Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	645.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	25 Октябрь 2025
Расширение	docx
Категория	Музыка

M. I. Glinkaning “Ruslan va Lyudmila” operasi

yozgan barcha asarlari tinglovchilarning keng qatlamiga tushunarli, yuksak badiiy va shakl jihatdan mukammaldir.
Glinka o'z asarlarini oddiy tinglovchiga va professional musiqachilarga teng ravishda yaratar ekan, zamonaviy
garmonik tilning ifodaviy vositalari va yangi orkestr bo' yoqlarini obrazlarning oddiyligi va tushunarliligi bilan
almashlab turish mumkin deb hisoblagan. Oxirgi yillarda yaratgan simfonik asarlarda u doimo xalq qo' shiqlari
mavzusiga suyangani tasodifiy hol emas. Ammo, Glinka bu mavzularni to'g'ridan-to'g'ri ko'chirmasdan, ularni keng
rivojlantirgan va shular asosida o'ziga xos, go'zal musiqiy obrazlarga va chiroyli orkestrlashtirishga ega bo'lgan
asarlar yaratdi.
“Kamarinskaya” simfonik fantaziyasi
“Kamarinskaya” simfonik fantaziyasi (1848) navbatma - navbat ishlab chiqilgan ikkita rus xalq mavzulariga
qilingan variatsiyalardan iborat. Bu mavzular qarama-qashi xaraktyerga ega. Ulardan birinchisi - kulrang g'ozlar -
(“kuyovning yoqimsiz qarindoshlari”) cho'qilayotgan va chimchilayotgan oqqush - (“kelin”) - haqida hikoya
qiluvchi, “Iz - za gor, gor visokix” (Tog'lar... baland tog'lar ortidan) nomli keng va kuychan to'y qo'shig'idir:
Ikkinchi mavzu - “Kamarinskaya” nomli sho'x rus raqs kuyi:
Birinchi qo'shiqning kuyi o'ychan-lirik xarakterda. Kuy variatsiyalanganda u rus kuy chan qo'shiqlariga
o'xshagan yangi - yangi jo'r bo'luvchi ovozlar bilan qo'shilib, o'zgarmasdan qoladi. Mavzuni rivojlantirishda,
kompozitor cho'ponlar nayi, jaleyka va surnaychalarga o'xshagan xalq puflama asboblari tovushlariga yaqin bo'lgan
yog'och puflama asboblardan chiroyli foydalanadi.
“Kamarinskaya”ning kuyi tez va quvnoqdir. Bu kuyni variatsiyalashda Glinka rus balalaykasini eslatuvchi torli
asboblar pitstsikatosini qo'llaydi. Variatsiyalanganda raqs kuyi jo'r bo'luvchi ovozlarga ega bo'lib, ba’zida o'z
ko'rinishini tamomila o'zagrtirib ham yuboradi. Shunday qilib, bir qator variatsiyalardan keyin, tez raqs harakati va
uzuq - yuluq xarakteriga qaramasdan, kuychan toy qo'shiqlari mavzusiga o'xshagan kuy paydo bo'ladi:
“Kamarinskaya”da Glinka milliy xarakter xususiyatlarini tadbiq qildi, dadil va yorqin chizgilar bilan rus
xalqining bayramona turmushini chizib berdi. Sekin tempdagi lirik qo'shiqlarni keyinchalik quvnoq, jo'shqin
qo'shiqlar bilan qarama- qarshi qo'yilish hollarini xalq xor ijrochiligida tez-tez uchratish mumkin. Bu jihatdan
Glinkaning xalq ijrochiligiga xos bo'lgan kuyni yordamchi ovozlar bilan va variatsion tarzda rivojlantirishni ustalik
bilan qo'llaganligi juda muhimdir.
Keyinchalik bu barcha xususiyatlar boshqa rus kompozitorlari tomonidan ham rivojlantirildi. Shuni uchun ham
Petr Ilich Chaykovskiy “Kamarinskaya” haqida - “xuddi barcha mag'iz yong'oq ichida joylashgan kabi rus simfonik
musiqasi to'la “Kamarinskaya”da mujassamdir”, - degan.
“Vals - fantaziya” - Glinkaing shoirona lirik asarlaridan biridir. Oldin u kichik fortepiano pesasi edi. Keyinchalik
u kengaytirildi va orkestrlashtirildi. O'limidan sal oldin (1856) kompozitor uni qayta ishlab, oddiy, maishiy pesani

Unutmaslik lozimki, musiqa tarixi o'qituvchisi nafaqat o'z ish joyida o'z kasbining bilimdoni bo'lib qolmasdan
balki quyidagi pedagogik texnologiyalarni ham dars jarayonida qo'llay olishi lozim:
- ta’limning zamonaviy metodlari, pedagogik va axborot - kommunikatsion
texnologiyalari;
- musiqa ta’limi bo'yicha zamonaviy texnologiyalard an foydalanilgan
ma’ruzalar;
- dialogik, muammoli, o'yin, interfaol va boshqa shakllardan foydalanilgan
amaliy mashg'ulotlar.
Darslarda dialogik shakl va uslublar, gurux va juft bo'lib ishlash va audio vositalari, ko'rgazmali qurollar,
tarqatma materiallardan foydalanish zamon talabidir. Shuning uchun, musiqa va san’at kollejlari talaba-
o'quvchilariga musiqa tarixi fanlarini o'qitishda zamonaviy uslublardan keng foydalanish dars samaradorligini
oshiradi. Musiqa tarixi darslarida Internet va axborot texnologiyalari, musiqiy prezentatsiyalardan foydalanish talaba
- o'quvchilarning kasbiy tayyorgarligini oshirishda muhim rol uynaydi va ularning musiqiy dunyo qarashlarni
kengaytirishga katta yordam beradi.

Buyuk rus kompozitori Mixail Ivanovich Glinka 1804 yilning 20 mayida Smolensk gubernasining Novospassk
qishlog'ida tug'ilgan. U nimjon va kasalmand bola edi.
Glinkaning dastlabki musiqa taassurotlari xalq qo' shiqlari bilan bog' liqdir. Hali bolalik davrlaridanoq Glinka
professonal musiqa bilan shug'ullanadi: krepostnoy orkestr kontsertlarini tinglaydi, ko'pincha o'zi ham bunday
kontsertlarda sozanda sifatida bevosita ishtirok qiladi. U fortepiano va skripka chalishni juda erta boshladi.
Glinkaning yoshlik yillari Peterburgda o'tadi.
1818 - 22 yillarda Bosh pedagogika institutining Ulug'vor pansioni (o'quvchilarni yotoqxona, oziq - ovqat, kiyim
- bosh bilan ta’minlaydigan o'rta o'quv yurti)da tahsil oladi. Pansiondagi mashg'ulotlar Glinka dunyoqarashining
shakllanishiga ijobiy ta’sir qiladi, chunki bu erda uning o'qituvchilari taraqqiyparvar fikrli olimlar, tarbiyachisi esa
oldingi dekabrist, Aleksandr Sergeevich Pushkinning do'sti V. K. Kyuxelbeker edi. Kyuxelbeker Glinkada xalqqa
bo'lgan mehr - muhabbat va xalq uchun har qanday xizmat qilishga tayyor bo'lish his - tuyg'ularini rivojlantirgan. 2
Glinka fortepiano bo'yicha Jon Fild (irlandiyalik pianinochi, kompozitor va pedagog) va va Sharl Mayer (nemis
pianinochisi, kompozitor va pedagog, Jon Fildning shogirdi)dan dars oladi.
1820 yillarda Glinka Peterburg musiqa olamida pianinochi, ashulachi sifatida shuhrat qozonadi. Uning dastlabki
kamer - cholg'u, orkestr, fortepiano va vokal asarlari ham shu davrga tegishlidir. Ayniqsa, Glinkaning alohida,
yorqin qobiliyati romans janrida namoyon bo'ladi («Ne iskushay» - “Vasvasaga tushma”, “Bedniy pevets” -
“Bechora qo'shiqchi” va boshqa romanslar shular jumlasidandir).
Glinkaning Aleksandr Sergeevich Pushkin, V. A. Jukovskiy, V. F. Odoevskiy kabi oldingi dekabristlar bilan
bo'lgan ijodiy aloqalari unda progressiv estetik qarashlarni va ijodiy tamoyillarning shakllanishiga yordam qiladi.
1830 - 34 yillarda Glinka Yevropaning Italiya, Avstriya, Germaniya kabi davlatlari bo'ylab sayohatga chiqadi
(Berlinda u Z. Dekin rahbarligida kompozitsiya nazariyasi bo'yicha shug'ullanadi), yirik Evropa markazlarining
musiqa hayoti bilan yaqindan tanishadi, Italiyaning belkanto (tovush eshitilishining yengil, chiroyli va kuychanligi
bilan, vokal ornamentlarining nafis va virtuoz mukammalligi bilan ajralib turadigan vokal san’ati) san’atini
o'rganadi, o'zi ham bir qator asarlar yaratadi. 3
M. I. Glinkaningning yetuk ijodiy davri
Kompozitorning yetuk ijodiy davrini 1836 yil yaratilgan “Podshoh uchun berilgan jon” («Jizn za tsarya») operasi
ochib beradi. Kompozitor o'zining ikkinchi operasi “Ruslan va Lyudmila” ustida roppa - rosa 6 yil ishladi va 1842
yil yozib tugatdi. Glinka boshqa janrlarda ham yuksak mahorat bilan asarlar yozdi: chunonchi, “Ajib lahzalarni
eslayman” (Ya pomnyu chudnoe mgnovene), “Gumon” (Somnenie) kabi romanslari; “Peterburg bilan xayrlashuv”
vokal turkumi; 1839 y il fortepiano uchun, keyinchalik 1856 yil orkestr uchun tahrir qilingan “Vals - fantaziya”;
1840 yil N. V. Kukolnikning “Knyaz Xolmskiy” tragediyasiga yozilgan musiqa va boshqa asarlar shular
jumlasidandir.
Glinkaning rus xor musiqasi madaniyati rivojiga qo' shgan hissasi ham kattadir. 1837 - 39 yillarda Glinka
2 Vasina V.A.-Grossman. Mixail Ivanovich Glinka, M., 1982 g. 9str.
3 Levasheva, A. Kandinskiy «Istoriya russkoy muziki» - 2, 3, 4 tom. M., 1987g. 86 str.

“Ajib lahzalarni eslayman” (Ya pomnyu chudnoe mgnovene). Glinkaning vokal lirikasida Pushkin she’rlariga
yozilgan romanslar muhim o'rin tutadi. Ular orasida shoir va kompozitorning ulug'ligi omuxtalishib ketgan “Ajib
lahzalarni eslayman” romansi - rus vokal lirikasining marvarididir.
Romansning uch qismli shakli asar qahramoni ichki dunyosining uchta muhim davri aks etgan she’r mazmuniga
- dastlabki uchrashuv, sevgilisidan ayriliq azobi va yangi dan ro'y bergan uchrashuv sevinchiga muvofiqdir.
Romansning kuyi o'zining ravonligi va mayin nazokati bilan odamni ta’sirlantiradi.
re - ним чис-той кра-со - ты. Как re - ний чис той кра-со - ты.
Romansning tashvishli o'rta qismi aniq qarama-qarshilikka ega. Bu qismda musiqa rechitativ-deklamatsion va
keskin xaraktyerga ega. Uchinchi qismda oldingi yorqin kuy qayta eshitilsada, endi u quvnoq-hayojonli, jo'r qismi
esa harakatchan va iztirobli bo'lib qoladi.
Ushbu romans Glinka ijodining yetuk davrida yaratilgan, shuning uchun ham kompozitorning mahorati unda
mukammaldir. Pushkin va Glinkagacha hech kim tomonidan va hech qachon inson tuyg'ularining go'zalligi bu qadar
yuqoriga ko'tarilgan emas.
Musiqa tarixi darslarida Mixail Ivanovich Glinka ijodini o'qitishning ilg'or va zamonaviy
uslublari
Innovatsion texnologiyalar, pedagogik va axborot texnologiyalarini san’at kolleji musiqa tarixi dars jarayonida
qo'llashga bo'lgan qiziqish, e’tibor kundan - kunga kuchayib bormoqda. Bunday bo'lishini sabablaridan biri, shu
vaqtgacha an’anaviy ta’limda o'quvchi - talabalarni faqat tayyor bilimlarini egallashga o'rnatilgan bo'lsa, zamonaviy
texnologiyalar ularni egallayotgan bilimlarini o'zlari qidirib topishlariga, mustaqil o'rganib, tahlil qilishlariga, hatto
xulosalarni ham o'zlari keltirib chiqarishlariga o'rgatadi.
Musiqa tarixi dars jarayonini o'qitishning ilg'or va zamonaviy usullari yordamida amalga oshirish uchun
o'qituvchi pedagogik mahoratga ega bo'lishi lozim. Pedagogik mahoratga ega bo'lish uchun esa musiqa tarixi
o'qituvchisi o'z ustida tinimsiz ishlashi kerak bo'ladi. Ilg'or va zamonaviy uslublarini qo'llash uchun o'qituvchi
interfaol ta’lim jarayoniga zarur bo'lgan g'oyalar va harakatlar majmusini tuzishga hamda o'qitishning ijodiy
rivojlanish tartibida ishlashga o'rganishi lozim. Muammoli - izlanuvchanlik uslublarini o'zlashtirish - talabalarning
ijodiy - izlanuvchanlik faoliyatini tashkillashtirish asosi, binobarin interfaol ta’limning ham asosidir.
Ilg'or va zamonaviy uslublarini qo'llash bilan bog'liq ko'pgina tashkiliy - uslubiy muammolar ham bor, bugungi
kunda ularni, albatta, e’tiborga olish lozim bo'ladi. Bular - san’at kolleji musiqa tarixi fani o'qituvchisining kasbiy
salohiyati va metodik mahorati, poyindor (fundamental) bilimi, o'quv- metodik ta’minlanganligi, malakasini
oshirishi va jahon pedagogik tajribasidan xabardorligi, fuqarolik

Sankt - Peterburg konservatoriyasi va Mariniysk teatri maydonida Glinkaga o'rnatilgan haykal.

M. I. Glinkaning “Ruslan va Lyudmila” operasi
Mundarija
KIRISH
I.BOB
1.1.M.I. Glinkaning yetuk ijodiy davri
1.2. Kompozitor umrining oxirgi yillari
1.3. “Kamarinskaya” simfonik fantaziyasi
II BOB
2.1. M. I. Glinkaning “Ruslan va Lyudmila” operasi
2.2. Musiqa tarixi darslarida Mixail Ivanovich Glinka
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Ruslan g„olib chiqadi, ammo Lyudmilani uyg„otolmaydi, uning barcha urinishlari zoya ketadi. Faqat Finn
bergan sehrli uzuk qizni uyg„otadi. Tanganali xor sa dolari Ruslan bilan Lyudmilani olqishlaydi.
«Ruslan va Lyudmila» operasi epik-ertak opera namunalari- dan hisoblanadi.. Glinka o„z qahramonlari
obrazlarini ifodalash uchun chuqur mazmunli va yorqin ifodali musiqa yaratishga muvaf- faq bo„ldi.
«Ruslan va Lyudmila» operasining musiqaviy-badiiy afzalliklari Glinka ijodiy iste'dodining yangicha uslubining
yutuqlari Peterburg aristokratlar jamiyatiga tushunarli bo„lmadi: Mana shu sababdan ham opera nihoyat sovuqqonlik
bilan kutib olindi.
«Glinkaga bu muvaffaqiyatsizlik qattiq ta'sir qildi. U 18441847 yillarda Fransiya va Italiyada bo„ldi va xalq-raqs
termala- riga jasoslangan «Aragon xotasi» nomli ajoyib simfonik uvert- yura yaratdi.
Glinka hayotining so„nggi yillarida «Kamarinskaya» simfonik fantaziyani yozdi. Bu mashhur asarida ikkita xalq
qo„shig„i: sekin va cho„zib aytiladigan to„y qo„shig„i «Baland tog„ orqasida» va quv- noq, tez aytiladigan raqs
qo„shig„i «Kamarinskaya» dan ustalik bi lan foydalandi. Glinka 1857 yilda vafot etdi.
M. I. Glinka o„z opera, simfonik asarlari va romanslarida rus musiqasining qaysi yo„l bilan shakllanishini va
rivojlanishini ko„rsatib berdi.
Glynkaning ijodiy merosi ikkita opera, dramatik spektakl- larga musiqalar, vokal- simfonik asarlar, cholg„u
ansambllari, sonata, pesa, xorlar, 80 dan ortiq ashula, qo„shiq, romans va hoka- zolardan iboratdir.
M. I. GLINKA
Buyuk rus kompozitori. Rus milliy klassik musiqa asoschisi. Yozgan asarlari: Birinchi rus operasi «Ivan
Susanin» 1834. Ertak opera «Ruslan va Lyudmila» 1840. Simfonik uvertyuralar «Vals - fantaziya» «Aragon xotasi»,
«Kamarincha» va boshqalar shular jumlasidandir.
Mixail Ivanovich Glinka 1804 yilda Smolensk gubernasining Novospassk qishloq'ida tug'ildi. Bo'lajak
kompozitorning bolalik yillari dvoryanlar xonadonida o'tdi. Unga dehqonlar hayoti yaqin, dehqonlar qo'shiq'i
hamrox edi, qishloq manzarasi esa uni doim maftun etardi, shu sababdan ham ular kompozytor hayotida chuqur iz
qoldirdi.
Yosh Glinkada musiqa qobiliyatining rivojlanishida, krepostnoy musiqachilar orkestri juda katta rol o'ynadi. U
mana shu orkestr tufayli orkestr asboblari, xalq qushiqlari va chet el kompozitorlari asarlari bilan tanishishga
muyassar bo'lgan edi.
Glinka Pedagogika instituti qoshidagi pansionda tarbiyalandi va dunyoviy ma’lumot oldi. Glinka pansionda
o'qigan davrida ham musiqa bilan shug'ullanishini to'xtatmadi: fortepianodan xususiy darslar oldi, muzika
nazariyasini, o'rgandi, muzika ijodi sohasida qobiliyatini sinab ko'rdi va oradan ko'p vaqt o'tmasdan, talantli
pianinochi va yosh kompozitor sifatida shuhrat qozondi.
Pansionni tugatgach, u yosh musiqa ishqibozlari gruppasi bilan yaqinlashdi, bu munosabat musiqa faoliyatining
yanada rivojla- nishiga imkon berdi.
Uning«Qiynama meni», «Oh, go'zal qiz» singari vokal asarlari mana shu davrda yozilgan edi.
Glinka zamondosh kompozitorlar ijodini diqqat bilan kuzatib bordi, rus maishiy muzika asarlari namunalarini
tingladi. Glinkaning Kavkazga borishi unda boshqa xalqlar milliy san’atiga hurmat - ehtirom bilan qarash hissini
uyq'otdi.
1830 yilda Glinka musiqa ma’lumotini yanada oshirish maqsa - dida chet elga boradi, t o r t yil davomida
o'tqazgan sayohatining uch

Musiqani xalq yaratadi, biz san’atkorlar esa unga faqat sayqal beramiz
M. I. Glinka
Mixail Ivanovich Glinka - rus mumtoz musiqasiga asos solgan buyuk kompozitor. Uning rus musiqasi tarixida
tutgan o'mini Aleksandr Sergeevich Pushkinning rus adabiyotiga qo'shgan hissasi bilan qiyoslash mumkin. Rus
tanqidchi
- adabiyotshunosi Belinskiyning aytishicha, Glinka, Pushkin singari, «nafis insoniy tuyg'ularni ravon shakl bilan
uyg'unlashtira olgan». Shoir va kompozitorning mana shu xususiyati uning ijodini haqiqiy mumtoz badiiy ijod
namunasiga aylantirdiki, u chuqur ichki haqiqat va keng mazmunning yorqin, qat’iy va mukammal shakl bilan
mushtarakligiga asoslanadi.
Mixail Ivanovich Glinka serqirra iste’dod sohi bidir. U o'z ijodida rus xalqi hayotining turli tomonlari va
qiyofasini yoritib berdi. Glinkani haqli ravishda rus mumtoz operasi va romansining yaratuvchisi, rus mumtoz
simfonizmning asoschisi, deb ayta olamiz. Glinka ijodining yuksak tarixiy ahamiyati shu bilan ham belgilanadiki,
unga chuqur milliylik xos bo'lib, ayni paytda, u boshqa xalqlarning ruhiyat olamini ham idrok etish qobiliyatiga ega
edi. Xususan, Sharq, Italiya, Ispan mavzulari uning ijodida haqiqiy qiyofada jonlanadi». 1
Romantizm avj olgan davrda Glinkaning ijodi ham gullab - yashnadi. Unga romantiklarning milliy o'ziga xoslik
kontsepsiyasi yaqinroq edi. Shunday bo'lsa -da, lekin Glinkani tom ma’noda romantik, deb bo'lmaydi. Bu uning
ajoyib va go'zal «Ruslan va Lyudmila» operasida ham yaqqol ko'zga tashlanadi. Romantizmga xos belgilar - shaxsga
ortiqcha e’tibor, atrof - muhitga ishonchsizlik bildirish, his - tuyg'ularni ehtirosli va jo' shqin ifodalash unga begona.
U klassisizmning alohida belgilari bo'lgan mahobatli shaklga va ko'tarinki uslubga intilishni
o'zida mujassam etdi. Uning ideal obrazlari umumiy manfaatlarni
o'z manfatlaridan ustun qo'yadi. Glinkaning ijodi milliy cheklanganlikdan uzoq bo'lsa
- da, u klassisizmga ham, romantizmga ham mansub emas. Lekin u romantizmdan ilg'or fazilatlarni - kundalik
hayot go'zalligini ko ra bilishni meros qilib oldi. Rus musiqasi tarixida birinchilardan bo'lib, u atrofdagi voqelik
qiyofasini nafis, ravon va mukammal badiiy shakllarda tasvirlab, haqiqat va go'zallik birligining eng yuksak
cho'qqisiga ko'tarildi.
Mixail Ivanovich Glinka rus musiqasining realizm davrini ochib berdi. U haqqoniylikka va oddiylikka intilib,
umumiylik va o'ziga xoslikni aniq musiqiy obrazlarda ifoda etdi. Rossiya musiqashunoslari Glinka qilish ijodini
o'rganish asnosida keng miqyosli musiqiy - estetik mu a.-mm o1a.rni ilgari surdi. Uning ijodini tahlil asosida musiqa
to'g'risidagi professional adabiyot pay do bo'ldi. Glinkaning asarlari tarixiy, estetik, musiqiy
- ijodiy nuqtayi nazardan o'rganildi. V. F. Odoevskiy, A. N. Serov, V. V. Stasov, G. A. Larosh, P. P. Veymarn, N.
F. Findezen, N. D. Kashkin, A. N. Rimskiy - Korsakov, B. V. Asafev, D. D. Shostakovich, V. V. Protopopov, T. N.
Livanova va boshqa ko'plab tadqiqotchilar uning ijodi asosida musiqa teatri va musiqa ijrochiligi, opera
dramaturgiyasi muammolariga, simfonizm tamoyillariga, musiqa tili xususiyatlariga bag'ishlangan ko'plab tanqidiy
maqolalar yozdilar.
1 Urmanova L.A. Musika tarixi T., 2011 y. 27,28 bet.

Ya. F. Yanenko mo'yqalamiga mansub M. Glinka portreti. 1840 yillar

tugal ifodasini topdi.
Glinka ijodida deyarli barcha musiqiy janrlar, birinchi navbatda esa opera janri aks etgan. “Ivan Susanin” va
“Ruslan va Lyudmila” kabi operalar rus operasining klassik davrini ochib berdi va uning boshlanishini xalq musiqa
dramasi, ertak - opera va doston - opera kabi asosiy yo'nalishlarga qo'yib berdi. Glinkaning yangiliklarga intilishi,
boshqacha aytganda uning novatorligi musiqiy dramaturgiya sohasida ham yaqqol ko'zga tashlandi: rus musiqasi da
u birinchilardan bo'lib operada so'zlashuv dialoglaridan tamomila voz kechib, uni to' liq simfonik rivojlantirish
usulini o'ylab
topdi. Uning ikkala operasi uchun ham xalqparvar - qahramonlik yo'nalish, keng epik
- vazmin tuzilish, hashamatli xor sahnalari xosdir.
Kompozitor umrining oxirgi yillari
Umrining oxirgi yillarini Glinka goh Peterburgda, goh Varshavada, Parij va Berlinda o'tkazadi. Bu yillari uning
eng yaqin, vafodor do'sti - kichik singlisi Lyudmila Ivanovna Shestakova edi. Lyudmila Ivanovna Shestakova
akasining o'limidan keyin butun umrini uning ijodini targ'ib qilishga bag'ishlaydi. U Glinka ishining davomchilari
bo'lgan “Qudratli to'da” kompozitorlarinig yaqin do'sti bo'lib qoladi. 5
Mixail Ivanovich Glinka 1857 yil Berlinda vafot etadi. Keyinchalik uning xokini Peterburgga olib kelishib,
Aleksandro -Nevskiy lavrasi qabristoniga dafn etishadi.
Mixail Ivanovich Glinkaning “Ivan Susanin” operasi - qahramonlik ruhida yozilgan xalq musiqali dramasidir.
Rus sahnasida birinchi marta so'zlashuv dialoglarisiz, to'xtovsiz musiqiy rivojlantirishga asoslangan vatan operasi
qo'yilgan edi.
Operaning mazmuni:
1612 yil Rossiya erlaridan polyak qo'shinlari hay dab chiqarilgan bo'lishiga qaramasdan, uning ayrim to'dalari
hali ham mamlakat bo'ylab kezib yurgan edi. Bu to'dalardan biri Kostromolik dehqon Ivan Osipovich Susanin
yashaydigan Domnino qishlog'iga adashib kelib qoladi. Susanin ularga yo'l ko'rsatishga rozilik beradi, ammo u
to'dani o'tib bo'lmas changalzorlarga va botqoqliklarga etaklab keladi va o'zi ham shu erda halok bo'ladi.
Oddiy dehqonning qahramonligi dekabrist - shoir K. Rileevni ilhomlantiradi va unga bag'ishlab “Ivan Susanin”
dumasini (xalq eposi janrlaridan biri) yozadi. I. Rileev va Glinka ham oddiy dehqonning qahramonlik harakatlarida
ona er ozodligi
uchun jonini fido qilishga tayyor butun rus xalqining kuchi va vatanparvarligini ko'radilar.
Glinkaning simfonik orkestr uchun yaratgan eng muhim asarlari - “Kamarinskiya” fantaziyasi, “Aragon xotasi”
va “Madrid oqshomlari” kabi ispancha uvertyuralari va “Vals - fantaziya”dir. Simfonik orkestrlar repertuariga
ko'pincha Glinkaning ikkala operasidagi uvertyuralar shuningdek, “Knyaz Xolmskiy” fojeasiga yozilgan ajoyib
musiqa ham kiritiladi.
Opera ijodi kabi simfonik ijodda ham Glinka o'zining badiiy tamoyillariga sodiq qoladi. Uning orkestr uchun
5 Urmanova L.A. Musika tarixi T., 2011 y. 42 bet.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
Asafeev B. V. Kompozitori pervoy polovini XIX veka.M., 1955g Vasina V.A.-Grossman. Mixail Ivanovich
Glinka, M., 1982 g.
Glinka M.I. Chelovek. Sobitiya. Vremya. M., 1988 g.
Keldish Yu.V., Korjenyants T.V., Levashyov E.M., Listova N.A., Sokolova A.M. Istoriya russkoy muziki. M., 1988
g.
Keldish Yu.V., Korabelnikova I.Z., Levashyov E.M., Romanova V.N.
Istoriya russkoy muziki. T.6. M., 1989 g.
Kozlova N.P “Russkaya muzikalnaya literatura”: Uchebnik dlya DMSh - M., 2012g. Levasheva, A. Kandinskiy
«Istoriya russkoy muziki» - 2, 3, 4 toms. M., 1987g. Lesyanskaya E.B. Muzikalnaya literatura. M., 2010 g.
Muzikalniy ensiklopedicheskiy slovar. M., 1990g.
Muzikalnaya ensiklopediya. M., 1978g.
Pekelis M.S. «A.S. Dargomijskiy i ego okrujenie» T. 1. M, 1966 g.,
T 2. M., 1973g.
1. Rozanova E.A. Istoriya russkoy muziki M., 2 tom 1986g.
2. Russkaya muzikalnaya literatura. Vip. II, III red. E.L. Frid L., 1989g,1984 g.
3. Sokolova M. Istoriya russkoy muziki M., 5 tom 1998g
4. Urmanova L.A. Musiqa tarixi T., 2011 y.
5. Shornikova M. Muzikalnaya literatura. M., 2010 g.
7
Kozlova N.P “Russkaya muzikalnaya literatura”.: Uchebnik dlya DMSh - M., 2012g. 73 str
8
5. Karimova D.A..Musiqiy pedagogik mahorat asoslari. 2008 y. 63 bet.

Smolenskda Glinkaga o'rnatilgan haykal.
Berlinda Glinka xotirasiga o'rnatilgan xotira taxtasi.

Ushbu darsda ishlatilgan ilg'or va zamonaviy uslublar - o'quvchilarni mantiqiy fikrlash, umumiy fikr doirasini
kengaytirish, mustaqil ravishda adabiyotlardan foydalanish, jamoa bo'lib fikrlash, pedagog va o'quvchi -
talabalarning birgalikda faoliyat ko'rsatishni o'rgatadi. Mixail Ivanovich Glinka ijodini o'rganishda ilg'or va
zamonaviy uslublar o'quvchi - talabalar bilim tizimlari va aqliy hamda amaliy faoliyatlarini samarali o'zlashtirishga
yordam beradi, o'zlashtirgan yangi bilimlaridan kelajakdagi vaziyatlarda unumli foydalana olishni, ta’lim
muammolarini echa bilish, mustaqil izlanishga o'rgatish, ijodiy tajribaga ega bo'lish va uni rivojlantirish, ta’lim
jarayonining vazifalarini tahlil qilish, muammoli ta’limni aniqlash imkoniyatlarini och ib beradi.
Shuning uchun san’at kolejjlarida malakali kasb egalarini tayyorlashda ilg'or va zamonaviy o'qitish uslublari -
interfaol metodlar, innovatsion texnologiyalarning o'rni va roli benihoya kattadir. Pedagogik texnologiya va pedagog
mahoratga oid bilim, tajriba va interaktiv metodlar o'quvchi - talablarni bilimli, etuk malakaga ega bo'lishlarini
ta’minlaydi.
Darsda musiqa tarixi o'qituvchisining vazifasi - o'qituvchi va o'quvchilarning o'zaro hamkorligi asosida do'stona
muhit yaratish, dars takomillashtirilganlgini oshirish, o'quvchilarda mustaqil fikrlash, fikr - mulohaza yuritish,
munosabat bildirish ko'nikmasini shaklllantirish demakdir. Ushbu ilg'or va zamonaviy uslublar musiqa tarixi darsida
o'quvchi o'zi faol ishtirok etgan holda, yakka, juftlikda, guruhlarda muammo va savollarga javob topishga harakat
qiladi, fikrlaydi, baholaydi, yozadi, so'zga chiqadi, dalil hamda asoslar orqali qo'yilgan masalani yoritib berishga
harakat qiladi. Bu esa o'quvchilarning xotirasida uzoq saqlanadi. Yangi mavzu (axborot)ni o'zlashtirishda tanqidiy,
tahliliy yondasha oladi. O'qituvchi faqat fasilitator (yo'l - yo'riq ko'rsatuvchi, tashkil qiluvchi, kuzatuvchi) vazifasini
bajaradi.
Eng muhimi, ilg'or va zamonaviy pedagogik texnologiyalardan keng miqyosda foydalanish shiori ostida va
innovatsion texnologiyalarni joriy etish bahonasida tarix va ijtimoiy hayot sinovidan muvaffaqiyatli o'tib va yashab
kelayotgan an’anaviy o'qitish metodikasi, metod va usullaridan voz kechib yubormaslikdir.
M. I. Glinkaning “Ruslan va Lyudmila” operasi
1842 yilda kompozitor o„zining ikkinchi operasi — «Ruslan va Lyudmila»ni
yozib tugatdi.
«Ruslan va Lyudmila» operasining qisqacha mazmuni. Voqea Kievda bo„lib o„tadi.
Knyaz' Svyatozar sizn Lyudmilaning to„yini o„tkazmoqda. Mehmonlar orasida
Lyudmila visoliga yetisholmagan xon Ratmir va pahlavon Farlaf ham bor. To„satdan chaqmoq bo„lib, knyaz
mehmonxonasi qorong„ilikka g„arq bo„ladi. Oydinlashganda mehmonlar Lyudmilaning g’oyib bo„lganligini sezib
qoladilar. Baxteiz Svyatozar kimda- kim Lyudmilani topib, Kievga olib kelsa, uni o„shanga nikoh qilib berishga
va'da beradi. Lyudmilani topish uchun Ruslan, Ratmir va Farlaf uzoq va xatarli safarga otlanadilar. Ularning yo„lida
xilma-xil sarguzashtlar sodir bo„ladi. Ruslan yo„lda saxiy sehrgar Finni uchratadi. Finn unga Lyudmilani jodugar
Chernomor tomonidan o„g„irlanganligini va knyaginyani axtarib topishda unga yordam berishligini aytadi. Ruslan
tog„u-dashtlar, cho„l- u biyobonlarni kezib ko„p yuradi, nihoyat tikonzor-u changalzorga aylangan jang maydoniga
yetib keladi. Bu yerda u bahaybat kalla bilan jang qiladi, uni yengadi va ostiga yashirib qo„yilgan sehrli qilichni
oladi.
Qora niyatli, sehrgar Naina Ratmir bilan Ruslanni o„z qarorgohiga aldab olib kiradi. Har ikkala pahlavon bu
sehrli joy dan chiqolmay umrbod qolib ketishlaridan qayg„uradilar, ammo Finn yana ularga yordam qiladi.
Pahlavonlar Lyudmilani izlashni davom ettiradilar. Bu vaqtda Lyudmila Chernomorning bog„ida qayg„urib yotardi.
Ruslan paydo bo„ladi va Chernomorni yakkama-yakka olishuvga chaqiradi. Jodugar Lyudmilani mangu uxlatadi
va Ruslan bilan jang boshlaydi..

Peterburg saroy qo'shiqchilar kapellasida kapelmeyster vazifasida xizmat qiladi. U ijrochi va pedagog sifatida
qo'shiqchilik san’atiga katta e’tibor beradi. Glinka S. S. Gulak -Artemovskiy, keyinchalik esa D. M. Leonova kabi
qo'shiqchilar bilan mashg'ulotlar olib boradi; “Ivan Susanin” operasidagi Susanin va Vanya rolining birinchi
ijrochilari O. A. Petrov va A. Ya. Petrovalar uning maslahatlaridan foydalanganlar.
1844 - 47 yillari Glinka Frantsiya va Ispaniyada bo'lgan. Bu safar taaassurotlari asosida “Ispancha uvertyuralar” -
1845 yil “Aragon xotasi” va 1848 yil “Madrid oqshomlari” yaratildi. 1848 yil Varshavada orkestr uchun
“Kamarinskiya” nomli “rus skertsosi” yozilgan.
1850 yillarda Glinka atrofiga A. N. Serov, V. V. Stasov, Aleksandr Sergeevich Dargomijskiy, Miliy Alekseevich
Balakirevlar kabi hamfikr, Glinka san’atining targ'ibotchilari birlashadilar. Bu yillarda “Taras Bulba” simfoniyasini,
“Ikki erli xotin” operalarini (amalga oshmagan) yaratish niyatlari paydo bo'ladi. 4
1856 yil Berlinda yashagan Glinka asl rus kontrapunktini yaratish maqsadida eski usta kompozitorlarning
polifoniyasini va bir vaqtning o'zida “bayroqchali kuylash” asarlarida rus polifoniyasining asoslarini ko'rgan Glinka
bu s an’atni ham chuqur o'rganadi. Glinkaning bu ezgu g'oyalarini keyinchalik rus kompozitorlari Sergey Ivanovich
Taneyev va Sergey Vasilevich Raxmaninov va boshqalar rivojlantiradilar.
Glinkaning ijodi - milliy rus musiqa madaniyati da qudratli ko'tarilish davrining yorqin guvohidir. Rus
adabiyotida Pushkinga o'xshab, Glinka rus musiqasi tarixida yangi tarixiy davrni boshlovchisi sifatida may donga
chiqadi: uning asarlari rus musiqa madaniyatini umummilliy va umumjahon ahamiyatini belgilab beradi. Glinkaning
ijodi chuqur milliy xaraktyerga ega bo'lib, u rus xalq qo'shiqchiligi negizida o'sib etdi, qadimiy rus xor san’ati
an’analarini o'zida singdirdi va XVIII - XIX asr rus kompozitorlik maktabi muvaffaqiyatlari unda yangidan amalga
oshirildi. Rus mumtoz musiqasi asoschisi Glinka musiqa xalqchilligining yangi tushunchalarini belgilab beradi. Rus
musiqa ijodiyotining o'ziga xos xarakterli xususiyatlarini umumlashtirib, u o'zining opera va simfonik asarlarida xalq
qahramonligi dunyosini, dostonchilik eposi, xalq ertaklarining mazmun va ma’nolarini ochib beradi.
Glinka o'zi dan oldingi zamondoshlari Aleksandr Aleksandrovich Alyabev, A. N. Verstovskiy, Aleksandr
Lvovich Gurilev va boshqalar singari na faqat shahar folkloriga balki, o' z asarlarida qadimiy ladlardan, xalq
musiqasining o' ziga xos ovoz yo'nalmalari va ritmlaridan foydalanib, qadimiy dehqon qo'shiqlariga ham e’tibor
qaratadi.
Bir vaqtning o'zida uning ijodi taraqqiyparvar G'arbiy Evropa musiqa madaniyati bilan ham chambarchas
bog'liqdir. Glinka o'z ijodida Vena mumtoz maktabi (XVIII asrning 2- yarmi - XIX asrning boshlarida Evropa
musiqa madaniyatidagi badiiy yo'nalish) an’analarini, ayniqsa, Volfgan Amadey Motsart va Lyudvig van Betxoven
an’analarini singdirgan, u turlicha Evropa milliy maktablarining romantiklari muvaffaqiyatlaridan ham xabardor
bo'lgan.
Glinka estetikasining belgilovchi omili - Pushkin davri rus realistik san’atining taraqqiyparvar badiiy yo'nalishi
edi. O'zida haqiqat va go'zallikni birlashtirgan “haqiqat poeziyasi” kabi Pushkin tamoyili kompozitor ijodida o'zining
4 68 Glinka M.I. Chelovek. Sobitiya. Vremya. M., 1988 g. 54 str.

mas’uliyati, axborot olamining benihoya kengayib borayotganligi, musiqiy muassasalarining moddiy va ma’rifiy
imkoniyatlari, bilim va kasb- hunar
о
egallovchilar kontigentning dunyoqarash ko'rsatkichlari bilan bog'liq masalalardir.
Bugun san’at kolleji musiqa tarixi dars jarayonini davr talablariga mos ravishda amalga oshirishning eng zarur
omili bo'lgan zamonaviy darsning har biri o'quvchi - yoshlar uchun o'ziga xos quvonch doirasiga, har bir ta’lim
dargohi esa shodlik maskaniga aylanishi lozim. Xususan, musiqa tarixi darsiga ishonch bilan kelib, o'z o'qituvchisini
alohida hurmat va e’zoz bilan kutib olish tuyg'usini shakllantirish bu gungi kun musiqa ta’lim -tarbiyasi jarayonining
asosiy mezonlaridandir. O'qituvchi dars paytida o'quvchilarga to'g'ri yo'l - yo'riq berib tursa, o'zlashtirishi qiyin
bo'lgan talaba-o'quvchilar faol ishtirokchiga aylanganini o'zlari bilmay qoladilar.
Bu jarayon o'qituvchi faoliyati va uslubiyatining turli ko'rinishlari orqali amalga oshiriladi. Pedagogik faoliyat
shakllari o'qituvchining talablar asosida tashkil qilingan ma’ruza, amaliy mashg'ulot, muloqat - munozara darslarida
namoyon bo'ladi.
Musiqa tarixi darslarini o'qitishning ilg'or va zamonaviy uslublaridan foydalanish dars samaradorligini oshirish
yo'llaridan biri. Mixail Ivanovich Glinkaning ijodi mavzusini o'qitishda prezentatsiyalar, multimedia, kompozitor
asarlaridan yaxshi ijro namunalari, mavzuga bag'ishlangan adabiyotlarning taxlili, tarqatma materiallar, muammoli
vaziyatlar yuzasidan muammoli savollar zanjiri, kompozitor hayotdagi rasmlar darsning qiziqarli va mazmunli
o'tishga erdam beradi.
Ilg'or va zamonaviy pedagogik texnologiyalarning juda ko'p uslublari mavjud: Aqliy hujum, Kichik guruhlarda
ishlash, Keys - stadi», Zig-zag, Tarmoqlar (Klaster), Fikrlar hujumi, 6x6x6, Diagramma vena, Bumenrang va
xakozo. Ushbu metodlari musiqa tarixi darsini yanada takomillashtirishga yordam berib, darsga yangicha usullar
asosida yondashuvni ta’minlaydi. Zamonaviy darsni tashkil etishga qo'yiladigan muhim talablardan biri ortiqcha
ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay,
qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir. Qisqa vaqt orasida Mixail Ivanovich Glinkaning ijodi mavzu
bo'yicha muayyan nazariy bilimlarni o'quvchilarga yetkazib berish, ularda ma’lum faoliyat yuzasidan amaliy
ko'nikma va malakalarni hosil qilish, tal aba - o'quvchilar faoliyatini nazorat qilish, ular tomonidan egallangan bilim,
ko'nikma va malakalar darajasini baholash musiqa tarixi o'qituvchidan yuksak pedagogik mahorat hamda ta’lim
jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni talab etadi.
Har bir darsning alohida xususiyati mavjud. San’at kollejlari musiqa tarixi fani o'qituvchisining ham o'ziga xos
sirlari bo'ladi. Musiqaga muhabbat bilan qarash, yaxshi sozanda va yaxshi san’atkor bo'lish, yaxshi ovozga ega
bo'lishi, notaga qarab yaxshi ijro etish, o'quvchilarga bor bilimlarini berishga intilish va ishga sidqidildan berilgan
inson ish jarayonidagi hayoti bilan yashaydi.
O'qituvchi bulardan tashqari darslarni kuzatib borishi ham kerak. Doimiy kuzatishlar sababli o'qituvchi
pedagogik mahoratini egallay boshlaydi. U vaziyatni (situatsiyani) baholashga, o'quvchilarning ichki tuyg'ularini
sezishga o'rganadi. 7
Musiqa tarixi darslarida Mixail Ivanovich Glinka ijodini o'qitishning inovatsion texnologiyalari pedagogik
jarayon hamda o'qituvchi va talaba faoliyatiga yangilik, o'zgarishlar kiritadi. Darsni qiziqarli va mazmunli o'tish
uchun kompyuter texnikasining juda katta imkoniyatlari mavjuddir, misol uchun mavzuga taalluqli internet
tarmoqlaridan dars vaqtida yoki darsdan tashqari, o'zlariga kerakli ma’lumotlarni: ilmiy maqollar, metodik
qo'llanmalar, prezentatsiyalar, video filmlar, nota materiallari, rasmlar, Mixail Ivanovich Glinka asarlaridan parcha
ijro namunalarini olishlari mumkin.
7 Karimova D.A..Musiqiy pedagogik mahorat asoslari. 2008 y. 28 bet.

yili Italiyada o'tdi. Glinka Italiya opera san’atini sinchiklab o'rgandi.
Glinka Peterburgga qaytib kelgaidan keyin opera uchun juda ko'p sujetlar axtardi va pirovardida «Ivan Susanin»
sujetiga opera yozishni ma’qul deb topdi. «Ivan Susanin» operasi 1836 yilda birinchi marta sahnaga qo'yilgan edi.
1842 yilda kompozitor o'zining ikkinchi operasi — «Ruslan va Lyudmila»ni yozib tugatdi. U 1844 - 1847
yillarda Frantsiya va Italiyada bo'ldi va halq - raqs temalariga asoslangan «Aragon xotasi» nomli ajoyib simfonik
uver- tyura yaratdi.
Glinka hayotining so'nggi yillarida «Kamarinskaya» simfonik fantaziyasini yozdi. Glinka 1857 yilda vafot etdi.
Е . Artamonovning pochta markasidagi « A. S. Pushkin va V. A. Jukovskiy . I. Glinka uyida» kartinasi
Rossiya, Ukraina, Belorussiya ning ko'p shax,arlari Ko'chalari, va yana shuningdek, Berlin va Toshkentda ko'chalar
Glinka nomi bilan ataladi.
Xulosa
Ushbu mavzu bo'yicha tadqiqotlar olib borar ekanmiz, bizning oldimizga San’at kollejlari musiqa tarixi
darslarida XIX asr birinchi yarmi rus kompozitorlari ijodini o'rganishda o'qitishning davr talablariga javob beruvchi
zamonaviy uslullarini izlash vazifasi paydo bo'ldi.
Musiqa tarixi o'qituvchisi - o'zi o'qitadigan fanning jamiyat hayotidagi o'mi, tarixi, asosiy tushuncha, qonun -
qoida va tamoyillarini yaxshi bilib olishi kerak va ta’lim - tarbiya berishning shakl va uslublarini yaxshi egallagan
bo'lishi va uni amaliy otda qo'llay olishi lozim. O'z fani bo'yicha puxta bilimga ega bo'lishi va talabalarga beradigan
bilimlarni qiziqarli qilib bay on eta olishi kerak. Talaba- o'quvchilarning musiqa tarixi fanini o'zlashtirishlari uchun
o'qitishning ilg'or va zamonaviy usullaridan foydalanishda dars jarayoniga yangi informatsion - pedagogik
texnologiyalarni tadbiq qilish muhim ahamiyatga egadir. Fanning asosiy mazmunini o'quvchilar ma’ruzalar kursida
o'zlashtiradi. Dars jarayonida darslik, o'quv - uslubiy qo'llanmalar, ma’ruza matnlari, tarqatma materiallar,
ko'rgazmali qurollar, test savollari va audio vositalaridan foydalaniladi.
Musiqa va san’at kollejlari musiqa tarixi darslarida o'quvchilar xorijiy, rus
va o'zbek musiqa madaniyati bilan tanishadilar. Talaba-o'quvchilar 2 kursda XIX asrning boshlarida rus musiqasida
romantik yo'nalish paydo bo'lishi, shundan kelib chiqqan holda xalq - epik mazmunidagi asarlar haqida ma’lumotga
ega bo'ladilar.
Talaba-o'quvchilar XIX asrning boshlarida A.N.Verstovskiy rus operasi ijodida romantik yo'nalishning yirik
vakili ekanligi, bu yillari rus poeziyasi bilan mustahkam bog'liq ravishda romans janri keng tarqaligi, xalqqa yaqin -
demokratik qo'shiq lirikasining ustalari orasida Aleksandr Aleksandrovich Alyabev, Aleksandr Yegorovich
Varlamov, Aleksandr Lvovich Gurilyov kabi kompozitorlar borligi haqida tuliq ma’l umot oladilar.
Ularga yana shuningdek, XIX asr rus musiqasi rivojlanishining yangi bosqichi asosan milliy mumtoz musiqa
asoschisi Mixail Ivanovich Glinkaning ijodi bilan bog' liqligi, u rus musiqasini Yevropaning yetakchi musiqa
an’analari bilan bir qatorda qo'yganligi va rus musiqa madaniyatining keyingi yo'nalishlarini belgilab berganligi
bilan ham tanishadilar.
Glinkaning ijodi ijrochilik san’atida tanqidiy fikr rivojlantirilishiga turtki bo'ldi. Glinkaning kichik zamondoshi
va ishining davomchisi A.S. Dargomijskiyning ijodida tanqidiy realizm g'oyalari o'z ifodasini topdi.
Shuni alohida ta’kidlash joizki, rus musiqa madaniyati haqida musiqa tarixi o'qituvchisi o'quvchilarga bilim
byerganda, uning ilmiy salohiyati, nazariy va amaliy bilimlari doirasi keng va puxta bo'lishi lozim.
Buning uchun o'qituvchi cholg'u ijrochiligi, vokal ijrochiligi malakalarini, fanga taalluqli nazariy bilimlarni
chuqur egalaganligini talab etiladi.

$partiyalarining garmonik birligidir. Glinka vokal qo'shiqchiligi rus maktabining asoschisidir, uning romanslari - go'zallik va mukammallikning tuganmas bulog'idir. Bu buloqdan barcha keyingi rus kompozitorlari bahramand bo'lganlar. Glinka o'z zamonasidagi shoirlardan Baratinskiy, Jukavskiy, Delvig, Pushkin she’rlariga romanslar yozgan. Uning ko'pchilik romanslari yaqin do'stlari masalan, Kukolnik so'zlariga yozilgan. 1840 yilda kompozitor bu shoirning she’rlariga “Peterburg bilan xayrlashuv” nomli vokal turkumini yaratgan. Bu turkumda “To'rg'ay” (Javoronok) va “Hamroh qo'shiq” (Poputnaya pesnya) kabilar bor. “To'rg'ay”- tabiiy va oddiy, yorqin g'amginlik bilan bo'yalgan, yengil quyulib turadigan va kuychan kuyli, dilkash va o'ychan qo'shiqdir: Qo'shiqning fortepiano partiyasida tekis rus tabiati - cheksiz uzoqliklar, dalalar va maysa va o't novdalari shamol bo'ylab silkinib turuvchi maysazorlar ifodali tarzda yaratilgan. Qo'shiqchi kuylashni boshlamasdan oldin to'rg'ayning sayrashi quloqqa chalinadi. “Hamroh qo'shiq” (Poputnaya pesnya) - yorqin va hayotiy quvnoq lirika namunasidir. Unda barcha tuyg'ular - harakat va uzilish, uchrashuvga bo'lgan shiddatli va iliq intiqlik, sabrsizlik, yurakning hayojonli urib turishi aks ettirilgan. Qo'shiqning o'zida ham barcha narsa shu kayfiyatga bo'ysundirilgan: Очень скоро — j 4 - - - - - - 4 ------- N ------ \ -- - - - - -------- ^ ----- Ф * * J И ------- Ф 1 V ------ m - - - - - - • 1 — # ---------- j ------- d Дым стол - бом, ки - пит, ды - мит - ся па - ро - ход! Пе - стро 7ГГ1 »i — 1 ---- *1 - -P - - - *— ^ - ^0 - - - К - - - N - - - - - 5= - 1 ---- a - - - « L J * J L J - - - • -- - - » 4 m та, раз - гул, вол - не - нье, о - жи - да - нье, не - тер - пе - нье Fortepiano partiyasida dadil va ravon , aniq ritm bilan tez yurib borayotgan poezdning harakati , g ' ildiraklarning duk - duki va deraza orqali ko ' rinuvchi o ' zgarchan manzaralar aks ettirilgan . Har bir misraning boshida eshitiladigan jonli va to ' liq akkord ham xarakterlidir , shu akkorddan shiddat bilan oldinga intiluvchi kuy boshlanib ketadi . Keyinchalik esa u g'amli kutish taassurotlarini beruvchi keng va ravon kuy bilan almashadi:$

mahorat jihatidan mukammal simfonik fantaziyaga aylantirdi. U dilkash, mayin mavzuga asoslangan. Uchtonlik
bo'yicha pastlama harakat tufayli bu bu o'ychan-mungli kuy keskin va shiddatli eshitiladi. Unda mavzu tuzilishi ham
o'ziga xos: g'ar biy evropa valslaridagi kabi “kvadrat” to'rt taktli emas, balki rus xalq qo'shiqlarida biz ko'p
kuzatadigan uch taktli toq frazalar. Mavzuning bunday toq tarkibi Glinka kuyiga parvozlilik va shitoblilik baxsh
etadi:
Asosiy vals mavzusiga xarakter jihatidan turlicha; goh yorqin va latofatli, goh hayajonli - dramatik lahzalar
qarama - qarshi qo'yilgan. Asosiy mavzu xuddi rondo shaklining naqarotidek bir necha marta takrorlanib keladi. Bu
asarning instrumentovkasi hayron qolarli darajada bejirimdir. Torli guruhning juda ko'p ishlatilishi asar eshitilishiga
yengillilik, parvozlilik, tiniqlilik, orzuning betakror jozibadorligini baxsh etadi. Rus musiqasida birinchi marta
maishiy raqs asosida ichki kechinmalarning turlicha ko'rinishlarini ifodalovchi rivojlangan simfonik asar kelib
chiqqan.
“Vals - fantaziya”da, “Kamarinskaya”da va ikkala operaning balet sahnalarida Glinka simfonik musiqaning
maishiy raqslardan o'sib chiqqan mangu o'lmas-go'zal obrazlarini yaratgan.
Uning tashabbusini rus kompozitorlaridan Chaykovskiy, Balakirev, Borodin, Rimskiy - Korsakov, Glazunov va
ko'pgina keyingi davrdagi kompozitorlar davom ettirdilar. 6
Glinkaning romanslari va qo' shiqlari - rus klassik musiqasining faxridir. Kompozitor ularni butun hayoti
davomida yozib kelgan. Glinkaning lirik romanslari
- uning o'ziga xos ko'ngil e’tirofi, yurak iqroridir. Ularning ayrimlarida rus tabiati va turmushi mazaralari aks
ettirilgan. Glinka o'z romanslari da o'zidan oldin o'tgan va o'z zamondoshlari - maishiy romans mualliflari tomonidan
qanday yaxshi asarlar yaratilgan bo'lsa, ularni umumlashtirgan va rivojlantirgan. Glinkaning o'zi vokal
ijrochiligining ajoyib ustasi bo'lgan va inson ovozi imkoniyatlarini juda yaxshi bilgan. Uning romans janrini yuksak
mukammallikkacha yetkaza olganligi ham hech ajablanarli emas.
Glinka romanslaridagi samimiylik va oddiylik, his-tuyg'u va kayfiyatni ifodalashda soddalik va bosiqlik,
shaklning klassik uyg'unligi va mutanosibligi, kuyning go'zalligi, matn mazmunini doimo ifodali, haqqoniy
yetkazilishi va rang - barang garmoniyasi kabi barcha xususiyatlar odamni rom qiladi.
Glinkaning romanslari va qo'shiqlari ichida turli-tuman janrlarini: ta’sirli hayotiy romanslar bo'lmish “rus
qo'shiq”lari (“Bedniy pevets”)dan tortib, dramatik balladalar, qo'shiq-hikoyalar (“Nochnoy smotr”)gacha, hayotiy-
quvnoq ziyofat va “yo'l” qo'shiqlari dan tortib, “lirik “ suv ustidagi qo'shiq” - barkarolalargacha uchratish mumkin.
Uning vals, polonez, ispan bolerosi va nihoyat marsh ritmidagi qo'shiq -raqs (“Prosti, korabl vzmaxnul krilom”)lari
o'ziga xos betakrordir. Shuningdek, Glinka romanslarining xarakterli xususiyati ularda vokal va fortepiano
6 Levasheva, A. Kandinskiy «Istoriya russkoy muziki» - 2, 3, 4 tom. M., 1987g. 97 str

M. I. Glinkaning “Ruslan va Lyudmila” operasi

Купить

Информация о документе

Продавец

M. I. Glinkaning “Ruslan va Lyudmila” operasi