Kaliy xloridni quritish - Kimyo - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	1.1MB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	20 Avgust 2023
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Kimyo

Kaliy xloridni quritish

Mundarija.
Kirish………………………………………………………………..…………3
Kaliy xloridni quritish……………………………………………..…..……..5
Nazariy qism……………………………………………………………..……7
Quritish bo’limidagi asosiy jihozlar………………………………………….9
Barabanli quritgich…………………………………………..……………….12
Avtomatik rostlash sistemasi hisobi………………………………………….15
Avtomatik sistemanining matematik qismi……………………………….…17
Xulosa............................................................................. ........................ ............ 21
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………....22
1

Kirish:
Dehqonobod kaliy zavodi 2010-yildan beri qishloq xo jaligida foydalanibʻ
kelinadigan kaliyli o g itlar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan kompaniya.
ʻ ʻ 2007-yilda
qurilishi boshlangan. Korxona faoliyati eksportga yo naltirilgan. "Dehqonobod kaliy
ʻ
zavodi" aksiyadorlik jamiyati O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007-yil 17-
ʻ
dekabrdagi “Tepaqo ton kaliyli tuzlar koni negizida Dehqonobod kaliyli o g itlar
ʼ ʼ ʼ
zavodini qurish” to g risidagi PQ-748-sonli qaroriga
ʻ ʻ asosan qurilishi boshlandi.
O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011-yil 6-iyuldagi zavodni
ʻ
foydalanishga qabul qilish bo yicha Davlat komissiyasini tuzish to g risidagi 432-f-
ʻ ʻ ʻ
sonli va 2011-yil 27-oktabrdagi “Davlat komissiyasi aktini tasdiqlash haqida”gi 684-
F-sonli Farmoyishlariga asosan “Dehqonobod kaliyli o g itlar zavodi” unitar
ʼ ʼ
korxonasi maqomini olib, 1321 yangi ish o rinlari bilan rasman faoliyatini boshladi.
ʻ
Dehqonobod kaliy zavodi o rnida Tepaqo ton kaliy tuzlari koni bo lgan. Zavod ushbu
ʻ ʻ ʻ
kon negizida barpo etilgan. Dehqonobod kaliy zavodini qurish uchun
"O'zkimyosanoat" DAKning qurilayotgan Dehqonobod kaliy o g itlari zavodi
ʻ ʻ
Direksiyasi tomonidan o tkazilgan tender va keyingi to g ridan to g rimuzokaralar
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
natijalari bo yicha tayyor holda topshirish sharti bilan ikkita shartnoma imzolangan:
ʻ
Qayta ishlash majmuasi qurilishiga 43,9 mln. dollar miqdorida — “Citic” ( XXR )
kompaniyasi bilan; Tog -kon majmuasi qurilishiga 56,0 mln. dollar miqdorida —
ʻ
“ZUMK-Injiniring” ( Rossiya ) kompaniyasi bilan. Qayta ishlash majmuasi qurilishi
uchun 41,7 mln. AQSh dollari miqdoridagi kredit Xitoy hukumatining imtiyozli
kredit liniyasi doirasida Xitoy Xalq Respublikasi Eksimbanki tomonidan ajratilgan.
Kredit shartlari 5 yil imtiyozli davrni hisobga olgan holda, muddati 20 yil bo lgan
ʻ
yillik foiz stavkasi 2,0 foiz bo lgan. Ushbu kredit mablag lari O zbekiston hududida
ʻ ʻ ʻ
"O'zsanoatqurilishbank" ATB tomonidan tasarruf qilingan. Qayta ishlash majmuasi
qurilishi shartnomasining 5 foiz miqdoridagi mablag — 2,195 mln. dollar
ʻ
"O'zsanoatqurilishbank" ATB tomonidan qayta moliyalashtiriladigan shartda
O zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot jamg armasi mablag lari hisobidan
ʻ ʻ ʻ
berilgan.
2

Dehqonobod kaliy zavodi qurilishi uchun O zbekiston Respublikasi Tiklanish vaʻ
taraqqiyot jamg armasi umumiy hisobda 61,994 mln. dollar mablag ajratgan. ushbu
ʻ ʻ
kredit mablag i 3 yil imtiyozli davri bilan 10 yil muddatga, yillik 2,0 foiz stavkada
ʻ
berilgan. Bu mablag larning 2,195 mln. dollari qayta ishlash majmuasini qurish
ʻ
uchun, 56,0 mln. dollari tog -kon majmuasi qurish uchun, 3,8 mln. dollari 2008-
ʻ
2009-yillarda texnologik transport-karyer ag darma mashinalari xarid qilish uchun
ʻ
ajratilgan. Shuningdek, zavod ishga tushirilgunga qadar uskunalar xarid qilish,
qurilish-montaj ishlari va foizlarni, komissiyalarni hamda XXR Eksimbanki kreditlari
va O zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot jamg armasi qarz mablag larini
ʻ ʻ ʻ
to lash bilan bog liq bo lgan boshqa xarajatlar uchun O zkimyosanoat” DAK
ʻ ʻ ʻ ʻ
huzuridagi Kimyo sanoatini rivojlantirish va qo llab-quvvatlash jamg armasi
ʻ ʻ
mablag lari hisobidan 19,97 mln. dollar miqdorida mablag ajratilgan. Loyihaga
ʻ ʻ
ko ra, Dehqonobod kaliy zavodi yiliga 200 ming tonna o g itni ishlab chiqarishga
ʻ ʻ ʻ
mo ljallangan.
ʻ
Dehqonobod kaliy zavodi 2013-yil 1-yanvargacha yer osti boyliklaridan foydalanish
solig i va yer solig i to lashdan ozod qilingan. Bundan tashqari mahsulotlarning 80
ʻ ʻ ʻ
foizi chet elga eksport qilinmoqda. Zavodning 10 yillik faoliyati davomida 30 dan
ortiq xorijiy mamlakatlarga 300 million AQSh dollarilik kaliy o g iti eksport
ʻ ʻ
qilingan. DKZning ishga tushishi bilan O zbekiston kimyo sanoatida yangi turdagi
ʻ
kaliy xlorid mineral o g iti to liq mahalliylashtirildi. Shuningdek, korxonada kraxmal
ʻ ʻ ʻ
mahsuloti ishlab chiqarish loyihasi mahalliylashtirish Dasturiga kiritilib, 2016-yildan
guruch sechkasidan kraxmal ishlab chiqarish yo lga qo yildi. Hozirda suyuq parafin
ʻ ʻ
ishlab chiqarishni yo lga qo yish va uni mahalliylashtirish bo yicha ishlar olib
ʻ ʻ ʻ
borilmoqda. Natijada yiliga 28,0 ming AQSh dollari miqdoridagi valyuta
mablag larining chetga chiqib ketishining oldi olindi.
ʻ 2010-yilda Dehqonobod kaliy
zavodining daromadi 2 milliard 274 million so mni tashkil etgan bo lsa, 2019-yilda 5
ʻ ʻ
milliard 575 million so m foyda olindi. Shuningdek, 2010-yilda davlatga 1,8 milliard
ʻ
so m miqdoridagi soliq to langan bo lsa, bu miqdor 2015-yilda 31,4 mlrd. so m,
ʻ ʻ ʻ ʻ
2019-yilda esa 46,7 mlrd. so mga yetdi
ʻ
3

Kaliy xloridni quritish
S tandart talablariga binoan, istalgan xajmdagi KCl namligi 1% oshmasligi kerak.
Buning uchun, sentrifugadan chiqqan mahsulot namligi 5…7% ni, barabanli
vakuum-filtrdan chiqayotgan flotatsion KCl ni namligi 9…12% tashkil etadi.
Presslash usulida granulla n ayotgan KC l namligi esa - 0,5% kam bo’lishi talab etiladi.
1-rasm. Quritish bo’limining sxemasi.
1-ventilator; 2-purkagich; 3-o’txona kamerasi; 4-aralashtirish kamerasi; 5-saqlovchi
klapan; 6-yondirish klapani; 7-taqsimlovchi teshikli panjara; 8-yuklash shtuseri; 9-
lentali uzatkich; 10-nam tuz bunkeri; 11-mavhum qaynash qatlamli o’txona; 12-
to’kish shtuseri; 13-sovutkich; 14-siklon; 15-batareyli siklon; 16-to’kish moslamasi-
migalka; 17-ko’pikli sovutkich; 18-markazdan qochma nasos; 19-bak; 20-tutin
so’rish moslamasi.
Hozirgi kunda KCl ni quritish uchun 3 turdagi qurilmalar qo’llaniladi: barabanli
mavhum qaynash qatlamli va pnevmatik quritgichlar.
1-rasmda mavxum qaynash qatlamli quritkich bilan jihozlangan flotokonsentratni
quritish bo’limini tipik sxemasi keltirilgan. Hamma turdagi quritkichlar uchun
yoqilg’ini yoqish, tutun gazlarni tozalash sistemalari bir xil.
Yirik fraksiyali nam flotokonsetrat bunker 10 dan lentali uzat k ich 9 yordamida
yuklash moslamasi 8 ga beriladi. Ushbu moslamaning parrakli o’qi 4 s -1
chastota
4

bilan aylanadi va materialni mavhum qaynash qatlamiga bir tekisda sochib beradi.
Xuddi shunday moslama KCl kristallarni truba-quritkichga yuklaydi. Namligi 0,5%
dan past bo’lgan material to’kish moslamasi 12 yordamida sovutkich 13 ga uzatiladi.
Quritkichdan chiqayotgan quritilgan material temperaturasi 140 0
C bo’ladi.
Issiqlikdan unumli foydalanish va material temperaturasini sovitkichga uzatishdan
avval unga nam flotokonsentrat qo’shiladi. Namligi 1% va temperaturasi 40 … 60 0
C li
sovut k ichdan chiqqan KC l tayyor mahsulot omborigi uzatiladi.
Quritkich uchun issiqlik, eltkich o’txona 3 da yoqilg’ini yoqdirib olinadi. Mazutni
yoqish uchun va tutin gazlarining temperaturasini 600…900 0
C gacha tushirish uchun
ventilator 1 yordamida havo haydaladi. Undan tashqari, ventilator uzatayotgan
havoning bir qismi taqsimlovchi teshikli panjara 7 va quritilgan tayyor mahsulotni
sovutkich 13 da sovitish uchun ham yuboriladi. Kamera 4 da ikkala oqim qo’shilib
tutin gazlarining temperaturasi talab darajasigacha pasayadi, ya’ni, quritish trubasida
800…900 0
C , barabanli quritgichda 650…800 0
C gacha, mavxum qaynash qatlamli
quritkichda 600…700 0
C gacha pasayadi.
Tutun gazlari bilan qattiq zarrachalarining uchib ketishi ular o’lchami va gaz
oqimining tezligiga bog’liq. Ishlatib bo’lingan gazlarning tarkibida changlarning
miqdoriga qarab 2 yoki 3-bosqichli tozalash usullari qo’llaniladi.
Yirik donali flotokonsentratni quritish uchun tutun gazlari batareyali siklon 15 va
ko’pikli yuvish qurilmalarida tozalanadi va undan keyin atmosferaga chiqarib
yuboriladi. Mayda donali flotokonsentratli mavxum qaynash qatlamli quritkich yoki
kristallik KCl ni pnevmotik quritkichda namsizlash jarayonida 10-20% gacha
mahsulot ishlatib bo’lingan gaz bilan chiqib ketadi. Shu sababli, mahsulot
zarrachalarini ushlab qolish uchun ikki bosqichli siklonlar (14, 15) va ko’pikli
yuvgich 17 lar ishlatiladi. Mayda donali mahsulotlarni quritishda sovitish qurilmasi
texnologik jarayonlar tizimiga kiritilmagan, chunki yuqori temperaturali mayda
fraksiyalar granulyatsiyaga uzatiladi.
Yuqori temperaturali tutun gazlarini olish uchun mazut (uning tarkibida oltingugurt
3% dan kam bo’lishi kerak) yoqiladi va 0,3% gacha SO
2 bo’lishi talab qilinadi.
5

MgCl
2 ni gidroliz qilish texnologiyasidagi quritish jarayonida xlorli vodorod hosil
bo’ladi. Tutun-gaz tarkibidagi NCl konsentratsiyasi yuzdan bir (1/100) foiz, lekin
standart talablari me’yoridan ortiq miqdorini tashkil etadi. Shuning uchun, ishlatib
bo’lingan gaz tarkibidan siklonda tozalanmagan xloridlar changini, hamda xlorli
vodorod va oltingugurti bor gazlarni ajratib olish zarur. Ko’pincha, ushbu
komponentlarni ajratish uchun markazdan qochma nasos 18 yordamida idish 19 dagi
soda eritmasini purkovchi ko’pikli, ikki tochkali yuvish qurilmasi 17 qo’llaniladi.
Vaqt o’tishi bilan tuz yig’ilib qoladigan eritma chiqarib olinadi va kanalizatsiya
tushiriladi yoki boshqa jarayonda ishlatiladi.
Gazlarni yuvib tozalash uchun ixcham va samarali Venturi skrubberlari VTI
markazdan qochma skrubberlar bilan birgalikda ishlatilishi yangi qurilayotgan
korxonalar texnologiyalarida qo’llaniladi.
Quritish bo’limidagi asosiy jixozlar
Kimyo, va boshqa sanoatlarda qo’llaniladigan quritkichlar konstruksiyalari turli -
tumandir. Ular bir - biridan har xil belgilariga qarab farqlanadi. Qattiq, nam
materialga issiqlik uzatish turiga qarab konvektiv, kontaktli va maxsus quritkichlarga
bo’linadi. Issiqlik eltkich sifatida havo, gaz va bug’ qo’llanilishi mumkin. Quritish
kamerasidagi bosim kattaligiga qarab, vakuum va atmosfera bosimida ishlaydigan
quritkichlarga bo’linadi. Jarayonni tashkil etish usuliga qarab, davriy va uzluksiz
ishlaydigan quritkichlar bo’lishi mumkin. Undan tashqari, material va issiqlik eltkich
harakatiga qarab parallel, qarama-qarshi va o’zaro kesishgan yo’nalishli quritkichlar
tayyorlanadi. Yuqorida qayd etilganlardan ko’rinib turibdiki, quritkichlarni
umumlashtiruvchi klassifikatsiya qilish juda qiyin.
Shuning uchun, quyida issiqlikni uzatish va quritilayotgan material qatlamining
holatiga qarab guruhlarga ajratilgan quritkichlar konstruksiyalarini ko’rib chiqamiz.
Halq xo’jaligining turli sohalarida kamerali, tunnelli, lentali, shaxtali, sirtmoqli,
mavhum qaynash qatlamli, barabanli, tebranma, jo’vali, purkovchi, pnevmatik, ikki
pog’onali va boshqa quritkichlar qo’llaniladi.
6

Tebranma quritkichlar mayin dispers, polidispers, qumoq – qumoq va shular kabi
boshqa, ya’ni mavhum qaynashga moyil bo’lmagan, materiallarni quritish uchun
mo’ljallangan. Dispers material qatlamiga past chastotali tebranishlar ta’siri
qatlamdagi issiqlik va massa almashinish jarayonlarni intensivlaydi. Undan tashqari,
tebranishlar o’zaro kesishgan yo’nalishli, yuqori samarador va ideal siqib
chiqaruvchi quritkichlar yaratish imkonini ochib beradi. Bu turdagi quritkichlarda
temperatura va konsentratsiya maydonlari bir tekisda bo’ladi.
Tebranma mavhum qaynash qatlamini vertikal, gorizontal va novli qurilmalarda
tashkil etish mumkin.
Kimyo va oziq - ovqat sanoatlarida novli quritkichlar eng keng tarqalgan. Lekin,
shuni alohida qayd etish kerakki, bu qurilmalar kichik qiyalik burchak ostida
o’rnatilgan bo’ladi
Quritkich uzatmasi mayatnikli yuritkich - tebratgichdan iborat. Qatlam orqali
o’tayotgan gaz oqimi va past chastotali tebranmalarning bir vaqtda ta’siri natijasida
tebranma mavhum qaynash qatlami hosil bo’ladi. Bunday qatlamda massa va issiqlik
almashinish juda yuqori bo’ladi.
Nam KCl (suv mikdori 6,5%) lentali konveyer №6(S0701) yordamida kuritgich
bunkeri chuntagiga, keyinchalik esa lentali konveyer №7(S0702) orkali barabanli
kuritgich (D0701) ga uzatiladi. Barabanli kuritgich (D0701) kalorifer (K0701) bilan
7 2 -rasm. Tebranma mavhum qaynash qatlamli q uritkich.
1 - amortizator; 2 - prujina; 3 - t o’ kish lyuki; 4 - tebratkich; 5 - yuritkich; 6 -
gaz ta q simlovchi teshikli panjara; 7 - tarnov; 8 - kuzatish oynasi.

kompleks xisoblanib, kaloriferda yongan tabiiy gaz issikligi xisobiga nam maxsulot
kuritiladi. Kuritilgan maxsulot (KCl) sovutish bulimiga yuboriladi.
Ish rejimi : tugridan-tugri iste’mol, yuklash chuntagi va endirish kuvuri, pech kuyi
kismida yulduzchasimon iste’molchi yuklaydi.
Ish bajargan issik gazlar atmosferaga tashlashdan oldin tutunsurgich (dimosos)
yordamida kuritish uchun kalorifer (K0701) ga, kurigan tutun esa changdan tozalash
uchun 2- stupenli changdan kuruk tozalashda: 1-stupen: tozalash unumdorligi 90% ni
tashkil etuvchi (S0701) siklon; 2-stupenda tozalash unumdorligi 99 % ni tashkil
etuvchi rukavali filtr changushlagich (S0702) dan foydalaniladi. Ushlangan chang
KCl maxsuloti bulib, sovutish bulimiga yuboriladi. Changdan tozalangan issik tutun
gazi dud-muri orkali ochik atmosferaga chikariladi.
Atmosferaga chang chikarish normasi: 0,8-1 kg/soatiga yoki 20mg/m 3
.
Quritishdan chiqqan va chang tozalashdan tutilgan chang (KCl changlari) birlashib
lentali konveyer №7 (S0801) orkali barabanli sovutgich (Ye0701) ga sovutish uchun
uzatiladi, barabanda sovutgichga maxsulot kirguncha tayer maxsulotni changlanish
va yopishkokligiga karshi chang yiggich (dizel yokilgisi(2,5litr/tonna) va
yopishkoklikka karshi reagent (amin S16,18 – 250g/tonna –flotatsiya jarayonidagi
emulsiya) aralashtirilib, sovutgichga uzatiladi. Sovutgichga kirgan tayyor maxsulot
tempiraturasi 60-70 0
S gacha sovutiladi va lentali konveyer №8 (S0801) orkali tayyor
maxsulotlarni qop lash mashinasi ustidagi bunkerga uzatiladi. Kuritish va sovutish
mashinalarining ish unumdorligi kuyidagicha: 666,96 tonna sutkasiga, 27,79
tonna/soatiga
Kalorifer – kuritish barabani bilan birgalikda komplekt xisoblanib, yonuvchi kism
tabiiy gaz yonishidan issiklik oladi. Soni 1 dona. Ishlab chikarish kuvvati 15,68*10 6
kJ/s, gaz sarfi – 415-450 m 3
/s, 500-600 0
C xarorat beradi.
Sovutgich – (tip  2.*18) ishlab chikarish kuvvati – 607 t/kuniga
Kiruvchi maxsulot xarorati – 90 0
C, chikishda – 60-70 0
C, chikuvchi maxsulot
namligi – 1% atrofida.
8

Barabanli quritkichlar uzluksiz ishlaydigan qurilmalar qatoriga kiradi va atmosfera
bosimida donador, sochiluvchan materiallarni (mineral tuz, fosforit, qand lavlagi
turpi, bug’doy, shakar va h.) quritish uchun qo’llaniladi. Issiqlik eltkich sifatida havo
yoki tutun gazlari xizmat qiladi.
Material va qurituvchi eltkich bilan o’zaro ta’sir samarasini oshirish uchun turli
xildagi nasadkalar mavjud.
Nasadkalar nam materialni bir tekisda tarqatadi va uni issiqlik eltkich bilan yuvilib
turishini yaxshilaydi. Nasadka turi material xossalariga qarab tanlanadi
Yirik bo’lakli va yopishib qolishga moyil materiallarni quritish uchun ko’taruvchi
kurakchali nasadkalarni qo’llash maqsadga muvofiq. Mayda, sochiluvchan
materiallarni quritish uchun esa, taqsimlovchi nasadkalar qo’llaniladi. Mayin dispers,
kukunsimon, changiydigan materiallar esa ag’daruvchi nasadkali qurilmada
quritiladi.
Issiqlik eltkich va material parallel va qarama-qarshi yo’nalishda harakatlanishi
mumkin. Parallel yo’nalishli quritkichlarda material o’ta qizib ketish oldini olish
mumkin, chunki issiqlik eltkich yuqori namlikka ega material bilan o’zaro ta’sirda
9

bo’ladi. Quritilayotgan material tarkibidagi kukunsimon fraksiya uchib ketmasligi
uchun ventilator haydayotgan issiqlik eltkich tezligi 2...3 m/s dan oshmasligi kerak.
Ishlatilgan gaz atmosferaga chiqarib yuborishdan avval siklonda tozalanadi.
3 -rasm
Barabanli quritkichlar diametri 1 dan 3,5 m gacha bo’ladi. Diametri 2,8, 3,0 va 3,5 m
li barabanlarning uzunliklari 14, 20 va 27 m qilib yasaladi.
Undan tashqari barabanli vakuum-quritkichlar ham sanoatning turli sohalarida
ishlatiladi. Ko’pincha bu qurilmalar davriy ishlaydigan bo’ladi. Ushbu quritkichlar
issiqlikka sezgir materiallardan suv va organik eritmalarni yo’qotish, hamda zaharli
materiallarni quritish uchun qo’llaniladi.
Barabanli vakuum - quritkichlar gerbitsid, zaharli dorilar, ba’zi bir polimerlarni
ishlab chiqarish, hamda meditsina, oziq - ovqat, kimyo va farmasevtika sanoatlarida
ishlatiladi.
Barabanli quritkichlar diametri 1 dan 3,5 m gacha bo’ladi. Diametri 2,8, 3,0 va 3,5 m
li barabanlarning uzunliklari 14, 20 va 27 m qilib yasaladi.
Undan tashqari barabanli vakuum-quritkichlar ham sanoatning turli sohalarida
ishlatiladi. Ko’pincha bu qurilmalar davriy ishlaydigan bo’ladi. Ushbu quritkichlar
issiqlikka sezgir materiallardan suv va organik eritmalarni yo’qotish, hamda zaharli
10

materiallarni quritish uchun qo’llaniladi.
Barabanli vakuum - quritkichlar gerbitsid, zaharli dorilar, ba’zi bir polimerlarni
ishlab chiqarish, hamda meditsina, oziq - ovqat, kimyo va farmasevtika sanoatlarida
ishlatiladi.
Matematik qismi
Kaliy xlorni quritish qurilmalari. KCl ni quritish uchun ko’pincha barabanli
quritkichlar qo’llaniladi. Baraban 0,035-0,053 radian (2-3°) burchak ostida
o’rnatiladi va 0,05-0,1s -1
tezlikda aylanadi.
Barabanli quritkichlar hisobi material qurish vaqti yoki solishtirma nam ajratib olish
bo’yicha bajariladi.
Material va issiq havo harakat yo’nalishlari parallel bo’lganda nam materialning
barabanda bo’lish davomiyligi N.M.Mixaylovning empirik tenglamasi bo’yicha
hisoblanadi:
bu yerda: L – baraban uzunligi, m; n – baraban aylanish tezligi, ayl/min; D –
baraban diametri, m; β – baraban qiyalik burchagi, rad; l
– kurakchalar o’rtacha
uzunligi, m; φ – baraban to’ldirilish darajasi, %; γ
n – material cho’kma zichligi,
kg/m 3
; d
e – zarrachalar ekvivalent diametri, mm; w
s r –gaz tezligi, m/s; a, b, c, k, m –
nasadka turiga bog’liq kattaliklar.
bu yerda – bug’lanayotgan suv miqdori, kg/s; A – solishtirma namlik ajratish,
quritish temperatura rejimi, material turi va quritkich tipiga bog’liq, kg/m 3
·s.
Barabandagi gazlar tezligi zarracha kattaligi, zichligi, hamda gaz va material
harakat yo’nalishlariga bog’liq. KCl uchun gazlar o’rtacha tezligi w
s r =1,5-3 m/s.
Quritkich issiqlik balansidan tutun gazlarining sarfi V
d (m 3
/s) topiladi, so’ng bug’-gaz
aralashmasining hajmiy tezligi, V
s hisoblanadi (barabandagi o’rtacha temperaturada )
va barabanning diametri ushbu formuladan aniqlanadi:
11

.
Baraban uzunligini quyidagi formulada hisoblash mumkin:
;
bu yerda F – baraban ko’ndalang kesimining yuzasi, m 2
.
Kaliy ishlab chiqarish sanoatida mavhum qaynash qatlamli quritkichlar juda ko’p
ishlatiladi. Teshikli panjara ustidagi mavhum qaynash qatlamida temperatura 130…
180°S, ishlatib bo’lingan gazning qurilmadan chiqishdagi temperaturasi 125…170°S.
Gaz tarkibidagi chang miqdori zarrachalar o’lchamiga bog’liq. Yirik donali
konsentrat uchun qattiq materialning uchib ketishi ~4%, mayda donali uchun esa –
20% ( 8- 4 jadval).
Quritkichning ishonchliligi gaz taqsimlash teshikli panjaraning konstruksiyasiga
bog’liq teshikli panjaralarning xaqiqiy kundalang kesim yuzasi odatda 5…7%
bo’ladi.
Mavhum qaynash qatlamli quritkichlar afzalligi: tuzilishi sodda va jarayon
intensivligi yuqori. Shu bilan birga, bu quritkichlar kamchiliklardan holi emas: issiq
gaz tezligi yuqori bo’lgani uchun mayda fraksiya uchib ketadi; yukori namlikli KCl
yuklanganda material yopishib qolishi mumkin; vaqt bo’yicha yuklash koeffitsienti
70% dan oshmaydi.
Mavxum kaynash katlamli quritkichlarda hajmiy issiqlik
o’tkazish koeffitsienti 5,8…11,6 kVt/m 3
 K. Xlorli kaliyda
kapilyar namlik bo’lmaganligi uchun quritishga bo’lgan
diffuzion qarshilik kichik. Shuning uchun, mavxum
kaynash katlami balandligi va yuza jarayon
gidrodinamikasi shartlaridan kelib chiqqan holda
hisoblanadi.
12

Polidispers materiallarni quritish uchun mavxum q aynash katlamli qurilmalarni
qo’llash maqsadga muvofiq emas. Shuning uchun, polidispers materiallar uchun
pnevmatik (truba-quritkich) quritkichlar ishlab chiqilgan (4-rasm).
Ushbu quritkich vertikal truba 2 ko’rinishida, cho’ktirish kamerasi 3 bilan
yakunlanadi. Nam material yuklash shtuseri 1 orqali uzluksiz ravishda kiritiladi va
tutun gazlari oqimi (<65m/s) bilan tepa ga olib chiqiladi. Kamera 3da quritilgan KCl
ning 80…90% ushlab qolinadi. Ishlatib bo’lingan tutun gazlari 3 bosqichda
tozalanib, atrof muhitga chiqariladi. Quritish jarayoni qisqa vaqt ichida sodir bo’ladi.
Jarayonning davomiyligi kichik bo’lgani va gaz taqsimlovchi teshikli panjaraning
yo’qligi yuqori (800…900 0
S) temperaturali isituvchi gazni qo’llash imkonini beradi.
Issiqlik eltkich tezligi yuqoriligi katta miqdorda namlik ajratish olishga olib kelibdi.
Bu turdagi quritkichlar unumdorligi 110…180 t/soat.
Truba – quritkichni hisoblash uchun uning diametri va uzunligini aniklash darkor.
Moddiy va issiqlik balanslar asosida bug’lanayotgan suv miqdori G
b (kg) va isituvchi
gaz sarfi G
g (kg) aniqlanadi. Bug’-gaz aralashmasining sarfi quritkichdagi o’rtacha
temperatura bo’yicha hisoblanadi.
Zarrachalarning uchib chiqish tezligi ( w
ur.g . ) formuladan topiladi. Trubadagi gazning
o’rtacha tezligi ushbu ifodadan olinadi:
w
o’r =(1,5-2,0)·w
uch .
Truba diametri D esa:
Quritkich hajmi solishtirma namlik ajratish bo’yicha hisoblanadi.
Trubaning to’la balandligi ushbu formula orqali topiladi:
∑N=N
0 +N
1 +N
2
bu yerda N
1 va N
2 - klapandan isituvchi gaz kirish joyigacha va gaz yurish joyidan
nam tuz yuklanish joyigacha bo’lgan truba balandligi, m. Ushbu o’lchamlar
konstruktiv hisoblashlar asosida olinadi.
Turli konstruksiyali quritkichlar texnologik ko’rsatkichlari 10.3 jadvalda keltirilgan.
13

Ish unumdorligi, solishtirma namlik ajratib olish va issiqlik bo’yicha eng yuqori
ko’rsatkich pnevmatik kuritkichlarga tegishli. Ushbu quritkich afzalligi uning
ixchamligidadir. Kamchiliklari: KCl yirik donali va yuqori namlikka ega bo’lsa,
pnevmatik kuritkich samaradorligi past bo’ladi. Bu turdagi qurilmalarda gaz tezligi
katta bo’lgani uchun energiya sarfi katta va chang tozalash sistemasiga katta yuklama
tushadi. Pnevmatik quritkichning eng katta kamchiligi – bu materialning
maydalanishidir. Statistik ma’lumotlarga binoan, quritish jarayonida 0,1 mm li
kristallik soda zarrachalar miqdori 5,6 dan 17,9% ga ortadi.
Yirik donali KCl flotokonsentratini quritish bo’yicha eng yuqori ko’rsatkich mavxum
kaynash katlamli qurilmalarga oid: jarayon intensivligi yuqori va chang uchib
chiqishi kam. Teshikli panjara teshiklarituz bilan to’lib qolishi va uning
deformatsiyaga uchrashi mavxum kaynash katlamli quritkichlar ishonchli ishlashini
kamaytiradi.
Barabanli quritkichlarda chang uchib chiqishi kam va namlik ajratib olishi kichik.
Undan tashqari, bu turdagi qurilmalarda material namligini 1%dan kam miqdorgacha
quritib bo’lmaydi. Barabanli quritkich ishonchliligi yuqori va vaqt bo’yicha
foydalanish koeffitsienti 0,95 ga teng. Bu qurilmalar universal, ya’ni konstruksiyaga
katta o’zgartirishlar kiritmasdan yirik, mayda donali va kristallik KSlni quritish
uchun qo’llash mumkin.
Jarayonning struktura sxemasi
Topilgan barcha qiymatlardan ob’yektimizni struktura sxemasi quyidagicha
bo ’ ladi:
14

Ushbu avtomatik rostlash sistemasini Matlab dasturida ko’rib chiqadigan bo’lsak
quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi:
15

Xulosa:
Ushbu kurs loyihasi Dehqonobod kaliy zavodi AJ da kaliy xloridni quritish
qurilmasini ya’ni barabanli quritush qurilmasini avtomatik rostlash va nazorat qilish
jarayonini avtomatlashtirishga bag’ishlangan. Kurs loyihasi asosan Dehqonobod
kaliy zavodi Aj da ninig barabanli quritish qurilmasi amaliyot vaqtida ko’rib
o’rgangan bilimlarim asosida avtomatik rostlash va nazorat qilishga erishdim.
Bu kurs loyihamda barabanli quritish qurilmasida aktiv tadqiqot olib bordim va shu
zavod reglamenti kaliy xloridni quritishgacha bo’lgan hisob ishlarini hisoblab.
Matlab paketida diagrammalar oldim hamda jarayon rostlashiga erishdmi.
17

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Golubyatnikov V.A., Shuvalov V.V. “Avtomatizatsiya proizvodstvennыx
protsessov ximicheskix promыshlennosti”. –Moskva, 1985.
2. Yusupbekov N.R., Muxamedov B.I., Gulyamov Sh.M. “Texnologik jarayonlarni
nazorat qilish va avtomatlashtirish”. – Toshkent: O’qituvchi, 2011.
3. Yusupbekov N.R., Muxamedov B.I., Gulyamov Sh.M. “Texnologik jarayonlarni
boshqarish sistemalari”. – Toshkent: O’qituvchi, 1997.
4. V.I. Krutov, I.P. Sporыsh, V.D. Yunoshev. “Osnov ы teorii avtomaticheskogo
regulirovaniya”. – Moskva, 1999.
5. “Teoriya avtomaticheskogo regulirovaniya i upravleniya”. Spravochnik pod
red. A.V. Voronova. 2-izdanie. – Moskva, 1989.
6. Klyuev A.F., Glazov V.V., Dubrovskiy A.X.“Proektirovanie sistem
avtomatizatsii texnologicheskix protsessov”. –M.: Energiya, 1980.
7. Kad ы rov A., Saidkarimov M.I. i dr. “Ekonomicheskaya teoriya”.
Uchebnoe posbie. – Tashkent: TashGTU, 1999.
8. Internet manbalari: www . kipia . ru , www . asutp . ru , www . siemens . ru .
18

Kaliy xloridni quritish

Sotib olish