Jismoniy tarbiya bazasi - Jismoniy tarbiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	39.7KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	13 Oktyabr 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Jismoniy tarbiya

Jismoniy tarbiya bazasi

Sotib olish

Mavzu: Jismoniy tarbiya bazasi
Reja:
Kirish
I. BOB. Jismoniy tarbiyaning pedagogik usullari
1.1 Jismoniy tarbiya pedagogik uslublari
1.2 Jismoniy tarbiya fanini o’tishda pedagogik medotlardan foydalanish
II. BOB. Talimning uslubga qo’yadigan asosiy talabi
2.1 Jismoniy tarbiya darslarida so’zdan foydalanish uslublari
2.2 Talim uslublarining turkumlari
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

KIRISH
Jismoniy tarbiya nazariyasi (umumiy asoslari) o’quv fani sifatida
jismoniy tarbiya, jismoniy madaniyat va sport bo’yicha mutaxassislarni
tayyorlashda hamda maxsus bilim va ma’lumot olishda asosiy fan bo’lib
xisoblanadi. O’zbekiston Davlat Jismoniy tarbiya instituti, Viloyat pedagogika
intstituti va Universitetlarida, kasb-xunar kollej jismoniy tarbiya fakultetlarining
o’quv rejalarida bu fan jismoniy tarbiya nazariyasi jismoniy madaniyat va sport
xaqida bilimlarining to’la tizimida o’tish kursini ta’minlaydi uning mazmuni
jismoniy tarbiya nazariyasining asosiy tushunchalari tashkil etadi va shu asosida
boshqa ayrim nazariy va metodik bo’lim turlari o’rganiladi. Jismoniy tarbiya
ijtimoiy hodisalarga taa’luqlidir. Bu hodisalarni xarakterlash uchun jismoniy
tarbiyaning kelib chiqishi sabablari uning jamiyat hayotida tutgan o’rni: jismoniy
tarbiyaning tarixiy xarakteri: jismoniy tarbiyaning jamiyatdagi sinfiy maqsadi:
jismoniy tarbiyaning rivojlanishida mexnat foaliyatining mazmuni va xarakteri:
yutuqlari va boshqa omillarning ahamiyati kabilarni anglab olishlari shart. Shuni
ta’kidlab o’tish kerakki, bu omillar jismoniy tarbiyada aloxida - ahamiyatda ega
emas, balki murakkab bog’langan holda ta’sir ko’rsatadi. Jismoniy tarbiyaning
moxiyatini tushunish uchun eng avvalo uning maxsus mazmunini aniqlash lozim.
Bu fan tarbiya jismoniy tarbiya nazariyasi, sport fiziologiyasi, sport psixologiyasi,
jismoniy mashqlar biomexanikasi hamda sport turlarining nazariyasi va metodikasi
kabi turli xil fanlar bilan bog’liq xolda o’rganiladi. Fanning mazmunini: -
talabalarga jismoniy madaniyat fanining nazariy asoslarini va amaliy tatbiqlarini
o’rgatish hamda ularni amalda tatbiq etish ko’nikmasini hosil qilishning nazariy va
amaliy tomonlarini o’rganishga yo’naltirilganligi bilan izohlash mumkin. Jismoniy
tarbiya nazariyasi pedagogik fan bo’lib, u insonning barkamolligini boshqarishning
umumiy qonunlarini, shuningdek bu qonuniyatlari asosida kishilarining jismoniy
tarbiyasi vazifalari, metodlari va ish shakllarini aniqlaydi. Jismoniy tarbiya
nazariyasi fanining mazmuni bir so’z bilan aytganda shaxsni har tomonlama
jismoniy kamol toptirishga yo’naltirilgan va Vatan mudofaasiga tayyorlaydigan
tarbiya to’g’risidagi bilimlarni majmuini tashkil qiladi.

Jismoniy tarbiya nazariyasi jismoniy tarbiya amaliyotdagi hamma turlarini,
hamda aralash fanlarning dalillarini umumlashtiradi. Buni o’rganish hamma sport
pedagogik mutuxassisliklarga umumnazariy asos bo’ladi. Fanni o’qitishdan
maqsad – bo’lajak kadrlarga “Jismoniy tarbiya nazaryasi va metodikasi” fani
bo’yicha atroflicha va chuqur kasbiy bilimlar berish. Talabalarga gimnastika
turlarining mashq elementlarini, umumrivojlantiruvchi mashqlarni o’rgatish,
harakatli o’yinlar bo’yicha ota bobolarimiz o’ynab kelgan o’yinlarni tiklash,
harakatli o’yinlar tashkil qilish va o’tkazish, ularni tahlil qilish, harakatli o’yinlarni
o’qitishda qo’llanadigan turli usullar bilan nazariy va amaliy tanishtirish, jismoniy
tarbiya tizimining rivojlanishi, uning tarixiy qonuniyatlari, vositalari, o’qitish
metodlari, o’rgatish bosqichlari, jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish usullari
haqida nazariy va amaliy ta’lim berish, bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash
va barkamol avlodni tarbiyalashga mos bilim, ko’nikma va malakalarini
shakllantirishdan iborat bo’lib, ma’ruza va seminar mashg’ulotlarida o’qitishning
faol uslublaridan foydalangan holda nazariy bilim beriladi, amaliy mashg’ulotlarda
esa ma’ruza va seminar mashg’ulotlarida egallangan bilimlarini amalda bajarish
orqali amaliyotga tadbiq etiladi hamda ko’nikma va malakalari shakllantiriladi.
Fanning vazifasi – Jismoniy tarbiya nazaryasi va metodikasi fanini o’qitishda
bo’lajak mutaxassislarga gimnastikaning mashq elementlarini o’rgatish, harakatli
o’yinlarni tashkil qilish va o’tkazish, o’yinlarni tahlil qilish, harakatli o’yinlarni
bolalarning yoshiga mos holda tanlash, maktabgacha ta’lim muassasalarida
jismoniy tarbiya ishlarini rejalashtirish hamda tashkil etishni o’rgatish, gimnastika,
harakatli o’yinlarni kelib chiqishi, qisqacha tarixi, turkumlari, rivojlanish
bosqichlari, pedagogik ahamiyatini anglatish, gimnastika mashqlari va harakatli
o’yinlarni tasnifini anglatish, uning tarixiy qonuniyatlari, vositalari, o’qitish
metodlari, o’rgatish bosqichlari, jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish usullari
bo’yicha nazariy bilimlarni o’rgatish, jismoniy sifatlarni tarbiyalash va
rivojlantirish yo’llarini o’rgatishdan iborat.
Jismoniy tarbiya nazaryasi va metodikasi fanini o’zlashtirish jarayonida
amalga oshiriladigan masalalar doirasiga - maktabgacha yoshdagi bolalarga

jismoniy tarbiya asoslarini, maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishining yosh
xususiyatlarini, jismoniy tarbiya vazifalari va vositalari, metodlarini, yosh
bosqichlariga qarab o’quv ishlarini rejalashtira olishni, har bir yosh bosqichlariga
qarab jismoniy tarbiya mashg’ulotlarini tashkil qilish va o’tkaza olish, guruhdan
tashqari olib boriladigan jismoniy tarbiya shakllarini bilish va ularni farqlay
olishni, jismoniy tarbiya bo’yicha mashg’ulotlarda qo’llaniladigan harakatli
o’yinlar haqida keraklicha tasavvurlarga ega bo’lishlarini ta’minlashi kerak.
Bundan tashqari - Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasining tarixiy
qonuniyatlari, vositalari, o’qitish metodlari, o’rgatish bosqichlari, jismoniy tarbiya
darslarini tashkil qilish usullarini; ertalabki badan tarbiya va jismoniy tarbiya
dastur bo’limlari bo’yicha mashg’ulot jarayonlarga rahbarlik qilish haqida ham
keraklicha ko’nikmalarga ega bo’lishlari lozim. Jismoniy madaniyat nazariyasi va
metodikasi fanining bo’limlarida jismoniy madaniyatning umumiy o’rta ta’lim
hamda amaliy - kasbiy tayyorgarlik shuningdek, kundalik turmushda ahamiyat
kasb etuvchi harakat ko’nikmalariga o’rganib boradi. Bundan tashqari sport,
jismoniy tarbiyaning asosiy komponentlaridan biri hamda sport faoliyatining
maxsus shakli sifatida sport musobaqalari taxlil qilishni ham o’rganadilar. Shunday
qilib, Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fani jismoniy madaniyat va
sport bo’yicha mutaxassislar uchun professional ta’limotning ilmiy fundamentiga
kirituvchi kengaytirilgan bo’limlari majmuasini o’z ichiga oladi. Uning ahamiyati
faqat bu bilimlar qiymati bilan ifodalanmaydi, u bo’lg’usi mutaxassisga jismoniy
madaniyatning butun sohalarida kasbiy - faoliyat mazmunini to’liq tushinishga
imkoniyat yaratadi, o’quvchilarning dunyo qarashlarini o’zgartiradi, jamiyatning
boshqa sohalaridagi mutaxassisliklarning umumiy ish faoliyatlari bilan bog’laydi
va yangi ko’rinishdagi bilim, usul va metodlarini egallashni, zarur bo’lgan yuqori
darajali professional dunyoqarashini shakllantirishga yordam beradi. Jismoniy
madaniyat nazariyasi va metodikasi bu inson jismoniy kamolatini boshqarishning
umumiy qonuniyatlari haqidagi fan bo’lganligi uchun bu fanni egallash jismoniy
tarbiyaning barcha bo’g’inlariga tegishli masalalarini hal qilishga to’g’ri
yondoshish imkonini beradi.

1.1 Jismoniy tarbiya pedagogik uslublari
Jismoniy tarbiya darslarini to’g’ri tashkil etish uchun o’qituvchi turli
metodlardan o’rinli foydalanishi kerak. O’quvchilar faoliyatini takil qilishda asosiy
metodallardan biri frontal metodi. Masalan: YRM ni bajarish, kalonnada yurish.
Demak bir vazifani hamma o’quvchilar baravar bajaradilar. Frontal metodini
guruhlarga bo’linib mashqlarni bajarish mumkin (bir vazifani baravar) va
individual usulda hamma foydalanish mumkin, masalan: har bir o’quvchiga to’p
beriladi va hammasi baravar individual mashqni bajaradi. Frontal metodni yutug’i
o’qituvchi butun sinf ustidan doimo bevosita rahbarlik qiladi. Bu metod ayniqsa 1-
5 sinflardan darsning tayyorlov va yakuniy qismida qo’llaniladi, guruhli metodi;
bolalarni bir necha guruhlarga bo’lish bilan xarakterlanadi. Bu metoddan
foydalanishda:
a) butun guruh tomonidan bir vaqtda va navbatma navbat (bittadan, ikkitadan)
bajariladigan usullarni qo’llash mumkin; O’qituvchi komandasi bo’yicha
guruhlardagi vazifalar almashib turiladi. By metodni yutug’i o’qituvchiga kerakli
straxovkani ta ь minlovchi murakkab mashqlarni bajaruvchi o’quvchilarga e’tibor
berishga imkoniyat yaratadi. O’qituvchi yangi mashqlar o’rganilayottan va
straxovka talab etiladigan guruhda bo’ladi, qolgan guruhlarda maxsus tayyorlangan
yordamchi o’quvchilar boshqaradi. Individual metodi har bir o’quvchi o’z
vazifasini olib uni mustaqil bajaradi. O’qituvchi ayrim shug’ullanuvchilarning
ishiga rahbarlik qiladi. Aylanma trenirovka metodi jismoniy sifatlarni kompleks
rivojlantirishga yo’naltirilgan vazifalar seriyasini bajarish so’nggi yillarda uzluksiz
va interval metodi asosida aylanma trenirovka metodi shaklida tashkil etilyapti. Bu
metod dars zichligini oshiradi hamda jismoniy yuklanishi maksimal holatda
bo’ladi.
Darsda jismoniy yuklanish boshqarish metodikasi qo’yidagilarga bog’liq:
a) Harakatli va jismoniy mashqlarning sonini o’zgarishiga
b) Jismoniy mashqlarni qaytarilishiga.
v) Mashqni bajarish vaqtiga (ko’paytirish, kamaytirish).
g) Mashqni bajarish temp tezligi,

d) harakat amplitudalarning katta kichikligi.
e) Mashq bajarishni murakkablanish yoki osonlashi.
j) Mashqlarni bajarishda har xil vositalarni ishlatish.
Darsda jismoniy yuklanishini boshqarish avvalo uning optimal hajmi va shiddatiga
ega bo’lishdir. Umumiy holda jismoniy yuklanishni optimallashtirish muammosi
jismoniy mashqlarni miqdorlash bilan chegaralanmaydi, SHug’ullanuvchilarga
ta’sir kuchi faqatgina mashqlar xarakteriga bog’liq , bo’lmasdan boshqa
komponentlar: tushuntirish, mashqlarni namoyish qilish, shug’ullanuvchilar tashkil
etish metodlariga ham bog’liqdir. Har bir ayrim holatda o’qituvchi mumkin qadar
ko’proq, foydali jismoniy yuklanishga intiladi. Bunda darsni zichligi hal etiladi.
Darsning qiziqarli o’tishini aniqlovchi sharoitlar. Darsni qiziqarli bo’lishi uchun
o’qituvchi unga jiddiy tayyorlanishi zarur. V. V. Gorinevskiy fikricha yaxshi
darsning muhim shartlaridan biri pedagog irodasining hohishiga, erishishga
bo’lgan o’quvchilar intilishi bilan bog’liqdir. Odatga ko’ra o’quvchilar ma’lum
qiyinchilikka ega bo’lgan lekin yengiladigan mashqlarni qiziqib bajaradilar.
Ko’shina tajribali o’qituvchilar musobaqa xarakteriga ega bo’lgan darslardan
foydalanadilar. Masalan: mashqlarni sifatli bajarish, guruhlarda sport anjomlarini
tez yig’ib olish. Darsning qiziqarli bo’lishi qo’yidagilarga bog’liq: musiqadan
foydalanish, o’qituvchining mashqlarni tushunarli hamda yaxshi ko’rsatishi va
ularni obrazli tushuntirish, aniq komandasi, uning yurish turishi, ozodaligi va h.k.
Darsni qiqarli o’tkazish niyatida qiziqtiruvchi dalillarni orttirish kerak emas,
chunki u bolalarning diqqatini uncha qiziq bo’lmagan lekin zarur masalalarni
bajarish pasaytiradi. Darsni qiziqarli o’tish maqsadida dars jarayonida o’yin
metodidan foydalanish, yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanish.
Har xil tibbiy guruhlar bilan dars o’tkazish metodikasi. Asosiy, tayyorgarlik
va maxsus guruhlar mavjud. Asosiy guruhlarga salomatligi, jismoniy tayyorgarligi
yaxshi bo’lgan o’quvchilar kiradi. Asosiy guruhlarga ajratilgan o’quvchilar turli
musobaqalarga tayyorgarlik guruhiga vaqtincha biror kasallikka uchragan yoki
jismoniy tayyorgarligi past bo’lgan o’quvchilar kiradi. Maxsus yoki tibbiy
guruhlariga jismoniy rivojlanishi jihatdan zaif, biror kamchilikka ega bo’lgan yoki

ayrim xronik kasalikka chalingan o’quvchilar kiradi. Bunday o’quvchilar jismoniy
tarbiya darsida va sport musobaqalarida katnashmaydilar. Lekin bu o’quvchilarni
xakamlar yoki yordamchilar sifatida foydalanishlari mumkin va maqsadga
muvofikdir. Maxsus guruxdagi o’quvchilar bilan aloxida jismoniy tarbiya darsi
olib boriladi. Ular yana A va B guruxlariga bo’linadilar. Bunday o’quvchilar bilan
mashg’ulotlarni faqat tibbiyot hodimi yoki qayta tayyorlash kursini o’tgan
o’qituvchilar o’tkazishi mumkin. Maktabda jismoniy tarbiya darsi - asosiy ish
shaklidir. Maktab yoshidagi bolalar bilan jismoniy tarbiya maktabda, sinfdan
tashqari (to’garak, maxsus maktab va x.k.) maktabdan tashqari tashkilotlarda va
oilada olib boriladi. Bularni hammasiga yarasha har bo’limda o’zining shakllari
bor. Maktabda jismoniy tarbiya darsi asosiy ish shaklidir. Darsga gramma
o’quvchilar majburiy ravishda jalb qilinadilar, Darslarni aniq o’quvchilar tartibi
bilan olib borilishi, o’quvchilarni yaxshi uyushtirish, aniq shairoit va
o’quvchilarning jismoniy tayyorgarligini hisobga olgan holda olib borilishi
ahamiyatlidir. Dars qat’iy jadval asosida olib borilib davom etishi 45 daqiqa.
Jismoniy tarbiya: 1. O’quvchilarning har tomonlama jismoniy rivojlanishi uchun
asos bo’lib hisoblanadi, chunki jismoniy tarbiya dasturi asosida olib boriladi; 2.
Musobaqa yoki guruh mashg’ulotlarning asosini tashkil etadi. 3. O’quvchilar kun
tartibidagi tadbirlar asosni tashkil etadi. 4. Ommoviy sport va sinfdan tashqari
ishlarini asoslarini tashkil etadi. o’qituvchi yangi mashqlar bilan tanippirgvnda
sporta bo’lgan qiziqishni o’yg’atadi, ommoviy sport ishlarida o’quvchilarni
ishtirok etishlariga undaydi. Jismoniy tarbiya darslarida o’quvchilar hayot uchun
kerakli bo’lgan harakat ko’nikma va malakalarga o’rganadilar.
Maktabdan jismoniy tarbiya bo’yicha fakultativ mashg’ulotlari. Bu
o’quvchining kun tartibidagi o’quv faoliyatining mustaqil shaklidir. Bu
mashg’ulotlar jismoniy tarbiya darslarida olingan bilimlarni chuqurlashtirish,
jismoniy qobiliyatlarni har tomonlama rivojlantirish, jismoniy tarbiya va sportning
yosh tashabbuskorlarini tayyorlashda muhim ahamiyatta ega bo’lgan ko’nikma va
malakalarni shakillantirish uchun tashkil etiladi. SHunday qilib jismoniy tarbiya
va sport nazvriyasi va amaliyoti bo’yicha fakul ь tativ mashg’ulotlari

o’quvchilarning kasb yo’nalishiga ham ma’lum ta ь sir ko’rsatadi. Fakulatativ
mashg’ulotlar jismoniy tarbiya faniga qiziqqan 7-10 sinf o’quvchilvri uchun
haftada 2 marta (45 daqiqa) yoki xaftada 1 marta (90 daqiqa) o’tkaziladi. Bitta
guruhga ikkala jinsdan 15 - 25 o’quvchi kiradi. Fakul ь tativ mashg’ulot dasturi 2 ta:
nvzariy va amaliy bo’limdan iboratdir. Undan tashqari o’quvchilar tashkiliy
metodik ko’nikmalarni egallaydilar. Nazariy mashg’ulotlar suhbat va ma’ruza
shaklida o’tkaziladi: amaliy mashg’ulotlar esa trenirovka qilingan dars shaklida
o’tkaziladi. O’lashtirishni hicobra olish. Jismoniy tarbiya jarayonida o’quvchilar,
o’zlashtirishni hisobga olish samaradorlikni hal etuvchi shartlardan biridir.
O’zlashtirish harakat ko’nikmalari va maxsus bilimlarni egallash rejasini baholash
asosida, shuningdek, maktab dastur talabi hajmida o’quv me’yorlarining hisoboti
asosida aniqlanadi. Hisobga olish uch xil: dastalbki, oqimli va yakuniy bo’ladi.
Dastlabki hisobga olishning asosiy vazifasi o’quvchilarning dastur materiallari
navbatdagi bo’limlarini o’zlashtirishga tayyorgarligini tekshirishdir. Bu o’quv
ishlarini to’g’ri rejalashtirishga imkon beradi. Dastlabki hisobga olish tarbiyaviy
ahamiyatga ega: bolalarning o’quv yil davomida jismoniy rivojlanishini aks
ettiradi. Oqimli hisobga olish o’zlashtirishni tekshirishning asosiy shakli bo’lib
hisoblanadi. Uning yordamida o’qituvchi dactyp materialini o’zlashtirishni va
jismoniy tayyorgarlik darajasini aniklaydi. Bu xisobot ham tarbiyaviy axamiyatga
ega. SHuning uchun bu hisobotni doimiy olib borish zarur. Baho 5,4,3,2,1.
Yakuniy hisobot har chorak uchun yoki yarim yillik uchun hamda umumiy yillik
baxolashni o’z ichiga oladi. Bu baholash oqimli hisobotga aaoslanadi, o’quv
ishlarini hisobotga olishining asosiy hujjati sinf jurnali hisoblanadi, unda
o’quvchilarning o’zlashtirishi, davomati va o’tilgan o’quv materiali o’z aksini
topadi. «Alpomish» va «Barchinoy» majmuasi me’yorlarining toshpirganligi
haqidagi ma ь lumot maxsus ajratilgan varaqa betlariga yoziladi. O’qituvchi sinf
jurnaliga yoki qo’shimcha boshqa daftarlarni ham tutishi mumkin. Misol: kundalik
daftar, hisobot kartochkasi va boshqalar. Maktab yoshidagi bolalar tarbiyasi
to’g’risidagi jismoniy tarbiya madaniyatiga umumiy xarakteristika. Jismoniy
tarbiya nazariyasi va metodikasi o’quv fan sifatida jismoniy tarbiya, jismoniy

madaniyat va sport bo’yicha mutaxassislarni tayyorlashda hamda maxsus bilim va
ma’lumot olishda asosiy fan bo’lib xisoblanadi. Pedagogika institut va
Universitetlarida, jismoniy tarbiya fakul ь tetlarining o’quv rejalarida bu fan
jismoniy tarbiya nazariyasi jismoniy madaniyat va sport haqidagi bilimlarning
to’la o’tish kursini ta’minlaydi. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi
pedagogik fan bo’lib, u insonning barkomolligini, boshqarishning umumiy
qonunlarini, shuningdek bu qonuniyatlar asosida O’zbekisgon fuqorlarining
jismoniy tarbiyasi vazifalarini, metodlarini va ish shakllarini aniqlaydi: jismoniy
tarbiya nazariyasining mazmuni jismoniy kamol toptiradigan va Vatan
mudofaasiga tayyorlaydigan tarbiya to’g’risidagi bilimlarni tashkil kilshi. Jismoniy
tarbiya nazariyasi jismoniy tarbiya amaliyotidagi hamma turlarini hamda aralash
fanlarning dalillarini umumlashtiradi.
Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi fanining bulimlarida jismoniy
madaniyatning umumiy ta’lim hamda kasb-amaliy tayyorgarlik ko’rsatishning
tuzilishidagi va kundalik turmushda uning xususiyatlari o’rganilib boriladi.
SHunday qilib jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi kursi jismoniy
madaniyat va cport bo’yicha mutaxassislarni tayyorlashga karatilgan ilmiy
fundamentiga kirituvchi kengaytirilgan bilimlar majmuasini o’z ichiga oladi.
Uning ahamiyati faqat bu bilimlar qiymati bilan ifsdalanmaydi, u bo’lg’usi
mutaxassisga jismoniy madaniyatning butun soxalarida kasbiy-faoliyat
mazmunining tuchiq tushinishiga imkoniyat beradi, uning dunyo qarashini
o’zgartiradi, jamiyat soxasidagi boshqa kasblarning umumiy ishlari bilan bog’laydi
va shu yangi tipdagi bilim, usul va metodlarni egalashni, zarur bo’lgan keng kasbiy
dunyo qarashini shakllantirishga yordam beradi.
Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi fani bir kator dastlabki
tushunchalarga ega. Har kanday boshqa ilmiy o’quv fanlari qatori jismoniy tarbiya
nazariyasi va metodikasi fanini o’rganishda eng avvalo fanga tegishli dastlabki
tushunchalarni (jismoniy rivojlanish; jismoniy tarbiya; jismoniy kamolat; Jismoniy
madaniyat; jismoniy ta ь minot; jismoniy mashqlar; sport va shu kabilar) imkoni
boricha aniq ifodalash zarurdir.

Biz bilamiz, jismoniy tarbiya tizimi quyidagi zvenolariga bo’linadi.
1. Maktab yeshigma bulgan jismoniy tarbiya.
2. Maktab yoshidagi jismoniy tarbiya.
3. Akademik litseylar va kasb-xunar kolledjlarda jismoniy, tarbiya.
4.Oliy o’quv yurtlaridagi jismoniy tarbiya.
5. Harbiy xizmat va flotdagi jismoniy tarbiya.
6.Ko’ngilli sport jamiyatlari va tashkilotlardagi jismoniy tarbiya.
Bu kursda hamma ma’ruzalar va seminar mashg’ulotlari faqat maktab
yoshidagi jismoniy tarbiya to’g’risida olib boriladi. CHunki sizlarni keyingi o’quv
yilida akademik litsey va kasb-xunar kollejlar hamda maktablarda olib boriladigan
pedagogik amaliyot tayyorlashimiz lozim.
Guruh ma щ g’ulatlarida jismoniy tarbiya buyicha o’quv ishlarini
rejallashtirish o’rganiladi. Rejalashtirish xujjatlari hech qaysi kitobda to’la bayon
etilmagan. SHuning uchun birorta seminar mashg’uloti qoldirilsa umumiy
rejalashtirish ishlarini tushunish qiyin bo’ladi, hamda xar bir gurux mashg’ulotida
o’quv ishlarini rejalapptirish to’g’risida uyga vazifa beriladi. Maktab yoshidagi
jismoniy tarbiya umuman jismoniy tarbiya tizimida eng asosiy zvenolarining
biridir. CHunki maktabdan so’ng akademik litsey va kasb-xunar kollejlarda davom
etib bolalar tarbiya oladilar, xayotda, amaliyotda kerakli ko’nikma va malakalar
xosil bo’ladi. IIIaxsini har tomonlama yangi jismoniy, aqliy, ahloqiy rivojlanishga
qaratilgan bo’ladi. Albatta hayotda, mehnatda va Vatanni mudofaa qilishda
ahamiyati juda kattadir. Xo’sh, maktabda jismoniy tarbiyaning maqsadi nima?
O’zbekiston jismoniy tarbiya tizimining umumiy maqsadlariga binoan maktab
devrida har bir yosh bosqichlarida jismoniy tarbiya kamolotni ketma ketlikda
amalga oshirib, by bilan o’rta maktab bitiruvchi sinflarda jismoniy tarbiyaga
tayyorgarlikning kerakli darajada saviyasini ta’minlash zarur.
Bu maqsad yoshni hisobga olgan holda konkretlashtiriladi hamda bu
munosabat bilan 3 ta yirik bosqichlariga bo’linadi.
I bosqich 6-9 yosh
II bocqich 10-15 yosh (o’rta yoshli sinflar) – 5 - 9 sinf

III bocqich 16-18 yosh Har bir bosqichning vazifalari qo’ydagichadir ta’limiy,
sog’lomlashtirish va tarbiyaviylardan mavjud.
Birinchi guruh vazifalari - jismoniy tarbiyaning ta’limiy vazifalari. Bunda
qo’ydagilar hal qilinadi
a) o’quvchilarga jismoniy tarbiya sport sohasidagi oson tushunarli bilimlarni
berish va ular tomonidan bu bilimlarni o’zlashtirish, jumladan:
uchun ishlab chiqilgan o’quv qo’llanmalarda berilgan nazariy bilimlarni
egallash talabalarni o’zlashtirishi.
- kichik yoshda jismoniy tarbiya mashqlarning ahamiyati, ularni bajarish
usullari shaxsiy gigiena qoidalari haqida maktabgacha bo’lgan davrda olingan
elementlar ma’lumotlari kengaytirish va to’ldirish: hamda 1 – 4 sinf o’quvchilari.
- o’rta maktab yoshida talablarga mos bo’lgan, shuningdek maktab dasturi
bo’yicha bilamlarni to’ldiruvchi va chuqurlashtiruv, bilimlarni berish va
mustahkam o’zlashtirish va 5 – 6: 7 – 9 sinf o’quvchilari uchun ishlab chiqilgan
o’quv qo’llanmalarida keltirilgan nazariy bilimlarini o’zlashtirish.
- Katta maktab yoshida talablarga javob beruvchi shuning maktab dasturida
ko’rsatilgan jismoniy tarbiya mohiyati, uning turi vosita va metodlarining amaliy
foydasi hamda jismoniy tarbiya va sport to’g’risida nazariy va amaliy bilimlarida
hayotda mustaqil foydalanish xaqidagi bilimlarni berish va mustaqil o’zlashtirish.
b) Hayotda zarur bo’lgan harakat ko’nikma va malakalarning asosiy
fundamentini - poydevorini shakllantirish, ular mustahkamlash va
takomillashtirish.
Bunda: - kichik maktab yoshida, maktabgacha davrida olingan va
ko’nikmalarni mustahkamlash va takomillashtirish, ularni ayrim harakatlarni
boshqarish o’rgtuvchi gimnastik mashqlar asosida to’ldirish, amaliy mashqlar
texnikasining ayrim shakllarini va ayrim sport turlarini o’zlashtirish;
- o’rta maktab yoshida, oldingi bosqichlarda olingan harakat malakalarini
takomillashtirish natijasida organizmning funktsional imkoniyatlarini hisobga
olganda maktab dasturida ko’zda tutilgan yengil xarakat faoliyatlarini boyitib
borish;

- katta maktab yoshida, jismoniy tarbiya o’rta maktab dasturiga. kiritilgan
xarakat faoliyatlari texnikasini chuqur o’zshtirish, xarakat ko’nikmalarining sport
va bevosita qo’llanish fondini kengaytirish, ularni murakkab hollarda qullayolish
o’rta maktab uchun zarur bo’lgan ko’nikma va malakalarni o’zlashtirish:
v) gigienik ko’nikmalarni shakllantirish va mustahkamlash (shaxsiy va jamoat
gigienasining talablari).
Ikkinchi guruh vazifalari - o’sayotgan organizmning garmoni rivojlanishiga,
sog’likni mustahkamlashga, jismoniy qobiliyatlarni har tomonlama tarbiyalashga
qaratilgan vazifalar. Yosh xususiyatlariga qarab qo’yidagilar amalga oshiriladi:
a) organizmni chiniqtirish, jumladan jismoniy charchash, tashqi muhitning
harorati ta’siri, quyosh radiatsiyasi kabi faktorlarga qarshi kurashishni oshirish;
b) jismoniy qobiliyatlarni tarbiyalash, jumladan:
- kichik maktab yoshida jismoniy tarbiya sifatlarini har tomonlama
rivojlanishini ta’minlash. Unda ko’proq koordinatsiyalash va tezkorlik
xususiyatlarni ta’minlash:
- o’rta maktab yoshida ayrim tezkorlik? kuch qobiliyatlariga aerobli xarakter
chidamlilikka yordam beruvchi ta’sirlarni kengaytirish, ish qobiliyatini yuqoriga
ko’tarish, dastur talablariga binoan «Alpomish» va «Barchinoy» me’yor talablar
majmuasini bajarish.
- Katta maktab yoshida, jismoniy tarbiya qobiliyatlarini (koordinatsiyalash,
tezkorlik, tezkor-kuch, kuch, chidamlikni) yuqori darajasini ta’minlash,
shuningdek qiziqishga bog’liq holda sportning biror bir tur V bo’yicha
normativlarni - ta’minlash va umumiy ish qobiliyatlarini rivojlantirish.
v) zarur bo’lganda harakat faoliyatlarining turli shartlarida, ratsional qaddi
qomatini shakillantirish va mustahkamlash,
Uchinchi guruh vazifalari - jismoniy, ahloqiy, aqliy, estetik va mehnat
tarbiyasining o’zaro bog’likligidan kelib, chiqadigan vazifalar. Bunday
vazifalarnint bir qanchalari jismoniy tarbiya jarayonida hal etiladi. Ularga
jumladan jismoniy tarbiya va sport faoliyatining keraklikcha ta ь minlash etnik
asoslar bo’yicha shakllantirish, irodalik sifatini tarbiyalash jismoniy tarbiya

tashkilotchisi, instruktor va sport hakami sifatida umumiy faoliyatga tayyorlash
bo’yicha amalga oshiriladigan vazifalar kiradi. Yuqorida qayd etilgan vazifalar
aqliy, ahloqiy, estetik va mehnat tarbiyalar bilan birgalikda hal etiladi.
1.2 Jismoniy tarbiya fanini o’tishda pedagogik medotlardan foydalanish
Bo’lajak kadrlarga “Jismoniy tarbiya nazaryasi va metodikasi” fani bo’yicha
atroflicha va chuqur kasbiy bilimlar berish. Talabalarga gimnastika turlarining
mashq elementlarini, umumrivojlantiruvchi mashqlarni o’rgatish, harakatli o’yinlar
bo’yicha ota bobolarimiz o’ynab kelgan o’yinlarni tiklash, harakatli o’yinlar
tashkil qilish va o’tkazish, ularni tahlil qilish, harakatli o’yinlarni o’qitishda
qo’llanadigan turli usullar bilan nazariy va amaliy tanishtirish, jismoniy tarbiya
tizimining rivojlanishi, uning tarixiy qonuniyatlari, vositalari, o’qitish metodlari,
o’rgatish bosqichlari, jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish usullari haqida
nazariy va amaliy ta’lim berish, bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash va
barkamol avlodni tarbiyalashga mos bilim, ko’nikma va malakalarini
shakllantirishdan iborat bo’lib, ma’ruza va seminar mashg’ulotlarida o’qitishning
faol uslublaridan foydalangan holda nazariy bilim beriladi, amaliy mashg’ulotlarda
esa ma’ruza va seminar mashg’ulotlarida egallangan bilimlarini amalda bajarish
orqali amaliyotga tadbiq etiladi hamda ko’nikma va malakalari shakllantiriladi.
Fanning vazifasi – Jismoniy tarbiya nazaryasi va metodikasi fanini o’qitishda
bo’lajak mutaxassislarga gimnastikaning mashq elementlarini o’rgatish, harakatli
o’yinlarni tashkil qilish va o’tkazish, o’yinlarni tahlil qilish, harakatli o’yinlarni
bolalarning yoshiga mos holda tanlash, maktabgacha ta’lim muassasalarida
jismoniy tarbiya ishlarini rejalashtirish hamda tashkil etishni o’rgatish, gimnastika,
harakatli o’yinlarni kelib chiqishi, qisqacha tarixi, turkumlari, rivojlanish
bosqichlari, pedagogik ahamiyatini anglatish, gimnastika mashqlari va harakatli
o’yinlarni tasnifini anglatish, uning tarixiy qonuniyatlari, vositalari, o’qitish
metodlari, o’rgatish bosqichlari, jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish usullari
bo’yicha nazariy bilimlarni o’rgatish, jismoniy sifatlarni tarbiyalash va
rivojlantirish yo’llarini o’rgatishdan iborat. Jismoniy tarbiya nazariyasi (umumiy
asoslari) o’quv fani sifatida jismoniy tarbiya, jismoniy madaniyat va sport bo’yicha

mutaxassislarni tayyorlashda hamda maxsus bilim va ma’lumot olishda asosiy fan
bo’lib xisoblanadi. O’zbekiston Davlat Jismoniy tarbiya instituti, Viloyat
pedagogika intstituti va Universitetlarida, kasb-xunar kollej jismoniy tarbiya
fakultetlarining o’quv rejalarida bu fan jismoniy tarbiya nazariyasi jismoniy
madaniyat va sport xaqida bilimlarining to’la tizimida o’tish kursini ta’minlaydi
uning mazmuni jismoniy tarbiya nazariyasining asosiy tushunchalari tashkil etadi
va shu asosida boshqa ayrim nazariy va metodik bo’lim turlari o’rganiladi.
Jismoniy tarbiya ijtimoiy hodisalarga taa’luqlidir. Bu hodisalarni xarakterlash
uchun jismoniy tarbiyaning kelib chiqishi sabablari uning jamiyat hayotida tutgan
o’rni: jismoniy tarbiyaning tarixiy xarakteri: jismoniy tarbiyaning jamiyatdagi
sinfiy maqsadi: jismoniy tarbiyaning rivojlanishida mexnat foaliyatining mazmuni
va xarakteri: yutuqlari va boshqa omillarning ahamiyati kabilarni anglab olishlari
shart. Shuni ta’kidlab o’tish kerakki, bu omillar jismoniy tarbiyada aloxida -
ahamiyatda ega emas, balki murakkab bog’langan holda ta’sir ko’rsatadi. Jismoniy
tarbiyaning moxiyatini tushunish uchun eng avvalo uning maxsus mazmunini
aniqlash lozim. Bu fan tarbiya jismoniy tarbiya nazariyasi, sport fiziologiyasi,
sport psixologiyasi, jismoniy mashqlar biomexanikasi hamda sport turlarining
nazariyasi va metodikasi kabi turli xil fanlar bilan bog’liq xolda o’rganiladi.
2.1 Jismoniy tarbiya darslarida so’zdan foydalanish uslublari
O’qituvchi so’z yordami bilan konstruktiv, tashkilotchilik va faoliyatning boshqa
tomonlarini amalga oshiradi. Shuningdek, o’quvchilar bilan o’zaro munosabatni
o’rnatadi, ular bilan aloqa qiladi. So’z ta’limning barcha jarayonini faollashtiradi,
chunki u ko’proq to’la va yaqqol tasavvurni shakllantirishga ko’maklashadi, ta’lim
vazifasini faol idrok etishga, chuqur tushunishga yordam beradi. So’z yordami
bilan o’qituvchi o’quv materialini o’zlashtirish natijalarini tahlil qiladi va, shu
bilan birga, o’zini o’zi baholashning rivojlanishiga ko’maklashadi. Shunday qilib,
jismoniy tarbiya o’qituvchisi so’zning ikkita vazifasidan foydalanish imkoniyatiga
ega. Ma’lumki, uning yordami bilan o’qitiladigan materialning ma’nosi
ifodalanadi. O’qituvchining nutqi o’quvchining kayfiyatiga hissiy ta’sir o’tkazishi

uchun nisbatan aniq va tushunarli bo’lishi kerak. Bu quyidagi uslubiy tavsiyalarda
aniq ifodalanadi. 1. So’zning mazmuni ta’lim vazifalariga muvofiq bo’lishi kerak.
Masalan, yangi mashqni o’rgatish dastlab tushuntirishdan, so’ngra esa detallarni
tasvirlashdan iborat bo’lishi mumkin.
2. So’zdan foydalanib, o’rganilanayotgan harakatning samaradorligini ta’kidlab
o’tish zarur. Masalan: bolalar erkin usul bilan arqonga tirmashib chiqishni nisbatan
dadil egallasalar-da, murakkab koordinatsiyali harakatlarni qiyinchilik bilan
o’zlashtiradilar. Biroq o’rganilanadigan uslubning ustunligi ishonchli qilib
tushuntirib berilsa, unga bo’lgan salbiy munosabatni o’zgartira oladi.
3. So’z faoliyatdagi ayrim harakatlar o’rtasida o’zaro aloqadorlikni aniqlashga
yordam berishi kerak. Ayniqsa, yakunlovchi mashqlar bajarilayotgan vaqtda buni
unutmaslik muhimdir. Ularda hissiy ko’tarinkilik kamroq va shuning uchun
ularning asosiy harakatlar bilan aloqasini yaqqol tushunish talab qilinadi.
4. So’z uslubi asosiy kuchlarni ishlatish paytida, jismoniy mashqning texnik
asoslarini o’quvchilarga tushuntirishda katta rol o’ynaydi. Shu maqsadda tez-tez
alohida so’zlarni (“qo’llar!”, “bosh!” va boshqalar) yo’l-yo’riq shaklida aytib
turishdan foydalaniladi.
5. So’z obrazli bo’lishi kerak. Bu uning ko’rgazmaliligini oshiradi va o’quvchilar
uchun ko’proq tushunarli bo’ladi. O’quvchilarning harakatlantiruvchi tajribasi va
bilimini hisobga olib, o’qituvchi qo’yilgan vazifalarning bajarilishiga bog’liq
bo’lgan holatlarga e’tiborini to’play oladi.
6. O’quvchilarga harakatlarni avtomatik bajarish to’g’risida gapirish maqsadga
muvofiq emas (to’g’rilash talab qilinadiganlaridan tashqari).
So’zning ma’no jihatidan vazifasi. Jismoniy tarbiyada muammoni to’g’ri yechish
asosida atamalar yotadi. Atamalar predmetlarga va hodisalarga oid og’zaki
tushunchalarni belgilab beradi. Bu o’quvchilarning o’zlariga tanish tushunchani
farqlashiga, o’qituvchining esa umum qabul qilingan so’zlar – atamalar bilan

tushuntirishiga imkon beradi. Natijada qisqa, ammo ma’no ko’lami keng so’zlar
asosida o’qituvchi va o’quvchi o’rtasida o’zaro tushunish vujudga keladi. So’zning
hissiy vazifasi. So’z o’quv va tarbiya vazifalarini hal qilishga ko’maklashadi.
Hissiyot bilan aytilganda, so’zlarning ahamiyati kuchayadi, bu ularning ma’nosini
tushunishga yordam beradi. O’qituvchi o’quvchilarning predmetni o’rganishiga
munosabatini shu orqali ko’rsatadi. Ularning sog’lom bo’lishga qiziqishini,
dadilligini, qiyinchiliklarni bartaraf etish istagini rag’batlantiradi. Hissiylikka
mazmunning aniqligi, jumlalarning mantiqiy va grammatik nuqtai nazardan to’g’ri
qurilishi, obrazliligi, yaqqolligi, talaffuz, imitatsiyalar, imo-ishoralar bilan
erishiladi. So’zdan foydalanishning qariyb barcha xilma-xil uslublari
umumpedagogikaga taalluqlidir. So’zlab berish – bayon qilishning xikoya shakli.
Ko’pincha o’qituvchi tomonidan o’quvchilarning o’yin faoliyatini tashkil qilish
vaqtida qo’llaniladi. Tasvirlash – bolada harakatlar to’g’risida tasavvur hosil qilish
usuli. Tasvirlash vaqtida harakatning o’ziga xos belgilari ro’yxati beriladi. Nima
qilish kerakligi, nima uchun shunday qilish kerakligi aytiladi, ammo
ko’rsatilmaydi. Undan dastlabki tasavvur vujudga keltirish vaqtida yoki nisbatan
oddiy harakatlarni o’rganish vaqtida foydalaniladi. Bu vaqtda o’quvchilar
o’zlarining bilim va tajribalaridan foydalanishlari mumkin. Tushuntirish.
Harakatlarga ongli munosabatni rivojlantirishning muhim usuli, chunki u asosiy
“nima uchun?” degan savolga javob berishga, texnika asosini ochishga qaratilgan.
Suhbat. Bir tomondan o’z fikrini bayon qilishga, ko’nikmani mustahkamlashga,
faollikni oshirishga yordam bersa, ikkinchi tomondan o’qituvchiga muayyan ishni
baholash, o’quvchilarni bilishda yordamlashadi. Suhbat o’qituvchining savollari va
o’quvchining javoblari ko’rinishida yoki qarashlarni erkin aniqlash ko’rinishida
bo’lishi mumkin. Tahlil qilish suhbatdan shu bilan farq qiladiki, u biror-bir
topshiriq (masalan, o’yinlar) bajarilganidan keyin o’tkaziladi. Tahlil bir tomonlama
bo’lishi mumkin, uni faqat o’qituvchi o’tkazadi, ikki tomonlama tahlilda
o’quvchilar ishtirok etadilar, u suhbat ko’rinishida bo’ladi. Ikkinchi shakli ilmiy va
tarbiyaviy vazifalarni ko’proq samarali yechishga imkon beradi. Topshiriq. Dars
oldidan darsning borishi bo’yicha shaxsiy vazifalar qo’yishni nazarda tutadi.

Baholash. Harakatning bajarilishi tahlili natijasidir. Baholash mezoni o’quv
jarayonining vazifalariga bog’liq. Shuning uchun bu bir necha turga ega.
1. O’quvchini boshqa o’quvchining mashq texnikasini bajara olishi bilan
taqqoslash orqali baholash. Bu o’quvchining muntazam mashg’ulotlarga
qiziqishini rag’batlantirishga xizmat qiladi.
2. Mashq bajarilishining standart texnikasiga qiyoslash yo’li bilan baholash, bu
ta’limning boshlang’ich bosqichida – hali o’quvchilarning namunaga taqlid qilish
qobiliyati imkoniyatlari chegaralangan vaqtda qo’llaniladi.
3. Harakatning regulyativligini aniqlash yo’li bilan baholash, odatdagidek, didaktik
barqarorlikning eng ko’p qismini egallaydi. U o’quvchini mashq bajarishida
erishilgan natijalari bilan mashq texnikasini taqqoslashga va uni
individuallashtirish usullarini qidirishga majbur qiladi. Biroq bunday baholash
faqat jismoniy tarbiyaning samaradorligiga texnik jihatdan bajarilish holini
tushunadigan va o’zining harakatini tanqidiy baholay oladigan, yaxshi
tayyorlangan o’quvchilar uchun yaroqlidir. Baholash mezoni o’qituvchining
ma’qullashi yoki ma’qullamasligini aks ettiruvchi “yaxshi”, “to’g’ri”, “shunday”,
“yomon”, “noto’g’ri”, “unday emas”, “oyoqlar yuqoriroq”, “bukilmasin”, “qo’llar
bukilmasin” va h.k. kabi xilma-xil turdagi tanbehlarda ifodalanadi. O’qituvchi
shunga o’xshash qisqa-qisqa tanbehlarini asoslashi kerak. Buyruq – o’ziga xos va
jismoniy tarbiyada so’zdan foydalanishning eng ko’p tarqalgan uslubidir. U
harakatning darhol bajarilishiga, uning tugallanishiga, yoki harakatlar bajariladigan
tezlik darajasining o’zgarishiga tegishli bo’lishi mumkin va h.k. Ushbu guruh
uslublari o’rganiladigan harakatni ko’rib va eshitib idrok etilishini ta’minlaydi.
Harakatlar ritmini, tezlik darajasini ko’rish, ba’zan eshitish ham
shug’ullanuvchilarda harakatlar to’g’risida ko’proq va har tomonlama tasavvur
tug’diradiki, kelgusida ularni qayta tiklash uchun taxminiy asosni kengaytiradi.
Idrok etishning ko’rgazmali tamoyilini singdirishda ko’rgazmali uslublar asosiydir
(ammo yagona emas). Ularning yordami bilan o’quvchi o’rganiladigan harakat

obrazini shakllantirishda jonli mushohada qilish imkoniyatini qo’lga kiritadi. Ayni
paytda shuni hisobga olish kerakki, bir xil odamlarda ko’rib idrok etish,
boshqalarida eshitib idrok etish yaxshiroq rivojlangan. O’qituvchi ta’limda uslublar
qo’llanishini individuallashtirish imkoniyatini va analizatorning yetakchi rolini
nazarda tutishi kerak. Guruhli o’rgatish vaqtida idrok etishning barcha ko’rgazmali
uslublaridan foydalanish zarur. Uslublarning yaxshi natija berishi ko’pincha
o’quvchilarning yoshiga muvofiqligini ko’rsatadi. Ayniqsa, bu uslublar bolalar
bilan ishlash vaqtida katta ahamiyatga ega. Ularda jonli misollarni kuzatishga
intilish, taqlid qilish qobiliyati kuchli rivojlangan. Shu bilan birga, har xil yoshdagi
bolalarda bu bir xil emas. Masalan, kichik yoshdagilarda sezgi idroki kuchli
rivojlangan. Idrok etishning ko’rgazmali uslublaridan foydalanish ta’limning
bosqichlariga bog’liq. Dastlabki bosqichlarda ulardan xiyla tez-tez foydalaniladi.
Mukammallashtirish bosqichida ulardan yuzaga kelgan xatolarni to’g’rilash uchun
foydalanadilar. Barcha qayd etilgan ta’lim uslublari ko’rgazmali idrok qilinadigan
harakatni o’quvchilarga faqat tushunarli qilib yetkazilganida va ularni faollikka
yo’naltirgan taqdirdagina ta’sirchandir. Aks holda bu uslublar ermakli tasvirga,
o’quvchilar esa passiv mushohadachilarga aylanib qoladilar. Natijada bolalar
harakatni tahlil qilishni o’rgana olmaydilar va faqat e’tiborni tashqi tomonga
qaratadigan bo’ladilarki, ularning ruhiy jarayonlari faolligi pasayadi, mulohaza esa
bir yoqlama bo’lib qoladi. O’qituvchining (yoki o’qituvchi topshirig’i bilan
o’quvchilarning) harakatni ko’rsatishi ta’limning eng o’ziga xos uslublaridandir.
Ta’lim asosida ko’rsatish yordami bilan taqlid qilish yotadi. O’quvchining ongli
taqlid qilishga tayyorligi harakatlarning bir necha omillari bilan aniqlanadi
1) ko’rilgan harakatni tahlil qila bilish qobiliyati;
2) bolaning ruhiy-fiziologik rivojlanishi muvofiqligi bilan qayta tiklanadigan
mashqning murakkabligi optimal bo’lishi kerak;
3) taqlid qilinadigan harakatlar to’g’risida o’quvchining bilim darajasi bilan
to’laligini tasavvur qilish;

4) taqlid qilish uchun o’z-o’zini nazorat qilish va o’z vaqtida sifatli nazoratning
mavjudligi.
Jismoniy mashqni ko’rsatishga ba’zi bir uslubiy talablar:
1. Ko’rsatish har doim so’zdan foydalanish uslubi bilan mos kelmog’i kerak.
Ko’rsatish va so’zning nisbati mazmuni bo’yicha, vaqtlar bo’yicha taqsimlanishi
va qo’llanish tezligi ta’limning aniq tarkib topgan vazifalari va pedagogik vazifalar
bilan belgilanishi kerak.
2. Ko’rsatishning mazmuni ta’limning vazifalariga muvofiq bo’lishi majburiydir:
a) birinchi ko’rsatish, odatdagidek, jismoniy mashq bajarilishining standart
texnikasi to’g’risida yaxlit tasavvur berishi kerak. U qayta tiklash uchun
o’quvchilarga oson bo’lish darajasida amalga oshiriladi;
b) agar harakatni qanday egallash mumkinligini ko’rsatish talab qilinsa, u holda
ko’rsatishda ko’nikmaning yuqori darajasini ifodalovchi individuallashtirishning
texnik bajarilishini aks ettirish kerak;
v) qachon kuchlanish berilishini ta’kidlash va ayrim harakatlarga o’quvchilar
diqqatini jalb qilmoq zarur, ko’rsatishda aynan ana shu lahzalar ta’kidlanadi;
ko’proq ko’rgazmalilik uchun ba’zan o’rganilanayotgan harakatning faqat qismini
ko’rsatadilar, harakatning tezligi kamaytiriladi, tanaffus qilinadi.
3. Ko’rsatish vaqtida o’qituvchining emotsional holatida o’quvchilar taqlid
qilishga intilishlarini hisobga olish kerak. Bundan o’quvchilarning bilish faolligini
oshirish uchun foydalanish zarur.
4. Oynali ko’rsatish faqat oddiy, asosan, umumrivojlantiruvchi jismoniy
mashqlardan foydalanilgan vaqtda maqsadga muvofiqdirKo’rgazmali qurollar
namoyishi o’quvchilar harakatni predmetli tasvir yordami bilan idrok etishi uchun
qo’shimcha imkoniyat yaratadi.

Ko’rgazmali o’quv qurollarining har qaysi turini namoyish qilish ba’zi- bir uslubiy
qoidalarni hisobga olish bilan o’tkazilishi kerak. Plakatlarda aks etgan lahzalarni
harakatda ko’rsatish qiyin. Shuning uchun tasvirlashni detallardan ozod qilish
zarur, ular o’quvchilarni asosiy harakatlardan chalg’itishi mumkin. Ko’rgazmali
idrokning natijalarini tekshirish uchun o’qituvchining savollari va o’quvchining
javoblari foydalidir. Plakatlar namoyishi texnikasiga yagona talab bo’lishi mumkin
emas. Ta’limning vazifalaridan kelib chiqib, o’quvchilar diqqatini aniq vazifalarga
jalb qilish maqsadida plakatlarni dars davomida yoki ular bilan oldindan tanishish
uchun navbatdagi dars oldidan osib qo’yish mumkin. Doskada bo’r bilan rasm
chizish, agar o’qituvchi ularni yetarlicha mahorat bilan bajarishga qodir bo’lsa,
plakatlar oldida ba’zi bir ustunliklarni egallaydi, ammo ularni to’la almashtira
olmaydi. Birinchidan, harakatning ayrim unsurlarini izchil tasvirlab, binobarin,
o’quvchilarning diqqatini bu unsurlarga navbatma-navbat jalb qilib, harakat
fazalari izchilligi to’g’risida tasavvur hosil qilish mumkin. Ikkinchidan, rasmlar
bolaning diqqatini chalg’itmaydigan, juda oddiy bo’lishi kerak. Uchinchidan,
doskadagi rasmlar namoyish qilishning juda tezkor uslubidir. O’qituvchining rasm
chizish qobiliyati o’quvchiga hissiy va estetik ta’sir o’tkazishda katta ahamiyatga
ega, bundan tashqari, o’quvchilar ishtirokida bajarilgan tasvirlar ularni harakatning
bajarilishini obrazli tarzda o’ylab ko’rishga, o’z xatolarini topishga undaydi.
Predmetli vositalarni qo’llash didaktik imkoniyatlarni nisbatan kam egallaydi,
ammo, ayniqsa, kichik maktab yoshidagi bolalarga yetarlicha hissiy ta’sir ko’rsata
oladi (masalan, darsda qo’g’irchoq – bu har doim qiziq bo’lgan). Kinofilm
namoyishi talay texnikaviy qiyinchiliklarni tug’dirsa-da, pedagogik jarayon
davomida uni ko’rsatish ulkan didaktik imkoniyatlar yaratadi. Kinofilm yordami
bilan harakatning yuqori sport malakasi darajasida bajarilishini, shuningdek, uning
barcha detallarini ilg’ab olish uchun har xil tekislikda, yirik hajmda va yaxlit holda
ko’p marta namoyish qilish mumkin. Harakatlarni ko’rgazmali idrok etishda
rapidli tasvir deb ataladigan usul katta ahamiyatga ega. Bunda harakatlar yuqori
tezlik bilan namoyish etiladi. Kinotasmadan olingan proeksiya ekranda kino

tasvirining tezligidan ko’ra past tezlik bilan harakatlarni susaytirilgan holda
ko’rsatadiki, bu uning barcha detallarini qarab chiqish imkonini beradi.
2.2 Talim uslublarining turkumlari
ovushli va yorug’lik signalizatsiyasi harakatning boshlanishi va tugallanishi uchun
eshitish va ko’rishning zaruriy mo’ljalini vujudga keltiradi. U harakatlar yo’nalishi
amplitudasining muayyan ritm va tezlik darajasini tashkil qiladi. Bayroqchalar,
qoziqchalar, tuproqdagi belgilar, metronom zarbasi va h.k. kabi signallarning oddiy
o’xshash usullari, yugurish va uloqtirishning yo’nalishi va balandligini aniqlaydi.
Bajarilayotgan harakat to’g’risida tez axborot olish uchun elektr nishon,
elektrozvukoliderlar keng tarqalmoqda. Tabiatning sog’lomlashtiruvchi kuchlari
Havo, quyosh nuri, suvjismoniy tarbiya jarayonida tabiatning sog’lomlashtiruvchi
kuchlari tarzida jismoniy tarbiyaning vositasi sifatida foydalaniladi. Hayotiy
sharoit, muhit insonni turli sharoitda moddiy ne’mat yaratish, yashashga majbur
qiladi. Tabiatning in’omi- havo, suv, quyosh nuri inson ish qobiliyatini oshirish,
salomatligini mustahkamlashning asosiy vositasidir. Jismoniy tarbiya jarayonida
tabiatning sog’lomlashturuvchi kuchidan foydalanish ikki yo’nalish bo’yicha
amalga oshiriladi:
1. Jismoniy tarbiya mashg’ulotlarini muvaffaqiyatli tashkil etish va o’tkazish sharti
hamda chiniqtirishning mustaqil vositasi sifatida;
2. Odamlar sog’lig’ini mustahkamlash va ish qobiliyatini oshirishning muhim
vositasi sifatida.
Jismoniy tarbiya jarayonini ochiq havoda, quyosh nuri ostida, suv va boshqalardan
foydalanib, jismoniy mashqlar bajarish samara beradi. Cho’milish, oftobda
toblanish, havoning issiq sovug’i, jismoniy mashqlar bilan inson organizmiga
turlicha ta’sir ko’rsatadi. Mashg’ulotlar davomida bu vositalardan tizimli
foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi

Quyosh nuridan foydalanishda soat 10.00 dan 12.00 gacha alohida, 16.00-17.30
gacha yoshi, jinsi va boshqa alohida xususiyatlarini hisobga olinmasdan toblansa,
uning ta’siri turlicha bo’ladi. Jismoniy mashqlarning me’yori, yuklamaning
umumiy miqdori, mashqning intensivligini e’tibordan chetda qoldirish tabiatni
sog’lomlashtiruvchi kuchlaridan foydalanishda salbiy natijalarga olib kelishi
mumkin. Jismoniy tarbiya jarayonida erishilgan chiniqishning samarasi
ko’chuvchan bo’ladi, ya’ni u insonning boshqa faoliyati (asosan, mehnat, harbiy
xizmat) da namoyon bo’ladi va jismoniy tarbiyaning hayotiy-amaliyligini oshiradi.
Qolaversa, ruhiy-irodaviy xislatlarini ham kuchaytiradi. Ayniqsa, chayqalish,
tebranish, me’yorsiz yuklamaga chidash, vaznsizlik holatiga tez moslashishdek
vazifalar oson hal bo’ladi. Tabiatning sog’lomlashtiruvchi kuchidan
foydalanishning asosiy talablaridan biri ularni jismoniy mashqlar bilan muntazam
ravishda majmuali qo’llash, birga qo’shib olib borishdan iboratdir. Chunki ularni
birgalikda samarali qo’llash insonning sog’lig’ini mustahkamlashga hamda
jismoniy qobiliyatlarini o’stirishga imkon beradi. Oqilona me’yorni aniqlash
vaqtida o’quvchilarning xususiyatlarini va pedagogik vazifalar xususiyatini
hisobga olish lozim. Bu, birinchidan, jismoniy tarbiya jarayonidagi chiniqtirish
samarasining mehnat va o’quv faoliyatiga o’tkazilishini ro’yobga chiqaradi;
ikkinchidan, ko’proq yuqori yuklamalarni qo’llash uchun imkoniyat yaratadi,
demak, ish qobiliyatini o’stiradi; uchinchidan, ortiqcha yuklama ta’siriga, titrash va
tebranishga organizmning qarshiligini oshiradi va h.k.; to’rtinchidan, iroda sifatini
yuqori darajaga ko’taradi. Shug’ullanuvchilarga quyosh vannasi, suvda
chiniqishning nazariy bilimlari va ulardan tizimli foydalanish, havoning o’zgarishi
organizmning issiq-sovuqqa, keskin o’zgarishlarga tez moslashishi individning
yoshligidan yo’lga qo’yishni samarasi katta. Har tomonlama chiniqtirish tabiat
omillarini turli jismoniy mashqlarni bajarish bilan qo’shib olib borilishi tashqi
muhitning salbiy ta’sirlariga organizmning qarshilik ko’rsata olish qobiliyatini
yanada oshiradi. Jismoniy tarbiya tizimining sog’lomlashtirishga yo’naltirilgan
tamoyilini hayotga singdirish uchun jismoniy mashg’ulot inson hayot faoliyatining
uzviy qismi bo’lib qolishi kerak. Boshqa tomondan, jismoniy mashqlar

samaradorligi faqat zaruriy gigienik mezonlarga rioya qilingan taqdirdagina eng
yuqori bo’ladi. O’ziga xos vositalar sifatida gigienik omillar jismoniy tarbiyaning
to’laqonli vazifalarini yechishda katta ahamiyatga ega. Pedagogik jarayon
qanchalik yaxshi tashkillashtirilgan bo’lmasin, mashg’ulotlar sanitariyaga zid
sharoitlarda o’tkazilsa, uyqu va ovqatlanish tartibi buzilsa, u kutilgan samarani
bermaydi. Mana shuning uchun ham jismoniy tarbiyaning maktab dasturida
o’quvchilar uchun gigienik bilimlar hajmini aniqlovchi nazariy bilim asoslari
berilgan. Gigienik omillar shartli tarzda ikki guruhga bo’lingan:
1. Jismoniy mashqlar bilan shug’ullanishda, mashg’ulotlarning to’laqonli o’tishi
uchun shart-sharoit bilan ta’minlovchi vositalar: mehnatning shaxsiy va ijtimoiy
gigienasi me’yori, o’qish, turmush, dam olish, ovqatlanish vositalari;
2. Jismoniy tarbiya jarayoniga to’g’ridan-to’g’ri kiritiladigan vositalar: gigienik
me’yorlar bilan muvofiqlikda dam olish va yuklamalarning optimal tartibi, tashqi
sharoitlar yaratish (havoning tozaligi, yetarlicha yorug’lik darajasi va boshqalar).
Gigienik omillar mehnat, dam olish, ovqatlanish, tevarak-atrofdagi muhitning
shaxsiy va ijtimoiy gigienasi tadbirlaridan iboratdir. Jismoniy tarbiya uchun zarur
bo’lgan gigienik sharoitlarni ta’minlashda moddiy-texnik baza, sport jihozlari,
asbob-anjomlar va kiyim-kechakning qanday ahvolda ekanligi katta ahamiyatga
egadir. Gigienik omillar shaxsiy va jamoat gigienasi talablarini o’z ichiga olib,
mehnat gigienasi, ovqatlanish, dam olish va tashqi muhitning zararli omillari va
boshqalar jismoniy mashqlarni bajarish mashg’ulotlarida gigienik talab va
me’yorlarga rioya qilishni taqazo etadi. Ular jismoniy mashqlar ta’sirchanligini,
samaradorligini oshirishini ilmiy, amaliy jihatdan isbotlangan. Jismoniy mashqlar,
tabiatning sog’lomlashtiruvchi kuchlari va gigienik omillarni muntazam ravishda
tartibli qo’llash inson salomatligini mustahkamlaydi va jismoniy qobiliyatlarini
rivojlantiradi. Jismoniy tarbiyada o’qituvchidan o’qitishning predmeti sifatida
amaliy harakatlarni va maxsus mashg’ulot o’tkazishning muayyan uslublarini
bilish, o’quvchilardan esa ta’limning usullarini egallash talab qilinadi.

O’quvchilarni bilmaslikdan bilishga, xabarsizlikdan xabardorlikka qanday yetaklab
borish - o’qituvchi faoliyatining asosiy vazifalaridan biridir. Ta’lim berishning
uslublari ko’p, biroq ulardan birortasi ham universal bo’la olmaydi. Ta’lim
uslublarining tavsiflarini bilish – bu uslublar xilma-xilligi orasida to’g’ri yo’l topib
olishga va o’qitish vazifalarining eng samaradorlarini tanlashga imkon beradi.
O’quvchilarda bilim va ko’nikmalarni hosil qilish usullari, o’qituvchining
o’quvchilarga ta’sir o’tkazishi, o’quvchilarning o’z ishlari – bularning hammasi
uslublarga va uslubiy usullarga tegishli. Ta’limning sharoitlari va didaktik
vazifalari bilan muvofiqlikda har qaysi uslub turli usullar yordami bilan amalga
oshiriladi. Masalan, ko’rsatish uslubining har xil usullari mavjud. Uslubiy usul –
bu ta’limning aniq vazifalari bilan muvofiqlikda uslubning o’rgatilish vazifasini
amalga oshirish usulidir. Binobarin, har bir uslubning ichida, uning xilma-xil
uslubiy usullaridan foydalaniladi. Usul aniq sharoitlarda o’ziga muvofiq uslubni
qo’llashga imkon beradi. Aynan shuning uchun ta’limning har qanday bosqichida
va har qanday kontingentdagi odamlar bilan ishlash, xilma-xil didaktik vazifalarni
yechish vaqtida u yoki bu uslubdan foydalaniladi. Ayni paytda har qaysi uslubiy
usullardan faqat ayrim hollardagina foydalaniladi. Demak, ular juda kam hollarda
qo’llaniladi. Shu bilan birga, uslubiy usullar zahirasi qancha boy bo’lsa, uslubning
qo’llanish diapazoni shunchalik keng bo’ladi. Uslubiy usullar shunchalik ko’pki,
ularni biror-bir hisobga kiritib bo’lmaydi, ulardan ba’zilari yo’q bo’lsa, boshqalari
ko’rinishini o’zgartiradi, o’qituvchining ijodi bilan yangilari yaratiladi. O’qitish
darajasidagi farq aynan uslubiy usullarning har xil hajmi bilan tushuntiriladi.
Ta’lim jarayoni ikki tomonlama: o’qituvchi o’rgatadi, o’quvchi o’rganadi. Shuning
uchun o’qituvchi tomonidan qo’llaniladigan ta’lim uslubi ham, binobarin, uning
uslubiy usuli ham bu nafaqat informativ bajaruvchi va boshqaruvchilik vazifasi
(o’qituvchi tushuntiradi, ko’rsatadi, buyruq beradi va h.k., o’quvchi tinglaydi,
eshitadi, mashqni bajaradi), balki o’qituvchining yetakchilik roli va boshqarib
borishida o’quvchilar bilan har doim o’zaro bog’liqlikni talab etadi.

Biroq bu aloqa birinchi qarashda tuyulganidan ko’ra xiyla murakkabdir. Tashqi
belgilari bo’yicha o’quvchining harakati, odatdagidek, o’qituvchining talablariga
aynan o’xshashdir. O’qituvchi mashqni tushuntiradi va ko’rsatadi, o’quvchi uni
bajarishga intiladi. Ammo o’quvchining harakatlarida kuzatuvchining nigohidan
yashirin yana bir tomoni bor. Bu ta’limga undovchi motiv, bilish faolligining
darajasi, o’quvchilar eshitgan axborotni o’zlashtirish jarayonidir. Bu barcha ruhiy
jarayonlarning tahlili uchun haddan tashqari murakkab, chunki o’quvchining ayni
bir xil kuzatiladigan harakati har xil sifat asosiga ega bo’lishi mumkin. Masalan,
ikki o’quvchi o’qituvchi ko’rsatgan harakatni bir xil esda olib qoladi. Binobarin,
ayni bir xil uslubdan foydalanish vaqtida o’quv materialini o’zlashtirishda ba’zi bir
variativlik har doim mavjud. O’qituvchi buni hech qachon unutmasligi kerak. Har
bir aniq holatda u yoki bu uslubni qo’llashning maqsadga muvofiqligi qator
talablarga rioya qilinganidagina ta’minlanadi. Uslubning ilmiy asoslanganligi
jismoniy mashqlar bilan shug’ullanishdan olingan samaraning tarbiyaviyligi,
ilmiyligi va sog’lomlashtirishini ta’minlaydi. Ta’limning dars oldiga qo’yilgan
vazifalar bilan muvofiqligi. Dars vazifalarining aniq belgilanishigina ta’limga
nisbatan to’g’ri uslubni tanlash imkonini beradi. Misol uchun, “oyoqlarni bukib”
yugurib borish usuli bilan uzunlikka sakrashni o’rgatish vazifasi qo’yilgan bo’lsa,
u holda uslubni aniqlashning qiyinligi ma’lum bo’lib qoladi. Chunki vazifa bunday
umumiy ifodalanganida, teng darajada umuman o’rgatish uslubidan ham, harakatni
qismlarga bo’lib o’rgatish uslubidan ham foydalanish mumkin. Ko’proq aniq
vazifalarda, masalan, uzunlikka sakrash uchun yugurib borishni o’rgatishda
harakatni qismlarga taqsimlab o’rgatish zaruriyati vujudga keladi. Ta’limning
tarbiyalovchi xarakterini ta’minlash. Har qaysi tanlangan uslub ta’limning nafaqat
samaradorligini, balki o’quvchining bilish faolligini tarbiyalashni ham ta’minlashi
kerak. Shuning uchun bolaning tashabbusini buzib qo’yadigan, harakatlarni faqat
mexanik tarzda esda saqlashni talab qiladigan uslublardan foydalanishga yo’l
qo’yib bo’lmaydi.

Ta’limning tamoyillar bilan muvofiqligi. Ta’lim uslubiy tamoyillarning barcha
tizimlariga tayanishga majburdir. Uslubning alohida olingan tamoyil bilan
aloqasini bir tomonlama izohlashga yo’l qo’yib bo’lmaydi. Masalan, agar
o’qituvchi ko’rsatish uslubidan foydalansa, u holda ko’rgazmalilik tamoyilini to’la
ta’minlagan bo’ladi. Ma’lumki, bu tamoyilni uslublar tizimi orqali singdirish
mumkin. O’quv materialining ta’lim uslublariga muvofiqligi. Ta’lim uslublari
jismoniy mashqlarning barcha turlari uchun bir xil. Shu bilan birga, ularning har
biri o’zining xarakteri va murakkabligi bilan muvofiqlikda ta’limning o’ziga xos
usullarini talab qiladi. Masalan, ba’zi bir umumrivojlantiruvchi mashqlarni
o’rgatish vaqtida so’z uslubi bilan chegaralanadilar. Yengil atletika mashqlarini
o’rgatish vaqtida ko’rsatish uslubidan ham foydalanish kerak. “Oddiy mashqlarni”
o’rgatish vaqtida umuman o’rgatish uslubi qo’llaniladi. “Murakkab mashqlar”ni
o’zlashtirish vaqtida yondashtiruvchi mashqlarni chetlab o’tib bo’lmaydi.

Xulosa
Jismoniy tarbiya nazariyasi jismoniy tarbiya amaliyotdagi hamma turlarini,
hamda aralash fanlarning dalillarini umumlashtiradi. Buni o’rganish hamma sport
pedagogik mutuxassisliklarga umumnazariy asos bo’ladi. Fanni o’qitishdan
maqsad – bo’lajak kadrlarga “Jismoniy tarbiya nazaryasi va metodikasi” fani
bo’yicha atroflicha va chuqur kasbiy bilimlar berish. Talabalarga gimnastika
turlarining mashq elementlarini, umumrivojlantiruvchi mashqlarni o’rgatish,
harakatli o’yinlar bo’yicha ota bobolarimiz o’ynab kelgan o’yinlarni tiklash,
harakatli o’yinlar tashkil qilish va o’tkazish, ularni tahlil qilish, harakatli o’yinlarni
o’qitishda qo’llanadigan turli usullar bilan nazariy va amaliy tanishtirish, jismoniy
tarbiya tizimining rivojlanishi, uning tarixiy qonuniyatlari, vositalari, o’qitish
metodlari, o’rgatish bosqichlari, jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish usullari
haqida nazariy va amaliy ta’lim berish, bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash
va barkamol avlodni tarbiyalashga mos bilim, ko’nikma va malakalarini
shakllantirishdan iborat bo’lib, ma’ruza va seminar mashg’ulotlarida o’qitishning
faol uslublaridan foydalangan holda nazariy bilim beriladi, amaliy mashg’ulotlarda
esa ma’ruza va seminar mashg’ulotlarida egallangan bilimlarini amalda bajarish
orqali amaliyotga tadbiq etiladi hamda ko’nikma va malakalari shakllantiriladi.
Fanning vazifasi – Jismoniy tarbiya nazaryasi va metodikasi fanini o’qitishda
bo’lajak mutaxassislarga gimnastikaning mashq elementlarini o’rgatish, harakatli
o’yinlarni tashkil qilish va o’tkazish, o’yinlarni tahlil qilish, harakatli o’yinlarni
bolalarning yoshiga mos holda tanlash, maktabgacha ta’lim muassasalarida
jismoniy tarbiya ishlarini rejalashtirish hamda tashkil etishni o’rgatish, gimnastika,
harakatli o’yinlarni kelib chiqishi, qisqacha tarixi, turkumlari, rivojlanish
bosqichlari, pedagogik ahamiyatini anglatish, gimnastika mashqlari va harakatli
o’yinlarni tasnifini anglatish, uning tarixiy qonuniyatlari, vositalari, o’qitish
metodlari, o’rgatish bosqichlari, jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish usullari
bo’yicha nazariy bilimlarni o’rgatish, jismoniy sifatlarni tarbiyalash va
rivojlantirish yo’llarini o’rgatishdan iborat.

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Abdullaev A. Xonkeldiev Sh.X. “Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati”,
Oliy o’quv yurtlari uchun darslik. O ’ zDJTI nashriyat manba ’ a bo ’ limi 2005 yil .
2. Матвеев Л.П. “Теория и методика физической культуры” учебник для
институтов физической культуры. –М: Физкультура и спорта 1991 г.
3. Юнусова Ю.М. «Теория и методика физической культуры» учебное
пасобие для студентов висшоих учебных заведений Т. «Иқтисод молия».
2007 йил.
4 Abdullaev A. Xonkeldiev SH.X. “Jismmoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati”,
Oliy o’quv yurtlari uchun darslik. O’zDJTI nashriyat manba’a bo’limi 2005 yil.
5. Матвеев Л.П. “Теория и методика физической культуры” учебник для
институтов физической культуры. –М: Физкультура и спорта 1991 г.

Jismoniy tarbiya bazasi

Sotib olish