Maktabgacha taʼlim muassasalarida sanitar epidemiologik rejimni taʼminlash sanitariya qoida va meʼyorlari - Biologiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	50000UZS
Hajmi	2.7MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	17 Yanvar 2025
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Biologiya

Sotuvchi

Lola Mamurova

Ro'yxatga olish sanasi 25 Sentyabr 2024

12 Sotish

Maktabgacha taʼlim muassasalarida sanitar epidemiologik rejimni taʼminlash sanitariya qoida va meʼyorlari

Sotib olish

1 “Maktabgacha ta lim muassasalarida sanitar epidemiologik rejimniʼ
ta minlash sanitariya qoida va me yorlari”
ʼ ʼ mavzusidagi
KURS ISHI

Annotatsiya
Mazkur kursni tugatish ishi: Maktabgacha ta lim muassasalarida sanitarʼ
epidemiologik rejimni ta minlash sanitariya qoida va me yorlari mavzusida
ʼ ʼ
yozilgan bo’lib, kursni tugatish ishining kirish qismida mavzuning dolzarbligi,
o’rni, ahamiyati batafsil yoritilgan, maqsad va vazifalari bayon etilgan hamda
amaliy ahamiyati keltirilgan.
Mazkur ishning birinchi bobida maktabgacha ta`lim muassasasidagi
sanitariya-gigiyena sharoitlari , m aktabgacha yoshdagi bolalarda sog’lom turmush
tarzi madaniyatini shakllantirishning pedagogik asoslari , m aktabgacha ta`lim
muassasalarida sog’lomlashtirish gigiyenik omilar bolalar organizmining jismoniy
rivojlanishida muhim vosita ekanligi yoritib berilgan.
Mazkur ishning ikkinchi bobida. maktabgacha yoshdagi bolalarning madaniy
va gigiena ko nikmalari. madaniy-gigiyena malakasini shakllantirish tamoyillari,
ʻ
maktabgacha yoshdagi bolalarning madaniy va gigiyena ko nikmalari,
ʻ
maktabgacha yoshdagi bolalarning madaniy-gigiyena malakasini shakllantirish
tamoyillari 2 ta paragrafda to’liq yoritib berilgan.
Ushbu kurs ishida maktabgacha ta lim muassasalarida sanitar epidemiologik
ʼ
rejimni ta minlash sanitariya qoida va me yorlarini o’rganishning maqsad va
ʼ ʼ
vazifalari o’ziga xosligi va afzalliklari haqida keng to’xtalib o’tilgan.
Kursni tugatish ishining xulosa qismida esa mavzuga oid bo’lgan aniq
xulosalar va maktabgacha ta`lim tashkilotlari tarbiyalanuvchilarining ta`lim
jarayonini samarali va mazmunli tashkil etish yo’llari, masalalari bo’yicha tegishli
takliflar berilgan.
Bundan tashqari o’rganilgan masalalar bo’yicha aniqlangan kamchiliklarni
bartaraf etish va yutuqlarni ommalashtirishga doir aniq takliflar berilgan.
Kursni tugatish ishini tayyorlashda adabiyotlar, normativ-huquqiy hujjatlar,
ilmiy va ommaviy adabiyotlar hamda maktabgacha ta`lim tizimiga tegishli
manbaalardan foydalanilgan.
2

MUNDARIJA:
KIRISH…………………………………………………………………………….6
I BOB.MAKTABGACHA TA`LIM MUASSASASIDAGI SANITARIYA-
GIGIYENA SHAROITLARI
1.1.Maktabgacha yoshdagi bolalarda sog’lom turmush tarzi madaniyatini
shakllantirishning pedagogik asoslari........................................................................8
1.2.Maktabgacha ta`lim muassasalarida sog’lomlashtirish gigiyenik omilar bolalar
organizmining jismoniy rivojlanishida muhim vosita sifatida.............................17
II BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING MADANIY VA
GIGIENA KO NIKMALARI. MADANIY-GIGIYENA MALAKASINIʻ
SHAKLLANTIRISH TAMOYILLARI
2.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarning madaniy va gigiyena ko nikmalari.......22
ʻ
2.2. Maktabgacha yoshdagi bolalarning madaniy-gigiyena malakasini
shakllantirish tamoyillari.........................................................................................25
XULOSA.......................................................................................................... ......35
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................. 36
3

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi: O’tgan yillar davomida mamlakatimizda ta’lim
sifatining samaradorligini oshirish uchun bir qancha ishlar olib borildi. Bu
ko’rsatkichlarni yanada oshirish uchun mamlakatimiz rahbari tomonidan 2023 -
yilning “Insonga e’tibor va sifatli ta’lim yili” deb nomlanishi ham bejizga emas.
Ta’lim sifatini samaradorligini oshirish uchun eng birinchilardan bo’lib,
Maktabgacha ta’lim muassasalarilari va umumta’lim maktablaridan boshlash
maqsadga muvofiq bo’ladi.
Hozirgi sharotida maktabgacha ta lim yoshidagi bolalarning aqlan,ʼ
jismonan va estetik jihatdan yetuk bo’lib voyaga yetishi Bolalar va o’smirlar
gigiyenasi mutaxassislarini oldida turgan asosiy vazifalardan biridir. Hozirgi kunga
kelib nafaqat maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar balki, o smirlar orasida
ʼ
ham surunkali kasalliklarning soni ortib bormoqda, shuningdek yurak-qon
tomir tizimi, tanyach xarakat tizimi, qad - qomatning shakillanishi, D, C va
B guruh vitaminlari, mineral moddalardan natriy, kaliy, kalsiy, magniy, temir,
rux va yod yetishmasligi natijasida har xil kasalliklar soni ortib bormoqda.
Kurs ishi mavzusining maqsadi:
 Maktabgacha ta`lim muassasasidagi sanitariya-gigiyena sharoitlari ;
 Maktabgacha yoshdagi bolalarda sog’lom turmush tarzi madaniyatini
shakllantirishning pedagogik asoslari;
 Maktabgacha ta`lim muassasalarida sog’lomlashtirish gigiyenik omilar
bolalar organizmining jismoniy rivojlanishida muhim vosita sifatida;
 Maktabgacha yoshdagi bolalarning madaniy va gigiena ko nikmalari.
ʻ
madaniy-gigiyena malakasini shakllantirish tamoyillari;
 Maktabgacha yoshdagi bolalarning madaniy va gigiyena ko nikmalari;
ʻ
 Maktabgacha yoshdagi bolalarning madaniy-gigiyena malakasini
shakllantirish tamoyillarini o’rganishno’z oldiga maqsad qilib olgan.
Kurs ishining obyekti: Fanning dolzarb mavzusi va muammolari chuqur
o’rganiladi. Kurs ishi ustida ishlash jarayonida talaba tanlagan mavzuni chuqur
o’rganib tahlil qiladi.
4

Kurs ishining predmeti : Maktabgacha ta’limyoshidagi bolalarni sanitariya-
gigiyenik sharoitlari, maktabgacha yoshdagi bolalarning madaniy va gigiyena
ko nikmalari.ʻ
Kurs amaliy ahamiyati: Maktabgacha tarbiya muassasalarida madaniy-
gigiyenik malakalarni tarbiyalash dasturga muvofiq ravishda amalaga oshiriladi.
Madaniy-gigiyenik malakalarni tarbiyalash bolalar organizmining jismoniy
rivojlanishida muhim vosita hisoblanadi. Madaniy-gigiyenik malakalarni
tarbiyalash bolaning madaniy xulqini yaxshilaydi hamda tartibga soladi.
Maqsadga muvofiq tashkil etilgan sharoit, aniq kun tartibi va kattalarning
rahbarlik qilishi madaniy-gigiyenik ko’nikmalarni muvaffaqiyatli
shakllantirishning asosiy shartlari qatoriga kiradi. Maqsadga muvofiq sharoit
deganda kun tartibidagi barcha tadbirlar (yuvinish, ovqatlanish, uyqu,
mashg’ulotlar va uyinlar)ning o’tkazilishini ta’minlovchi zarur jihozlari bo’lgan
toza, yetarlicha keng va yorug’ binoning borligi tushuniladi. Maktabgacha tarbiya
yoshidagi bolalarda, ko’rgazmali obrazli tafakkur ustun bo’ladi. Shuning
uchun ularda gigiyenik ko’nikmalarni muvaffaqiyatli shakllantirishda
harakatlarni ko’rsatib berish va tushuntirish usullaridan foydalanish zarur.
Tarbiyachi qoshikni qanday ushlash, stol atrofida o’tirgan holatdan qanday
qilib turib chiqish, qo’llarini qanday yuvish zarurligini tushuntirib berish
bilan ko’rsatishni qo’shib olib boradi.
Kurs ishning tarkibiy tuzilishi va hajmi : mazkur kurs ishi kirish, 2 bob, 4
bo’lim , xulosa va foydalanilgan adabiyotlar majmuasidan iborat.
5

I BOB.MAKTABGACHA TA`LIM MUASSASASIDAGI SANITARIYA-
GIGIYENA SHAROITLARI
1.1.Maktabgacha yoshdagi bolalarda sog’lom turmush tarzi madaniyatini
shakllantirishning pedagogik asoslari
Bolalar bog’chasida o’quv faoliyati xavfsizligi quyidagi yo’llar bilan
ta`minlanadi: xavfsiz muhit (qattiq shkaflar, javonlar; zaharli va tikanli
o’simliklarning yo’qligi; o’simliklarni guruhda xavfsiz joylashtirish ; yong’in
xavfsizligi choralariga rioya qilgan holda bolalar joylashgan xonalarni jihozlash)
Har xil materiallarni, dori-darmonlarni to’g’ri saqlash (qaychi, ignalar bolalar qo’li
etmaydigan joyda, talablarga javob beradi ; dori-darmonlar faqat birinchi yordam
qutisida, birinchi yordam qutisi bolalar qo’li etmaydigan joyda; yuvish vositalari
ham bolalarning kirishi) bolalarning o’sishiga qarab tanlangan mebel ; mebel
markalash choyshab va sochiqni markalash Barcha bolalar bog’chasi binolarining
sanitariya-gigiyena holati sanitariya qoidalari va me’yorlari talablariga javob
beradi.
Barcha guruh xonalarida balandligi sozlanishi mebel mavjud.
Shamollatish jarayoni tashkil etilgan va qishda zarur issiqlik rejimini ta`minlaydi.
Yaxshilangan yoritish rejimi. Uyushtirilgan ichimlik rejimi. Epidemiologik
xavfsizlikni ta`minlash: Bolalar bog’chasida ta`lim faoliyatining davlat sanitariya-
epidemiologiya qoidalari va qoidalariga muvofiqligi to’g’risida Davlat sanitariya-
epidemiologiya xizmatining sanitariya-epidemiologiya xulosasi mavjud.
Sanitariya me`yorlari va qoidalariga muvofiq, bakterial va virusli etiologiyali
yuqumli kasalliklar tufayli karantin holatida va normal ish rejimida binolarni
sanitariya saqlash bo’yicha ko’rsatmalar ishlab chiqilgan.
Har bir guruhda ultrabinafsha bakteritsid nurlantiruvchi - havo resirkulyatorlari
o’rnatilgan.
Barcha binolarni nam tozalash kuniga ikki marta, umumiy tozalash haftada
bir marta amalga oshiriladi. Maktabgacha ta`lim muassasalari xodimlari tibbiy
kitoblarga ega bo’lib, o’z vaqtida rejali tibbiy ko’rikdan o’tkaziladi.
1,5 yosh va undan katta bolalar uchun guruhlarda stol va stullar guruhlardagi
6

bolalar soniga qarab o’rnatiladi. Guruhning stullari va stollari belgilangan. Bolalar
uchun mebel tanlash bolalarning o’sishini hisobga olgan holda amalga oshiriladi.
Stollarning ishchi sirtlari mat qoplamaga ega. Stol va stullarni qoplash uchun
ishlatiladigan materiallar past issiqlik o’tkazuvchanligiga ega va namlik , yuvish va
dezinfektsiyalash vositalariga chidamli. Barcha statsionar uskunalar ishonchli
tarzda o’rnatiladi.
Bolalar bog’chasida bolalar salomatligi uchun zararsiz, sanitariya-
epidemiologiya talablariga javob beradigan va xavfsizligini tasdiqlovchi
hujjatlariga ega bo’lgan, nam ishlov berish (yuvish) va dezinfeksiya qilish mumkin
bo’lgan o’yinchoqlardan foydalaniladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun
yumshoq to’ldirilgan va lateks ko’pikli o’yinchoqlar faqat didaktik yordam sifatida
ishlatiladi. To’shaklar bolalarning bo’yiga mos keladi. Bolalar shaxsiy
choyshablar, sochiqlar , shaxsiy gigiena vositalari bilan ta`minlangan. Choyshablar
belgilangan. Tualet idishlari bolalar o’rindiqlari yoki bolalar salomatligi uchun
zararsiz bo’lgan materiallardan tayyorlangan gigienik prokladkalar bilan
jihozlangan bo’lib, ularni yuvish va dezinfektsiyalash vositalari bilan davolashga
imkon beradi. Hojatxona xonalarida (lavabolar yonida yoki ularga qarama-qarshi)
bolalar ro’yxatiga ko’ra bolalar sochiqlari uchun ilgichlar (qo’l va oyoqlar uchun
alohida), yordamchi shkaf va jihozlarni tozalash uchun shkaf o’rnatilgan. Bolalar
hojatxonalarida bir martalik qo’l sochiqlaridan foydalanishga ruxsat beriladi.
Barcha xonalar kuniga kamida 2 marta yuvish vositalaridan foydalangan
holda ho’l usulda tozalanadi, ochiq transomlar yoki derazalar bilan chang
to’plangan joylarni (pollar va mebel tagida, deraza tokchalari , radiatorlar va
boshqalar) va tez-tez ifloslangan sirtlarni (eshik) majburiy tozalash kerak.
tutqichlar , shkaflar, kalitlar , qattiq mebellar va boshqalar). Yotoq xonalarida nam
tozalash tungi va kunduzgi uyqudan keyin, guruh xonalarida - har ovqatdan keyin
amalga oshiriladi.
O’yinchoqlar maxsus mo’ljallangan, etiketkali idishlarda yuviladi.
Gilamlar har kuni changyutgich bilan tozalanadi va nam cho’tka bilan tozalanadi
yoki iqtisodiy zonaning maxsus ajratilgan joylariga taqillatiladi, keyin nam cho’tka
7

bilan tozalanadi. Gilamlarni yiliga bir marta kimyoviy tozalash kerak.
Barcha binolar va jihozlarni umumiy tozalash oyiga bir marta yuvish va
dezinfektsiyalash vositalaridan foydalangan holda amalga oshiriladi. Derazalarning
tashqarisi va ichi kirlangani uchun yuviladi , lekin yiliga kamida 2 marta (bahor va
kuzda). Egzoz shamollatish tizimlarining Luvr panjaralari ochiq; ular faqat ichki va
tashqi havo haroratida keskin farq bo’lganda qoplanishi kerak. Ular
ifloslanganidek, ular changdan tozalanadi.
Maktabgacha ta`lim muassasalari faoliyati davomida bolalar ishtirokida
barcha turdagi ta`mirlash ishlarini bajarishga yo’l qo’yilmaydi. Sotib olingan
o’yinchoqlar (yumshoq to’ldirilgan o’yinchoqlardan tashqari) guruh xonalariga
kirishdan oldin oqadigan suvda (harorati 37 ° C) sovun yoki bolalar salomatligi
uchun zararsiz boshqa yuvish vositalari bilan yuviladi va keyin havoda quritiladi.
Lateks ko’pikli o’yinchoqlar va to’ldirilgan o’yinchoqlar ishlab chiqaruvchining
ko’rsatmalariga muvofiq qayta ishlanadi. O’yinchoqlar har kuni kunning oxirida va
guruhlarda yuviladi.
Zamonaviy maktabgacha ta’limda bolalarning jismoniy tarbiyasi va sog’lom
turmush tarzi muhim o’rin tutadi. Sog’lom turmush tarzi — insonning kun
tartibiiga rioya etishi, faol harakat asosida organizmini chiniqtirishi, sport bilan
shug’ullanishi, to’la va sifatli ovqatlanishi, gigienik qoidalarga amal qilishi,
zararli odatlardan o’zni tuta bilishidir.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlari chora tadbirlarini yanada takomillashtirish,
tarbiyalanuvchilarni jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan muntazam
shug’ullanishi hamda sog’lom turmush tarzi, zararli odatlardan voz kechish,
to’g’ri ovqatlanish va sog’lomlashtirish, tizimli ravishda ommaviy jismoniy
tarbiyalash tamoyillariga rioya qilish bo’yicha hayotiy ko’nikmalarni
shakllantirish maqsadida, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 30-
sentabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimini boshqarishni takomillashtirish chora-
tadbirlari to’g’risida”gi PQ-3955-son qaroriga muvofiq ishlab chiqilgan
“O zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030-yilgachaʻ
rivojlantirish konsepsiyasi”ning VII-bandida Maktabgacha ta’lim
8

muassasalarida bolalarni sog’lom va mutanosib oziq-ovqat, sifatli tibbiy xizmat
bilan ta’minlash chora-tadbirlari” kabi ustuvor vazifalar belgilangan.
Shuningdek, 2019-yil 8-maydagi PQ-4312-son “O zbekiston Respublikasiʻ
maktabgacha ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini
tasdiqlash to g risida”gi qarorlari, Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 13-
ʻ ʻ
maydagi 391-son “Maktabgacha ta’lim tashkilotlari faoliyatini yanada
takomillashtirish chora-tadbirlari to g risida”gi qarori, O zbekiston Respublikasi
ʻ ʻ ʻ
Prezidentining 2019-yil 16-dekabrdagi O RQ-595-son “Maktabgacha ta’lim va
ʻ
tarbiya to g risida”gi Qonuni, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
ʻ ʻ
Mahkamasining 2020-yil 22-dekabrdagi “Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning
davlat standarti”to’g’risidagi 802-sonli qarori, 2021- yil 30 - iyuldagi
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Davlat maktabgacha
ta’lim tashkilotlarida sog’lom ovqatlantirish tizimini takomillashtirishning
qo’shimcha chora-tadbirlari to’g’risida”gi 407-son qarori, hamda mazkur sohaga
tegishli boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga
oshirish yuzasidan keng ko lamli ishlar olib borilmoqda. Bu esa maktabgacha
ʻ
yoshdagi bolalarni davlat talablariga muvofiq har tomonlama sog’lom va
yetuk qilib tarbiyalash vazifasini amalga oshirish kerakligini anglatadi.
Maktabgacha yoshdagi davr har bir inson hayotidagi eng muhim davrlardan biridir.
Aynan shu yillarda bolaning salomatligi, barkamol, aqliy, axloqiy va jismoniy
rivojlanishining poydevori qo’yiladi va bolaning shaxsiyati shakllandi.
Hozirgi kunda umumjahon madaniyatining asosiy tarkibiy qismi bo’lgan
sog’liqni saqlash, harakatlarni rivojlantirish va umuman, bolalarning jismoniy
rivojlanishini yaxshilash bo’yicha ishlarni takomillashtirish bo’yicha dolzarb
muammolar mavjud.
Bolaning sog’lom turmush tarzi madaniyatini shakllantirish masalalari
doimo olimlarni qiziqtirib kelgan (I.I.Brexman , L.S.Vygotskiy , I.V.Zaikina,
V.V.Kolbanov, V.N.Luchaninova , V.A.Suxomlinskiy, .G.Tatarnikova,
K.D.Ushinskiy va boshqalar). Sog’lom turmush tarzini o’rgatish bo’yicha
maktab va maktabgacha ta’lim dasturlarini ishlab chiqish XX asrning 70-yillari
9

oxiri va 80-yillarning boshlarida boshlangan. Biroq, dasturlarni ishlab chiqish va
amalga oshirish uchun sarflangan katta sa’y-harakatlarga qaramay, natijalar
kutilganidan ancha past bo’ldi. Psixologik va pedagogik adabiyotlarni tahlil
qilish natijasiga ko’ra maktabgacha yoshdagi bolalarining sog’ligining
yomonlashuvi muammosini hal qilishning mumkin bo’lgan echimlaridan biri
sog’lom turmush tarzi to’g’risidagi bilimlarni shakllantirish ekanligini ko’rsatishga
imkon beradi.
Zamonaviy g’oyalarga ko’ra, sog’lom turmush tarzi bu - inson
hayotining kundalik tipik shakllari va usullari hisoblanadi. Sog’lom turmush
tarzi bolalar salomatligini saqlash va yaxshilashga qaratilgan muhim omil
hisoblanadi. Kun tartibiga rioya qilish o’qish va dam olishni to’gri ovqatlanishni,
ochiq havoda bo’lishni yo’lga qo’yilishi sog’lom turmush tarzini amalga
oshirishga yordam beradi, Har qanday sog’lom turmush tarzining markazida
tamoyillar, ya’ni shaxs tomonidan amal qiladigan xulq-atvor qoidalari yotadi.
Biologik tamoyillarda sog’lom turmush tarzi yoshga bog’liq bo’lishi nazarda
tutilgan. Biologik tamoyillarda inson energiya bilan ta’minlangan,
mustahkamlangan, ritmik, mo’tadil bo’lishi kerak deyilsa, ijtimoiy
tamoyillarda shaxsni turmush tarzi estetik, axloqiy, kuchli irodali, o’zini o’zi
10

cheklashga odatlantirishi kerak deyiladi. Bu tasnif shaxs va tabiatning birligi atrof-
muhitning biologik va ijtimoiy tamoyillarga asoslanshi, sog’lom turmush tarzi
va hayotiy hartti-harakatlar asosida inson hayotini oqilona tashkil etishdan
iboradir.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni sog’lom turmush tarzini shakllantirish
davlatning eng muhim ustivor vazifasidir. Ta’lim o’rganlari, sog’likni saqlash
vazirligi, ijtimoiy himoya tashkilotlari ham sog’lom turmush tarzini
shakllantirishda birdek ma’sul hisoblanadi. Maktabgacha ta’lim
tashkilotlarida bolalar sog’lom ovqatlanishiga va gigenasiga katta e’tibor qaratish
kerak bo’ladi,
 Hayvonlar go’shti yog’laridan kam ovqatlantish; iste’mol qilinadigan
tuz miqdorini kamaytirish;
 normal tana vaznini saqlash;
 muntazam jismoniy mashqlar bilan shug’lanishlariga imkon yaratish
kerak
bo’ladi.
Sog’lom turmush tarzini shakllantirish har qanday profilaktika faoliyatining,
jamiyat salomatligini mustahkamlashga qaratilgan ko’plab dasturlarning asosidir.
Sog’lom turmush tarzini shug’illanish barcha sog’liqni saqlash organlari (ayniqsa,
birlamchi tibbiy-sanitariya yordami tashkilotilari) va sog’liqni saqlash ta’lim
markazlari, ta’lim tashkilotilari, aholini ijtimoiy muhofaza qilish organlari va
boshqalarning eng muhim vazifasidir. Sog’lom turmush tarziga munosabat
quyidagi yo’nalishlarda shakllanishi kerak:
1) ijobiy turmush tarzini mustahkamlash va shakllantirish.
2) harvfli omillarini bartaraf etish va kamaytirish.
Sog’lom turmush tarzi sog’liqni saqlash va sanitariya-gigiyena me’yorlariga
amal qilish maktabgacha ta’lim bolalarini to’gri ovqatlantirsh, jismoniy
chiniqtirish, sport bilan ko’poq shug’lantirish o’z vaqtida tibbiy ko’rikdan
o’tkazib turish, o’z vaqtida birinchi tibiiy yordam ko’rsatish va hokozolar
hisoblanadi.
11

Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida o’sib kelayotgan yosh avlod sog’lom
turmush tarziga amal qilmas ekan, u kelajakda kasallikka nisbatan moyilligi ortib
boraderadi. Buni oldini olishda sog’lom turmush tarziga rioya qilish yaxshi natija
beradi. Bolalarning jismoniy faolligi natijasida o’ziga ichonchi ortib, oldiga
qo’ygan maqsadlariga erishishiga motivatsiyasi shakllanadi. Sog’liqni saqlash
dasturining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
 ixtiyoriylik,
 muayyan jismoniy va boshqa kuchlarning sarflanishi,
 ularning jismoniy, aqliy va boshqa imkoniyatlarini doimiy
ravishda takomillashtirishga yo’naltirish.
Sog’lom turmush tarziga rioya qilish natijasida organizmda sog’lom
fikr-mulohazalar paydo bo’la boshlaydi. Buning ajablanarli joyi yo’q, chunki
sog’lom turmush tarzi, bir tomondan, odatiy holga aylangan ko’plab yoqimli
yashash sharoitlarini o’z ichiga oladi. Sog’lom turmush tarzi dasturini amalga
oshirishda, unga o’tishni tashkil etishda, individual xususiyatlarga qarab, inson
turli xil variantlarni tanlashi mumkin.
Shuning uchun inson salomatligini ta’minlashga qaratilgan barcha
harakatlar, jismoniy mashqlar, gigiena va kun tartibi, ovqatlanish vaqti, dam olish
vaqti va hokazo. Vaqtni aniq ko’rsatgan holda kun kun tartibiga qat’iy mos
keladi. Aniq maqsadlar qo’yish va ularga erishishga odatlanganlar uchun har bir
bosqich, uning oraliq va yakuniy maqsadlari uchun rejalashtirish bilan o’tish
bosqichlariga aniq bo’lishi mavjud. Dasturning bosqichma-bosqich amalga
oshirilishi har bir bosqichning maqsad va vazifalarini, sog’ligingiz holatiga,
nazorat shakllariga, bosqich bo’yicha yakuniy natijaga va hokazolarga muvofiq
uning davomiyligini aniqlashtirish imkonini beradi. Bosqich keyingi
bosqichga o’tish imkonini beradi. Ya’ni, bu variant har bir ma’lum vaqt davri
uchun qat’iy shartlarni belgilamaydi, ammo bu sizga sog’lom turmush tarziga
o’tishga maqsadli harakat qilish imkonini beradi. Qulaylik va dangasalikka
odatlanganlar uchun - kerakli narsaga tez yaqinlashish xosdir. Kundalik kun
tartibini rejalashtirish har qanday holatda ham yaxshiroq ekanligini isbotlaydi.
12

Uni amalga oshirish jarayonida u o’ziga ishongan, qat’iyatli va izchil bo’lishi,
uning holatini muntazam ravishda tahlil qilishi va turmush tarziga tegishli
tuzatishlar kiritishi muhimdir. Shubhasiz, bularning barchasi inson hayotining
samaradorligi va unumdorligi nuqtai nazaridan ham, uning salomatligi darajasi va
dinamikasida ham o’z samarasini beradi.
Sog’lom turmush tarziga egalik kundalik hayotda salbiy omillar
ta’sirlarining oldini olish, Sog’lom turmush tarzi shakllanganligi bu -
insoning sog’lom bo’lib yetishishi uchun zarur bo’lgan turmush sharoitlarini
o’zlashtirish va amalga oshirishdir. Sog’lom turmush tarzini o’zlashtirish
usuli sog’lom va nosog’lom turmush tarzida ikki xil darajaga ajrata olishdir.
Sog’lom turmush tarzining asosiy tarkibiy qismlari quyidagilar; shaxsiy va
umumiy gigiyena qoidalariga rioya qilish, faol harakat kun tartibi, kun
tartibiiga rioya qilish, shikastlanish, baxtsiz hodisalar hamda zararli
odatlarning oldini olish kabi psixogigaena qoidalariga rioya qilshtstsan iborat.
O’z salomatligaga qayg’uruvchanlik (g’amxo’rlik, jonkuyarlik) turli xil hayotiy
vaziyatlarda inson ongli ravishda o’z salomatligani saklashi, mustahkamlashi
va himoya qilishi, atrof-muhtdagi mavjud omillarning salbiy ta’siridan
himoyalanishi, salomatlik potentsialini kuchaytirishi.Tibbiy bilim va madaniyatga
egalik (sog’liqni saqlash, sog’lom hayot kechirish, tibbiy tayyorgarlik) - tabobat,
kishilar sog’ligni saqlash, mustahkamlash, umrni uzaytirish, kasalliklarni oldini
olib, davolash harqidagi bilimlarga ega bolish, uni qadrlash, anglash va ularga
amal qilishdir.
Jahon amaliyotida “salomatlik” tushunchasiga ko’plab ta’riflar berilgan.
Ularning har biri mualliflar tomonidan taqdim etilgan pozitsiya nuqtai nazaridan
ushbu hodisaning eng muhim qirralarini ta’kidlaydi. Psixologik-pedagogik lug’at
salomatlikning atrof-muhitga muvofiqligini hisobga oladi: "atrof-muhit bilan
muvozanat va og’riqli o’zgarishlarning yo’qligi bilan tavsiflangan tananing
holati". Boshqa mualliflar sog’likka falsafiy kategoriya va muvaffaqiyatli
hayot shartlari sifatida asosiy ahamiyat berishadi: “Salomatlik” - bu faoliyat
erkinligini anglatadi. Aqliy va jismoniy mehnatda, jamoada, hayotda to’liq
13

ishtirok etishning ajralmasbir qismi, “sog’liqni saqlash jarayoni”da faol
ijodiy hayotning maksimal davomiyligi bilan jismoniy, biologik va aqliy
funktsiyalarni, optimal mehnat va ijtimoiy faollikni saqlash va rivojlantirish».
N.M. Amosov organizmning sog’ligi uning miqdori bilan belgilanadi, deb
hisoblaydi, bu organlarning funktsiyalarining sifat chegaralarini saqlab qolgan
holda maksimal mahsuldorligi bilan baholanishi mumkin. V.P.Kaznacheev
salomatlikni “biologik va fiziologik, aqliy funktsiyalarni, mehnat qobiliyatini,
maksimal umr ko’rishga ega bo’lgan ijtimoiy faollikni saqlash va
rivojlantirish jarayoni” deb ataydi. N.I.Brexman salomatlikni “insonning hissiy,
og’zaki va tizimli ma’lumotlarning uchlik oqimining miqdoriy va sifat
ko’rsatkichlarining keskin o’zgarishi sharoitida yoshiga mos keladigan
barqarorlikni saqlash qobiliyati” deb ta’riflaydi. VT.Lobodin ta’limotiga ko’ra,
salomatlik - bu inson tabiatining biologik, psixologik, ijtimoiy va ma’naviy
darajalarida tananing qarama-qarshiliklarsiz, xavfsiz, baxtli faoliyatidir.
Jahon sog’liqni saqlash tashkilotining ta’rifiga ko’ra, salomatlik nafaqat
biologik, balki ijtimoiy toifadir, ya’ni. salomatlik - bu jismoniy, ruhiy va ijtimoiy
farovonlik holatidir.
Ruhiy salomatlikka uchta ta’rif berilishi mumkin:
- birinchidan, bu og’ir ruhiy kasalliklarning yo’qligi;
- ikkinchidan, inson kuchining ma’lum bir zahirasi, buning natijasida u
favqulodda vaziyatlarda yuzaga keladigan kutilmagan stresslarni yoki
qiyinchiliklarni yengib o’tishga qodirligi;
- uchinchidan, inson va uning atrofidagi dunyo o’rtasidagi muvozanat holati,
u va jamiyat o’rtasidagi uyg’unlik, shaxs g’oyalarining boshqa odamlarning
ob’ektiv voqelik haqidagi g’oyalari bilan birga yashashidir.
Xulosa o’rnida yuqoridagi ta’riflardan ko’rinib turibdiki, “salomatlik”
tushunchasi organizmning atrof-muhit sharoitlariga moslashish sifatini aks
ettiradi va inson va atrof-muhit o’rtasidagi o’zaro ta’sir jarayonining
natijasini
14

ifodalaydi. Salomatlik holatining o’zi sog’liqni saqlash holati sifatida
shakllanadi. Tashqi (tabiiy va ijtimoiy) va ichki (ma’naviyat, irsiyat, jins,
yosh) omillarning o’zaro ta’siri natijasidir. Sog’lom turmush tarzining asosi
esa salomatlik bilan belgilanadi.
1.2.Maktabgacha ta`lim muassasalarida sog’lomlashtirish gigiyenik omilar
bolalar organizmining jismoniy rivojlanishida muhim vosita sifatida
Maktabgacha tarbiya muassasalarida madaniy-gigiyenik malakalarni
tarbiyalash dasturga muvofiq ravishda amalaga oshiriladi. Madaniy-gigiyenik
malakalarni tarbiyalash bolalar organizmining jismoniy rivojlanishida muhim
vosita hisoblanadi. Madaniy-gigiyenik malakalarni tarbiyalash bolaning madaniy
xulqini yaxshilaydi hamda tartibga soladi. Maqsadga muvofiq tashkil etilgan
sharoit, aniq kun tartibi va kattalarning rahbarlik qilishi madaniy-gigiyenik
ko’nikmalarni muvaffaqiyatli shakllantirishning asosiy shartlari qatoriga kiradi.
Maqsadga muvofiq sharoit deganda kun tartibidagi barcha tadbirlar (yuvinish,
ovqatlanish, uyqu, mashg’ulotlar va uyinlar)ning o’tkazilishini ta’minlovchi zarur
jihozlari bo’lgan toza, yetarlicha keng va yorug’ binoning borligi tushuniladi.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda, ko’rgazmali obrazli tafakkur ustun
bo’ladi. Shuning uchun ularda gigiyenik ko’nikmalarni muvaffaqiyatli
shakllantirishda harakatlarni ko’rsatib berish va tushuntirish usullaridan
foydalanish zarur. Tarbiyachi qoshikni qanday ushlash, stol atrofida o’tirgan
15

holatdan qanday qilib turib chiqish, qo’llarini qanday yuvish zarurligini
tushuntirib berish bilan ko’rsatishni qo’shib olib boradi.
Ko’nikma hosil bo’lishining dastlabki bosqichida nazorat qilib turish
ayniqsa muhimdir. Keyinchalik tarbiyachi harakatlarning puxta va vijdonan
bajarilishini tekshiradi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar taqlid qilishga
moyil bo’ladilar, shuning uchun ko’nikmalarni shakllantirishda kattalarning
shaxsiy namunasi katta rol o’ynaydi. Tarbiyachi va ota-onaning tashqi
ko’rinishi, ularning hatti-harakatlari bolalar uchun namuna bo’lib xizmat qiladi.
Ularning ko’rsatmalari, shaxsi hatti harakatiga zid bo’lmasligi lozim, chunki
hyech bir narsa bolalarning diqqat e’tiboridan chetda qolmaydi. Zero ular
kattalarga taqlid qiladilar. Madaniy gigiyenik ko’nikmalarni tarbiyalashda
bolaning o’zidagi yaxshi hislatlariga ham tayanish kerak. (Masalan: «Dilnoza
sochig’ini O’z joyiga to’g’ri ilib quydi. Barakalla»).
Madaniy-gigiyenik malakalarni tarbiyalashda pedagogik jihatdan
baholash, ya’ni bolaning ayrim hatti-harakatlari va hulk-atvori to’g’risida
pedagogning ijobiy yoki salbiy fikr yuritishi katta rol o’ynaydi: ma’qullash,
rag’batlantirish, biror ishni yanada yaxshiroq bajarish istagini saqlab qoladi.
Maqtash zarur ko’nikmaning hosil bo’lishini tezlashtiradi: «Men Zuhraga
qanday o’tirish kerakligini tushuntirganim, eslatganim yo’k, uning o’zi to’g’ri
o’tirdi. Barakalla, Zuhra!».
Madaniy-gigiyenik malakaning tarbiyalashda o’yin usullariga, ayniqsa
didaktik o’yinlarga alohida e’tibor beriladi. «Ko’g’irchoqni uhlatamiz»,
«Ko’g’irchoqni sayrga olib chiqamiz», «qo’g’irchoqni cho’miltiramiz» va
boshqa shu kabi o’yinlar bolalarning madaniy-gigenik malakalarini
shakllantirishga va mustahkamlashga yordam beradi.
Bolalarning qanday yuvinish, stol atrofida qanday o’tirish, bir-biriga
yordam berish zarurligi haqida tasavvurlarni oydinlashtirishga, ko’nikmalarning
hosil bo’lishiga tegishli rasmlar, badiiy va san’at asarlari katta ta’sir ko’rsatadi.
Madaniy-gigenik ko’nikmalarning hosil bo’lishida bolalarga alohida-alohida
yondashish muhimdir. Shuni esda tutish kerakki, bu batartiblikni,
16

talabchanlikni tarbiyalaydigan murakkab vazifadir. Ko’rsatmalar esa, ularda
odatga aylanishi kerak bo’lgan harakatlarga ijobiy munosabat uyg’otadigan
do’stona, bamaylixotir ohangda bo’lishi kerak. Kun tartibi. Maktabgacha ta’lim
muassasalarida bolalarning hayoti muayyan tartibida o’tadi. Kun tartibi jismoniy
tarbiyaning muhim shartidir. Kun tartibi xilma-xil faoliyat hamda dam olishning
muhim vaqt jihatdan maqsadga muvofiq taqsimlanishi, hayot talabidir.
Kun tartibini tashkil etuvchi barcha qismlar (ovqatlanish, uyqu, o’yin,
mashg’ulot, sayrlar)ni bir me’yorda takrorlash natijasida mustaqil ko’nikma
paydo bo’ladi. Masalan, bolaning odatlangan ovqatlanish soati kelganda, unda
ishtaha paydo bo’ladi, shu tufayli ovqatni ishtaha bilan yeydi, bunda ovqat
yaxshi hazm bo’ladi. Uxlash vaqti kelganda nerv tormozlanishi hosil bo’ladi, bola
tez uxlab qoladi.
Demak, kun tartibini bajarish nerv sistemasi va barcha fiziologik jarayonlar
normal kechishida muhim rol o’ynaydi, bosh miya yarim sharlarida reflekslar
paydo bo’ladi. Bola organizmi dam oladigan, uynaydigan, mehnat qiladigan
vaqtni reflektor sezadi.
Chiniqtirish. Bola organizmini chiniqtirish deganda, organizmni
mustahkamlash chidamlilik, zararli ta’sirlarga qarshilik ko’rsatish, hayotiy
sharoitlarning o’zgarishiga moslashish qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan
tadbirlar tizimi tushuniladi.
O’zgargan sharoitga organizmning moslashishi juda murakkab jarayondir.
Bunda nerv, qon aylanish, ichki sekresiya bezlari kabi bir qancha sistemalar
ishtirok etadi. Ayniqsa, bosh miya yarimsharlari po’stining ta’siri kattadir.
A.P.Pavlov organizmning turli sharoitlarga moslashishining fiziologik asoslarini
ko’rsatib o’tgan. Chiniqishning asosiy tamoyillari sistemalilik, doimiylik va
shaxsning o’ziga hos xususiyatlarini hisobga olishdan iborat. Sistemalilik shartli
reflekslarning mustahkamlanishiga yordam beradi. Chiniqtirish meyori
bolalarning o’ziga hos xususiyatlarini e’tiborga olgan holda hamda shifokor
bilan kelishgan holda belgilanadi. Bola kundalik hayotida chiniqtirib boriladi.
Artinish va cho’milishda suv harorati pasaytirilib, oftob vannasining vaqti asta-
17

sekin oshiriladi. Chiniqtirishning asosiy vositasi tabiat in’omlari — havo, suv va
kuyosh vannasidir. Havo orqali chiniqtirishda sovuq havo bilan jismoniy mashqlar
majmui birgalikda ta’sir ettiriladi. Havo vannasidan uyqu vaqtida yoki havo
bulut bo’lgan vaqtlarda foydalaniladi. Uyqu vaqtida bolalar salqin yerga
qo’yilgan karavotga yotqiziladi. Havo vannasidan foydalanishda quruq,
shamoldan holi bo’lgan tekis maydon tanlanadi, tarbiyachi bu maydonchada
yengil kiyingan bolalar bilan 10-15 daqiqa harakatli o’yinlar yoki mashqlar
bajaradi. Issiq yoz kunlarda o’rtacha harakatli o’yinlarni tanlash kerak.
Aks holda bolalar juda qizib ketadilar. Havo vannasi sata-sekin 10-15
daqiqadan 25 daqiqagacha oshib boriladi. Kun sovuqroq bo’lganda ko’p
harakat talab qiladigan o’yinlar o’tkaziladi. Bolalar charchab qolmasligi uchun bu
o’yinlar osoyishta o’yinlar bilan almashtirib turiladi.
Havo vannasidan faqat yozdagina emas, balki boshqa fasllarda ham darchasi
ochib qo’yilgan keng xonalarda foydalanish mumkin. Suv bilan chiniqtirish barcha
yosh guruhlar kun tartibida yilning hamma fasllarida o’tkazish tavsiya etiladi. Bu
tadbir sog’lig’i zaif bo’lgan bolalar tibbiyot xodimi nazorati ostida
o’tkaziladi. Suv, havo haroratining o’zgarib borishi bola organizmiga ta’sir
etib termoregulyasion apparatni mashq qildiradi, tashqi sharoitga, ob-havoning
o’zgarishiga odatlanish reaksiyasini shakllantiradi. Bola organizmining
chiniqishi bilan bir qatorda uning irodasi ham chiniqib boradi. Bunda eng muhimi
— bola ilk yoshligidan boshlab suvning xususiyatlarini bilib borishi uchun katta
e’tibor berilishni talab qilinadi.
Bolalarni daryoda, ko’lda, ochiq havzalarda cho’miltirish, suv, havo,
quyosh ta’sirida organizmning chiniqish jarayoni yanada samaraliroq o’tadi. Suv
tadbirlari muntazam ravishda, izchillik bilan olib borilsa, teri har doim toza bo’ladi
va har kuni suv tadbirlarini olish ehtiyoji kuchayadi.
Suv tadbirlarini huzur bag’ishlaydigan qilib o’tkazish kerak. Bolalarda
suv tadbirlari jarayonida salbiy his paydo bo’lsa, bunday tadbir yaxshi samara
bermaydi va ularda bunday tadbirga nisbatan salbiy munosabat hosil qiladi.
Shuning uchun tarbiyachi bolalarda ijobiy munosabat uyg’otuvchi metod va
18

usullardan foydalanish lozim. Suv muolajasi badanni ho’l mato bilan artish,
suv quyish va cho’milish ko’rinishida o’tadi. Ammo bu tadbirlarda bola
sovqotmasligi kerak. Artinish hamma yosh guruhlarida yumshoq bo’lmagan
materiallardan tikilgan xo’l yengchalar bilan o’tkaziladi. Xo’l yengcha bilan
organizmning bir qismi ho’llanadi va tezlik bilan o’sha yeri quruq sochiq bilan
artiladi. Odatda artinish quldan boshlanadi, so’ng bo’yin, ko’krak, qorin, bel
va oyoqlar artiladi. Oldin suv 30 gradus iliqlida olinadi, keyinchalik sekin-
asta uning darajasi 22 gradusdan 20 gradusgacha pasaytiriladi.
Suv quyishda dush yoki leykadan foydalanib, 40-50 sm balandlikdan
oshirimay quyish kerak. Suv quyishdan oldin yelka, so’ng ko’krak va qorin, keyin
gavdaning o’ng va chap tomoni namlanadi. Suvga boshi tutish tavsiya etilmaydi.
Yoz kunlari biroz hullash mumkin. Suv oqimi ostida 20-40 sekund turish mumkin,
keyin badan darrov quruq sochiq bilan artilishi kerak.
Suv quyish va artinishda suv harorati 30 gradusdan har uch kunda 1
daraja pasaytirilib, 20-18 gradusga tushiriladi. qishda 4-6 kunda pasaytirilib, suv
quyishda oxiri 25 gradusga tushiriladi. Oyoqlarga uy haroratidagi suv quyiladi.
Quyosh nurida chiniqtirish orqali organizmda «D» vitamini paydo bo’lishiga
yordam beriladi. Ammo undan ortiqcha foydalanish kishida bosh og’rig’i,
uyqusizlik, ishtaha buzilishi, kamqonlik, lanjlik kabilarga olib keladi. Sil,
bezgak kasalliklari bilan og’rigan bolalarga quyosh vannasi mutlaqo ma’n
etiladi. Quyosh vannasi dastlabki 4 daqiqadan qabul qilinadi, tananing har bir
tomoni 1 daqiqadan toblanadi. Quyosh vannasi qabul kiladigan maydoncha
quruq havo yaxshi aylanidigan, kuchli shamollardan pana bo’lishi lozim.
Yaqinroq masofada dush, kiyinadigan, yechinadigan joy bulishi kerak.
Xulosa qilib shuni aytish lozimki, madaniy-gigiyenik malakalarni
tarbiyalash bolalar organizmining jismoniy rivojlanishida muhim vosita bo’lib
xizmat qiladi, darhaqiqat, madaniy-gigiyenik malakalarni tarbiyalash bolalar
organizmining jismoniy rivojlanishida muhim vosita hisoblanadi.
19

II BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING MADANIY VA
GIGIENA KO NIKMALARI. MADANIY-GIGIYENA MALAKASINIʻ
SHAKLLANTIRISH TAMOYILLARI
2.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarning madaniy va gigiyena ko nikmalari
ʻ
Madaniy-gigiena malakasini shakllantirish printsiplari Madaniy-gigiena
malakasini shakllantirish printsiplari quyidagilardan iborat: - tizimli yondashuv;
rejalashtirilgan va uzluksiz; - bolaning yoshi va individual xususiyatlarini inobatga
olgan holda ta’limning rivojlanish xarakteri; - o qituvchilar va ota-onalarning
ʻ
madaniy va gigiena ko nikmalarini shakllantirishga bo lgan yondoshuvining
ʻ ʻ
yaxlitligi. Odatlar va ko nikmalarning shakllanishi kattalar va butun atrof-
ʻ
muhitning bevosita pedagogik ta’siri ostida amalga oshiriladi. Ko nikma va
ʻ
odatlarning mustahkamligi, moslashuvchanligi bir qator omillarga
bog liq:
ʻ shartlar , bu ishni o z vaqtida bajarish, bajarilgan harakatlarga bolaning ʻ
hissiy munosabati, muayyan harakatlarda bolalarni muntazam ravishda amalga
oshirish. Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarning yangi mas’uliyatlari,
yangi narsalar, bolalarning yangi turlarini egallashi kerak bo lgan yangi mahorat,
ʻ
odatlarning shakllanishiga alohida e’tibor beriladi. Shu bilan birga, bolalar nafaqat
o zlari xohlagan narsani emas, balki zarur bo lgan narsalarni ham bajarishadi, turli
ʻ ʻ
tabiatdagi qiyinchiliklarni engishadi. Madaniy-gigiena ko nikmalari va odatlar
ʻ
odatda maktabgacha yoshda shakllanadi, chunki bolaning markaziy asab tizimi
juda plastiktir va ovqatlanish, kiyim-kechak, yuvish bilan bog liq harakatlar har
ʻ
kuni va takroriy takrorlanadi. Eng gigienik ko nikmalar erta va kichik bolalarda
ʻ
shakllanadi maktab yoshi. Kelgusida erishilgan ko nikmalar birlashtirilib,
ʻ
kengaytirilishi kerak.
Madaniy-gigiena malakasini shakllantirish - Bu juda sotsializatsiya jarayoni
va chaqaloq kattalar dunyosiga kirishi. Siz bu jarayonni keyinchalik tark eta
olmaysiz - hatto bola bolaligida ham uni keyinchalik qoidalarga o rgatishingiz
ʻ
mumkin. Bu noto g ri fikr! Ruhiy rivojlanish -
ʻ ʻ jarayon teng emasuning satrlari bir
vaqtning o zida
ʻ ketmaydi , ayrim funktsiyalarning, aqliy sifatlarning eng tezkor
rivojlanish davri bor. Ushbu davrlar nozik va erta va maktabgacha yoshdagi bolalar
20

davri deb nomlanadi. madaniy va gigiena ko nikmalarini shakllantirish uchun engʻ
maqbul. Keyinchalik, ularga asoslangan boshqa funktsiyalar va fazilatlar ishlab
chiqilgan.
Madaniy va gigiena ko nikmalari kabi aqliy rivojlanish bilan chambarchas
ʻ
bog liq
ʻ irodani rivojlantirish. Bola hali hech narsa qila olmaydi, shuning uchun har
bir ish bilan beriladi katta qiyinchilik. Va har doim ham ishni boshlashni
istamaysiz, ayniqsa, hech narsa sodir bo lmasa. Ona yoki qaramog i boqib,
ʻ ʻ
qo llarini yuvib tashlasin, qo lidan silkib, itoat qilmasa, silliq sovuni ushlab qolish
ʻ ʻ
juda qiyin. Ertalab erta turish juda qiyin, hatto o z kiyimlaringizni kiyib olish juda
ʻ
qiyin: kiyimning butun qatorini eslab, tugmachani bosib, poyabzallarni bog lab
ʻ
turish kerak: onam yaxshiroq va tezroq ishlaydi. Agar kattalar bolaning yordamiga
minnatdor bo lmasa, unga yordam berish kerakligidan ozod qilish kerak bo lsa,
ʻ ʻ
unda juda tezlik bilan u passiv pozitsiyaga ega bo ladi: "mahkamlash", "taqish",
ʻ
"qo ying".
ʻ
Amalni bajarish, sifatli natijaga erishish uchun, har bir narsani to g ri tartibda
ʻ ʻ
bajarish, chiroyli va ehtiyotkorlik bilan, kuchli harakatlarni amalga oshirish kerak.
Bola uchun, ishni bajarish sifati muhim ahamiyatga ega bo lib, u ishni oxirigacha
ʻ
olib borishni o rganadi, bu ishning maqsadini ushlab turish, chalg itmaslik kerak.
ʻ ʻ
Ushbu shaklda, shaxsning bunday voliylik xususiyatlari maqsad, tuyg u,
ʻ tashkilot ,
intizom, chidamlilik, qat’iyatlilik, mustaqillik.Madaniy gigienik qobiliyatlarni
namoyon etish estetik ta’mga asoslarini shakllantirish shartlari.
Guruhimdagi bolalar bilan o tkazadigan asosiy tadbirlar:
ʻ
Mashq qilish« Biz qo limizni to g ri yuvamiz».
ʻ ʻ ʻ "Vodikka-Vodichka" axlatini
o qish. Bolalarda asosiy madaniy va gigiena ko nikmalarini shakllantirish,
ʻ ʻ
qo llarni to g ri yuvish qobiliyati, har bir barmog ingizni ehtiyotkorlik bilan
ʻ ʻ ʻ ʻ
tozalang.
2. Nutq va mashqlar« Moidodyrni ziyorat qilish» Bolalardagi madaniy va
gigiena ko nikmalarini shakllantirish, kiyim-kechak va tananing tozaligini
ʻ
ta’minlashning muhimligi, "tidiness" tushunchasini tanishtirish. Sovunni
21

ishlatishni o rganing, yuzingizni, qo llaringizni, quloqlarni yumshoq yuving,ʻ ʻ
yuvinishdan keyin yuzingizni quriting.
3. Mashq qilish« Chiroyli sochlar» Bolalarda madaniy va gigiena
ko nikmalarini shakllantirish va o z-o zini boshqarish ko nikmalarini
ʻ ʻ ʻ ʻ
shakllantirish. Shaxsiy taroqdan foydalanishni o rganing, tashqi ko rinishini oyna
ʻ ʻ
bilan boshqaring.
4. Mashq qilish« Pufagi sochiq» Bolalardagi madaniy va gigiena
ko nikmalarini shakllantirish, individual sochiqni to g ri ishlatish, uni (alohida
ʻ ʻ ʻ
hujayradan) osib qo yish.
ʻ
5. Suhbat« Jadval harakati» Bolalarda madaniy va gigiena
ko nikmalarini
ʻ rivojlantirish , stolda xulq-atvor qoidalari bilan tanishish, ularni
diqqat bilan ovqatlanishni o rgating, peçete’yi to g ri foydalaning.
ʻ ʻ ʻ
6. Suhbat« Jadval harakati» O z-o zini parvarish qilish va madaniy-gigiena
ʻ ʻ
ko nikmalarini rivojlantirish, bolalarni o z-o zidan ovqatlanishga o rgatish, choy
ʻ ʻ ʻ ʻ
qoshiqni to g ri ushlab turish, plastinkaga suyanish, ovoz chiqarib ovqatlanishga
ʻ ʻ
harakat qilish, og zingiz bilan ovqatni chaynash kerakligiga e’tibor berish.
ʻ
7. Taqdimot« Choy qoshiq» O z-o zini parvarish qilish va madaniy-gigiena
ʻ ʻ
ko nikmalarini
ʻ yaratish , bolalarni choy qoshiq kabi dasturxon bilan tanishtirish va
undan qanday foydalanishni o rganish. So z so zlarini boyitish.
ʻ ʻ ʻ
22

8. Multizal: animatsion filmning bir qismini ko rsating«ʻ Moidodyr» Bolalarni
multfilmni ko rishga, Moidodyrning qo shiqlarini tinglashga, madaniy va gigiena
ʻ ʻ
ko nikmalarini shakllantirishga va o z-o zini xizmat qilish qobiliyatlariga
ʻ ʻ ʻ
ko maklashishga taklif qiling.
ʻ
9. O yin taqdimoti«
ʻ Onam stolda o zini tutish uchun kichkina quyonni ʻ
o rgatadi»
ʻ Bolalarda madaniy va gigiena ko nikmalarini rivojlantirish va o z- ʻ ʻ
o ziga xizmat qilish ko nikmalarini rivojlantirish, ularga stolda o tirishni o rgatish,
ʻ ʻ ʻ ʻ
vilkalar pichoqlash vositalaridan foydalanishni o rgatish.
ʻ
10. O yin holati«
ʻ Stepashka tishlarini tozalashni o rganadi». ʻ Mashq qilish
"itoatkor cho tka". Bolalardagi madaniy va gigiena ko nikmalarini rivojlantirish,
ʻ ʻ
tishlarni cho tkalash usullari bilan tanishishni davom ettirish, cho tkani qanday
ʻ ʻ
to g ri tutish kerakligini o rgatish.
ʻ ʻ ʻ
2.2. Maktabgacha yoshdagi bolalarning madaniy-gigiena malakasini
shakllantirish tamoyillari
1. Madaniy ta’lim- gigiena ko nikmalari
ʻ
Maqsad : Maktabgacha yoshdagi bolalarda madaniy va gigiena
ko nikmalarini shakllantirish.
ʻ
Madaniy-gigiena ko nikmalari va qobiliyatlarini rivojlantirish - maktabgacha
ʻ
tarbiyachilar uchun sog lom turmush tarzini shakllantirishning asosiy vazifalaridan
ʻ
biri. Hayotning dastlabki kunlaridan boshlab madaniy va gigiena mahoratini
shakllantirishda nafaqat qoidalar va normalarni o rganish, balki juda katta
ʻ
ijtimoiylashuv jarayoni, bolaning kattalar dunyosiga kirishi. Ushbu jarayonni
keyinroq boshlash mumkin emas, erta va maktabgacha yoshdagi bolalik davrida
madaniy va gigiena malakalarini shakllantirish uchun eng maqbul bo ladi.
ʻ
Keyinchalik, ularga asoslangan boshqa funktsiyalar va fazilatlar ishlab chiqilgan.
MuvofiqlikMaktabgacha yoshdagi bolalar orasida o zini-o zi ta’minlash va
ʻ ʻ
madaniy xulq-atvorni rivojlantirish jamiyatdagi muvaffaqiyatga moslashuv va
sog liqlarini himoyalash vazifalaridan biridir.
ʻ
Madaniy-gigiena malakasini shakllantirish muammolari Yosh avlod so nggi
ʻ
yillarda tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bolalar bog chasidan uyga
ʻ
23

qaytayotgan bolalar asosiy self-servis qobiliyatiga ega emaslar: bolalar yuvish,
kiyim-kechak va soyabonlarni qanday qilib bilishmaydi. O z-o ziga xizmat qilishʻ ʻ
qobiliyatlarini shakllantirish bo yicha ishlarni takomillashtirishning eng yaxshi
ʻ
usullarini topish muammosiga duch kelamiz. Maktabgacha yoshdagi bolalarni
madaniy va gigiena ko nikmalarini shakllantirishga kiritish, eng avvalo, bolalikdan
ʻ
butun umrga cho zilgan ruhiy farovonlikning oliy darajadagi ongidir.
ʻ
Maktabgacha ta’lim muassasasi faoliyatida madaniy-gigiena malakali
bolalarni tarbiyalashga katta e’tibor qaratilmoqda. Har bir yosh guruhida bu vazifa
Maktabgacha ta’limning "Tug ilgandan maktabgacha" maktabining taxminiy
ʻ
asosiy ta’lim dasturiga muvofiq amalga oshiriladi.
Madaniyatni shakllantirish vazifalari - gigiena ko nikmalarim madaniy-
ʻ
gigiena malakalarini muvaffaqiyatli shakllantirish quyidagi vazifalar bilan hal
etiladi:
1. Madaniy gigienik mahorat va o z-o ziga xizmat qilish mahoratini oshirish
ʻ ʻ
qobiliyatlarini rivojlantirish;
2. Bolalarni mustaqil bo lishga rag batlantirish;
ʻ ʻ
3. Maktabgacha yoshdagi bolalarda madaniy va gigiena ko nikmalarini
ʻ
tarbiyalash uchun o quv-didaktik yordam kompleksi bilan mavzuni
ʻ
rivojlanayotgan muhitni ta’minlash;
4. Maktabgacha yoshdagi bolalarda gigiena va o zini o zi parvarish qilish
ʻ ʻ
ko nikmalarini tarbiyalashda ota-onalarning pedagogik mahoratini oshirish.
ʻ
Bolalar bilan kundalik ish jarayonida shaxsiy gigiena qoidalariga rioya qilish
ular uchun tabiiy bo lib qolishi va gigiyenik ko nikmalar takomillashtirilishini
ʻ ʻ
ta’minlashga intilish kerak. Shuning uchun "mahorat" va "mahorat"
tushunchalarini ta’kidlash kerak. Ko nikmalar - bu bolaning erishgan bilimlari
ʻ
asosida muayyan harakatlar qilish qobiliyatidir. Qobiliyat - ko p takrorlash va
ʻ
mashqlar natijasida shakllangan avtomatlashtirilgan harakat. Odatning odatiy holga
o tishiga ma’lum bir xil yoki o xshash sharoitlarda muntazam ravishda takrorlash
ʻ ʻ
orqali erishiladi. Ko nikmalarni farqli o laroq, odatdagi xatti-harakatlarni amalga
ʻ ʻ
oshirish qobiliyatini emas, balki uni amalga oshirishning haqiqatini ta’minlaydi.
24

Majburiyatga aylangan ko nikma odatdir. Farzandlar tomonidan sotib olinganʻ
odatlar, uzoq vaqtdan beri davom etmoqda va xalqning hikmati, ikkinchi turdagi
kabi, aylanib boradi. Qabul qilingan odatlar mohiyatli va qayta o qitish uchun
ʻ
qiyin bo ladi.
ʻ
Madaniy-gigiena malakasini shakllantirish printsiplari. Madaniy-gigiena
malakasini shakllantirish tamoyillariga quyidagilar kiradi:
1. Tizim yondashuvi;
2. Muntazamlik va uzluksizlik;
3. Bolaning yoshi va individual xususiyatlarini hisobga olgan holda
o rganishning rivojlanish xarakteri;
ʻ
4. O qituvchilar va ota-onalarning madaniy va gigiena malakalarini
ʻ
shakllantirishga yondashuvining yaxlitligi.
Odatlar va ko nikmalarning shakllanishi kattalar va butun atrof-muhitning
ʻ
bevosita pedagogik ta’siri ostida amalga oshiriladi. Ko nikma va odatlarning
ʻ
mustahkamligi, moslashuvchanligi bir qator omillarga bog liq: shartlar, bu ishni
ʻ
o z vaqtida bajarish, bajarilgan harakatlarga bolaning hissiy munosabati, muayyan
ʻ
harakatlarda bolalarni muntazam ravishda amalga oshirish. Maktabgacha ta’lim
muassasalarida bolalarning yangi mas’uliyatlari, yangi narsalar, bolalarning yangi
turlarini egallashi kerak bo lgan yangi mahorat, odatlarning shakllanishiga alohida
ʻ
e’tibor beriladi. Shu bilan birga, bolalar nafaqat o zlari xohlagan narsani emas,
ʻ
balki zarur bo lgan narsalarni ham bajarishadi, turli tabiatdagi qiyinchiliklarni
ʻ
engishadi.
Madaniy-gigiena ko nikmalari va odatlar odatda maktabgacha yoshda
ʻ
shakllanadi, chunki bolaning markaziy asab tizimi juda plastiktir va ovqatlanish,
kiyim-kechak, yuvish bilan bog liq harakatlar har kuni va takroriy takrorlanadi.
ʻ
Eng gigienik ko nikmalar erta yoshgacha va maktabgacha yoshdagi bolalarda
ʻ
shakllanadi. Kelgusida erishilgan ko nikmalar birlashtirilib, kengaytirilishi kerak.
ʻ
Madaniy va gigiena malakalarini shakllantirish metodlari. Maktabgacha yoshdagi
davrda gigiena malakasini yanada muvaffaqiyatli shakllantirish va mustahkamlash
uchun bolalar bog chasida gigienik ta’lim olish uchun maxsus to plamlardan
ʻ ʻ
25

foydalanib, og zaki va ingl. Usullarni birlashtirish, turli mavzulardagi rasmlarni,ʻ
ramzlarni tavsiya qilish mumkin. Bolalar va qiziqarli adabiy sahnalar "Moidodyr",
"Fedorino Voe" va "Kichik qiz". Ularning asosida siz kichik sahnalarni
o ynashingiz, bolalar orasida rollarni tarqatishingiz mumkin. Gigiena haqidagi
ʻ
barcha ma’lumotlar bolalar uchun turli faoliyat va dam olish jarayonida beriladi,
ya’ni. Rejimning har bir tarkibiy qismida siz gigiena ta’limi uchun qulay vaqtni
topishingiz mumkin.mMaktabgacha yoshdagi bolalarni samarali gigienik ta’lim
olish uchun boshqalarning va kattalarning paydo bo lishi juda muhimdir. Biz bu
ʻ
yoshdagi bolalar juda ehtiyotkorlik bilan va taqlid qilishga moyilligini doimo
yodda tutishimiz kerak, shuning uchun o qituvchi ular uchun namuna bo lishi
ʻ ʻ
kerak.
Shaxsiy gigiena bilimlari va ko nikmalarini mustahkamlash uchun bolalarga
ʻ
turli ko rsatmalar berish maqsadga muvofiqdir. Bolalar turli xil vaziyatlarda
ʻ
doimiy ravishda sobit bo lsa, tezda kuchli bo ladi. Eng muhimi, bolalarning
ʻ ʻ
qiziqishi va ular harakatlarining natijalarini ko rishlari uchun (kimdir juda qarsak
ʻ
bo lib qolgan va hokazo)
ʻ
Muvaffaqiyatli gigienik ta’lim olishning sharti - kattalar talablarining birligi.
Ota-onaning vazifasi bola tarbiyalanuvchisi tomonidan olib borilayotgan gigiena
ko nikmalarini doimiy ravishda mustahkamlashdan iborat. Madaniy-gigiena
ʻ
ko nikmalarini rivojlantirish va ularni odatiy holga keltirishning keyingi sharti
ʻ
barcha gigiena qoidalarini muntazam takrorlashdir. Kattalar bolaning hamma
narsasini qilish istagi, mahoratning muntazam ishlatilishiga to sqinlik qiladi va
ʻ
shuning uchun odat shakllanmaydi. Katta yoshli bolalarga misol keltirishi muhim,
ular o zlari doimo ularga ergashishadi.
ʻ
Shu maqsadda, bolaning harakatdagi avtonomligini ta’minlash: maktabda,
kundalik hayotda, o ynashda ham muhimdir. Shu sababli, maktabgacha va oilada
ʻ
bolalar uchun talablar bir xil bo lishi kerak.
ʻ
Formation madaniy va gigiena ko nikmalari sog lom pedagogik
ʻ ʻ
preschoolerni tarbiyalash. Madaniy va gigiena malakalarini muvaffaqiyatli
shakllantirishning asosiy shart-sharoitlaridan biri odob-axloq me’yorlari, aniq
26

kundalik va kattalar uchun qo llanma. Ratsional tartibga solinadigan tartib -ʻ
barcha rejim elementlarini (yuvish, ovqatlanish, uyqu, mashq qilish va o ynash)
ʻ
ta’minlashni ta’minlaydigan kerakli asbob-uskunalar bilan toza, juda keng
xonaning mavjudligi.
Kundalik muntazam ravishda bir vaqtning o zida gigienik jarayonlarni
ʻ
takrorlashni ta’minlaydi - bu o z navbatida mahorat va xulq-atvor madaniyatini
ʻ
bosqichma-bosqich shakllantirishga yordam beradi. Ularning shakllanishi o yin,
ʻ
ish, ta’lim va boshqalarda uchraydi o z-o zini boshqarish. Kundalik davolanish
ʻ ʻ
kundan-kunga takrorlanib, bolaning tanasini muayyan ritmga o rgatadi,
ʻ
faoliyatning o zgarishini ta’minlaydi, shu bilan bolalarni asab tizimidan ortiqcha
ʻ
ishlamasdan himoya qiladi.
Badanni toza saqlash uchun gigiena ko nikmalari. Bolalar bilan kundalik
ʻ
ishlash jarayonida shaxsiy gigiena qoidalarini hayotga tatbiq etish tabiiy bo lib
ʻ
qolishi va ularning gigiena malakasi doimo yosh bilan yaxshilanishi uchun harakat
qilish kerak. Boshida bolalarga asosiy qoidalarga rioya qilish o rgatiladi:
ʻ
ovqatlanishdan avval qo llarini yuvish, hojatxonadan foydalangandan so ng,
ʻ ʻ
o ynash, yurish va h.k. Ikki yoshdan oshgan bolaning og zini ovqatdan keyin
ʻ ʻ
ichimlik suvi bilan yuvib tashlash odat tusiga kirib, uni ilgari unga o rgatgan. O rta
ʻ ʻ
va katta maktabgacha yoshdagi bolalar shaxsiy gigiena qoidalarini yanada yaxshi
bilishlari kerak: qo llarini sovun va sovun bilan yuvish, ko piklashdan oldin ularni
ʻ ʻ
ko pirtirish, yaxshilab quritish, shaxsiy sochiqni ishlatish, taroqlash, og zini yuvish
ʻ ʻ
va har bir narsaning poklik. Madaniy va gigiena ko nikmalarini shakllantirish
ʻ
uchun alohida tadbirlarni baholashda umumiy mezonlarni ishlab chiqish, narsalar,
o yinchoqlar, ularni tozalash va saqlash tartibini aniq belgilash kerak.
ʻ
Kichkintoylar uchun kun davomida talab qilinadigan har qanday narsaning
shartlari, maqsadi va joyi haqida gap ketadi. Masalan, yuvinish xonasida kerakli
o lchamdagi eritmalar etarli bo lishi kerak, ularning har birida sovun bor; lavlagi
ʻ ʻ
va sochiqni bolalar o sishi bo yicha
ʻ ʻ joylashtirish ; har bir sochiqning rasmidagi
ortiqcha ustida. Bu bolalarning yuvishga bo lgan qiziqishini oshiradi.
ʻ
Oziq-ovqat madaniyati. Gigienik ta’lim va ta’lim madaniy xulq-atvorni
27

mustahkamlash bilan uzviy bog liqdir. Juda yoshligidan boshlab, bolalarʻ
ovqatlanayotganda stolda o tirishga, diqqat bilan diqqat bilan eyishga, ovqatni
ʻ
chayqaltirishga va vilkalar pichoqni va peçete foydalanishni bilishadi. Ovqatlanish
xonasida navbatchilik qilayotgan bolalar faqat stolni to g ri qo yish va idishlarni
ʻ ʻ ʻ
joylashtirishga emas, balki o z vazifalarini bajarishga kirishgunga qadar mahkam
ʻ
ushlab olishlari uchun qo lingizni sovun bilan yaxshilab yuvib, sochingizni
ʻ
tarashingiz kerak.
Oziq-ovqat madaniyati odatda gigiena ko nikmalari deb ataladi, ammo
ʻ
axloqiy jihatlarga ega - axir tabiat hodisasi yaqin atrofdagi kishilarga, shuningdek
ovqat tayyorlaganlarga hurmatga asoslangan.
Malakalarning shakllanishi o z-o ziga xizmat qilish. Erta va dastlabki maktab
ʻ ʻ
yoshida bolalar o z-o zini boshqarish uchun mustaqillikni namoyish qilmoqdalar.
ʻ ʻ
Bolaning ichki harakatlarga bo lgan qiziqishi, qiziqishi, asab tizimining
ʻ
taassurotlari kattalarga bolani har bir ishni tashkil etuvchi operatsiyalarning aniq
ketma-ketligini, vazifani tez va iqtisodiy jihatdan amalga oshirishga yordam
beradigan usullarni tezda o rgatish imkoniyatini beradi. Agar siz bu vaqtni boy
ʻ
bermasangiz, noto g ri xatti-harakatlar avtomatlashtiriladi, bola ehtiyotkorlik va
ʻ ʻ
beparvolik uchun ishlatiladi. Ta’limdagi muhim omil - tengdoshlar guruhi, ular
bolalar ijobiy misollarni kuzatib turishadi, taqqoslashlari va qiyinchiliklarga duch
kelishlari mumkin.
28

Madaniy-gigiena ko nikmalari maktabgacha tarbiyalanishda butunlayʻ
mustahkamlanib borilishi kerak. Ta’lim tizimidagi o zgarishlar, malakalarning
ʻ
shakllanishiga va ulardan foydalanishga e’tibor etishmasligi ularni tezda
yo qotishiga olib kelishi mumkin. Bolaning o z-o zini parvarish qilish ishlarida
ʻ ʻ ʻ
ishni oxiriga etkazish, ishni samarali bajarish uchun o rgatiladi. Masalan, ular
ʻ
nafaqat kiyimni echib olishni emas, balki old tomondan har bir narsaning yuzini
ochish, toza qilib qo yish, uni osib qo yish uchun ham ta’lim berishadi. Barcha
ʻ ʻ
guruhlarda mukofot ishlatiladi. Bolani vaqti-vaqti bilan maqtash muhim , lekin bu
doimo maqtanishni kutmasligi uchun uni suiiste’mol qilmaslik kerak. Kattalar
talablariga javob beradigan xatti-harakatlarning normasi, bolaning ehtiyoji bo lishi
ʻ
kerak.
Madaniy va gigiena malakasini oshirishda alohida ahamiyatga ega bo lgan
ʻ
o yin texnikasi. Ularni qo llash orqali o qituvchi kundalik hayotda rivojlangan
ʻ ʻ ʻ
bolalarning ko nikmalarini rivojlantiradi.
ʻ
O yin uslubiga alohida e’tibor qaratish lozim, chunki o yin - maktabgacha
ʻ ʻ
yoshdagi bolaning etakchi faoliyati, o yin orqali bola yaxshi eslab qoladi va sabab
ʻ
- ta’sir munosabatlarini o rnatadi. O yin bolaga dunyoni chuqurroq tushunishga
ʻ ʻ
imkon beradi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlashda o z-o ziga xizmat qilish
ʻ ʻ
qobiliyatlarini o rganish jarayonida o qituvchilar didaktik o yinlardan
ʻ ʻ ʻ
foydalanadilar: "Nima uchun chaqaloq kerak?", "Bu nimani anglatadi?", "Sochli
qo llar va sochiq", "Nopok va toza qo llar", " "Ayollar tish cho tkasi", "toza
ʻ ʻ ʻ
gigiena buyumlari shahosiga sayohat" va imtiyozlar: Masha chaqalog i -
ʻ
yalang och, Xrusha - harom, mushuk.
ʻ
Bashoratli natijalar. Yoshi bo yicha maktabgacha yoshdagi bolalarda madaniy va
ʻ
gigiena ko nikmalari shakllantirilishi kerak:
ʻ
1. Bolada bolalar bog chasida va uyda yashaydigan gigienik vositalarni
ʻ
mustaqil ravishda bajarishi mumkin;
2. Mustaqil ravishda yoki eslatilganidan so ng, kattalar ovqat eyish, yuvish
ʻ
paytida oddiy xatti-harakatlarga amal qiladi;
29

3. Bolalar bog chasida va uyda kundalik hayotda gigiena qoidalariga rioyaʻ
qilish zarurligini asosiy tushunish;
4. Kiyimdagi buzuqlikni sezish va uni bartaraf etish;
5. Madaniy va gigiena ko nikmalarini shakllantirishga qaratilgan o yinlarda
ʻ ʻ
qiziqish va qiziqish bildirgan bola ishtirok etadi.
Ota-onalar:
1. Ota-onalar maktabgacha ta’lim muassasalarida o qituvchilar bilan madaniy-
ʻ
gigiena mahoratini oshirish masalalari bo yicha faol muloqot qilish
ʻ
imkoniyatiga ega;
2. Guruh hayotida faol, jonli bir qismini oling;
3. O quv jarayoniga qo yiladigan talablarni uyg unlashtirishda shaxsiy qiziqish
ʻ ʻ ʻ
ko rsatish; o quv jarayonining samaradorligini ta’minlash bo yicha
ʻ ʻ ʻ
tavsiyalar, g oyalar yaratish;
ʻ
4. Bolaning madaniy va gigiena malakasini rivojlantirishdagi erishgan
yutuqlari natijalariga katta qiziqish ko rsatish;
ʻ
Ular o quv jarayonini tashkil etishning o ziga xos xususiyatlaridan va
ʻ ʻ
ularning bolaning vakolatlari, uning shaxsiy fazilatlarini rivojlantirishga ta’sirini
biladilar.Maktabgacha bolalar bilan eksperimental ish shakllanishiyu madaniy va
gigienik ko nikmalarini
ʻ rivojlantirishga qaratilgan . Tadqiqotlar bolalar bilan tajriba
shaklida olib boriladi. yosh guruh bolalar bog chasi
ʻ « Sehrli chiroq", With.
Polivyanskoe. 3-4 yoshdagi 10 nafar bola ishtirok etdi. Tadqiqot eksperimental
qismining vazifalarini aniqladik:
1. Yosh guruhdagi bolalarda madaniy va gigiena malakasini oshirish shart-
sharoitlarini o rganish;
ʻ
2. Yosh guruhdagi bolalarda madaniy va gigiena ko nikmalarini shakllantirish;
ʻ
3. Boshlang ich yoshidagi bolalarning madaniy va gigiena ko nikmalarini va
ʻ ʻ
odatlarini shakllantirish bo yicha tadbirlarni ishlab chiqish;
ʻ
4. Rivojlangan faoliyat samaradorligini aniqlash.
Tajriba:
30

Maqsad: Maktabgacha yoshdagi yoshdagi bolalarda madaniy va gigiena
ko nikmalarini o zlashtirishning o ziga xos xususiyatlarini o rganish, shuningdek,ʻ ʻ ʻ ʻ
pedagogik jarayonning xususiyatlarini tahlil qilish, uning bolalardagi qiziqishlarini
rivojlantirishga ta’sirini o rganish.
ʻ
Eksperimentning bosqichlari
Iyun-
avgust
oylari aniqlash Kuzatuvlar, suhbatlar (maktabga qabul qilish vaqtida)
orqali maktabgacha yoshdagi yoshdagi bolalarda
madaniy va gigiena ko nikmalarini aniqlash; ish rejasini
ʻ
tuzish; loyihaning mazmunini ishlab chiqish; adabiyotni
o rganish
ʻ
Avgust-
noyabr formativ Ushbu dastur bo yicha madaniy va gigiena malakasini
ʻ
shakllantirish va bolalar bilan ishlash bo yicha tadbirlar
ʻ
dasturini ishlab chiqish.
Noyabr-
dekabr nazorat
qilish Madaniy-gigiena malakasini rivojlantirish bo yicha
ʻ
ishlab chiqilgan dastur samaradorligini tekshirish.
Muvaffaqiyatli eksperimentni tashkil etish uchun men maktabgacha yoshdagi
bolalarning ota-onalari uchun ota-onalarning madaniy va gigiena malakasi
masalalari bo yicha vakolatini aniqlaydigan anketa ishlab chiqdim.
ʻ
"Madaniy va gigienik ta’lim masalalarida o zingizning malakangizni etarli
ʻ
deb hisoblaysizmi?" Degan savolga ota-onalarning 30 foizi psixologik va
pedagogik ta’limga muhtoj emasligini aytdi. Bu esa, bu ota-onalarning ta’lim
masalalarida etarlicha vakolatli ekanligi haqida xulosa chiqarishga imkon beradi.
Ko p sonli ota-ona 50% bolalar bog chasi o qituvchilari oldidagi mas’uliyatni
ʻ ʻ ʻ
o z zimmasiga oladi.Madaniy-gigienik ta’lim bo yicha bolalar markazining
ʻ ʻ
o qituvchilaridan 20% respondentlarning maslahatlari talab qilinadi.
ʻ
31

So rov natijalariga ko ra, ota-onalar hali ham bolalarni madaniy va gigienaʻ ʻ
ko nikmalariga o rgatish va o rganishga intilmayapti degan xulosaga keldik. Bu
ʻ ʻ ʻ
madaniy va gigiena malakalarini shakllantirish shartlariga bog liq. Madaniy va
ʻ
gigiena ko nikmalarini muvaffaqiyatli shakllantirishning asosiy shartlaridan biri
ʻ
ratsional ravishda tashkil etilgan muhit, aniq kunlik ishlar va kattalar uchun
qo llanma.
ʻ
Ratsional ravishda tashkil etilgan parametrlarga ko ra, barcha rejim
ʻ
elementlarini (yuvish, ovqatlanish, uyqu, mashq qilish va o ynash) ta’minlashni
ʻ
ta’minlaydigan zarur bo lgan uskunalar bilan toza, juda keng xonaning
ʻ
mavjudligini tushunamiz.
Madaniy va gigiena ko nikmalarini shakllantirish uchun alohida tadbirlarni
ʻ
baholashda umumiy mezonlarni ishlab chiqish, narsalar, o yinchoqlar, ularni
ʻ
tozalash va saqlash tartibini aniq belgilash kerak. Kichkintoylar uchun kun
davomida talab qilinadigan har qanday narsaning shartlari , maqsadi va joyi haqida
gap ketadi. Masalan, yuvinish xonasida etarlicha lavalar bo lishi kerak, kerakli
ʻ
hajm; ularning har biri sovun; lavlagi va sochiqni bolalar o sishi bo yicha
ʻ ʻ
joylashtirish; har bir sochiqning ustida ortiqcha - rasm. Bu bolalarning yuvishga
bo lgan qiziqishini oshiradi. Kundalik muntazam ravishda bir vaqtning o zida
ʻ ʻ
gigienik jarayonlarni takrorlashni ta’minlaydi - bu o z navbatida mahorat va xulq-
ʻ
atvor madaniyatini bosqichma-bosqich shakllantirishga yordam beradi.
Keyinchalik, men ota-onam bilan, ularning bilimlari, ko nikmalari va
ʻ
ko nikmalariga oid g oyalarini aniqlash uchun suhbatlashdim. Bu erdan oilaviy
ʻ ʻ
sharoitda ota-onalar madaniyat va gigiena haqida bolalar bilan kamdan-kam
gaplashishlarini aniqladim. Bu muammoni chuqur tadqiq qilishni talab qiladi.
Madaniy-gigiena malakasini shakllantirish bolalar bog chasi bilan yaqin
ʻ
aloqada bo lishi kerak. Guruhda bir qator talablar mavjud, yosh bolalarda madaniy
ʻ
va gigiena ko nikmalarini rivojlantirish va mustahkamlash uchun zarur shart-
ʻ
sharoitlar yaratilgan.
32

XULOSA
O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni Saqlash Vazirligining № 0016-21 sonli
sanitariya qoidalari va me’yorlarida O’zbekiston Respublikasi maktabgacha
ta’lim tashkilotlarida tarbiyalanayotgan bolalarni xavfsiz va sifatli
ovqatlanishini tashkil etishga doir gigiyenik talablar to’g’risida bir qancha
ma’lumotlar keltirilgan.
Bu sanitariya va qoidalar barcha maktabgacha ta’lim tashkilotlari
jumladan; Davlat va xususiy maktabgacha ta’lim tashkilotlariga nisbatan
tadbiq etiladi. Bu sanitariya va qoidalarga asosan:
- barcha maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ovqatlanishning to’g’ri
tashkillashtirilishi ;
- taomnomaning tuzilishiga oid gigiyenik talablar ;
- maktabgacha ta’lim tashkilotiga keltiriladigan oziq - ovqatlarning
sifatining nazorati ;
- maxsulotlarning saqlanish va ishlatilish muddatlariga amal qilinishi
- ovqatlarni tayyorlash va oshxonaning jihozlanishiga oid gigiyenik talablar
va boshqalarni o’z ichiga oladi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida 9-10 soat davomida tarbiyalanadigan
bolalar uchun to’rt martadan kam bo’lmagan ovqatlanish tashkil etiladi.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida taomnomalar yil fasillariga qarab
ya’ni maxsulotlarning mavjudligiga qarab, extiyojlarni inobatga olgan xolda
tuziladi.
Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida Maktabgacha ta’lim vazirligi
tomonidan tasdiqlangan va Respublika sanitariya-epidemiologiya qo’mitasi
bilan kelishilgan namunaviy mavsumiy (kuzgi, qishki, bahorgi va yozgi)
taomnomalar asosida taomlar tayyorlanadi. Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari
uchun taomlarni tayyorlanishida maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan
tasdiqlangan “Maktabgacha ta’lim tashkilotlari uchun taomlar retsepti”
to’plamlariga qatiy amal qilgan holda tashkillashtiriladi.
33

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. O zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030-yilgachaʻ
rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to g risida” 1 gi Vazirlar
ʻ ʻ
Mahkamasining 2019-yil 13-maydagi 391-son qarori, https://lex.uz/docs/-
4327235
2. O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 16-lekabrdagi O RQ-
ʻ ʻ
595-
3. son “Maktabgacha ta’lim va tarbiya to g risida”gi Qonuni.
ʻ ʻ
https://lex.uz/docs/-
4. 4646908
5. Tuxtarov B. E., Soatov M. M. O. G. L., Saydaliyeva M. Z. Q. Umumta’lim
6. maktablari va maktabgacha ta’lim muassasalarilarda bolalar va o’smirlar
gigiyenasining tutgan o’rni //Scientific progress. – 2023. – Т. 4. – №. 2. –
С. 12-17.
7. Mirmuhsin S. et al. Maktab jihozlarning o ‘quvchilar salomatlik
holatiga ta’sirini gigienik tahlili //Involta Scientific Journal. – 2022. – Т.
1. – №. 4. – С. 193-202.
8. Saydaliyeva Umumta’lim maktablari va maktabgacha ta’lim
muassasalarilarda bolalar va o’smirlar gigiyenasining tutgan o’rni
//Scientific progress. – 2023. – №. 2.
9. Мусаева О. Т., Соатов М. М., Халилова Б. Р. Основные
Возрастные
10. Заболевания И Состояния Распространенные Среди Мужчин И
Женщин
11. 2023. O ’ zbekiston respublikasi maktabgacha talim tashkilotlarida
tarbiyalanayotgan bolalarni xavfsiz va sifatli ovqatlanishini tashkil etilishiga
oid gigiyenik talablar № 0016-21 sonli San Q va M .
12. ГИГИЕНА ПИТАНИЯ ДЕТЕЙ И ПОДРОСТКОВ Авторы:
Михайлов Власий Владиславович, Александр Евгеньевич Научный
электронный журнал "Меридиан" Выпуск №15(33) ‘2019
34

Sotib olish