muauifning kompozitorlik musiqiy-badiiy tilini yaxlit va uzviy
qismini tashkil qilgan. Xorallar katta protestant jamoalar tomonidan
cherkovlarda birgalikda kuylanib, dindor xristian odamlar dunyoqarashining
yaxlit borlig‘ini aks etishga qaratilgan. Xorallardan aytilgan
kuylar hammaga tanish boigan, shu bois, Baxning davrida har bir
asar va uning musiqasi Muqaddas kitobning mazmuni bilan bevosita
bogiiq holda gavdalangan.
Bax ijodida muhim ramzlardan biri xoch boiib, u to‘rtta turli
yo‘nalishga qaratilgan notalar misolida tashkil topadi. Agar grafik
ko‘rinishda birinchini uchinchi, ikkinchini to‘rtinchi bilan bogiab
olinsa, shunda xristian xochi ko‘rinishi paydo boiadi (hatto,
kompozitor familiyasi BACH nota talqinida shunday xoch rasmini
tashkil qiladi. Kompozitoming o‘zi buni xudoning inoyati sifatida
qabul qilgan ko‘rinadi). Turli ritorik qoliplar asosida Bax musiqiy
ramzlarining tizimi ishlab chiqildi. Uni o‘rganishga bir qator
tadqiqotchilar: A. Shveytser, F. Buzoni, B. Yavorskiy, M. Yudina
o‘zlarining katta hissalarini qo‘shdilar.
Kompozitoming yorqin ijodi o‘z vaqtida zamondoshlari tomonidan
ulugiigiga qaramay, munosib qabul qilinmagan. Malumki,
I.S. Bax mohir organchi sifatida tanilib, kompozitor sifatida u qadar
shuhrat qozonmadi. Uning ijodi haqida tiriklik paytida jiddiy bir

Bax Jamiyati tashkil qilindi, uning maqsadi Bax asarlarini to'plash, o'rganish va
tarqatish edi. Keyingi yarim asrda bu jamiyat bastakorlar asarining korpusini
tuzish va nashr etish borasida salmoqli ishlarni amalga oshirdi.XVI asrda uning
asarlarining musiqiy va pedagogik ahamiyati davom etdi. Bax musiqasiga
bo'lgan qiziqish ijrochilar orasida yangi harakatni keltirib chiqardi: haqiqiy ijro
etish g'oyasi keng qabul qilindi.
Masalan, XIX asr va XX asr boshlarida odatdagidan ko'ra zamonaviy pianino va
kichikroq xorlarning o'rniga harfixorddan foydalanishadi, ular Bax davridagi
musiqani aniq qayta yaratishni xohlashadi. Ba'zi bastakorlar o'zlarining asarlari
mavzularida BACH motivini (B tekis - la - do - si), Bahuga hurmatlarini izhor
etdilar.
Musiqada kompozitor inson hayoti va taqdirining muhim va
mnrboqiy masalalari: inson qadr-qimmati, uning burchi, hayoti va
o'limi haqida fikr-mulohazalar yuritadi. Bu xayol surishlar asosan
cherkov mavzulariga bag‘ishlangan, negaki, kompozitor hayotining
ksariyat qismini cherkovga xizmat qilish, e’tiqodini mustahkamlash,≪
tliniy musiqa yozish va uni targ‘ib qilishga qaratgan. U juda xudojo‘y
inson bolgani bois, umrining oxirigacha dinga sodiq o‘g‘lon boiib
yashadi. Nemis va lotin tilidagi muqaddas Injil kitobi kompozitor
ijodining asosiy nur taratuvchi manbasiga aylandi.
Iso Payg'ambar - I.S. Bax ijodida markaziy qahramon va
ma’buddir. Uning aksida kompozitor insonning eng yaxshi fazilatlarini,
xususan, qattiyatli iroda, o‘z tanlagan yoiiga vafolik, ezgu
niyatlami ko‘rgan. Asarlari negizida Payg‘ambar hayotining eng
diiga yaqin sahifalari - Golgof qirlarida xochga tortilishi va insoniyat
hayoti uchun o‘zini qurbon qilish mavzusi yotadi. I.S. Bax ijodida bu
mavzu o‘zining axloqiy, etik talqiniga ega bo‘ldi.
Kompozitor asarlarining murakkab dunyosi barokko estetikasi
yo‘nalishida shakllangan musiqiy ramzlar orqali ochib beriladi.
Baxning zamondoshlari tomonidan uning musiqasi, jumladan, cholg‘u
musiqa asarlari tiniq va tushunarli “sof” musiqiy til sifatida qabul
qilingan. Musiqada mavjud boigan aniq turg‘un aylanmalar ravshan
tushunchalar, hissiyotlar va g‘oyalami ochib berishga qodir edi.
Klassik nutq san’atiga o‘xshab bu shakllar musiqiy-ritorik
ko ‘rinishdagi qoliplar misolida gavdalanadi. Ayrim ritorik qoliplar
tasviriy tavsifga ega bo‘lsa (masalan, anabasis - ko‘tarilish, catabasis

mehnat, kasb-hunaming ajralmas bo‘lagi deb qabul qilingan. 0 ‘z
kasbiga bunday qarashlar byurgerlik an‘anasidagi sulolaviylik !
tizimining asosini tashkil etgan.
Baxning sinchkov aql-farosati faoliyatining turli jabhalarida
ko'zga tashlanadi: zamonaviy cholg‘ular tuzilishini juda yaxshi
bilishida, ulami nafaqat sozlash va tuzatish, balki tubdan yangilarini
yaratishda; aniq joy va sharoit, cholg'ular va ulami tarkibi, aniq
belgilangan ijrochi va tinglovchilarga mo'ljallangan asarlarni
yaratishda ko‘rinadi. 0 ‘zining ijodida kompozitor, eng avvalo,
cherkov va saroy xizmatkori oldiga qo‘yilgan talablardan kelib
chiqqan vazifalarga va berilgan imkoniyatiarga tayanjb faoliyat olib
borgan. Ba’zan kompozitor aniq buyurtma asosida, u xizmat qilgan
byurger xohish-istagiga qarab ijod qilishga majbur bo‘lgan.
XVIII asrga qadar bunday hol tabiiy va keng tarqalgan hodisa
sifatida qabul qilingan. Olmoniyada, ayniqsa, konsert va teatr
tomoshalarda mustaqil chiqishlar kompozitorlar uchun qiyin kechgan
mazkur davrda san’atkorning taqdiri ularni ish bilan ta’minlagan
cherkov va saroyga bogiiq bo‘lib qolgan.
Qat’iy va og'ir ijtimoiy shart-sharoitda I.S. Bax san’atda
o‘zining shunday yorqin tarzda namoyon qilishi kishini hayratda
qoldiradi. Balki tashqi omillar, xususan, kompozitor ijod qilgan
janrlar ma’lum ma’noda uning ichki ruhiy kechinmalari, turfa badiiy
intilish va ijodiy imkoniyatiarga hamohang bo‘lganligida ham
ko‘rinadi. Musiqani yaratish uchun kompozitor paydo bo‘lgan har bir
bo‘sh vaqtidan unumli foydalanib, qalb izmiga bo‘ysungan holda, o‘z
farzandlari va shogirdlari uchun asarlar yaratgan. Bu narsa hech
qachon jamoaviy, ya’ni uning asosiy xizmat ishlariga qarama-qarshi
chiqmagan, negaki, kompozitor xizmat burchini yuqori qo‘yib, feodal
va cherkov tartib-intizomiga qat’iy itoat qilgan. Shunga qaramay, u
amalda mavjud qoida va holatlarga tayanib, musiqachi va byurger
huquqlarini himoya qilgan. U nafaqat sha’ni va g‘ururini, balki butun
umrini baxshida etib kelgan kasbini himoya qilgan. Xushmuomala va
muloqotli, o‘z yaqinlari va kasbdoshlari, o'quvchi shogirdlariga
g‘amxo‘r boigan I.S. Bax mehnat jarayoniga, o‘z kasbiga layoqatsiz
va hurmatsiz insonlami keskin tanqid qilgan.
I.S. Bax o‘z davrining yirik namoyandasi sifatida yoshligidan
dinga chuqur itoat qiluvchilar doirasida, protestant cherkov an’analari
asosida o‘sib-ulg‘aydi. lining shaxsiy kutubxonasida nemis va lotin
tilida yozilgan Martin Lyuteming to‘liq asarlar to‘plami mavjud
bo‘lgan va kompozitor aynan Bibliya o‘gitlariga tayanib ijodiy
izlanishlar olib borgan. Shu bois, asarlarining sarlavhalarini

akkordlar va mahoratli passajlar yangraydi. Shunday qilib, butun
turkum ham uch qismli ko'rinishga ega boiadi (tokkata - fuga -
tokkatali koda). Shuningdek, d-moll fugasida uni tokkata bilan
qardoshlik rishtalarini aniqlagan belgi - intermediyalami ko‘pligida
ko‘rish mumkin.
Intermediyalar asosan akkordlar va ulami sekvent rivoji bilan
tavsiflanadi. Shuning evaziga fuganing polifonik usuli gomofongarmonikka
o‘tib, tokattaning badihali xususiyatiga yaqinlashib
qoladi. Polifonik turkumning ikki qismlarining birlashuvi, nafaqat
yaqinlik rishtalarga asoslanishi, balki aksincha, bir-biriga qaramaqarshi
boigan musiqiy timsollarni solishtirish evaziga ham
yaratilishi mumkin. Masalan, g-moll - organ turkumi shu jumladan.
Fantaziya musiqasi Baxning birmuncha jiddiy va tantanali xor
asar lar i - si-minorli messasi va passionlarining obrazlariga yaqin
turadi. Ularda ikki kontrast emotsional olamlar taqqoslanadi, biri -
fojiaviy, unda bir ovozli rechitativ akkordlari yuksak tarang
tessiturada go‘yo xor va yakkaxon ovozlar ketma-ket kelishiga
o‘xshaydi. Organ punkti tufayli noturg‘un, noohangdor akkordlar
paydo boiadi, rechitativ jumlalar borgan sari dramatik shiddatga ega
boiadi. Ikkinchisi esa barcha ko‘rinishi bilan birinchiga qaramaqarshi.
Pastki ovozni sekin vazminli harakati ostida yuqoridagilar
kamaytirilgan uch tovushlikka asoslangan lirik aytimni gavdalantiradi.
Minor ladi, yumshoq jarang musiqaga yuqori falsafiy
xususiyatlar ato etadi. U g‘amgin o‘ychan pastga harakatlanuvchi
ohang bilan yakunlanadi.
Fantaziyaning so‘nggi rivoji birinchi mavzuning murakkab
davomi sifatida qabul qilinadi. Umumiy jarangni dramatik shiddati
ikkinchi mavzuning kichik reprizasini yuqori registrda o‘tilishi
oqibatida uni birmuncha chuqurlashtiradi.
Fantaziyaning fojiaviylik tusiga qarama-qarshi dadil va jo ‘shqin
fuga taqqoslanadi. U raqsbop xarakterda, maishiy raqslari bilan
bogiiqlik rishtalarini ayon qiladi. Xalq ijodiyotiga yaqinlik mavzuni
reprizali tuzilishida, uning yakunlanuvchi ko‘rinishida, ritmik
urg‘ularni davomiyligida ko‘rish mumkin. Mavzuda keng yoyilgan,
“dadil” kvinta, oktava intervallarga sakramlar davomiy ritmik
suratlar ortida birmuncha ko‘tarinki va dinamik timsolni yaratadi.
Harakat shiddatini oshirishda ladning rivoji ham ko‘mak beradi:
asosiy tonallikning tonika va dominantasiga parallel majoming
tonika va dominantasi solishtiriladi.
Fuga tuzilishi reprizali uch qismlikka asoslanadi. Birinchi

ular turli yillarda yozib olingan asarlardan iborat. Har bir prelyudiya va fuga
juftlik sifatida yuqoriga harakatlangan xromatik gamma bo‘yicha joylashgan. Har
bir tonallik o‘zining kayfiyati va mazmunini ko‘rsatishga qaratiladi. Masalan, D-
dur prelyudiya va fugasi energik kuch va dabdabadorlik, c-moll keskin
dramatizm va patetika, h-moll qayg‘uli iztirobli kechinmalar bilan bogiiq bo‘lsa,
es-moll va b-moll qayg‘u-alam, E-dur va Fis-dur tabiatning nozik timsollari bilan
gavdalanadi, B-dur tonalligi “chaqaloq va farishtalar” singari toza va nafosatlidir.
Baxning organ ijodi kabi, “YaTK” turg‘un polifonik turkum namunasi bo‘lib,
qismlari bir-biriga solishtiriladi: prelyudiyaning erkin badihaligi fuganing qat’iy
rivojlov tamoyillariga. Baxning mazkur juftliklarining prelyudiyalari
kompozitsion va timsoliy doirasi bo‘yicha rang-barang. Ular orasida organ
tokkatasi kabi (smoU, Es-dur), skripka improvizatsiyalari (D-dur), xalq-janr
raqslari (As-dur), ariyalar (es-moll, cis-moll, f-moll, g-moll), pastorallar (Edur),
trio singari ikki ovoz “basso continuo” uchun namunalar uchraydi (h-moll).
Ko‘plab prelyudiyalar invensiyalami eslatadi - ikki ovozli (Cis-dur, F-dur, a-
moll, fis-moll) va uch ovozli (E-dur, gis-moll, A-dur, H-dur). Shakl bo‘yicha
prelyudiyalar ikki guruhga ajratiladi: I - erkin rivojlangan “sokin yoyilgan”
fakturali asarlar (masalan, prelyudiya C-dur, c-moll, D-dur), ularga badihalik xos
boiib, aynan yakuniy qismlarda yorqin ifodasini topadi (erkin passajlar, tembr
o‘zgarishi, rechitativlar - sokin badihalikda m aium burilish yasaydi). II -
qadimgi ikki qismlik shakliga bo'ysungan shakllari (masalan, prelyudiya es-moll,
g-moll). Fugalar ham Baxning katta ijodiy fantaziyasidan darak beradi. Har biri
o'zining qiyofasiga ega boiib, bu qiyofa o‘ziga xos mavzu, xarakteri, rivojlanish
tamoyili, ovozlar soni va ulami o‘zaro aloqadorligi bilan belgilanadi. Ayrim
fugalar “stretto’ii. mavzularga boyiigi bilan tavsiflanadi (C-dur, cis-moll, d-moll,
es-moll, g-moll, b-moll), ayrimlarda esa “stretto”lar umuman o‘rin olmagan (c-
moll, 83 www.ziyouz.com kutubxonasi D-dur, B-dur, h-moll). Ba’zi fugalarda
intermediyalami ahamiyati nihoyatda katta (c-moll, D-dur), boshqalarda esa ular
yo‘q (C-dur). Polifoniyaning murakkablik darajasi Bax turkumida fugalami
ovozlar soniga bog‘liq bo‘lmaydi. Masalan, b-moll fugasi besh ovozli bo‘lsa-da,
unchalik murakkab emas, biroq uch ovozli es-moll fugasida o‘ta murakkab
mahoratni talab etuvchi polifonik usullar joy oigan. “YaTK” prelyudiya va
fugalarni mazmunini ochishda protestant xorallar va ramziy timsollami ahamiyati
muhirn. Shu bois, Baxning zamondoshlari uning musiqasining aniq til ma’nosini
tushunib olishgan. Ko‘plab musiqachilar (A. Shveytser, B. Yavorskiy, M.
Yudina) uning ichida pinhona aks etilgan bibliya voqealari, ramziy ma’nolarni
borligini namoyon qiladilar. Baxning “Xromatik fantaziya va fu g a ”si. Bu asar
yangiligi va qoilangan yangi topilmalar bilan e’tiborni tortadi. Ikki manual va
pedalli klavesin uchun yaratilgan mazkur asar organ san’ati an’analarida
bajarilgan boiib (bahaybat monumentallik va badihago‘ylik hajmi), diniy

Prelyudiya f-moll (“Senga murojaat qilaman, Tangrim!”).
Ushbu prelyudiyada xoral kuyi yuqori ovozga berilib, hukmronlik
qiladi va shu tariqa asarning umumiy timsolini belgilab beradi. Xoral
mavzusi kuychanligi bilan ajralib, yumshoq, sokin ohanglarga
asoslangan. Bas ovozidagi bir tekis ritmik harakat bo‘rttirilib,
musiqaga ma’lum ma’noda qat’iylik ato etadi. Asosiy kayfiyat -
chuqur irodali, yuksak g‘amdir.
Asarning fakturasida
uchta qatlamni ko‘rish mumkin:
yuqori ovoz (xoralning
bosh kuyi o‘rta registrdagi
inson ovoziga o‘xshab ketadi),
bas chizgisi va o‘rta ovoz -
ohang nuqtayi nazaridan juda
ifodaviy va ritmik harakatchan.
Shaklan ikki qismli
boiib: birinchi qism aniq
jumlalarga boiinadi va aniq kadensiya bilan yakunlanadi; ikkinchi
qism yalpi rivojlanib, ketma-ket keladi.
Ikki qismli polifonik turkumlar. Ikki qismga ajratilgan
kompozitsiyalarga asosan kirish vazifasini bajargan muqaddima asar
(prelyudiya, fantaziya, tokkata va fuga) boiib, ular Baxdan avval
yashagan kompozitorlar ijodida keng qoilanilgan. Aksariyat hollarda
mustaqil bir-biri bilan bogiiq boimagan fuga, tokkata, fantaziya
yoki aralash turdagi bir qismli kompozitsiyalar keng o‘rin oigan. Ular
xarakterga ega. Uning kuyi negizida
tokattaning ikkinchi qismiga xos 1
belgilar mavjud: pinhon ikki ovozlik 1
va bir necha bor “lya” tovushini 1
takrorida yotgan bir xil ritmik sur’at. 1
Umuman olganda, ikki kuy bir
matoning varianti sifatida qabul
qilinadi (fuga kuyi - oynasimon
tarzda tokattani ikkinchi boiimining
aksidir).
Yanada yirikroq ko‘rinishda
tokatta va fuganing birligi butun
turkum misolida gavdalanadi. Asarning
avj pallasi fuganing yakuniy qismiga to‘g‘ri keladi - patetik xarakterdagi
eng katta koda. Bu yerda tokattaning timsollari qaytib
polifonik usullar gomofon-garmonikka o‘rin bo‘shatadi. Qayta bahaybat

«I.S.BAXNING KLAVIR musiqasi»
Mavzusida tayyorlagan kurs ishi

REJA:
KIRISH
1. IOGANN SEBASTEAN BAXNING XAYOT YO’LI
2. Ijodkorlikning xususiyatlari Yoganna Bax
2. 1. ORGAN IJODKORLIGI
2.2 ORKESTR VA KAMERALI MUSIQA
2.3 Klavir musiqasi
2.4. VAKAL ISHLARI
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

va maqsadi g'oyasini buzdi. Bax musiqasida tafakkurning jiddiyligi, hayot hodisalarini
chuqur falsafiy umumlashtirish qobiliyati, murakkab materialni qisqa musiqiy obrazlarda
g'ayrioddiy kuch bilan jamlash qobiliyati yoritilgan. Ushbu xususiyatlar musiqiy g'oyaning
uzoq muddatli rivojlanishini talab qildi, musiqiy obrazning ko'p qirrali mazmunini izchil va
to'liq ochib berishga bo'lgan istakni uyg'otdi. Bax birinchi bo'lib polifonik musiqaning eng
muhim xususiyatini: melodik chiziqlarning rivojlanish dinamikasi va mantig'ini topdi.
Bax kompozitsiyalari o'ziga xos simfoniya bilan to'yingan. Ichki simfonik rivojlanish oz
sonli massaning ko'p sonli sonlarini uyg'un bir butunga birlashtiradi, "Yaxshi Tembrli
Klavier" ning kichik o'lchamdagi harakatining maqsadga muvofiqligi to'g'risida ma'lumot
beradi. Bax nafaqat eng buyuk polifonist, balki ajoyib garmonist edi. Betxoven Baxni
uyg'unlikning otasi deb hisoblashi ajablanarli emas. Gomofonik ombor hukmronlik qiladigan
Baxning ko'plab asarlari akkord-harmonik ketma-ketlikning g'oyat jasurligi bilan ajralib
turadi, bu 19-asr musiqachilarining uyg'un fikrlashining uzoq kutilganligi sifatida qabul
qilingan uyg'unliklarning aniq ifodaliligi bilan ajralib turadi. Toniklik dinamikasi, tonna
ulanishlari Bax davrida ham yangi edi. Ladotonal rivojlanish, Ladotonal harakat -
biri muhim omillar va ko'plab Bax asarlari shaklining asosi. Bax polifoniyasi - bu avvalo
ohang, uning harakati, bu har bir ohangdor ovozning mustaqil hayoti va ko'plab ovozlarning
harakatlanuvchi tovush to'qimalariga qo'shilishi, bunda bitta ovozning holati boshqasining
holati bilan belgilanadi. Bax 1000 dan ortiq musiqiy asarlar yozgan. Bugungi kunda har bir
mashhur asarga BWV raqami berilgan (abbr. Bax Werke Verzeichnis - Bax asarlari
katalogidan). Bax turli xil musiqiy, ham ruhiy, ham dunyoviy asarlarga musiqa yozgan.
Baxning ba'zi asarlari boshqa bastakorlarning asarlaridagi nozikliklar, ba'zilarining esa qayta
ishlangan versiyalari. bax opera bastakori musiqasi
2.1.Organ ijodkorligi
Bax davrida Germaniyada organ musiqasi qadimgi an'analarga ega bo'lib, Baxning avvalgi
avlodlari - Pachelbel, Boem, Buxtehude va boshqa bastakorlarning sharofati bilan yaratilgan
bo'lib, ularning har biri o'ziga o'zi ta'sir qilgan. Bach ularning ko'plari bilan shaxsan tanish
bo'lgan va hayot davomida Bax eng yaxshi organist, o'qituvchi va organ musiqasini bastakori
sifatida tanilgan. U ikkala vaqt uchun an'anaviy bo'lgan "erkin" janrlarda, masalan, prelude,
fantaziya, tokkata, passakaliya va yanada qat'iy shakllarda - xor preludasi va fugueda
ishlagan. Organ uchun yaratgan asarlarida Bax butun umri davomida tanishgan turli musiqiy
uslublarning xususiyatlarini mohirona birlashtirgan. Bastakorga Shimoliy Germaniya
kompozitorlarining musiqasi (Bax Luneburgda uchrashgan Georg Bohm, Lyubekda Ditrix
Bustehude) va janubiy bastakorlarning musiqasi ta'sir ko'rsatdi: Bax o'zlarining musiqiy
tillarini tushunish uchun ko'plab frantsuz va italyan bastakorlarining asarlarini qayta yozdi;
keyinchalik u bir necha marta Vivaldi skripkasini organ uchun kuylagan. Organ musiqasi
uchun eng samarali davrda (1708-1714) Yoxann Sebastyan nafaqat ko'plab juftliklar va
fokuslar va tokkatlar va fuglarni yozgan, balki tugallanmagan Organ Kitobini, 46 ta qisqa
xor xor to'plamini ham yaratgan. xor mavzusidagi asarlar kompozitsiyasiga yondashuvlar.
Veymarni tark etgandan so'ng, Bax bu organ uchun kamroq yozishni boshladi; ammo,
Veymardan keyin ko'pchilik mashhur asarlar (6 trio sonatasi, "Klavier -bung" to'plami va
18 Leypsig xorlari). Bach butun umri davomida nafaqat organ uchun musiqalar bastalagan,
balki asbobsozlik, yangi a'zolarni tekshirish va sozlash borasida ham maslahat bergan.
Bax, shuningdek, klavixordda ijro etilishi mumkin bo'lgan harpsixord uchun bir qator asarlar
yozgan. Ushbu asarlarning aksariyati turli xil fokuslar va polifonik asarlarni yozish usullarini

kompozitor “Jesu Juwa” (“Iso, madad ber!”) bilan boshlab, yakunida
“Soli Dei Gloria” (“Parvardigorga hamdu sanolar! ) iborasi bilan≫
yakunlagan. Shu singari abbreviatura ko‘plab cherkov va dunyoviy
asarlarida ham uchraydi.
Ko‘p insonlar I.S. Baxning musiqasini o‘ta jiddiy deb qabul
qiladi, aslida esa unday emas. Faylasuf kompozitor, shu bilan birga,
quvnoq hazil-mutoiba tarafdori edi. Qayg‘u-dard va fojiaga to‘la
sahifalar uning asarlarida hazil-quvonch, o‘ta jo'shqin hayrat
lavhalariga alishadi. Bax asarlari hissiyot va kayfiyatlarning
diapazoni kengligi, yorqin va rang-barang bo‘yoqlari bilan ajralib
turadi.
I. S. Bax ijodini qabul qilishga to'sqinlik qilganya’nabir qarash,
uning o‘ta hisob-kitobli shaxs sifatida ta’riflanishida ko‘rinadi.
Darhaqiqat, ushbu ijodkor musiqasining chuqur o‘yga toidiruvchi,
shu bilan birga, ratsional fikrlash tizimi, XVII-XVII1 asr nemis
faylasuflari: Leybnits, Tomaziy va Volfning ta’sirini o‘zida
o‘tkazgani shubhasiz. Lekin shu bilan birga, kompozitor asarlarida
aql - kuchli emotsional shiddat, umumiylik - aniqlik bilan, dono
mantiq - erkin, erk fantaziya bilan mujassam payvand etilganini
ko‘ramiz.
Polifoniya san’atining ko‘p asrlik rivojlanish yoiini xulosalab
ko‘rilsa, I.S. Bax bu sohada erishib boimas texnik mahorat darajasigacha
ko‘tarilgan. “Asl ijodkor paydo bo‘lganda, u, erishib bo‘lgan
barcha narsalardan o‘ziga kerakligini olib, kerak boimaganidan voz
kechgan holda, tubdan yangi asar yaratadi”, - deb yozgan edi
Amerika yozuvchisi Ernest Ximenguey. Nega uning bu so‘zlarini
esladik?
Chunki aynan bu fikr I.S. Baxning Yevropa musiqa madaniyati
tarixida tutgan o‘mi va ahamiyatini toiaqonli ko'rsatib berishi aniq.
200 yil muqaddam I.S. Bax haqida birinchi jildni yaratgan muallif
Iogann Nikolaus Forkel shunday ta’rif bergan edi: “Uning iste’dodi
mash’ali ta’sirida boshqa, yanada kuchli intilish chirog‘i yonib, uni har
bir jabhada, ya’ni o‘z kuchi yetmagan musiqiy san’at namunalarida
ijodiy panoh izlashga chorlardi. Dastlab bu qudratni u Vivaldining
skripka uchun konsertlarida, so‘ng o‘z vaqtining eng buyuk organ va
klavir musiqa ustalaridan izladi. U davrning mohir darg‘alari fuga
san’atining bilimdonlari boigan. Kontrapunkt san’ati boiajak
ijodkoming ijodiy tafakkurini charxlovchi katta kuch sanalgan. Shu
bois, kontrapunkt imkoniyatlarini rivojlantirish, sir-asrorlarini
o‘rganish borasida, bora-bora I.S. Bax yaratgan asarlarida kamchiliklami
tezkor yengishga va uning natijasida kompozitorlik mahoratini

I.S.Baxning klavir musiqasi

Купить

Информация о документе

Продавец

I.S.Baxning klavir musiqasi