• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

M. I. Glinkaning “Ruslan va Lyudmila” operasi

yozgan barcha asarlari tinglovchilarning keng qatlamiga tushunarli, yuksak badiiy va shakl jihatdan mukammaldir.
Glinka   o'z   asarlarini   oddiy   tinglovchiga   va   professional   musiqachilarga   teng   ravishda   yaratar   ekan,   zamonaviy
garmonik   tilning   ifodaviy   vositalari   va   yangi   orkestr   bo'   yoqlarini   obrazlarning   oddiyligi   va   tushunarliligi   bilan
almashlab   turish   mumkin   deb   hisoblagan.   Oxirgi   yillarda   yaratgan   simfonik   asarlarda   u   doimo   xalq   qo'   shiqlari
mavzusiga suyangani tasodifiy hol emas. Ammo, Glinka bu mavzularni to'g'ridan-to'g'ri ko'chirmasdan, ularni keng
rivojlantirgan   va   shular   asosida   o'ziga   xos,   go'zal   musiqiy   obrazlarga   va   chiroyli   orkestrlashtirishga   ega   bo'lgan
asarlar yaratdi.
“Kamarinskaya” simfonik fantaziyasi
“Kamarinskaya”   simfonik   fantaziyasi   (1848)   navbatma   -   navbat   ishlab   chiqilgan   ikkita   rus   xalq   mavzulariga
qilingan   variatsiyalardan   iborat.   Bu   mavzular  qarama-qashi   xaraktyerga   ega.   Ulardan   birinchisi   -   kulrang   g'ozlar   -
(“kuyovning   yoqimsiz   qarindoshlari”)   cho'qilayotgan   va   chimchilayotgan   oqqush   -   (“kelin”)   -   haqida   hikoya
qiluvchi, “Iz - za gor, gor visokix” (Tog'lar... baland tog'lar ortidan) nomli keng va kuychan to'y qo'shig'idir:
Ikkinchi mavzu - “Kamarinskaya” nomli sho'x rus raqs kuyi:
Birinchi qo'shiqning kuyi o'ychan-lirik xarakterda. Kuy variatsiyalanganda u rus kuy chan qo'shiqlariga 
o'xshagan yangi - yangi jo'r bo'luvchi ovozlar bilan qo'shilib, o'zgarmasdan qoladi. Mavzuni rivojlantirishda, 
kompozitor cho'ponlar nayi, jaleyka va surnaychalarga o'xshagan xalq puflama asboblari tovushlariga yaqin bo'lgan 
yog'och puflama asboblardan chiroyli foydalanadi.
“Kamarinskaya”ning kuyi tez va quvnoqdir. Bu kuyni variatsiyalashda Glinka rus balalaykasini eslatuvchi torli 
asboblar pitstsikatosini qo'llaydi. Variatsiyalanganda raqs kuyi jo'r bo'luvchi ovozlarga ega bo'lib, ba’zida o'z 
ko'rinishini tamomila o'zagrtirib ham yuboradi. Shunday qilib, bir qator variatsiyalardan keyin, tez raqs harakati va 
uzuq - yuluq xarakteriga qaramasdan, kuychan toy qo'shiqlari mavzusiga o'xshagan kuy paydo bo'ladi:
“Kamarinskaya”da   Glinka   milliy   xarakter   xususiyatlarini   tadbiq   qildi,   dadil   va   yorqin   chizgilar   bilan   rus
xalqining   bayramona   turmushini   chizib   berdi.   Sekin   tempdagi   lirik   qo'shiqlarni   keyinchalik   quvnoq,   jo'shqin
qo'shiqlar   bilan   qarama-   qarshi   qo'yilish   hollarini   xalq   xor   ijrochiligida   tez-tez   uchratish   mumkin.   Bu   jihatdan
Glinkaning xalq ijrochiligiga xos bo'lgan kuyni yordamchi ovozlar bilan va variatsion tarzda rivojlantirishni ustalik
bilan qo'llaganligi juda muhimdir.
Keyinchalik bu barcha xususiyatlar boshqa rus kompozitorlari tomonidan ham rivojlantirildi. Shuni uchun ham
Petr Ilich Chaykovskiy “Kamarinskaya” haqida - “xuddi barcha mag'iz yong'oq ichida joylashgan kabi rus simfonik
musiqasi to'la “Kamarinskaya”da mujassamdir”, - degan.
“Vals - fantaziya” - Glinkaing shoirona lirik asarlaridan biridir. Oldin u kichik fortepiano pesasi edi. Keyinchalik
u kengaytirildi va  orkestrlashtirildi. O'limidan  sal  oldin  (1856) kompozitor uni  qayta  ishlab,  oddiy,  maishiy  pesani M. I. Glinka ijod ustida Unutmaslik lozimki, musiqa tarixi o'qituvchisi nafaqat o'z ish joyida o'z kasbining bilimdoni bo'lib qolmasdan 
balki quyidagi pedagogik texnologiyalarni ham dars jarayonida qo'llay olishi lozim:
- ta’limning zamonaviy metodlari, pedagogik va axborot - kommunikatsion
texnologiyalari;
- musiqa ta’limi bo'yicha zamonaviy texnologiyalard an foydalanilgan
ma’ruzalar;
- dialogik, muammoli, o'yin, interfaol va boshqa shakllardan foydalanilgan
amaliy mashg'ulotlar.
Darslarda dialogik shakl va uslublar, gurux va juft bo'lib ishlash va audio vositalari, ko'rgazmali qurollar, 
tarqatma materiallardan foydalanish zamon talabidir. Shuning uchun, musiqa va san’at kollejlari talaba-
o'quvchilariga musiqa tarixi fanlarini o'qitishda zamonaviy uslublardan keng foydalanish dars samaradorligini 
oshiradi. Musiqa tarixi darslarida Internet va axborot texnologiyalari, musiqiy prezentatsiyalardan foydalanish talaba 
- o'quvchilarning kasbiy tayyorgarligini oshirishda muhim rol uynaydi va ularning musiqiy dunyo qarashlarni 
kengaytirishga katta yordam beradi. Buyuk rus kompozitori  Mixail Ivanovich Glinka 1804 yilning 20 mayida Smolensk gubernasining Novospassk
qishlog'ida tug'ilgan. U nimjon va kasalmand bola edi.
Glinkaning   dastlabki   musiqa   taassurotlari   xalq   qo'   shiqlari   bilan   bog'   liqdir.   Hali   bolalik   davrlaridanoq   Glinka
professonal   musiqa   bilan   shug'ullanadi:   krepostnoy   orkestr   kontsertlarini   tinglaydi,   ko'pincha   o'zi   ham   bunday
kontsertlarda   sozanda   sifatida   bevosita   ishtirok   qiladi.   U   fortepiano   va   skripka   chalishni   juda   erta   boshladi.
Glinkaning yoshlik yillari Peterburgda o'tadi.
1818 - 22 yillarda Bosh pedagogika institutining Ulug'vor pansioni (o'quvchilarni yotoqxona, oziq - ovqat, kiyim
-   bosh   bilan   ta’minlaydigan   o'rta   o'quv   yurti)da   tahsil   oladi.   Pansiondagi   mashg'ulotlar   Glinka   dunyoqarashining
shakllanishiga ijobiy ta’sir qiladi, chunki bu erda  uning o'qituvchilari taraqqiyparvar fikrli olimlar,  tarbiyachisi esa
oldingi   dekabrist,   Aleksandr   Sergeevich   Pushkinning   do'sti   V.   K.   Kyuxelbeker   edi.   Kyuxelbeker   Glinkada   xalqqa
bo'lgan mehr - muhabbat va xalq uchun har qanday xizmat qilishga tayyor bo'lish his - tuyg'ularini rivojlantirgan.  2
Glinka fortepiano bo'yicha Jon Fild (irlandiyalik pianinochi, kompozitor va pedagog) va va Sharl Mayer (nemis
pianinochisi, kompozitor va pedagog, Jon Fildning shogirdi)dan dars oladi.
1820 yillarda Glinka Peterburg musiqa olamida pianinochi, ashulachi sifatida shuhrat qozonadi. Uning dastlabki
kamer   -   cholg'u,   orkestr,   fortepiano   va   vokal   asarlari   ham   shu   davrga   tegishlidir.   Ayniqsa,   Glinkaning   alohida,
yorqin   qobiliyati   romans   janrida   namoyon   bo'ladi   («Ne   iskushay»   -   “Vasvasaga   tushma”,   “Bedniy   pevets”   -
“Bechora qo'shiqchi” va boshqa romanslar shular jumlasidandir).
Glinkaning   Aleksandr   Sergeevich   Pushkin,   V.   A.   Jukovskiy,   V.   F.   Odoevskiy   kabi   oldingi   dekabristlar   bilan
bo'lgan ijodiy aloqalari unda progressiv estetik qarashlarni va ijodiy tamoyillarning shakllanishiga yordam qiladi.
1830   -   34   yillarda   Glinka   Yevropaning   Italiya,   Avstriya,   Germaniya   kabi   davlatlari   bo'ylab   sayohatga   chiqadi
(Berlinda   u   Z.   Dekin   rahbarligida   kompozitsiya   nazariyasi   bo'yicha   shug'ullanadi),   yirik   Evropa   markazlarining
musiqa hayoti bilan yaqindan tanishadi, Italiyaning belkanto  (tovush eshitilishining  yengil, chiroyli va kuychanligi
bilan,   vokal   ornamentlarining   nafis   va   virtuoz   mukammalligi   bilan   ajralib   turadigan   vokal   san’ati)   san’atini
o'rganadi, o'zi ham bir qator asarlar yaratadi. 3
M. I. Glinkaningning yetuk ijodiy davri
Kompozitorning yetuk ijodiy davrini 1836 yil yaratilgan “Podshoh uchun berilgan jon” («Jizn za tsarya») operasi
ochib beradi. Kompozitor o'zining ikkinchi operasi “Ruslan va Lyudmila” ustida roppa - rosa 6 yil ishladi va 1842
yil   yozib   tugatdi.   Glinka   boshqa   janrlarda   ham   yuksak   mahorat   bilan   asarlar   yozdi:   chunonchi,   “Ajib   lahzalarni
eslayman”  (Ya   pomnyu  chudnoe  mgnovene),   “Gumon”  (Somnenie)  kabi  romanslari;  “Peterburg   bilan  xayrlashuv”
vokal   turkumi;   1839   y   il   fortepiano   uchun,   keyinchalik   1856   yil   orkestr   uchun   tahrir   qilingan   “Vals   -   fantaziya”;
1840   yil   N.   V.   Kukolnikning   “Knyaz   Xolmskiy”   tragediyasiga   yozilgan   musiqa   va   boshqa   asarlar   shular
jumlasidandir.
Glinkaning   rus   xor   musiqasi   madaniyati   rivojiga   qo'   shgan   hissasi   ham   kattadir.   1837   -   39   yillarda   Glinka
2 Vasina V.A.-Grossman. Mixail Ivanovich Glinka, M., 1982 g. 9str.
3 Levasheva, A. Kandinskiy «Istoriya russkoy muziki» - 2, 3, 4 tom. M., 1987g. 86 str.  “Ajib   lahzalarni   eslayman”   (Ya   pomnyu   chudnoe   mgnovene).   Glinkaning   vokal   lirikasida   Pushkin   she’rlariga
yozilgan   romanslar   muhim   o'rin   tutadi.   Ular   orasida   shoir   va   kompozitorning   ulug'ligi   omuxtalishib   ketgan   “Ajib
lahzalarni eslayman” romansi - rus vokal lirikasining marvarididir.
Romansning uch qismli shakli asar qahramoni ichki dunyosining uchta muhim davri aks etgan she’r mazmuniga
-   dastlabki   uchrashuv,   sevgilisidan   ayriliq   azobi   va   yangi   dan   ro'y   bergan   uchrashuv   sevinchiga   muvofiqdir.
Romansning kuyi o'zining ravonligi va mayin nazokati bilan odamni ta’sirlantiradi.
re  - ним  чис-той   кра-со - ты. Как  re  - ний чис той кра-со - ты.
Romansning   tashvishli   o'rta   qismi   aniq   qarama-qarshilikka   ega.   Bu   qismda   musiqa   rechitativ-deklamatsion   va
keskin xaraktyerga ega. Uchinchi qismda oldingi yorqin kuy  qayta eshitilsada, endi  u quvnoq-hayojonli, jo'r qismi
esa harakatchan va iztirobli bo'lib qoladi.
Ushbu   romans   Glinka   ijodining   yetuk   davrida   yaratilgan,   shuning   uchun   ham   kompozitorning   mahorati   unda
mukammaldir. Pushkin va Glinkagacha hech kim tomonidan va hech qachon inson tuyg'ularining go'zalligi bu qadar
yuqoriga ko'tarilgan emas.
Musiqa tarixi darslarida Mixail Ivanovich Glinka ijodini o'qitishning ilg'or va zamonaviy
uslublari
Innovatsion  texnologiyalar,  pedagogik   va  axborot  texnologiyalarini  san’at   kolleji  musiqa  tarixi  dars  jarayonida
qo'llashga   bo'lgan   qiziqish,   e’tibor   kundan   -   kunga   kuchayib   bormoqda.   Bunday   bo'lishini   sabablaridan   biri,   shu
vaqtgacha an’anaviy ta’limda o'quvchi - talabalarni faqat tayyor bilimlarini egallashga o'rnatilgan bo'lsa, zamonaviy
texnologiyalar ularni egallayotgan bilimlarini o'zlari  qidirib topishlariga, mustaqil o'rganib, tahlil qilishlariga, hatto
xulosalarni ham o'zlari keltirib chiqarishlariga o'rgatadi.
Musiqa   tarixi   dars   jarayonini   o'qitishning   ilg'or   va   zamonaviy   usullari   yordamida   amalga   oshirish   uchun
o'qituvchi   pedagogik   mahoratga   ega   bo'lishi   lozim.   Pedagogik   mahoratga   ega   bo'lish   uchun   esa   musiqa   tarixi
o'qituvchisi   o'z   ustida   tinimsiz   ishlashi   kerak   bo'ladi.   Ilg'or   va   zamonaviy   uslublarini   qo'llash   uchun   o'qituvchi
interfaol   ta’lim   jarayoniga   zarur   bo'lgan   g'oyalar   va   harakatlar   majmusini   tuzishga   hamda   o'qitishning   ijodiy
rivojlanish   tartibida   ishlashga   o'rganishi   lozim.   Muammoli   -  izlanuvchanlik   uslublarini   o'zlashtirish   -  talabalarning
ijodiy - izlanuvchanlik faoliyatini tashkillashtirish asosi, binobarin interfaol ta’limning ham asosidir.
Ilg'or va zamonaviy uslublarini qo'llash bilan bog'liq ko'pgina tashkiliy - uslubiy muammolar ham bor, bugungi
kunda  ularni, albatta, e’tiborga  olish  lozim bo'ladi.  Bular - san’at  kolleji  musiqa  tarixi fani  o'qituvchisining  kasbiy
salohiyati   va   metodik   mahorati,   poyindor   (fundamental)   bilimi,   o'quv-   metodik   ta’minlanganligi,   malakasini
oshirishi va jahon pedagogik tajribasidan xabardorligi, fuqarolik M. I. Glinka haykali Sankt - Peterburg konservatoriyasi va Mariniysk teatri maydonida Glinkaga o'rnatilgan haykal.  
M. I. Glinkaning “Ruslan va Lyudmila” operasi
Mundarija
KIRISH
I.BOB
1.1.M.I. Glinkaning yetuk ijodiy davri
1.2. Kompozitor umrining oxirgi yillari
1.3. “Kamarinskaya” simfonik fantaziyasi
II BOB   
2.1. M. I. Glinkaning “Ruslan va Lyudmila” operasi
2.2. Musiqa tarixi darslarida Mixail Ivanovich Glinka  
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar Ruslan   g„olib   chiqadi,   ammo   Lyudmilani   uyg„otolmaydi,   uning   barcha   urinishlari   zoya   ketadi.   Faqat   Finn
bergan sehrli uzuk qizni uyg„otadi. Tanganali xor sa dolari Ruslan bilan Lyudmilani olqishlaydi.
«Ruslan   va   Lyudmila»   operasi   epik-ertak   opera   namunalari-   dan   hisoblanadi..   Glinka   o„z   qahramonlari
obrazlarini ifodalash uchun chuqur mazmunli va yorqin ifodali musiqa yaratishga muvaf- faq bo„ldi.
«Ruslan va Lyudmila» operasining musiqaviy-badiiy afzalliklari Glinka ijodiy iste'dodining yangicha uslubining
yutuqlari Peterburg aristokratlar jamiyatiga tushunarli bo„lmadi: Mana shu sababdan ham opera nihoyat sovuqqonlik
bilan kutib olindi.
«Glinkaga   bu   muvaffaqiyatsizlik   qattiq   ta'sir   qildi.   U   18441847   yillarda   Fransiya   va   Italiyada   bo„ldi   va   xalq-raqs
termala- riga jasoslangan «Aragon xotasi» nomli ajoyib simfonik uvert- yura yaratdi.
Glinka hayotining so„nggi yillarida «Kamarinskaya» simfonik fantaziyani yozdi. Bu mashhur asarida ikkita xalq
qo„shig„i:   sekin   va   cho„zib   aytiladigan   to„y   qo„shig„i   «Baland   tog„   orqasida»   va   quv-   noq,   tez   aytiladigan   raqs
qo„shig„i «Kamarinskaya» dan ustalik bi lan foydalandi. Glinka 1857 yilda vafot etdi.
M.   I.   Glinka   o„z   opera,   simfonik   asarlari   va   romanslarida   rus   musiqasining   qaysi   yo„l   bilan   shakllanishini   va
rivojlanishini ko„rsatib berdi.
Glynkaning   ijodiy   merosi   ikkita   opera,   dramatik   spektakl-   larga   musiqalar,   vokal-   simfonik   asarlar,   cholg„u
ansambllari, sonata, pesa, xorlar, 80 dan ortiq ashula, qo„shiq, romans va hoka- zolardan iboratdir.
M. I. GLINKA
Buyuk   rus   kompozitori.   Rus   milliy   klassik   musiqa   asoschisi.   Yozgan   asarlari:   Birinchi   rus   operasi   «Ivan
Susanin» 1834. Ertak opera «Ruslan va Lyudmila» 1840. Simfonik uvertyuralar «Vals - fantaziya» «Aragon xotasi»,
«Kamarincha» va boshqalar shular jumlasidandir.
Mixail   Ivanovich   Glinka   1804   yilda   Smolensk   gubernasining   Novospassk   qishloq'ida   tug'ildi.   Bo'lajak
kompozitorning   bolalik   yillari   dvoryanlar   xonadonida   o'tdi.   Unga   dehqonlar   hayoti   yaqin,   dehqonlar   qo'shiq'i
hamrox edi, qishloq manzarasi esa uni doim maftun etardi, shu sababdan ham ular kompozytor hayotida chuqur iz
qoldirdi.
Yosh Glinkada musiqa qobiliyatining rivojlanishida, krepostnoy musiqachilar orkestri juda katta rol o'ynadi. U
mana   shu   orkestr   tufayli   orkestr   asboblari,   xalq   qushiqlari   va   chet   el   kompozitorlari   asarlari   bilan   tanishishga
muyassar bo'lgan edi.
Glinka   Pedagogika   instituti   qoshidagi   pansionda   tarbiyalandi   va   dunyoviy   ma’lumot   oldi.   Glinka   pansionda
o'qigan   davrida   ham   musiqa   bilan   shug'ullanishini   to'xtatmadi:   fortepianodan   xususiy   darslar   oldi,   muzika
nazariyasini,   o'rgandi,   muzika   ijodi   sohasida   qobiliyatini   sinab   ko'rdi   va   oradan   ko'p   vaqt   o'tmasdan,   talantli
pianinochi va yosh kompozitor sifatida shuhrat qozondi.
Pansionni tugatgach, u yosh musiqa ishqibozlari gruppasi bilan yaqinlashdi, bu munosabat musiqa faoliyatining
yanada rivojla- nishiga imkon berdi.
Uning«Qiynama meni», «Oh, go'zal qiz» singari vokal asarlari mana shu davrda yozilgan edi.
Glinka   zamondosh   kompozitorlar   ijodini   diqqat   bilan   kuzatib   bordi,   rus   maishiy   muzika   asarlari   namunalarini
tingladi.   Glinkaning   Kavkazga   borishi   unda   boshqa   xalqlar   milliy   san’atiga   hurmat   -   ehtirom   bilan   qarash   hissini
uyq'otdi.
1830   yilda   Glinka   musiqa   ma’lumotini   yanada   oshirish   maqsa   -   dida   chet   elga   boradi,   t o r t   yil   davomida
o'tqazgan sayohatining uch Musiqani xalq yaratadi, biz san’atkorlar esa unga faqat sayqal beramiz
M. I. Glinka
Mixail Ivanovich Glinka - rus mumtoz musiqasiga asos solgan buyuk kompozitor. Uning rus musiqasi tarixida
tutgan   o'mini   Aleksandr   Sergeevich   Pushkinning   rus   adabiyotiga   qo'shgan   hissasi   bilan   qiyoslash   mumkin.   Rus
tanqidchi
- adabiyotshunosi   Belinskiyning   aytishicha,   Glinka,   Pushkin   singari,   «nafis   insoniy   tuyg'ularni   ravon   shakl   bilan
uyg'unlashtira   olgan».   Shoir   va   kompozitorning   mana   shu   xususiyati   uning   ijodini   haqiqiy   mumtoz   badiiy   ijod
namunasiga   aylantirdiki,   u   chuqur   ichki   haqiqat   va   keng   mazmunning   yorqin,   qat’iy   va   mukammal   shakl   bilan
mushtarakligiga asoslanadi.
Mixail   Ivanovich   Glinka   serqirra   iste’dod   sohi   bidir.   U   o'z   ijodida   rus   xalqi   hayotining   turli   tomonlari   va
qiyofasini   yoritib   berdi.   Glinkani   haqli   ravishda   rus   mumtoz   operasi   va   romansining   yaratuvchisi,   rus   mumtoz
simfonizmning   asoschisi,   deb   ayta   olamiz.   Glinka   ijodining   yuksak   tarixiy   ahamiyati   shu   bilan   ham   belgilanadiki,
unga chuqur milliylik xos bo'lib, ayni paytda, u boshqa xalqlarning ruhiyat olamini ham idrok etish qobiliyatiga ega
edi. Xususan, Sharq, Italiya, Ispan mavzulari uning ijodida haqiqiy qiyofada jonlanadi». 1
Romantizm avj olgan davrda Glinkaning ijodi ham gullab - yashnadi. Unga romantiklarning milliy o'ziga xoslik
kontsepsiyasi   yaqinroq   edi.   Shunday   bo'lsa   -da,   lekin   Glinkani   tom   ma’noda   romantik,   deb   bo'lmaydi.   Bu   uning
ajoyib va go'zal «Ruslan va Lyudmila» operasida ham yaqqol ko'zga tashlanadi. Romantizmga xos belgilar - shaxsga
ortiqcha e’tibor, atrof - muhitga ishonchsizlik bildirish, his - tuyg'ularni ehtirosli va jo' shqin ifodalash unga begona.
U klassisizmning alohida belgilari bo'lgan mahobatli shaklga va ko'tarinki uslubga intilishni
o'zida mujassam etdi. Uning ideal obrazlari umumiy manfaatlarni
o'z manfatlaridan ustun qo'yadi. Glinkaning ijodi milliy cheklanganlikdan uzoq bo'lsa
- da,   u   klassisizmga   ham,   romantizmga   ham   mansub   emas.   Lekin   u   romantizmdan   ilg'or   fazilatlarni   -   kundalik
hayot   go'zalligini   ko   ra   bilishni   meros   qilib   oldi.   Rus   musiqasi   tarixida   birinchilardan   bo'lib,   u   atrofdagi   voqelik
qiyofasini   nafis,   ravon   va   mukammal   badiiy   shakllarda   tasvirlab,   haqiqat   va   go'zallik   birligining   eng   yuksak
cho'qqisiga ko'tarildi.
Mixail   Ivanovich   Glinka   rus   musiqasining   realizm   davrini   ochib   berdi.   U   haqqoniylikka   va   oddiylikka   intilib,
umumiylik   va   o'ziga   xoslikni   aniq   musiqiy   obrazlarda   ifoda   etdi.   Rossiya   musiqashunoslari   Glinka   qilish   ijodini
o'rganish asnosida keng miqyosli musiqiy - estetik mu a.-mm o1a.rni ilgari surdi. Uning ijodini tahlil asosida musiqa
to'g'risidagi professional adabiyot pay do bo'ldi. Glinkaning asarlari tarixiy, estetik, musiqiy
- ijodiy nuqtayi nazardan o'rganildi. V. F. Odoevskiy, A. N. Serov, V. V. Stasov, G. A. Larosh, P. P. Veymarn, N.
F. Findezen, N. D. Kashkin, A. N. Rimskiy - Korsakov, B. V. Asafev, D. D. Shostakovich, V. V. Protopopov, T. N.
Livanova   va   boshqa   ko'plab   tadqiqotchilar   uning   ijodi   asosida   musiqa   teatri   va   musiqa   ijrochiligi,   opera
dramaturgiyasi muammolariga,  simfonizm  tamoyillariga,  musiqa  tili  xususiyatlariga  bag'ishlangan  ko'plab tanqidiy
maqolalar yozdilar.
1 Urmanova L.A. Musika tarixi T., 2011 y. 27,28 bet. Ya. F. Yanenko  mo'yqalamiga mansub M. Glinka portreti. 1840 yillar tugal ifodasini topdi.
Glinka   ijodida   deyarli   barcha   musiqiy   janrlar,   birinchi   navbatda   esa   opera   janri   aks   etgan.   “Ivan   Susanin”   va
“Ruslan va Lyudmila” kabi operalar rus operasining klassik davrini ochib berdi va uning boshlanishini xalq musiqa
dramasi, ertak  - opera  va  doston  - opera  kabi  asosiy yo'nalishlarga  qo'yib  berdi.  Glinkaning  yangiliklarga intilishi,
boshqacha aytganda uning novatorligi musiqiy dramaturgiya sohasida ham yaqqol ko'zga tashlandi: rus musiqasi da
u   birinchilardan   bo'lib   operada   so'zlashuv   dialoglaridan   tamomila   voz   kechib,   uni   to'   liq   simfonik   rivojlantirish
usulini o'ylab
topdi. Uning ikkala operasi uchun ham xalqparvar - qahramonlik yo'nalish, keng epik
- vazmin tuzilish, hashamatli xor sahnalari xosdir.
Kompozitor umrining oxirgi yillari
Umrining oxirgi yillarini Glinka goh Peterburgda, goh Varshavada, Parij va Berlinda o'tkazadi. Bu yillari uning
eng   yaqin,   vafodor   do'sti   -   kichik   singlisi   Lyudmila   Ivanovna   Shestakova   edi.   Lyudmila   Ivanovna   Shestakova
akasining   o'limidan   keyin   butun   umrini   uning   ijodini   targ'ib   qilishga   bag'ishlaydi.   U   Glinka   ishining   davomchilari
bo'lgan “Qudratli to'da” kompozitorlarinig yaqin do'sti bo'lib qoladi.  5
Mixail   Ivanovich   Glinka   1857   yil   Berlinda   vafot   etadi.   Keyinchalik   uning   xokini   Peterburgga   olib   kelishib,
Aleksandro -Nevskiy lavrasi qabristoniga dafn etishadi.
Mixail   Ivanovich   Glinkaning   “Ivan   Susanin”   operasi   -   qahramonlik   ruhida   yozilgan   xalq   musiqali   dramasidir.
Rus   sahnasida   birinchi   marta   so'zlashuv   dialoglarisiz,   to'xtovsiz   musiqiy   rivojlantirishga   asoslangan   vatan   operasi
qo'yilgan edi.
Operaning mazmuni:
1612   yil   Rossiya   erlaridan   polyak   qo'shinlari   hay   dab   chiqarilgan   bo'lishiga   qaramasdan,   uning   ayrim   to'dalari
hali   ham   mamlakat   bo'ylab   kezib   yurgan   edi.   Bu   to'dalardan   biri   Kostromolik   dehqon   Ivan   Osipovich   Susanin
yashaydigan   Domnino   qishlog'iga   adashib   kelib   qoladi.   Susanin   ularga   yo'l   ko'rsatishga   rozilik   beradi,   ammo   u
to'dani o'tib bo'lmas changalzorlarga va botqoqliklarga etaklab keladi va o'zi ham shu erda halok bo'ladi.
Oddiy dehqonning qahramonligi dekabrist - shoir K. Rileevni ilhomlantiradi va unga bag'ishlab “Ivan Susanin”
dumasini (xalq eposi janrlaridan biri) yozadi. I. Rileev va Glinka ham oddiy dehqonning qahramonlik harakatlarida
ona er ozodligi
uchun jonini fido qilishga tayyor butun rus xalqining kuchi va vatanparvarligini ko'radilar.
Glinkaning simfonik orkestr uchun yaratgan eng muhim asarlari - “Kamarinskiya” fantaziyasi, “Aragon xotasi”
va   “Madrid   oqshomlari”   kabi   ispancha   uvertyuralari   va   “Vals   -   fantaziya”dir.   Simfonik   orkestrlar   repertuariga
ko'pincha   Glinkaning   ikkala   operasidagi   uvertyuralar   shuningdek,   “Knyaz   Xolmskiy”   fojeasiga   yozilgan   ajoyib
musiqa ham kiritiladi.
Opera   ijodi   kabi   simfonik   ijodda   ham   Glinka   o'zining   badiiy   tamoyillariga   sodiq   qoladi.   Uning   orkestr   uchun
5 Urmanova L.A. Musika tarixi T., 2011 y. 42 bet. Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
 Asafeev B. V. Kompozitori pervoy polovini XIX veka.M., 1955g Vasina V.A.-Grossman. Mixail Ivanovich 
Glinka, M., 1982 g.
Glinka M.I. Chelovek. Sobitiya. Vremya. M., 1988 g.
Keldish Yu.V., Korjenyants T.V., Levashyov E.M., Listova N.A., Sokolova A.M. Istoriya russkoy muziki. M., 1988 
g.
Keldish Yu.V., Korabelnikova I.Z., Levashyov E.M., Romanova V.N.
Istoriya russkoy muziki. T.6. M., 1989 g.
Kozlova N.P “Russkaya muzikalnaya literatura”: Uchebnik dlya DMSh - M., 2012g. Levasheva, A. Kandinskiy 
«Istoriya russkoy muziki» - 2, 3, 4 toms. M., 1987g. Lesyanskaya E.B. Muzikalnaya literatura. M., 2010 g.
Muzikalniy ensiklopedicheskiy slovar. M., 1990g.
Muzikalnaya ensiklopediya. M., 1978g.
Pekelis M.S. «A.S. Dargomijskiy i ego okrujenie» T. 1. M, 1966 g.,
T 2. M., 1973g.
1. Rozanova E.A. Istoriya russkoy muziki M., 2 tom 1986g.
2. Russkaya muzikalnaya literatura. Vip. II, III red. E.L. Frid L., 1989g,1984 g.
3. Sokolova M. Istoriya russkoy muziki M., 5 tom 1998g
4. Urmanova L.A. Musiqa tarixi T., 2011 y.
5. Shornikova M. Muzikalnaya literatura. M., 2010 g.
7
Kozlova N.P “Russkaya muzikalnaya literatura”.: Uchebnik dlya DMSh - M., 2012g. 73 str
8
5. Karimova D.A..Musiqiy pedagogik mahorat asoslari. 2008 y. 63 bet. Smolenskda  Glinkaga o'rnatilgan haykal.
Berlinda  Glinka xotirasiga o'rnatilgan xotira taxtasi. Ushbu   darsda   ishlatilgan   ilg'or  va   zamonaviy   uslublar  -  o'quvchilarni   mantiqiy   fikrlash,   umumiy   fikr  doirasini
kengaytirish,   mustaqil   ravishda   adabiyotlardan   foydalanish,   jamoa   bo'lib   fikrlash,   pedagog   va   o'quvchi   -
talabalarning   birgalikda   faoliyat   ko'rsatishni   o'rgatadi.   Mixail   Ivanovich   Glinka   ijodini   o'rganishda   ilg'or   va
zamonaviy uslublar o'quvchi - talabalar bilim tizimlari va aqliy hamda amaliy faoliyatlarini samarali o'zlashtirishga
yordam   beradi,   o'zlashtirgan   yangi   bilimlaridan   kelajakdagi   vaziyatlarda   unumli   foydalana   olishni,   ta’lim
muammolarini   echa   bilish,   mustaqil   izlanishga   o'rgatish,   ijodiy   tajribaga   ega   bo'lish   va   uni   rivojlantirish,   ta’lim
jarayonining vazifalarini tahlil qilish, muammoli ta’limni aniqlash imkoniyatlarini och ib beradi.
Shuning   uchun   san’at   kolejjlarida   malakali   kasb   egalarini   tayyorlashda   ilg'or  va   zamonaviy   o'qitish   uslublari   -
interfaol metodlar, innovatsion texnologiyalarning o'rni va roli benihoya kattadir. Pedagogik texnologiya va pedagog
mahoratga   oid   bilim,   tajriba   va   interaktiv   metodlar   o'quvchi   -   talablarni   bilimli,   etuk   malakaga   ega   bo'lishlarini
ta’minlaydi.
Darsda musiqa tarixi o'qituvchisining vazifasi - o'qituvchi va o'quvchilarning o'zaro hamkorligi asosida do'stona
muhit   yaratish,   dars   takomillashtirilganlgini   oshirish,   o'quvchilarda   mustaqil   fikrlash,   fikr   -   mulohaza   yuritish,
munosabat bildirish ko'nikmasini shaklllantirish demakdir. Ushbu ilg'or va zamonaviy uslublar musiqa tarixi darsida
o'quvchi  o'zi  faol  ishtirok  etgan  holda,  yakka,  juftlikda,   guruhlarda  muammo   va  savollarga  javob  topishga  harakat
qiladi,   fikrlaydi,   baholaydi,   yozadi,   so'zga   chiqadi,   dalil   hamda   asoslar   orqali   qo'yilgan   masalani   yoritib   berishga
harakat qiladi. Bu esa o'quvchilarning xotirasida uzoq saqlanadi. Yangi mavzu (axborot)ni o'zlashtirishda tanqidiy,
tahliliy yondasha oladi. O'qituvchi faqat fasilitator (yo'l - yo'riq ko'rsatuvchi, tashkil qiluvchi, kuzatuvchi) vazifasini
bajaradi.
Eng   muhimi,   ilg'or   va   zamonaviy   pedagogik   texnologiyalardan   keng   miqyosda   foydalanish   shiori   ostida   va
innovatsion texnologiyalarni joriy etish bahonasida tarix va ijtimoiy hayot sinovidan muvaffaqiyatli o'tib va yashab
kelayotgan an’anaviy o'qitish metodikasi, metod va usullaridan voz kechib yubormaslikdir.
M. I. Glinkaning “Ruslan va Lyudmila” operasi
1842 yilda kompozitor o„zining ikkinchi operasi — «Ruslan va Lyudmila»ni
yozib tugatdi.
«Ruslan va Lyudmila» operasining qisqacha mazmuni. Voqea Kievda bo„lib o„tadi.
Knyaz' Svyatozar sizn Lyudmilaning to„yini o„tkazmoqda. Mehmonlar orasida
Lyudmila   visoliga   yetisholmagan   xon   Ratmir   va   pahlavon   Farlaf   ham   bor.   To„satdan   chaqmoq   bo„lib,   knyaz
mehmonxonasi   qorong„ilikka   g„arq   bo„ladi.   Oydinlashganda   mehmonlar  Lyudmilaning   g’oyib   bo„lganligini   sezib
qoladilar.   Baxteiz   Svyatozar   kimda-   kim   Lyudmilani   topib,   Kievga   olib   kelsa,   uni   o„shanga   nikoh   qilib   berishga
va'da beradi. Lyudmilani topish uchun Ruslan, Ratmir va Farlaf uzoq va xatarli safarga otlanadilar. Ularning yo„lida
xilma-xil   sarguzashtlar   sodir   bo„ladi.   Ruslan   yo„lda   saxiy   sehrgar   Finni   uchratadi.   Finn   unga   Lyudmilani   jodugar
Chernomor tomonidan  o„g„irlanganligini va  knyaginyani  axtarib  topishda unga  yordam berishligini aytadi.  Ruslan
tog„u-dashtlar, cho„l- u biyobonlarni kezib ko„p yuradi, nihoyat tikonzor-u changalzorga aylangan jang maydoniga
yetib   keladi.   Bu   yerda   u   bahaybat   kalla   bilan   jang   qiladi,   uni   yengadi   va   ostiga   yashirib   qo„yilgan   sehrli   qilichni
oladi.
Qora   niyatli,   sehrgar   Naina   Ratmir   bilan   Ruslanni   o„z   qarorgohiga   aldab   olib   kiradi.   Har   ikkala   pahlavon   bu
sehrli   joy   dan   chiqolmay   umrbod   qolib   ketishlaridan   qayg„uradilar,   ammo   Finn   yana   ularga   yordam   qiladi.
Pahlavonlar Lyudmilani izlashni davom ettiradilar. Bu vaqtda Lyudmila Chernomorning bog„ida qayg„urib yotardi.
Ruslan paydo bo„ladi va Chernomorni yakkama-yakka olishuvga chaqiradi. Jodugar Lyudmilani mangu uxlatadi
va Ruslan bilan jang boshlaydi.. Peterburg   saroy   qo'shiqchilar   kapellasida   kapelmeyster   vazifasida   xizmat   qiladi.   U   ijrochi   va   pedagog   sifatida
qo'shiqchilik san’atiga katta e’tibor beradi. Glinka S. S. Gulak -Artemovskiy, keyinchalik esa D. M. Leonova kabi
qo'shiqchilar   bilan   mashg'ulotlar   olib   boradi;   “Ivan   Susanin”   operasidagi   Susanin   va   Vanya   rolining   birinchi
ijrochilari O. A. Petrov va A. Ya. Petrovalar uning maslahatlaridan foydalanganlar.
1844 - 47 yillari Glinka Frantsiya va Ispaniyada bo'lgan. Bu safar taaassurotlari asosida “Ispancha uvertyuralar” -
1845   yil   “Aragon   xotasi”   va   1848   yil   “Madrid   oqshomlari”   yaratildi.   1848   yil   Varshavada   orkestr   uchun
“Kamarinskiya” nomli “rus skertsosi” yozilgan.
1850 yillarda Glinka atrofiga A. N. Serov, V. V. Stasov, Aleksandr Sergeevich Dargomijskiy, Miliy Alekseevich
Balakirevlar kabi hamfikr, Glinka san’atining targ'ibotchilari birlashadilar. Bu yillarda “Taras Bulba” simfoniyasini,
“Ikki erli xotin” operalarini (amalga oshmagan) yaratish niyatlari paydo bo'ladi.  4
1856   yil   Berlinda   yashagan   Glinka   asl   rus   kontrapunktini   yaratish   maqsadida   eski   usta   kompozitorlarning
polifoniyasini va bir vaqtning o'zida “bayroqchali kuylash” asarlarida rus polifoniyasining asoslarini ko'rgan Glinka
bu s an’atni ham chuqur o'rganadi. Glinkaning bu ezgu g'oyalarini keyinchalik rus kompozitorlari Sergey Ivanovich
Taneyev va Sergey Vasilevich Raxmaninov va boshqalar rivojlantiradilar.
Glinkaning   ijodi   -   milliy   rus   musiqa   madaniyati   da   qudratli   ko'tarilish   davrining   yorqin   guvohidir.   Rus
adabiyotida   Pushkinga   o'xshab,   Glinka   rus   musiqasi   tarixida   yangi   tarixiy   davrni   boshlovchisi   sifatida   may   donga
chiqadi: uning asarlari rus musiqa madaniyatini umummilliy va umumjahon ahamiyatini belgilab beradi. Glinkaning
ijodi   chuqur   milliy   xaraktyerga   ega   bo'lib,   u   rus   xalq   qo'shiqchiligi   negizida   o'sib   etdi,   qadimiy   rus   xor   san’ati
an’analarini o'zida singdirdi va XVIII - XIX asr rus kompozitorlik maktabi muvaffaqiyatlari unda yangidan amalga
oshirildi. Rus mumtoz musiqasi asoschisi Glinka musiqa xalqchilligining yangi tushunchalarini belgilab beradi. Rus
musiqa ijodiyotining o'ziga xos xarakterli xususiyatlarini umumlashtirib, u o'zining opera va simfonik asarlarida xalq
qahramonligi dunyosini, dostonchilik eposi, xalq ertaklarining mazmun va ma’nolarini ochib beradi.
Glinka   o'zi   dan   oldingi   zamondoshlari   Aleksandr   Aleksandrovich   Alyabev,   A.   N.   Verstovskiy,   Aleksandr
Lvovich   Gurilev   va   boshqalar   singari   na   faqat   shahar   folkloriga   balki,   o'   z   asarlarida   qadimiy   ladlardan,   xalq
musiqasining   o'   ziga   xos   ovoz   yo'nalmalari   va   ritmlaridan   foydalanib,   qadimiy   dehqon   qo'shiqlariga   ham   e’tibor
qaratadi.
Bir   vaqtning   o'zida   uning   ijodi   taraqqiyparvar   G'arbiy   Evropa   musiqa   madaniyati   bilan   ham   chambarchas
bog'liqdir.   Glinka   o'z   ijodida   Vena   mumtoz   maktabi   (XVIII   asrning   2-   yarmi   -   XIX   asrning   boshlarida   Evropa
musiqa madaniyatidagi badiiy yo'nalish) an’analarini, ayniqsa, Volfgan Amadey Motsart va Lyudvig van Betxoven
an’analarini   singdirgan,   u   turlicha   Evropa   milliy   maktablarining   romantiklari   muvaffaqiyatlaridan   ham   xabardor
bo'lgan.
Glinka estetikasining belgilovchi omili - Pushkin davri rus realistik san’atining taraqqiyparvar badiiy yo'nalishi
edi. O'zida haqiqat va go'zallikni birlashtirgan “haqiqat poeziyasi” kabi Pushkin tamoyili kompozitor ijodida o'zining
4 68 Glinka M.I. Chelovek. Sobitiya. Vremya. M., 1988 g. 54 str. mas’uliyati,   axborot   olamining   benihoya   kengayib   borayotganligi,   musiqiy   muassasalarining   moddiy   va   ma’rifiy
imkoniyatlari, bilim va kasb- hunar
о
egallovchilar kontigentning dunyoqarash ko'rsatkichlari bilan bog'liq masalalardir.
Bugun san’at kolleji musiqa tarixi dars jarayonini davr talablariga mos ravishda amalga oshirishning eng zarur
omili   bo'lgan   zamonaviy   darsning   har   biri   o'quvchi   -   yoshlar   uchun   o'ziga   xos   quvonch   doirasiga,   har   bir   ta’lim
dargohi esa shodlik maskaniga aylanishi lozim. Xususan, musiqa tarixi darsiga ishonch bilan kelib, o'z o'qituvchisini
alohida hurmat va e’zoz bilan kutib olish tuyg'usini shakllantirish bu gungi kun musiqa ta’lim -tarbiyasi jarayonining
asosiy   mezonlaridandir.   O'qituvchi   dars   paytida   o'quvchilarga   to'g'ri   yo'l   -   yo'riq   berib   tursa,   o'zlashtirishi   qiyin
bo'lgan talaba-o'quvchilar faol ishtirokchiga aylanganini o'zlari bilmay qoladilar.
Bu   jarayon   o'qituvchi   faoliyati   va   uslubiyatining   turli   ko'rinishlari   orqali   amalga   oshiriladi.   Pedagogik   faoliyat
shakllari o'qituvchining talablar asosida tashkil qilingan ma’ruza, amaliy mashg'ulot, muloqat - munozara darslarida
namoyon bo'ladi.
Musiqa tarixi darslarini o'qitishning ilg'or va zamonaviy uslublaridan foydalanish dars  samaradorligini oshirish
yo'llaridan   biri.   Mixail   Ivanovich   Glinkaning   ijodi   mavzusini   o'qitishda   prezentatsiyalar,   multimedia,   kompozitor
asarlaridan   yaxshi  ijro  namunalari,  mavzuga   bag'ishlangan   adabiyotlarning   taxlili,  tarqatma  materiallar,  muammoli
vaziyatlar   yuzasidan   muammoli   savollar   zanjiri,   kompozitor   hayotdagi   rasmlar   darsning   qiziqarli   va   mazmunli
o'tishga erdam beradi.
Ilg'or va zamonaviy pedagogik texnologiyalarning juda ko'p uslublari mavjud: Aqliy hujum, Kichik guruhlarda
ishlash,   Keys   -   stadi»,   Zig-zag,   Tarmoqlar   (Klaster),   Fikrlar   hujumi,   6x6x6,   Diagramma   vena,   Bumenrang   va
xakozo.   Ushbu   metodlari   musiqa   tarixi   darsini   yanada   takomillashtirishga   yordam   berib,   darsga   yangicha   usullar
asosida   yondashuvni   ta’minlaydi.   Zamonaviy   darsni   tashkil   etishga   qo'yiladigan   muhim   talablardan   biri   ortiqcha
ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay,
qisqa   vaqt   ichida   yuksak   natijalarga   erishishdir.   Qisqa   vaqt   orasida   Mixail   Ivanovich   Glinkaning   ijodi   mavzu
bo'yicha   muayyan   nazariy   bilimlarni   o'quvchilarga   yetkazib   berish,   ularda   ma’lum   faoliyat   yuzasidan   amaliy
ko'nikma va malakalarni hosil qilish, tal aba - o'quvchilar faoliyatini nazorat qilish, ular tomonidan egallangan bilim,
ko'nikma   va   malakalar   darajasini   baholash   musiqa   tarixi   o'qituvchidan   yuksak   pedagogik   mahorat   hamda   ta’lim
jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni talab etadi.
Har bir darsning alohida xususiyati mavjud. San’at kollejlari musiqa tarixi fani o'qituvchisining ham o'ziga xos
sirlari   bo'ladi.   Musiqaga   muhabbat   bilan   qarash,   yaxshi   sozanda   va   yaxshi   san’atkor   bo'lish,   yaxshi   ovozga   ega
bo'lishi,   notaga  qarab  yaxshi   ijro   etish,   o'quvchilarga  bor  bilimlarini  berishga  intilish  va   ishga   sidqidildan  berilgan
inson ish jarayonidagi hayoti bilan yashaydi.
O'qituvchi   bulardan   tashqari   darslarni   kuzatib   borishi   ham   kerak.   Doimiy   kuzatishlar   sababli   o'qituvchi
pedagogik   mahoratini   egallay   boshlaydi.   U   vaziyatni   (situatsiyani)   baholashga,   o'quvchilarning   ichki   tuyg'ularini
sezishga o'rganadi. 7
Musiqa   tarixi   darslarida   Mixail   Ivanovich   Glinka   ijodini   o'qitishning   inovatsion   texnologiyalari   pedagogik
jarayon   hamda   o'qituvchi   va   talaba   faoliyatiga   yangilik,   o'zgarishlar   kiritadi.   Darsni   qiziqarli   va   mazmunli   o'tish
uchun   kompyuter   texnikasining   juda   katta   imkoniyatlari   mavjuddir,   misol   uchun   mavzuga   taalluqli   internet
tarmoqlaridan   dars   vaqtida   yoki   darsdan   tashqari,   o'zlariga   kerakli   ma’lumotlarni:   ilmiy   maqollar,   metodik
qo'llanmalar,  prezentatsiyalar, video filmlar,  nota materiallari,  rasmlar, Mixail Ivanovich Glinka asarlaridan parcha
ijro namunalarini olishlari mumkin.
7 Karimova D.A..Musiqiy pedagogik mahorat asoslari. 2008 y. 28 bet.  yili Italiyada o'tdi. Glinka Italiya opera san’atini sinchiklab o'rgandi.
Glinka Peterburgga qaytib kelgaidan keyin opera uchun juda ko'p sujetlar axtardi va pirovardida «Ivan Susanin»
sujetiga opera yozishni ma’qul deb topdi. «Ivan Susanin» operasi 1836 yilda birinchi marta sahnaga qo'yilgan edi.
1842   yilda   kompozitor   o'zining   ikkinchi   operasi   —   «Ruslan   va   Lyudmila»ni   yozib   tugatdi.   U   1844   -   1847
yillarda   Frantsiya   va   Italiyada   bo'ldi   va   halq   -   raqs   temalariga   asoslangan   «Aragon   xotasi»   nomli   ajoyib   simfonik
uver- tyura yaratdi.
Glinka hayotining so'nggi yillarida «Kamarinskaya» simfonik fantaziyasini yozdi. Glinka 1857 yilda vafot etdi.
Е . Artamonovning pochta markasidagi « A. S. Pushkin  va  V. A. Jukovskiy  . I. Glinka uyida» kartinasi
Rossiya,   Ukraina, Belorussiya ning ko'p shax,arlari Ko'chalari, va yana shuningdek,   Berlin   va Toshkentda ko'chalar
Glinka nomi bilan ataladi.
Xulosa
Ushbu   mavzu   bo'yicha   tadqiqotlar   olib   borar   ekanmiz,   bizning   oldimizga   San’at   kollejlari   musiqa   tarixi
darslarida XIX asr birinchi yarmi rus kompozitorlari ijodini o'rganishda o'qitishning davr talablariga javob beruvchi
zamonaviy uslullarini izlash vazifasi paydo bo'ldi.
Musiqa   tarixi   o'qituvchisi   -   o'zi   o'qitadigan   fanning   jamiyat   hayotidagi   o'mi,   tarixi,   asosiy   tushuncha,   qonun   -
qoida va tamoyillarini yaxshi bilib olishi kerak va ta’lim - tarbiya berishning shakl va uslublarini yaxshi egallagan
bo'lishi va uni amaliy otda qo'llay olishi lozim. O'z fani bo'yicha puxta bilimga ega bo'lishi va talabalarga beradigan
bilimlarni qiziqarli qilib bay on eta olishi kerak. Talaba- o'quvchilarning musiqa tarixi fanini o'zlashtirishlari uchun
o'qitishning   ilg'or   va   zamonaviy   usullaridan   foydalanishda   dars   jarayoniga   yangi   informatsion   -   pedagogik
texnologiyalarni tadbiq qilish muhim ahamiyatga egadir. Fanning asosiy mazmunini o'quvchilar ma’ruzalar kursida
o'zlashtiradi.   Dars   jarayonida   darslik,   o'quv   -   uslubiy   qo'llanmalar,   ma’ruza   matnlari,   tarqatma   materiallar,
ko'rgazmali qurollar, test savollari va audio vositalaridan foydalaniladi.
Musiqa va san’at kollejlari musiqa tarixi darslarida o'quvchilar xorijiy, rus
va o'zbek musiqa madaniyati bilan tanishadilar. Talaba-o'quvchilar 2 kursda XIX asrning boshlarida rus musiqasida
romantik yo'nalish paydo bo'lishi, shundan kelib chiqqan holda xalq - epik mazmunidagi asarlar haqida ma’lumotga
ega bo'ladilar.
Talaba-o'quvchilar   XIX   asrning   boshlarida   A.N.Verstovskiy   rus   operasi   ijodida   romantik   yo'nalishning   yirik
vakili ekanligi, bu yillari rus poeziyasi bilan mustahkam bog'liq ravishda romans janri keng tarqaligi, xalqqa yaqin -
demokratik   qo'shiq   lirikasining   ustalari   orasida   Aleksandr   Aleksandrovich   Alyabev,   Aleksandr   Yegorovich
Varlamov, Aleksandr Lvovich Gurilyov kabi kompozitorlar borligi haqida tuliq ma’l umot oladilar.
Ularga   yana   shuningdek,   XIX   asr   rus   musiqasi   rivojlanishining   yangi   bosqichi   asosan   milliy   mumtoz   musiqa
asoschisi   Mixail   Ivanovich   Glinkaning   ijodi   bilan   bog'   liqligi,   u   rus   musiqasini   Yevropaning   yetakchi   musiqa
an’analari   bilan   bir   qatorda   qo'yganligi   va   rus   musiqa   madaniyatining   keyingi   yo'nalishlarini   belgilab   berganligi
bilan ham tanishadilar.
Glinkaning ijodi ijrochilik san’atida tanqidiy fikr rivojlantirilishiga turtki bo'ldi. Glinkaning kichik zamondoshi 
va ishining davomchisi A.S. Dargomijskiyning ijodida tanqidiy realizm g'oyalari o'z ifodasini topdi.
Shuni alohida ta’kidlash joizki, rus musiqa madaniyati haqida musiqa tarixi o'qituvchisi o'quvchilarga bilim 
byerganda, uning ilmiy salohiyati, nazariy va amaliy bilimlari doirasi keng va puxta bo'lishi lozim.
Buning uchun o'qituvchi cholg'u ijrochiligi, vokal ijrochiligi malakalarini, fanga taalluqli nazariy bilimlarni 
chuqur egalaganligini talab etiladi. partiyalarining garmonik birligidir.
Glinka   vokal   qo'shiqchiligi   rus   maktabining   asoschisidir,   uning   romanslari   -   go'zallik   va   mukammallikning
tuganmas bulog'idir. Bu buloqdan barcha keyingi rus kompozitorlari bahramand bo'lganlar.
Glinka   o'z   zamonasidagi   shoirlardan   Baratinskiy,   Jukavskiy,   Delvig,   Pushkin   she’rlariga   romanslar   yozgan.
Uning   ko'pchilik   romanslari   yaqin   do'stlari   masalan,   Kukolnik   so'zlariga   yozilgan.   1840   yilda   kompozitor   bu
shoirning   she’rlariga   “Peterburg   bilan   xayrlashuv”   nomli   vokal   turkumini   yaratgan.   Bu   turkumda   “To'rg'ay”
(Javoronok)   va   “Hamroh   qo'shiq”   (Poputnaya   pesnya)   kabilar   bor.   “To'rg'ay”-   tabiiy   va   oddiy,   yorqin   g'amginlik
bilan bo'yalgan, yengil quyulib turadigan va kuychan kuyli, dilkash va o'ychan qo'shiqdir:
Qo'shiqning fortepiano partiyasida tekis rus tabiati - cheksiz uzoqliklar, dalalar va maysa va o't novdalari shamol
bo'ylab silkinib turuvchi maysazorlar ifodali tarzda yaratilgan. Qo'shiqchi kuylashni boshlamasdan oldin to'rg'ayning
sayrashi quloqqa chalinadi.
“Hamroh  qo'shiq”  (Poputnaya pesnya) - yorqin  va hayotiy  quvnoq  lirika  namunasidir.  Unda  barcha tuyg'ular -
harakat   va   uzilish,   uchrashuvga   bo'lgan   shiddatli   va   iliq   intiqlik,   sabrsizlik,   yurakning   hayojonli   urib   turishi   aks
ettirilgan. Qo'shiqning o'zida ham barcha narsa shu kayfiyatga bo'ysundirilgan:
Очень скоро
—
j 4 - - - - - - 4 ------- N ------ \
-- - - - - -------- ^ -----
Ф   * *   J И
-------
Ф 1 V ------ m - - - - - - •
1
—
# ---------- j -------
d
Дым стол - бом, ки - пит, ды - мит - ся па - ро - ход! Пе - стро
7ГГ1 »i
— 1 ---- *1 - -P - - - *— ^ -	^0 - - - К - - - N
- - - - - 5=
- 1
----
a - - -
« L
J *  J L
J - - -	
•
-- - -
»	
4	m
та, раз - гул, вол - не - нье, о -  жи  - да - нье, не - тер - пе - нье
Fortepiano   partiyasida   dadil   va   ravon ,   aniq   ritm   bilan   tez   yurib   borayotgan   poezdning   harakati ,   g ' ildiraklarning
duk  -  duki   va   deraza   orqali   ko ' rinuvchi   o ' zgarchan   manzaralar   aks   ettirilgan .  Har   bir   misraning   boshida   eshitiladigan
jonli   va   to ' liq   akkord   ham   xarakterlidir ,   shu   akkorddan   shiddat   bilan   oldinga   intiluvchi   kuy   boshlanib   ketadi .
Keyinchalik esa u g'amli kutish taassurotlarini beruvchi keng va ravon kuy bilan almashadi: mahorat   jihatidan   mukammal   simfonik   fantaziyaga   aylantirdi.   U   dilkash,   mayin   mavzuga   asoslangan.   Uchtonlik
bo'yicha pastlama harakat tufayli bu bu o'ychan-mungli kuy keskin va shiddatli eshitiladi. Unda mavzu tuzilishi ham
o'ziga   xos:   g'ar   biy   evropa   valslaridagi   kabi   “kvadrat”   to'rt   taktli   emas,   balki   rus   xalq   qo'shiqlarida   biz   ko'p
kuzatadigan   uch   taktli   toq   frazalar.   Mavzuning   bunday   toq   tarkibi   Glinka   kuyiga   parvozlilik   va   shitoblilik   baxsh
etadi:
Asosiy   vals   mavzusiga   xarakter   jihatidan   turlicha;   goh   yorqin   va   latofatli,   goh   hayajonli   -   dramatik   lahzalar
qarama - qarshi qo'yilgan. Asosiy mavzu xuddi rondo shaklining naqarotidek bir necha marta takrorlanib keladi. Bu
asarning instrumentovkasi hayron qolarli darajada bejirimdir. Torli guruhning juda ko'p ishlatilishi asar eshitilishiga
yengillilik,   parvozlilik,   tiniqlilik,   orzuning   betakror   jozibadorligini   baxsh   etadi.   Rus   musiqasida   birinchi   marta
maishiy   raqs   asosida   ichki   kechinmalarning   turlicha   ko'rinishlarini   ifodalovchi   rivojlangan   simfonik   asar   kelib
chiqqan.
“Vals   -   fantaziya”da,   “Kamarinskaya”da   va   ikkala   operaning   balet   sahnalarida   Glinka   simfonik   musiqaning
maishiy raqslardan o'sib chiqqan mangu o'lmas-go'zal obrazlarini yaratgan.
Uning   tashabbusini   rus   kompozitorlaridan   Chaykovskiy,   Balakirev,   Borodin,   Rimskiy   -   Korsakov,   Glazunov   va
ko'pgina keyingi davrdagi kompozitorlar davom ettirdilar. 6
Glinkaning   romanslari   va   qo'   shiqlari   -   rus   klassik   musiqasining   faxridir.   Kompozitor   ularni   butun   hayoti
davomida yozib kelgan. Glinkaning lirik romanslari
- uning   o'ziga   xos   ko'ngil   e’tirofi,   yurak   iqroridir.   Ularning   ayrimlarida   rus   tabiati   va   turmushi   mazaralari   aks
ettirilgan. Glinka o'z romanslari da o'zidan oldin o'tgan va o'z zamondoshlari - maishiy romans mualliflari tomonidan
qanday   yaxshi   asarlar   yaratilgan   bo'lsa,   ularni   umumlashtirgan   va   rivojlantirgan.   Glinkaning   o'zi   vokal
ijrochiligining ajoyib ustasi bo'lgan va inson ovozi imkoniyatlarini juda yaxshi bilgan. Uning romans janrini yuksak
mukammallikkacha yetkaza olganligi ham hech ajablanarli emas.
Glinka   romanslaridagi   samimiylik   va   oddiylik,   his-tuyg'u   va   kayfiyatni   ifodalashda   soddalik   va   bosiqlik,
shaklning   klassik   uyg'unligi   va   mutanosibligi,   kuyning   go'zalligi,   matn   mazmunini   doimo   ifodali,   haqqoniy
yetkazilishi va rang - barang garmoniyasi kabi barcha xususiyatlar odamni rom qiladi.
Glinkaning   romanslari   va   qo'shiqlari   ichida   turli-tuman   janrlarini:   ta’sirli   hayotiy   romanslar   bo'lmish   “rus
qo'shiq”lari   (“Bedniy   pevets”)dan   tortib,   dramatik   balladalar,   qo'shiq-hikoyalar   (“Nochnoy   smotr”)gacha,   hayotiy-
quvnoq ziyofat va “yo'l” qo'shiqlari dan tortib, “lirik “ suv ustidagi qo'shiq” - barkarolalargacha uchratish mumkin.
Uning vals, polonez, ispan bolerosi va nihoyat marsh ritmidagi qo'shiq -raqs (“Prosti, korabl vzmaxnul krilom”)lari
o'ziga   xos   betakrordir.   Shuningdek,   Glinka   romanslarining   xarakterli   xususiyati   ularda   vokal   va   fortepiano
6 Levasheva, A. Kandinskiy «Istoriya russkoy muziki» - 2, 3, 4 tom. M., 1987g. 97 str

M. I. Glinkaning “Ruslan va Lyudmila” operasi