Keys-stady texnologiyalari va ulardan foydalanish - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	43.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

418 Sotish

Keys-stady texnologiyalari va ulardan foydalanish

Sotib olish

Keys-stady texnologiyalari va ulardan foydalanish
Reja:
Kirish
I.Bob. Keys-stadi ta’lim texnologiyasini ta’lim jarayonida qo‘llanishi haqida
umumiy tushuncha.
1.1. Pedagogik texnologiya tushunchasining mohiyati va mazmuni
1.2. Keys-stadi ta’lim texnologiyasini ta’lim jarayonida qo‘llanishi haqida umumiy
tushuncha.
II.Bob. Keys-stadi ta’lim tizimining kategorial apparati
2.1 Keys-stadi ta’lim tizimining kategorial apparati
2.2. Ta’lim jarayonida keys-stadi texnologiyasidan foydalanishning pedagogik
ahamiyati.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish
Pedagogik texnologiyalarga asoslangan ta’lim jarayonida o‘qituvchi
faoliyati va o‘quvchi faoliyati doirasi aniq belgilanadi, ta’limni tashkil etishning
aniq texnologiyasi ko‘rsatiladi.
Shuning uchun ham zamonaviy pedagogik texnologiyalarini ta’lim
jarayoniga joriy etish, ta’lim samaradorligini oshirish uchun tinimsiz izlanish
bugungi kuning ehtiyojiga aylanadi.
Darhaqiqat, zamonaviy pedagogik texnologiyalar ta’lim jarayoning
unumdorligini oshiradi, talabalarning mustaqil fiklarash jarayonini shakllantiradi,
o‘quvchilarda bilimga ishtiyoq va qiziqishlarni oshiradi, bilimlarni mustahkam
o‘zlashtirish, ulardan amaliyotda erkin foydalanish ko‘nikma va malakalarini
rivojlantiradi.
Shu sabab ham bugungi kunda ta’lim tizimizda innovatsion pedagogik
texnologiyalar faol qo‘llanilib kelinmoqda, ayni vaqtda bu o‘quv jarayoning
yangicha ruhda shakllanishiga imkoniyat yaratmoqda. O‘quv jarayonlarini
kuzatadigan bo‘lsak har bir dars jarayoni o‘z navbatida ma’lum bir
texnologiyalarga asoslangan holda o‘tkazilmoqda. Bu o‘z navbatida o‘qituvchi
va talaba faolliyatini yanada jadallashtirmoqda va mustaqil faoliyatga
undamoqda. Aynan bu jarayonlarni amalga oshirishda amaliy vaziyatlarni hal
qilishda keys - stadi texnologiyasi ham muhim ahamiyatga egadir . Keys-stadi
texnologiyasi muammoli vaziyatlarning yechimini topishga asoslangan
texnologiya hisoblanadi. Keys-stadi texnologiyasi asosan iqtisod fanlarini
o‘qitishda qo‘llanilgan. So‘ngra bu texnologiya boshqa fanlarni o‘qitishda ham
foydalanilgan. Keys-stadi texnologiyasi asosan amaliy darslarni o‘qitishda
qo‘lanilib boriladi va talabalarni shaxsiy va kasbiy faoliyatda yuzaga keluvchi
vaziyatlarga oldindan tayyorlaydi, bilim, ko‘nima, malakalar hosil qilishga

o‘rgatadi.
Nazariy bilimlarni o‘rganish davomida keys-stadi texnologiyasi ta’lim
jarayoniga nisbatan yaqinda kirib keldi va pedagoglar tomonidan faoliyatga keng
joriy qilinmoqda. Keys-stadi texnologiyasi asosini ta’lim jarayoniga joriy etishda,
o‘quvchilarning kasbiy faoliyati bilan bog’liq vaziyatlar va ularning tahlili tashkil
qiladi. Bo‘lg’usi kasbiy faoliyat bilan bog’liq vaziyatlarni chuqur o‘rganish
natijasida nazariyaning amaliyot bilan bog’liqligini ta’minlaydi. O‘quvchilar
muayyan vaziyatlarni har tomonlama o‘rganadilar. O‘z navbatida ular faol
fikrlaydilar, nazariy mashg’ulotlarda o‘zlashtirilgan bilimlarni mustaqil o‘rganish
davomida to‘plangan ma’lumotlari bilan taqqoslaydilar, shaxsiy tajribalariga
murojaat qiladilar. Turli vaziyatlarni hamkorlikda yoki mustaqil ravishda tahlil
qilish va qayta ishlashlari davomida qo‘shimcha ma’lumotlarga nisbatan zarurat
mavjudligi dissertatsiyaning dolzarbligi hisoblanadi.
Kurs ishinig maqsadi: Ta’lim muassasalarida keys-stadi ta’lim texnologiyasi
usuli asosida o‘qitish metodikasini ishlab chiqish ta’lim jarayoniga tadbiq etish.
Kurs ishinig vazifalari: Tadqiqot maqsadidan kelib chiqib quyidagi vazifalar
belgilandi:
Tadqiqotning nazariy va amaliy ahamiyati: keys stadi usulini
qo’llash asosida o’qitish metodikasidan, ushbu ta’lim tizimini o’qitishda xamda
talabalarning bilim va ko’nikmalarini shakillantirishda samarali foydalanish
mumkin.

I.Bob. Keys-stadi ta’lim texnologiyasini ta’lim jarayonida qo‘llanishi haqida
umumiy tushuncha.
1.1. Pedagogik texnologiya tushunchasining mohiyati va mazmuni.
lozim. “Texnologiya” so‘zi 1872 yilda qo‘shma, yunoncha, ya’ni “texnos” –
san’at, mahorat va “logos” - fan so‘zlaridan olinib, “mahorat fani" ma’nosini,
“O‘zbek tilining” 1981 yilda nashr etilgan izohli lug‘atida esa “ishlab chiqarish
protsesslari, metod va vositalari xaqidagi bilimlar majmui” degan ma’noni
anglatadi.
Buni pedagogika faniga ko‘chirib, “pedagogik texnologiya” deb
izohlaydigan bo‘lsak, unda “ta’lim - tarbiya qoidalari, metodlari shakl va vositalari
xaqidagi bilimlar majmui” degan ma’no kelib chiqadi. CHunki “Pedagogika” bu
ta’lim - tarbiya demakdir. SHunday qilib, “pedagogik texnologiya” bu ta’lim -
tarbiya jarayonining qoidalari, metodlari, shakllari, vositalarining mukammaligini
anglatuvchi bilimlar yig‘indisi yoki san’atidir. Zero, har bir o‘qituvchi, o‘qitish va
tarbiyalashning qoida, shakl, metod, vositalarini mukammal, san’at darajasida
bilsa, shunga qarab o‘qish jarayonini tashkil qilsa, o‘quvchini mustaqil o‘qishga,
mustaqil fikrlashga, mutolaa qilishga o‘rgatadi va ko‘zlangan maqsadga erishadi.
SHunday qilib, “YAngi pedagogik texnologiya” bilimli bo‘lishni, iste’dodni
rag‘batlantirishni nazarda tutgan, o‘quv tarbiya jarayonini san’at, mahorat
darajasiga ko‘tarishga imkon yaratadigan, ta’lim sohasidagi barcha islohotlarning
harakatlantiruvchi kuchidir.
“Pedagogik texnologiya” tushunchasiga berilgan ta’riflar.
Ma’lumki, yuqorida ta’kidlab o‘tganimizdek mamlakatimizning bozor
iqtisodiyotiga bosqichma - bosqich o‘tib borishi tufayli ishlab chiqarishning barcha
jabxalari uchun ishbilarmon, o‘z kasbini mukammal biladigan tadbirkor,
tashabbuskor mutaxassislar tayyorlash talab etiladi. Bunday mutaxassislar
zamonaviy texnika, uning ishlash texnologiyasi bilan qurollangan bo‘lishlari va bu

jarayonga ishtirok etish malakalariga ega bo‘lishlari lozim bo‘ladi.
Buni faqat oliy ta’limning o‘qitish jarayoniga yangi pedagogik
texnologiyalarni tadbiq etish orqali, bo‘lajak mutaxassislarda yuksak kasbiy
malakalarni shakllantirish mumkin. SHu bois mazkur muammo respublikamiz
olimlarining diqqat markazida turibdi. Mazkur mavzu doirasida mamlakatimizda
maqolalar, qo‘llanmalar, risolalar nashr etilmokda.
Ilmiy pedagogik adabiyotlarni o‘rganishi va tahlil qilish, shundan dalolat
bermoqdaki, ayni vaqtda “yangi pedagogik texnologiyalar” tushunchasini ham
nazariy, ham amaliy jihatdan o‘zining yagona bir ta’rifi, mazmunining echimiga
kelgan emas. “Pedagogik texnologiya” tushunchasining tarixiy shakllanishi va
rivojlanishida turlicha yondashishlar sodir bo‘lgan.
Pedagogika fanlari doktori professor Nurali Saidaxmedov ushbu sohaning
etakchi mutaxassisi sifatida muammoni yoritayotgan olimlarning g‘oyalarini fikrli
ravishda 3 guruhga ajratib, quyidagicha izohlaydi:
- ba’zi olimlar masalaga “pedagogikadagi zamonaviy yo‘nalish” deb
an’anaviy yondashadilar va o‘z imkoniyatlari doirasidagi muammoga ilk bor qo‘l
uradilar (X.Abdukarimov, K.Zaripov, T. Nazarov, U.Nishonaliev);
- boshqa guruh tarafdorlari ta’limning bugungi ahvoliga qayg‘uradilar va uni
inqirozdan qutqaruvchi kuch, texnologiyalashtirish deb qaraydilar (I.YA.Lerner,
F.Fradkin, Dj. Bruner, T.Sakamota);
- uchinchi guruh olimlari texnologiyalashtirishni ob’ektiv jarayon deb
yangicha sifatiy muammolarni echish uchun ta’limning evolyusion bosqichga
ko‘tarilish shartlaridan biri ekanligini e’tirof etadilar. (V.P.Bespalko, M.V.Klarin,
M.Klark, T.A.Ilina).
Ko‘rib chiqilgan barcha yo‘nalishdagi qarashlarda an’anaviy pedagogik
texnologiyadan ma’lum darajada chekinish va pedagogik texnologiyaga texnik
rivojlanish taraqqiyoti nuqtai nazaridan qarash g‘oyasi mavjudligi seziladi.
SHuningdek, yangi pedagogik texnologiyalarga shaxsni rivojlantirish jarayoni

shaxsga yunaltirilgan ta’lim deb qarash mujassamlashgan. Zero, mustaqillik va
demokratik rivojlanish yo‘lidan borayotgan mamlakatimizning bosh vazifasi ham
ta’lim oluvchilarning ma’naviy - axloqiy tarbiyalashdan iboratdir. Ma’lumki,
o‘quv jarayoni texnologik tayyorgarlikning asosi hisoblanib barcha operatsiyalar,
o‘qitish jarayoni orqali amalga oshiriladi.
SHunga ko‘ra, professor N.Avliyoqulovning ta’biricha “Texnologiyani”
o‘qitish jarayoniga joriy etish pedagogik texnologiyaning vazifalaridan biri
hisoblanadi”.
Bu qarashlarning barchasida yangi pedagogik texnologiyalarga o‘qitishning
zamonaviy uslubi deb anglash mavjud.
Bizning fikrimizcha, pedagogik texnologiyaga o‘qitishning bir yangi uslubi,
shakli yoki boshqarish uslubi sifatida qarash unchalik mantiqqa to‘g‘ri kelmaydi,
chunki pedagogik texnologiya tushunchasini o‘quv jarayonini tashkil qilish,
boshqarish, baholash, tahlil qilish jarayonlarining bir yoki bir necha sohasini,
bosqichlarini qamrab oladigan, ilmiy - amaliy asoslangan yondashuv, texnik va
informatsion uslublar tizimlari deb atash bir oz mantiqqa yaqin bo‘ladi.
SHuni e’tirof etish joizki, “YAngi pedagogik texnologiyalar” termini hali
standartlashtirilmagan, uning mohiyati ilmiy jihatdan to‘liq ochib berilmagan
mahsuli, taraqqiyot omili va ta’lim islohotlarining kuchi sifatida unga ta’riflar
berilgan. Bu ta’riflarda ma’lum darajada pedagogik texnologiyaning mohiyati,
mazmuni, uning davr bilan hamnafaslik tomonlari echimini topa olgan.
Endi mazkur ta’riflarni qo‘rib chiqamiz. Xalqaro tashkilot YUNESKOning
ta’rifiga ko‘ra “Pedagogik texnologiya - bu, ta’lim shakllarini optimallashtirish
maqsadida texnik vositalar, inson salohiyatini hamda ularning o‘zaro ta’sirini
inobatga olib, o‘qitish va bilish, o‘zlashtirishning barcha jarayonlarini
aniqlash, yaratish va qo‘llashning tizimli metodidir” (YUNESKO). Bu ta’rifda
pedagogik texnologiyaning ko‘p jihatlari ochib berilgan bo‘lib asosan ta’lim -
tarbiya jarayoniga yakka xolda emas, balki tizimli yondashish asos qilib olingan.

Ushbu ta’rifga mazmun va mohiyat nuqtai nazaridan yaqin ta’rifni
fikrimizcha Yapon pedagogi, olim T.Sakamoto izohlagan. Uning fikricha
“Pedagogik texnologiya - bu majmuali fikr yuritish metodini pedagogikaga
singdirish, boshqacha qilib aytganda, pedagogik jarayonni muayyan bir
majmuaga keltirishdir” Mazkur, yuqoridagi ikki ta’rif, shubxasiz tayanch so‘zlar
“tizimli yondashuv” va “majmuali yondashuv” asosiy, pedagogik texnologiya
mazmunini anglatuvchi tayanch so‘zlar bo‘lib, ta’riflardagi boshqa barcha so‘zlar
tizim sifatida pedagogik texnologiya mohiyatini tavsiflaydi.
Xuddi mana shu sistemali, majmuali yondashuv pedagogik texnologiyani boshqa
texnologiyalardan ajratib turadi va ta’lim maqsadlari, ta’lim – tarbiya
mazmuni, o‘qitish va metodlari hamda ta’lim natijalarini oldindan kafolatlashni
o‘zaro bog‘liqda va aloqadorlikda nazarda tutib, nazorat qilish va baholashni
amalga oshiradi. Aynan mana shu xususiyat an’anaviy ta’limda etishmaydi,
Masalan, an’anaviy ta’limda o‘qitish jarayoni o‘quv axborotlarini eshitish, esda
saqlashga mo‘ljallangan bo‘lib, bunda talabaning aktiv faoliyati, operatsiyalarni
mustaqil bajarishi, tashkilotchiligi, boshqaruvchiligi esdan chiqarib qo‘yilgan.
YOyinki, ma’lum o‘quv yurtida, har bir o‘quv predmetining o‘ziga xos
xususiyatlari, o‘zga fanlardan farqli tomonlari hisobga olinma yo‘llarni nazorat
qilish va baholashni ma’muriyat tomonidan bir xil metodda amalga oshirish qoyida
bo‘lib qolgan.
Pedagogik texnologiyaning mohiyat - mazmunini o‘rganish, unga davr fan -
texnika, xudud xususiyatlaridan kelib chiqib yondashish faqat uzoq xorijda emas,
balki mustaqil davlatlar hamdo‘stligi (MDH)da ham amalga oshiriladi.
Pedagogik texnologiyani ta’lim jarayoniga tadbiq etish g‘oyasini Rossiyada
birinchilardan bo‘lib V.P.Bespalko amalga oshirdi.
Ma’lumki, G‘arb va SHarq olimlarining fikrlariga ko‘ra pedagogik
texnologiyada belgilangan dastlabki maqsad va mazmun asosida o‘quv jarayoni
rejalashtiriladi, uni amalga oshirish loyihalari ishlab chiqiladi, natija kafolatlanadi.

Bunday yondashuvda o‘quvchi shaxsining ustivorligi, ta’limning o‘quvchi shaxsini
faol shakllantirishga xizmat qilishi esdan chiqarib qo‘yilayapti. Mana shu
kamchilikni birinchilardan bo‘lib V.P.Bespalko payqadi va uni to‘ldirishga harakat
qiladi. Uning ta’biricha: “Pedagogik texnologiya - bu o‘qituvchi mahoratiga
bog‘liq bo‘lmagan xolda pedagogik muvaffaqiyatni kafolatlay oladigan
o‘quvchi shaxsini shakllantirish jarayoni loyihasidir”. Bu ta’rifda pedagogik
texnologiya pedagogik jarayonning shunday mexanizmlarining umumlashgan
texnologik asboblari tarzida qayd etiladiki, unga inson salohiyatidan qat’iy nazar
ushbu asboblar oldindan tuzilganligi va loyihalanganligi tufayli shaxsning
shakllanish jarayonini kafolatlay oladi. Demak, ta’lim - tarbiya jarayoni pedagogik
texnologiya asosida ko‘rilsa, barcha pedagogik mexanizmlar ishlab chiqarish
korxonasidagi texnologik xarita singari, bola shaxsining shakllanishi uchun
poydevor yaratib shaxsiy fazilatlar (bilim, iqtidor, malaka, tarbiya) shakllana
boradi. Bu ta’lim jarayoniga texnologik yondashuvning hosilasidir.
O‘quv jarayonining pedagogik texnologiyasi g‘oyasini ko‘tarib chiqqan rus
pedagoglaridan biri M.V.Klarin pedagogik texnologiyani ta’riflab shunday
yozadi: “Pedagogik texnologiya - o‘quv jarayoniga texnologik yondashgan
holda, oldindan belgilab olingan maqsad, mazmun, yo‘nalish,
ko‘rsatgichlaridan kelib chiqib, o‘quv jarayonini loyihalash va tizimli
yondashishdir”.
Ushbu ta’rifdan shu narsa ma’lumki, o‘quv maqsadlariga erishish va yaxshi
natijani qo‘lga kiritishning muhim sharti o‘qitish texnologiyasining mexanizmi
bo‘lgan o‘quv jarayonini loyihalash va ta’limga tizimli yondoshishdir.
Ta’limga tizimli yondashish g‘oyasi ko‘tarilgandan so‘ng asta- sekinlik
bilan pedagogik texnologiyaning mohiyat - mazmuniga ma’lum aniqliklar kiritila
borildi. SHunday yo‘nalishda rus olimlaridan biri B.M. Monaxov pedagogik
texnologiya mohiyatini “.....avvaldan rejalashtirilgan maqsadlar asosida
natijalarga olib boruvchi va bajarilishi shart bo‘lgan tartibli amallar tizimi deb fikr

yuritib, “Pedagogik texnologiya – bu o‘quv jarayonining texnologiyalashtirib,
uning qayta tiklanuvchanligini hamda pedagogik jarayon turg‘unligini
oshirib, bu jarayon ijrochisining sub’ektiv xususiyatlaridan uni ozod qiladi”
deb ta’riflaydi.
Ta’lim maqsadini aniqlash o‘quv biluv faoliyatini optimallashtirish nuqtai
nazaridan ham pedagogik texnologiyaga ta’riflar berilgan. SHulardan biri
I.YA.Lernerning ta’rifidir. Uning fikricha “Pedagogik texnologiya - o‘quvchilar
harakatlarida aks etgan o‘qitish natijalari orqali ishonchi anglab olinadigan
va aniqlanadigan maqsadni ifodalaydi”.
XX-asrning 90-yillarida Rossiyada “Pedagogik texnologiya” tushunchasi
birmuncha kengaytirilib talqin qilina boshlandi. Unga qadar pedagogik
texnologiya faqat o‘qitish jarayonini texnologiyalashtirish misolida qaralgan
bo‘lsa, endi o‘quv - tarbiya jarayonini tezlashtirish asosida ko‘rish va tarbiya
maqsadi, mazmuniga mos keladigan metodlar, vositalar hamda materiallarni
tanlash bevosita hamda bilvosita pedagogik texnologiyani loyihalashdagi
tarbiyachi - o‘qituvchi faoliyatiga
xos hujjatlari aspektida qurildi. SHundaylardan biri akademik B.T.Lixachevdir.
Uning fikricha: “Pedagogik texnologiya - bu maxsus tanlab olingan o‘quv
tarbiya vositalari (sxemalar, chizmalar, diagrammalar) shakllari,
metodlarini aniq anglatadigan psixologik pedagogik ko‘rsatmalar
yig‘indisidir”. Bunda texnologik jarayon o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilidigan
axloqiy bilim, ko‘nikma, malakalar hamda shaxsiy xususiyatlarning shakllanishini
ta’minlovchi vosita sifatida ishtirok etadi.
Bu davrda pedagogik texnologiyaga oid fikrlar, g‘oyalar V.Go‘zeev,
V.A.Selastenin, I.Volkov, M.CHoshanov, CH.YUdit, V.Pityukovlarning
kitoblarida bayon etilib, ularda pedagogik texnologiya o‘quv - tarbiya jarayonini
texnologiyalashtiruvchi omil nuqtai - nazaridan qo‘rib chiqilgan. Bulardan tashqari
yana bir guruh psixolog - pedagog olim (N.F.Talizina, YU.N.Kulyutkin,

L.M.Fridman va x.k.) larning ta’riflari ham mavjud:
- pedagogik texnologiya – o‘quv jarayoniga texnologik - tizimli yondashuv;
 pedagogik texnologiya – maqsad, (vazifa) faoliyat natijalarining yaxlitligi
va muvaffaqiyatini ta’minlashni loyihalashtirish;
 pedagogik texnologiya – ta’lim - tarbiyani eng qulay imkoniyatlarini
yaratishga qaratilgan o‘quv jarayonining shakl, metod va vositalarining o‘zaro
hamkorligidir.
YUqoridagi ta’riflar orasida eng mukammali, pedagogik texnologiyaning
mohiyat - mazmunini to‘liq ochib beradigani nazarimizda YUNESKO bergan
ta’rifdir. Zero, ta’lim - tarbiyada kam kuch va vaqt sarflab yaxshi natijalarni tezroq
qo‘lga kiritish uchun barcha imkoniyatlar - texnik vositalar, o‘qituvchi mahorati,
o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasi iqtidori, salohiyatini inobatga olish shu
kunning talabidir.
Ma’lumki, ilmiy - texnikaviy taraqqiyot nafaqat mamlakatimizdagi ishlab
chiqarishning ko‘p sonli tarmoqlariga, balki ma’naviy - ma’rifiy, ijtimoiy
gumanitar va madaniy sohasiga ham ilg‘or texnologiyalarni tadbiq etishni taqozo
qilmokda. SHu boisdan O‘zbekistonlik olimlar ham boshqa mamlakatlardagi
hamkasblari singari ta’lim - tarbiya jarayoniga yangi pedagogik texnologiyalarni
tadbiq etish bo‘yicha birmuncha nazariy va amaliy ishlarni amalga oshirdilar
hamda oshirmokdalar.
Zamonaviy pedagogik texnogiyalarning mohiyat mazmunini
oydinlashtirishga bo‘lgan urinishlar respublikamizda 1993 yildan boshlandi. SHu
yili Buxoroda “Ta’lim-tarbiya jarayonini ilg‘or pedagogik texnologiyalar asosida
tashkil etish” mavzusida ilmiy - amaliy anjuman o‘tkazildi. Mazkur anjumanda
“Pedagogik texnologiya”ga ta’lim jarayonining texnik vositalari majmui sifatida
qaralayotganligi reproduktiv ta’lim olish ekanligi to‘g‘risida so‘z bordi va
reproduktiv ta’lim har qanday ta’limning zaruriy komponenti hisoblanib, u aniq

o‘quv predmeti doirasida kishilarning tajribasini o‘zlashtirish bilan bog‘liq bo‘lib,
talabalarda ma’lum bilim va ko‘nikmalar “asosini” shakllantirgandan so‘ng
produktiv (mahsulli) va ijodiy tadqiqiy ta’lim metodlariga o‘tish mumkinligi turli
olimlar tomonidan qayd etildi.
Respublikada pedagogik texnologiyani ta’lim - tarbiya jarayoniga tadbiq
etish va uni fan sifatida e’tirof etishni birinchilardan bo‘lib pedagog olimlardan
B.L.Farberman, N.S.Sayidaxmedov, M.Ochilov, O.Roziqov, X.Abdukarimov,
T.Nazarova, K.Zaripov, B.Ziyomuhammedov va boshqalar talqin qildilar. Bular
tomonidan pedagogik texnologiyaning mazmun mohiyatini aniqlashtirish, uning
xududga mos variantini yaratish, ta’limni texnologiyalashtirish vositasida o‘quvchi
shaxsini shakllantirish, o‘qituvchi pedagogik mahoratini yuksaltirish masalalari
ko‘tarilib chiqildi.
B.L.Farbermanning fikriga ko‘ra, “Pedagogik texnologiya - ta’lim
jarayoniga yangicha yondashuv bo‘lib pedagogikada ijtimoiy - muxandislik ong
ifodasidir. U pedagogik jarayonni texnika imkoniyatlari va insonning texnikaviy
tafakkuri asosida standart holda olib, uning optimal loyihasini tuzib chiqish bilan
bog‘liq ijtimoiy hodisasidir”. Ma’ruzamizning birinchi paragrafida biz
“texnologiya” tushunchasining mohiyati ustida to‘xtalib uning ishlab chiqarish
uslublari, tayyorlash metodlaridan iborat hunar fani deb ta’riflagan edik.
Darhaqiqat, ishlab chiqarish texnologiyasi ma’lum ashyolarga ishlov berish, ularni
qayta ishlash metodlari tavsifini bildiradi. O‘qitish texnologiyasi esa ta’lim
oluvchilarga ta’lim tarbiya berish va ularning ongiga tafakkurini, dunyoqarashini
rivojlantirib berish hunari, san’ati va metodlari majmui to‘g‘risidagi ta’limoti
degan ma’noni anglatadi. Masalaga shu nuqtai nazardan yondashilganda
O‘zbekistonda pedagogik texnologiyani o‘quv tarbiya jarayoniga olib kirish
zarurligini targ‘ib qilgan va ilmiy asoslangan olimlardan N.Sayidaxmedovning
pedagogik texnologiyaga bergan ta’rifi mantiqqa to‘g‘ri keladi. Uning fikricha:
“Pedagogik texnolgiya - bu o‘qituvchi (tarbiyachi) tomonidan o‘qitish (tarbiya)

vositalari yordamida o‘quvchilarga ta’sir ko‘rsatish va bu faoliyat mahsuli sifatida
ularda oldindan belgilab olingan shaxs sifatlarini shakllantirish jarayoni”.
Bu ta’rifda pedagogik texnologiya shaxs sifatlarini shakllantirish uchun
o‘qituvchining o‘quvchilarga ta’sir ko‘rsatishga qaratilgan maqsadga erishish
tizimi loyihasi deb qaraladi. Darhaqiqat har bir loyiha ilmiy asoslangan holda va
texnologik talablarga javob bergan takdirdagina shaxs rivojlanishini hamda o‘quv
tarbiya jarayonining amalga oshishini ta’minlay oladi.
Pedagogik olim K.Zaripov pedagogik texnologiyani pedagogik mahorat,
pedagogik ijod, ijodiy faoliyatning mahsuli deb qarab pedagogik texnologiya
yordamida ta’lim jarayonidagi xato, kamchiliklarni mavxumini loyihalashtirib, uni
asta - sekinlik bilan voqe’likka aylantirish deb qaraydi va bu tushunchani shunday
ta’riflaydi: “Pedagogik texnologiya izchil va ketma - ket amaliy faoliyatga, ta’lim-
tarbiya jarayoniga avval rejalashtirilgan maqsadni amalga oshirish va ma’lum
loyihani pedagogik tizim amaliyotiga qo‘llashdir”.
M.Ochilov pedagogik texnologiyani ta’lim jarayoniga tizimli texnologik
yondashuv; ta’lim maqsadlarini oydinlashtirish (identifikatsiyalash), natijani
kafolatlash, faoliyatni ob’ektiv baholash deb qarab “pedagogik texnologiya”
tushunchasiga shunday ta’rif beradi:
“Pedagogik texnologiya - tizimli, texnologik yondashuvlar asosida ta’lim
shakllarini qulaylashtirish, natijasini kafolatlash va ob’ektiv baholash uchun inson
salohiyati hamda texnik vositalarining o‘zaro ta’sirini inobatga olib, ta’lim
maqsadlarini oydinlashtirib, o‘qitish va bilim o‘zlashtirish jarayonlarida
qo‘llaniladigan metod va metodlar majmuidir.”
Pedagogika fanlari doktori, professor N.N.Azizxo‘jaevaning ta’rifi
quyidagicha: “Pedagogik texnologiya - pedagogik faoliyatni bosqichma - bosqich
amalga oshirib, ta’lim va shaxsning barkamol bo‘lishi taraqqiy etishga qaratilgan
maqsadga erishish tizimining loyihasidir”.
Pedagogik texnologiyaga pedagogik jarayonning majmui sifatida qaralib uni

bosqichma - bosqich amalga oshirilishi to‘g‘risida fikr yuritgan olimlardan biri B.
Ziyomuhammedov va SH. Abdullaevalardir. Ularning fikricha “Pedagogik jarayon
majmuini muayyan vaqt mobaynida bosqichma - bosqich amalga oshirilishi –
pedagogik texnologiya deyiladi”. SHunga ko‘ra ”Pedagogik texnologiya - bu
jamiyat ehtiyojidan kelib chiqib, oldindan belgilangan kishi ijtimoiy sifatlarini
samarali shakllantiruvchi va aniq maqsadga yo‘naltirilgan o‘quv jarayonini
majmui sifatida qo‘rib, uni tashkil qiluvchi qismlari bo‘lgan o‘qituvchi
(pedagog)ning o‘qitish vositalari yordamida o‘quvchi(talaba)larga ma’lum bir
sharoitda muayyan ketma - ketlikda ko‘rsatgan ta’sirini nazoratga tutuvchi va
ta’lim natijasini baholab boruvchi texnologiyalashgan ta’limiy tadbirdir”. Mazkur
ta’rifda shu narsa ko‘zga tashlanadiki, pedagogik texnologiya ta’lim tarbiya
jarayonini bir butunlikda ko‘radi, ta’limning maqsadi, mazmuni, o‘qitish metodlari
va vositalarini bilim beruvchi va bilim oluvchilarni majmuiga keltirishni, o‘qitish
bosqichlarini loyihalashni, uning borishini nazorat qilish, natijani kafolatlashni
ham majmuaga keltirishni nazarda tutadi. Uning yana bir xususiyati shundaki,
ilmiy asoslangan yaxshi loyihalangan pedagogik texnologiya o‘qituvchi
mahoratidan qat’iy nazar ko‘zlangan maqsadga erishishni kafolatlaydi, o‘quvchi
ta’lim tarbiyaning yakunida egallagan bilimlarni faol amalga oshiruvchisiga
aylanadi.
SHunday qilib, pedagogik texnologiya ilmiy konsepsiyaga asoslangan
maqsadni belgilash va unga erishishda ijtimoiy, didaktik, ruhiy-pedagogik, falsafiy
nazariyaga suyangan vazifa, faoliyat, natija yaxlitligi, muvaffaqiyatini
ta’minlaydigan, ta’lim - tarbiyaning loyihalangan jarayoni, tamoyillari metodlari,
vositalarining o‘zaro hamkorlikdagi birligidir.
SHu o‘rinda ikkinchi masalaning xulosa sifatida pedagogika fanlari doktori,
professor M.Ochilovning fikriga qo‘shilgan holda pedagogika nazariyasi va
amaliyotida tan olingan va ilmiy nazariy jihatdan asoslangan, pedagogik olimlar
bildirgan fikrlarni tahlil qilib, pedagogik texnologiyaning mohiyat - mazmuniga

quyidagilarni kiritishni maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz.
- ta’lim jarayonini oldindan loyihalash va sinfda o‘quvchilar bilan qayta
ishlab chiqish;
- tizimli yondashuv asosida talabalarning o‘qish - bilish faoliyatini
tasvirlaydigan ta’lim jarayoni loyihasini tuzish;
- ta’lim maqsadi real, aniq diagnostik bo‘lishi va o‘quvchining bilim
o‘zlashtirish sifatini ob’ektiv baholash;
- ta’lim jarayonining tuzilishi va mazmunini yaxlitligi, o‘zaro bog‘liq va
o‘zaro ta’sirda bo‘lishi;
- ta’lim shakllarini optimallashtirish (qulaylashtirish);
- ta’lim jarayonida texnik vositalar va inson salohiyatining o‘zaro ta’sirini
hisobga olish;
- ta’lim maqsadlarini ko‘zlagan etalon asosida o‘quvchilarning
kuzatiladigan, o‘lchanadigan xarakterlari shaklida juda oydinlashtirish;
- talabaning faolligiga tayanib o‘qitish;
- bilim o‘zlashtirish jarayonida yo‘l qo‘yilgan xatolarni aniqlab, kuzatib
borish;
- shakllantiruvchi va izohlovchi baholar;
- belgilangan mezonlarga binoan test vazifalarini bajarish;
- ta’limning kafolatlanganligi;
- ta’lim samaradorligining yuqoriligi;
- majmuaga keltirishni nazarda tutadi.
Uning yana bir xususiyati shundaki, ilmiy asoslangan, yaxshi loyihalangan
pedagogik texnologiya o‘qituvchi mahoratidan qat’iy nazar ko‘zlangan maqsadga

erishishni kafolatlaydi, o‘quvchi ta’lim - tarbiyaning yakunida egallagan bilimlarni
faol amalga oshiruvchisiga aylanadi.
SHunday qilib, pedagogik texnologiya ilmiy konsepsiyaga asoslangan, maqsadni
belgilash va unga erishishda ijtimoiy, didaktik, ruhiy - pedagogik,
falsafiy nazariyaga suyangan, vazifa, faoliyat, natija yaxlitligi. Muvaffaqiyatini
ta’minlaydigan, ta’lim - tarbiyaning loyihalangan jarayoni tamoyillari, prinsiplari,
metodlari, vositalarining o‘zaro hamkorligidagi birligidir.
1.2. Keys-stadi ta’lim texnologiyasini ta’lim jarayonida qo‘llanishi haqida
umumiy tushuncha.
Keys-stadi inglizcha “case” - aniq vaziyat, “stadi” – ta’lim so‘zlarining
birikuvidan hosil qilingan bo‘lib, aniq vaziyatlarni o‘rganish, tahlil etish va
ijtimoiy ahamiyatga ega natijalarga erishishga asoslangan ta’lim metodidir .
Keyslar metodi ( Case method ) yoki keys-stadi ( case-study ), aniq vaziyatlar
analizi (tahlili) metodi bo‘lib, real ijtimoiy, iqtisodiy, biznes vaziyatlar ta’rifidan
foydalanuvchi ta’lim texnikasi hisoblanadi. Ta’lim oluvchilardan berilgan
vaziyatni tahlil qilish, muammolar mohiyatini anglash, ushbu muammolarning
muqobil echimlarini izlash va ular orasidan eng afzalini tanlash talab etiladi.
Keyslar real dalilli materiallarga yoki real vaziyatga maksimal ravishda
yaqinlashtirilgan ma’lumotlarga asoslanadi.
Mazkur metod muammoli ta’lim metodidan farqli ravishda real vaziyatlarni
o‘rganish asosida aniq qarorlar qabul qilishga asoslanadi. Agar u o‘quv jarayonida
ma’lum bir maqsadga erishish yo‘li sifatida qo‘llanilsa, metod xarakteriga ega
bo‘ladi, biror bir jarayonni tadqiq etishda bosqichma-bosqich, ma’lum bir
algoritm asosida amalga oshirilsa, texnologik jihatni o‘zida aks ettiradi.
Ushbu metod dastlab 1924 yilda Garvard biznes maktabi ( Harvard
Business School )da qo‘llangan. Garvard biznes maktabining o‘qituvchilari biznes
yo‘nalishidagi aspirantura bo‘limi uchun to‘g‘ri keladigan darsliklarning mavjud

emasligini tez anglaydilar. Ushbu masalani echish uchun biznes maktabining
o‘qituvchilari tomonidan qo‘yilgan dastlabki qadam etakchi biznes
amaliyotchilaridan intervyu olish hamda mana shu menejerlarning faoliyati, unga
ta’sir etuvchi omillar yuzasidan batavsil xisobot yozish bo‘ldi. Ma’ruza
tinglovchilariga u yoki bu tashkilot to‘qnash kelgan konkret vaziyat ta’rifi ushbu
vaziyat tahlil qilinishi va mustaqil ravishda yoki jamoa bo‘lib munozara tashkil
etish vositasida uning echimi topilishi uchun berilardi. Keys metodi biznes
yo‘nalishidagi ta’lim muassasalarida keng targ‘ib etiladi. Kun sayin ushbu
texnologiyaning tarafdorlari ortib bormoqda. XX asrning 50 yillaridan boshlab
biznes-keyslar G‘arbiy Evropa mamlakatlarida ommalashadi. Evropaning etakchi
biznes maktablari INSEAD, LBS, HEC, LSE, ESADE va boshqalar keys-stadi
ta’lim texnologiyasi vositasida dars beribgina qolmay ushbu keyslarni yaratishda
ham faol ishtirok eta boshlaydilar. 2000 yillarning ikkinchi yarmidan boshlab
keys-stadi ta’lim texnologiyasiga qiziqish ortib boradi – oliygohlar qoshida turli
to‘garaklar (Keys klublar)tashkil etila boshlaydi. Bundan tashqari turli tashkilotlar
keys-stadi yuzasidan bellashuvlar va boshqa tadbirlarni uyushtira boshlaydilar
(masalan,Changellenge>>, FutureToday). 1909 yildan 1919 yilgacha bo‘lgan
davrida keys metodi asosida ta’lim quyidagi sxema asosida tashkil etilgan:
amaliyotchi talabalarga aniq vaziyatni bayon etish, undan so‘ng ushbu vaziyat
analizini berish va nihoyat muammo echimini aniqlash va isbotlash ko‘rsatmasi
berilar edi. Eng birinchi keyslar to‘plami 1921 yilda (Dr. Copeland, Dean
Donhman tomonidan) chop etilgan edi.
2000 yillarning birinchi yarmidan boshlab chet el oliy o‘quv yurtlarida
tabiiy fanlar va texnik fanlarni o‘qitishda keys - stadi texnologiyasidan foydalanish
tendenstiyasi kuzatilib, hozirgi kunda keys-stadi ta’lim texnologiyasi muammoli
ta’limning etakchi usullaridan bo‘lib qoldi, eng umumiy tarzda keys - stadi
texnologiyasining mohiyati quyidagicha izohlanishi mumkin: ushbu texnologiya
vositasida o‘quvchi (talaba)ga real hayotiy vaziyatni anglash taklif etiladi, ayni

paytda bu vaziyatning tavsifida nafaqat u yoki bu amaliy muammo, balki shu
muammoni echish natijasida egallanishi zarur bo‘lgan bilimlar kompleksi
aktuallashishi ham kuzatiladi. Ta’kidlash joizki, muammoning o‘zi mohiyatan
echimga ega bo‘lmaydi.
Keys-stadi ta’lim texnologiyasining Rossiya ta’lim tizimiga kirib kelishi XX
asrning 70-80 yillariga to‘g‘ri kelsada, amalda ushbu texnologiyaning ta’lim tizimi
sharoitida ommalashuvi XXI asrning boshlariga to‘g‘ri keladi. Rossiyada ushbu
metodni ishlab chiqish va asoslashga G.A. Bryanskiy, Yu.Yu. Ekaterinoslavskiy,
O.V. Kozlova, Yu.D.Krasovskiy, V.Ya. Platov, D.A. Pospelov, O.A.
Ovsyannikov, V.S. Rapopport va boshqalar hissa qo‘shdilar. Ayni paytda
O‘zbekiston ta’lim tizimiga ham keys-stadi ta’lim texnologiyasi muammoli ta’lim
texnologilari qatorida kirib kelgan va bugungi kunda eng samarador metodlardan
biri hisoblanadi.
Keys-stadi ta’lim texnologiyasi – bu ta’limdagi metodik yangilik bo‘libgina
qolmay, balki uning ta’lim tizimida keng ishlatilishi zamonaviy ta’lim tizimidagi
vaziyatga ham bog‘liq. Aytish mumkinki, ushbu texnologiya asosan yangi bilim,
ko‘nikmalarni o‘zlashtirishga emas, o‘qituvchi va talabalarning umumiy
intellekual va kommunikativ salohiyatini rivojlantirishga qaratilgan.
Keys - stadi interaktiv ta’lim metodi sifatida talabalar tomonidan eng afzal
ko‘riladigan metodlar qatoriga kirmoqda. Buning sababi sifatida ushbu metod
talabalarga tashabbus bildirish, nazariy holatni o‘zlashtirishda hamda amaliy
ko‘nikmalarni shakllantirishda mustaqillikka ega bo‘lish imkoniyatini berishida
ko‘rish mumkin. O‘z navbatida vaziyatlarning analizi (tahlili) talabalarning
professionalizastiya jarayoniga kuchli ta’sir o‘tkaza olishi, ularning kasbiy jixatdan
“ulg‘ayishiga” xizmat qilishi, ta’lim olishga nisbatan qiziqish va ijobiy
motivastiyaning shakllantirishi alohida ahamiyatga ega. Keyslar metodi
o‘qituvchining tafakkur turi sifatida, alohida paradigma ko‘rinishida gavdalanib,

ijodiy salohiyatni rivojlantirish, noan’anaviy tarzda fikrlash imkoniyatini beradi.
Bunga albatta, ta’lim tizimining demokratlashuvi va modernizastiyalashuvi,
pedagogik kreativlikka ochilgan keng yo‘l, ularda progressiv tafakkur uslubini
hamda pedagogik etika, pedagogik faoliyat motivastiyasini shakllantirishi ham
misol bo‘la oladi 1
.
Keys - stadi ta’lim texnologiyasi tarkibidagi keysdagi harakatlar tavsif
ko‘rinishida berilishi mumkin, bunda talabadan ushbu tavsifni anglash, ya’ni
tavsiflangan vaziyatning natijalari, effektivligi yuzasidan mushohada yuritish talab
etiladi. Aks holda ular muammoning echimlari sifatida taklif etiladi. Har ikkala
holatda ham amaliy harakatlar modelini ishlab chiqish ta’lim oluvchilarning kasbiy
fazilatlarini shakllantirish vositasi sifatida xizmat qiladi.
V.Ya. Platov keys-stadi texnologiyasining quyidagi afzal va boshqa ta’lim
texnologiyalaridan ajralib turuvchi jixatlarini belgilaydi:
1. U yoki bu ijtimoiy-iqtisodiy tizim modelining mavjudligi hamda ushbu
model holatining muayyan vaqt birligi ichida ta’hlil etilishi;
2. Muammo yechimini aniqlashga jamoaviy tarzda erishish;
3. Muammoning yechimida turli alternativalarning mavjudligi. Yagona
yechimning mantiqan mavjud emasligi;
4. Muammo yechimini izlashda yaxlit maqsad;
5. Faoliyatni baholashning guruhiy tizimining mavjudligi.
Ushbu o‘ziga xosliklar va boshqa omillar ta’sirida keys - stadi ta’lim
texnologiyasi ta’lim tizimi sharoitida keng tarqalmoqda. Ammo ushbu metodning
ta’lim tizimida samarali qo‘llanishida bir qator murakkabliklar ham kuzatiladi. Eng
avvalo ular pedagog kadrlarning tegishli metodning metodologik asosiga yuzaki
yondashuvi natijasida vujudga keladi. Ko‘pincha, keys - stadi ta’lim texnologiyasi
ostida ta’lim tizimiga “sohta”vaziyatlar, boshqacha aytganda “hayotiy”

vaziyatlarning kirib kelishi kuzatiladi, ta’limiy munozara esa “hayot haqidagi
suhbat”ga aylanadi. Ammo ayni paytda keys - stadi ta’lim texnologiyasi
o‘qituvchining kasbiy kompetentligini oshirish vositasi bo‘lib, ta’limning
tarbiyaviy, ta’limiy va tadqiqotchilik funkstiyalarini birlashtirishga xizmat qilishi
mumkin. Ushbu metodning samaradorligini oshiruvchi yana bir omillardan biri
uning boshqa ta’lim metodlari bilan oson birikishidadir.
II.Bob. Keys-stadi ta’lim tizimining kategorial apparati
2.1 Keys-stadi ta’lim tizimining kategorial apparati
Keys-stadi ta’lim tizimining kategorial apparati. Tegishli metodning
kategorial apparatini shakllantirish undan foydalanishning samaradorligini sezilarli
darajada oshirish imkoniyatini beradi hamda ta’lim jarayonida metodning
texnologizastiyasiga yo‘l ochadi. Keys - stadi ta’lim texnologiyasining asosiy
tushunchalari qatoriga “vaziyat” va “analiz”, bu ikki tushunchaning
uyg‘unlashuvidan kelib chiqqan “vaziyat analizi” kiradi. Falsafa nuqtai nazardan
“vaziyat” atamasi o‘z ichiga bir qator kontekstlarni birlashtiradi. Shuning uchun,
ushbu atama yuqori darajadagi barqarorsizlik bilan tavsiflanuvchi va o‘z tarkibida
bir qator ziddiyatlarga ega bo‘lgan muayyan holat sifatida izohlanishi mumkin.
Vaziyat aksariyat hollarda o‘zgarish moyilligiga ega bo‘lib, uning o‘zgarishi ushbu
vaziyatda ishtirok etuvchi insonlarning faoliyatiga bog‘liq bo‘ladi. Vaziyat
insonlar
ta’siriga nisbatan ochiq bo‘lib, insonlarning xatti-xarakatlari esa bu vaziyatda o‘z
maqsadlariga erishishlari va qiziqishlarini qondirishlariga bog‘liq bo‘ladi.
Vaziyatlar shunday ijtimoiy tizimlarda “paydo bo‘ladi”ki, ularda xulq - atvorning
qattiq determinastiyasi kuzatilmaydi, ijtimoiy sohada ko‘plab ijtimoiy kuchlarning
o‘rtasida o‘zaro ta’sir, raqobat va kurash mavjud bo‘ladi. Shu tufayli vaziyatlar
analiziga asoslangan har qanday metod kabi keys-stadi ta’lim texnologiyasi
plyuralizm, o‘z-o‘zini anglash va jamoaviylik, ayni paytda mustaqillikni taqozo

etadi.
Keys-stadi ta’lim texnologiyasining yana bir bazaviy kategoriyasi bu
“analiz”dir. Analiz kategoriyasi ob’ektni hayolan bo‘laklarga bo‘lish yoki ilmiy
tadqiq etish sifatida tushunilishi mumkin. Analizning turli klassifikastiyalari
mavjud bo‘lib ommaviy analiz tasnifini quyidagicha belgilaymiz: tizimli analiz,
korrelyastion analiz, faktorli analiz, statistik analiz va b. Umuman olganda aytish
mumkinki, analizning ushbu barcha turlari keys -stadi texnologiyasi doirasida
qo‘llanilishi mumkin bo‘lib, bu holatning texnologiyaning imkoniyatlarini yanada
kengaytiradi. Keys-stadi vaziyatni anglash, tafakkur qilish jarayonida amalga
oshishi mumkin bo‘lgan bir qator analitik faoliyat turlari ishtirok etishi mumkin.
Bu esa o‘z navbatida o‘qituvchidan yuqori darajadagi metodologik madaniyatni
talab etadi.
Keys-stadi texnologiyasining ta’lim ta’lim jarayonida asosiy maqsad o‘quv
guruh talabalarining bilim olish jarayonini faollashtirish, mavjud muammoli
vaziyatlarni hal qilish orqali ularning ilmiy–ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishdan
iboratdir. Shuningdek, texnologiya talabalarning bilim, ko‘nikma, malakalarini
hamkorlikda qo‘llashga, taklif qilingan yechimlarni tahlil qilish orqali muqobil
yechimini izlashga o‘rgatuvchi ta’lim texnologiyasidir.
Birinchi bobda keys-stadi texnologiyasining vujudga kelish tarixi haqida
ma’lumotlar berilgan. Shuningdek keys-stadi texnologiyasining vujudga kelishida
qadim yunon maktablarining ahamiyati kattaligi ko‘rsatilib o‘tilgan.
Umuman olganda keys-stadi texnologiyasi ilk marotaba 1870 yilda Garvard
biznes maktabida qo‘llanila boshlangan. “Muammo” (situatsiya) atamasiga
keladigan bo‘lsak, ushbu so‘z ko‘proq tibbiyot va huquqshunoslik sohalarida
qo‘llanilib kelingan, ta’lim tizimida bu so‘z yangicha talqin qilinadi.
Keys-stadi texnologiyasi asosan iqtisod fanlarini o‘qitishda qo‘llanilib
kelingan. Amaliy iqtisodiy masalalarni yechishda qo‘llaniluvchi bu texnologiya
keyinchalik barcha sohalarda foydalanilib borilgan. Shuningdek hozirda dunyo

bo‘yicha maxsus keyslar ishlab chiquvchi Garvard biznes maktabi, Virjiniya
universitetining Darden maktabi, Michigan universitetidagi Ross biznes maktabi,
Richard Ivey biznes maktabi, Osiyo menejment instituti, Hindiston menejment
instituti, Ahmedobod va Kong universitetidagi Osiyo keys tadqiqot markazlari
mavjud.
Dissertatsiya ishining birinchi bobida shuningdek keyslarning o‘rganilish
manbalari ham tahlil qilingan.
Keys-stadi texnologiyasi hozirgi kunda ta’lim fanlarni o‘qitishda innovatsion
texnologiya sifatida ta’lim tizimida samarali qo‘llanilishida samarali ishlar rejasi
asosida tashil etilmoqda.
Hozirgi ta’lim tizimidagi samarador o‘qitish texnologiyasi - bu muammoli
o‘qitishdir. Uning vazifasi faol bilish jarayoniga undash va tafakkurda ilmiy-
tadqiqot uslubini shakllantirishdir. Muammoli o‘qitish ijodiy, faol shaxs tarbiyasi
maqsadlariga mos keladi.
Muammoli o‘qitish jarayonida talabaning mustaqilligi o‘qitishniig
reproduktiv shakllariga nisbatan tobora o‘sib boradi.
Hozirgi pedagogikaga oid adabiyotlarda muammoli o‘qitishning turli tarif
va tavsiflar bor. Bizningcha, nisbatan to‘liq va aniq ta’rif M.I.Maxmudova
tomonidan berilgan bo‘lib, unda muammoli o‘qitish mantiqiy fikrlar tadbirlari
(tahlil, umumlashtirsh) hisobga olingan o‘rgatish va dars berish usullarini qo‘llash
qoidalari va talabalarning tadqiqot faoliyatlari qonuniyatlarining (muammoli
vaziyat, bilishga bo‘lgan qiziqish va talab...) tizimi sifatida izohlanadi.
Muammoli o‘qitishning mohiyatini o‘qituvchi tomonidan talabalarning
o‘quv ishlarida muammoli vaziyatni vujudga keltirish va o‘quv vazifalarini,
muammolarini va savollarini hal qilish orqali yangi bilimlarni o‘zlashtirish
bo‘yicha ularning bilish faoliyatini boshqarish tashkil atadi. Bu esa bilimlarni
o‘zlashtirishning ilmiy-tadqiqot usulini yuzaga keltiradi.

Ma’lumki, o‘qitishning har qanday asosida inson faoliyatining muayyan
qonuniyatlari, shaxs rivoji va ular negizida shakllangan pedagogik fanning
tamoyillari va qoidalari yotadi. Insonning bilish faoliyati jarayonni mantiqiy bilish
ziddiyatlarini hal qilishda ob’ektiv qonuniyatlari didaktik tamoyillarga tayanadi.
Muammoli vaziyat muayyan pedagogik «vositalarda maqsadga muvofiq
tashkil etiladigan o‘ziga xos o‘qitish sharoitida yuzaga keladi. Shuningdek,
o‘rganilgan mavzular xususiyatlaridan kelib chiqib, bunday vaziyatlarni
yaratishning maxsus usullarini ishlab chiqish zarur. Shunday qilib, o‘qitishda
muammoli vaziyat shunchaki «fikr yo‘lidagi kutilmagan to‘siq» bilan bog‘langan
aqliy mashaqqat holati emas. U bilish maqsadlari maxsus taqozo qilgan aqliy
taranglik holatidir. Bunday vaziyat negizida avval o‘zlashtirilgan bilim izlari yangi
yuzaga kelgan vazifani hal qilish uchun aqliy va amaliy harakat usullari yotadi.
Bunda har qanday mashaqqat muammoli vaziyat bilan bog‘liq emasligini
ta’kidlash o‘rinli bo‘ladi. Yangi bilimlar avvalgi bilimlar bilan bog‘lanmasa, aqliy
mashaqat muammoli bo‘lmaydi. Bunday mashaqqat aqliy izlanishni
kafolatlamaydi. Muammoli vaziyat har qanday fikrlash mashaqqatlaridan farq
qilib, unda talaba mashaqqat talab qilgan ob’ekt (tushuncha, fakt)ning unga avval
va ayni vaqtda ma’lum bo‘lgan vazifa, masala bo‘yicha ichki, yashirin aloqalarini
anglab etadi.
2.1. Ta’lim jarayonida keys-stadi texnologiyasidan foydalanishning pedagogik
ahamiyati.
Keys-stadi ta’lim jarayonida talabalarni, guruhlarni, voqealarni qayta-qayta
tahlil qilish, muhokama qilinayotgan muammoga bog‘liq holda rivojlantiruvchi
omillarni ta’kidlab berishdir. Keysda bayon qilingan va ta’lim oluvchilarni
muammoni ifodalash hamda uning maqsadga muvofiq tarzdagi yechimi
variantlarini izlashga yo‘naltirilgan aniq real yoki sun’iy ravishda yaratilgan
ma’lum bir vaziyatli tahlil etilishi ta’lim harakatlarda yechim topishiga
asoslanadgan ta’lim uslubidir. Ta’lim ta’lim jarayonida keys-stadi metodi

tasvirlash va tushunitirish ko‘rinishida qo‘llanilishi mumkin. Ikkinchi turi
sabablarni o‘rganish orqali asos bo‘la oladigan prinsiplarni izlab topish uchun
qo‘llaniladi.
Keys-stadi texnologiyasi talaba faoliyatini faollashtiruvchi, o‘quv jarayonini
bahs-munozaralarga aylantiruvchi, bir so‘z bilan aytganda muammoli vaziyatlarga
nisbatan yangi ijobiy yechimlarni tug‘ilishiga ko‘maklashuvchi ta’lim
texnologiyasidir. Bu texnologiya uzoq davrlar davomida shakllanib, bugungi
ta’lim tizimiga kirib keldi. Keys-stadi texnologiyasi ham boshqa ta’lim
texnologiyalari kabi bugungi ta’lim tizimida o‘z o‘rniga egadir. Keys–stadi
texnologiyasini qo‘llashda uni tashkil qilish bosqichlariga katta e’tibor qaratish
lozim. Negaki har qanday nazariy jihatdan puxta qurilgan texnologiyani, amaliy
faoliyatda to‘g‘ri tashkil qilinmasa u o‘z ahamiyatini yo‘qotadi.
Keys-stadi texnologiyasini qo‘llashda ta’lim ta’lim jarayonida ta’lim
maqsadlarni to‘g‘ri qo‘ya olish ustuvor masalardan biridir. Keys-stadi
texnologiyasini tashkil qilishda navbatdagi asosiy bosqichlarni ajratib berish
maqsadga muvofiqdir.
1. Keysning didaktik maqsadini shakllantirish. Bu bosqichning tarkibida
chaqiriqqqacha qadar boshlang’ich tayyorgarlik fanining ta’lim ish asosalari
bo‘limining o‘qitishda keys-stadi metodini kiritish, shu fanning bo‘limlarini,
mavzularini aniqlash, texnologiyaga mos vaziyatlarni tashkil qilish, maqsad va
vazifalarni shakllantirish kabilar kiradi.
2. Muommali vaziyatlarni aniqlash. O‘quv amaliy soat mavzularidadan kelib
chiqib vaziyatlarni tanlab olish.
3. Keysning dastur xaritasini tuzish. Ya’ni tanlab olingan muammoli vaziyat
asosida keysning qo‘llanish bosqichlarini texnologik xaritada aks etirish.
4. Keys modulini tanlash yoki tuzish. Bu jarayonda muammo uchun ma’lum
bir modul tanlab olinadi va shu asosda uning tuzilmasi tuziladi.
5. Keysda qo‘llaniladigan matnini yozish. Keys matni yozishda o‘rganilgan

manbalar muhim ahamiyat kasb etadi. Matn qisqa yoki keng hajmda bo‘lishi
mumkin.
6. Keysning maqsadlarini to‘g‘riligini, ishlash samarasini eksperimentlar
guruhi bilan birgalikda ko‘rib chiqish. O‘quv amaliy soatda qo‘llash mumkin
bo‘lgan tayyor keysni oldindan sinovdan o‘tkazish va samaradorligini oldindan
bashorat qilish.
7. Keysni yakunlovchi xulosasini tayyorlash. Keysning yakuniy xulosasini
tuzish, qo‘llanilgan vaziyatning ma‘qbul yechimlarini oldindan tuzib chiqish.
8. Keysdan foydalanish uchun uslubiy tavsiyalar tayyorlash, talabalar uchun
o‘quv vazifalarni oldindan ishlab chiqish, texnologiyani qo‘llash uchun qulay
sharoit yaratish.
O‘quv fanining bo‘limlarini o‘qitishda keys-stadi texnologiyasidan
foydalanish qo‘llaniladigan muammoli vaziyatlar talabada qiziqish uyg‘otishi
uchun quyidagilarga e’tibor berish kerak.
- qiziqarli, talabalar uchun aniq va oddiy tilda yozilishi;
- ijobiy, namunaviy misollar bilan birgalikda salbiy ko‘rsatkichlarning
ifodalanishi; - tanlangan talabalar kontigentini mavjud talabalar soniga mosligi,
yechim uchun zarur bo‘lgan axborotlar keltirilganligi;
Muammoli vaziyatlar modulini tuzish jarayonida muammoni aniqlash va
guruhlashtirish katta ahamiyat kasb etadi. Shu bilan birgalikda keltirilgan vaziyat
yechimi, murakkab va dolzarb mavzular asosida qurilgan bo‘lishi zarurdir.
Keys-stadi texnologiyasidagi muammoli vaziyatlarni tahlil qilishda
talabalarning quyidagilarga e’tiborli bo‘lish, yechim sari yo‘l topishda yordam
beradi.
- muammoli vaziyat talabidan kelib chiqib uni shakllanish bosqichlarini aniqlash;
- vaziyat aks etgan vaqt va zamon chegarasini aniqlash;
- muammoli vaziyat tasnifi, turini aniqlash;

- vaziyat yechimlarini orasidan ma’qbul variyatini tanlay olish;
- ma’lumotlarni keltirib chiqaruvchi sabablarni aniqlash;
- muammoni yechish texnologiyalarini tashkiliy bosqichlarini ishlab chiqish;
- muammoli vaziyatni yechimini guruh bilan birgalikda hal qilish;
Keys-stadi texnologiyasining asosiy tarkibi sabab va oqibatdir. Sabab
texnologiyaning dastlabki qismi bo‘lsa, oqibat uning yakunlovchi qismidir.
Keysni tahlil qilish jarayonida sabab va oqibatni to‘g‘ri shakllantira olish asosiy
o‘rini egallaydi. Sabab va oqibat tahlili muammolarning kelib chiqish manbalarini
o‘rganishdan boshlanadi, ular hodisalar orasidagi bog‘lanishlarni aniqlaydi.
Sabab va oqibat tahlili quyidagilarni o‘z ichiga oladi.
- muammoli vaziyatning ob’ektini va predmentini shakllantirish;
- vaziyatlarning sabab va oqibatlarini aniqlashda tayanch ilmiy-tadqiqot manbalarni
bo‘lishi;
- sabab va oqibat orasidagi bog‘lanishlarni aniqlash;
- o‘rganilayotgan muammoli vaziyatning kelib chiqish sabablarini tahlil qilish;
Muammoli vaziyatni yechimini topishda turli-xil tahlil qilish usullaridan
foydalaniladi.
1. Pragmatik tahlil u yoki bu manbalarni, jarayonlarni, hodisalarni tahlil
qilishda ko‘proq ijobiy nuqtai-nazarlarda hisobga olishni nazarda tutadi.
Pragmatik tahlilning asosiy tushunchasi ijobiy yechimlarni topish bilan
baholanadi. Bu tahlil bir qancha boshqichlarda amalga oshiriladi.
- keysda keltirilgan manbalar, jarayonlar vazifalaridan kelib chiqgan holda fikrash;
- keyslarning mazmundorligini aniqlash;
- muammoli vaziyatni tahlil qilish, muvofaqqiyatsizliklarning sabablarini
o‘rganish;

- keyslarning ilmiy darajalarini, foydalanilayotgan adabiyotlar zahiralarini aniqlash;
- keyslarning ijobiy yechimlar bilan boyitish yuzasidan takliflar ishlab chiqish;
2. Aksiologik tahlil u yoki bu manba hodisalarini oldindan rejalashtirilgan
maqsadlar asosida tahlil qilishni nazarda tutadi. Bunday tahlilning asosiy maqsadi
jamiyatdagi hodisalarni tafovutlarni o‘rganishdir. Aksiologik tahlil uslubi amaliy
faoliyatda hozirgacha qo‘llanilmagan.
3. Prognostik tahlil kelgusida sodir bo‘luvchi muammoli vaziyatga xos
yechimlarni bashorat qiladi. O‘zining mazmuniga ko‘ra bu tahlil oldindan
bashorat qilish tahlili deyiladi. Bu tahlil qilinayotgan muammoli vaziyatlarning
bo‘g‘usi jarayonini bilishga undaydi.
4. Keys–stadi uslubidan foydalanishda vaziyatga xos tahlil asosiy ahamiyatga
egadir. Bu tahlilda muammoli vaziyatdan kelib chiqgan holda maqsad va
vazifalar, yechimga olib boruvchi usullar belgilab olinadi.
5. Tavsiyalar beruvchi tahlil, bunda muammoli vaziyatga nisbat yechim emas
tavsiyalar ishlab chiqiladi. Keltirilgan tavsiyalar orqali vaziyatdagi muammolar
hal qilinadi.
Keys-stadi texnologiyasi bilan ishlash jarayonida amalga oshiriladigan
vazifalar:
- muammoli vaziyatni tizimlashtirishni amalga oshirish, ular tipologiyasi, tasnifi,
natijasi, yechim yo‘llarini aniqlash;
- texnologiyaning vazifasini, muammoli vaziyatni qurshab olgan tashqi va ichki
muhit bilan hamkorlikdagi harakatlarini aniqlash;
- muammoli vaziyatning kelib chiqish, sabab-oqibatlarni o‘rganish;
- muammoli vaziyatning faoliyat mazmunini oldindan tashxis qilish, ijobiy
yechimlarni ishlab chiqish;
- muammoli vaziyatga xos prognostik tahlilni amalga oshirish ;
- muammoli vaziyatlarda keltirilgan shaxslarga nisbatan tavsiyalar ishlab chiqish;

- muammoli vaziyat faoliyatini aks etiruvchi dastur ishlab chiqish;
Keys - stadi interaktiv ta’lim metodi sifatida talabalar tomonidan eng afzal
ko‘riladigan metodlar qatoriga kirmoqda. Buning sababi sifatida ushbu metod
talabalarga tashabbus bildirish, nazariy holatni o‘zlashtirishda hamda amaliy
ko‘nikmalarni shakllantirishda mustaqillikka ega bo‘lish imkoniyatini berishida
ko‘rish mumkin. O‘z navbatida vaziyatlarning tahlili talabalarning
professionalizastiya jarayoniga kuchli ta’sir o‘tkaza olishi, ularning kasbiy jihatdan
o‘sishiga xizmat qilishi, ta’lim olishga nisbatan qiziqish va ijobiy motivastiyaning
shakllantirishi alohida ahamiyatga ega. Keyslar metodi o‘qituvchining tafakkur
turi sifatida, alohida paradigma ko‘rinishida gavdalanib, ijodiy salohiyatni
rivojlantirish, noan’anaviy tarzda fikrlash imkoniyatini beradi. Bunga albatta,
ta’lim tizimining demokratlashuvi va modernizastiyalashuvi, pedagogik
kreativlikka ochilgan keng yo‘l, ularda progressiv tafakkur uslubini hamda
pedagogik etika, pedagogik faoliyat motivastiyasini shakllantirishi ham misol
bo‘la oladi.

F О YDALANILGAN ADABIYOTLAR.
I. O’zbekiston Respublikasining qonunlari:
1. O‘zb е kist о n R е spublikasining “Ta’lim to‘g’risida”gi Q о nuni “Barkamol avlod-
O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori” - T., “Sharq”, 1997 yil, 20-29 betlar
2. O‘zb е kist о n R е spublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»” to‘g’risidagi
Qonuni. “Barkamol avlod- O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori” -T., “Sharq”,
1997 yil, 31-61 betlar
3. O‘rta maxsus kasb-hunarta’limining Davlat Ta’lim standartlari. T., 20 b.
II.O’zbekiston Respublikasi Prezident farmonlari va qarorlari,
Vazirlar Mahkamasining qarorlari:
4. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2006 yil 16-fevraldagi
“Pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tizimini
yanada takomillashtirish to‘g’risidagi” 25 sonli qarori J. O‘zbekiston
Respublikasi Hukumatining qarorlari to‘plami -T., 2006- №2 -13 10-11b.
5. “2004-2009 yillarda maktab ta’limini rivojlantirishning Davlat umummilliy
dasturi” to‘g’risidagi Prezident Farmoni “Ta’lim taraqqiyoti”J. 2004, 3 son, 26 b.
III. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning asarlari:
6. Karim о v I.A. “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” -T., “Ma’naviyat”,
2008 y, 173 b.
7. Karim о v I.A. “Barkam о l avl о d - O‘zb е kist о n taraqqiyotining p о yd е v о ri” - T.,
“O‘zbekiston”, 1997 y, 62 b.
8. Karimov. I.A. “O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li” -T.,
“O‘zbekiston” , 1992y, 78 b.
9. Karim о v I.A. “Bizdan о z о d va о b о d Vatan q о lsin”-T., “O`zb е kist о n”, 1994y,
299 b.
IV. Darslik va o’quv qo’llanmalar:
10. Asqarova O‘. “Pedagogikadan amaliy mashqlar va masalalar” - T., “Istiqlol”,
2008, 111b.
11. Alim о v Х .M. “Aqliy hujum”. Ta’lim va tarbiya. J.-Toshkent:2006-yil, 2-s о ni.
12. Ashur о va D, Yuld о `sh е v Z. “Ta’lim tizimida inn о vatsi о n va a х b о r о t
t ех n о l о giyalarini qo`llash – zam о n talabi” “ Х alq ta’limi” J. – T о shk е nt: 2006, - №
1. – B. 16-17.

13. Bayb ое va A. “Mustaqil ta’lim о lish t ех n о l о giyasi va kasbga yo‘-naltirilganlik”
“Kasb-hunarta’limi” J. 2005-yil 5-s о ni.
Internet saytlar:
1. ww.pedagog.uz
2. ww.ziyonet.uz .
3. www.metodiki.ru
4. www.ta’lim.uz
5. www.pedagog.uz

Keys-stady texnologiyalari va ulardan foydalanish

Sotib olish