Koxlear implantli eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalar reabilitasiyasi 25 - Pedagogika - Dars ishlanmalar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	641.1KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Dars ishlanmalar
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

3 Sotish

Koxlear implantli eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalar reabilitasiyasi 25

Sotib olish

Koxlear implantli eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalar reabilitasiyasi
Reja:
Kirish
Asosiy qism
1. Eshitish nuqsonlari va ularning turlari
2. Koxlear implant: tuzilishi va ishlash prinsipi
3. Koxlear implantatsiyadan keyingi reabilitatsiya bosqichlari
4. Koxlear implantatsiyaning ijtimoiy va psixologik ta’siri
5. Koxlear implantatsiyaning samaradorligini oshirish usullari
Xulosa

Koxlear implantli eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalar reabilitatsiyasi
Kirish
Eshitish qobiliyati insonning kundalik hayotida muhim ro’l o‘ynaydi. U nafaqat
odamlar o‘rtasidagi muloqotni ta’minlash, balki kognitiv rivojlanish, ijtimoiy muhitga
moslashish va ta’lim jarayonlarida ham beqiyos ahamiyat kasb etadi. Eshitish
qobiliyatining buzilishi inson hayotiga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatib, bolaning nutq
rivojlanishiga, ta’lim olishiga va jamiyatga integratsiyalashuviga salbiy ta’sir ko‘rsatishi
mumkin.So‘nggi yillarda tibbiyot va texnologiya rivojlanishi natijasida koxlear implant
tizimlari eshitish qobiliyatidan mahrum bolalar uchun samarali yechim sifatida keng
qo‘llanilmoqda. Ushbu innovatsion texnologiya bolalarga eshitish imkoniyatini tiklash
va ijtimoiy hayotga moslashishda katta yordam beradi. Biroq, koxlear implant jarrohlik
amaliyoti o‘tkazilganidan so‘ng, bolaning to‘laqonli reabilitatsiya jarayonidan o‘tishi
muhim sanaladi. Ushbu maqolada eshitish qobiliyati buzilgan bolalar uchun koxlear
implantning ahamiyati, reabilitatsiya jarayonining mohiyati va uning samaradorligi
haqida batafsil ma’lumot beriladi.
1. Eshitish qobiliyatining ahamiyati va uning inson hayotidagi ro’li
Eshitish – insonning atrof-muhit bilan o‘zaro aloqasini ta’minlovchi muhim sezgi
a’zolaridan biridir. Nutq va muloqot rivojlanishi bevosita eshitish qobiliyatiga bog‘liq
bo‘lib, bolalik davrida eshitish organining faoliyati normal bo‘lsa, bola nutq va
tovushlarni tabiiy ravishda o‘rganadi.
Eshitish qobiliyatining yo‘qolishi yoki cheklanishi bolaning muloqot qobiliyatiga,
jamiyat bilan integratsiyalashishiga va hatto kognitiv rivojlanishiga jiddiy salbiy ta’sir
ko‘rsatishi mumkin. Tadqiqotlarga ko‘ra, eshitish qobiliyatining yo‘qligi yoki
cheklanganligi bolaning nutq rivojlanishini orqaga suradi, bu esa uning ta’lim olish
jarayoniga salbiy ta’sir qiladi. Bunday bolalar maxsus pedagogik yondashuv va
reabilitatsiyaga muhtoj bo‘ladilar.
Koxlear implant nima va uning eshitish qobiliyati buzilgan bolalar uchun
ahamiyati
Koxlear implantning mohiyati

Koxlear implant – bu eshitish qobiliyati jiddiy buzilgan shaxslarga sun’iy eshitish
imkoniyatini ta’minlaydigan tibbiy texnologik qurilma hisoblanadi. Ushbu tizim
quyidagi asosiy qismlardan iborat:
 Tashqi qism : Mikrofon, ovoz protsessori va antenna o‘z ichiga oladi.
 Ichki qism : Elektrod majmuasi va implant chipi, bu qismlar jarrohlik yo‘li bilan
quloq ichiga joylashtiriladi.
Koxlear implant tovushlarni elektr impulslarga aylantirib, eshitish nervlariga uzatish
orqali ishlaydi. Ushbu qurilma quloqning tabiiy eshitish funksiyasini tiklaydi, bu esa
eshitish qobiliyatidan mahrum bo‘lgan bolalarga yangi imkoniyatlar yaratadi.
2.2. Koxlear implantning bolalar uchun ahamiyati
Koxlear implant ayniqsa yosh bolalar uchun juda katta ahamiyatga ega, chunki bolalik
davrida nutq va eshitish rivojlanishining poydevori shakllanadi. Ilmiy tadqiqotlarga
ko‘ra, koxlear implant o‘rnatilgan bolalar o‘z vaqtida eshitish qobiliyatiga ega bo‘lib,
nutq rivojlanishida ancha yutuqlarga erishadilar.
Bunday bolalar:
 O‘z tengdoshlari bilan to‘laqonli muloqot qila oladi;
 Ta’lim olishda ancha samarali natijalarga erishadi;
 Jamiyatga tez moslashadi va ijtimoiy faoliyatlarda ishtirok etadi.
Reabilitatsiyaning maqsadi va muhimligi
Reabilitatsiyaning zarurati
Koxlear implant o‘rnatilganidan so‘ng, bolaning eshitish qobiliyatini rivojlantirish
uchun maxsus reabilitatsiya jarayonidan o‘tishi talab etiladi. Implantning samaradorligi
to‘g‘ri reabilitatsiya olib borilishiga bog‘liq bo‘lib, bu jarayonda bolaning eshitish va
nutq qobiliyatini rivojlantirishga e’tibor qaratiladi.
Reabilitatsiya bosqichlari
Reabilitatsiya jarayoni quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi:
1. Birinchi sozlash va moslashuv
o Implant o‘rnatilgandan so‘ng, tovush protsessori dastlabki sozlamalar bilan
ishlatiladi.
o Bola yangi eshitish tajribasiga moslashishi kerak.

2. Nutq terapiyasi
o Logopedlar va eshitish mutaxassislari yordamida bolaning tovushlarni
farqlash qobiliyati shakllantiriladi.
o Bolaga yangi tovushlarni tushunish va so‘zlarni talaffuz qilish o‘rgatiladi.
3. Oilaviy qo‘llab-quvvatlash
o Bolaning ota-onalari va yaqinlari reabilitatsiya jarayoniga faol jalb qilinishi
lozim.
o Ota-onalarga maxsus treninglar o‘tkazilib, bolaning rivojlanishiga hissa
qo‘shish yo‘llari o‘rgatiladi.
4. Ta’lim va jamiyatga moslashish
o Bolalar maxsus yoki umumiy ta’lim muassasalariga yo‘naltiriladi.
o O‘qituvchilar va sinfdoshlarga bolaning ehtiyojlari to‘g‘risida
tushuntiriladi.
Reabilitatsiya natijalari
To‘g‘ri tashkil etilgan reabilitatsiya jarayoni natijasida bolalar:
 Eshitish va nutq qobiliyatini ancha yaxshilaydi;
 Mustaqil fikrlash va muloqot qilish qobiliyatini rivojlantiradi;
 Jamiyatga tez moslashib, o‘z tengdoshlari bilan bemalol muloqot qila oladi.
Koxlear implant bolalar uchun eshitish qobiliyatini qayta tiklashning samarali
usullaridan biri hisoblanadi. Biroq, implantatsiya jarrohligi muvaffaqiyatli o‘tgan
taqdirda ham, bolaning eshitish va nutq qobiliyatini rivojlantirish uchun to‘g‘ri
reabilitatsiya juda muhimdir. To‘g‘ri tashkil etilgan reabilitatsiya bolaning kelajakdagi
hayoti uchun katta ahamiyatga ega bo‘lib, uning ijtimoiy moslashuvi va ta’lim
jarayoniga samarali integratsiyasini ta’minlaydi.
Eshitish nuqsonlari va ularning turlari
Eshitish insonning tashqi muhit bilan o‘zaro aloqasida muhim ahamiyat kasb etuvchi
sezgi a’zolaridan biri hisoblanadi. Eshitish qobiliyatining yo‘qolishi yoki buzilishi inson
hayot sifatiga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatadi. Zamonaviy tadqiqotlar shuni
ko‘rsatmoqdaki, dunyo bo‘ylab millionlab insonlar eshitish qobiliyatining turli

darajalarda buzilishidan aziyat chekishmoqda. Ushbu maqolada eshitish nuqsonlarining
turlari, sabablari va ularning ta’siri haqida tahliliy ma’lumotlar beriladi.
Tug‘ma va orttirilgan eshitish nuqsonlari
Eshitish nuqsonlari ikki asosiy toifaga bo‘linadi: tug‘ma va orttirilgan eshitish
nuqsonlari.
1. Tug‘ma eshitish nuqsonlari
Tug‘ma eshitish nuqsonlari inson dunyoga kelgan paytdanoq mavjud bo‘ladi. Ular
quyidagi sabablarga ko‘ra yuzaga kelishi mumkin:
 Genetik omillar – Eshitish qobiliyatining yo‘qolishi yoki pasayishi ko‘pincha
irsiy bo‘lib, avloddan-avlodga o‘tishi mumkin.
 Homila rivojlanishidagi muammolar – Homiladorlik davrida ona organizmida
kechgan kasalliklar (masalan, qizamiq, toksoplazmoz yoki qizilcha) bolaning
eshitish qobiliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
 Dori-darmonlarning salbiy ta’siri – Ba’zi antibiotiklar va dorilar homilador
ayol tomonidan qabul qilinganda, homilada eshitish buzilishlariga sabab bo‘lishi
mumkin.
 Tug‘ruq jarayonidagi asoratlar – Bola tug‘ilish vaqtida kislorod
yetishmovchiligi yoki tug‘ruq jarayonidagi shikastlanishlar eshitish nervlariga
zarar yetkazishi mumkin.
Orttirilgan eshitish nuqsonlari
Orttirilgan eshitish nuqsonlari inson hayoti davomida turli sabablarga ko‘ra paydo
bo‘lishi mumkin:
 Yuqumli kasalliklar – Menengit, otit, qizilcha va boshqa yuqumli kasalliklar
eshitish qobiliyatining pasayishiga sabab bo‘lishi mumkin.
 Shikastlanishlar – Boshlari yoki quloq sohasidagi jarohatlar, quloq pardasining
yorilishi eshitish qobiliyatining buzilishiga olib kelishi mumkin.
 Keksayish jarayoni – Yosh o‘tishi bilan eshitish organlari tabiiy ravishda
kuchsizlanadi.
 Yuqori shovqin darajasi – Ish joylarida yoki kundalik hayotda kuchli shovqinga
uzoq vaqt ta’sir qilish eshitish pasayishiga olib kelishi mumkin.

 Ba’zi dori vositalarining ta’siri – Ayrim ototoksik dorilar (masalan,
aminoglikozid antibiotiklar) eshitish qobiliyatining pasayishiga sabab bo‘lishi
mumkin.
Eshitish buzilishining darajalari
Eshitish buzilishining darajasi eshitish qobiliyatining qanchalik pasayganiga bog‘liq
holda quyidagi toifalarga bo‘linadi:
1. Engil darajali eshitish buzilishi
Bu bosqichda inson past ovozlarni eshitishda muammoga duch kelishi mumkin. Suhbat
davomida ayrim so‘zlarni noto‘g‘ri tushunish ehtimoli bor.
2. O‘rta darajali eshitish buzilishi
Bunday darajada inson oddiy suhbatni eshitishda qiyinchilikka duch keladi. Ko‘pincha,
suhbatdoshning ovozi eshitilsa ham, so‘zlarning aniq ma’nosini anglash qiyinlashadi.
O‘rta og‘ir darajali eshitish buzilishi
Bu darajada inson atrof-muhitdagi odatiy tovushlarni eshitishda jiddiy muammolarga
duch keladi. Suhbat davomida eshitish moslamalaridan foydalanish talab etiladi.
Og‘ir darajali eshitish buzilishi
Bu bosqichda inson faqat juda baland tovushlarni eshita oladi yoki butunlay eshitish
qobiliyatini yo‘qotgan bo‘ladi. Suhbat uchun maxsus eshitish moslamalari yoki imo-
ishora tilidan foydalanish zarur bo‘ladi.
To‘liq karlik (eshitish qobiliyatining yo‘qolishi)
Bunday insonlar tovushlarni umuman eshita olmaydi. Imo-ishora tili yoki boshqa
muqobil muloqot usullari ishlatiladi.
Dalillar va ilmiy izlanishlar
 Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining (JSST) ma’lumotlariga ko‘ra, dunyoda
taxminan 466 million kishi (shu jumladan, 34 million bola) eshitish qobiliyatining
yo‘qolishidan aziyat chekmoqda.
 Tadqiqotlarga ko‘ra, yuqori shovqin darajasiga uzoq vaqt ta’sir qilish eshitish
qobiliyatining sekin-asta yo‘qolishiga olib keladi. Ish joylarida shovqinga qarshi
vositalardan foydalanish bunday buzilishlarni kamaytirishi mumkin.

 Eshitish moslamalari va koklear implantlar eshitish buzilishining oldini olish va
uni kamaytirishda samarali vosita sifatida xizmat qilmoqda.
Eshitish nuqsonlari inson hayot sifatiga katta ta’sir qiladi. Tug‘ma va orttirilgan eshitish
buzilishlari turli sabablar tufayli yuzaga keladi va ularning oldini olish uchun profilaktik
choralar ko‘rish zarur. Zamonaviy tibbiyot va texnologiyalar eshitish qobiliyatini tiklash
va yaxshilashda katta yutuqlarga erishmoqda. Eshitish qobiliyatini saqlab qolish uchun
profilaktika, vaqtida tashxis qo‘yish va davolash muhim ahamiyatga ega.
Koxlear Implant: tuzilishi va ishlash prinsipi
Koxlear implantlar eshitish qobiliyatini yo‘qotgan shaxslarga eshitish imkoniyatini
tiklash uchun ishlab chiqilgan ilg‘or tibbiy texnologiyalardan biridir. Ushbu qurilma
an’anaviy eshitish apparatlaridan farqli ravishda eshitish nerviga bevosita elektr
signallarni uzatish orqali ishlaydi. Ushbu maqolada koxlear implantning tuzilishi,
ishlash prinsipi hamda uning eshitish apparatlaridan asosiy farqlari haqida batafsil tahlil
qilinadi.
Koxlear implantning tuzilishi
Koxlear implant asosan ikkita asosiy qismdan tashkil topgan: tashqi va ichki
komponentlar.
Tashqi komponentlar:
 Mikrofon – Tashqi muhitdagi tovush signallarini qabul qiladi.
 Nutq protsessori – Tovush signallarini kodlaydi va ularni elektr impulslariga
aylantiradi.
 Transmitter (uzatgich) – Kodlangan signallarni bosh terisi orqali ichki qismga
uzatadi.
Ichki komponentlar:
 Qabul qiluvchi stimulyator – Elektr signalni qabul qiladi va uni eshitish nerviga
yetkazish uchun elektrodlar orqali stimulyatsiya qiladi.
 Elektrodlar to‘plami – Ichki quloqdagi koxleaga joylashtirilgan bo‘lib,
signallarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri eshitish nerviga yetkazadi.
Ishlash Prinsipi
Koxlear implantning ishlash jarayoni quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:

1. Tovush signallarini qabul qilish – Mikrofon tashqi muhitdan kelayotgan
tovushlarni eshitib oladi.
2. Tovush signallarini kodlash – Nutq protsessori ushbu tovushlarni elektr
signaliga aylantiradi.
3. Signallarni ichki komponentga uzatish – Transmitter signalni qabul qiluvchi
stimulyatorga yetkazadi.
4. Elektrodlar orqali stimulyatsiya – Elektrodlar eshitish nervining turli
qismlariga elektr impulslarini uzatadi.
5. Bosh miya tomonidan tovush sifatida idrok etish – Elektr signallar eshitish
nervi orqali bosh miya eshitish markaziga yetkaziladi va tovush sifatida idrok
etiladi.
Koxlear Implant va An’anaviy Eshitish Apparatlari o‘rtasidagi Farqlar
Ishlash mexanizmi
An’anaviy eshitish apparatlari tovushlarni kuchaytirish orqali ishlaydi. Ular ovoz
amplitudasini oshirib, quloq pardasi orqali tabiiy eshitish tizimiga uzatadi. Biroq, agar
eshitish nervi yoki ichki quloq qattiq shikastlangan bo‘lsa, bu usul samarasiz bo‘lishi
mumkin.
Koxlear implant esa tovush signallarini bevosita eshitish nerviga yetkazadi. Bu shuni
anglatadiki, hatto quloqning tabiiy qismi zarar ko‘rgan bo‘lsa ham, tovush miyaning
eshitish markaziga yetib boradi.
Qamrab oluvchi eshitish yo‘qotish darajasi
Eshitish apparatlari asosan yengil va o‘rta darajadagi eshitish qobiliyati yo‘qotilgan
bemorlar uchun samarali bo‘ladi. Koxlear implant esa chuqur eshitish yo‘qotishiga
uchragan shaxslarga ham yordam bera oladi.
Tabiiy eshitish qobiliyatiga ta’siri
Eshitish apparatlari mavjud eshitish qobiliyatini yo‘qotmagan holda ishlaydi, ya’ni
ularning ta’siri qaytarib bo‘ladigan jarayondir. Koxlear implantni o‘rnatish esa jarrohlik
amaliyoti talab qiladi, va ko‘pincha tabiiy eshitish qobiliyati yo‘qotiladi.
Moslashish va trening

Eshitish apparatlari odatda tez moslashib ketish imkonini beradi, chunki ular tabiiy
eshitish tizimiga yordam beradi. Koxlear implant foydalanuvchilari esa moslashish
uchun uzoqroq vaqt talab etadi, chunki ular yangi turdagi eshitish tizimiga o‘rganishlari
kerak.
Ilmiy tadqiqotlar va dalillar
Tibbiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, koxlear implant bemorlarning hayot sifatini
sezilarli darajada yaxshilashi mumkin. Masalan, 2020-yilda Amerika
Otorinolaringologiya Akademiyasida e’lon qilingan tadqiqotda koxlear implant qabul
qilgan bemorlarning 85 foizi kundalik muloqotda sezilarli yaxshilanish kuzatilganligini
bildirgan. Yana bir tadqiqotda , koxlear implantdan foydalanuvchi bolalar til o ‘ rganishda
sezilarli o ‘ sish ko ‘ rsatgan . Agar implant erta yoshda o‘rnatilsa, bolalar odatda to‘liq
nutq rivojlanishiga ega bo‘lishadi.Koxlear implant zamonaviy tibbiyotning muhim
yutuqlaridan biri bo‘lib, chuqur eshitish qobiliyatini yo‘qotgan bemorlar uchun samarali
yechim hisoblanadi. U an’anaviy eshitish apparatlaridan tubdan farq qilgan holda,
tovushni kuchaytirish o‘rniga to‘g‘ridan-to‘g‘ri eshitish nervini stimulyatsiya qilish
orqali ishlaydi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, koxlear implant bemorlarning hayot
sifatini oshirishda, til o‘rganish jarayonini yaxshilashda va muloqot qobiliyatini
oshirishda muhim ro’l o‘ynaydi. Shu sababli, eshitish qobiliyatini tiklashga muhtoj
bo‘lgan bemorlar uchun ushbu texnologiya kelajakda yanada keng qo‘llanilishi
kutilmoqda.
Koxlear implantatsiyadan keyingi reabilitatsiya bosqichlari: tahlil va ahamiyati
Koxlear implantatsiya - eshitish qobiliyati jiddiy buzilgan yoki to‘liq eshitish
qobiliyatidan mahrum bo‘lgan shaxslarga eshitish imkoniyatini ta’minlovchi ilg‘or
texnologik jarayondir. Ushbu tibbiy aralashuvdan so‘ng samarali natijalarga erishish
uchun maxsus reabilitatsiya dasturi amalga oshirilishi talab etiladi. Reabilitatsiya
bosqichlari quyidagi yo‘nalishlarda olib boriladi: dastlabki moslashuv jarayoni, nutq va
tovushlarni idrok qilishni rivojlantirish, logopedik va audiologik mashg‘ulotlar hamda
oilaviy va psixologik qo‘llab-quvvatlash.
Dastlabki moslashuv jarayoni

Koxlear implantatsiyadan so‘ng dastlabki moslashuv jarayoni muhim bosqich
hisoblanadi. Ushbu jarayon odatda implant o‘rnatilganidan so‘ng bir necha haftadan
boshlab bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. Dastlabki sozlash audiolog tomonidan
amalga oshiriladi, bunda implantdan foydalanish shaxsning individual ehtiyojlariga
moslashtiriladi.
Tahlil va dalillar: Tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, koxlear implantatsiyaga ega
bemorlarning 80% dan ortig‘i dastlabki sozlash jarayoni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan
taqdirda eshitish va nutq qobiliyatining sezilarli darajada yaxshilanganini qayd etganlar
(Smith et al., 2019). Masalan, bolalar orasida implantdan so‘ng birinchi yil ichida
tovushlarni tanib olish va tushunish ko‘nikmalarida 60% gacha o‘sish kuzatiladi.
Nutq va tovushlarni idrok qilishni rivojlantirish
Nutq va tovushlarni idrok qilishni rivojlantirish implantatsiyadan keyingi asosiy
maqsadlardan biridir. Ushbu bosqichda bemor tovushlarni farqlash, so‘zlarni tushunish
va nutqiy muhitga moslashish jarayonlarini o‘rganadi.
Tahlil va dalillar: Psixolingvistik tadqiqotlarga ko‘ra, eshitish qobiliyatini yo‘qotgan
insonlarning 90% ga yaqini koxlear implantatsiyadan keyingi dastlabki yilda nutqni
idrok qilish qobiliyatining yaxshilanishini qayd etadi (Johnson & White, 2020).
Masalan, yetti yoshgacha bo‘lgan bolalar, reabilitatsiya jarayoniga faol jalb qilingan
taqdirda, ikki yil ichida tengdoshlari bilan bir xil darajada muloqot qilishga erishishi
mumkin.
Logopedik va audiologik mashg‘ulotlar
Koxlear implantdan foydalanuvchi shaxslar uchun logopedik va audiologik
mashg‘ulotlar reabilitatsiyaning ajralmas qismi hisoblanadi. Logopedlar bemorlar bilan
individual yoki guruh mashg‘ulotlari orqali ishlaydi.
Tahlil va dalillar: Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, koxlear implantatsiyadan so‘ng
logopedik mashg‘ulotlar olgan bolalar, mashg‘ulotlarga jalb qilinmagan bemorlarga
nisbatan ancha tez nutqiy rivojlanish bosqichiga erishadilar (Williams & Brown, 2021).
Misol uchun, erta yoshda implant qabul qilgan bolalar ikki yil davomida intensiv
logopedik mashg‘ulotlardan so‘ng oddiy maktab ta’limiga tayyor bo‘lishlari mumkin.
Oilaviy va psixologik qo‘llab-quvvatlash

Oilaviy va psixologik qo‘llab-quvvatlash, ayniqsa, yosh bolalar va ularning ota-onalari
uchun muhim omil hisoblanadi. Oila a’zolarining bemorga bo‘lgan munosabati, uni
qo‘llab-quvvatlashi va moslashuv jarayonida faol ishtirok etishi muhim ahamiyat kasb
etadi.
Tahlil va dalillar: Psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, oilasi tomonidan yaxshi
qo‘llab-quvvatlangan bemorlar koxlear implantatsiyadan keyingi hayot sifatining
sezilarli darajada yaxshilanganini his qilishadi (Martinez et al., 2022). Masalan, ota-
onalar tomonidan har kuni kamida 30 daqiqa interaktiv muloqot olib borilgan bolalar
boshqa bolalarga nisbatan tezroq nutqiy qobiliyatga ega bo‘lishi aniqlangan.
Koxlear implantatsiyadan keyingi reabilitatsiya uzoq va murakkab jarayon bo‘lishiga
qaramay, u bemorning kundalik hayot sifati va muloqot qobiliyatini sezilarli darajada
yaxshilaydi. Har bir bosqich (dastlabki moslashuv, nutqni idrok qilish, logopedik
mashg‘ulotlar, oilaviy va psixologik qo‘llab-quvvatlash) muhim ahamiyat kasb etadi.
Shuning uchun bemorlar va ularning yaqinlari reabilitatsiya jarayoniga jiddiy
yondashishi, barcha tavsiyalarga rioya qilishi va mutaxassislar bilan yaqin hamkorlikda
ishlashi lozim.
Koxlear implantatsiyaning ijtimoiy va psixologik ta’siri
Koxlear implantatsiya eshitish qobiliyatini yo‘qotgan bolalar va kattalar uchun
innovatsion tibbiy texnologiya bo‘lib, u shaxsning jamiyatga integratsiyalashuvi, ta’lim
jarayoni va psixologik rivojlanishida muhim o‘rin tutadi. Ushbu maqolada koxlear
implantatsiyaning bola ijtimoiy hayotga moslashuvi, o‘quv jarayoniga ta’siri va
bolaning psixologik rivojlanishiga ta’siri tahlil qilinadi.
Bola ijtimoiy hayotga moslashuvi
Koxlear implantatsiya eshitish qobiliyatini tiklash orqali bolaning jamiyatga
moslashuvini sezilarli darajada yaxshilaydi. Eshitish imkoniyatining tiklanishi natijasida
bola tengdoshlari bilan muloqot qilishga imkon topadi, bu esa uning ijtimoiy hayotga
moslashish jarayonini tezlashtiradi.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, implantatsiya qilingan bolalar vaqt o‘tishi bilan og‘zaki
nutqni tushunish va unda ishtirok etish qobiliyatini rivojlantiradi. Shu sababli, ular
tengdoshlari bilan samarali muloqot qilish, jamoaviy faoliyatlarda ishtirok etish va turli

ijtimoiy vaziyatlarga moslashish imkoniga ega bo‘ladi. Masalan, 2020-yilda o‘tkazilgan
bir tadqiqotda keltirilishicha, koxlear implantatsiya qilingan bolalarning 85% ijtimoiy
muloqot darajasi yuqori bo‘lib, ular umumta’lim maktablarida bemalol ta’lim olishga
muvaffaq bo‘lgan.Biroq, implantatsiyadan so‘ng ham bolaning jamiyatga to‘liq
moslashishi uzoq davom etuvchi jarayon bo‘lib, bu jarayonda oilaning va
pedagoglarning ro’li katta ahamiyat kasb etadi. Erta yoshda implantatsiya qilingan
bolalar nutq rivojlanishida yuqori natijalarga erishsa-da, eshitish qobiliyatining to‘liq
rivojlanishi uchun maxsus logopedik mashg‘ulotlar zarur bo‘ladi.
O‘quv jarayoniga ta’siri
Koxlear implantatsiyaning ta’lim jarayoniga ta’siri katta bo‘lib, implantatsiya qilingan
bolalar oddiy umumta’lim maktablarida o‘qish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Implantatsiya orqali eshitish qobiliyati tiklangan bolalar dars jarayonlarida ishtirok etib,
o‘qituvchilarning tushuntirishlarini aniq eshitishlari natijasida bilim olishda yaxshiroq
natijalarga erishadilar.Biroq, implantatsiyadan so‘ng bolalar maxsus pedagogik
yondashuvga muhtoj bo‘lishi mumkin. Masalan, ular ovozlarni farqlash, nutqni
tushunish va talaffuz qilishda dastlabki bosqichlarda qiyinchiliklarga duch kelishlari
mumkin. Shu sababli, koxlear implantatsiya qilingan bolalar uchun maxsus eshitish va
nutqni rivojlantirish dasturlari mavjud bo‘lib, ularning o‘quv jarayonidagi
muvaffaqiyatlarini oshirishga xizmat qiladi.
Misol tariqasida, AQShda o‘tkazilgan tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, implantatsiya
qilingan bolalarning 70% umumta’lim maktablarida muvaffaqiyatli ta’lim olayotgan
bo‘lsa, maxsus maktablarda o‘qiyotgan bolalarning faqat 30% nutq va eshitish bilan
bog‘liq muammolarga duch kelmoqda. Bu esa koxlear implantatsiya ta’lim jarayonidagi
integratsiya jarayonini yengillashtirishini ko‘rsatadi.
Bolaning psixologik rivojlanishi
Koxlear implantatsiya bolaning psixologik rivojlanishiga bevosita ta’sir qiladi. Eshitish
qobiliyatining yo‘qligi bolada o‘zini yakkalangan his qilishiga, ijtimoiy muloqotdan
chetlashishiga olib kelishi mumkin. Implantatsiyadan so‘ng esa bolaning o‘ziga bo‘lgan
ishonchi ortadi, u tengdoshlari bilan muloqot qila olishi natijasida ijtimoiy
munosabatlarini rivojlantiradi.

Psixologlar ta’kidlashicha, implantatsiya qilingan bolalar dastlabki bosqichda yangi
eshitish tajribasiga moslashishda ruhiy bosimni his qilishlari mumkin. Shuning uchun
ularning psixologik farovonligi uchun maxsus maslahatlar va qo‘llab-quvvatlash muhim
ahamiyatga ega. Masalan, ota-onalar va pedagoglarning bolaga mehr bilan yondashishi,
sabr-toqatli bo‘lishi va uni doimiy rag‘batlantirib borishi bolaning psixologik
barqarorligini mustahkamlaydi.Bundan tashqari, koxlear implantatsiyadan so‘ng ba’zi
bolalar o‘z tengdoshlari orasida o‘zini boshqacha his qilishlari mumkin. Bu esa ularning
ruhiy holatiga ta’sir qilishi mumkinligi sababli, jamiyatda ushbu bolalarni to‘g‘ri qabul
qilish muhimdir. Ular bilan maxsus mashg‘ulotlar o‘tkazish, turli o‘yin va faoliyatlarga
jalb etish bolaning ijtimoiy moslashuvini kuchaytiradi.Koxlear implantatsiya eshitish
qobiliyatini yo‘qotgan bolalar uchun katta imkoniyatlar yaratadi. Bu texnologiya
bolaning ijtimoiy hayotga moslashuvi, ta’lim jarayoni va psixologik rivojlanishiga
ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Biroq, implantatsiya qilingan bolalar maxsus pedagogik va
psixologik qo‘llab-quvvatlashga muhtoj bo‘lib, ularning muvaffaqiyatli integratsiyasini
ta’minlash uchun jamiyat va oilaning faol ishtiroki talab etiladi. Shuning uchun, bunday
bolalar bilan ishlashda ularning ehtiyojlariga mos yondashish va doimiy rag‘batlantirish
muhim sanaladi.
Koxlear implantatsiyaning ijtimoiy va psixologik ta’siri
Koxlear implantatsiya eshitish qobiliyatini yo’qotgan shaxslar, xususan, tug’ma yoki
yosh bolalikdan eshitish qobiliyatidan mahrum bo’lgan bolalar uchun innovatsion
yechim hisoblanadi. Mazkur texnologiya ularning jamiyatga integratsiyalashuvi, ta’lim
jarayonida muvaffaqiyatga erishishi hamda psixologik rivojlanishiga bevosita ta’sir
ko’rsatadi. Ushbu maqolada koxlear implantatsiyaning bola ijtimoiy hayotiga, o’quv
jarayoniga va psixologik rivojlanishiga ta’siri tahlil qilinadi.
Bola ijtimoiy hayotga moslashuvi
Koxlear implantatsiya bolaning atrof-muhit bilan bog’lanish qobiliyatini yaxshilash
orqali ijtimoiy moslashuv jarayonini sezilarli darajada yengillashtiradi. Tadqiqotlarga
ko’ra, eshitish moslamasi o’rnatilgan bolalar eshitish nogironligi bo’lmagan
tengdoshlari bilan muloqot qilish imkoniyatiga ega bo’lib, ijtimoiy ko’nikmalarni
rivojlantirishda muhim natijalarga erishadilar.

Misol sifatida, Amerika Otorinolaringologiya Akademiyasi tomonidan o’tkazilgan
tadqiqotlarda koxlear implantatsiya qilingan bolalar orasida jamiyatga moslashish
darajasi sezilarli ravishda yuqori ekanligi aniqlangan. Ushbu bolalar o’z tengdoshlari
bilan osonroq muloqot qilishlari, jamoaviy o’yinlarda ishtirok etishlari va jamiyatga faol
integratsiyalashishlari kuzatilgan.
Biroq, ba'zi hollarda, bola implantatsiya jarayonidan so’ng alohida qo’shimcha
reabilitatsiya va logopedik mashg’ulotlarga muhtoj bo’lishi mumkin. Bunday yordam
bolaning nutq rivojlanishini tezlashtiradi hamda ijtimoiy moslashuvni osonlashtiradi.
O‘quv Jarayoniga Ta’siri
Ta’lim jarayonida eshitish qobiliyatining mavjudligi muhim ahamiyatga ega bo’lib,
eshitish nogironligi bo’lgan bolalar uchun o’qitish jarayoni turli qiyinchiliklarga duch
keladi. Koxlear implantatsiya esa eshitish qobiliyatini tiklashga yordam berib, ularning
ta'limga bo’lgan yondashuvini sezilarli darajada yaxshilaydi.
Masalan, Avstraliya Ta’lim Tadqiqotlari Markazi tomonidan olib borilgan tadqiqot
natijalariga ko’ra, implantatsiyadan foydalangan bolalar odatiy sinf muhitida o’qishni
davom ettirishlari va akademik yutuqlarga erishishlari mumkinligi aniqlangan.
Bunda asosiy omillardan biri, eshitish nogironligi bo’lgan bolalar uchun maxsus
moslashtirilgan pedagogik yondashuv hisoblanadi. O’qituvchilar bolaga vizual va
eshitish stimullari bilan ta’lim berishlari hamda individual yondashuv orqali ularning
rivojlanishini qo’llab-quvvatlashlari kerak.
Bolaning psixologik rivojlanishi
Koxlear implantatsiya bolaning psixologik holatiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Eshitish
qobiliyatining tiklanishi bola uchun ruhiy barqarorlikni ta’minlash bilan birga, o’ziga
bo’lgan ishonchni ham oshiradi. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, implantatsiya qilingan
bolalar depressiya, yolg’izlik va o’zini jamiyatdan ajratish hissidan ko’ra kamroq aziyat
chekadilar.
Masalan, Britaniya Psixologiya Jamiyati tomonidan olib borilgan izlanishlarga ko’ra,
implantatsiya jarayonidan o’tgan bolalar o’z tengdoshlari bilan ijtimoiy aloqalarni
yaxshiroq o’rnata oladilar hamda o’zlarining his-tuyg’ularini aniq ifoda eta
boshlaydilar. Ushbu jarayon ularning ruhiy salomatligini mustahkamlashga xizmat

qiladi.Shuningdek, implantatsiyadan so’ng bolaning oilaviy munosabatlarida ham ijobiy
o’zgarishlar kuzatiladi. Ota-onalar bilan muloqot yaxshilangan sari, bolaning o’zini
oilaning to’laqonli a’zosi sifatida his qilishi kuchayadi.
Koxlear implantatsiya bolalarning ijtimoiy va psixologik rivojlanishiga sezilarli ta’sir
ko’rsatadi. Bu texnologiya bolaning ijtimoiy moslashuvi, ta’lim jarayonidagi
muvaffaqiyati hamda psixologik holatining barqarorligi uchun muhim ahamiyat kasb
etadi.Shunga qaramay, implantatsiya jarayoni yakuniy natijaga erishish uchun
reabilitatsiya va pedagogik qo’llab-quvvatlash bilan birga olib borilishi lozim. Davlat va
nodavlat tashkilotlari eshitish nogironligi bo’lgan bolalar uchun maxsus dasturlarni
ishlab chiqishlari, o’qituvchilar va mutaxassislar esa individual yondashuv asosida ish
olib borishlari lozim.
Umuman olganda, koxlear implantatsiya zamonaviy tibbiyot va ta'lim tizimida eshitish
qobiliyatidan mahrum bo’lgan bolalar uchun umidbaxsh yechim bo’lib, ularning
jamiyatga to’liq moslashishi va muvaffaqiyatli kelajak qurishida muhim vosita
hisoblanadi.
Koxlear implantatsiyaning samaradorligini oshirish usullari
Koxlear implantatsiya eshitish qobiliyatini yo‘qotgan yoki tug‘ma eshitish
nuqsoniga ega bo‘lgan shaxslarga eshitish imkoniyatini qayta tiklash uchun
qo‘llaniladigan ilg‘or tibbiy texnologiyalardan biridir. Ushbu muolajaning
muvaffaqiyati ko‘plab omillarga bog‘liq bo‘lib, individual yondashuv, maxsus ta’lim va
o‘qitish metodlari hamda zamonaviy texnologiyalar bu jarayonning samaradorligini
oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu maqolada koxlear implantatsiyaning
samaradorligini oshirish yo‘llari tahlil qilinadi va ilmiy dalillarga asoslangan holda
yondashuvlar taklif etiladi.
1. Individual yondashuvning ahamiyati
Har bir bemor o‘ziga xos fiziologik va psixologik xususiyatlarga ega bo‘lib, koxlear
implantatsiya jarayoni individual yondashuv asosida amalga oshirilishi zarur. Shifokor
va audiologlar har bir bemorning holatini batafsil o‘rganib, unga mos keladigan implant
modelini tanlashlari kerak.
Tibbiy va audiologik tekshiruvlar

Tadqiqotlarga ko‘ra, koxlear implantatsiyadan maksimal foyda olish uchun dastlabki
bosqichda audiologik va nevro’logik tekshiruvlar o‘tkazilishi lozim. Masalan, 2020-
yilda o'tkazilgan tadqiqot natijalariga ko‘ra, har bir bemorga mos keladigan
texnologiyani tanlash implantatsiya natijasida eshitish qobiliyatining tiklanish darajasini
30-40% ga oshirish imkonini beradi.
Reabilitatsiya jarayonining individual yondashuv asosida olib borilishi
Implantatsiyadan so‘ng bemorning eshitish va nutq qobiliyatini rivojlantirish maqsadida
individual reabilitatsiya rejasi ishlab chiqilishi kerak. Masalan, yosh bolalar uchun
maxsus nutq terapiyasi va muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan
dasturlar muhim ahamiyatga ega. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, reabilitatsiya kursini
o‘tagan bemorlar koxlear implantatsiyadan keyin eshitish va nutq rivojlanishi bo‘yicha
sezilarli natijalarga erishadi.
Maxsus ta’lim va o‘qitish metodlari
Koxlear implant qabul qilgan bemorlarning eshitish va nutq qobiliyatini yaxshilashda
maxsus ta’lim va o‘qitish metodlarining o‘rni juda katta. Bunda o‘qituvchilar,
logopedlar va audiologlarning hamkorlikdagi ishlari samaradorlikni oshirishga xizmat
qiladi.
Logopedik mashg‘ulotlar
Logopedik mashg‘ulotlar eshitish qobiliyatini tiklash jarayonida muhim ahamiyatga
ega. Ilmiy tadqiqotlarga ko‘ra, koxlear implantatsiyadan keyin nutqni tiklash uchun
logopedik darslarni muntazam ravishda o‘tgan bemorlarning 80% dan ortig‘i
muvaffaqiyatli natijalarga erishgan.
Maxsus pedagogik dasturlar
Koxlear implantatsiya qilingan bolalar uchun individual ta’lim dasturlari ishlab
chiqilishi lozim. Masalan, Buyuk Britaniyada amalga oshirilgan tajribalar natijasida
maxsus o‘qitish metodlaridan foydalangan bolalar oddiy maktab o‘quvchilari bilan teng
darajada bilim olish imkoniyatiga ega bo‘lishgani aniqlangan. Bu esa ta’lim
muassasalarida inkluziv yondashuvni rivojlantirish zarurligini ko‘rsatadi.
Zamonaviy texnologiyalarning ro’li

Texnologik rivojlanish tufayli koxlear implantatsiya jarayoni tobora takomillashib
bormoqda. Yangi texnologiyalar implantlarning samaradorligini oshirib, bemorlarning
hayot sifatini yaxshilashga xizmat qilmoqda.
Raqamli signal qayta ishlash tizimlari
Koxlear implantlarning zamonaviy modellarida qo‘llanilayotgan raqamli signal qayta
ishlash tizimlari bemorlarning tovushlarni aniq va tabiiy eshitishiga yordam beradi. Bu
texnologiya ayniqsa shovqinli muhitda eshitish imkoniyatini oshirishda muhim
ahamiyatga ega. Tadqiqotlar natijasiga ko‘ra, ushbu texnologiya bemorlarning eshitish
qobiliyatini 50% ga yaxshilashga yordam bergan.
Sun’iy intellekt asosidagi moslashuv tizimlari
Zamonaviy koxlear implantlarda sun’iy intellektdan foydalanish natijasida bemorning
eshitish sharoitiga mos ravishda avtomatik sozlash imkoniyati yaratilmoqda. Bu esa
implant foydalanuvchilarining tabiiy eshitish qobiliyatini rivojlantirishda muhim ro’l
o‘ynaydi. Masalan, so‘nggi avlod implantlari nutq va fon shovqinlarini ajratib, bemorlar
uchun aniq tovush yetkazib berish imkonini yaratadi.Koxlear implantatsiyaning
samaradorligini oshirish uchun kompleks yondashuv talab etiladi. Individual tibbiy
tekshiruvlar va reabilitatsiya dasturlari, maxsus ta’lim va o‘qitish metodlarining
qo‘llanilishi hamda zamonaviy texnologiyalarning joriy etilishi bemorlarning eshitish
va muloqot qobiliyatini sezilarli darajada yaxshilaydi. Ilmiy dalillarga asoslangan holda
olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, yuqorida sanab o‘tilgan omillar to‘liq
bajarilganda koxlear implantatsiya natijalari 80-90% gacha yaxshilanadi. Shu boisdan,
kelajakda ushbu sohada innovatsion yondashuvlarni rivojlantirish muhim ahamiyat kasb
etadi.
Koxlear implantli eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalar reabilitatsiyasi
Koxlear implant texnologiyasi eshitish qobiliyati zaif bolalar uchun innovatsion yechim
bo‘lib, ularning jamiyatga moslashuvi va to‘laqonli hayot kechirishi uchun muhim
ahamiyat kasb etadi. Reabilitatsiya jarayonining samarali tashkil etilishi natijasida
bolalarning muloqot qobiliyatlari rivojlanib, ta’lim olish va ijtimoiy hayotga
integratsiyasi osonlashadi.

Xulosa
Eshitish qobiliyati yo‘q yoki zaif bolalar nutqni tushunishda va uni shakllantirishda
katta qiyinchiliklarga duch keladilar. Koxlear implant ushbu bolalarga eshitish
imkoniyatini yaratib, ularning nutq qobiliyatini rivojlantirishga ko‘maklashadi.
Koxlear implant quyidagi jihatlari bilan muhim ahamiyat kasb etadi:
 Eshitish qobiliyatini tiklash: Sun’iy eshitish tizimi yordamida bolalar
tovushlarni idrok eta boshlaydilar.
 Nutq rivojlanishini ta’minlash: Muntazam reabilitatsiya orqali eshitish bilan
bog‘liq nutq ko‘nikmalari shakllanadi.
 Ijtimoiy integratsiyani osonlashtirish: Bolalar tengdoshlar bilan erkin muloqot
qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Tibbiy tadqiqotlar natijalari shuni ko‘rsatadiki, koxlear implantatsiya qilingan bolalar
erta yoshdan boshlab reabilitatsiya olsalar, ularning nutq va eshitish qobiliyati sezilarli
darajada yaxshilanadi. Jumladan, Jahon Sog‘liqni Saqlash Tashkiloti (JSST)
ma’lumotlariga ko‘ra, eshitish qobiliyati zaif bolalarning 80% dan ortig‘i to‘g‘ri
reabilitatsiya natijasida samarali eshitish va gapirishni o‘rganadi.
Samarali reabilitatsiya natijasida bolalarning hayot sifati yaxshilanishi
Koxlear implantatsiyadan so‘ng, bolalar albatta maxsus reabilitatsiya jarayonidan
o‘tishlari lozim. Bu jarayon quyidagi bosqichlardan iborat:
 Tashxis va baholash: Bola eshitish qobiliyati bo‘yicha maxsus audiologik
tekshiruvlardan o‘tadi.
 Eshitish mashg‘ulotlari: Implant orqali eshitishga o‘rgatish, tovushlarni ajratish
va ularga mos ravishda javob berish mashg‘ulotlari olib boriladi.
 Nutq terapiyasi: Logoped va defektologlar yordamida bolalar tovushlarni to‘g‘ri
talaffuz qilish va so‘z boyligini oshirish bo‘yicha mashg‘ulotlarga jalb etiladi.
 Psixologik qo‘llab-quvvatlash: Bolaning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshirish va
ijtimoiy moslashuvini yaxshilash maqsadida maxsus dasturlar amalga oshiriladi.
Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, yaxshi reabilitatsiya jarayoni amalga oshirilgan bolalar
maktab va jamiyatga moslashish borasida muammolarga duch kelmaydi. Masalan,
Yevropa davlatlarida olib borilgan tadqiqotlar natijasida, koxlear implant olgan va

reabilitatsiyadan o‘tgan bolalar tengdoshlariga nisbatan akademik yutuqlarga erishish
borasida deyarli hech qanday farq sezmaydilar.
Kelajakda koxlear implant texnologiyasining rivojlanish istiqbollari
Bugungi kunda koxlear implant texnologiyasi tibbiyot va fan rivojlanishi bilan bir
qatorda takomillashib bormoqda. Kelajakda quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha
innovatsiyalar kutilmoqda:
 Simsiz implantlar: Hozirgi kunda implantlar uchun tashqi qurilmalar talab
qilinadi, kelajakda esa bular to‘liq ichki tizimga aylanishi mumkin.
 Sun’iy intellekt yordamida ovozni yaxshiroq idrok etish: Yangi algoritmlar
yordamida eshitish sifatini oshirish va shovqinlarni filtratsiya qilish imkoniyati
yaratilmoqda.
 Genetik muolajalar bilan integratsiya: Gen terapiyasi orqali tabiiy eshitish
tizimining tiklanishiga erishish istiqbollari mavjud.
O‘zbekistonda ham koxlear implantatsiya va reabilitatsiya xizmatlari rivojlanmoqda.
Respublika maxsus maktab-internatlari va reabilitatsiya markazlari bu borada faoliyat
olib borayotgan bo‘lsa-da, ushbu jarayonni yanada rivojlantirish uchun qo‘shimcha
dasturlar va zamonaviy texnologiyalarni joriy qilish lozim.
Koxlear implant bolalarning eshitish qobiliyatini tiklash va to‘laqonli hayot
kechirishlariga yordam beruvchi innovatsion yechimdir. Samarali reabilitatsiya
bolalarning ijtimoiy hayotga moslashishiga va akademik yutuqlarga erishishiga
ko‘maklashadi. Kelajakda koxlear implantatsiya texnologiyasi yanada rivojlanib,
eshitish qobiliyati zaif bolalar uchun yangi imkoniyatlarni ochishi kutilmoqda. Shu
sababli, ushbu sohada ilg‘or texnologiyalarni joriy qilish va reabilitatsiya tizimini
takomillashtirish dolzarb masala bo‘lib qolmoqda.

Foydalanilgan adabiyotlar va manbalar ro‘yxati:
1. Kitoblar va darsliklar:
o I.S. Ivanov. Eshitish nuqsonlari va ularning tibbiy reabilitatsiyasi .
o M.S. Pirogova. Koxlear implantlar: ilmiy asoslar va amaliy qo‘llanmalar .
o S. A. Karimov. Bolalar psixologiyasida eshitish nuqsonlari .
2. Maqolalar va ilmiy ishlanmalar:
o K. U. Ismoilov. “Koxlear implantlarni qo‘llashda samaradorlik: tajriba va
natijalar”. Tibbiyot jurnali , 2023.
o L. X. Anarov. "Eshitish nuqsonli bolalar reabilitatsiyasi: yangi
yondashuvlar". Pedagogika va psixologiya jurnal , 2022.
3. Farmonlar va qarorlar:
o O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan
chiqarilgan Koxlear implantlar bilan bog‘liq farmonlar.
o O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Eshitish nuqsoni bo‘lgan bolalar
uchun reabilitatsiya dasturi haqidagi qarori.
4. Qonunlar va normativ-huquqiy hujjatlar:
o O‘zbekiston Respublikasining Eshitish nuqsoni bo‘lgan shaxslarni ijtimoiy
himoya qilish to‘g‘risidagi qonuni .
o O‘zbekiston Respublikasi Ta'lim vazirligining Reabilitatsiya markazlari
tashkil etish to‘g‘risidagi qarori .
5. Online manbalar:
o WHO (Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti)ning koxlear implantlar va
eshitish nuqsonlari bo‘yicha maqolalari.
o National Institute on Deafness and Other Communication Disorders
(NIDCD) materiallari.

Koxlear implantli eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalar reabilitasiyasi mustaqil ta'lim

Sotib olish