Maktabda o’quvchilarni jismoniy rivojlantirish mashg’ulotlarini samaradorligini orttirish - Jismoniy tarbiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	25000UZS
Hajmi	94.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	11 Mart 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Jismoniy tarbiya

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

35 Sotish

Maktabda o’quvchilarni jismoniy rivojlantirish mashg’ulotlarini samaradorligini orttirish

Sotib olish

Maktabda o’quvchilarni jismoniy rivojlantirish mashg’ulotlarini samaradorligini ortirish
REJA
Kirish
I. Bob. Ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya tadbirlarini tashkil etish jarayonlari
1. Jismoniy tarbiya tadbirlarining sinfdan tashqari shakllarini tahlil etish
2. Jismoniy tarbiya tadbirlarining maktabdan tashqari ishlarni o’rganish
II. Bob. O’quvchilar jismoniy tarbiya darslarining maqsad va vazifalarini tahlil etish
1. Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishning meyoriy hujjatlarini o’rganish
2. Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishning uslubiy asoslarini o’rganish
III. Bob. O’quvchilar jismoniy tarbiya tadbirlarini tashkil etishning pedagogik asoslari
1. Jismoniy tarbiya bo’yicha davlat ta’lim standarti va uning mazmunini o’rganish
2. Jismoniy tarbiya dasturi va uning ta’limiy va tarbiyaviy mohiyatini tahlil etish
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish
Prezidentimiz ta’kidlaganlaridek, yoshlarimiz ma’naviy etuk, zukko va bilimdon, sport
maydonlarida chiniqqan mard farzandlar bo’lib kamol topishlari kerak. Shu ezgu maqsadda
ularni sportga jalb etishning uch bosqichli tizimiga asos solindi. Bular umumta’lim maktablari
o’quvchilarining “Umid nixollari”, o’rta maxsus kasb xunar ta’limi muassasalari
o’quvchilarining “Barkamol avlod” hamda oliy o’quv yurtlari o’rtasida uyushtiriladigan
“Universiada” musobaqalaridir.
Shu betakror tizimning muxum bo’g’ini “Unversiada 2010” sport o’yinlarining final bosqichini
Andijonda o’tishi, Andijonlik sprtchilarga, professor o’qituvchilarga, talabalarga va magistrlarga
katta mas’uliyat yuklaydi.
O’zbekistonda mustaqillik davrlaridan yosh avlodni jismoniy tarbiyalash va barkamol inson qilib
etishtirish bo’yicha ko’plab xayrli ishlar amalga oshirilib keldi. Bolalarni sport turlari bilan
shug’illanishi uchun moddiy va ma’naviy asoslar yaratildi. Mamlakatimiz bo’ylab ko’plab
zamonaviy sport inshooatlari barpo etildi. Ularda halqimizning barcha yosh tabaqalari
sog’liklarni mustahkamlash, jismoniy rivojlanish hamda sport turlari bo’yicha mutaxassislikka
erishish uchun mashg’ulotlarda shug’illanish imkoniyatiga ega bo’ldilar.
Hozirgi kunda ta’lim muassasalarida yoshlarni har tomonlama ilm, fan, san’at, madaniyat va
sport bilan shug’ullanish uchun beqiyos imkoniyatlar yaratildi. Iqtidorli yoshlarni tarbiyalash
uchun maxsus ta’lim muassasalari o’quv kurslari va ta’lim markazlari faoliyat orlib bormoqda.
Bu maskanlarda yoshlar fanning barcha soxalarida kompyuter texnologiyalaridan bilimlar olib
xorijiy tillar bo’yicha o’z malaka va ko’nikmalarini takomillashtirib bormoqdalar. Shu bilan bir
qatorda yoshlarni jismoniy tarbiya va sport bilan shug’illanishi uchun ko’plab g’amxo’rliklar va
sharoitlar yaratib kelindi. Prezidentimizning farmoni bo’yicha mamlakatimizda bolalar sportini
rivojlantirish jamg’armasini tashkil etish, bolalar sportini rivojlantirishga katta e’tibor qaratish
bo’yicha keyingi yillarda ko’plab tadbirlar amalga oshirildi. Har bir kasb-xunar kollejlarida
zamonaviy sport inshoatlari va sport maydonlari barpo etildi. Sport va sog’lomlashtirish
mashg’ulotlari jarayonlari uchun zarur bo’lgan sport anjomlari va jixozlari bilan ta’minlandi.
Hozirgi kunda mamlakatimizning har bir ta’lim muassasasi kapital ta’mirlash rejasiga kiritilgan
bo’lib, ushbu rejaga muvofiq ta’lim muassasasida zamonaviy sport inshoatlari, sport zallari va
sport maydonlari, sun’iy suzish xavzasi barpo etiladi. Oliy ta’lim muassasalarining sport
bazalari, sport inshoatlari keng ta’mirlash va zamonaviy standartlarga muvofiq barpo etish
amalga oshiriladi. Bu islohatlarning zamirida mamlakatimiz yoshlarini jismonan barkamol va
ma’naviy etuk qilib tarbiyalash vazifalari o’z aksini topadi.
Ta’lim muassasalarida bolalarni sog’lom, jismoniy rivojlangan qilib tarbiyalash mamlakatimiz
rahbariyati nazoratida takomillashtirilib kelinmoqda. Mamlakatimiz yoshlarini jismoniy

barkamol qilib tarbiyalash bo’yicha joylarda tadbirlar va choralar keng amalga oshirilmoqda.
Ta’lim muassasasi jismoniy tarbiya jamoasining vazifasi bolalarning jismoniy tarbiya va
sog’lomlashtirish tadbirlarini to’g’ri tashkil etish, bolalar o’rtasida sport musobaqalari va sport
mashg’ulotlarini keng ommaviylashtirish hamda bolalarni sog’lom turmush tarzi talablarida
o’qish va hayot kechirishga o’rgatishdir. Magistrlik dissertatsiyasida maktabda jismoniy tarbiya
darslari samaradorligini oshirish, bolalarni jismoniy tarbiyalash va sog’lomlashtirish tadbirlarini
asosiy shakllari hamda vositalari keng taxlil etiladi. Hozirgi kunda bolalarni jismoniy mashqlar
va tabiat omillari yordamida jismoniy rivojlantirish, sog’lomlashtirish hamda chiniqtirish
tadbirlari jismoniy tarbiya jamoasining muxim vazifalari va dolzarb masalalaridan bo’lib
hisoblanadi.
Magistrlik dissertatsiyasi mavzusining dolzarbligi: o’quvchi yoshlarni jismoniy rivojlanish va
sog’lom bo’lishlarida ta’lim muassasalaida tashkil etiladigan jismoniy tarbiya tadbirlarining
vazifasi katta bo’lib xisoblanadi. Jismoniy tarbiya tadbirlarining asosiy shakli bo’lgan jismoniy
tarbiya darslarida o’quvchilarda jismoniy mashqlar va xarakatlarni egallash bo’yicha malaka va
ko’nikmalar shakllantiriladi. Buning natijasida o’quvchilar egallagan jismoniy xarakat malaka va
ko’nikmalarini jismoniy tarbiya va sport turlari bilan mustaqil shug’ullanish jarayonlarida
takomillashtirib boradilar. Shuning uchun jismoniy tarbiya darslarini zamonaviy pedogogik
texnologiyalar asosida to’laqonli tashkil etish jismoniy tarbiya mutaxassislarining burchi
xisoblanadi. Jismoniy tarbiya darslari samaradorligini ortirib borish bo’yicha ilmiy tadqiqot
ishlari va izlanishlar tashkil etish jismoniy tarbiya soxasidagi muxim dolzarb vazifalardan biri
bo’lib xisoblanadi.
Magistrlik dissertatsiyasining maqsad va vazifalari: dissertatsiya ilmiy tadqiqot ishlarida
o’quvchilar jismoniy tarbiya jarayoning asosiy shakli bo’lgan jismoniy tarbiya darslari, ularning
shakllari, tashkil etish uslublari va o’quv jarayoniga muvofiq rejalashtirish jarayonlari maqsad
qilib qo’yilgan.
Magistrlik dissertatsiyasini tadqiqqot ob’ekti va predmeti: magistrlik dissertatsiyasi mavzusi
bo’yicha ilmiy tadqiqot ishlarida Jololquduq tumani xalq ta’limiga qarashli 2-umumta’lim
maktabida 100 dan ortiq o’quvchilar bilan tashkil etiladigan jismoniy tarbiya darslarini tashkil
etish jarayonlari o’rganilgan.
Magistrlik dissertatsiyasini xorijda va mahalliy adabiyotlarda o’rganish darajasi: dissertatsiya
mavzusi bo’yicha ilmiy tadqiqot ishlari xorijiy mamlakatlar hamda yurtimizda ko’plab
o’tkazilgan. Shunga qaramay o’quvchilar jismoniy tarbiya jarayonlarini tashkil etish masalalari
ko’plab ilmiy izlanishlar olib borishni toqozo etadi. Bu soxada olib borilayotgan ilmiy tadqiqot
ishlari o’quvchilarni jismoniy tarbiya darslarida harakat faoliyatini yanada takomillashtirishga
qaratilgan.

Magistrlik dissertatsiyasining mavzusi bo’yicha olib borilgan ilmiy tadqiqotlar uslubiyoti:
dissertatsiya bo’yicha olib borilgan ilmiy tadqiqot ishlarida adabiyotlar va internet materiallari
taxlil etildi. O’quvchilar jismoniy trabiya jarayonlariga muvofiq bo’lgan mamlakatimiz
rahbariyati tomonidan chiqarilgan xujjatlar, qaror va farmonlar hamda dastur va tavsiyanomalar
o’rganildi. Shuningdek o’quvchilar organizmini rivojlanish ko’rsatkichlari tibbiy nazoratlar va
amliy sinov me’yorlari orqali taxlil etildi.
Magistrlik dissertatsiyasida ilimiy yangiliklar va ularni asoslanganligi: ilmiy tadqiqot natijalarida
o’quvchilarni jismoniy harakat malaka ko’nikmalarini egallashlarida jismoniy tarbiya
darslarining axamiyati katta bo’lishi yaqqol ko’rinib turdi. O’quvchilarni jismoniy tarbiya
darslarini samaradorligini ortirishda ta’lim uslublari va tamoyillaridan hamda yangi pedogogik
texnologiyalarda keng foydalanish maqsadga muvofiq ekanligi aniqlandi.
Shuningdek magistrlik disertatsiyasi xulosalaridan ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya, sport
va sog’lomlashtirish tadbirlari o’tkazishda jismoniy mashqlar bilan keng va samarali
shug’illanish hamda mustaqil mashg’ulotlarda ishtirok etish, o’quvchilarni jismoniy
rivojlanishini ta’minlay oladi.
Magistrlik dissertatsiyasi ilmiy tadqiqot natijalarini amaliy axamiyati va tadbiqi: jismoniy tarbiya
darslarida ta’lim uslublari va tamoyillarida keng foydalanish, ta’lim jarayonlarida yangi
pedogogik texnologiyalarni samarali qo’llash jismoniy tarbiya darslari samaradorligini
oshirishda muxim o’rin tutadi. Buning natijasida o’quvchilar organizmida jismoniy rivojlanish
va sog’lomlashtirish kuzatilish bilan birga ularni jismoniy harakat malaka va ko’nikmalarini
egallashda ijobiy natijalarga erishiladi.
Magistrlik dissertatsiyasi natijalarini o’quvchi yoshlar ta’lim tarbiya jarayonlariga tadbiq etish,
ularni jismonan barkamol va ma’naviy etuk qilib tarbiyalash bilan birga, ularda jismoniy tarbiya
va sportga oid nazariy hamda amaliy bilimlarni shakllanishi, jismoniy mashqlar bilan mustaqil
shug’illanish malaka va ko’nikmalarini ortib borishi, muntazam tabiat omillari suv, quyosh, havo
ta’sirida chiniqtirish muolajalarini qabul qilish bo’yicha amaliy bilimlar shakllanadi.
Magistrlik dissertatsiyasi mavzusi bo’yicha olib borgan ilmiy tadqiqot va pedagogik amaliyot
natijalari bo’yicha o’quvchilarni ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya darslari, sport va
sog’lomlashtirish tadbirlari bilan birga yashash joylarida jismoniy xarakatlar va sport
mashg’ulotlari bilan mustaqil shug’illanish bo’yicha uslubiy tavsiyalar berish mumkin. Jismoniy
tarbiya darslari va sport turlari bilan shug’illanishda jismoniy mashqlar, sport turlarining maxsus
xarakatlari hamda tabiat omillari suv, quyosh va havo muolajalari muhim ahamiyatga ega
bo’ladi. Jismoniy mashqlar va sport xarakatlari bilan mustaqil shug’illanishda jismoniy
fazilatlarni rivojlantirish hamda jismoniy xarakatalarga o’rgatish hamda jismoniy harakat malaka
va ko’nikmalarini shakllantirish asosiy vazifa qilib belgilanadi.

Jismoniy tarbiya darslari va sport mashg’ulotlari hamda chiniqtirish muolajalari bilan mustaqil
shug’illanish mashg’ulotlarini tashkil etishda oila rahbarlari, jismoniy tarbiya va sport
murabbiylarining roli katta bo’ladi. Dars jarayonida jarohatlanishlarni oldini olish hamda
jarohatlanganda malakali birinchi tibbiy yordam ko’rsatish muhim vazifa bo’lib hisoblanadi.
1. Bob. Ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya tadbirlarining vazifalari
Maktab o’quvchilarini sog’lomlashtirish, chiniqtirish, jismoniy rivojlantirish, harakat malaka va
ko’nikmalarini shakllantirish bo’yicha Jismoniy tarbiyaning asosiy vazifalari belgilanadi:
1.Sog’liqni mustahkamlash, o’quvchilarni to’g’ri jismoniy rivojlantirishga va chiniqtirishga
yordam berish. Tabiat omillari suv, quyosh, havo ta’sirida o’quvchilarni sog’ligini
mustahkamlash, chiniqtirish hamda organizmni kasalliklarga chidamliligini orttirish. Jismoniy
tarbiya mashg’ulotlarini imkoni boricha toza havoda o’tkazish yoki sport zallarini toza havo
bilan ta’minlanishini tashkil etish. O’quvchilarni suv muolajalari, suzish va cho’milish
mashg’ulotlarini olib borish hamda quyoshga toblanish tadbirlarini boshqarish. Bu tadbirlarni
sayrlar, ekskurtsiyalar va turizm mashg’ulotlarida amalga oshiriladi. Bu vazifa maktabdagi
barcha jismoniy madaniyat va sport ishlarining eng muhim hisoblanadi. U har bir o’qituvchining,
pedagoglar jamoasining diqqat markazida bo’lish kerak. O’quvchilik davri bolalarning tez o’sish
va jismoniy rivojlantirish davridir. Shuning uchun maktab o’quvchilarining jismoniy jihatdan
normal rivojlanishi uchun iloji boricha ko’proq kuch sarflash kerak. O’quvchilarning uyg’un
rivojlanishida qomat muayyan ahamiyatga ega. Barcha ichki organlarning to’g’ri rivojlanishi va
normal ishlashi qomat bilan bog’liqdir. Sog’likni mustahkamlash va organizmni chiniqtirishda
tabiatning tabiiy omillardan keng foydaniladi.
2. Jismoniy mashqlar va sportga oid maxsus bilimlar berish, ularga gigienik bilim va
ko’nikmalarni singdirish. Bu vazifa o’quvchilarga jismoniy mashg’ulotlarning foydasi xaqidagi,
gigenik qoidalarga, shuningdek, dasturda ko’zda tutilgan barcha jismoniy mashqlarni to’g’ri
bajarish qoidalariga rioya qilish xaqidagi zarur bilimlarni berishdan iborat. Bularning xammasi
bolalar sog’ligini mustahkamlashga, ularning gigiena qoidalarini bilishlari va ularga amal
qilishlariga bevosita daxldor bo’lib, bunga maktab, oila, jamoatchilik xamda bolalarning
o’zlarining birgalikdagi harakat bilan erishiladi. Jismoniy mashqlarga va sport mashqlariga
jismoniy tarbiya darslari, kun tartibidagi tadbirlar hamda to’garak mashg’ulotlarida o’rgatiladi.
Uning natijasida bolalar jismoniy rivojlanishi ta’minlanadi. Shuningdek, o’quvchilarda sportga
qiziqishlar shakllantirilib, sport turlariga jalb etiladi.
3. Harakat malakalari va ko’nikmalarini shakllantirish va takomillashtirish, yangi harakat
turlariga va harakat faoliyatiga o’rgatish. Maktabning jismoniy madaniyat dasturi mazmuni
shunday tuzilganki, o’quvchilar jismoniy madaniyat darslarida, uyda, jismoniy madaniyat
to’garaklarida va sport to’garaklarida muntazam shug’ullanib, yurish, yugurish, uloqtirish,

tirmashish, muvozanat saqlash kabi hayotiy zarur harakat ko’nikmalarini sistemali tarzda egallay
boradilar. Sanab o’tilgan barcha tadbirlar bolalarni xar tomonlama jismoniy rivojlanishiga, ularni
mehnatga tayyorlashga yordam beradi. O’quvchilarda harakat malaka va ko’nikmalarini
shakllantirishda ularni jinsi, yoshi va jismoniy tayyorgarligi hamda shaxsiy qobiliyatiga qarab
yondashish zarur.
4. Jismoniy fazilatlarni takomillashtirish. Tezkorlik, kuch, epchillik va chidamlilik hamda
egiluvchanlik har bir kishi uchun zarur bo’lgan sifatlardir. Ular bolalarda harakat
ko’nikmalarining shakllanishi bilan uzviy bog’liqdir. Jismoniy mashqlarni qisqa yoki uzoq vaqt
davomida turli sur’atda, turli murakkabliklar bilan o’tkazish yuqoridagi sifatlarning
rivojlanishiga yordam beradi. Jismoniy fazilatlarni bir-biriga muvofiq holda rivojlantirish.
Mashg’ulotlarni shug’ullanuvchilar shaxsiy qobiliyatlariga muvofiq tashkil etish hamda
o’quvchilarni sport turlariga jalb etish.
5. Ahloqiy va estetik sifatlarni tarbiyalash. Botirlik, qat’iylik, intizomlilik, jamoatchilik, do’stlik
va o’rtoqlik xissini, madaniy xulq ko’nikmalarini, mehnatiga va ijtomoiy mulkka munosabatni
tarbiyalash. Jismoniy tarbiyaning butun jarayoni bunday qimmatli axloqiy va irodaviy sifatlarni
tarbiyalashga yordam beradi. Ko’pchilik jismoniy mashqlar, o’yin harakatlari dovyuraklik va
do’stlik xislarini tarbiyalashga yordam beradi. Shuningdek, bolalarda Vatanga muhabbat,
vatanparvarlik, his-tuyg’ularni shakllantirish va tarbiyalash.
6. To’g’ri qomatni shakllantirish. Turganda va yurganda qomatni to’g’ri tutish ko’nikmalarini
shakllantirish. Qomatni to’g’ri shakllantirish murakkab va uzoq davom etuvchi jarayondir.
Shunday ekan, bu soxada ijobiy natijalarga erishish uchun bola o’tirganda, tik turganda,
yurganda qomatini to’g’ri tutishi haqida g’amho’rlik qilish zarur; jismoniy mashqlarni keng
qo’llash kerak; jismoniy madaniyat darslari mazmuniga albatta qomatni yaxshilashga oid
mashqlarni, mashg’ulotlargacha bo’lgan gimnastikani, jismoniy madaniyat vaqtlarini, badan
tarbiyani kiritish, o’quvchilarga uyga tegishli vazifalar berish kerak.
7. Jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlarga jalb etish. Maktabda jismoniy tarbiyaning vazifasi
bolalarni faqat maktabdagina emas, balki uyda xam jismoniy mashqlarni sistemali ravishda
bajarishga odatlantirib borishdan iborat. Bu muhim vazifani amalga oshirish uchun bolalar bilan
olib boriladigan barcha mashg’ulotlarni jonli, o’rganiladigan materialning mazmuni va shaklini
qiziqarli, hayajonli qilish, mashg’ulot rahbarining samimiy muomalasi ostida o’tkazish,
shug’ullanuvchilar o’zaro do’stona hamkorlik qilishlari uchun sharoit yaratish zarur.
O’quvchilarni shaxsiy qiziqishlari va jismoniy qobiliyatlariga ko’ra ularni sport turlari bilan
shug’ullanishga jalb etish. Shuningdek, yashash joylari, maktablar, sport to’garaklarga umumiy
jismoniy tayyorgarlik va sport mashg’ulotlarni amalga oshirish.

8.O’quvchilarga tashkilotchilikni tarbiyalash, jismoniy madaniyat faoliyatini tayyorlash.
Maktabda ommaviy jismoniy madaniyat va sport ishlarini muvaffaqiyatli olib borish, jismoniy
madaniyat darslari hamda sinfdan tashqari mashg’ulotlarni to’laqonli o’tkazishda o’quvchilar
jismoniy madaniyat faoliyatining o’qituvchiga doimiy yordam zarur. Sinflarda o’quvchilar
orasida jismoniy madaniyat tashkilotchilari, sport to’garaklarida jamoa sardorlari, guruh
boshliqlari saylanadi. Ular faol sportchi o’quvchilar ichidan tanlanadi. Maktabda sport
tadbirlarini tashkil etish va boshqarishda jismoniy madaniyat jamoasiga yaqindan yordam
beradilar. Shuningdek, o’quvchilarni sportga jalb etish va jismoniy tarbiyaga qiziqishlarini
orttirishda katta rol o’ynaydi.
Maktabdagi jismoniy tarbiya vositalari. Jismoniy mashqlar, mehnat, tegishli kun tartibi va
tabiatning tabiiy omillaridan foydalanish maktab yoshidagi bolalarni jismoniy tarbiyalash
vositalari hisoblanadi.
Maktabda jismoniy tarbiyaning asosiy vositasi jismoniy mashqlardir. Jismoniy mashqlar
o’quvchilarda harakat malakalari va ko’nikmalarini shakllantirish bilan bog’liq vazifalarni hal
etadi, harakat apparatining rivojlanishiga yordam beradi, qon aylanish va modda almashishini
yaxshilaydi, nafas olishga ijobiy ta’sir etadi. Maktabdagi jismoniy tarbiyaga oid amaliy ishlarda
qo’llaniladigan harakatlar tezkorlikni, epchillikni, egiluvchanlik, kuchni, chidamlilikni
rivojlantiradi va kishining yurish, yugurish, sakrash, muvozanat saqlash, uloqtirish, tirmashib
chiqish kabi tabiiy harakatlarni to’g’ri bajarish ko’nikmalarini mustahkamlaydi. Jismoniy
mashqlarni to’g’ri qo’llashda mashqlarni tanlash va ularni o’tkazish uslubiyati katta ahamiyatga
ega. Jismoniy mashqlar harakatlariga o’rgatish jarayonining bir qismida ham shuningdek yaxlit
jarayonning ishtirok etadi. O’yin va musobaqalar tarkibida jismoniy mashqlar mavjud bo’lib
bolalarni jismoniy rivojlanish hamda jismoniy fazilatlarni takomillashtirishni amalga oshiradi.
Bolalar organizmining eng muhim xususiyati-bo’yning tez o’sishi va tananing hamma
organlarida sifat o’zgarishlari bo’lishidir. Ayniqsa, oyoqlar tez o’sadi. Bu tana mutanosibligini
o’zgartiradi. Tana og’irligi yiliga o’rtacha ikki kilogramm ko’payadi. Suyak bo’lish jarayoni tez
kechadi, lekin suyak to’qimalarida organik moddalar va mineral tuzlar nisbatan kam bo’ladi,
shunga muvofiq suyaklar egiluvchanligi, elastikligi bilan ajralib turadi, skeletda tog’ay
to’qimalari ko’p bo’ladi. Suyak sistemasining rivojlanish xususiyatlariga ko’ra bolalik yoshida
haddan tashqari jismoniy yuklama, uzoq muddatli turg’un xarakatlar qilish, balanddan va qattiq
joyga sakrashlar man etiladi.
Muskullar va umurtqa paychalari bolalarda kam rivojlangan, umurtqalar orasidagi tog’ay
qatlamlari kattalarnikiga qaraganda qalin bo’ladi. Etti yoshga borib umurtqaning hamma
pog’onalari bo’ladi, lekin ular keyinroq qotadi. Umurtqa egiluvchanligi bilan farqlanadi, noqulay
sharoitda esa uning shakli o’zgarishi xavfi tug’iladi. Bu yoshda umurtqaning turli xil noto’g’ri

o’sishlari kuzatiladi. Shuning uchun o’quvchilarning jismoniy tarbiyasi vositasi sifatida tabiat
omillari suv, quyosh, havo muolajalaridan keng foydalaniladi. O’quvchilarning jismoniy
tarbiyasida tabiatning tabiiy omillaridan foydalanish bo’yicha ishlar o’qituvchining ota-onalar va
bolalar o’rtasida tushuntirish ishlarini tashkil qilish qoidalariga muvofiq amalga oshiriladi.
Tabiat omillar yordamida chiniqish muolajalari har bir dars mashg’ulotlari va kun tartibidagi
jismoniy tarbiya tadbirlari amalga oshirilib borish kerak. Shunga qaramay chiniqish
tadbirlarining asosiy qismi sayrlar va turizmda o’tkaziladi. Unda bolalarni suzish va cho’milish,
quyoshda toblanish hamda havoda sayr qilish va musobaqalar o’tkazish tadbirlari amalga
oshiriladi.
Jismoniy tarbiya tadbirlari. Maktab o’quvchilarini jismoniy tarbiyalash bo’yicha ish shakllari
quyidagilar: Jismoniy tarbiya darslari; o’quv kuni tartibidagi jismoniy tarbiya tadbirlari: ertalabki
badan tarbiya, darsda jismoniy madaniyat daqiqalari, tanaffusdagi harakatli o’yinlar; jismoniy
tayyorgarlik va sport to’garaklari, mashg’ulotlari, sport musobaqalari va bayramlari, sayyohlik
yurishlari va turizm, oilada va yashash joylarida jismoniy tarbiya tadbirlarini shug’ullanish.
Maktab yoshidagi bolalarni jismoniy tarbiyalash ishining asosiy shakli o’qituvchi tomonidan
davlat Jismoniy tarbiya dasturiga binoan, maktab o’quv rejasi va qat’iy jadval bo’yicha
o’tkaziladigan jismoniy tarbiya darslaridir. Jismoniy tarbiya darslari va mashg’ulotlari sog’ligi
tekshirilib ruxsat etilgan hamma o’quvchilar uchun majburiydir.
O’quvchilarni jismoniy tarbiyalashda maktab o’quv kuni tartibidagi jismoniy madaniyat
tadbirlari muhim rol o’ynaydi. Ulardan asosiylari quyidagilar: ertalabki badan tarbiya, dars
vaqtida o’quvchilarni toliqishdan saqlash uchun o’tkaziladigan jismoniy madaniyat daqiqalari va
tanaffuslarni harakatli o’yinlar bilan uyushgan holda o’tkazish. Yuqoridagi tadbirlarning
barchasi o’quv kuni davomida jismoniy tarbiyaning muayyan vazifalarini hal etishga,
o’quvchilarni o’quv mashg’ulotlari jarayonidagi aqliy faoliyatiga tayyorlashga qaratilgandir.
O’quv kun tartibi davomida o’tkaziladigan jismoniy tarbiyani tashkil etish shakllari bilan bir
qatorda, sinfdan va maktabdan tashqari ishlar ham muhim o’rin tutadi. Jismoniy tarbiyaga oid
sinfdan tashqari ishlar maktablardagi jismoniy tarbiya o’quv ishlarini chuqurlashtirish va
kengaytirishga yordam beradi. Bu ish jismoniy tayyorgarlik va sport to’garaklarida, bolalar
guruhlarida ekskursiya va sayyohlik yurishlar, o’yinlar, sayrlar shaklida sport ko’ngil ochishlari,
musobaqalar, jismoniy madaniyat marosimlari va bayramlarini uyushtirish yo’li bilan
o’tkaziladi.
O’quvchilarning yashash joylari va oilada jismoniy tayyorgarlikni ta’minlash uchun ota-ona va
kattalar rahbarligida jismoniy tarbiya mashg’ulotlarini, o’yin va musobaqalar bellashuvlar,
hamda foydali mehnat bilan shug’ullanishini tashkil etiladi.
1.1. Jismoniy tarbiya tadbirlarining sinfdan tashqari shakllarini tahlil etish

Ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiyadan sinfdan tashqari ishlar ham tashkil etiladi. Bu
tadbirlarga quyidagi sinfdan tashqari ishlar kiradi:
1. Ertalabki badan tarbiya mashg’ulotlari. Bu mashg’ulotlarning maqsadi o’quvchilar
organizmini o’quv mashg’ulotlariga tayyorlash. Tartib intizomga o’rgatish.
2. Tanaffuslardagi harakatli o’yinlar va jismoniy tarbiya daqiqalari maqsadi o’quvchilarni
nazariy mashg’ulotlarda aqliy charchashlarni bartaraf etish hamda kelgusi darslarga tayyorlash.
3. Kuni uzaytirilgan guruhlardagi sayrlar va ekskursiyalarda o’quvchilarni tabiat omillari
yordamida chiniqtirish.
4. Umumiy jismoniy tayyorgarlik va Sport to’garaklaridagi mashg’ulotlarda o’quvchilarda
jismoniy tarbiyaga qiziqishlar ortirish bilan birga, jismoniy fazilatlari va jismoniy qobiliyatlari
rivojlantirish, sport turlari bo’yicha mutaxassislikka erishish.
5. Sport musobaqalar va bayramlarda o’quvchilarning jismoniy tayyorgarligi hamda
jismoniy rivojlanish darajasi nazorat qilib turiladi.
Umumiy jismoniy tayyorgarlik hamda sport to’garaklari mashg’ulotlari Jismoniy tarbiya dasturi
asosida ishlab chiqilgan To’garak mashg’ulotlari yillik rejasiga muvofiq olib boriladi.
Kun tartibidagi jismoniy tarbiya tadbirlari: o’quvchilarni sog’lomlashtirish va jismoniy
rivojlantirish jarayoni uzluksizligini ta’minlash maqsadida maktabda o’quvchilar kun tartibida
jismoniy tarbiya tadbirlari belgilanadi va amalga oshiriladi. Kun tartibidagi tadbirlar mazmuni
Jismoniy tarbiya dasturi asosida tuziladi va rejalashtiriladi. Jismoniy tarbiya tadbirlarini tashkil
etishda maktab jismoniy madaniyat jamoasi tashkilotchilik va rahbarlik vazifasini boshqaradi.
Jismoniy tarbiyaning o’quvchilar kun tartibidagi tadbirlari o’quvchilarni jismoniy rivojlanishga
sog’ligini mustahkamlashga va chiniqtirishga aqliy qobiliyatlarni oshirishga tartib intizomni
mustahkamlashni amalga oshiradi. Jismoniy tarbiya tadbirlarini muntazam o’tkazib borish
o’quvchilarni o’zini-o’zi nazorat qilish, kun tartibiga rioya qilish hamda faolligini
mustahkamlashga o’rgatadi. Jismoniy tarbiya tadbirlari maktabning ta’lim va tarbiyaviy ishlari
shakllaridan bo’lib o’quv mashg’ulotlari bilan muvofiq holda tashkil etilishi kerak.
Ertalabki badan tarbiya mashg’ulotlari o’quvchilarda tartib intizomni ham tarbiyalaydi. Bu
mashg’ulotlar so’ng o’quv kunini uyushgan holda boshlash amalga oshiriladi. Ertalabki badan
tarbiya mashg’ulotlarida bolalar jismoniy tarbiya darslari jarayonida o’rgangan
umurivojlantiruvchi mashqlarni bajaradilar. Ertalabki badan tarbiya mashg’ulotlariga shifokor
ta’qiqlamagan o’quvchilarning barchasi qatnashadilar. Ertalabki badan tarbiya mashg’ulotlariga
direktor va o’quv ishlari direktor o’rinbosari rahbarlik qiladi. Mashg’ulotni jismoniy tarbiya
o’qituvchilari olib boradilar. Shu bilan birga yoshlar uyushmasi a’zolari va faol sportchi
o’quvchilar ham mashg’ulotlarni tashkil etishda ishtirok etadilar. Ertalabki badan tarbiya
mashug’lotlari ochiq havoda o’tkazilishi maqsadga muvofiq yomg’irli va qattiq sovuq kunlarda

mashg’ulotlar sport zallarida va yopiq binolarda o’tkaziladi. Ertalabki badan tarbiya
mashg’ulotlarining vazifalari
1. Muskul sistemasi va yurak faoliyatini faollashtirish
2. O’quvchilarni jismoniy zo’riqtirmaslik
3. To’g’ri qaddi-qamotni shakllantirish.
4. Umumrivojlantiruvchi mashqlardan foydalanish.
5. O’quv mashg’ulotlariga aqliy, ruhiy va jismoniy tayyorgarlik ko’rish.
Tanaffusdagi o’yinlar qish vaqtida ham ochiq havoda o’tkazilgani ma’qul. Tanaffusdagi
o’yinlarga jismoniy tarbiya o’qituvchilari yoki tarbiyachi rahbarlik qilishlari kerak. Ular
bolalarni to’g’ri va qiziqarli o’ynashlarini, jarohatlanmasliklarini, hammani jismoniy harakatlarni
shug’ullanayotganligini nazorat qilib boradilar. Tanaffusda harakatli o’yinlarni uyushgan holda
o’tkazish o’quvchilar tartib intizomni mutshkamlaydi. Tanaffuslarda sportchi faol o’quvchilar va
yoshlar uyushmalari a’zolari bolalar o’yinlari va mashg’ulotlari boshqaradilar. O’yinlar va
mashg’ulotlar dars boshlanishga 5 minut qolganda to’xtatilib o’quvchilar yuvinib, kiyinib darsga
tayyorgarlik ko’radilar.
Jismoniy tarbiyada sinfdan tashqari ishlar: O’quvchilarining jismoniniy rivojlanishi hamda
jismoniy tayyorgarligini va yosh, jins xususiyatlarini hisobga olgan holda ular maktablardagi va
maxsus sport muassasalaridagi jismoniy tayyorgarlik va sport to’garaklariga jalb etiladi. Sport
mashg’ulotlarini to’g’ri tashkil etish va boshqarishda, bolalarni sport turlari bilan
shug’ullanishida organizmi rivojlanishining hamda sport natijalarini ko’rsatishni ijobiy
natijalariga erishish mumkin.
Umumiy jismoniy tayyorgarlik to’garaklari o’quvchilarni jismoniy rivojlantirishni ta’minlab
to’garak mashg’ulotlari ish faoliyati, yil davomiga quyidagicha rejalashtirish mumkin. Kuzda-
harakatli va sport o’yinlari, engil atletika, qishda-qishki sport turlari, gimnastika, kurash
mashg’ulotlari, bahorda- kross tayyorgarligi, sport o’yinlari, yozda-suzish mashg’ulotlari
o’tkaziladi. Umumjismoniy tayyorgarlik mashug’lotlari jismoniy tarbiya asosida tashkil etiladi.
Musobaqalar va sport bayramlarida o’quvchilarning umumiy jismoniy tayyorgarligi nazorat qilib
boriladi. To’garaklar a’zolari 15-20 kishidan iborat bo’lishi mumkin. Guruhlar yoshi, jinsi va
jismoniy tayyorgarligi bir xil darajadagi o’quvchilardan saralanadi. To’garak mashug’lotlari
haftasiga bir yoki ikki marta o’tkaziladi. Har bir mashug’lot 60 minut atrofida bo’lishi mumkin.
Jismoniy tayyorgarlik guruhlariga guruh sardorlari tayinlanib ular tarbiyachilarga yordam
beradilar.
Maktabda sport turlari bo’yicha to’garaklar ham faoliyat ko’rsatib, bu to’garaklarga jismoniy
tayyorgarlikka ega, shaxsiy qiziqishlari va jismoniy qobiliyatli bo’lgan o’quvchilar jalb etiladi.
Sport to’garaklari maktab jismoniy tarbiya dasturi asosida ish olib boradi. Sportchi o’quvchilarni

jismoniy tayyorgarligi guruh mashg’ulotlari va sport musobaqalari, bayramlarda nazorat qilib
turiladi. To’garak mashug’lotlari haftasiga 3-4 marotaba tashkil etilib, 60-90 minut davomida
o’tkaziladi. Sport turi bo’yicha zaruriy jihozlar va mutaxssis tarbiyachilarning mavjudligi hamda
mashg’ulot o’tish joylari talabga javob berishi maktab sharoitida ham malakali sportchilar
tayyorlash imkonini beradi.
Bu tadbirlar yordamida bolalar tabiatning sog’lomlashtiruvchi kuchlari quyosh, suv, havo
yordamida chiniqib boradilar, mamlakatimizning tabiati va tarixiy obidalari xaqida tushanchaga
ega bo’lib boradilar. Sayyohlik yurishlar davomida o’quvchilarda hayotiy zarur jismoniy
harakatlar yurish, yugurish, sakrash, tirmashib chiqish, oshib o’tish, malaka va ko’nikmalari
shakllanish bilan birga tabiat omillari yordamida chiniqish va suv muolajalarini suzish,
cho’milish bilan qabul qilish amalga oshiriladi. O’quvchilarda sayyohlik yurishlarda kerakli
jihozlardan foydalanish harakatlanish usullari dala joylarida ovqatlanish va dam olish, o’yinlar
bilan madaniy hordiq chiqarish tadbirlari o’tkaziladi.
Sport bayramlari tantanali kunlarga bag’ishlanib o’tkazilish mumkin. Sport bayramlari
sportchilarni chiqishlari, bayramni ochilishi, bayroq ko’tarish, davlat madhiyasi va yoshlar
madhiyasini ijro etilishi, sportchi o’quvchilarni jismoniy mashqlar va harakatlarni tashkil etishi,
ommaviy tadbirlar o’yin kulgi, kontsert hamda g’oliblarni aniqlash va bayram yakunida
bayramni yopilishi o’tkaziladi.
1.2. Jismoniy tarbiya tadbirlarining maktabdan tashqari
ishlarni o’rganish
Sport turlari bo’yicha texnik, taktik va jismoniy tayyorgarlik, umumiy va maxsus tayyorgarlik
o’tadilar. shahar va viloyat xalq ta’lim boshqarmasi, Bolalar sportini takomillashtirish
jamg’armasi tashabbusi bilan tashkil etiladigan Bunday musobaqalar o’quvchilar o’rtasida
do’stlik va hamkorlik tuyg’ularini tarbiyalaydi.
Bolalarning bo’sh vaqtlarini jismoniy tarbiya bilan o’tkazish uchun ularning ixtiyoriy
harakatlanishi ta’minlanadi. Bu tadbirlar oilada va mahallada tashkil etiladi. Jismoniy tarbiya
tadbirlarini oilada va yashash joylarida umumiy jismoniy tayyorgarlik, sport va harakatli
o’yinlar, musobaqalar va bellashuvlar shaklida tashkil etiladi. Bu tadbirlarga ota-ona, oiladagi
kattalar, yashash joylarida mahalla oqsoqolining jismoniy tarbiya bo’yicha yordamchisi rahbarlik
qiladi. Shuningdek, oilada va yashash joylarida ijtimoiy foydali mehnat ham jismoniy tarbiya
shakllaridan hisoblanadi. Uy xo’jaligi va dala ishlarida, mahallani obodonlashtirish va
ko’kalamzorlashtirish, hashar ishlarida yoshlarni faol ishtirok etishi ularni jismoniy rivojlantirish
bilan birga ahloqiy fazilatlari, jamoatchilik, hamkorlik, do’stlik va vatanparvarlik tuyg’ulari
tarbiyalanadi.

Sport musobaqalari sport bayramlari: Musobaqalarga tayyorlanish davrida har bir sinfda mazkur
musobaqa dasturni bir necha marta takrorlab ko’rish kerak. Sinf bo’yicha musobaqa o’tkazishda
sinf zvenolari jamoalar hisoblanadi. Bu bosqichga hamma bolalar tayyorlanadilar. Jismoniy
mashg’ulotlardan vaqtincha ozod etilgan o’quvchilar bu payt hakamlikda, sport anjomlarini
tayyorlashda va joyiga qo’yishda, murakkab to’siqlar mavjud joyda yordam berish va himoya
qilishda qatnashadilar. Sinf bo’yicha o’tkazilgan musobaqa natijalari asosida keyingi bosqich-
maktab bo’yicha o’tkaziladigan musobaqalarda qatnashish uchun terma jamoa tayyorlanadi.
Shikastlanishning oldini oluvchi hamma tadbirlarni qo’llanish zarur: ustunlar orasidagi masofa
shunday o’rnatilishi kerakki, bolalar qarama-qarshi yugurayotganlarida bir-birlarini turtib
ketmasinlar, to’siqlardan tushayotgan paytda gimnastik to’shaklardan foydalanish, gimnastik
skameykalarning xona devorlaridan xavfsiz masofada qo’yilishini ta’minlash zarur. Shu sababli
bayram dasturiga tezlikk umbaloq oshish, xoda yoki gimnastik skameyka ustida yuugirish,
zalning qarama-qarshi tomonidagi devorni qo’l bilan ushlagancha yugurishni, arqonda ma’lum
balandlikka tirmashib chiqish va tushish kiritish mumkin emas.
Agar musobaqada qatnashayotganlarning yoshlari mos kelmasa, g’alaba erishish uchun qulaylik
tug’dirish maqsadida masofa uzunligi, to’siqlarni engish murakkabligi, buyumning o’lchaovi va
og’irligi ularning yoshiga moslashtiriladi. Ma’lumki, jamoa bo’yicha estafetalar, yugurish,
sakrash, vaqtlarida bolalar haddan tashqari o’z jamoalarining natijasi uchun hayajonlanib
ketadilar. Buning oldini olish maqsadida navbatdagi musobaqa turi tugagach, diqqatlilikka oid
mashq topshiriladi, bu mashq bilan musobaqalarga tayyorlanish vaqtida bolalar tanishadilar.
O’quvchilar musobaqaning umumiy yakuni chiqarilayotganda intizom ham hisobga olinishini
bilganlari uchun, har bir oddiy mashqni boshlovchi ko’rsatayotgandek bajarishga harakat
qiladilar. Buning uchun ular mukofot ochkolari oldilar. O’z jamoasining obro’sini tushirmaslik
maqsadida jim bo’lib qoladilar.
Bolalar kamroq xatoga yo’l qo’yishlari uchun navbatdagi topshiriq berilayotgan paytda 1-2
o’quvchi shu mashqni bajarib ko’rsatishi kerak. Musobaqadan bir kun oldin musobaqani tashkil
etilishini: sport jihozlarini tanlash va joylashtirish, zalni bezash, hakam va a’zolar uchun stol va
stullarning qo’yilishi joyi, tomoshabinlar joyi va shu kabilarni yaxshilab o’ylab qo’yish kerak.
Hakamlik uchun eng yaxshisi yoshlar qo’mitasining yuqori sinf o’quvchilaridan eng faollari
taklif etiladi, bular musobaqadan 2-3 kun oldin hakamlik qilish va xatolarni hisoblash bo’yicha
qisqa ko’rsatmalar oladilar, dastur bilan tanishib chiqadilar va bayonnomalarni tuzishni o’rganib
oladilar. Hamma hakamlar uchun kiyim bir xil-yoshlar bayrami formasi, har birining o’ng
qo’liga maxsus belgi bog’lanadi.
Musobaqa oldidan hakamlar stoliga mukofotlash va taqdirlash maqsadida kuboklar, vimpellar,
yorliqlar, nishonlar, esdalik sovg’alar qo’yiladi. Mukofotlar soni hamma g’olib chiqqan jamoalar

soniga teng bo’lishi kerak. Bundan tashqari yana o’g’il bolalar va qiz bolalar o’rtasida eng
yaxshi ishtirok etganga, jamoa intizomi va yagona bir xil kiyimi uchun sardorlariga alohida
sovrinlar belgilanadi.
“Sport” musobaqalari tamom bo’lgandan keyin bosh hakam va kotib umumiy yakunni chiqarish
va mukofotni tayyorlash uchun yig’ilishadi. Bu paytda ishtirokchilarga va ishqibozlarga badiiy
havaskorlik chiqishlari ko’rsatiladi. Bu chiqishlar oldidan tayyorlanib, uni quyi va yuqori sinf
o’quvchilari ko’rsatishlari mumkin. Kontsert tugagach, bosh hakam hamma ishtirokchilarni
saflantiradi. Mukofotlar topshirilgandan so’ng eng birinchi g’olib jamoa, keyin esa navbatma-
navbat o’rin olgan jamoalar tomoshabinlar qarsaklari va marsh ohanglari ostida zaldan
chiqadilar. Shu bilan bayram nihoyasiga etadi
Quyi sinf o’quvchilarini jismoniy mashqlar va o’yinlar bilan muntazam shug’ullanishga ko’proq
qiziqtirish maqsadida sport bayramlari, maktab bo’yicha musobaqalar, chamalashni o’z ichiga
olgan turistik poxodlar va ekskursiyalar o’tkaziladi. Bu tadbirlar jismoniy tarbiya o’qituvchisi
rahbarligida butun pedagogik jamoa, jismoniy tarbiya faoli, ota-onalar tomonidan o’tkaziladi.
Bayramlar qiziqarli, quvnoq o’tishi uchun bolalar faqat tomoshabin bo’lib qolmasdan, balki
bevosita ularda ishtirok etishlari kerak.
Ochiq havoda o’tkaziladigan sport bayramining taxminiy mazmunini:
1. O’quvchilar namoyishi.
2. Maktab direktorining tabrigi va bayroqning ko’tarilishi.
3. Erkin mashqlarni o’z ichiga olgan ommaviy ko’rgazmali chiqishlar.
4. Ayrim o’quvchilarning ko’rgazmali chiqishlar.
5. Sinflar o’rtasida musobaqalar.
6. Ommaviy o’yinlar, raqslar, ashula aytishlar.
7. Faol qatnashgan va g’olib chiqqanlarga mukofotlar topshirish.
8. Bayramning yopilishi.
O’quvchilar namoyish paytida ularning bir vaqtda safda turishlari va tashqi ko’rinishlari ham
e’tiborga olinadi. Safda turish mazkur sinf uchun dastur talablarini hisobga olgan holda asosan
o’quvchilarning tashkilotchiligini va intizomliligini nazarda tutib baholanadi. O’quvchilarning
tashqi ko’rinishi deyilganda sport kiyimlarining bir xilligi, ularning ozodaligi, turli
emblemalarning tanlanishi tushuniladi. Mashqlar oddiy va elementar mashqlardan tuziladi. Katta
amplitudali mashqlar chiroyliroq ko’rinadi va ularni o’rganish ham osonroqdir. Agar eng oddiy
mashqlar bayroqchalar, lentalar, arqonchalar, gullar, daraxt novdalari, to’plar, sharchalar,
gardishlar va buyumlar bilan bajarilsa, ancha samaraliroq bo’ladi. Erishilgan muvaffaqiyatlarga
o’quvchilarning joylanishi ham bog’liqdir. Dastlabki holatga bolalarni turg’azish va turli

saflanishlar ancha murakkab bo’lishi mumkin, bunda kerakli bo’lgan ko’rsatkichlar-
bayroqchalar, chiziqlar va hokazolardan foydalanish kerak.
Bolalar ayniqsa o’z tengdoshlarining ayrim chiqishlarini juda qiziqish bilan kuzatadilar. Bular-
BO’SM tarbiyalanuvchilari, badiiy va sport gimnastikasi, akrobatika to’garaklarda qatnashuvchi
bolalar bo’lishlari mumkin. Bayram dasturiga yugurish, suzish, to’pni uloqtirish, turnikda
tortilish, ko’p sakrashlar, ritmik gimnastika kabilar kiritilsa, bayram ta’siri yanada kuchayadi.
Har bir bosqichda turli vazifalarni bajaruvchi bir necha turli estafetalari juda qiziqarli o’tadi.
Bayram 1-1,5 soat davom etishi mumkin.
Mustaqil mashg’ulotlar: Bolalarning bo’sh vaqtlarini jismoniy tarbiya bilan o’tkazish uchun
ularning ixtiyoriy harakatlanishi ta’minlanadi. Bu tadbirlar jismoniy mashqlar va harakatlar bilan
shug’ullanish malaka va ko’nikmasi shakllangandan so’ng mustaqil mashg’ulotlar shaklida
o’tkazilishi mumkin. Bolalarni jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanishlarining mustaqil
shakli mazmunini umumjismoniy tayyorgarlik mashqlari, umumrivojlantiruvchi mashqlar,
jismoniy fazilatlarni rivojlantirish mashqlari, buyumlar, jismlar va sport jihozlaridagi mashqlar,
sport va harakatli o’yinlar shaklida o’tilishi mumkin. Tabiat qo’yniga sayrlar, sun’iy va tabiiy
suv havzalarida cho’milish hamda quyoshda toblanish muolajalari ham mustaqil mashg’ulotlar
shaklida tashkil etilishi mumkin.
Uncha uzoq bo’lmagan sayr va ekskursiyalarni ixtiyoriy o’quv kunida tashkil etish mumkin.
Lekin uzoqqa uyushtiriladigan poxodlar dam olish kunlariga va kanikul kunlariga mo’jallanadi.
Shuningdek, yana qanday kiyimda borish kerakligini ham aniqlash muhimdir. Yoz kunlari
poxodga borilsa, o’g’il bolalarga ham, qiz bolalarga ham bosh kiyim olinishi zarur, ustki kiyim
oddiy, paxtali ipdan bo’lishi kerak. Oyoq kiyimining sportcha, ya’ni keda va krossovka
tariqasida bo’lishiga alohida ahamiyat beriladi.
Yosh bolalar bilan yashil butazorlarga, dalalarga, stadionlarga ekskursiya tashkil etilsa bo’ladi.
Ekskursiyaning asosiy maqsadi-bu hashoratlar, hayvonlarni kuzatish, kattalarning ishini
muhokama etish, o’simliklardan namunalar yig’ishdir. Yo’lda ketayotgan turli harakatlar uchun
tabiiy sharoitlardan foydalanish mumkin. Marshrut oxiriga borilganda har bir bolaga o’zi
xohlagan ish bilan koptok o’ynash, arqoncha ustidan sakrash bilan shug’ullanish ruxsat etiladi.
2. Bob. O’quvchilar jismoniy tarbiya darslarining maqsad va vazifalarini tahlil etish
Jismoniy tarbiya darslari: Ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiyaning asosiy shakli jismoniy
tarbiya darslaridir. Jismoniy tarbiya darslari materiallari kalendar reja va chorak rejaga muvofiq
dars rejalarida aks ettiriladi. Jismoniy tarbiya darslari dastur asosida olib boriladi. Jismoniy
tarbiya darslari amaliy ahamiyatga ega bo’lib, jismoniy mashqlar ichida hayotiy zarur bo’lgan
harakat malaka va ko’nikmalari asosiy qismni tashkil etadi. Bunday harakatlardan o’qish,
mehnat va dam olish sharoitlarida foydalanish ko’rsatmalarini dars davomida o’rganadilar.

Jismoniy tarbiya darslarining maqsadi o’quvchilarni sog’lomlashtirish, jismoniy rivojlantirish va
har tomonlama etuk inson qilib tarbiyalashdir. Jismoniy tarbiya darslarining vazifalari esa shu
darsda o’rgatiladigan jismoniy mashqlar va harakatlar texnikasini va taktikasini egallash bo’ladi.
Shuning uchun har bir dars maqsadi o’zgarmasa ham dars vazifasi o’zgarib boradi. Jismoniy
tarbiya darslarining xususiyatlari shuki, o’quvchilar dars jarayonida jismoniy amaliy
harakatlarda bo’lishib, buning uchun ular maxsus sport kiyimlarida bo’lishlari hamda
mashg’ulotlar maxsus joylarda va zaruriy jihozlar bilan o’tkazilishi ta’minlanadi. Jismoniy
tarbiya darslari jarayonida o’quvchilarning faqat jismoniy fazilatlari tarbiyalanmay, balki
ularning ahloqiy sifatlari o’zaro hamkorlik, jamoatchilik, tashabbuskorlik, faollik, botirlik va
qo’rqmaslik xislatlari tarbiyalanadi. Shuningdek, jismoniy tarbiya darslari jarayonida
o’quvchilarda Vatan tuyg’usi va vatanparvarlik fazilatlari shakllantirish kerak.
Jismoniy tarbiya darslarining maqsad va vazifalari:
O’quvchi-talabalarni sog’lomlashtirish.
Har tamonlama kamol topgan shaxs qilib tarbiyalash.
Vatan tuyg’usi va ma’naviy dunyoqarashni shakllantirish
Harakat malaka va ko’nikmalarini shakllantirish.
Jismoniy fazilatlarni ravojlantirish.
Jismoniy mashqlarga o’rgatish.
Jismoniy tarbiya darslariga qo’yiladigan talablar: jismoniy tarbiya darslari yoshlarni tarbiya
jarayoni hisoblanib bir qator pedagogik, psixologik, tibbiy biologik va amaliy talablarga rioya
qilinishi kerak.
Jismoniy tarbiya darslarining vazifalari: Jismoniy tarbiyada ta’lim berish vazifalari jismoniy
tarbiya dasturida ko’rsatilgan mashqlarni o’rganishga, takomillashtirishga, harakat malaka va
ko’nikmalarini rivojlantirishga hamda jismoniy harakatlar va mashqlarni qo’llash taktikasini
egallash hisoblanadi. Bu vazifalarni izchil o’rganish dasturdagi o’quv materiallarini sistemali va
mustahkam egallashga olib keladi. Jismoniy mashqlar o’z xususiyatlariga ko’ra deyarli uzoq
muddat o’rgatiladi. Lekin ba’zi bir harakatlar texnikasini bir darsning o’zida o’rganish mumkin.
Ta’lim vazifalari tarbiya va sog’lomlashtirish vazifalari bilan birga olib boradi. Jismoniy tarbiya
darslarida tartib intizom, diqqat, iroda, saranjomlik, do’stlik, hamkorlik, jamoatchilik,
tashabbuskorlik, mustaqillik hamda qiyinchiliklarni engishda botirlik va qo’rqmaslik sifatlarni
tarbiyalanadi. Ahloqiy siftlarni tarbiyalash uchun albatta shu fazilatlar talab etiladigan jismoniy
mashqlar, harakatlar yoki o’yinlar va musobaqalar tashkil etiladi. Jismoniy tarbiya darslari
jarayonida Vatan tuyg’usi va vatanparvarlik hissi sifatlarini tarbiyalashda katta e’tibor qaratiladi.
Bu tadbir milliy qahramonlar, o’zbek mashhur sportchilari hayoti, O’zbekistonning sport
bo’yicha jahon hamjamiyatida tutgan o’rni haqida suhbatlar, uchrashuvlar, o’tkazilib amalga

oshiriladi. Sog’lomlashtirish vazifalari o’quvchilarni tabiat omillari yordamida dars davomida
yoki mustaqil chiniqtirib borish muolajalari orqali hal etiladi. Chiniqtirish muolajalari
organizmni jismoniy rivojlanishini ta’minlab, kasalliklarga chidamliligini orttiradi. Shu bilan
birga ishchanlik qobiliyatini saqlanishi yoki ortib borishi ta’minlaydi.
Maktabda jismoniy tarbiyaning asosiy shakli jismoniy tarbiya darslaridir. Darslarni to’g’ri
o’tkazish jismoniy rivojlanishning muvaffaqiyatini va o’quvchilarning malaka va ko’nikmalarni
takomillashtirish topshiriqlarini bajarishlarini ta’minlaydi. Darslarda, o’quvchilarni mashg’ulot
paytigacha o’tkaziladigan gimnastika, tanaffus va jismoniy tarbiya daqiqalarida foydalaniladigan
mashg’ulotlar materiali bilan tanishtiriladi. Shunday qilib, darslar o’quv kuni tartibidagi jismoniy
tarbiya tadbirlarining ham asosi hisoblanadi. Jismoniy madaniyat darslari o’z mazmuni va tashkil
etilishiga ko’ra o’ziga xos xususiyatlariga ega. Ular zalda, maydonchada o’tkaziladi, bunday
joylarda bolalar harakati kamroq cheklangan bo’ladi, bu esa bolalarni uyushtirish va dars
o’tkazishda alohida sharoit yaratadi. Jismoniy tarbiya darslari amaliy ahamiyatga ega bo’lib,
jismoniy mashqlar ichida hayotiy zarur bo’lgan harakat malaka va ko’nikmalari asosiy qismni
tashkil etadi. Bunday harakatlardan o’qish, mehnat va dam olish sharoitlarida foydalanish
ko’rsatmalarini dars davomida o’rganadilar.
Jismoniy tarbiya darslarining maqsadi o’quvchilarni sog’lomlashtirish, jismoniy rivojlantirish va
har tomonlama etuk inson qilib tarbiyalashdir. Jismoniy tarbiya darslarining vazifalari esa shu
darsda o’rgatiladigan jismoniy mashqlar va harakatlar texnikasini va taktikasini egallash bo’ladi.
Shuning uchun har bir dars maqsadi o’zgarmasa ham dars vazifasi o’zgarib boradi. Jismoniy
tarbiya darslarining xususiyatlari shuki, o’quvchilar dars jarayonida jismoniy amaliy
harakatlarda bo’lishib, buning uchun ular maxsus sport kiyimlarida bo’lishlari hamda
mashg’ulotlar maxsus joylarda va zaruriy jihozlar bilan o’tkazilishi ta’minlanadi. Jismoniy
tarbiya darslari jarayonida o’quvchilarning faqat jismoniy fazilatlari tarbiyalanmay, balki
ularning ahloqiy sifatlari o’zaro hamkorlik, jamoatchilik, tashabbuskorlik, faollik, botirlik va
qo’rqmaslik xislatlari tarbiyalanadi. Shuningdek, jismoniy tarbiya darslari jarayonida
o’quvchilarda Vatan tuyg’usi va vatanparvarlik fazilatlari shakllantirish kerak.
O’quvchilar jismoniy rivojlanishi, jismoniy qobiliyatlari va shaxsiy xususiyatlari xilma-xil
bo’lganligi uchun o’qituvchilardan mashg’ulotlarni tashkil etish va boshqarishda o’quvchilarga
individual yondashish hamda kasbiy pedagogik va amaliy tayyorgarlik darajasi yuqori
bo’lishligini talab etadi.
Jismoniy tarbiya darslariga qo’yiladigan talablar: jismoniy tarbiya darslari yoshlarni tarbiya
jarayoni hisoblanib bir qator pedagogik, psixiologik, tibbiy biologik va amaliy talablarga rioya
qilinishi kerak. Shuningdek, har bir jismoniy madaniyat darsi quyidagi talablarga javob berishi
kerak:

1. Muayyan-umumiy va xususiy vazifaga ega bo’lishi lozim.
Umumiy vazifalar barcha dars yoki darslar turkumi jarayonida, xususiy vazifalar esa alohida
olingan bir dars mobaynida bajarilishi kerak;
2. Dars uslubiy jihatdan to’g’ri qurilgan bo’lishi lozim;
3. Oldingi mashg’ulotlarni izchil davom ettirishi va yaxlit va tugallangan bo’lishi kerak; shu
bilan birga u ma’lum darajada bo’lg’usi darsning vazifalari va mazmunini ko’zda tutishi zarur;
4. Dars mazmuniga ko’ra o’quvchilarning muayyan yoshiga, jinsi, jismoniy rivojlanganligi va
tayyorgarligiga muvofiq bo’lishi kerak;
5. Dars o’quvchilar uchun qiziqarli bo’lib, ularni faol harakatga jalb etishi lozim;
6. Har tomonlama jismoniy rivojlanishga, sog’likni mustahkamlashga, qad-qomatni
shakllantirishga yordam beruvchi mashqlar va o’yinlar bo’lishi lozim;
7. O’quv kun tartibidagi boshqa darslar bilan to’g’ri qo’shib olib borilishi kerak;
8. Tarbiyaviy xarakterga ega bo’lishi zarur.
Jismoniy tarbiyadagi pedagogik jarayon natijalari darslarda olib boriladigan o’quv va tarbiya
ishining sifatiga bog’liq. Bunga har bir dars mazmunidagi vazifalarni hal etibgina erishish
mumkin. Jismoniy tarbiya darslari ta’lim, tarbiya va sog’lomlashtirish vazifalariga ega. Jismoniy
tarbiyada ta’lim berish vazifalari jismoniy tarbiya dasturida ko’rsatilgan mashqlarni o’rganishga,
takomillashtirishga, harakat malaka va ko’nikmalarini rivojlantirishga hamda jismoniy harakatlar
va mashqlarni qo’llash taktikasini egallash hisoblanadi. Bu vazifalarni izchil o’rganish
dasturdagi o’quv materiallarini sistemali va mustahkam egallashga olib keladi. Jismoniy
mashqlar o’z xususiyatlariga ko’ra deyarli uzoq muddat o’rgatiladi. Lekin ba’zi bir harakatlar
texnikasini bir darsning o’zida o’rganish mumkin.
Ta’lim vazifalariga, bolalarning jismoniy madaniyat va sport, sog’likni saqlash, kundalik tartib,
to’g’ri nafas olish, chiniqish, jismoniy mashqlarni to’g’ri bajarish xaqida bilim olishlari ham
kiradi. Ta’lim vazifalari tarbiya va sog’lomlashtirish vazifalari bilan birga olib boradi. Jismoniy
tarbiya darslarida tartib intizom, diqqat, iroda, saranjomlik, do’stlik, hamkorlik, jamoatchilik,
tashabbuskorlik, mustaqillik hamda qiyinchiliklarni engishda botirlik va qo’rqmaslik sifatlarni
tarbiyalanadi. Ahloqiy siftlarni tarbiyalash uchun albatta shu fazilatlar talab etiladigan jismoniy
mashqlar, harakatlar yoki o’yinlar va musobaqalar tashkil etiladi. Jismoniy tarbiya darslari
jarayonida Vatan tuyg’usi va vatanparvarlik hissi sifatlarini tarbiyalashda katta e’tibor qaratiladi.
Bu tadbir milliy qahramonlar, o’zbek mashhur sportchilari hayoti, O’zbekistonning sport
bo’yicha jahon hamjamiyatida tutgan o’rni haqida suhbatlar, uchrashuvlar, o’tkazilib amalga
oshiriladi. Tarbiya vazifalarini hal etishga bag’ishlangan maxsus darslar bo’lishi xam mumkin.
O’qituvchi bolalarda qat’iylik va qiyinchiliklarni enga olish xususiyatini tarbiyalash maqsadida,

mashqlarni yoki ularni bajarish sharoitlarini murakkablashtirib, ba’zi qiyinchiliklarni vujudga
keltiradi.
Sog’lomlashtirish vazifalari xam tarbiyaviy vazifalar kabi har bir darsda hal etilishi lozim.
Jismoniy madaniyat darslarini to’g’ri uyushtirish va o’tkazish, tegishli kiyimlarda shug’ullanish,
mashg’ulot joyida zarur sanitariya-gigiena holati saqlanishi, darslarning ochiq havoda
o’tkazilishi-bularning barchasi sog’lomlashtirish vazifalarini hal etishda qulay sharoit yaratadi.
Sog’lomlashtirish vazifalari o’quvchilarni tabiat omillari yordamida dars davomida yoki
mustaqil chiniqtirib borish muolajalari orqali hal etiladi. Chiniqtirish muolajalari organizmni
jismoniy rivojlanishini ta’minlab, kasalliklarga chidamliligini orttiradi. Shu bilan birga
ishchanlik qobiliyatini saqlanishi yoki ortib borishi ta’minlaydi.
Jismoniy tarbiya darslari tarkibi: Jismoniy madaniyat darslarining eng muhim masalalaridan biri
uni qanday tuzish masalasidir. Dars tarkibi deganda alohida darsni tuzishda foydalaniladigan
taxminiy reja tushuniladi. Dars tarkibi o’qituvchiga mashqlarni oqilona tanlash, materialni to’g’ri
joylashtirish va darsdagi yuklamani aniqlashga yordam beradi. Dars tuzilishi jismoniy tarbiya
dasturi materiallarini izchil o’rganishga qaratilgan vazifalarga bog’liq bo’ladi. Bu vazifalarni
amalga oshirishda tegishli o’quv materiali tanlanadi, ta’limning uslubiy xususiyatlari va ta’lim
izchilligi belgilanadi. Jismoniy tarbiya darsi jarayonida o’quvchilar organizmiga doimo jismoniy
yuklamalar ta’sir etadi. Bu organizmni zo’r berishini talab qiladi. Shuning uchun o’quvchilar
organizmi jismoniy yuklamalarga qaysidir darajada tayyorlanmagan.
Jismoniy tarbiya darslari talablarini hal etishga o’quvchilar organizmi tayyor bo’lishi sekin asta
va trenirovkalar yordamida amalsha oshishi bu fiziologik jarayondir. Shuning uchun o’qituvchi
shug’ullanuvchilardan katta kuch talab etmaydigan jismoniy yuklamalarni dars avvalida berib
o’quvchilarni darsning asosiy qismida tushadigan jismoniy yuklamalarga tayyorlab borishi zarur.
Shuningdek, bu vazifani hal etishga o’quvchilarni uyushtirish, ularda ishtiyoq va kayfiyat
shakllantirish kerak. Bu jarayonni to’g’ri tashkil etilgan jismoniy tarbiya darslarida asosiy
vazifalarni hal etishga o’quvchilar deyarli tayyor holatda bo’ladilar.
O’quvchilar organizmiga nisbatan katta zo’riqish va kuchli emotsional holatdan vazmin holatga
birdaniga o’tishi mumkin emas. Shuning uchun dars tuzilishida hotirjam holatga asta-sekin o’tish
va mashg’ulotni tashkiliy ravishda tugallash aks etadi. Har bir dars tuzilishi uch qismdan iborat
bo’ladi: birinchisi, o’quvchilarni darsning juda qiyin vazifalarini hal etishga tayyorlaydigan
tashkiliy qism-kirish qismi deb ataladi; ikkinchisi-darsning asosiy vazifalarini bajarish qismi-
asosiy qism deb yuritiladi; uchinchi-dars yakuni, u yakunlovchi qism deb ataladi. Darsning
qismlarga bo’linishi nisbiy bo’lib, dars vazifalariga ko’ra doimo yaxlit jarayon bo’lishi kerak.
Darsning barcha vazifalari va mazmuni bir-biriga muvofiq holda amalga oshiriladi.
Darsning kirish qismi.

Darsning bu qismi tayyorlov qismi deb ham ataladi. O’quvchilarni yaxshi uyushtirish darsning
zaruriy shartidir. Dars boshlanishi bilan bolalar saflanishlari lozim. So’ngra o’quvchilarni darsga
tayyorgarligi haqida faol o’quvchi o’qituvchiga hisobot beradi. O’qituvchi qaerda va qanday
saflanish, qaysi o’quvchi safni boshqarishi hamda hisobot berish xaqida ko’rsatma beradi.
Bularning hammasini u birinchi darsda tushuntiradi, keyingi darslarda esa belgilangan tartibga
rioya qilinishiga erishadi. Umumrivojlantiruvchi mashqlar umumiy tayyorgarlik va darsning
asosiy qismida o’rganiladigan mashq turlariga tayyorlaydigan vositasi sifatida qo’llaniladi.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar saflarda, harakatda, doirada, buyumlarda va raqibini
qarshiliklari bilan bajarilishi mumkin. Yordamchi mashqlar, kirish qism oxirida o’tkaziladi. Bu
qismda o’quvchilar umumrivojlantiruvchi mashqlar yordamida organizm asosiy qismdagi
jismoniy yuklamalarga tayyor holatga olib kelinadi.
Darsning asosiy qismi.
Darsning kirish va asosiy qismi o’rtasida aniq chegara yo’q. Asosiy qismdagi mashqlar kirish
qismidagi mashqlarning izchil davomi bo’lishi lozim. Unda darsning asosiy pedagogik vazifalari
hal etiladi. Darsning asosiy qismiga dasturdagi xar qanday materialini kiritish mumkin.
Darslardagi harakatli o’yinlar darsning asosiy qismiga kirtiladi. Dars asosiy qismida:
1) muvozanat mashqlari, to’plar bilan bajariladigan mashqlar, balandlikka sakrash, o’ynash;
2) umumrivojlantiruvchi mashqlar, nishonga uloqtirish, tirmashish, sakrash;
3) qaddi-qomatni shakllantirish mashqlari, oshib o’tish, uzunlikka sakrash, uloqtirish.
Jismoniy madaniyat darslarida o’tilgan materialning o’quvchilar tomonidan o’zlashtirish darajasi
doim hisobga olib boriladi. Bunda dastlab mashqlarni bajarishga tayyorlashda amalga oshiriladi,
so’ng esa bilimlar, malaka va ko’nikmalar nazorat me’yorlari yordamida hisobga olinadi.
Darsning asosiy qismida o’rganiladigan mashq yoki harakat texnikasi qismlarga bo’lib, hamda
yaxlit holda o’rgatiladi, rivojlantiriladi, takomillashtiriladi, mustahkamlanib boriladi.
Darsning yakunlovchi qism.
Jismoniy tarbiya darslarining asosiy qismi bolalarda bir qadar asabiy qo’zg’alishni vujudga
keltiradi, ularning tomir urishi va nafas olishi tezlashadi. O’quvchilarni boshqa faoliyat turiga
o’tishiga qulay sharoit yaratish uchun o’quvchilar organizmini juda vazmin holatga keltirish
zarur. Asosiy qism so’ngida boshlangan mashqlarning engillanishi dars tugallanishi bilan
nihoyasiga etishi kerak. Nisbatan hotirjam holatga asta-sekin o’tishga oddiy saflanishlar,
yurishlar, ritmik va chukur nafas olish mashqlari, tinch o’yinlar orqali erishiladi. Shuningdek,
darsning yakuniy qismida o’quvchilarni darsga ishtiroki muhokama qilinadi. Faol ishtirok etgan
o’quvchilar rag’batlantirilib, sust ishtirok etgan o’quvchilarga tavsiyalar beriladi. Dars yakunida

o’rganilgan harakat malaka va ko’nikmalari yoki mashq, harakat texnikasiga oid bo’lgan
harakatlar majmui uyga vazifa shaklida beriladi.
Jismoniy tarbiya darslarining tarkibiy qismlari mazmuni dars bayonlarida aks ettiriladi. Dars
bayonlarida dars maqsadi va vazifasi hamda jismoniy mashqlar va jismoniy harakatlarning ta’rifi
bayon etiladi. Jismoniy mashqlar va harakatlar texnikasini egallash bo’yicha uslubiy tushuntirish
va ko’rsatmalar ta’rif etiladi. Harakatlar malaka va ko’nikmasini egallashda sodir etiladigan
xatolar va ularni bartaraf etish bo’yicha uslubiy tavsiyanomalar va mashqlar va harakatlarni
takrorlash soni, bajarishga sarf etiladigan vaqt miqdori ham beriladi. Uyga vazifalar mazmuni
ularni bajarish usullari keltiriladi. Shuningdek dars bayonlarida mashg’ulotni o’tish joyi va
kerakli jihozlar keltiriladi.
2.1. Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishning meyoriy hujjatlarini o’rganish
Jismoniy tarbiya darslari tarkibi: Dars tuzilishi jismoniy tarbiya dasturi materiallarini izchil
o’rganishga qaratilgan vazifalarga bog’liq bo’ladi. Bu vazifalarni amalga oshirishda tegishli
o’quv materiali tanlanadi, ta’limning uslubiy xususiyatlari va ta’lim izchilligi belgilanadi.
Jismoniy tarbiya darsi jarayonida o’quvchilar organizmiga doimo jismoniy yuklamalar ta’sir
etadi. Bu organizmni zo’r berishini talab qiladi. Shuning uchun o’quvchilar organizmi jismoniy
yuklamalarga qaysidir darajada tayyorlanmagan bo’ladi.
Jismoniy tarbiya darslari talablarini hal etishga o’quvchilar organizmi tayyor bo’lishi sekin asta
va trenirovkalar yordamida amalga oshishi bu fiziologik jarayondir. Shuning uchun o’qituvchi
shug’ullanuvchilardan katta kuch talab etmaydigan jismoniy yuklamalarni dars avvalida berib
o’quvchilarni darsning asosiy qismida tushadigan jismoniy yuklamalarga tayyorlab borishi zarur.
Shuningdek, bu vazifani hal etishga o’quvchilarni uyushtirish, ularda ishtiyoq va kayfiyat
shakllantirish kerak. Bu jarayonni to’g’ri tashkil etilgan jismoniy tarbiya darslarida asosiy
vazifalarni hal etishga o’quvchilar deyarli tayyor holatda bo’ladilar.
Darsning qismlarga bo’linishi nisbiy bo’lib, dars vazifalariga ko’ra doimo yaxlit jarayon bo’lishi
kerak. Darsning barcha vazifalari va mazmuni bir-biriga muvofiq holda amalga oshiriladi.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar saflarda, harakatda, doirada, buyumlarda va raqibini
qarshiliklari bilan bajarilishi mumkin. Darsninng tayyolov qismida o’quvchilar
umumrivojlantiruvchi mashqlar yordamida organizm asosiy qismdagi jismoniy yuklamalarga
tayyor holatga olib kelinadi.

Darsning asosiy qismida o’rganiladigan mashq yoki harakat texnikasi qismlarga bo’lib, hamda
yaxlit holda o’rgatiladi, rivojlantiriladi, takomillashtiriladi, mustahkamlanib boriladi.
Shuningdek, darsning yakuniy qismida o’quvchilarni darsga ishtiroki muhokama qilinadi. Faol
ishtirok etgan o’quvchilar rag’batlantirilib, sust ishtirok etgan o’quvchilarga tavsiyalar beriladi.
Dars yakunida o’rganilgan harakat malaka va ko’nikmalari yoki mashq, harakat texnikasiga oid
bo’lgan harakatlar majmui uyga vazifa shaklida beriladi.
Jismoniy mashqlar va harakatlar texnikasini egallash bo’yicha uslubiy tushuntirish va
ko’rsatmalar ta’rif etiladi. Harakatlar malaka va ko’nikmasini egallashda sodir etiladigan xatolar
va ularni bartaraf etish bo’yicha jismoniy mashqlar va harakatlarni takrorlash soni, bajarishga
sarf etiladigan vaqt miqdori ham beriladi. Shuningdek dars bayonlarida mashg’ulotni o’tish joyi
va kerakli jihozlar keltiriladi. Jismoniy mashqlarni va harakatlarni bajarishda qiynaladigan,
bo’shang o’quvchilarga o’qituvchi dalda berishi, ularni ma’naviy jihatdan ko’mak berishi kerak.
Jismoniy tarbiya darslari bayonnomalarida dars maqsadi va vazifasi, kerakli jihozlar va o’tkazish
joyi ko’rsatiladi. Shuningdek bajariladigan URM to’liq yoziladi. Dars asosiy qismida jismoniy
mashqni bajarish usullari keng batafsil ta’riflanib uni bajarish bo’yicha tavsiyalar ham keltiriladi.
Dars yakuniy qismida bajariladigan tinchlantiruvchi mashqlar va o’yinlar ham to’liq qayd etiladi.
Har bir harakat va mashqlar bajarish soni, uslubiy tavsiyalar ham bayonnomada keltiriladi.
Jismoniy tarbiya darsi 1-bayonnomasi
Dars maqsadi: Sog’lomlashtirish, jismonan rivojlantirish, harakat
malaka va ko’nikmalarini shakllantirish.
Dars vazifasi: 100 m ga tezkor yugurish texnikasini o’rgatish.
Kerakli jihozlar: Start kolotkalari, hushtak, sekundomer, bayroqcha.
O’tkazish joyi: Stadion, yugurish yo’lkalari.
№ Dars mazmuni Meyor Uslubiy tavsiya
Tayyorlov qism
Saflanish.
Salomlashish, o’quvchilar xaqida axborot.
Dars vazifasini tushuntirish.
Saf mashqlari, O’ng-ga, Chap-ga, Orqa-ga burilishlar. Qatorlarga bo’linishlar.
Sekin va tez yurishlar, har hil yurishlar.
Sekin va tez yugurishlar, har hil yugurishlar. Safda, qatorlarda, doirada, yurib, buyumlar bilan,
buyumlarsiz, sherigini yordami bilan URM bajarish.

Jismoniy tarbiyadan uyga vazifalar : Dars davomida o’rganilgan jismoniy mashq va harakatlar
texnikasini mustahkamlash va rivojlantirish uchun ularga oid bo’lgan harakatlar majmui uyga
vazifalar qilib beriladi. Uyga berilgan vazifalar o’rganilgan materiallarni mustahkamlash va
rivojlantirishga yordam beradi. Shuningdek o’quvchilarda jismoniy tarbiya bilan muntazam
shug’ullanishni ta’minlaydi. Ularda sportga qiziqishi, sog’ligi haqida g’amho’rlik qilish
tushunchalari shakllanadi. Uyga vazifalar jarayonida jismoniy mashqlarni mustaqil bajarish
malakasi tarbiyalanadi. Uyga vazifalar o’quvchilarni jismoniy tayyorgarlik darajasi va shaxsiy
xususiyatlarini hisobga olib beriladi.
Jismoniy tarbiyadan uyga vazifalarni bajarish mustaqil mashg’ulotlar shakli hisoblanadi.
Mustaqil mashg’ulotlar bilan shug’ullanishda asosan umumrivojlantiruvchi mashqlar,
arg’amchida sakrashlar, har xil shakldagi sakrashlar, to’plarni uzoqqa va nishonga otish,
uloqtirish, tirmashib chiqish, muvozanat saqlash mashqlari, harakatli o’yinlar va sport o’yinlari
bilan shug’ullanish tavsiya etiladi. Shuningdek, jismoniy fazilatlarni rivojlantiruvchi harakatlar
va mashqlar ham tavsiya etiladi.
Jismoniy tarbiyadan uyga vazifalar tushunarli, xavfsiz, o’quvchilar imkoniyati etadigan bo’lishi
kerak. Jismoniy tarbiya darslarini rejalashtirishda uyga vazifalarni majmui ishlab chiqilgan
bo’lishi lozim. Uyga vazifalar o’quv materiallari bilan muvofiq holda tuzilishi kerak. Shu bilan
birga uyga vazifalarni bajarish bo’yicha tavsiyalar aniq, lo’nda va tushunarli bo’lishi kerak.
Shuningdek, uyga vazifalarni bajarish joyi kerakli jihozlar ham ko’rsatilib berilishi kerak. Uyga
vazifalarni bajarilishi jismoniy mashqlarning texnikasini egallash samarasini orttiradi. Buni
albatta o’qituvchi dars davomida uyga vazifalarni bajarilishini tekshirib borishi bilan aniqlab
oladi. Ko’rinib turibdiki jismoniy tarbiyadan uyga vazifalar o’quvchilarni jismoniy
tarbiyalashning asosiy shakllaridan biri hisoblanadi.
Jismoniy tarbiya darslarining turlari: O’rgatish darslarida jismoniy mashq yoki harakat texnikasi
qismlarga bo’lib hamda yaxlit holatda ta’lim uslublari orqali o’rgatiladi. Mashq haqida avval
nazariy tushuncha berilib, so’ngra o’qituvchi tomonidan bajarib ko’rsatiladi. Shundan so’ng
o’quvchilarni birma-bir harakatni bajarishi ta’minlanadi.
Rivojlantirish darslarida o’rganilgan jismoniy mashqlar har xil me’yordagi jismoniy yuklamalar
ta’sirida rivojlantiriladi. Mashqni har xil sharoitda bajarish malaka va ko’nikmalari
shakllantiriladi. Mashqlarni jismoniy tayyorgarlik, shaxsiy xususiyatlar va jismoniy
qobiliyatlarga muvofiq rivojlantirish uslublari bajariladi.
Mashqlar va harakatlar o’yin va bajarish jarayonlarida qo’llash usullari taktikasi o’rganiladi va
takomillashtiriladi. Mashqlar har xil darajadagi jismoniy yuklamalardan foydalanish va har xil
sharoitda bajarish usullari bilan takrorlanib mustahkamlanib boriladi.

Nazorat me’yorlari har bir sinf uchun alohida tuzilgan bo’lib shu yoshdagi bolalarni jismoniy
rivojlanish darajasini aniqlashga qaratilgan bo’ladi. Shuningdek nazorat me’yorlari qiz bolalar
uchun alohida, o’g’il bolalar alohida tuziladi. Yuqori sinf o’quvchilari uchun “Alpomish va
Barchinoy” nazorat me’yorlari foydalaniladi. Bu nazorat me’yorlari talab darajasida bajarilgan
o’quvchilar sinovdan o’tadilar. Muvaffaqiyatli bajargan o’quvchilar esa “Ko’krak nishoni” bilan
taqdirlanadilar.
Dastlabki hisobga olish natijalariga ko’ra o’quvchini shug’ullanishi mumkin bo’lgan jismoniy
yuklamalar me’yori ishlab chiqiladi. Har darsda doimiy nazorat qilishda o’quvchini jismoniy
mashqlar o’zlashtirish darajasi, darsdagi faolligi va tashabbuskorligi baholanadi va
rag’batlantirilib boriladi. Chorak yoki yil yakunidagi yakuniy nazoratlarda o’quvchilarni chorak
yoki yil davomidagi jismoniy rivojlanish hamda jismoniy mashqlarni o’zlashtirish darajasi
nazorat qilinadi.
Shuningdek, yuqori sinf o’quvchilari bilan doiraviy shug’ullanish usuli ham qo’llanadi. Bu
usulda o’quvchilar guruhlarga bo’linib har bir guruh alohida jihozlarda mashqlarni bajaradilar.
Ular vaqti-vaqti bilan aylanib jihozlarni almashtirib navbatdagi mashqni o’rganib boradilar. Dars
olib borish usullarini samarali qo’llash jismoniy tarbiya darslarini zichligini orttiradi.
Shuningdek o’quvchilar organizmga jismoniy yuklamalarning muntazam ta’sirini ta’minlanadi.
Bu bilan ular organizmi jismoniy rivojlanib boradi.
Sportchilarga jismoniy mashqlarni egallashning sirlari, jismoniy tayyorgarlik asoslari haqida
to’liq tushunchalar berishi va kelajakda ular ham mohir sportchi yoki jismoniy barkamol bo’lib
etishlariga ishonch tug’dirishi lozim. Ular uchun ko’proq jismoniy yuklamalar berish kerak aks
holda oddiy mashqlar ularni etarlicha jismoniy rivojlantirmaydi, hamda ularni darsga bo’lgan
qiziqishlarini so’ndiradi. Bunday o’quvchilardan mashg’ulotlarni tashkil etish va mashqlarni
o’zlashtirishga orqada qolayotgan o’quvchilarga yordam berish maqsadida foydalanish mumkin.
2.2. Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishning uslubiy asoslarini o’rganish
Jismoniy tarbiya darslarini o’tish jarayonlari: jismoniy tarbiya darslari samaradorligi ularni
tashkil etish sharoitlari va talablariga bog’liq. Ochiq havoda o’tkazilganda dars davomida
jismoniy rivojlanish bilan birga tabiat omillari ta’sirida chiniqish muolajalari ham amalga oshadi.
Jismoniy tarbiya darslariga iqlim va fasllarning ham ta’siri katta bo’ladi. Dars o’tish joylari,
sport maydonlari, sport zallarining holati va jihozlar bilan ta’minlanganlik o’quvchilarni sport
kiyimida bo’lishligi jismoniy tarbiya darslari jarayoniga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Ochiq havoda
sport maydonlarida dars o’tkazilganda o’quvchilarni sport maydoniga kelishlari maydon

bo’yicha dars davomida taqsimlanishi va dars yakunida mashg’ulotdan ketishi holatlarini nazorat
qiladi. Sovuq kunlarida qizdirish mashqlariga katta e’tibor beriladi. O’quvchilarni bekor holda
qolishlari bartaraf etiladi. Ochiq havoda o’tkaziladigan mashg’ulotlarda xilma-xil jismoniy
harakatlar, uloqtirish, tez yugurish, estafetalar, uzunlikka va balandlikka sakrashlar bajarish
imkoniyati keng bo’ladi.
Sovuq kunlarda va qish vaqtida jismoniy tarbiya darslari tashkil etishda bolalarni issiq kiyimda
bo’lishlari, mashg’ulot joylari va jihozlar qor va muzdan tozalangan, bo’lishi kerak. Yopiq
inshootlar va sport zallarida jismoniy tarbiya darslarini o’tkazish muhim ahamiyatga ega.
Jismoniy tarbiya dasturida keltirilgan o’quv materiallari iqlim va fasllar hisobga olingan holda
taqsimlanishi zarur. Sport zallarida jismoniy tarbiya darslari kerakli jihozlar yordamida
o’qituvchi nazorati ostida olib boriladi. Jismoniy tarbiyada o’quv materiallari shakliga ko’ra
choraklarga va o’quv yili qismlariga taqsimlanadi. Kuz oylarida engil atletika va sport o’yinlari
darslari o’tiladi. Qish oylarida gimnastika va kurash, musiqiy gimnastika darslari sport zallarida
tashkil etiladi. Bahor oylarida kross tayyorgarligi va yana engil atletika, sport o’yinlari sport
maydonlarida o’tish mumkin. Bahor oyininig oxiri yoki yoz oylarida suzish mashg’ulotlari
tashkil etiladi.
Jismoniy tarbiya darslarini asosiy masalasi o’quvchilarni sport kiyimida bo’lishligidir. Sport
kiyimi o’quvchilarni jismoniy mashqlar bajarish malaka va ko’nikmalari egallashga mone’lik
qilmaydi. Qish oylarida issiq sport kiyimlari va qalpoq kiyilsa yozda ancha engil sport kiyimlari
kiyish mumkin. Kross tayyorgarligi va sport o’yinlarida maxsus oyoq kiyim kiyilsa, gimnastika
mashg’ulotlarida engil tapochkada kiyish maqsadga muvofiq. Suzish va kurash mashg’ulotlarida
sport turiga mos bo’lgan kiyimlar kiyish talab etiladi. O’quvchilarni sport kiyimida bo’lishligi
ularga va ota-onalariga suhbatlar orqali tushuntiriladi. Shu bilan birga jismoniy tarbiya darslarida
kiyimlarni almashtirish uchun o’g’il bolalar va qiz bolalar uchun alohida xonalar bo’lishi shart.
Jismoniy tarbiya darslari asosan so’nggi o’quv soatlarga qo’yilgani ma’qul. Chunki, unda
o’quvchilar aqliy charchagan holda bo’lib, jismoniy harakatlarga katta ehtiyoj tug’ilgan bo’ladi.
Jismoniy tarbiya darslarida o’quvchilar bir xil sport kiyimida bo’lishlik darsni qiziqarliligi va
ta’sirini orttiradi.
Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etish uslub va tamoyillari: Jismoniy tarbiya jarayonida
o’qituvchilar o’quvchilarni harakatlarga o’rgatish va jismoniy mashqlar texnikasini egallashda
ta’lim uslublari yordamida ta’lim bosqichlari vazifalarni hal etadilar. Maktabda jismoniy
mashqlarga o’rgatish jarayoni ta’lim tamoyillari va uslublarini to’g’ri tashkil etilishiga bog’liq.
Jismoniy tarbiyada ta’lim jarayoni o’quvchilarni jismoniy tarbiya va sportga oid maxsus bilimlar
bilan qurollantirish hamda jismoniy mashqlar va harakatlar texnikasi, malaka va ko’nikmasini
hosil qilish vazifalarini hal etadi. Jismoniy tarbiyada shuni ko’rish mumkinki, mashqlarni ko’p

marotaba har xil talablar asosida takrorlash va mustahkamlash jismoniy mashqlar texnikasi
bajarishda hech bir qiyinchilik bo’lmsligini ta’minlaydi. Bu bilan harakat malaka va
ko’nikmalari takomillashib boradi.
Jismoniy tarbiya jarayonida faqatgina jismoniy fazilatlar emas balki ahloqiy sifatlar jamoatchilik,
do’stlik, botirlik, qat’iylik, hamkorlik, vatanparvarlik hislatlari ham tarbiyalanib boradi.
Shuningdek o’quvchilarni tartib intizomga rioya qilish tashabbuskorlik va faollilik kabi sifatlar
ham shakllanadi.
Tizimlilik va izchillik tamoyili jismoniy mashqlarni va harakatlarni bir xil tizimda oddiydan
murakkabga qarab rivojlanib boradigan shaklda o’rganish masalalarini hal etadi. Jismoniy
tarbiya dasturi talablari doimo bajarilib o’rganilib boriladi. Yangi o’quv materiallari o’rganilgan
jismoniy mashqlar bog’lanadi va mustahkamlanadi. Dastur asosida avval oddiy mashqlar
o’rganilsa, sekin asta merakkab mashqlar texnika va taktikasi shakllantiriladi. Har xil darajadagi
mashqlarni o’rgatishda mashqlar oddiydan murakkabga qarab rivojlantirib boriladi. Shu bilan
birga ular har bir mashg’ulot davomida o’zgartirilib turiladi.
Onglilik va faollilik tamoyili: Jismoniy tarbiya jarayonida mashqlarni o’rganish darajasi
o’quvchilar onggiga va faolliligiga bog’liq. Shuning uchun mashg’ulotlar davomida onglilik va
faollilik tamoyili keng foydalaniladi. O’quv materiallarini o’quvchilar tomonidan tushunish
ularni o’zlashtirish va mashqlarni ongli ravishda idrok etish va bajarish. shuningdek
erishilayotgan natijalarni takomillashtirib borish onglilik tamoyili orqali amalga oshadi. Har bir
mashg’ulotda o’quvchilar oldiga qo’yilgan konkret vazifalar bolalarni faolliligini ta’minlaydi.
Ular mashqlarni bajarishda tashabbuskorlik ko’rsatish,. mashqlarning ijobiy ta’sirini his eta olish
ularni bajarishni idrok qilishlari bilan ta’limning onglilik va faollilik tamoyili amalga oshadi.
Bilimlar va malaka hamda ko’nikmalarni mustahkamlash tamoyili o’quv materiallarini doimo
takrorlash, mustahkamlash hamda rivojlantirib borishni taqozo etadi. Chunki, jismoniy
harakatlar bajarish malaka va ko’nikmalari mashqlarni takrorlab turilmasa mashqning malaka va
ko’nikmalari yo’qolib boradi. Shuning uchun o’quv materiallarni rejalashtirishda mashqlarni
to’g’ri taqsimlash va ularni oddiydan murakkabga qarab bajarishni aks ettirish kerak.
o’rganiladigan jismoniy mashqlarni muntazam darsda mustaqil bajarishlari malaka va
ko’nikmalari mustahkamlanib takomillashtirib borishiga zamin bo’ladi.
Bajara bilish tamoyili Jismoniy tarbiyada o’quvchilarda o’rganilayotgan jismoniy mashqlar
texnikasi va malaka va ko’nikmalari shakllangandan so’ng undan murakkabroq bo’lgan jismoniy
mashqlar turkumiga o’rgatiladi. Oson mashqlar o’quvchilar faolligini susaytiradi. Shuning
uchun ularni jismoniy darajaligi muvofiq holda jismoniy mashqlar berish va ularni
takomillashtirib borish kerak. o’quvchilar organizm bir xil shakldagi jismoniy mashqlarga
moslanib qoladi. Mashqlar miqdori, hajmi, suratini orttirib borish bolalar organizmini jismoniy

rvojlanib borishini ta’minladi. Aks holda bir xil shakldagi jismoniy mashqlarga o’quvchilar
organizmi moslashib qoladi va bu bilan ularning organizmi jismonan rivojlanmaydi.
Og’zakilik uslubi jismoniy tarbiya jarayonida mashqlarni tushuntirish, mashqlarni o’zlashtirish
bo’yicha suhbatlar, munozaralar, muhokamalar hamda tahlil etish shaklida bo’ladi. Tushuntirish
uslubida qiyoslash, taqlid qilishni ko’p qo’llash mumkin. Tushuntirish davomida o’quvchilar
ham mashqlar va harakatlarga oid bo’lgan yangi so’zlarni o’rganib boradilar. Qiyin mashqlarni
tushuntirishda esa bolalar diqqatini asosiy maqsadga yo’naltirish kerak. Ko’rinib turibdiki,
tushuntirish og’zakilik uslubining asosiy shakli hisoblanadi va o’quvchilarga o’rganiladigan
material haqida to’la tasavvur beradi.
Hikoya usulida yangi material qiziqarli rivoyat tarzida bayon qilinadi. Bunda o’rganiladigan
materialni yaxshi o’zlashtirishga va mashqlarni yaxshi bajarishga zamin yaratiladi. Hikoya
uslubi boshlang’ich sinf o’quvchilari bilan jismoniy tarbiya darslari tashkil etishda ko’p
qo’llaniladi. Hikoyaga qo’yiladigan talablar bayon qisqa, qiziqarli, ifodali va hissiy bo’lishi
kerak.
Suhbat o’qituvchi va o’quvchilar o’rtasidagi muammolarning qulay shakli bo’lib, o’rganiladigan
o’quv materialini o’tilgan o’quv materiali bilan bog’lash va uni bolalar tushunishlari darajasini
aniqlash ular diqqatini faollashtirish uchun foydalaniladi. Suhbat doimo o’z mavzusiga
yo’naltirilgan qiziqarli bo’lishi kerak.
Buyruq va qarorlar jismoniy tarbiya jarayonini boshqarish vositasi hisoblanadi. Buning asosida
o’qituvchi jismoniy tarbiya mashg’ulotlarida buyruq berib o’quvchilarni boshqarish masalalarini
hal etadi. Buyruq usullari bolalarda harakatlarni bajarishga bo’ladigan ta’sir sifatida shakllanadi.
o’qituvchining buyruqlari aniq, lo’nda va qisqa bo’lishi kerak. Shuningdek ohangli darajada
bajarilishi kerak.
Jismoniy tarbiyaninig og’zakilik uslubidan yana bir shakli ko’rsatma va tavsiyalardir. Ular
jismoniy mashqlar texnikasini egallash, xatolarni bartaraf etish hamda yangi mashqlarni
o’zlashtirish davomida berib boriladi.
Mashqni amalda bajarib ko’rsatish usuli jismoniy tarbiya jarayonida muhim ahamiyatga ega.
Ko’rsatish juda samarali bo’lish uchun bolalarni yaxshi uyushtirish va ular kuzata olishlari uchun
sharoit yaratish lozim. Mashq o’quvchilarga yaxshi ko’rinadigan joyda, bajarilib ko’rsatilish
kerak. Mashqlarni namoyish etishda o’qituvchi faol sportchi o’quvchilardan foydalanish
mumkin. Bu usul o’quvchilarga ijobiy ta’sir etadi. O’z o’rtog’i mashqni bajarganligini ko’rib
bolalarda ishonch hosil bo’ladi. Avval o’quvchilarni mashq namoyishini diqqat bilan kuzatishga
jalb etish kerak. Mashqlarni bir necha marotaba takrorlab ko’rsatish zarur. Birinchi ko’rsatishda
mashq to’g’risida umumiy tasavvur berish kerak. Bolalar mashqni o’rganish davomida qismlarga
bo’lib bajarish, va bunda o’qituvchi xatolarni tuzatib borish kerak. Mashqni namoyish qilish

jarayoni doimo tushuntirish bilan birga olib boriladi. O’rganiladigan jismoniy mashq o’qituvchi
va o’quvchilar tomonidan amalda bajarilishi kerak, shundagina o’quvchilarda harakat to’g’risida
malaka va ko’nikmalar shakllanadi. Bu malaka va ko’nikmalarni shakllanishi darajasi
o’qituvchini shu harakatni o’zi bilishi, amalda bajara olishi hamda uni o’rgatish mahoratiga
bog’liq. Mashqni amalda bajarish uslublari quyidagi variantlarda bo’lishi mumkin.
1. Mashq namoyish qilinadi so’ng tushuntiriladi.
2. Mashq tushuntiriladi va namoyish qilinadi.
3. Mashq namoyishi tushuntirish bilan birga bajariladi.
Ko’rgazmali qurollardan jismoniy tarbiya mashg’ulotlari davomida, rasm, jadval, devoriy gazeta,
maket, plakat hamda o’qitishning texnik vositalari, kino va videofilm kabilardan foydalanish
ham ta’lim tarbiya jarayonini samaradorligini oshirishga katta hissa qo’shadi. Ko’rgazmali
qurollarni o’quvchilar o’zlari tayyorlashi ham mumkin. Jismoniy tarbiya jarayonida mo’ljalga
olish uchun moslamalardan foydalanish juda qulay bo’ladi. Buning uchun ma’lum bir
balandlikka buyum yoki jism o’rnatilib shuni mo’ljalga olib harakatlar bajariladi. To’pni to’g’ri
otish, sakrash, to’pga tegish mashqlari shunday vaziyatda oson o’rganiladi.
Hozirgi zamonaviy axborot vositalari takomillashgan davrda videofilmlardan o’quv jarayonida
samarali foydalanish asosiy o’rinni egallamoqda. Buning uchun tajribali murabbiylar
rahbarligida o’tkaziladigan dars, trenirovka mashg’ulotlari videotasmalarga yozib olinib shu
mavzuga oid mashg’ulotlarda namoyish etilishi mumkin. Shu bilan birga sport turlari bo’yicha
musobaqalarning video yozuvlarilaridan jismoniy tarbiya mashg’ulotlari jarayonida samarali
foydalanish mumkin. Video yozuvlarning qulayligi har qanday vaziyatni tasmaga tushirish va
kerakli jarayonlarni ko’p marotaba takror va sekinlashtirilgan holda ko’rish muhokama etish
imkonini beradi.
Amaliy uslublar: jismoniy tarbiya jarayonida o’quvchilarni mashqlarni va jismoniy harakatlarni
bajarib ko’rsatish ta’minlanishi kerak. O’quvchilar harakatlarni amalda bajargandagina ularni
muskullararo tasavvurlar, reflekslar shakllanadi. O’rganiladigan harakatlarni munatazam mashq
qilib borish o’quvchilarni sog’lomlashtirish va jismoniy rivojlantirish masalalarini hal etadi.
Mashq uslublari amaliy uslubning shakli hisoblanib, dastlabki jismoniy tarbiya jarayonida
turg’un sharoitda mashqlar bilan shug’ullanish ta’minlanadi. So’ngra esa mashqlarni mustaqil
shug’ullanishga ruxsat beriladi. Mashqlar bilan shug’ullanish uslubi ikki shaklda, umumiy, yaxlit
holda mashqni o’rganish hamda qismlarga bo’lib o’rganish
Jismoniy tarbiya dasturi O’zbekiston Respublikasining "Ta’lim to’g’risida"gi Qonuni va
"Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"ni hayotga joriy etish maqsadida ishlab chiqilgan "Umumiy
o’rta ta’lim maktablari uchun jismoniy tarbiyadan davlat ta’limi standart" asosida tuzilgan.

Ushbu dastur Xalq talimi vazirligining 2004 yil 8 oktabrdagi 198-sonli buyrug’iga asosan
«Jismoniy tarbiya» fanidan DTS va o’quv dasturi 2004-2005 o’quv yilida Resrublika miqyosida
Qashqadaryo viloyatining Kitob tumanidagi 32-sonli maktabning 5-sinfida hamda har bir
viloyatda hududiy tajriba-sinovdan o’tkazildi. «Jismoniy tarbiya» fanidan umumiy o’rta ta’lim
maktablarining 5-sinflari uchun yaratilgan DTS va modernizasiya qilingan o’quv dasturi
amaliyotda foydalanish uchun tavsiya etildi.
O’quv dasturiga quyidagi o’zgartirishlar kiritildi:
-«Kurash» bo’limidagi «Oshirma» va «Qushsha» usullari 6-sinf dasturiga o’tkazildi;
-«Engil atletika» bo’limidagi estafetali yugurish meyori 0,1-0,2 soniyaga kamaytirildi;
-Engil atletika bo’yicha to’rni uloqtirish 2 m. ga oshirildi;
-4x10 m.ga mokisimon yugurishni 0,2 soniyaga kamaytirildi;
-Dasturdagi baland turnikka tortilshsh meyorini 1 taga ko’raytirildi;
-Arg’amchida 1 daqiqada sakrashni 10 taga oshirildi;
-Gardishni belda 1 daqiqada aylantirishni 20 taga oshirildi;
-Dasturdagi «xari» so’zi «kozyol” so’ziga o’zgartirildi.
Eslatma: Yuqorida taxmin tasdiqlangan soatlarni maktabdagi sharoitga qarab soatlarni
taqsimlash mumkin.
Dastur bo’yicha sinflarga qo’yilgan meyorlar
5-SINF GIMNASTIKA
Nazariy ma’lumotlar:
1.Ertalab darsgacha o’tkaziladigan gimnastika mashqlarini bajarish qoidalari.
2.Maktab o’quvchilarming ovqatlanish tartibi.
3.Jismoniy mashqlarni bajarishda qo’llaniladigan gigienik omillar.
4.Jismoniy mashqlarni bajarishda shikastlanishning oldini olish.
Ko’nikma va malakalar:
1. Safmashqlari: bir qatorda turgan o’quvchilami ikki, uch, to’rt qatorga bo’lish, qayta
birlashtirish, safda har xil tezlikda yurish.
Buyruqlarni bajarish: "Katta qadam tashlab yuring", "Qisqa qadam tashlab yuring", "Tez-tez
qadam tashlab yuring", "Sekin qadam tashlab yuring".
"Bo’linmalar 3 (4 va h.k.) qator bo’lib, chap (o’ng) elkani ilgarilab yuring". Safda yurib
turganda, "o’ngga", "chapga" burilishlar.
Umumrivojiantiruvchi mashqlar
Buyumsiz va buyumlar bilan bajariladigan mashqlar. Sakrashlar, cho’qqayib o’tirishlar, har xil
yo’nalishda egilish va tayanishlarni, birga qo’shilgan mashqlar majmuasini bajarishni o’rgatish.
AKROBATIKA

Bir oyoqda (chap yoki o’ng) "qaldirg’och" bo’lib turish. Oldinga ikki marta o’mbaloq oshish,
orqa tomonga oyoqlami yuqoriga ko’tarib kuraklarda tik turish, chalqancha yotgan holda ko’prik
hosil qilish.
Muvozanatni saqlash mashqlari
1. Yakka cho’p yonida ikki qo’l bilan tayanib, o’ng oyoqni oldinga siltab o’tkazib, yakka cho’p
ustiga chiqib chap tomonga burilib, oyoqlami ochib o’tirish (yakka cho’p balandligi 900-100
sm).
2. Oyoqlarni orqaga siltab, oldinga qo’llarni bukib qorinda yotish.
3. Qo’llarni yozib (to’g’irlab) gavdani ko’tarib turish.
4. O’ng oyoqni oldinga bukib, yarim o’tirib, qo’llarni yonga uzatish.
5. Chap oyoqni o’ng oyoq orqasiga qo’yib, qo’llarni yondan yuqoriga ko’tarib, oyoq uchida tik
turish.
6. Chap oyoqni yarim bukib oldinga qadam tashlab yurish, o’ng qo’lni orqadan doira shaklida
aylantirib yuqoriga ko’tarish.
7. O’ng oyoqni chap oyoq kabi bukib oldinga qadam tashlab, chap qo’lni orqadan aylantirib
yuqoriga ko’tarish.
8. Chap oyoqni o’ng oyoq yoniga qo’yib, chap tomonga burilish, qo’llarni oldinga tushirib
orqaga uzatish, oyoqlarni yarim bukkan holda yuqoriga kerilib sakrab tushish (yakka cho’p
bo’lmagan taqdirda gimnastik o’rindiqda bajarilishi mumkin).
Osilish va tayanishlar:
1. Osilish: a) gimnastika devorida oyoq bilan osilib turishdan, oyoqlar bilan depsinib, kerishib
osilishga o’tish (sherigi yordamida);
b) qo’shpoyada (brusda) oyoqlarni kerib, oyoq sonlarini poyalarga tekkazib, kerishib osilish.
2. Aralash osilish: a) turnikda (past va balandda) osilib turish, cho’qqayish, osilib yotish, chap
(o’ng) oyoq tizzasi ostida osilishlar;
b) osilgan holatda oyoqlarni bukib ko’tarib, oyoq uchlarini turnikka tekkazish;
v) xuddi shu holatda o’ng va chap oyoqni qo’llar orasidan o’tkazib, tizza ostiga olish.
Tayanishlar: Polda, gimnastik o’rindig’iga qo’llar bilan tayanish, brus ustida va yakka cho’p
ustiga chiqib, qo’llar bilan tayanib turish va yon tomonga qo’llar harakati bilan siljishlar.
Tirmashib chiqish:
1. Arqonga uch harakat usulda tirmashib chiqish (o’g’il bolalar 5 m gacha, qiz bolalar 4 m
gacha).
2.Gimnastik devor bo’ylab yuqoriga va diagonal bo’yicha tirmashib chiqish.
Tayanib sakrash:
1. O’g’il bolalar - kozyol uzunasiga (balandligi 100 sm) "Oyoqni ochib sakrash".

2. Qiz bolalar - kozyol eniga (balandligi 80 sm) ustiga sakrab chiqish, cho’qqayib o’tirish,
qo’llarni siltab sakrab tushish.
Turnik pasti (o’g’il bolalar uchun).
Turnik oldida tumikni ushlab, bir oyoqni siltab ikkinchi oyoqda depsinib qo’llar kuchi bilan
aylanib ustiga chiqib tayanib turish, oyoqlarni orqaga siltab sakrab tushish.
Past qo’shpoya (o’g’il bolalar uchun).
Past qo’shpoya ustiga chiqib, qo’llarda tayanib oyoqlarni oldinga, orqaga siltash mashqini
o’rganish, oyoqlarni ochib o’tirish (o’ng oyoqni chapga past qo’shpoya ustidan o’tkazib 180°
burilib sakrab tushish. Chap tomonga 90° burchak hosil qilib sakrab tushish (nostandart
qo’shpoyadan foydalanish tavsiya etiladi).
Quvnoq o’yinlar va estafetalar
O’rgatilgan akrobatika mashqlaridan, sakrash, yurish, to’siqlardan o’tish, arg’amchi,
gardishlarda O’rgatilgan mashqlardan, to’plarni polga urib yurish mashqlaridan iborat quvnoq
o’yinlar va estafetalarni o’tish.
O’quvchilarga qo’yilgan talablar:
1. 6—8 ta mustaqil tuzgan gimnastik mashqlarni bajara olish.
2. Oldinga, orqaga o’mbaloq oshish.
3. Oyoq-qo’llar cho’zilib, chiqib yoki singanda birinchi tibbiy yordam ko’rsatish qoidalarini
bilish.
4. Turnikda tortilish.
5. Gimnastik o’rindiqqa tayanib qo’llami bukish va yozish. Qizlar uchun 4—6 marta.
6. Mashg’ulot vaqtlarida sport kiyimlariga, gigienik qoidalarga e’tibor berishni bilish.
ENGIL ATLETIKA
Past startdan yugurishni o’rganish, 200-300 metrga 4—5 marta yugurish. 150 m gacha yurish
bilan almashib yugurishni birga qo’shib olib borish, tepalikka va tepalikdan pastga yugurish.
Yugurib kelib "oyoq bukish" usulida uzunlikka sakrashni o’rganish, yugurib kelib "hatlab o’tish"
usulida balandlikka sakrashni o’rganish. To’pni 1—3 qadamdan yugurib kelib uloqtirishni
o’rganish (shuningdek, nishonga, doira chambarak ichiga tushirish bilan).
O’quvchilarga qo’yilgan talablar
Engil atletika bo’yicha mashqlarni bajarishda xavfsizlik qoidalarini bilish zarur; ertalabki
gigienik gimnastika bo’yicha uyga berilgan vazifani bajarish, engil atletika bo’yicha o’quv
mezonlarini egallash.
O’quv mezonlari
1.60 mga yugurish:
— o’g’il bolalar - 10,3 - 10,8 - 11,3 soniya;

— qiz bolalar — 10,5- 11,0- 11,5 soniya.
2. Yugurib kelib uzunlikka sakrash:
—o’g’il bolalar - 330 - 300 - 250sm;
— qiz bolalar - 300 - 260 - 220sm.
3. Yugurib kelib balandlikka sakrash:
— o’g’il bolalar — 100 — 90 — 80sm;
— qiz bolalar — 90 — 80 — 70sm.
4. 1000 m ga yugurish:
— o’g’il bolalar - 4,20- 4,40- 5,10 daqiqa;
— qiz bolalar - 5,30 - 6,00 - 6,30 daqiqa.
5. 1500 m ga yugurish:
o’g’il bolalar — masofani yugurishda yurish bilan yugurishni almashlab olib borish (vaqt
hisobga olinmaydi).
To’pni uloqtirish:
— o’g’il bolalar- 35-30 - 22m;
qiz bolalar-23- 19-16m.
7. 4 X 10m ga mokisimon yugurish:
— o’g’il bolalar - 10,6 - 11,1 - 11,6 soniya;
qiz bolalar- 11,1 - 11,6- 12,1 soniya.
Uyga beriladigan topshiriqlar:
1. Ertalabki gigienik gimnastika (badan tarbiya).
2. 8—9 daqiqa davomida asta-sekin yugurish.
3.Turganjoyda sonni yoki tizzani baland ko’tarib yugurish (3 X 10 m ga).
4. Pastdan yuqoriga va yuqoridan pastga yugurish (5-6X20-30 mga),
5. Turganjoydan tennis koptogini devorga uloqtirish (to’gri bajarish, 10—13marta).
6. Bir daqiqa davomida arg’amchida sakrash.
7. Turgan joyda uzunlikka sakrash (10—12 marta).
8. Sidirg’asiga oyoqdan-oyoqqa sakrash (20 marta).
BASKETBOL Nazariy ma’lumotlar
1. Mustaqil uy toshiriqlarini bajarish qoidalari.
2. Chiniqtirishning ahamiyati.
3. Mini-basketbol o’yinining qoidalari.
Ko’nikma va malakalar
Himoya holatida har tomonga harakatlanib yurishlar. To’g’ridan to’pni urib yurishdan so’ng
sakrab to’xtash, to’pni ikkala qo’llar bilan har xil tomonlardan ilib olish va qadam tashlab

uloqtirish, joyni almashtirib to’pni uloqtirish, to’pni o’ng va chap qo’l bilan erga urib yugurish,
to’pni halqaga bir qo’l bilan erga urib kelib elkadan tashlash, ikki qadamdan tashlash, jarima
chizig’idan to’pni ikkala qo’llar bilan pastdan halqaga tashlash, mini-basketbol o’yinini turii
estafetali mashqlar bilan bajarish. O’quvchilarga qo’yilgan talablar
Himoya vazifasini har tomonlardan bajarish, to’pni ilib olish, ko’krakdan uloqtirish, joy
almashtirib har tomonlama harakat qilish; to’pni o’ng va chap qo’llarda erga urib yugurish;
to’pni halqaga bir qo’l bilan elkada (boshqa qo’l yordamida) ikki qadamni bajarib tashlash; mini-
basketbol o’yinini turii basketbol elementlari bilan almashlab o’ynash.
O’quv mezonlari
1.Barcha o’rgangan basketbol elementlarini bajarish (bajarish texrdkasi baholanadi).
2. Juft-juft bo’lib to’pni uzatish (uloqtirish), 20 soniya, masofa 2,5 m — qizlarga, 3,0 m — o’g’il
bolalarga. 12 ta uloqtirishga - "5" baho, 10 taga — "4" baho, 8 taga — "3" baho.
Usullar birlashmasi: To’g’riga keskin chiqish, to’pni ilib olish, sakrab to’xtash, ikkala qo’llar
bilan ko’krakdan to’pni uloqtirish;
shuning o’zini qaytarish, yaqin masofadan to’pni bir qo’l bilan uloqtirish; shuning o’zini
qaytarish, to’pni harakatda, elkadan bir qo’l bilan pastdan tashlash; 7 imkoniyatdan 3 marta
tushirishga
"5" baho, 2 martaga - "4" baho, 1 martaga - "3" baho.
Uyga beriladigan topshiriqlar
1. 10 soniya davomida bir joyda tizzalarni baland ko’tarib yugurish.
2. Bir joyda turib tizzalarni baland ko’tarib sakrash.10 marta sakrash — "5" baho, 8 marta
sakrash— "4" baho, 6 marta sakrash— "3" baho bilan baholanadi (o’g’il bolalar uchun); 8 marta
sakrash
- "5" baho, 6 marta sakrash- "4", 4 marta sakrash - "3" baho bilan baholanadi (qizlar uchun).
Qo’llarni 45° devorga tayangan holda bukish va yozish. 15 marta bajarish— "5" baho, 12 marta
bajarish — "4" baho, 10 marta bajarish — "3" baho bilan baholanadi (o’g’il bolalar uchun);
12 marta bajarish- "5" baho , 10 marta bajarish — "4" baho, 8 marta bajarish — "3" baho bilan
baholanadi (qizlar uchun).
4. To’pni erga urib asta o’tirib, turib yugurish (6 marta o’ng va chap qo’llarda).
VOLEYBOL Nazariy ma’lumotlar
1. O’quvchilarni umumrivojlantirish mashqlaridan harakat malakalarining tezkorligini oshirish
maqsadida, ularga chapga, o’ngga, to’g’riga, orqaga, qadamlab, qoidasiga rioya qilgan holda
tezlik bilan yurish harakatlarini o’rgatish.
2. Turgan joyda to’pni yuqoridan bir-birlariga uzatishni o’rgatish.
3. To’pni pastdan ikki va bir qo’lda uzatishni o’rgatish.

4. Voleybol o’ynash qoidalari to’grisida tushuncha berish va amaliy o’rgatish.
Ko’nikma va malakalar
1. Quvnoq o’yinlar va estafetalar.
2. Voleybol to’pi bilan mashq bajarish.
3. Voleybol mashqlarini yaxshi bajarish uchun yordamchi mashqlarni bajarish.
2. Voleybol to’pini ikki qo’lda yuqoridan bir-birlariga uzatishda joylarini o’zgartirib o’ynash.
5. Turganjoyda yuqoridan va pastdan kelgan to’pni ikkala qo’lda qaytarishni o’rgatish.
6. Poldan sakrab qaytgan to’pni, pastdan ikki qo’lda qabul qilib olish va qaytarishga o’rgatish.
7. Setka orqali ikki to’p bilan oshirmachoq o’ynash. O’quvchilarga qo’yiladigan talablar:
1. O’yinning boshlanishi va tamom bo’lishini, necha hisobgacha o’ynash qoidalarini, hisoblashni
qanday, kim olib borishini, hakamlikni va musobaqalashishni o’rgatib borish, uy vazifalarini
bajarishni, ya’ni pastki va yuqorigi tomondan kelgan to’pni qaytarishni bilishi, voleybol o’ynash
qoidalarini bilishlari talab qilinadi. O’quv mezonlari
1. Ikki o’yinchining bir-biriga to’pni yuqoridan uzatishini baholash: 10 marta bir-biriga
qoidasiga rioya qilgan holda uzatsalar — "5" baho, 8 martaga — "4" baho, 6 martaga — "3"
baho qo’yiladi.
2. Devordan qaytgan to’pni qoidasiga rioya qilgan holda pastdan qaytarishni baholash.
Uyga beriladigan topshiriqlar:
1. Balandlikka sakrash va kuchli mashqlarni bajarish.
2. Ertalabki gigienik gimnastika mashqlaridan 8—10 tasini bajarish.
3. Polga tayanib, qo’llarni bukish va yozish (o’g’il bolalarga 10—15 marta, qizlarga 5—6
marta).
4. Devordan yarim metr uzoqlikda turgan holda devorga qo’llar bilan tayanib, kuch bilan
devordan orqaga itarilish (10—15 marta).
5. 2 kg og’irlikdagi gantel bilan 4—5 mashqni bajarish.
6. 20—30 m gacha oldinga yugurish, bir oyoqdan ikkinchi oyoqqa sakrab yurish, orqa bilan
yugurish.
7. Arg’amchida bir va ikki oyoqda sakrash.
QO’L TO’PI Nazariy ma’lumotlar
Ko’nikma va malakalar:
To’pni bir qo’l bilan elkadan uloqtirish, oyoqni chalishtirib qadam qo’yish va shu holatdan so’ng
to’prd uloqtirish, sakrab to’pni qo’lda tepadan uloqtirish, oyoqlarni chalishtirib tayanch hohii
hosil qilib to’pni otish, to’pni o’ng va chap qo’lda erga urib tez yugurish, ikki qo’llab
tashlanayotgan to’pni to’sish (blok qo’yish). Himoyada shaxsiy harakatlar, darvozabon o’yinini
ko’rsatish.

O’quvchilarga qo’yilgan talablar:
Xulosa
Magistrlik dissertatsiyada o’quvchilar bilan jismoniy tarbiya darslari tashkil etish masalalari
keng tahlil etilgan. Dissertatsiya mavzusi bo’yicha ilmiy tadqiqot ishlari Jalalquduq tumani xalq
ta’limiga qarashli №34 o’rta umum ta’lim maktabida olib borildi. Olib borilgan ilmiy tadqiqot
ishlariga 100 dan ortiq 5-6 sinf o’quvchilar jalb etildi. Ilmiy tadqiqot ishlarida o’quvchilarning
jismoniy tarbiya tadbirlarining asosiy shakli hisoblangan jismoniy tarbiya darslari va uni tashki
etishning pedgogik va psixologik muammolari o’rganildi.
Dissertatsiya tayyorlash jarayonlarida bir necha bosqichda ilmiy tadqiqot ishlari olib borildi.
Ilmiy tadqiqot ishlarining adabiyotlar tahlili bosqichida mavzuga oid adabiyotlar, darslik va
ilmiy, uslubiy, o’quv qo’llanmalar, axborot materiallari, INTERNET provayderlaridan olingan
ma’lumotlar o’rganildi, tahlil etildi.
Ilmiy tadqiqot ishlarining pedagogik nazorat uslublarida o’quvchilarni jismoniy tarbiya
darslariga jalb etish jarayonlari, ularning darslardagi harakat faolligi, darslarning pedagogik-
psixologik jarayonlari, jismoniy tarbiya o’qituvchilarining meyoriy hujjatlari, o’quvchilarga
beriladigan jismoniy yuklamalar maqsad va vazifalari, hajmi va mazmuni, o’quvchilar jismoniy
tayyorgarlik darajalarini amaliy baholash nazorat meyorlari, “Alpomish va Barchinoy” test
sinovlarining shakl va mazmunlari tahlil etildi. O’quvchilar bilan jismoniy tarbiya va sport
mavzularida suhbatlar, uchrashuvlar, anketa va testlar o’tkazildi.
Jismoniy tarbiya darslari maktabda jismoniy tarbiya tadbirlarining asosiy shakllaridan biri
hisoblanadi. Jismoniy tarbiya darslarining maqsadi o’quvchilarni jismoniy rivojlantirish,
sog’lomlashtirish bilan birga jismoniy mashqlar va jismoniy harakatlarga o’rgatishdir. Jismoniy
tarbiya darslari tayyorlov, asosiy va yakuniy qismga bo’linadi. Tayyorlov qismida o’quvchilar
organizmi razminka-umumrivojlantiruvchi mashqlar yordamida dars davomida tushadigan
jismoniy yuklamalarga tayyorlanadi. Asosiy qismda darsning vazifasi bo’lgan jismoniy mashq
yoki jismoniy harakatni bajarish texnika va taktikasi o’rgatib boriladi. Yakuniy qismda esa
o’quvchilar organizmiga dars davomida tushgan jismoniy yuklamalarning salbiy ta’sirlarini
bartaraf etish uchun tinchlantiruvchi mashqlar, harakatli o’yinlar tashkil etiladi.
Jismoniy tarbiya darslari o’z mazmuniga ko’ra jismoniy mashqlar va harakatlarga o’rgatish,
jismoniy harakatlar malaka va ko’nikmalarini rivojlantirish hamda takomillashtirish, jismoniy
tayyorgarlik darajalarini amaliy nazorat qilish darslariga bo’linadi. Shu bilan bir qatorda aralash
darslar bo’lib, bunday darslarda jismoniy mashqlar va harakatlarga o’rgatish, rivojlantirish,
takomillashtirish ba’zan esa nazorat qilish ishlari birga olib boriladi. Jismoniy tarbiya darslarida
darsning shakli va mazmuniga muvofiq o’quvchilar bilan yoppasiga shug’ullanish, xususiy

yondoshish, oqim yoki guruh va navbat bilan shug’ullanish uslublarida dars tashkil etish
mumkin.
Ilmiy tadqiqot ishlarining tibbiy biologik nazorat uslublarida o’quvchilarning jismoniy
rivojlanish darajalari tibbiy nazorat yordamida o’rganildi. Tibbiy nazorat davomida o’quvchilar
organizmida kechayotgan ijobiy va salbiy o’zgarishlar tahlil etildi. O’quvchilarning bo’y va tana
qismlarining uzunligi, tana vazni, o’pkaning tiriklik sig’imi, bel tayanch va bilak muskul
kuchlari aniqlandi. Jismoniy yuklamalar davomida yurak qon tomir tizimidagi o’zgarishlar,
yurak urishlari sonini o’zgarishi, bo’lib o’tgan kasallliklari, davolash muolajalarini qabul
qilganligi haqida ma’lumotlar tahlil etildi. Maxsus va tayyorlov tibbiy guruhga kiritilgan
o’quvchilar, ularning kasalliklarini kechish jarayonlari, ular bilan tashkil etilgan davolovchi
jismoniy tarbiya shakllari, tabiat omillari, suv, quyosh va havo yordamida chiniqtirish jarayonlari
o’rganildi.
O’quvchilarning jismoniy tarbiya darslarida faolligi va jismoniy rivojlantirish jarayonlarini
o’rganish bo’yicha tashkil etilgan eksperimentlarga jismonan rivojlangan sportchi o’quvchilar
bilan bir qatorda o’rtacha jismoniy rivojlanish ko’rsatkichlariga ega bo’lgan o’quvchilar jalb
etildi. Eksperimentlar davomida bir hil hajmga ega bo’lgan jismoniy yuklamalar va bir hil
shakldagi jismoniy mashqlar bilan shug’ullanish tavsiya etildi. Eksperiment natijalari shuni
ko’rsatadiki sportchi o’quvchilar boshqa o’quvchilarga nisbatan barcha mashq va harakatlarni
talab darajasida bajardilar, yuqori natijalar ko’rsatdilar.
Sportchi o’quvchilarning jismoniy harakat malaka va ko’nikmalarini egallashda ijobiy
natijalarga erishishlarining bosh omili ularni sport turlari bilan muntazam faol
shug’ullanishlarida deyish mumkin. Organizmni sog’lom bo’lishi va jismoniy rivojlantirishda
sport mashg’ulotlari bilan mustaqil shug’ullanish muhim ahamiyatga ega ekanligi namoyon
bo’ldi. Shu bilan birga barcha o’quvchilarni dars davomida mashg’ulot jarayoniga to’liq jalb
etish o’quvchilarni jismoniy rivojlantirish va sog’lomlashtirish vazifalarini amalga oshirishga
yordam beradi. Dars jarayonini pedagogik va psixologik jihatdan to’g’ri tashkil etish jismoniy
tarbiya o’qituvchilarining kasbiy mahoratlariga bog’liq. Dars davomida o’quvchilarning
jismoniy rivojlanish darajalari, jismoniy qobiliyatlari va shaxsiy xususiyatlariga muvofiq
yondoshish ularni jismoniy harakat malaka va ko’nikmalarini to’liq egallashga yordam beradi.
Darslar samaradorligini ortirishda yangi pedagogik texnologiyalardan unumli foydalanish ta’lim
va tarbiya jarayonlarini ijobiy hal etishga katta yordam beradi. Jismoniy tarbiya darslarida
jismoniy mashqlar bilan o’quvchilar qiziqishlariga muvofiq shug’ullanish, harakatlarni
bajarishda ixtiyoriy tanlash, bellashuvlarda raqiblarni mustaqil tanlash, dars turi va shakli
bo’yicha bir necha hil takliflardan foydalanish kabi pedagogik texnologiyalarni qo’llash
mumkin.

Jismoniy tarbiya darslari samaradorligini ortirishda jismoniy tarbiya o’qituvchilarining kasbiy
mahorati bilan bir qatorda ta’lim muassasasining moddiy texnika bazasini to’liq taminlanganligi
muhim ahamiyatga ega. Jismoniy tarbiya o’qituvchilarining kasbiy mahoratlari ularni jismoniy
tarbiya va sport bo’yicha nazariy bilimlarga ega bo’lishi, mamlakatimizda jismoniy tarbiya va
sport bo’yicha olib borilayotgan islohatlardan boxabar bo’lish bilan belgilanadi. Shuningdek
o’qituvchining sportning biror turidan yuqori darajada tayyorgarliklarga ega bo’lishi hamda
maktab jismoniy tarbiya dasturida keltirilgan sport turlarining asosiy harakatlari texnikasi va
taktikasi malaka va ko’nikmalarini egallagan bo’lishlari shart. Jismoniy fazilatlari uyg’un
rivojlangan bo’lishi maqsadga muvofiq bo’ladi. Qolaversa barcha o’qituvchilar jismonan
barkamol, ma’naviy yuksak, o’z kasbining etuk mutaxassislar bo’lishlari yosh avlod ta’lim
tarbiya jarayonlarini zamon talablari asosida tashkil etishga katta yordam beradi.
ADABIYoTLAR RO’YXATI
1. Uzbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora – tadbirlari
tug’risida. 29.05.1999
2. Zakon Respubliki Uzbekistan. O fizicheskoy kulture i sporte. 27.06.2000.
3. Ukaz prezidenta Respubliki Uzbekistan. O sozdanii fonda detskogo sporta Uzbekistana.
24.10.2002. №UP 3154.
4. Karimov I.A. Garmonichno razvitoe pokolenie – osnova progressa Uzbekistana. Rech na
IX ses. Oliy Majlisa Respubliki Uzbekistana 29.08.1997. – T.: 1998.
5. Kasimov A. Podvijno’e igro’. Tashkent, Ukituvchi, 1983.
6. Nasritdinov F.N., Qosimov A.Sh. O’zbek xalq milliy o’yinlari. T.1993.
7. Rasulev A.T., Pulatov A.A., Qosimova M.U. O’zbek xalq o’yinlari ularning tasnifi va
tavsifi. G’G’O’quv qo’llanma. Toshkent, 1996.
8. Rasulev A.T., Pulatov A.A., Qosimova M.U. O’zbek xalq o’yinlari ularning tasnifi va
tavsifi. G’G’O’quv qo’llanma. Toshkent, 1996.
9. Usmonxo’jaev T.S., Qosimova M.U. 500 mashq va harakatli o’yinlar. T.: O’zDJTI
nashriyot bo’limi. 1999.
10. Usmonxo’jaev T.S., Xo’jaev F. Harakatli o’yinlar. T.: O’qituvchi, 1992
11. Usmonxo’jaev T.S., Xo’jaev F. 1001 o’yin. T.: Ibn-Sino, 1990.
12. Usmonxo’jayev T.S., Rahimov M.M., Qudratov. Jismoniy tarbiya va sport
mashg’ulotlari. T.: 1990
.

Zahiriddin Muhammad Bobur nomidagi
Andijon Davlat universiteti
magistrlik dissertatsiyasini
Davlat Attestatsiya Hay’atiga tavsiya etish to’g’risida
T A Q D I M N O M A S I
Andijon shahri 2010 y “30”iyun
Magistrlik dissertatsiyasining nomi: “Maktabda jismoniy tarbiya darslari samaradorligini
ortirish”
Bajaruvchi shaxs: Sulaymonov Ulug’bek
Ilmiy rahbar: Andijon davlat tillar pedagogika instituti
dotsenti R.Zuxrutdinov

Rasmiy taqrizchi: Jalaquduq tumani umumta’lim boshqarmasi
Jismoniy tarbiya bo’yicha mutaxassis
Magistrlik dissertatsiyasi ______ sahifadan iborat. Unda taxminan ________ ta so’z ishlatilgan.
Bu amaldagi tartib - qoidalarga to’g’ri keladi.
Magistrlik dissertatsiyasining yutuqlari: maktablarda jismoniy tarbiya darslari tashkil etish va
rejalashtirishni takomillashtirishning uslub va tamoyillari tavsiya etilgan.
Kamchiliklari: ilmiy tadqiqot jarayonlarida eksperimentga jalb qilingan o’quvchilar soni ko’p
emas.
Kafedra xulosasi: magistrlik dissertatsiyasi barcha talablar asosida bajarilgan. Sulaymonov
Ulug’bekning “Maktabda jismoniy tarbiya darslari samaradorligini ortirish” mavzusidagi
magistrlik dissertatsiyasi Davlat Attestatsiya Hay’atida ochiq himoya qilish uchun tavsiya etilsin.
Kafedra mudiri: dotsent H.Soliev

Maktabda o’quvchilarni jismoniy rivojlantirish mashg’ulotlarini samaradorligini orttirish

Sotib olish