Jismoniy tarbiyada kuch qobiliyatining o’rni va ahamiyati

Jismoniy tarbiyada kuch qobiliyatining o’rni va ahamiyati .
MUNDARIJA
KIRISH…………………………………………………….………..……………..3
I.BOB.  JISMONIY TARBIYADA KUCH QOBILIYATINING O’RNI ……... 5
1.1 .   Jismoniy harakat sifatlari………..  …………………………….……………. 5
1.2 .   Kuch va uni tarbiyalashning uslub hamda vositalari  ………..……….. 10
II.BOB.  JISMONIY TARBIYADA KUCH QOBILIYATINING O’RNI VA 
AHAMIYATI . …………………………………………………………………....14
2.1 .   Kuch va tezlik aloqadorligi . ………………………………………. .…..14
2.2 .   Kuchni rivojlantirish metodlari  ……………………………….………19
XULOSA………………………………………...……………………………….22
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………..………………………23
1 KIRISH
Kurs   ishining     maqsadi   –   bo‘lajak   kadrlarga   jahon   halqlarining   jismoniy
tarbiya va sport tarixi hamda shu sohada erishilgan natijalar to‘g‘risida ma`lumot
berish,   mamlakatimizda   jismoniy   tarbiyaning   rivojlanishi   va   uning   taraqqiy   etish
hamda sportni  boshqarish  yo‘llari  haqida bilim  berish,  ommaviy jismoniy tarbiya
harakatida ijtimoiy va davlat idoralari o‘rnini anglatish. 
O‘z-o‘zini   boshqaruv   muassasalari   va   davlat   idoralarini   boshqaruv   hujjatlar
bilan   ishlashga   o‘rgatish,   jismoniy   madaniyat   nazariyasi   va   metodikasi   bo‘yicha
atroflicha va chuqur  kasbiy bilimlar  berish. Kelajakdagi  ish faoliyatlarida kasbiy-
amaliy   ahamiyat   kasb   etuvchi   jismoniy   madaniyat   bo‘yicha   kasbiy   bilimlar,
ko‘nikma va malakalar hamda yangi pedagogik texnologiyalardan foydalana olish
kabi bilimlar bilan qurollantirishni ko‘zda tutadi.
2 Kurs ishining  vazifasi  – bo‘lajak jismoniy madaniyat o‘qituvchilariga jahon
xalqlarining   umumiy   madaniyatida   jismoniy   tarbiya   va   sportning   o‘rni.   Ibtidoiy
jamoa   tuzumida   jismoniy   mashqlarni   paydo   bo‘lishi.   Jismoniy   madaniyat   va
sportni   rivojlanish   davrlari.   O‘rta   asrlarda   jismoniy   madaniyat   va   sport.   Buyuk
gumanistlar ta`limoti, O‘rta Osiyoga jismoniy tarbiyani kirib kelishi. Ajdodlarimiz
Abu   Ali   ibn   Sino,   A.Temur   davrlarida   jismoniy   tarbiya.   Sportni   boshqaruv
tamoyillari, an`anaviy va milliy bayramlarda   musobaqalar tashkil etish , jismoniy
tarbiya   va   sport   bo‘yicha   qaror,   buyruqlarning   sport   tashkilotlarida   bajarilishi
bo‘yicha   bilim   berish   hamda   o‘rgatish,   ta`lim   muassasalari   maktabgacha   ta`lim
muassasalari,   umumta`lim   maktab,   akademik   litsey   hamda   kasb-hunar   kollej
o‘quvchilarini   jismoniy   madaniyat   mashg‘ulotlarida   umumrivojlantiruvchi
mashqlardan,   umumiy   va   maxsus   mashqlardan   foydalanish   hamda   sport
musobaqalari, sport bayramlarini tashkil qilish va o‘tkazish hamda sinfdan tashqari
to‘garaklarni   tashkil   qilish   kabi   bilimlarini   shakllanishini   o‘rganishga
ko‘maklashadi.   Fan   bo‘yicha   talabalarning   bilim,   ko‘nikma   va   malakasiga
quyidagi   talablar   qo‘yiladi.   Talaba:   Jismoniy   tarbiya   va   sportni   boshqarish
bo‘yicha   -jismoniy   tarbiya   va   sportni   boshqarishning   nazariy   asoslari,   Jismoniy
tarbiya va sportni boshqarish tizimlari, O’zbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya
va   sport   Davlat   qo`mitasi,   jismoniy   tarbiya   va   sportni   boshqarishda   ishtirok
etuvchi davlat idoralari, O’zbekiston Respublikasi milliy olimpiya qo`mitasi, sport
maktablari   va   markazlari   faoliyatini   tashkil   qilish,   aholi   turar-joylarida   ommoviy
sog’lomlashtirish   va   xalq   milliy   o’yinlarini   tashkil   qilish,   boshqarining
ijtimoiypsixologik   va   pedagogik   yo’nalishlari,   boshqarishning   huquqiy   asoslari,
boshqarishning   jamoat   tashkilotlari ,   xorijiy   mamlakatlarda   jismoniy   tarbiya   va
sport   ishlarini   boshqarish   haqida   bilimlarga   ega   bo‘lishi   kerak.   -   aholi   turar
joylarda   ommaviy   sog‘lomlashtirish   va   milliy   o‘yinlarni   tashkil   qilish;   bozor
3 iqtisodiyotiga o‘tish davrida jismoniy tarbiya va sportning o‘rni; jismoniy tarbiya –
sport   menedjmentini   moliyaviy,   tashkiliy   va   huquqiy   asoslari;   havaskor   va
professional   sport;   jismoniy   tarbiya,   sog‘lomlomlashtirish   va   sport   ishlari,
ommaviy   tadbirlarni   tashkil   qilish   va   o‘tkazish;   O‘zbekistonning   halqaro   sport
aloqalari   haqida   malakalarga   ega   bo‘lishi   kerak. 1
  Jismoniy   madaniyat   tarixi
bo‘yicha - jismoniy madaniyat tarixi fanining   maqsadi hamda vazifalari ; qadimgi
dunyo halqlarining jismoniy tarbiyasi; qadimgi yunoniston, rim va rusda jismoniy
tarbiya;   o‘rta   asrlarda   jismoniy   tarbiya ;   buyuk   gumanistlar   ta`limoti   haqida
bilimlarga ega bo‘lishi kerak. - Yangi va eng yangi davrlarda chet mamlakatlarda
jismoniy  tarbiya;   Amur   Temur ,  Abu   Ali   Ibn  Sino,   Zaxriddin  Muhammad   Bobur,
Jaloliddin   Manguberdi   yashagan   davrlarda   jismoniy   tarbiya;   markaziy   Osiyoga
jismoniy   tarbiyaning   rivojlanishi   haqida   ko‘nikmalarga   ega   bo‘lishi   kerak.   -
halqaro   sport   harakatining   rivojlanishi   va   halqaro   olimpiya   qo‘mitasining   tashkil
topishi; milliy olimpiya qo‘mitasining tashkil topishi; O‘zbekiston sportchilarining
Osiyo,   jahon   va   Olimpiya   o‘yinlaridagi   ishtiroki;   O‘zbekiston   Respublikasida
jismoniy   madaniyat   va   sportning   rivojlanishi   haqida   malakalarga   ega   bo‘lishi
kerak. 
1
  Jismoniy tarbiya va sport to g risida”gi qonunʼ ʼ i  2015 yil  
4 I.BOB.  JISMONIY TARBIYADA KUCH QOBILIYATINING O’RNI .
1.1.   Jismoniy harakat sifatlari.
Tarixan   mavjud   bo`lgan   jismoniy   madaniyat   tizimlariga   insonning   jismoniy
(harakat)   sifatlarini   madaniyatlay   olishiga   qarab   baxo   berildi.   Insonning
organizmida   turli   darajada   shakllangan   kuch,   tezkorlik,   chidamlilik,   chaqqonlik,
tana buginlari  harakatchanligi  va muskullar  egiluvchanligini  jismoniy sifatlar  deb
atash   kabul   qilingan.   Inson   organizmining   shu   sifatlarini   qanday   pamosp   qila
olishiga   qaray   kuchli,   chaqqon,   tezkor   va   \.k.   deb   qaray   boshlaganlar,   bu   sifatlar
ulchoviga   ega,   uning   ko`rsatkichlari   jismoniy   tayyorgarlik   ko`rsatkichlari   deb
ataladi va ko`rsatkichlar orqali individning ijodiy mehnatga va vatan mudofaasiga
tayyorligi   aniqlandn.   Masalan,   individ   100   kg   ogirlikdagi   shtangani   yelkaga   olib
faqat   3   marotaba   utirib   tura   olsa,   boshqasi   shu   vazn   bilan   5   marotabadan   ortik
utirib   tura   olishi   mumkin.   Shu   mashqni   ikki   marta   ortik   bajarganligi   uchun
ikkinchi   urtokning   kuch   sifati   rivojlangan   deb   qaraladi.   Bu   sifat   organizmning
suyak,   muskul   va   boshqa   organlarining   tukimalari,   xujayralari   va   xokazolarning
rivojlanganliligigagina bog`liq bo`lmay, ma`naviy-ruxiy fazilatlariga ham bog`liq.
Shuning   uchun   harakat   sifatlarini   madaniyatlash   ma`naviy-ruxiy   fazilatlarni
madaniyatlash  ishi   bilan chambarchas   bog`liq  va madaniyatning  shu  yunali   shiga
vosita bo`lib xizmat qiladi.
Harakat   sifatlarini   madaniyatlashga   intilish   insoniyatning   azaliy   orzusi.
Mehnat qurollari, harbiy anjom va aslaxa bilan muomala qilish ning samaradorligi
tabiat   insonga   in`om   etgan   va   uni   madaniyat   jarayonida   rivojlantirish   mumkin
bo`lgan   jismoniy   fazilatlarga   bog`liq.   Ibti   doiy   odamning   jismoniy   sifatlarining
rivojlanganligi past bo`lsa, yashash uchun ko`rasha olmagan. Keyinchalik abstrakt
tafakko`rning   shakl   lanib   rivojlanishi   shaxsni   jismoniy   va   har   tomonlama
5 garmonik   (ak   liy,   axloqiy,   ruxiy,   estetik,   mehnat   va   madaniyatlarining   boshqa
element lari) madaniyat lash lozimligi masalasini kundalang kuydi.
Jismonan barkamol, axloqan pok, estetik didli, e`tikodli, sadokat li, texnika
ilmining   zamonaviy   asoslarini   puxta   egallagan,   har   taraf   lama   ma`naviy   yetuk,
jismonan   garmonik   rivojlangan   kishini   madaniyatlash   hozirgi   kungacha
davrimizning asosiy vazifalaridan biri deb xisoblanib kelindi. Hozir ham bu dastur
o`z   ahamiyatini   yo`qotgani   yo`q.   U   mamlakatimizda   amalga   oshiralayotgan
"sog`lom avlod uchun" dasturining o`zagini tashqil etadi.
Xulosa   qilganda,   jismoniy   madaniyatni,   xususan,   jismoniy   sifat   larni
rivojlantirnshni   moxiyatining   yuqoriligi   va   salmoqliligi   ko`zga   yakkol   tashlaiib
turibdi.   Shuni   qayd   etish   kerakki,   jismoniy   sifatlar   ni   rivojlantirishda   ularning
(kuch,   tezkorlik,   chaqqonlik,   chidamlilik   va   xokazolarning)   barchasini   o`zaro
o`zviy   boglab   olib   borishni   madaniyat   ja   rayoni   takazo   qiladi.   Lekin   sportning
ma`lum bir turida muayyan fazilat kuchlirok shakllanadi, rivojlanadi va u yetakchi
harakat sifati  tarzida nomoyon bo`ladi. Boshqa sifatlar  ham nisbatan ri vojlanadi,
lekin   ular   yordamchi,   kumakchi   harakat   sifati   tarzida   namoyon   bo`lishi   mumkin.
Masalan,   sport   uyinlaridan   basketbolda   ayeosan   chaqqonlik   sifati   rivojlanadi   deb
xisoblansa,   tezlik   yordamchi   sifati   tarikasida   rivojlanadi.   Lekin   basketbol
chidamlilikni   ham   madaniyatlashda   asosiy   vositadir.   Ogir   atletikachilarda   kuch
jismoniy   sifati   yetakchi   fa   zilat   sanaladi.   "Siltab   kutarish   (rkvok)ni   ko`p   mashq
qilish esa tezkorlikni rivojlantiradi. Amaliyotda bu mashqlar orqali chidamlilik va
egiluvchanlik   ham   kumakchi   jismoniy   sifat   tarzida   rivojlanishini   guvoximiz.
Umuman,   chaqqon   lnkni   rivojlantirish   uchun   ko`prok   uyinlardan:   voleybol,
basketbol,   futbol,   tennis,   stol   tennisi,   gandbol,   xokkey,   regbi   va   boshqalardan
foydalanish   maqsadga   muvofiqdir.   Aslida   bu   uyinlar   uchun   tezlikning   ahamiyati
ham ikkinchn darajali emas. Chakkonlikni rivojlantirish esa tez o`zgaruvchan uyin
6 sharoitiga   moslasha   bilishni,   ko`zatuvchanlikni,   muljalga   to`g`ri   olishni,   qisqa
fursat ichida turli murakkab vaziyatda aniq, to`g`ri tuxtamga kelish, uni xis qilish
va o`z harakatlarini shu vaziyatga moslay olishdek hayotiy-zaruriy amaliy harakat
malakalarni shakllantiradi.
Velosiped,   harakatli   uyinlar   ham   chaqqonlikni   rivojlantiradi.   Kuchni
rivojlantirish   uchun   biz,   odatda   akrobatika,   gimnastika,   ogir   atletika,   ko`rash,
eshkak   zshish,   o`rta   masofaga   yugurish,   regbi,   kulturizm   kabi   sport   turlaridan
foydalanishimizga   to`g`ri   kelmoqda.   Aslida   shu   sport   turlarining   ayrim
mashqlaridan to`g`ri va samarali foyda lanish maqsadga muvofiqdir.
Biz   yosh   sportchilarda   egiluvchanlikni   rivojlantirish   uchun,   odatda,   badiiy
va   sport   gimnastikasi   mashqlaridan,   akrobatikadan,   suvga   sak   rashdan,
kulturizmdan   va   boshqa   mashqlardan   foydalanimiz.   Chidamlilikni   rivojlantirish
uchun   o`rta   va   uzoq   masofalarga   yurish,   sport   yurishi,   changida   yurish,   eshkak
eshish, velosipedda yurish va shu bilan birga, ayrim mashqlarni qaytarishlar sonini
oshirish   bilan   erishish   mumkin.   300   m.   ga   3   marta   emas,   balki   4   yoki   5   marta
so`zish, 30 m. 60 m. 100 m. 200m. 400 m. ga yugurish; shu masofalarga so`zish,
velosipedda qisqa masofa ga poyga(git), sport uyinlari, shtangada "siltab kutarish"
mashqlarni bajarish tezkorlikni rivojlantirishning asosiy vositasi xisoblanadi.
Tezlik,   chaqqonlik,   egiluvchanlik,   chidamlilik,   kuch,   shu   kabi   jismoniy
sifatlar   xech   qachon   alohida   ajratib   rivojlantirilmaydi.   Madaniyatning   boshqa
turlari   -   aqliy,   axloqiy,   ruxiy,   mehnat,   va   boshqalarni   tar   biyalash   jismoniy
mashqlar   bilan   shug`ullanish   mashg`ulotlarida   osonrok   kuchadi   va   madaniyat
jarayonining   samaradorligini   oshiradi.   Har   qanday   harakat   biror-bir   konkrekt
harakat   vazifasi   deb   atala   digan   vazifani   xal   qilishga   qaratiladi.   Masalan,   iloji
boricha balandrok sakrash, tupni ilib olish, rakibni aldab utish, shtangani kutarish
va   xokazo.   Harakat   vazifasining   murakkabligi,   bir   vaqtda   va   ketma-ket
7 bajariladngan   harakatlarning   uygunligiga   bo`lgan   talablar,   harakatlar
koordinatsiyasi va boshqalar bilan belgilanadi.
Harakatlarning   koordinatsiyaviy   murakkabligi   chaqqonlikning   birinchi
ulchovidir.   Agar   harakatning   fazo,   vaqt,   kuch   xarakter»   stikala   ri   harakat
vazifasiga   mos   bo`lsa,   harakat   yetarli   darajada   aniq   bo`ladi,   hara   kat   vazifalari
harakatning   aniqligi   tushunchasini   keltirib   chiqaradi.   Harakatning   aniqligi
chaqqonlikning ikkinchi ulchovidir.
Hayotda   va   sportda   duch   kelishi   mumkin   bo`lgan   barcha   harakatlarni   ikki
guruxga ajratamiz.
1. Nisbatan stereotip harakatlar.
2. Nosteriotip harakatlar.
Engil   atletika   yulkasida,   tyokiz   joyda   yugurishlar,   uloktirish   va   sakrashlar,
gimnastika mashqlari, birinchi gurux   harakatlarnga, sport uyinlari, yakkama-yakka
olishuv,   slalom,   kross   va   shu   kabilar   ikkinchi   gu   ruxga   kiritiladi.   Stereotip
harakatlardagi   aniqlik,   kishi   bu   harakat   larni   bajarishning   qanchalik   uzoq   mashq
qilganligiga, va uni tezxnikasini   o`zlashtirganligiga bog`liq. Agar inson o`zi uchun
yangi   harakatlarni   birdaniga   bajara   boshlasa,   bu   harakatni   o`zlashtirib   olishiga
ko`ra vaqt ni turlicha sarflannshiga qarab chaqqonlikka ham baxo beriladi.
 Bu ta`rifimizdan ko`rinib turibdiki, chaqqonlik - bu baxo lash uchun yagona
ulchovga   (kriteriyga)   ega   bo`lmagan   murakkab   kompleksli   fazilatdir.   Har   bir
muayyan   xolda,   sharoitga   qarab   u   yoki   bu   kriteriyni   tanlab   oladilar.   Chakkonlik
anchagina   xususiy   fazilatdir.   Sport   uyin   larida   chaqqon   bo`lib,   gimnastikada
unchalik   chaqqonlik   ko`rsata   olmaslik   mumkin.   Chakkonlikning   hayotiy   muhim
harakat sifati tarzida namoyon bo`lishi gavdaning nisbatan kam harakatda bo`lgani
xolda, qo`llar bilan moxirona harakat qilishda kul chaqqonligini namoyon bo`lishi
(ajratuvchi,  slesarlik,  uymakorlik,  duradgorlik,  stanokda  ishlash,  kosiblik  va  bosh
8 kalarda) ko`zga tashlanadi. Har qanday harakat qanchalar yangi bo`lib tuyulmasin,
doimo koordinatsiyaviy boglanishlar asosida bajariladi.
Sxematik   tarzida   har   qanday   individ   yangidan-yangi   harakatlarning
barchasini   oldindan   o`zlashtirgan   tajribalari   zaxirasi   asosida   o`zlashti   radi   va
mustaxkamlangan,   goyat   ko`p   elementar   koordinatsnyaviy   bo`lakcha   larning
yiginini   to`zadi.   Kishida   harakatlar   koordinatsiyalarining   zaxi   rasi,   harakat
kunikmalari   zamini   qanchalik   ko`p   bo`lsa,   u   yapgi   harakatlarni   shuncha   tez
o`zlashtirib oladi. Unda chaqqonlik darajasi aytarli yuqori bo`ladi. Chakkonlikning
namoyonlik darajasi  analizatorlar faoliyatiga, jumladan, harakat  analizatorlarining
faoliyatiga bog`liqdir. Individning harakatlarni aniq taxlil etish qobiliyati qanchalik
rivojlangan   bo`lsa,   yangi   harakatlarni   tez   egallab,   ularni   qayta   o`zlashtirish,
yangilash   imkoniyatlari   shunchalik   yuqori   bo`ladi.   Sport   bilan   endigina
shug`ullana   boshlagan   kishilardi   harakat   tuygusi   (kinesteziya)   ko`rsatkich   lari
zaxirasiga   tayanib   urgatish   (o`qitish)   jarayoni   yulga   qo`yiladi.   Bosh   kacha   qilib
aytsak,   shug`ullanayotganlarda   o`z   harakatlarini   aniq   sezish   va   idrok   qilish
qobiliyatlari   qanchalik   yaxshi   bo`lsa,   yangi   harakatlarni   ular   shunchalik   tez
o`zlashtiradilar.   Chakkonlik   markaziy   nerv   sistemasi   ning   plastikligiga   ham
bog`liq va uning darajasi shu bilan aniqlanadi. 
Chakkonlik,   psixologiya   nuktai   nazaridan,   o`z   harakatlarini   va   tevarak-
atrofidagi harakatni ijro etish, sharoitni idrok etish qobiliyati qanchalik ekanligiga,
shuningdek,   shug`ullanuvchining   tashabbuskor   ligiga   bog`liq.   Bu   harakat   sifati
murakkab   harakat   reaksiya   larining   tezligi   va   aniqligini   namoyon   qilishda   juda
muhim rol uynaydi. 
2.2.   Jismoniy tarbiyada kuch qobiliyatining o’rni va ahamiyati ..
Inson   kuchi   deganda   tashqi   qarshiliklarni   mushak   kuchi   orqali   yengish
qobiliyati   tushuniladi.   Qarshiliklarni   yenguvchi   ishlarda   harakatlarga   qarshi
9 yo`naltirilgan kuchlar, yon beruvchi ishlarda esa harakat yo`nalishi bo`yicha ta’sir
etuvchi   kuchlar   qarshilik   kuchi   hisoblanadi.   Maktablardagi   o`quvchilar   uchun
jismoniy   tarbiya   dasturida   birinchi   sinflardan   boshlab   bolalarning   kuch
tayyorgarligi   ko`zda   tutilgan.   Har   bir   kishi   harakatlarni   bajarishda   muayyan
imkoniyatlarga   ega.   Masalan,   u   biror   og`irlikdagi   shtangani   ko`tara   oladi,
qandaydir bir vaqt oralig`ida 1000 m masofani yugurib o`ta oladi.  Bu imkoniyatlar
bir qator sifat va miqdor xususiyatlari jihatidan bir-biridan farq qiladigan muayyan
harakatlar   bilan   amalga   oshiriladi.   Masalan,   sprintcha   va   marafoncha   yugurish
organizmga   sifat   jihatidan   boshqa-boshqa   talablar   qo`yadi,   turli   xil   jismoniy
sifatlar   namoyon   etilishini   talab   qiladi.   Kishi   harakat   qilish   imkoniyatlarining
ba’zi-bir sifatli tomonlarini kishining jismoniy (yoki harakat)  fazilatlari deb atash
qabul qilingan. 
Odatda,   kuch,   tezkorlik ,   chidamlilik ,   chaqqonlik   va   egiluvchanlikka   asosiy
jismoniy   sifatlar   deb   qaraladi.   Kishidagi   jismoniy   fazilatlarning   rivojlanganlik
darajasi   faqat   kishi   organlarining   funksional   (fiziologik)   imkoniyatlari   bilan
emas ,   balki   psixik   omillar ,   irodaviy   fazilatlar   bilan   ham   belgilanadi.   Bu   holda
irodaviy   fazilatlar   kishining   o`z   funksional   imkoniyatlaridan   qanchalik   foydalana
olishini belgilaydi.
Jismoniy   sifatlarni   (kuch,   tezkorlik ,   chaqqonlik ,   egiluvchanlik ,   chidamlilik)
tarbiyalash   metodikasi   Kuch   qobiliyatini   tarbiyalash
Jismoniy   sifatlarni   (kuch,   tezkorlik,   chaqqonlik,   egiluvchanlik,   chidamlilik)
tarbiyalash   metodikasi   Kuch   qobiliyatini   tarbiyalash   .Kuch   qobiliyatlarining
rivojlanish   darajasini   va   namoyon   bo‘lishini   belgilovchi   omillar.   Tezlik-kuch
qobiliyatlari.   Portlash   kuchi.   Kuch   qobiliyatlarini   rivojlantirish   usuliyati.   Kuch
qobiliyatlarini rivojlantirish vositalari. Mushaklarni muvofiqlash haqida tushuncha.
Mushaklarning   o‘zaro   harakatini   belgilovchi   omillar.   Turli   mushak   guruhlarining
10 kuch qobiliyatini rivojlantirish uchun mashqlar. Kuch qobiliyatlarini rivojlantirish
usullari.   Kuch   qobiliyati   turlari   va   ularni   rivojlantirish   usullari.   JISMONIY
(HARAKAT)   SIFATLAR Tarixan   mavjud   bo‘lgan   jismoniy   tarbiya   tizimlariga
insonning   jismoniy   (harakat)   sifatlarini   tarbiyalay   olishiga   qarab   baho   berilgan.
Insonning   organizmida   turli   darajada   shakllangan   kuch,   tezkorlik,   chidamlilik ,
chaqqonlik,   tana   bo‘ginlari   harakatchanligi   va   muskullar   egiluvchanligini   jis-
moniy   sifatlar   deb   atash   qabul   qilingan.   Inson   organiz-mining   shu   sifatlarini
qanday namoyon qila olishiga   qarab individga kuchli , chaqqon, tezkor va h.k. deb
baho   berganlar.   Bu   sifatlar   o‘lchovga   ega,   uning   ko‘rsatkichlari   jismoniy
tayyorgarlik ko‘rsatkichlari  deb  ataladi  va ko‘rsatkichlar  orqali  individning ijodiy
mehnatga   va   vatan   mudofaasiga   tayyorligi   aniqlanadi.“Jismoniy   sifatlar”   va
“jismoniy   tayyorgarlik”   atamalari   maxsus   adabiyotlarda   qismlarga   bo`lib
ko`rsatilgan.   Bular   insonning   harakat   imkoniyatlariga   xos   ayrim   jihatlarni
aniqlaydi.   Jismoniy   sifatlar   dinamikasiga   tatbiqan   “rivojlanish”   va   “tarbiya”
atamalari   qo`llaniladi.   “Rivojlanish”   atamasi   sifatning   sog`lomlashtiruvchi
o`zgarishlarini   tavsiflaydi.   “Tarbiya”   esa   harakatlantiruvchi   sifat
ko`rsatkichlarining   o`sishiga   ta’sir   o`tkazishning   faolligi   va   yo`naltirilganligini
nazarda   tutadi. Kuch   va   uni   tarbiyalashning   uslub   hamda   vositalari
Inson   kuchi   deganda   tashqi   qarshiliklarni   mushak   kuchi   orqali   yengish   qobiliyati
tushuniladi.   Qarshiliklarni   yenguvchi   ishlarda   harakatlarga   qarshi   yo`naltirilgan
kuchlar,   yon   beruvchi   ishlarda   esa   harakat   yo`nalishi   bo`yicha   ta’sir   etuvchi
kuchlar   qarshilik   kuchi   hisoblanadi.   Maktablardagi   o`quvchilar   uchun   jismoniy
tarbiya dasturida birinchi sinflardan boshlab bolalarning kuch tayyorgarligi ko`zda
tutilgan.   Har   bir   kishi   harakatlarni   bajarishda   muayyan   imkoniyatlarga   ega.
Masalan, u biror og`irlikdagi shtangani ko`tara oladi, qandaydir bir vaqt oralig`ida
1000   m   masofani   yugurib   o`ta   oladi.   Bu   imkoniyatlar   bir   qator   sifat   va   miqdor
11 xususiyatlari jihatidan bir-biridan farq qiladigan muayyan harakatlar bilan amalga
oshiriladi.   2
Masalan, sprintcha va marafoncha yugurish organizmga sifat jihatidan
boshqa-boshqa talablar qo`yadi, turli xil jismoniy sifatlar namoyon etilishini talab
qiladi. Kishi harakat qilish imkoniyatlarining ba’zi-bir sifatli tomonlarini kishining
jismoniy   (yoki   harakat)   fazilatlari   deb   atash   qabul   qilingan.   Odatda,   kuch,
tezkorlik, chidamlilik, chaqqonlik va  egiluvchanlikka asosiy  jismoniy sifatlar  deb
qaraladi.   Kishidagi   jismoniy   fazilatlarning   rivojlanganlik   darajasi   faqat   kishi
organlarining   funksional   (fiziologik)   imkoniyatlari   bilan   emas ,   balki   psixik
omillar,   irodaviy   fazilatlar   bilan   ham   belgilanadi.   Bu   holda   irodaviy   fazilatlar
kishining o`z funksional imkoniyatlaridan qanchalik foydalana olishini belgilaydi.
2
  Axmedov F.Q., Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi “Ruhsora servis” нашриёти-2021
12 II.BOB.  JISMONIY TARBIYADA KUCH QOBILIYATINING O’RNI VA
AHAMIYATI .
2.1.   Kuch va tezlik aloqadorligi .
Har   qaysi   individ   tashqi   ta`sir   yoki   qarshilikni   engish   uchun   o`z   jismidagi
ma`lum   sifatni   namoyon   qiladi.   Tashqi   ta`sirga   qarshi   muskul   zo`riqishi   orqali
harakat   faoliyati - shaxsning kuchi , uning kuch qobiliyati deb atash qabul qilingan.
SHug’ullanuvChi   mashg’ulot   paytida   o`z   tanasi   tinch   turgan   holdan   sport
snaryadiga   (uloqtirishda),   o`z   tanasini   harakatlantirish   maqsadida   (gimnastika
mashqlari   va   boshqalar),   aylantirish,   siljitish,   ko`tarishga   intilsa,   ayrim   hollarda
uning teskarisi, tananing o`zi, yoki uni bilagiga tashqi kuch ta`sir etishi bilan uning
statitik   holatini   buzib   o`z   gavdasini   oldingi   (dastlabki)   holatini   ushlab   turishga
urinadi.   Bokschining   raqibi   mushtining   zarbi,   kurashchini   raqibi   tomonidan   kuch
ishlatib   uni   tanasini   ayrim   bo`laklarini   egishga   dosh   berishi   tana   holatini
o`zgartirmaslik orqali ro`y beradi. Bunda shug’ullanuvchi va uning raqibi ma`lum
darajada   qarshiliklarni,   og’irliklarni   engish   va   ko`tarishda   ma`lum   darajada   kuch
sifatini namoyon qiladi.
Ilmiy   tushuncha   tarzida   kuch   imkoniyati   boricha   o`zining   aniq   ta`rifiga   ega
bo`lishi va farqlanishi lozim:
1)harakatning   mexanik   xarakteristikasi   sifatidagi   kuch   (“tanaga   «m»
massasidagi «F» kuchining ta`siri...”);
2)   inson   jismidagi   jismoniy   sifat   tarzidagi   kuch   (masalan,   “yoshning
ulg’ayishi   bilan   kuchning   rivojlanishi;   sportChi   kuchini   sport   bilan
shug’ullanmaydiganlarga nisbatan ko`p bo`lishi...” va h.k.).
Bu   sifatning   psixofizik   mexanizmi   muskul   zo`riqishining   boshqarilishi
(regulyatsiyasi)   va   ularning   ish   tartibi   (rejimi)   bilan   aloqador.   Muskulning
taranglashishi insonning kuchini namoyon bo`lishiga olib keladi.
13 Ruhiy   ozuqa   olishi   va   harakatni   ma`lum   tizimda   bajarish   markaziy   hamda
pereferik   nerv   sistemasi ,   xususan,   nerv   markazlaridan   muskullarga   kelayotgan
signallarga   va   muskullarning   o`z   xizmati   holatiga   bog’liq.   Umuman,   muskul
tarangligi – zo`riqishi (kuch namoyon qila olishi) quyidagilarga qarab aniqlanadi;
1)   markazdan   muskullarga   kelayotgan   qo`zg’alishlarning   chastotasiga
(chastota   qancha   katta   bo`lsa,   muskul   shunchalik   zo`r   darajada   o`zining
tarangligini oshiradi) ko`ra;
2) zo`riqishga qo`shilgan harakat birligining soni bilan;
3)   muskulning   qo`zg’aluvchanligi   va   undagi   quvvatning   manbai   miqdoriga
qarab.
Muskul kuch namoyon qilishi uch xil rejimda zo`riqadi:
a)   o`zining   uzunligini   o`zgartirmay   (statik,   izometrik   rejimda).   Tananing
turliCha holatlarda (pozalar)da ushlash va h.k.lar bilan;
b) muskul uzunligini kamayishiga hisobiga, bardosh berish bilan (miometrik).
Zo`riqish   birday   –   o`zgarmay   turadi,   bunday   rejim   tsiklik   va   balastik
harakatlardagi muskul qisqarishi fazalari evaziga sodir bo`ladi;
v)   muskulni   cho`zish   vaqtida   uning   uzayishi   hisobiga   (yon
berish,   bo`sh   kelish-pliometrik)   kuch   yuzaga   keladi.   O`tirib   turish,   uloqtirish,
depsinishda muskul qisqarishi orqali shu kuch namoyon bo`ladi.
Bardosh berish bilan, yon berish, bo`shashtirish bilan kuch namoyon qilishni
dinamik   rejimdagi   kuch   deb   atash   qabul   qilingan .   SHunday   qilib   bunday
sharoitlarda   maksimal   kuchni   ko`lami   turlicha   qayd   qilingan   kuch   namoyon
qilishning   asosiy   xillari   kuch   qobiliyatining   klassifikatsiyasi   sifatida   qabul
qilingan.
Kuch   qobiliyatlarining   turlari   muskul   zo`riqishi   tartibining
kombinatsiyalashtira   olish   xarakteriga   qarab   farqlanadi.   Statik   rejimda   va
14 sekinlashtirilgan   harakatlarda   namoyon   bo`ladigan   shaxsiy-kuch   qobiliyatlari   va
tezlik-kuchi   hisobiga   sodir   bo`ladigan   kuch   (dinamik   kuch),   tez   bajariladigan
harakatlarda   qo`llaniladi.   Boshqachasiga   buni   shiddat   (portlash)   kuchi   debham
ataladi.   Bunga   qisqa   vaqt   ichida   eng   ko`p   darajada   kuch   namoyon   qila   olish
qobiliyati deb qaraladi. Portlash kuchi sakrashlarda depsinish orqali sakrovchanlik
tarzida namoyon bo`ladi.
Muskulning   o`ta   zo`riqishini   optimal   yo`nalishi.   Muskul   kuchi   belgilangan
faoliyatning   yo`nalishiga   iloji   boricha   yaqinlashtirilishi,   moslashtirilishi   lozim.
Masalan, nayza uloqtirishda zo`r berib tanaga tezlik berishimiz mumkin, lekin bu
tezlik   nayzani   uloqtirishdagi   zarbga   moslanmasa,   sarflangan   kuch   samarasiz
bo`ladi,   nayza   mo`ljallangan   traektoriyada   uchmasligi   mumkin.   Past   start   olishda
tananing   og’ishi   54   va   72   gradusli   burchak   hosil   qilgandan   so`ng   startdan
chiqishning   samarasi   turlicha   bo`ladi.   Hisoblashlar   ko`rsatmoqdaki,   ikkala
oyoqdan   180   kg   kuch   bilan   depsinish   72   gradusdan   start   olganda,   kuchning
gorizontal yo`nalishi samaradorligi 55,62 dan oshmas ekan. Agar start 54 gradusda
bajarilsa,   depsinish   kuchi   samaradorli   105,80   kg   bo`lishi   mumkin.   Harakat
tezligini   oshirish,   gavdaga   tezlanish   berish   uchun   unga   anchagina   kuch   ta`sir
etilishi lozim. U qanchalik kuchli bo`lsa, tanani fazoda tezlanishi shunchalik qisqa
vaqt   ichida   tez   vujudga   keladi.   Lekin   tezlik   birdaniga   oshmaydi.   Buning   uchun
kuch   anchagina   vaqt   ichida   ta`sir   etib   turishi   zarur.   Maksimal   tezlik   olish   uchun
esa   uzoqroq   masofa   lozim   va   katta   kuch   bilan   ta`sir   etish   foydalidir.   Oyoqning
to`pga   tegadigan   ustki   qismini   qanchalik   orqaga   cho`zib   to`p   oralig’idagi   masofa
uzaytirilib oyoq kaftining to`pga   tegish tezligi oshirilsa , to`pning zarbi kuchayadi.
Yo`lning chegaralanishi tezlikni kuchayishini susaytiradi.
15 Kuchning   ta`sir   etish   vaqti   qanchalik   oz   bo`lsa,   harakat   tezligi   shunCha
yuqori   bo`ladi.   Gavda   qiya   chiziq   bo`ylab   tezlik   oladigan   bo`lsa   shunCha   ko`p
ta`sir kuchi kerak bo`ladi.
To`g’ri   chiziq   bo`ylab   harakat   tezligi   uchun   qiya   chiziq   bo`ylab   harakat
tezligiga nisbatan ta`sir kuchi oz talab qilinadi.
Kuch   oshirilishining   uzluksizligi   va   birin   ketinligi .   Bu   qoida   N`yutonning
ikkita   (inertsiya   va   tezlanish)   qonunidan   kelib   chiqadi.   eng   katta   kuch   harakatni
boshlash uchun, tihch (turg’un) inertsiyani engish uchun kerak bo`ladi.
Masalan,   shtangani   ko`krakka   olishga   harakat   boshlash   uchun   oyoqning   va
elkaning   orqa   muskullaridan,   ularning   kuchidan   foydalaniladi.   Chunki   uni
to`xtatish  yoki  tihch  turgan jism  enertsiyasini  ozgina  bo`lsada,  o`zgartirish uchun
yana   qo`shimcha   zo`riqish   talab   qilinadi.   Aslida   bu   zo`riqishdan   mashq   tezligini
yanada oshirishda samarali foydalansa bo`lar ekan. 3
Mabodo   yadro   turtishning   qaysidir   joyida   harakatning   ozgina
sekinlashtirilishi   yoki   ushlanishiga   yo`l   qo`yilsa,   oldingi   harakatning   foydali
effektidan mahrum bo`lib qolish mumkin.
Harakatlarning   uzluksizligi   va   davomiyligi   texnik   tayyorgarligi   yuqori
bo`lgan   sportchilarda,   ayniqsa   uloqtirish,   sakrash,   suzishning   barcha   turlarida
yaqqol ko`zga tashlanadi va harakat samarasiga ta`sir qiladi.
Insonning   kuch   namoyon   qila   olishdagi   asosiy   faktor   –   muskul   zo`riqishi,
lekin   uning   tanasining   massasi   (vazni)   ham   ma`lum   darajada   rol’   o`ynaydi.
SHunga ko`ra, absolyut va nisbiy kuch deb ham farqlanadi. Birinchisida insonning
tanasi   vaznini   hisobiga   olmay,   qandaydir   bir   harakatda   kuch   namoyon   qila   olishi
3
  P.f.n.dost.   Z.B.Boltayev,   o qit.K.M.Umarov   ,,Sport   o yinlari   va   uni   o qitish   metodikasi”   (Valeybol)   fanidanʻ ʻ ʻ
o quv-uslubiy majmua. -Samarqand SamDU nashri,2018.-321 bet.	
ʻ
16 tushunilsa ,   ikkinchisida,   uning   tana   vaznining   har   bir   kilogrammiga   to`g’ri
keladigan qilib namoyon qilinadigan kuchning me`yori tushuniladi.
Kuchni   o`lchash .   Absolyut   kuch   inson   dinamometriyasi   ko`rsatkichlari   va
boshqalarga   asoslanib,   ko`tara   oladigan   yuk   kuchini   namoyon   qila   oladigan
chegara   tushuniladi.   Nisbiysi   esa   absolyut   kuchning   shaxsiy   vazniga   (tana
og’irligiga)   nisbati   bilan   o`lchanadi.   Vazni   turli   xil,   lekin   bir   xil   darajada
shug’ullanganlikka   ega   bo`lganlarda   absolyut   kuch   tana   vaznining   oshishi   orqali
ortadi,   nisbiy   kuch   kamayadi.   Buni   shunday   tushunish   lozimki,   tana   vaznini
qo`shilishi bilan uning og’irligi muskul kuchiga nisbatan ortib ketadi.
Qator sport turlarida (masalan, uloqtirishda) yutuq absolyut kuch hisobigagina
qo`lga   kiritiladi.   Qaysiki   tana   vazni   chegaralanadigan,   vazn   hisobiga   olinadigan
turlarda yoki tananing ko`p marotalab o`rni almashtirilib turiladigan sport turlarida
(masalan,   gimnastikada)   yutuq   nisbiy   kuch   bilan   qo`lga   kiritiladi.   Kuchning
namoyon bo`lishi harakatning biomexanik sharoitiga to`g’ridan-to`g’ri bog’langan:
elka   suyagining   va   boshqa   gavda   richagining   uzunligi ,   muskullarning   fiziologik-
yo`g’on   yoki   ingichgaligi,   cho`ziluvchanligi,   chayir   yoki   mo`rtligi   va   h.k.   larida
e`tiborga olinadi.
Kuchni   rivojlantirish   metodlari.   Muskul   kuchining   ortishi,   asosan   uni
rivojlantirish metodlariga bog’liqdir.
Maksimal   zo`riqish   metodi,   ya`ni   me`yordagi   yoki   me`yorga   yaqin
og’irliklarni ko`tarish (o`z vaznining 90-95%), nerv muskul apparatining maksimal
safarbarligi va muskul kuchining ko`p bo`lmasada ortishini ta`minlaydi. Ammo bu
yuqori darajadagi nervpsixik zo`riqishi bilan bog’liq, ayniqsa, o`quvchilar kuchini
rivojlantirishda noqulaylik tug’diradi. 
Oz mikdordagi qaytarishlar modda almashinuvi va boshqa plastik jarayonlarni
yo`lga qo`yolmaydi, natijada muskul massasi ortmaydi. Bu metod mashq texnikasi
17 ustida   ishlash   uchun   qiyinchilik   tug’diradi,   chunki   me`yoridan   ortiq   nerv-muskul
tarangiligi   nerv   markazidagi   qo`zg’alishni   generalizatsiyalashishiga   va   ishga
ortiqcha muskul guruhlarining qo`shilib ketishiga olib keladi. 
Va nihoyat, shuni hisobga olish kerakki, xatto etarli darajadagi tayyorgarlikka
ega bo`lgan sportchilarning nerv sistemasi yaxshi rivojlanmagan bo`lsa, me`yoriga
yaqin   bo`lgan   nagruzkalardan   foydalanish   metodi   muskul   kuchining   ortishida
me`yor   bo`lmagan   nagruzkalar   bilan   mashq   qilish   metodi   bergan   foydani   ham
bermaydi.
Me`yorga   yaqin   bo`lmagan   (oz   zo`riqish   talab   qilinadigan)   nagruzka   bilan
mashq   qilish   metodida   katta   hajmda   ish   bajarish   mumkin.   Bu   modda
almashinuvida   ma`lum   o`zgarishlarga   sabab   bo`ladi   va   o`z   navbatida,   muskul
massasining ortishiga olib keladi. Kuchli zo`riqishsiz yuklama bilan bajariladigan
mashqlar harakat texnikasini aniq nazorat qilish imkonini beradi, ayniqsa, bu yangi
o`rganuvchi shug’ullanuvchilar uchun qulay. 
O`rtacha   nagruzka   trenirovka   jarayonining   boshlang’ich   etaplarida   katta
bo`lmagan   yuqori   tiklanishni   va   quvvat   manbalarini   qo`zgatadi,   qaysiki,   ular
hisobiga   sifatning   bir   oz   o`sganligi   ko`zga   tashlanadi.   Ayniqsa,   yangi
o`rganuvchilarning   shikastlanishlari   oldi   olinadi.   Shuning   uchun   me`yorga   yaqin
va   o`rtacha   nagruzka   bilan   kuch   talab   qiladigan   mashqlarni   bajarish   kuchni
rivojlantirishning asosiy metodi hisoblanadi.
Jismoniy   tayyorgarlikning   ortishi   bilan   ko`proq,   me`yordagi   va   me`yorga
yaqin og’irliklardan foydalaniladi.
Me`yorga   etmagan   zo`riqishni   qo`llash   o`z   kamchiliklarga   ega.   energiya
sarflashda   me`yordan   ortiq   –   muskul   butunlay   bajara   olmay   qoladigan   darajada
ishlash samara bermaydi. Kuchni rivojlantirish nuqtai nazaridan aytarli ahamiyatga
ega   bo`ladigani   asosan   oxirgi   o`rinishlar   bo`lib,   toliqish   hisobiga   o`ta
18 zo`riqish   susayadi , ishga ko`proq harakat birligi qo`shila  boradi va ko`tarilayotgan
og’irlik   me`yoriga   yaqin   bo`la   boshlaydi.   Lekin   bu   urinishlar   yarim   sharlar
po`stlog’i   funktsiyasining   susayganligi   fonida   (holatida)   bajariladi.   Bundan
tashqari,   takrorlash   sonini   ko`p   marotabaliligi   shug’ullanuvchilarda   befarqlilikni
uyg’otadi   yoki   faoliyatga   munosabati   salbiylashadi,   albatta,   ular   mashq
samarasining pasayishiga olib keladi.
Sportchilarning   yoshiga   xos   xususiyatlar   o`zgarishi   bilan   bog’liq   kuch
mashqlaridan   mashg’ulotlarda,   ayniqsa,   darslarda   foydalanish   imkoniyati
Chegarillangan.   Kichik   va   o`rta   maktab   yoshida   shaxsiy   kuchini   rivojlantirishni
o`ta oshirib yubormaslik lozim. 
Mashqlar   tezlik   kuchini   rivojlantirishga   yo`naltirilsa   mashqdagi   statik
komponentlar   chegaralanishini   ahamiyati   muhimdir.   Lekin   uni   butunlay   chiqarib
tashlab   bo`lmaydi,   chunki   statik   holatlarni   qo`llash,   ayniqsa,   qomatning
tarbiyalashning   etakchi   vositalari   hisoblanadi   va   uni   qo`llash   samaralidir.   Yosh
o`tishi bilan bu mashqlar kengrok qo`llaniladi.
  Lekin  albatta   nafas   olishning   nazorati   kuchaytirilishi   kerak.   Chunki   nafasni
zo`riqish   paytida   uzoqroq   ushlash,   ayniqsa,   qizlarda   salbiy   ta`sirga   olib   kelishi,
hatto ularning xushdan ketib qolishlaridek holatlar sodir qilishi mumkin.
Maktabda kuch tayyorgarligini olib borishdagi asosiy vazifa tananing orqa va
qorin   tomonini   yirik   muskulalari   guruhini   rivojlantirishga   yo`naltirilishi,   chunki
qomatning   shakllanishi   shu   muskullarga   bog’liq.   Rivojlanmaydigan   muskul
guruhlari   –   tananing   qiyshiq   muskullari,   harakat   tayanch   apparati   muskullari,
sonning   orqa   tomoni   muskullari   va   hokazolarni   rivojlantirish.   «Alpomish»   va
«Barchinoy» testi talab normalari tarkibiga kiritilganligi bejiz emas.
Kuchni   rivojlantirishning   tipik   vositalari:   7-9   yoshda   jismlar   bilan
umumiy   rivojlantiruvchi mashqlar , qiyshiq o`rnatilgan gimnastika skameykalariga
19 tirmashib chiqish, gimnastika devoridagi mashqlar, sakrashlar, uloqtirishlardir; 10-
11 yoshdagilar uchun – katta muskul tarangligi talab qilinadigan jismlarni ko`tarish
bilan umumiy rivojlantiruvchi mashqlar (to`ldirma to`plar, gimnastika tayoqlari va
h.k.)da,   uch   usul   bilan   vertikal   kanatga   tirmashib,   engil   jismlarni   uloqtirish   va
boshqalar;   14-15   yoshda   -   to`ldirma   to`plar,   katta   og’irlikka   ega
bo`lmagan   gantellar ,   kanat   (arg’amchi)   tortishdek   kuch   talab   qiladigan   mashqlar,
tortilishlar,   qo`lda   tik   turish   va   boshqalar.   To`g’ri   o`smirlarda   og’irlashtirish
maksimal   vaznga   nisbatan   60-70%ni   tashkillashi   lozim,   bundan   tashqari,
mashqlarni   muskul   to`la   bajara   olmay   qolgungacha   bajarish   bu   yoshdagilarda
qat`iyan ta`qiqlanadi.
Qizlardan   13-14   yoshdan   boshlab   talab   qilinadigan   yuklama   bolalar   uchun
talab   qilinadigan   yuklamaga   nisbatan   o`z   tanasinig   maksimal   vazni   atrofida
bo`lishi,   ko`proq   lokal   holda   muskul   guruhlariga   kuch   mashqlari,   tashqi
og’irlashtiruvchi sifatida gimnastika predmetlari yoki og’ir bo`lmagan jihozlardan
foydalanish tavsiya etiladi.
Kuchni   rivojlantirishda   muskul   zo`riqishi   ko`lami   (tirik   organizm   sodir
qiladigan)   ikki   faktorga   bog’liq:   a)   orqa   miyaning   oldingi   shohchalari
motoneyronlaridan muskulga boradigan impulpslar; b) shartli ravishda – muskulni
o`zining   reaktivligi ,   ya`ni   ma`lum   qo`zg’olishlarda   javob   berish   kuchi.   Muskulni
reaktivligi   uni   fiziologik   ko`ndalangi,   tolasi   yo`g’onligi,   uni   qo`zg’ala   olishi
darajasi   va   boshqa   to`zilishidagi   bir   qancha   xususiyatlariga,   markaziy   nerv
sistemasiga, trofik adrenalinsimpatik tizimi orqali amalga oshiriladigan ta`siriga va
shu   daqiqadagi   muskul   uzunligi   va   boshqa   holatlar,   faktorlarga   ham   bog’liq.
Muskul   zo`riqishi   darajasini   zudlik   bilan   o`zgartirishda   unga   keladigan   effektli
impulpslar xarakteri yetakchi mexanizmlardan biri hisoblanadi.
20 Yuk  (og’irlik)   ko`tarish   bilan   mashqlanish   o`zining  universalligi   bilan  qulay
bo`lib,   ular   yordamida   faqat   eng   kichik   muskullar   guruhigagina   emas,   xatto   eng
yirik muskullar guruhiga ham ta`sir etish mumkin.  Ularni dozalash oson. Lekin bir
qator salbiy xususiyatlari ham mavjud. Og’irlik bilan ishlash mashqlarida dastlabki
holat muhim rol’ o`ynaydi. 
U albatta yukni statik holda ushlashni talab qiladi. Agarda yukni massasi og’ir
bo`lsa   dastlabki   holatda   turish   qiyinlashadi.   Bu   o`z   navbatida   harakatni   hal
qiluvchi   fazasida   diqqatni   kontsentratsiyalashda   qiyinchilikni   yuzaga   keltiradi.
Bundan tashqari  ahamiyatli massaga  ega bo`lgan snaryadga birdaniga katta tezlik
berish   qiyin,   xohlaysizmi   yo`qmi   harakatning   birinchi   qismi   (boshlanishi)   sekin
bajariladi.   Harakat   ritmi   majburiy   astalik   bilan   ortib   boruvchi   bo`ladi.   Bu   o`z
navbatida   lozim   bo`lgan   muskullar   guruhiga   zo`riqish   berishda   qiyinchiliklarga
sabab bo`ladi.
Egilib   yana   asli   holatga   qaytadigan   jihozlardagi   qarshiliklarni   engish   bilan
mashqlanish uchun harkatni oxiriga borib zo`riqishni ortirilishi xarakterlidir.
O`z   tanasi   og’irligini   engish   bilan   bajariladigan   mashqlar   odatda   gavdaning
tayanCh apparatlari yordamida bajariladi. 
Bunda tananing muskul  apparati kuch namoyon qilishda yutqazadi, ya`ni bir
oz   tayanish   (proksimal)dan   yuqori   bo`lmagan   kuch   sarflaydi   xolos.   Oqibatda
qandaydir harakatda tananing shaxsiy vazni yoki uning og’irligiga teng qarshilikni
engish kerak bo`lsa bu kuch namoyon qilish nuqtai nazaridan ancha engil keChadi.
Masalan,   devorga   suyanib   kaftga   tayanib   qo`lda   turishda   qo`llar   tirsakda   bukib
to`g’rilanganda   o`z   vazni   uchun   sarflangan   kuch   shu   vazndagi   shtangani
ko`tarishdan engilroq tuyuladi.
2.2.Kuchni rivojlantirish metodlari.
21 Kuchni rivojlantirishning   tipik vositalari : 7-9 yoshda jismlar bilan umumiy
rivojlantiruvchi   mashqlar,   qiyshiq   o’rnatilgan   gimnastika   skameykalariga
tirmashib chiqish, gim-nastika devoridagi mashqlar, sakrashlar, uloqtirishlardir; 
10-11   yoshdagilar uchun        –   katta muskul tarangligini talab qiladigan jismlarni
ko’tarish   bilan   umumiy   rivojlantiruvchi   mashqlar   (to’ldirma   to’plar,   gimnastika
tayoqlari   va   h.k.)da,   uch   usul   bilan   vertikal   kanatga   tirmashib   chiqish,   yengil
jismlarni uloqtirish va boshqalardan; 
14-15   yoshda   -   to’ldirma   to’plar,   katta   og’irlikka   ega   bo’lmagan   gantellar,
kanat (arg’amchi) tortishdek kuch talab qila-digan mashqlar, tortilishlar, qo’lda tik
turish   va   boshqalar   xisoblanadi.   To’g’ri,   o’smirlarda   og’irlashtirish   maksimal
vaznga nisbatan 60-70%ni   tashkillashi lozim , bundan tashqari, mashqlarni muskul
to’la bajara olmay qolgungacha bajarish bu yoshdagilarda qatoiyan taoqiqlanadi.
Qizlarda 13-14 yoshda boshlab tavsiya qilinadigan umumiy nagruzka bolalar
uchun talab qilinadigan nagruzkaga nisbatan o’z tanasinig maksimal vazni atrofida
bo’lishi,   asosan   lokal   holda   muskul   guruhlariga   kuch   mashqlari,   tashqi
og’irlashtiruvchi sifatida gimnastika predmetlari yoki og’ir bo’lmagan jihozlardan
foydalanish tavsiya etiladi.
Kuchni   rivojlantirishda   muskul   zo’riqishi   ko’lami   (tirik   organizm   sodir
qiladigan) ikki faktorga bog’liq:
  a)   orqa   miyaning   oldingi   shohchalari   motoneyronlaridan   muskulga   bora-
digan impulpslar; 
b)   shartli   ravishda   –   muskulni   o’zining   reak-tivligi,   yaoni   maolum
qo’zg’olishlar javob berish kuchi. Muskulni reaktivligi uni fiziologik ko’ndalangi,
tolasi yo’g’onligi, uni qo’zg’ala olishi darajasi va boshqa to’zilishidagi   bir qancha
xususiyatlariga ,   markaziy   asab   tizimiga,   trofik   adrenalin-simpatik   tizimi   orqali
amalga   oshiriladigan   taosiriga   va   shu   daqiqadagi   muskul   uzunligi   va   boshqa
22 holatlar,   xamda   faktorlarga   ham   bog’liq.   Muskul   zo’riqishi   darajasini   keskin
o’zgartirishda   unga   keladigan   effektli   impulpslar   xarakteri   yetakchi
mexanizmlardan biri hisoblanadi.
Maksimal   zo’riqish   metodi ,   yaoni   meoyordagi   yoki   meoyorga   yaqin
og’irliklarni ko’tarish (o’z vaznining 90-95%), nerv muskul apparatining maksimal
safarbarligi va muskul kuchining ko’p bo’lmasada ortishini taominlaydi. Ammo bu
yuqori darajadagi nerv-psixik zo’riqishi bilan bog’liq, ayniqsa, o’quvchilar kuchi-
ni   rivojlantirishda   noqulaylik   tug’diradi.   Oz   mikdordagi   qaytarishlar   modda
almashinuvi   va   boshqa   plastik   jarayonlarni   yo’lga   qo’yolmaydi,   natijada   muskul
massasi   ortmaydi.   Bu   metod   mashq   texnikasi   ustida   ishlash   uchun   qiyinchilik
tug’diradi,   chunki   meoyoridan   ortiq   nerv-muskul   tarangiligi   nerv   markazi-dagi
qo’zg’alishni   generalizatsiyalashishiga   va   ishga   ortiqcha   muskul   guruhlarining
qo’shilib   ketishiga   olib   keladi.   Va   nihoyat,   shuni   hisobga   olish   kerakki,   xatto
yetarli darajadagi tayyorgarlikka ega bo’lgan sportchilarning nerv sistemasi yaxshi
rivojlanmagan bo’lsa, meoyoriga yaqin bo’lgan nagruzkalardan foydalanish metodi
muskul   kuchining   ortishida   meoyor   bo’lmagan   nagruzkalar   bilan   mashq   qilish
metodi   bergan   foydani   ham   bermaydi.
Meoyorga yaqin bo’lmagan   ( oz zo’riqish talab qilinadigan) nagruzka bilan mashq
qilish   metodida   katta   hajmda   ish   bajarish   mumkin.   Bu   modda   almashinuvida
maolum   o’zgarishlarga   sabab   bo’ladi   va   o’z   navbatida ,   muskul   massasining
ortishiga   olib   keladi.   Kuchli   zo’riqishsiz   yuklama   bilan   bajariladigan   mashqlar
harakat   texnikasini   aniq   nazorat   qilish   imkonini   beradi,   ayniqsa,   bu   yangi
o’rganuvchi   shug’ullanuvchilar   uchun   qulay.   O’rtacha   nagruzka   trenirovka
jarayonining boshlang’ich etaplarida katta bo’lmagan yuqori tiklanishni va quvvat
manbalarini   qo’zgotadi,   qaysiki,   ular   hisobiga   sifatning   bir   oz   o’sganligi   ko’zga
23 tashlanadi.   Ayniqsa,   yangi   o’rganuvchilarning   shikastlanishlari   oldi   olinadi.
Shuning   uchun   meoyorga   yaqin   va   o’rtacha   nagruzka   bilan   kuch   talab   qiladigan
mashqlarni bajarish kuchni rivojlantirishning asosiy metodi   hisoblanadi.
Jismoniy   tayyorgarlikning   ortishi   bilan   ko’proq,   meoyordagi   va   meoyorga
yaqin og’irliklardan foydalaniladi.
Meyorga   yetmagan   zo’riqishni   qo’llash   o’z   kamchiliklarga   ega.   Energiya
sarflashda   meoyordan   ortiq   –   muskul   butunlay   bajara   olmay   qoladigan   darajada
mashqni takrorlash samara bermaydi. Kuchni rivojlantirish nuqtai nazaridan aytarli
ahamiyatga ega bo’ladi-gani asosan oxirgi o’rinishlar bo’lib, toliqish hisobiga o’ta
zo’riqish   susayadi ,   ishga   ko’proq   harakat   birligi   (soni)   qo’shila   boradi   va
ko’tarilayotgan   og’irlik   meoyoriga   yaqin   bo’la   boshlaydi.   Lekin   bu   urinishlar
yarim  sharlar  po’stlog’i   funktsiyasining  susaygan-ligi   fonida  (holatida)   bajariladi.
Bundan   tashqari,   takror-lash   sonini   ko’p   marotabaliligi   shug’ullanuvchilarda
befarqli-likni   uyg’otadi   yoki   faoliyatga   munosabati   salbiylashadi,   albatta,   ular
mashq samarasining pasayishiga olib keladi.
Demak,   mashqni   takrorlashda   yarim   sharlar   po’stlog’i   funktsiyasining
faolligi, uni susaygan xolatida shakillanishdan afzal.
O’quvchilarning   yoshiga   xos   xususiyatlar   o’zgarishi   bilan   bog’liq   kuch
mashqlaridan   mashg’ulotlarda,   ayniqsa,   darslarda   foydalanish   imkoniyati
chegarillangan.   Kichik   va   o’rta   maktab   yoshida   shaxsiy   kuchini   rivojlantirishni
o’ta oshirib yubormas-lik lozim.
Mashqlar   tezlik   kuchini   rivojlantirishga   yo’nal-tirilsa   mashqdagi   statik
komponentlar  chegaralanishini  aha-miyati muhimdir. Lekin uni  butunlay chiqarib
tashlab   bo’lmaydi,   chunki   statik   holatlarni   qo’llash,   ayniqsa,   qomatning   tarbiya-
lashning yetakchi vositalari hisoblanadi va uni qo’llash Samara-lidir. Yosh o’tishi
bilan   bu   mashqlar   kengrok   qo’llaniladi.   Lekin   albatta   nafas   olishning   nazorati
24 kuchaytirilishi  kerak. CHunki  nafasni  zo’riqish paytida uzoqroq ushlash,  ayniqsa,
qizlarda   salbiy   taosirga   olib   kelishi ,   hatto   ularning   xushdan   ketib   qolishlaridek
holatlar sodir qilishi mumkin. 4
Xulosa
Kurs     ishimizda   jismoniy   tarbiya   o‘qituvchilari   va   sport   murabbiylarining
kasbiy faoliyati shakllari va turlari tahlil etildi. Jismoniy tarbiya mutaxassislari oliy
va   o‘rta   maxsus   ta’lim   muassasalarida   tayyorlanadilar.   Ularning   ta’lim   tarbiya
jarayoni   nazariy   bilimlar   va   amaliy   malaka   va   ko‘nikmalar   egallash   shakllaridan
iborat bo‘ladi.
Nazariy   bilimlar   ma’ruza,   seminar   va   tajriba   mashg‘ulotlari   davomida   berib
boriladi   va   o‘zlashtiriladi.   Amaliy   mashg‘ulotlarda   sport   turlari   va   jismoniy
harakatlarning   texnik   va   taktik   shakllari   o‘rganiladi   xamda   jismoniy   fazilatlar
takomillashtirilib boriladi.
Shuningdek   sport   turlari   bo‘yicha   mutaxassislik   mashg‘ulotlarida   texnik   va
taktik xamda  jismoniy  tayyorgarlikdan  ega bo‘lgan  sport  tayyorgarligi   malaka  va
ko‘nikmalari shakllantiriladi. To‘liq mutaxassislikka  ega bo‘lgan jismoniy tarbiya
o‘qituvchilari   va   sport   murabbiylari   faoliyati   ta’lim   muassasalari   xamda   yashash
joylarida   jismoniy   tarbiya,   sport   va   sog‘lomlashtirish   tadbirlari   tashkil   etish   va
boshqarishdan iborat bo‘ladi.
Ta’lim   muassasalarida   jismoniy   tarbiya   tadbirlari   ertalabki   badan   tarbiya,
jismoniy   tarbiya   darslari,   dars   davomidagi   fikult   daqiqalar,   katta   tanaffusdagi
harakatli   o‘yinlar,   sport   to‘garaklaridagi   mashg‘ulotlar,   sport   musobaqalari   va
bayramlar, kun tartibidagi sayrlar va sayyohlik yurishlaridan iborat bo‘ladi. Bolalar
4
  P.f.n.dost.   Z.B.Boltayev,   o qit.K.M.Umarov   ,,Sport   o yinlari   va   uni   o qitish   metodikasi”   (Valeybol)   fanidanʻ ʻ ʻ
o quv-uslubiy majmua. -Samarqand SamDU nashri,2018.-321 bet.	
ʻ
25 bilan   yashash   joylarida   tashkil   etiladigan   jismoniy   tarbiya   tadbirlari   harakatli
o‘yinlar,   sport   mashg‘ulotlari,   musobaqalar,   bellashuvlar   va   bayramlar   shaklida
tashkil etiladi.
Jismoniy   tarbiya   mutaxassislari   bolalar   va   aholi   bilan   jismoniy   tarbiya   sport
va   sog‘lomlashtirish   tadbirlarini   nazariy   mashg‘ulotlar,   amaliy   mashg‘ulotlar
shakllarida tashkil etadilar. Nazariy bilimlar jismoniy mashqlar va sport turlarining
maqsadi va vazifasi, shakllari xamda ularning organizmga ta’siri kabi masalalarni
o‘rgatadi.   Amaliy   mashg‘ulotlarda   jismoniy   harakatlar   malaka   va   ko‘nikmalari
shakllantiriladi. Sport turlari harakatlarining texnika va taktikasi egallanadi xamda
jismoniy fazilatlar rivojlantiriladi. Amaliy mashg‘ulotlarda
shug‘ullanuvchilar   harakatlarni   amalda   bajarib   malaka   va   ko‘nikma   xosil   qiladi.
Buning   uchun   jismoniy   tarbiya   mutaxassislari   mashqlarni   amalda   bajarib
ko‘rsatadilar.   Bu   murabbiylarni   amaliy   tayyorgarliklari   yuqori   bo‘lishligini   talab
etadi.
Jismoniy tarbiya mutaxassislarining barcha faoliyat turlari bolalarni va aholini
sog‘lomlashtirish   va   jismoniy   rivojlantirish   vazifalarini   hal   etishga   qaratilgan
bo‘ladi.   Jismoniy   tarbiya   va   sport   mutaxassislarining   kasbiy   tayyorgarliklarini
takomillashtirish   hamda   ta’lim   va   tarbiya   jarayonlarini   samarali   tashkil   etilishi
bo‘yicha   mutaxassislarni   qayta   tayyorlash   kasbiy   tajribalarini   ortirib   borish   keng
tashkil etilgan.
Kasb   hunar   kollejlari   jismoniy   tarbiya   mutaxasssilarining   kasbiy
tayyorgarliklarini takomillashtirish maqsadida har uch yilda kasbiy malaka oshirish
va   qayta   tayyorlash   tashkil   etiladi.   Kasbiy   malakalarni   oshirishda   va   qayta
tayyorlash   jarayonlarida   tinlovchilarga   jismoniy   tarbiya   va   sport   sohasining   etuk
mutaxassislari nazariy va amaliy mashg‘ulotlar olib boradilar. Mashg‘ulotlar yangi
pedagogik   texnologiyalar   asosida   tashkil   etilib   tinglovchilarning   jismoniy   tarbiya
26 va   sport   sohasidagi   bilimlari   bilan   birga   iqtisodiy   va   xaquqiy   bilimlari,   horijiy
tillarni   o‘rganish   darajalari   hamda   ta’lim   va   tarbiya   jarayonlarida   kompyuter
texnologiyalaridan samarali foydalanish malakalari ortirib boriladi
27  
FOYDALANILGAN  ADABIYOTLAR RO’YXATI .
1. Jismoniy tarbiya va sport to g risida”gi qonunʼ ʼ i  2015 yil 
2. Sh.   Mirziyoyev   Jismoniy   tarbiya   va   ommaviy   sportni   yanada   rivojlantirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida  Toshkent sh-2017
3. Sh. Mirziyoyev   Aholining jismoniy tayyorgarlik darajasini baholash tizimini
joriy etishning tashkiliy chora-tadbirlari to‘g‘risida  Toshkent sh-2021
4. Sh.M.Mirziyoyev     Sport-ta’lim   muassasalari   faoliyatini   2025-
yilgacha rivojlantirish dasturi to‘g‘risida  Toshkent sh., 2021-yil
5. 2022   —   2026-yillarga   mo‘ljallangan   yangi   o‘zbekistonning   taraqqiyot
strategiyasi to‘g‘risida  Toshkent sh., 2022-yil  
6. Axmedov   F.Q.   – “ Jismoniy   tarbiya   va   sport   nazaryasi”   /darslik/Jizzax
“Ruhsora servis nashriyoti”, 2021, 332 bet
7. Axmedov   F.Q.   Jismoniy   tarbiya   nazariyasi   va   metodikasi   fanidan   101-
savolga 101 javob  Jizzax - 2019 yil. 16 b.
8. Axmedov   F.Q.,   Jismoniy   tarbiya   va   sport   nazariyasi   “Ruhsora   servis”
нашриёти-2021
9. Boshlang ich   sinflar   jismoniy   tarbiya   nazaryasi   va   metodikasi.Axmedov	
ʻ
F.Q,   Atamurodov   Sh.O .-O zbekiston   Respublikasi   OIiy   va   o rta   maxsus   ta’lim	
ʻ ʻ ʻ
vazirligi-T:<<>>,2019.145 bet
10. L.A.Djalilova.   jismoniy   Tarbiya   va   olimpia   harakati   tarixi.   –T:.   “Voris-
nashryoti”, 2017, 432 bet.
11. P.f.n.dost. Z.B.Boltayev, o qit.K.M.Umarov ,,Sport o yinlari va uni o qitish	
ʻ ʻ ʻ
metodikasi”   (Valeybol)   fanidan   o quv-uslubiy   majmua.   -Samarqand   SamDU	
ʻ
nashri,2018.-321 bet.
28 12. Sport mashg’ulotlarining nazariy asoslari o’quv qo’llanma Salomov R.C. 
Toshkent 2015
29

Jismoniy tarbiyada kuch qobiliyatining o’rni va ahamiyati.

MUNDARIJA

KIRISH…………………………………………………….………..……………..3

I.BOB. JISMONIY TARBIYADA KUCH QOBILIYATINING O’RNI……...5

1.1.Jismoniy harakat sifatlari……….. …………………………….…………….5

1.2. Kuch va uni tarbiyalashning uslub hamda vositalari ………..……….. 10

II.BOB. JISMONIY TARBIYADA KUCH QOBILIYATINING O’RNI VA AHAMIYATI.…………………………………………………………………....14

         2.1. Kuch va tezlik aloqadorligi.………………………………………..…..14

2.2. Kuchni rivojlantirish metodlari ……………………………….………19

XULOSA………………………………………...……………………………….22

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………..………………………23


 

KIRISH

Kurs ishining  maqsadi – bo‘lajak kadrlarga jahon halqlarining jismoniy tarbiya va sport tarixi hamda shu sohada erishilgan natijalar to‘g‘risida ma`lumot berish, mamlakatimizda jismoniy tarbiyaning rivojlanishi va uning taraqqiy etish hamda sportni boshqarish yo‘llari haqida bilim berish, ommaviy jismoniy tarbiya harakatida ijtimoiy va davlat idoralari o‘rnini anglatish. 

O‘z-o‘zini boshqaruv muassasalari va davlat idoralarini boshqaruv hujjatlar bilan ishlashga o‘rgatish, jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi bo‘yicha atroflicha va chuqur kasbiy bilimlar berish. Kelajakdagi ish faoliyatlarida kasbiy-amaliy ahamiyat kasb etuvchi jismoniy madaniyat bo‘yicha kasbiy bilimlar, ko‘nikma va malakalar hamda yangi pedagogik texnologiyalardan foydalana olish kabi bilimlar bilan qurollantirishni ko‘zda tutadi.

Kurs ishining  vazifasi – bo‘lajak jismoniy madaniyat o‘qituvchilariga jahon xalqlarining umumiy madaniyatida jismoniy tarbiya va sportning o‘rni. Ibtidoiy jamoa tuzumida jismoniy mashqlarni paydo bo‘lishi. Jismoniy madaniyat va sportni rivojlanish davrlari. O‘rta asrlarda jismoniy madaniyat va sport. Buyuk gumanistlar ta`limoti, O‘rta Osiyoga jismoniy tarbiyani kirib kelishi. Ajdodlarimiz Abu Ali ibn Sino, A.Temur davrlarida jismoniy tarbiya. Sportni boshqaruv tamoyillari, an`anaviy va milliy bayramlarda musobaqalar tashkil etish, jismoniy tarbiya va sport bo‘yicha qaror, buyruqlarning sport tashkilotlarida bajarilishi bo‘yicha bilim berish hamda o‘rgatish, ta`lim muassasalari maktabgacha ta`lim muassasalari, umumta`lim maktab, akademik litsey hamda kasb-hunar kollej o‘quvchilarini jismoniy madaniyat mashg‘ulotlarida umumrivojlantiruvchi mashqlardan, umumiy va maxsus mashqlardan foydalanish hamda sport musobaqalari, sport bayramlarini tashkil qilish va o‘tkazish hamda sinfdan tashqari to‘garaklarni tashkil qilish kabi bilimlarini shakllanishini o‘rganishga ko‘maklashadi. Fan bo‘yicha talabalarning bilim, ko‘nikma va malakasiga quyidagi talablar qo‘yiladi. Talaba: Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish bo‘yicha -jismoniy tarbiya va sportni boshqarishning nazariy asoslari, Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish tizimlari, O’zbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport Davlat qo`mitasi, jismoniy tarbiya va sportni boshqarishda ishtirok etuvchi davlat idoralari, O’zbekiston Respublikasi milliy olimpiya qo`mitasi, sport maktablari va markazlari faoliyatini tashkil qilish, aholi turar-joylarida ommoviy sog’lomlashtirish va xalq milliy o’yinlarini tashkil qilish, boshqarining ijtimoiypsixologik va pedagogik yo’nalishlari, boshqarishning huquqiy asoslari, boshqarishning jamoat tashkilotlari, xorijiy mamlakatlarda jismoniy tarbiya va sport ishlarini boshqarish haqida bilimlarga ega bo‘lishi kerak. - aholi turar joylarda ommaviy sog‘lomlashtirish va milliy o‘yinlarni tashkil qilish; bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida jismoniy tarbiya va sportning o‘rni; jismoniy tarbiya – sport menedjmentini moliyaviy, tashkiliy va huquqiy asoslari; havaskor va professional sport; jismoniy tarbiya, sog‘lomlomlashtirish va sport ishlari, ommaviy tadbirlarni tashkil qilish va o‘tkazish; O‘zbekistonning halqaro sport aloqalari haqida malakalarga ega bo‘lishi kerak.[1] Jismoniy madaniyat tarixi bo‘yicha - jismoniy madaniyat tarixi fanining maqsadi hamda vazifalari; qadimgi dunyo halqlarining jismoniy tarbiyasi; qadimgi yunoniston, rim va rusda jismoniy tarbiya; o‘rta asrlarda jismoniy tarbiya; buyuk gumanistlar ta`limoti haqida bilimlarga ega bo‘lishi kerak. - Yangi va eng yangi davrlarda chet mamlakatlarda jismoniy tarbiya; Amur Temur, Abu Ali Ibn Sino, Zaxriddin Muhammad Bobur, Jaloliddin Manguberdi yashagan davrlarda jismoniy tarbiya; markaziy Osiyoga jismoniy tarbiyaning rivojlanishi haqida ko‘nikmalarga ega bo‘lishi kerak. - halqaro sport harakatining rivojlanishi va halqaro olimpiya qo‘mitasining tashkil topishi; milliy olimpiya qo‘mitasining tashkil topishi; O‘zbekiston sportchilarining Osiyo, jahon va Olimpiya o‘yinlaridagi ishtiroki; O‘zbekiston Respublikasida jismoniy madaniyat va sportning rivojlanishi haqida malakalarga ega bo‘lishi kerak. 


 

[1] Jismoniy tarbiya va sport toʼgʼrisida”gi qonuni 2015 yil