Dokument ma'lumotlari

Narxi 24000UZS
Hajmi 164.0KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 20 Aprel 2025
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Jismoniy tarbiya

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

265 Sotish

Jismoniy mashqlar texnikasining tasnifi va uning turlari

Sotib olish
Jismoniy mashqlar texnikasining tasnifi va uning turlari. MUNDARIJA KIRISH…………………………………………………….………..……………..3 I.BOB. JISMONIY MASHQLAR TEXNIKASINI TASNIFINI NAZARIY ASOSLARI………………………………………………..………………………. 5 1.1. Jismoniy mashqlarning salomatlik qiymati ………………………….….5 1.2. Jismoniy mashqlarning tarbiyaviy roli ……………………………….. 10 II.BOB. JISMONIY MASHQLAR TEXNIKASINING TASNIFLASH……..14 2.1. Jismoniy mashqlarning anatomik-fiziologik xususiyatlari . ………. .…..14 2.2 . Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi fan sifatida boshqa fanlar bog’liqligi…………………………………………………………………………19 XULOSA………………………………………...……………………………….22 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………..………………………23 1 KIRISH Mavzuning dolzarbligi :Zamonaviy jamiyatning chuqur o‘zgarishlari sharoitida maktab o‘quvchilari nafaqat asosiy dasturda ko‘zda tutilgan bilim, ko‘nikma va malakalarni egallabgina qolmay, balki vujudga kelgan jismoniy va irodaviy sifatlarga ega bo‘lgan yuqori darajadagi sog‘liqqa ega bo‘lishi, har tomonlama rivojlangan, ijodiy ishlarga tayyor bo‘lishi kerak. Ko‘plab mualliflar jismoniy tarbiya jarayonini tashkil etishning muvaffaqiyati bolalarning jismoniy holati (jismoniy va irodaviy sifatlar) darajasini yaxshilash diagnostika bilan uzviy bog‘liqligini ta’kidlaydilar. Chunki jismoniy holatni baholash maktab o‘quvchilari sog‘lig‘ining holati va darajasining muhim ko‘rsatkichi bo‘lib, mashg‘ulotlarni rejalashtirishda katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Tadqiqotchi mualliflar jismoniy tarbiya ishlarida nazoratni tashkiliy va uslubiy tizimini asoslashga bag‘ishlangan ilmiy ishlari bilan tanilgandirlar. Ular jismoniy holatni doimiy ravishda kuzatib borish bolaning har tomonlama rivojlanishi uchun zarur degan fikrni bildirishadi. Mutaxassislarning fikriga ko‘ra avtomatlashtirilgan tizimlardan foydalanish jismoniy tarbiya jarayoni samaradorligini oshirish uchun yangi imkoniyatlarni ochib beradi. So‘nggi yillarda maktab o‘quvchilarining jismoniy tiklanishi jarayonida jismoniy holatni kuzatish tizimlarini joriy etish va ulardan foydalanishga qiziqish bo‘lganiga qaramay va bolalarning jismoniy holatining pastligini hisobga olgan holda, jismoniy holatni kuzatish tizimlarini ishlab chiqish va joriy etish davom etmoqda va bu jarayon Kurs ishining maqsadi : Jismoniy mashqlar texnikasining tasnifi va uning turlarini takomillashtirish jismoniy mashqlar texnikasini turlarini o’rganish ko‘pgina mualliflar bolalar organizmining rivojlanishi va shakllanishi jarayonini tahlil qilish bilan shug‘ullanishgan, tanadagi funksiyalarni o‘rganishning alohida usullarini va murakkab usullarni ishlab chiqishgan. 2 Kurs ishining vazifasi: ilmiy tadqiqotlar jarayonida mualliflar pedagogik va psixologik yondashuvlarning inson organizmining rivojlanishida murakkab funksiyalarga ta’sir etishini ta’kidlab o‘tishgan. Maktab o‘quvchilarining jismoniy holatini aniqlashda ularning jismoniy va irodaviy sifatlarini hisobga olish kerakligi ta’kidlangan. Tadqiqot usullari: maxsus ilmiy va uslubiy adabiyotlarni tahlil qilish, tizimga yondoshish, bashorat qilish, omillarni tahlil qilish. 5-7 yoshdagi bolalarning jismoniy holati darajasini diagnostika qilish va baholash usuli A.A. Vetoshkina tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib maktabgacha yoshdagi bolalar jismoniy holatining integral ko‘rsatkichini aniqlashga asoslanadi va bu maktabda o‘qishga “jismoniy“ tayyorgarlikni tavsiflaydi. 1 O‘spirinlar jismoniy va irodaviy holatini baholashda D.Y. Turdimurodov pedagogikik va psixologik ko‘rsatkichlarga tayangan holda bolalarning harakat qobiliyatlari darajasini aniqlash uchun taklif qilingan ko‘rsatkichlar tizimi - indekslar tizimidan foydalangan. Barcha ko‘rsatkichlar ballar bilan baholanadi. 1 O’zbekiston Respublikasin ing “Ta’lim to’g’risda”gi Qonuni. 2020 yil, 23 sentabr. 3 I.BOB. JISMONIY MASHQLAR TEXNIKASINI TASNIFINI NAZARIY ASOSLARI. 1.1. Jismoniy mashqlarning salomatlik qiymati . Jismoniy mashqlar, tabiatdagi sog`lomlashtiruvchi kuchlar va gigienik omillar jismoniy tarbiya vositalarini tashkil etadi. J ismoniy tarbiya qonuniyatlariga muvofiq ravishda foydalaniladigan harakatlarni, insonni jismoniy tarbiyalash vositasidir. Jismoniy mashqlar tarixiy jixatdan tarkib topib, uslubiy jixatdan gimnastika, o'yin, sport va turizm sifatida shakllangandir. Jismoniy tarbiya vositasi sifatida jismoniy mashqlar mashg`ul bo'luvchining aktiv harakat faoliyatini ko'zda tutadi. Jismoniy mashqlarning o'ziga xos xususiyatlari harakatlarni shakllantirish va takomillashtirishga bo'lgan ishtiyoq, harakatlarning maqsadi va unga erishish vositalari haqidagi tasavvur hamda harakatlarni bajarish niyati va iroda urinishlarida ifodalanadi. 2 Jismoniy mashqlar insonni dunyoqarashini , psixik ruhiy faoliyatini kengaytiradi va takomillashtiradi. His tuyg`ulari va irodasini, harakterini kamol toptiradi. Jismoniy mashqlarning kelib chiqishi inson jamiyatining uzoq o'tmishiga borib taqaladi. Jismoniy mashqlarning paydo bo'lishida moddiy xayot sharoitlari- dastavval butun mehnat faoliyati hal qiluvchi rol o'ynagan. Mehnat, jangovar va turmush faoliyatidan tarixiy jixatdan olingan mashqlardan tashqari (yurish, yugurish, tirmashib chiqish, sakrash, biror narsani irg`itish, og`ir narsani bir joydan ikkinchi joyga ko'tarib o'tish, suzish va h.k.), mashqlardan tashqari, jismoniy tarbiya nazariyasi va amaliyotini rivojlantirish jarayonida mahsus yaratigan va analitik mashqlar deb atalgan mashqlar paydo bo'ldi. Bu mashqlar harakat sifatlarini rivojlantirish uchun shuningdek alohida pedagogik yoki davolash vazifalarini hal etish uchun qo'llaniladi. 2 O’zbekiston Respublikasin ing “Ta’lim to’g’risda”gi Qonuni. 2020 yil, 23 sentabr. 4 I nsonning ongli harakati natijasidir. Ular shakli va ta'siri hamda bajaradigan vazifalariga muvofiq bir qator turlarga bo'linadi. Bizga malumki , jismoniy harakatlar siklik-harakatlar takrorlanuvchi va atsiklik harakatlar-harakatlar takrorlanmaydigan harakatlarga bo'linadi. Demak jismoniy mashqlar ham shunday harakatlarga bo'linadi. Yugurish, gimnastika, suzish mashqlarini siklik mashqlar yoki harakatlar, sport o'yinlari, yakkakurash usullari, suv polosi , shu kabilar - atsiklik mashqlar yoki harakatlar deyish mumkin. Shunindek jismoniy mashqlarni Umurivojlantiruvchi mashqlar, maxsus mashqlar, yordamchi mashqlar turlariga ajratish mumkin. Umumrivojlantiruvchi mashqlar ertalabki badan tarbiya, jismoniy tarbiya darslari va sport trenirovkalari tayyorlov qismida shug`ullanuvchilarning mashg`ulotning asosiy qismiga va jismoniy yuklamalar ta'siriga tayyorlash, davolovchi jismoniy mashqlar sifatida foydalaniladi. Maxsus mashqlar bir sport turiga xos bo'lgan jismoniy harakatlar yoki mashqlardir. Jismoniy mashqlarnig turli shakllari ( davolovchi gimnastika, massaj, fitnes, suzish, yurish, yugurish v.h.k) mavjud bo’lib bularning barchasi aholi salomatligi yo’lida xizmat qiladi. Uzoq va bir tekisda yurganda a zoi badandagi qariyb barcha‟ muskullar ishlaydi, organizmdagi qon-tomir, nafas olish va boshqa sistemalar faoliyati kuchayadi, natijada modda almashinishi ortadi. Aholi salomatligi yaxshilash va sog’lom turmush tarzini shakllantirishda DJT va turli ommaviy sport tadbirlarining o’tkazilishi aholi o’rtasida jismoniy faollikni oshirish, salomatligini yaxshilash, jismoniy rivojlanishi va zararli odatlardan saqlash bilan birga organizmning jismoniy immunitetini oshirish davolavchi jismoniy mashklarning maqsad vazifalaridan iboratdir. Tib qonuni asoschisi Abu Ali Ibn Sino “Agar yursang piyoda, umring bo’lar ziyoda” degan fikrn bejizga keltirmagan. Jismoniy mashq sifatida odatdagi yurishning avvalo sog’lomlashtirish ahamiyati bor. Odamni ilk bolalik chog’ida yurishga o’rgatadilar. Lekin bu bilan kifoyalanib bo’lmaydi, hamma odamlar to’g’ri, chiroyli va tejamli yura bilishlari zarur. 5 Ertalabki va kechkurungi sayr organizmdagi barcha tayanch appati va ozqozon va yurak sisitemasi uchun nafaqat ustoz murabbiy balki tibbiyot xodimlarning tavsiyasiga kiradi. Har yili tibbiy ko’rik natijalariga ko’ra 5-10% talaba shifokorlar tomonidan turli sabablarga ko’ra jismoniy madaniyat bo’yicha amaliy mashg’ulotlardan vaqtincha ozod qilinadi. Ularning ayrimlariga jismoniy mashqlar mutlaqo taqiqlanadi, ayrimlariga esa shifokor nazorati ostida DJM bilan shug’ullanish tavsiya qilinadi. Tibbiyotni o’rganish va rivojlantirish soxasida taxlillar shuni ko’rsatadiki axoli salomatligini yaxshilash tibbiy muolaja bilan jismoniy mashqlarning uyg’unligi yani birga olib borilishi samarali natijaga erishiladi. Qaysiki tana a’zosi jismoniy faolligini to’xtatar ekan shu joyda xarakat faoliyatipning buzilishi boshlanadi. Serharakatlilik organizmni tabiiy ravishda rag’batlantirib turadi. Shuning uchun serg’ayrat, tinib-tinchimaydigan odamlar doimo tetik, bardam, keksayganlarida ham baquvvat va shijoatli bo’ladi. Afsuski, hozirgi urbanizatsiya sharoitida keng jamoatchilik va yoshlarimiz o’rtasida jismoniy faolik sezilarli kamayganligi ko’zga tashlanmoqda. Ayni paytda jismoniy faollikni yo lga qo yish va sog lom ovqatlanishʻ ʻ ʻ vositasida xalqimizning salomatligini saqlash davlat siyosati darajasiga ko tarildi. ʻ Shu sa y-harakatlarga monand bu boradagi tashkiliy, ilmiy va amaliy ishlar ʼ ko lami kundan-kun kengayib bormoqda. ʻ Hozir inson sihat-salomatligiga putur yetkazadigan omillar asosan uchta: kamharakatlilik yoki gipodinamiya, oshiqcha vazn hamda stress omillar. Gipodinamiya ko proq texnika taraqqiyoti tufayli kelib chiqdi. Insoniyat ʻ paydo bo lganidan buyon yashash uchun ovqat topib yeyish, dushmanlardan ʻ qochib-qutulishi yoki ularni yengib tirik qolish hamda boshqa tabiiy ehtiyojlarni qondirish yo lida doim faol harakatda bo lgan. Bunday turmush tarzi million yillar ʻ ʻ davomida insonning nasl-nasabiga genetik yo l bilan singib ketgan. Shu bois ʻ tanadagi barcha a zo va tizimlarni tashkil qiluvchi hujayra va to qimalar faqat ʼ ʻ 6 yetarli darajada harakatga to yingandagina yaxshi o sadi, rivojlanadi, ko payadi,ʻ ʻ ʻ faollashadi. Odamning kamharakatlilik holatiga yuz tutganiga ko pi bilan yuz yil bo ldi. ʻ ʻ Olimlarning hisob-kitoblari shuni ko rsatadiki, bundan taxminan bir asr oldin inson ʻ butun faoliyati davomida bajaradigan 90–95 foiz ishini qo l, oyoq, tana kuchi ʻ yordamida, qolgan 5–10 foizini esa o sha paytdagi mashina va mexanizmlar orqali ʻ ado etgan. Hozir esa buning aksi kuzatilmoqda. Ortiqcha vazn va semizlik ham taxminan gipodinamiya asrida paydo bo lgan ʻ salomatlik kushandalaridan hisoblanadi. Yoshi 70–80 atrofidagi zamondoshlarimiz yaxshi biladiki, ilgari, ayniqsa, qishloqlarda semiz odamlar juda kam uchragan. Borlari ham iqtisodiy baquvvat oilalardan chiqqan mansabdorlar bo lgan. Shu bois ʻ bo lsa kerak, o sha paytlardagi hajviy asarlarda boylar doim semiz, yuzi do mboq, ʻ ʻ ʻ qorni osilgan holatda aks ettirilgan. Hozir shahar va qishloqlarimizda ortiqcha vaznli, qorin qo ygan, baqaloq kishilar ancha serob. Boz ustiga, bunday holat ʻ nafaqat kattalar, balki yosh bolalar, o quvchilarda ham ko p kuzatilayotir. ʻ ʻ Oshiqcha vaznning hosil bo lishi, asosan, iste mol qilinadigan taomlar ʻ ʼ tarkibidagi mavjud quvvatning bajariladigan sa y-harakatlar, tanadagi barcha a zo ʼ ʼ va tizimlar faoliyati, o sish va ulg ayish, jismoniy va aqliy mehnat kabilarga ʻ ʻ sarflangan miqdoridan ziyod bo lishi tufayli yuzaga keladi. Tadqiqotlar shuni ʻ ko rsatadiki, ko pchilik zamondoshlarimizning kundalik ovqatidagi umumiy ʻ ʻ mavjud energiya 3000–3500 kkalga teng bo lsa, sarf qilinishi 2500–3000 kkaldan ʻ oshmayapti. Ushbu farq o z-o zidan havoga uchib ketmaydi. Tanada to planib, ʻ ʻ ʻ zarur bo lganda zaxira quvvat beradigan yog ga aylanadi va teri tagida, ichki ʻ ʻ a zolar atrofida to planadi. ʼ ʻ Ziyoda energiya nima uchun aynan yog ko rinishida to planadi? Gap ʻ ʻ ʻ shundaki, yog oqsil, uglevodlarga nisbatan ikki marta ko p quvvat zaxirasiga ega. ʻ ʻ Bu organizm uchun manfaatli. Chunki u yog zaxirasi bilan o zini ochlik sharoitida ʻ ʻ 7 ancha vaqt energiya bilan ta minlab turishi mumkin. Ikkinchi tomondan, hozirʼ oziq-ovqat mahsulotlari sezilarli darajada mo l-ko l. Xususan, taomlarning yog li ʻ ʻ ʻ va shirin bo lishi bu o rinda xarakterli bo lib, boz ustiga, bu ovqatlar energiyaga ʻ ʻ ʻ ancha boy. Taomlar tayyorlanish texnologiyalari bilan bir-biridan lazzatliki, ulardan yegan sayin yegingiz kelaveradi. Ancha-muncha ortiqcha kaloriya qabul qilib qo yish va oshiqcha vaznga ega bo lish, semirish oppa-oson. Tanadagi yog ʻ ʻ ʻ zaxirasining me yoridan oshib borishi esa, birinchi navbatda, davr kasalliklari ʼ (qonda xolesterin ko payishi, yurak-qon tomirlari xastaliklari — ateroskleroz, qon ʻ bosimining ko tarilishi, yurak infarkti, insult, qandli diabet kabilar)ning kelib ʻ chiqishida asosiy sababchi bo lishi sir emas. ʻ Salomatlik kushandasi bo lmish stress omillar ham keyingi o n yilliklarda ʻ ʻ ancha ko paydi. Kundalik turmushda hayotiy tashvishlarning tobora orta borishi, ʻ ko p xonali, salobatli uy-joy, avtomashinaga ega bo lish va farovonlikni tobora ʻ ʻ yaxshilash borasidagi boshqa sa y-harakatlar ko p hollarda diqqatni oshirib, ʼ ʻ odamlarni ortiqcha bezovta qilib qo ymoqda. Ushbu holat er-xotin, bola-chaqa, ʻ qarindosh-urug lar o rtasidagi dastlab arzimagan kelishmovchiliklarga, keyinchalik ʻ ʻ katta janjallar, oilaning buzilishi, aka-ukalarning yuz ko rmas bo lib ketishi va ʻ ʻ ayrim hollarda o lim bilan tugashiga sabab bo lmoqda. Bu ruhiyat bilan bog liq ʻ ʻ ʻ zararli stress omilning salbiy oqibatlaridir. Barcha stress omillarda seziladigan birinchi belgi qonda adrenalin gormonining ko payib ketishidir. Ushbu holat ʻ ajraladigan gormon miqdoriga qarab yurak urish chastotasini tezlashtiradi. Qon bosimini oshiradi. Qon tomirlarini toraytirib, moddalar va energiya almashinuvini kuchaytiradi. Kishi bezovtalanib, tinchini yo qotadi. Bamaylixotir, bag rikenglik ʻ ʻ bilan chuqur o ylab bajariladigan faoliyat o rniga shoshmashosharlik, yugurib- ʻ ʻ yelish bilan beo ylov ish qilib qo yish ehtimoldan uzoq bo lmaydi. Shuning uchun ʻ ʻ ʻ ham dono xalqimiz “Jahl kelganda — aql ketar” deb bejiz aytmagan. Ushbu iboraning fiziologik mohiyati shuki, ko paygan adrenalin ayrim a zolarda ʻ ʼ 8 (masalan, bosh miyada) qon aylanishini kamaytirib, boshqalarida ko paytiradi.ʻ Organizmni jismonan kuch ishlatib, xavf-xatardan saqlashga yo naltiradi. Bosh ʻ miyaga qon yetarli miqdorda bormasligi asab hujayralari va ulardan tashkil topgan nerv markazlarining kislorod bilan ta minlanishini sezilarli darajada pasaytiradi. ʼ Natijada xato va kamchiliklarga yo l qo yiladi. Noto g ri qarorlar qabul qilinadi. ʻ ʻ ʻ ʻ Murosa o rniga kelishmovchiliklar, ko ngilsiz voqealar, noxushliklar yuzaga ʻ ʻ keladi. Salomatlikka putur yetkazuvchi mazkur omillar bartaraf qilinishi uchun dastavval barcha hujayra va to qimalarning kislorod bilan ta minlanishini ʻ ʼ yaxshilash lozim. Buning uchun esa tanada qon aylanishi ravon bo lishi kerak. ʻ Gipodinamiya, tanada yog ko payib, semirish hamda zararli stress omillar ʻ ʻ ta sirida qon tomirlaridan, xususan, kapillyarlarda qon oqishi keskin susayadi. ʼ Tomirlarning torayib qolishi natijasida kislorod yetishmasligi (gipoksiya) kuzatiladi, a zo va tizimlar faoliyati sekinlashib, kasalliklarga keng yo l ochiladi. ʼ ʻ Qon aylanishini yaxshilashning eng samarali yo li jismoniy faollik, ʻ sog lomlashtiruvchi, harakatli mashqlar, mehnat va ommaviy sport turlari bilan ʻ shug ullanishdir. Bunday faoliyat bilan yoshu qari shug ullanishi salomatlikni ʻ ʻ mustahkamlashda beqiyos o rin egallashi azaldan ma lum, fanda ham to liq ʻ ʼ ʻ isbotlangan. Shu bois ham dunyoda bunday jismoniy faollikka keng katta e tibor ʼ qaratilmoqda. Jumladan, haftaning muayyan kunlari sport to garaklarida ʻ qatnashish, velosiped va trenajyorlardan ko proq foydalanish, hech bo lmaganda, ʻ ʻ har kuni o rta hisobda kamida 6-7 ming qadam piyoda yurish urfga kirmoqda. ʻ Tabiiyki, bu harakatlarning samarasi yuqori bo layotgani qayd etilyapti. ʻ Bajariladigan jismoniy harakatlar shug ullanuvchilarning jinsi, yoshi, ob-havo ʻ sharoiti, jismoniy tayyorgarlik darajasi hamda funksional ko rsatkichlar (yurak ʻ urishi soni, qon bosimi, nafas olish soni, o pkaning tiriklik sig imi)ga mutanosib ʻ ʻ bo lishi shart. Toki shug ullanish kishiga ham jismoniy, ham ma naviy zavq ʻ ʻ ʼ 9 bersin. Mashg ulotdan keyin tanada yengillik sezilsin. Bularning o rniga lanjlik,ʻ ʻ charchoq, holsizlik, ayrim hollarda ko ngil aynishi, bosh aylanishi, behuzurlik ʻ kuzatilishi foyda emas, balki zarar keltiradi. Shuning uchun har kim haftada o zi ʻ uchun shug ullanish soni, har bir mashg ulotning davomiyligi, tezligi, kunning ʻ ʻ qaysi qismida amalga oshirilishini mutaxassis yordamida aniqlab olishi kerak. Bu o rinda esdan chiqarmaslik kerakki, har kim organizmining jismoniy ʻ imkoniyatlarini o zi yaxshi biladi. Masalan, o rtacha tezlikdagi oddiy yurishni ʻ ʻ odatga aylantirishda kishi jinsi, jismoniy holati va yoshiga qarab mo tadil yurak ʻ urish sonini belgilab olishi kerak. Buning eng oson usuli shuki, 220 sonidan yoshni ajratish kerak. Masalan, 40 yoshli odam mashq bajarganda yurak urishi soni 220- 40=180, 50 yoshlida 220-50=170 bo lishi maqsadgna muvofiq. Lekin bu ʻ formulalar orqali hisob-kitob qilish faqat qayd qilingan yoshda sog lig ida nuqsoni ʻ ʻ yo qlar uchun mo ljallangan. ʻ ʻ Ammo 50 yoshdan keyin ko pincha har tomonlama ʻ sog lom odam kam topiladi. Shuning uchun ham nafaqa yoshiga yetgan va undan ʻ oshganlarda mashg ulot tufayli yurak urish soni 100 dan oshib ketmasligi kerak. ʻ Aks holda yurak va qon aylanish tizimi faoliyatida noxush holatlar kuzatilishi mumkin. Jismoniy mashqlar (yurish, suzish va boshqa mashg ulotlar) naf keltirishi ʻ uchun o rtacha tezlikda bajarilishi kerak. Sekin bajarilsa, tomirlardagi qon harakati ʻ hujayra va to qimalarning kislorodga talabini qondira olmaydi. Tez bo lsa, yurak ʻ ʻ urishi mo tadil ko rsatkichdan oshib, faoliyatida muammolar kelib chiqishi ʻ ʻ mumkin. Yurish mashg ulotlari qanday tezlikda bajarilayotganini quyidagi testga ʻ ko ra ham bilish mumkin: agar yurib borayotganda biror kuy yoki qo shiq bemalol ʻ ʻ ijro etilsa, yurish sekin, hamrohingiz bilan nafasingiz qaytmasdan gaplashib ketaversangiz, o rtacha, gapirishga qiynalib, entikib qolsangiz, demak, tez ʻ yuryapsiz. 10 II.BOB.JISMONIY MASHQLAR TEXNIKASINING TASNIFLASH. 2.1. JISMONIY MASHQLARNING ANATOMIK-FIZIOLOGIK XUSUSIYATLARI. Ma’lumki, jismoniy mashqlar sog’ligimiz va farovonligimiz garovidir. Go’zal, sog’lom hamda porlab turuvchi teriga erishishda jismoniy mashqlarning o’rni juda kattadir. Yurak qon-tomir sistemasi faoliyatining yaxshilanishi organizmdagi boshqa funksional sistemalar faoliyatini ham yaxshilaydi, organizmdagi moddalar almashinuvi jarayonini faollashtiradi va bu insonning sog’lom tashqi ko’rinishini ta’minlaydi. Ammo shuni ta’kidlash kerakki, yurak qon-tomir tizimini jismoniy mashg’ulotlar bilan shug’ullanib chiniqtirish asta sekinlik bilan olib borilishi kerak. Hamda, siz har qanday surunkali dermotologik kasalliklardan aziyat cheksangiz, jismoniy mashqlarni ehtiyotlik bilan bajaring, ammo terining muammolari sizning faol turmush tarzingizga to’sqinlik qilmasligi darkor. Sababi shundaki: Sport bilan mutazam shug’ullanish tanada qon aylanishini yaxshilaydi, bu esa teri hujayralarini oziqlantiradi va ularni hayotiyligini ta’minlaydi. Shuningdek, qon kislorod va ozuqa moddalarini tananing turli hujayralariga, shu jumladan teriga yetkazadi va erkin radikallarni yo’q qiladi. Teringiz ichki qismi bilan tozalanadi. Bundan tashqari, u husnbuzar va ekzema kabi teri muammolarini keltirib chiqaruvchi stressdan halos etadi Muntazam jismoniy mashqlar mushaklar quvvatini oshiradi, tetuklik bahsh etadi va sizning sog’lom va go’zal ko’rinishingizga katta yordam beradi. Jismoniy mashqlar inson tanasida quyidagi o’zgarishlarga sabab bo’ladi. Jismoniy mashqlar bilan shug’ullanish va yaxshi ter to’kish kichik yuz mashqi hisobidadir. Sport bilan shug’ullanish tanadagi yallig’lanishni kamaytiradi, gormonlarni boshqarishga yordam beradi va erkin radikallar zararlanishining oldini 11 oladi. Jismoniy mashqlar paytida teridagi mayda tomirlar ochilib, terining yuzasida ko’proq qon aylanishini ta’minlaydi hamda quyosh va atrof muhit ifloslantiruvchi moddalari zararidan himoyalovchi oziq moddalarni teriga yetkazib beradi. Jismoniy mashqlar paytida teriga yetkazib beriladigan ozuqa moddalari terining kollagen hosil bo’lishini yaxshilaydi va fibroblastlarning samarali ishlashiga yordam beradi, so’ngra shu sababli teringiz yoshroq ko’rinishga ega bo’ladi. Jismoniy mashqlar muskul to’qimasi singari suyak to’qimasiga ham ijobiy ta‘sir ko’rsatadi. Bu faktni ayrim muskul gruppalariga boruvchi nervlarni qirqib qo’yish yo’li bilan o’tkaziladigan qiziq tajriba orqali isbotlash mumkin. (Bu nervlar qirqili- shi bilan muskullarning ishi to’xtab qoladi). Bunday holat bir «necha oy davom etganidan keyin suyaklar ochilib, tekshirib ko’rilganda quyidagi o’zgarishlar yuz berganligi aniqlangan. Hayvonlarning qirqilgan nervli muskullar birikkan suyaklari eniga va bo’yiga o’sishdan to’xtab qolgan, chunki muskullar paralichlangan holatda bo’lib, suyaklarni harakatlantira olmas edi. Bu suyaklar harakatsizlik natijasida nimjon va mo’rt bo’lib qolgan. Nervlari qirqilmagan va shu tufayli muskullari normal ishlab turgan boshqa tajriba nazoratidagi hayvonlarning suyaklari esa eniga ham, bo’yiga ham to’g’ri rivojlanganligi kuzatilgan. Suyaklardagi muskul paylari kelib birikadigan bo’rtma va o’siqlar jismoniy mehnat qiluvchi kishilarda hamda jismoniy mashqlar bilan ko’pdan buyon shug’ullanuvchi sportchilarda, ayniqsa, yaxshi rivojlanganini anatomlar allaqachon qayd qilganlar. Faqat jismoniy mehnat va sport bilan shug’ullanuvchi kishilardagina qo’l va oyoqlarning rentgen suratida bo’rtma va o’siqlar aniq ko’rinib turadi, bu esa muskullarning qisqarish kuchi ta‘siriga duchor bo’lib turadigan joylarning yaxshi rivojlangani, o’sgani va mustahkamlanganidan dalolat beradi. Sport bilan shug’ullanmaydigan Kam harakat kishilarda ana shu bo’rtmalar rentgen suratida zo’rbazo’r ko’zga ilinadi. Jismoniy mashqlarning ta‘siri ostida 12 muskullarda kattagina o’zgarishlar ro’y beradi. Har birimiz yaxshi bilamizki, agar gavdamiz muskullari uzoq vaqt harakatsiz turib qolsa, bo’shashib, quvvatsizlanadi va kichraya boshlaydi. Bunday holatni kabinet xodimlarida yoki sinish-chiqish natijasida qo’l yoki oyog’i gipslab qo’yilgan bemorlarda uchratish mumkin. Sport bilan muntazam shug’ullanish, muskul tizimlariga jismoniy mashqlarning doimo ta‘sir etishi — bu tizimning mustahkamlanishiga, rivojlanishiga va hajmining kattalashuviga yordam beradi. Binobarin, agar jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanishni keksayib qolgunga qadar ham to’xtatilmasa, gavdaning tashqi ko’rinishi o’zining butun go’zalligini saqlab qoladi hamda kishida sport bilan shug’ullanmagan 50—60 yoshlardagi odamning gavdasini ko’rgandagidek achinarli taassurot qoldirmaydi. Masalan, 55 yoshli I. Poddubniy, 60 yoshlik K. Bul, A. Buxarov va boshqa ko’pgina kishilarning bir necha yillar davomida mashq qilib chiniqqan muskul tizimi muskullarning hajmi va mustahkamligi jihatidan hali anchagina yosh bo’lgan sportchilarning muskul sistemasidan qolishmasligini amaliyot kursatgan. 3 Bir vaqtlar dong taratgan mashhur polvonlar, bokschilar va gimnastikachilarda ham yoshlikda qattiq jismoniy mehnat va sport bilan shug’ullanib, keyinchalik urinmay hayot kechira boshlagan kishilarga o’xshab, muskul to’qimalari odatda kichiklashadi va ular o’rnini yog’ to’qimalari egallaydi. Muntazam jismoniy mashqlar natijasida muskullar bo’yiga emas, balki muskul tolalarining yo’g’onlashishi hisobiga, eniga qarab o’sadi. Muskullarning hajmi ko’pincha juda ham kattalashib ketadi. Muskullarning «kuchi faqat ularning yo’g’onligigagina emas, balki markaziy «nerv sistemasidan muskullarga kelib turadigan nerv impulslarining kuchiga ham bog’liqdir. Doimo jismoniy mashqlar bilan shug’ullanuvchi shaylangan odamda markaziy nerv sistemasidan muskullarga kelib turuvchi nerv impulslari muskullarni mashq qilib shaylanmagan 3 Usmonxo’jaev T., Xo’jaev F.. 1001 o’yin. T., “Ibn Sino”nomidagi nashr., 2019 . 13 kishilardagiga nisbatan zo’rroq kuch bilan qisqarishga majbur etadi, muskullarning jismoniy mashqlar ta‘sirida vujudga keladigan yana bir xususiyati — cho’ziluvchanligining kuchayishidir. Bu esa ish faoliyatining xususiyatiga ko’ra, uzoq vaqt bir xil vaziyatda o’tirishga majbur bo’ladigan, masalan, stolda o’tirib yozuv-chizuv bilan, rasm chizish va hokazo ishlar bilan band bo’ladigan va shu sababli gavda hamda bo’g’imlarining harakatchanligi yo’qola boradigan yoshi ulg’aygan kishilar uchun ayniqsa muhimdir. Uzoq vaqt mana shunday bir xil vaziyatda bo’lish gavdaning to’g’ri formasini, qo’l va oyoqlarning xaqqonligini yo’qotishga olib keladi. Bo’g’imlar harakatchanligining kamayishi va gavdaning bukrisimon, bukchaygan bo’lib qolishi — hayotimizda teztez uchrab turadigan voqeadir. Bu holatlar ayrim muskul gruppalarida cho’ziluvchanlikning yo’qolishi natijasida kelib chiqadi. Juda kam cho’ziladigan pay bog’lamlarining aksicha, muskullar juda yaxshi cho’ziluvchan bo’lib, hatto o’rta va keksa yoshdagi odamlarda ham bu xususiyatini saqlab qoladi. 2.2. Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi fan sifatida boshqa fanlar bog’liqligi Bu muammolarni qal etishda asosiy o’rin bolalar va kattalar orasida, o’qituvchilar, ota-onalar o’rtasida organizmni chiniqtirish, gin е tik qoidalari va talablarning o’rgatish va tarbiyalash Sog’lom turmush tarzini tarkib etish egallaydi. Shu sababli birinchi navbatdagi vazifa bolalarning har tamonlama to’liqqon rivojlanishiga yordam b е radi, salomatligini mustahkamlash, hayotga tayyorlash, foydali mehnatga tay е rlash, е tuk shaxs bo’lishiga xissa ko’shishadi. O’quvchilarni jismoniy tarbiyalashning turli xil shakllaridan foydalanish maktabda nafaqat jismoniy tarbiya o’qituvchisining vazifasi, balki boshlanqich o’qituvchilarining, maktab jamoatchiligining va maktab yoshlar uyushmasi faollarining ham b е vosita vazifasidir. Ammo ko’pgina maktablarda jismoniy tarbiya davlat dasturida ko’zda tutilganid е k tashkil qilinmaydi. Buning birinchi 14 sababi maktab o’quvchilarining jismoniy tarbiyasiga ma'sul bo’lganlarning barchasiga jismoniy tarbiya nazariyasiga oid va m е todikasiga oid bilimlar е tarli emas. Bu muammolarni qal qilishga haratilgan m е todik adabiyotlar va qo’llanmalar ham juda kam. Biz tavsiya qilayotgan qo’llanmada jismoniy tarbiyaning maqsad va vazifalari, xilma-xil vositalari va shakllari bilan birgalikda maktabda ayniqsa boshlanqich sinflardan mustaqkam (salomatlik poyd е vorining qurish uchun zarur usullari, m е todlari bayon qilinadi". 2000- yil (Sog’lom avlod yili(, 2001 yil "Onalar va bolalar yili" d е b atalgan. Sog’lom ota-onadan soglom farzamnd tuqiladi. Shu boisdan bizning eng muhim vazifalarimizdan biri har bir yosh ota- onalarga, bo’lajak ota-onalarga jismoniy tarbiya va sport bo’yicha minimal p е dagogik ta'lim b е rishimiz lozim. Jamiatimiz asosi - oila moddiy va ijtimoiy jiqatidan mustaqkamlanmoqda. Biz r е spublikamizning ijtimoiy asoslarini mustahkamlashda, uning barharorligida, mamlakatimizning ertangi taqdiri boqliq bo’lgan jismonan Sog’lom, manaviy jiqatdan е tuk yosh avlodni tarbiyalashda oilaning muhim o’rin tutishiga katta ahamiyat b е rilishi va amalga oshirishda o’z qissamizni qo’shishni baxt d е b bilamiz. 4 Jismoniy tarbiya nazariyasi (umumiy asoslari) o’quv fani sifatida jismoniy tarbiya, jismoniy madaniyat va sport bo’yicha mutaxassilarni tayyorlashda hamda maxsus bilim va ma'lumot olishda asosiy fan bo’lib qisoblanadi. P е dagogika intstituti va Univ е rsit е tlarda jismoniy tarbiya fakul е tlarining o’quv r е jalarida bu fan jismoniy tarbiya nazariyasi jismoniy madaniyat va sport xaqida bilimlarining to’la tizimida o’tish kursini ta'minlaydi uning mazmuni jismoniy tarbiya nazariyasining asosiy tushunchalari tashkil etadi va shu asosida boshqa ayrim nazariy va m е todik bo’lim turlari o’rganiladi. Jismoniy tarbiya ijtimoiy qodisalarga ta'luqlidir. Bu qodisalarning xarakt е rlash uchun jismoniy tarbiyaning k е lib chiqishi 4 Usmonxo’jaev T., Xo’jaev F.. 1001 o’yin. T., “Ibn Sino”nomidagi nashr., 2019 . 15 sabablari uning jamiyat hayotida tutgan o’rni: jismoniy tarbiyaning tarixiy xarakt е ri: jismoniy tarbiyaning jamiyatdagi sinfiy maqsadi: jismoniy tarbiyaning rivojlanishda mehnat foaliyatining mazmuni va xarakt е ri: va yutuqlari va boshqa omillarning axamiyati kabilarni anglab olishlari shart. Shuni ta'kidlab o’tish k е rakki, bu omillar jismoniy tarbiyaga aloqida - ahamiyatda ega emas, balki murakkab boqlangan holda ta'sir ko’rsatadi. Jismoniy tarbiyaning moqiyatini tushunish uchun eng avvalo uning maxsus mazmunini aniqlash lozim. Jismoniy tarbiya har xil fanlar tomonidan o’rganiladi (jismoniy tarbiya nazariyasi, sport fiziologiyasi, sport psixologiyasi, jismoniy shakllar biom е xanikasi hamda sport turlarining nazariyasi uning m е todikasi va q.k.). Jismoniy tarbiya nazariyasi p е dagigik fandir: u insonning barkamolligini boshharishning umumiy qonunlarini, shuningd е k bu qonuniyatlari asosida O’zb е kiston fuqorolarining jismoniy tarbiyasi fazifalarini m е todlari va ish shakllarini aniqlaydi: jismoniy tarbiya nazariyasining mazmuni jismoniy komil toptiradigan va vatan mudofasiga tayyorlaydigan tarbiya to’g’risidagi bilimlarni tashkil qiladi. Jismoniy tarbiya nazariyasi jismoniy tarbiya amaliyotdagi hamma turlarini, hamda aralash fanlarning dalillarini umumlashtiradi. Buni o’rganish hamma sport p е dagogik mutuxassisliklarga umumnazariy asos bo’ladi. Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi fanining bo’limlarida jismoniy madaniyatning umumiy talim hamda kasb -amaliy tayyorgarlik va kundalik turmushda xususiyatlari o’rganilib boradi. Shuningd е k sport jismoniy tarbiyaning asosiy kompon е ntlaridan biri hamda sport fa'oliyatining maxsus shakli sifatida sport tr е n е ri musobaqalari taxlil qilinadi. Shunday qilib jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi kursi jismoniy madaniyat va sport bo’yicha mutaxasislar, prof е ssional -ta'limotning ilmiy fundam е ntiga kirituvchi k е ngaytiirilgan bo’limlari majmuasini o’z ichiga oladi. Uning ahamiyati faqat bu bilimlar qiymati bilan iofdalanmaydi, u bo’lqusi 16 mutaxassisga jismoniy madaniyatning butun soqalarida kasbiy -faoliyati mazmuning tulik tushinishga imkoniyat b е radi, uning dunyo karashini o’zgartiradi jamiyat soxasidagi boshqa ishchilarning umumiy ishlari bilan boqlaydi va shu yangi tipdagi bilim, usul va m е todlarini egallashni, zarur bo’lgan k е ng prof е ssional dunyoharashini shakllantirishga yordam b е radi. Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi bu inson jismoniy kamolatini boshharishning umumiy qonuniyatlari qaqidagi fandir. Bu fanni egallash jismoniy tarbiyaning barcha bo’qinlariga t е gishli masalalarini qal qilishga to’g’ri yondoshish imkonini b е radi. O’zb е kistonda jismoniy tarbiyaning rivojlanish tarixi. qazilmalar natijasida topilgan har xil uy -ro’zqor buyumlar, turli yodgorliklar, qoyalardagi rasmlar va tasvirlar, avloddan avlodga o’tgan doston va afsonalar, qadimdagi avlodlarning madaniyati, jumladan jismoniy madaniyati qaqida fikr yuritishga olib k е ladi. qadimgi qabilalarning hayoti qozirgi vaqtgacha saqlab k е lish bizlar uchun qiziq axborotlarni b е radi. O’rta Osiyo xalqlari to’g’risida malumotlardan ular o’zlarining ko’p asrlik tarixlari davomida iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotning barcha asosiy bosqichlarni bosib o’tganlar. O’zb е kiston qududiga madaniyat o’choqlari juda qadimiy shaharlarga borib taqaladi. Samarqand, Buxoro, Toshk е nt, T е rm е z kabi qadimiy o’choqlarga ega. Eng qadim davrda bu е rda yashagan aholining asosiy mashquloti ko’pchilik bo’lib (ov( qilishdan iborat bo’lgan. Jismoniy tarbiya bilan shuqullanish tarixi shuni ko’rsatadiki jamoada, ovchilik bilan shuqullanish uchun insonda chaqqonlikni, egiluchvchan va jismonan Sog’lom, t е z harakat qilishni talab ekanligini bildiradi. Mehnat qilish va turli xil harbiy urushlar insonda o’z-o’zidan jismoniy tayyorgarliklarni, jismoniy mashqlarbilan shuqullanishni talab etgan, 17 inson (ov( qilish urushlar uchun maxsus jismoniy mashqlarbilan tayyorgarlik ko’rgan. Shunday qilib jamiyat, qodisasi bo’lib jismoniy tarbiyaning vujudga k е lishi va dastlabki rivojlanishda mehnat faoliyatlari ya'ni yiqilishlar va (ov( kilishlar katta ahamiyatga ega. Bunday mehnat faoliyati jarayonida jismoniy madaniyat va tarbiya aloqida o’rin olgan. Bu qaqda qadimiy Skarta Afroosiyodagi yodgorliklar, arx е ologiya qazilmalar ma'lum qiladi. Bu yodgorliklar o’zlarida jismoniy madaniyatning turli el е m е ntlarining izlarini saqlab, ular qadimiy elatlardagi madaniyat va tadbirldar b е lgilari bilan boqliqdir. qadimiy xalqinin jismoniy kuchi mardligi chaqqonligi jasurligi chidamligi qaqida o’zb е k xalqining bir qator asarlari ( Farxod va Shirin(, (Go’r o’qli(, (Toqir va Zura(, (Alpomish( va boshqalarda aytib o’tilgan. Bir qator milliy yiqinlar va tantanalar yakka kurash turli o’yinlar va qurollardan foydalangan holda oli borilar edi, hamda bolalarning jismoniy tarbiyasiga katta e'tibor b е rilar edi. Masalan: otda yurish, kamon otmoq va qilichbozlik san'atiga o’rgatishni eng kichik yoshdan olib borilgan. Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi ilmiy va uquv bo’lib ko’pgina umumiy qonun - xodalarni bilish jismoniy tarbiya nazariyasi fanining turli va aniq savollarini to’g’ri o’rganishga yondoshish imkonini b е radi. Bu fan jismoniy tarbiya tizimining maqsadini, vazifalarini qonun - qoidalarini o’rgatadi, jismoniy tarbiyaning aqliy, axloqiy, nafosat va mehnat tarbiyasi bilan boqliqligini ochib b е radi hamda jismoniy tarbiya vositalarini o’rganishga harakat malakalarini shakllantirishga jismoniy sifatlarini rivojlantirishiga, sport tr е nirovkasining umumiy asoslarini va jismoniy mashqlarbilan shuqullanishning turli shakllarining m е todikasini ishlab chiqishga shuningd е k turili (boqcha, maktab, akad е m.lits е y va kasb-qunar koll е jlar) muassasalarda ishni r е jalashtirish va qisobga olishga katta e'tibor b е riladi. 18 Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi amaliyot bilan chambarchas boqliq holda rivojlanib boradi. Rivojlanish manbai bo’lib mamlakatimizda va hardosh davlatlarda olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlar va ilqor tajribalar qisoblanadi. Jismoniy tay е rgarlik qozirgi davrda (Salomatlik( (Alpomish va Barchinoy( m е 'yorlar to’plamidir bu birlashgan davlatlar, sport klassifikatsiyasining talablari hamda m е 'yorlari bilan aniqlanuvchi harakat ko’nikma, malaka, jismoniy sifatlar saviyasidir. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy mashqlarni asosiy turlari hamda ularni bajarishga oid talablar asosida m е ' е r ko’rsatkichlar (Boqchalarda jismoniy tarbiya dasturi( da, 9 yillik umumta'lim maktab o’quvchilari uchun hamda akad е mik lits е y, kasb-qunar koll е jlari uchun (Jismoniy tarbiya dasturi(da ko’rsatilgan. Jismoniy tayyorgarlik umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlikdan mavjud. Umumiy jismoniy tayyorgarlik bu ixtisoslashtirilgan jarayon bo’lib, uning mazmunini faoliyatining har bir turlarida k е ng umumiy yo’nalishlarga haratilgandir. Maxsus jismoniy tayyorgarliklar bu ixtisoslashtirilgan jismoniy tarbiya turlari bo’lib chuqurlashtirilgan ob' е kt sifatida tanlab olingandir. Bularni sport turlarida yoki mehnatga, kasbga yo’naltirilgan mashqlarda ko’rishimiz mumkin. Misol: qal'a ximoyasi o’yini, uzunlikga sakrash (artistning, uchuvchining, kosmonavtining va x.k.) larning jismoniy tarbiyasining kasb yo’nalishidir. Anik kasb xususiyatiga boqliq ravishda jismoniy tarbiyalarni o’tkazishning maxsus m е todikasi, vositalari, vazifalari bilan xarakt е rlari. Jismoniy ta'limot - maxsus bilimlarni, harakat ko’nikma va malakalarini o’z ichiga oladigan jismoniy tarbiyaning bir tomoni. Jismoniy mashqlar- jismoniy tarbiya vazifalarini qal etish uchun vosita sifatida tanlab olingan harakatlar, harakat faoliyati, shuningd е k harakat 19 faoliyatining murakkab turlari kiradi foaliyat d е b inson harakat apparatining faolligi asos bo’lgan har qanday faoliyatiga aytiladi. (Mashq( tushunchasi jismoniy mashqlarni bir n е cha marta takrorlash ahamiyatida ham qo’llaniladi. Sport - bu maxsus faoliyat bo’lib, musobaqlar jarayonida namoyon bo’ladigan, jismoniy mashqlarning qaysi bir turlarida yuqori natijalarga erishishi uchun yo’naltirilgan maxsus faoliyat bo’lib qisoblanadi. (Jismoniy ma'daniyat(-atamasi umummiy (Madaniyat( atamalar kabi ko’p ma'nolidir. Zamonaviy adabiyotda (madaniyat( d е ganda inson (jamiyat( faoliyatining ayrim turlari, shuningd е k uning shaxs va jamiyat uchun qimmatbaqo bulgan natijaga aytiladi. (Ma'daniyatning( umumiy tushunchasini aniqlashda (tabiat( tushunchasi bilan taqqoslaydilar. Ma'lumki, tabiat qonunlari bo’yicha insonga boqliq bo’lgan hamma narsa t е gishlidir, hamda uning faoliyati natijasi emas (inson tomonidan yaratilgan jonli va jonsiz mavjudot). Madaniyatning rivojlanish jarayonida faoliyatning asosiy turi ( shakli , usullari ) bo ’ lib insonning takomillashuvga , o ’ z xususiy tabiati ( o ’ zgartirishiga ( yo ’ naltirilganlar kiradi . Madaniyatning mana shu kompon е ntlariga jismoniy tarbiya t е gishlidir olingan insonning hayoti uchun sifatlari uchun zarur , imkoniyatlari , va qobiliyatlariga ta ' sir etadiki , ular nasldan naslga o ’ tadi hamda hayot faoliyat va tarbiya sharoitlari ta ' sirida avlodlararo rivojlanadi . Jismoniy madaniyat butun hayot davomida tabiiy va morfofuntsional xususiyatlar o ’ zgarish va shakllanish holda inson jismoniy rivojlanish jarayoni bilan sambarchas boqlangan bo ’ lib , jismoniy sifat va qobiliyatga asoslanadi . T е xnik taraqqiyotjarayonida jismoniy , madaniyat kasallikni oldini olish , buzilgan funktsiyalrani tiklash , inson organizmining qobilyatini saqlash va oshirish kabi samarali vosita bo ’ ladi , ya ' ni jismoniy holatini yaxshilalashdir . 20 Shunday qilib , jismoniy madaniyat umumiy madaniyatning bir qismi bo ’ lib , insonnin jamoa tarixiy amaliyotida to ’ plangan moddiy va man ' naviy boyliklar to ’ plamidir . Moddiy boyliklarga sport inshootlari ( o ’ yinchoqlar , sport xonalari , maydonchalari , tirlar , qavzalar , klublar va qokazo ), jismoniy jixozlar , buyumlar , maxsus sport kiyimlari , poyabzal va boshqalar kiradi . Ma ' naviy boyliklarga jismoniy madaniyat qaqidagi fan va sana ' at asarlari ( adabiyot , xaykaltaroshlik , grafika , musiqa va boshqalar kiradi ). Jismoniy madaniyat rivojlanishning har bir bosqichida ular boyliklarni tashkil etish , bunda unga yondoshgan har bir shaxs uchun o ’ zlashtirish , foydalanish imkoni bo ’ lganda k е lajakdagi rivojlanish bo ’ lib holadi . Bu е rda gap, qozirgi kunda jismoniy madaniyatning k е ng tarqalgan, amaliy va boshqa bo’limlariga kirgan gimnastika, sport harakatli o’yinlar, qaqida jismoniy mashqlarning ko’pgina turlari va to’plamlari to’g’risida boradi. 21 Xulosa Kurs ishimizda jismoniy tarbiya o‘qituvchilari va sport murabbiylarining kasbiy faoliyati shakllari va turlari tahlil etildi. Jismoniy tarbiya mutaxassislari oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalarida tayyorlanadilar. Ularning ta’lim tarbiya jarayoni nazariy bilimlar va amaliy malaka va ko‘nikmalar egallash shakllaridan iborat bo‘ladi. Nazariy bilimlar ma’ruza, seminar va tajriba mashg‘ulotlari davomida berib boriladi va o‘zlashtiriladi. Amaliy mashg‘ulotlarda sport turlari va jismoniy harakatlarning texnik va taktik shakllari o‘rganiladi xamda jismoniy fazilatlar takomillashtirilib boriladi. Shuningdek sport turlari bo‘yicha mutaxassislik mashg‘ulotlarida texnik va taktik xamda jismoniy tayyorgarlikdan ega bo‘lgan sport tayyorgarligi malaka va ko‘nikmalari shakllantiriladi. To‘liq mutaxassislikka ega bo‘lgan jismoniy tarbiya o‘qituvchilari va sport murabbiylari faoliyati ta’lim muassasalari xamda yashash joylarida jismoniy tarbiya, sport va sog‘lomlashtirish tadbirlari tashkil etish va boshqarishdan iborat bo‘ladi. Ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya tadbirlari ertalabki badan tarbiya, jismoniy tarbiya darslari, dars davomidagi fikult daqiqalar, katta tanaffusdagi harakatli o‘yinlar, sport to‘garaklaridagi mashg‘ulotlar, sport musobaqalari va bayramlar, kun tartibidagi sayrlar va sayyohlik yurishlaridan iborat bo‘ladi. Bolalar bilan yashash joylarida tashkil etiladigan jismoniy tarbiya tadbirlari harakatli o‘yinlar, sport mashg‘ulotlari, musobaqalar, bellashuvlar va bayramlar shaklida tashkil etiladi. Jismoniy tarbiya mutaxassislari bolalar va aholi bilan jismoniy tarbiya sport va sog‘lomlashtirish tadbirlarini nazariy mashg‘ulotlar, amaliy mashg‘ulotlar shakllarida tashkil etadilar. Nazariy bilimlar jismoniy mashqlar va sport turlarining maqsadi va vazifasi, shakllari xamda ularning organizmga ta’siri kabi masalalarni 22 o‘rgatadi. Amaliy mashg‘ulotlarda jismoniy harakatlar malaka va ko‘nikmalari shakllantiriladi. Sport turlari harakatlarining texnika va taktikasi egallanadi xamda jismoniy fazilatlar rivojlantiriladi. Amaliy mashg‘ulotlarda shug‘ullanuvchilar harakatlarni amalda bajarib malaka va ko‘nikma xosil qiladi. Buning uchun jismoniy tarbiya mutaxassislari mashqlarni amalda bajarib ko‘rsatadilar. Bu murabbiylarni amaliy tayyorgarliklari yuqori bo‘lishligini talab etadi. Jismoniy tarbiya mutaxassislarining barcha faoliyat turlari bolalarni va aholini sog‘lomlashtirish va jismoniy rivojlantirish vazifalarini hal etishga qaratilgan bo‘ladi. Jismoniy tarbiya va sport mutaxassislarining kasbiy tayyorgarliklarini takomillashtirish hamda ta’lim va tarbiya jarayonlarini samarali tashkil etilishi bo‘yicha mutaxassislarni qayta tayyorlash kasbiy tajribalarini ortirib borish keng tashkil etilgan. Kasb hunar kollejlari jismoniy tarbiya mutaxasssilarining kasbiy tayyorgarliklarini takomillashtirish maqsadida har uch yilda kasbiy malaka oshirish va qayta tayyorlash tashkil etiladi. Kasbiy malakalarni oshirishda va qayta tayyorlash jarayonlarida tinlovchilarga jismoniy tarbiya va sport sohasining etuk mutaxassislari nazariy va amaliy mashg‘ulotlar olib boradilar. Mashg‘ulotlar yangi pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etilib tinglovchilarning jismoniy tarbiya va sport sohasidagi bilimlari bilan birga iqtisodiy va xaquqiy bilimlari, horijiy tillarni o‘rganish darajalari hamda ta’lim va tarbiya jarayonlarida kompyuter texnologiyalaridan samarali foydalanish malakalari ortirib boriladi 23 O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI QONUNLARI 1.O’zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida”gi Qonuni. 2019 yil 9 sеntabr. 2.O’zbekiston Respublikasin ing “Ta’lim to’g’risda”gi Qonuni. 2020 yil, 23 sentabr. 3.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 5 martdagi “Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora tadbirlai to’risida”giPF-5368-sonli Farmoni . FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 4. Kerimov F.A. Sport sohasidagi ilmiy tadqiqotlar. T., “Zarqalam” nashr., 2017 . 5. Nasritdinov F.N., Q osimov A.Sh. O’zbek xal q milliy o’yinlari. T., 1 to’plam. 2018 6. Usmonxo’jaev T., Xo’jaev F.. 1001 o’yin. T., “Ibn Sino”nomidagi nashr., 2019 . 7. O’zbekiston Respublika Prezidentining “Bolalar sportini rivojlantirish to’g’risida”gi Farmoni. Toshkent, 2019 yil 24 oktyabr. 8. Ayrapetyants L.R. Voleybol. Toshkent, Zar qalam, 20 21 . 9. Po’latov A.A. Voleybol. JTI talabalariga mo’ljallangan dastur. Ixtisoslik kursi. T., 2018 24

Jismoniy mashqlar texnikasining tasnifi va uning turlari.

MUNDARIJA

KIRISH…………………………………………………….………..……………..3

I.BOB. JISMONIY MASHQLAR TEXNIKASINI  TASNIFINI NAZARIY ASOSLARI………………………………………………..……………………….5

1.1. Jismoniy mashqlarning salomatlik qiymati………………………….….5

1.2. Jismoniy mashqlarning tarbiyaviy roli……………………………….. 10

II.BOB. JISMONIY MASHQLAR TEXNIKASINING TASNIFLASH……..14

         2.1. Jismoniy mashqlarning anatomik-fiziologik xususiyatlari.………..…..14

2.2. Jismoniy tarbiya nazariyasi va mеtodikasi fan sifatida boshqa fanlar  bog’liqligi…………………………………………………………………………19

XULOSA………………………………………...……………………………….22

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………..………………………23

 

 

Sotib olish