Mustaqillik yillarida ta’lim tizimining ustuvor darajaga ko`tarilishi - muammo va natijalar (1991-2016 yy.) - Pedagogika - Diplom ishlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	84.5KB
Xaridlar	3
Yuklab olingan sana	30 Iyun 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Diplom ishlar
Fan	Pedagogika

Mustaqillik yillarida ta’lim tizimining ustuvor darajaga ko`tarilishi - muammo va natijalar (1991-2016 yy.)

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI
TARIX VA IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI
T ARIX KAFEDRASI
“5120300 Tarix (m amlakatlar va mintaqalar bo’yicha ) ” ta’lim
yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun
“ Mustaqillik yillarida ta’lim tizimining ustuvor darajaga ko`tarilishi:
muammo va natijalar (1991-2016 yy.) ” mavzusida yozgan

Ilmiy rahbar

“ Himoyaga tavsiya etildi ”
Tarix va ijtimoiy fanlar
fakulteti dekani _______ _
“_____”____________
Qarshi Bitiruv malakaviy Bitiruv malakaviy ishiishi

M U N D A R I J A
KIRISH …………………………………………………………………………...3
I-BOB. O`zbekistonda ta’lim sohasidagi islohotlarning asosiy yo`nalishlari
1.1. Ta’lim tizimini rivojlantirishning huquqiy asoslari
1.2. O`zbekistonda ta’lim tizimi samaradorligininh oshirilishi
1.3. O`zbekistonda ta’lim sohasida moddiy-texnik bazaning shakllantirilishi
II-BOB. Mustaqil O`zbekistonda ta’lim tizimi takomillashuvining natijalari
2.1. O`rta-maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimining tubdan yangilanishi
2.2. Oliy ta’lim tizimida kadrlar tayyorlash sifatining oshirilishi
2.3. Pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini yanada
takomillashtirilishi
XULOSA ................................................................................................................62
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati..........................................................................6 4

KIRISH
BMIning dolzarbligi. Mustaqillik tariximizning ravon yo'lini ochdi.
Mustabid tuzum davrida mafkuraviylik. sinfiylik iskanjasiga tushirilgan olis
va yaqin tarixdan asl holida bahramand bo'lish imkondan holi edi. Voqea-
hodisalar sovet g'oyasi asosida tuslanib talqin etilgani kabi, davlatchiligimiz,
qadriyatlarimiz, tarixiy shaxslar, milliy ozodlik fidoyilari salbiy baholandi.
Mustaqillikkacha bo'lgan davrda yagona mafkura hukmronligi ostidagi
ta'lim tizimi sharoitida yashadik, faoliyatimizni markazdan yuborilgan
tavsiyalar asosida tashkil etdik. Amalda ta'lim bitta yo'nalishga kommunistik
mafkurani mustahkamlashga xizmat qildi. Vatanimiz ozodlikni qo’lga
kiritgandan e'tiboran, xalqimiz tarixiga bo'lgan munosabat ijobiy tomonga
o'zgardi. Istiqlol sharofati bilan xalq turmush tarzi mazmuni boyib
borayotgan bugungi kunda mustaqil mamlakat fuqarolari sifatida tarixni,
o'tmishni, buyuk ajdodlarning fikr va g'oyalarini, vatanimiz ozodligi yo'lida
jonini fido qilgan buyuk siymolami yanada chuqurroq bilmoq va teranroq his
qilmoq dolzarb ahamiyat kasb etmoqda.
O’zbekiston Respublikasi ning birinchi Prezidenti I.A.Karimov
ta'kidlagandek: “O'z tarixini bilmaydigan, kechagi kunini unutgan millatning
kelajagi yo'q. Bu haqiqat kishilik tarixida ko'p bora o'z ijobatini topgan” 1
Ta'lim sohasi ijtimoiy hayotning ajralmas tarkibiy qismi, siyosiy
ijtimoiy, iqtisodiy-ma'naviyat taraqqiyotning istiqbolini belgilovchi
omillardan biri hisoblanadi. Shu bois O'zbekistonda bugungi yoshlar va
kelajak avlod manfaatlarini muhofaza qilish dalat siyosatining ustuvor
yo'nalishi etib belgilangan.
Bugungi kunda ta'lim tizimining barcha bo'g'inida amalga
oshirilayotgan keng ko'lamli islohotlarning muvaftaqiyatida
Konstitutsiyamizda belgilab berilgan tamoyillar asosiy omil bo'lib xizmat
qilmoqda.
Islom Karimov ta ’ kidlaganidek, “...1997 yilda qabul qilingan, Kadrlar
1
Karim ov I.A Yuksak m a’navi yat- yengilm as kuch.T.; Ma’navi yat. 2008.4b

tayyorlash milliy dasturi deb nom olgan ta’lim sohasini isloh qilish dasturi
mamlakatimizda yangi jamiyat qurishning bosqichma bosqich va tadrijiy
rivojlanish prinsipiga asoslangan “ o'zbek modeli”- o'z taraqqiyot
yo'limizning ajralmas tarkibiy qismidir” 1
1997-2004-yillarda O'zbekiston ta'lim tizimida mutlaqo yangi bo'lgan
o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi muassasaiarini qurish va ishga tushirishda
e’tirofga loyiq bunyodkorlik ishlari amalga oshirildi.
Keyingi 2004-2009 yillarda esa mamlakatimiz tarixida umumta'lim
maktablari, maktabgacha va maktabdan tashqari ta'lim muassasaiarini
rivojlantirish davri bo'ldi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011-yil 20-mayda imzolagan
“Oliy ta'lim muassasalarining moddiv-texnik bazasini muslahkamlash va
yuqori malakali mutuxassislar tayyorlash sifatini tubdan yaxshilash chora-
tadbirlari to'g'risida"gi qarori bugungi kunda ushbu ta'lim muassasaiarini
yangi bosqichga ko'tarilishga xizmat qildi.
Ushbu qaror bilan 2011-2016-yillarda Oliy ta'lim muassasalarining
moddiy-texnik bazasini modernizasiyalash va mutaxassislar tayyorlash
sifatini tubdan yaxshilash bo'yicha dastur tasdiqlandi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 20 apreldagi “ Oliy
ta’lim tizimini rivojlantirish chora tadbirlari to‘g‘risidagi” PQ-2909-sonli
Qarorining e’lon qilinishi ham yurtimizda ta’lim sohasidagi olib borilayotgan
islohatlarimizni yanada mustahkamlab qo‘ydi.
Yuqoridagi omillardan kelib chiqib, mazkur bitiruv malakaviy ish
uchun “Mustaqil O'zbekistonda ta'lim tizimini takomillashuvining
yo'nalishlari va natijalari” deb nomlangan mavzuni tanladik.
Bitiruv malakaviy ishining asosiy maqsadi va vazifalari.
Mustaqillik yillarida O'zbekistonda ta'lim tizimini takomillashtirishga
qaratilgan asosiy yo'nalishlarni tadqiq etish. shu asosda ilmiy xulosalar
1
Islom Karimov “Yuksak bilimli va intelektual rivojlangan avlodni tarbiyalash-mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish
va modernizasiya qilishning eng muhim sharti” mavzusidagi xalqaro konferensiyaning ochilislii marosimidagi
nutqi.. 2012. 18 fevral.

chiqarish bosh maqsadni tashkil etadi. Ushbu maqsaddan kelib chiqib
quyidagi vazifalar belgilandi:
-Ta'lim tizimini isloh etishga qaratilgan huquqiy asoslarni yoritish;
-Ta'lim tizimi samaradorligini belgilovchi omillarni tadqiq etish;
-Ta'lim sohasida moddiy- texnik bazaning shakllantirilishini keng
yoritish;
-Bitiruvchilar bandligini ta'minlashning samarali mexanizmini
yaratilganligini misollar bilan ko'rsatish;
-Ta'lim muassasalarida kadrlar tayyorlash sifatiga aloxida e'tibor
berilayotganligini ochib berish;
-Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash tizimi yangi
bosqichga ko'tarilayotganligini ko'rsatib berish;
Bitiruv malakaviy ishining yangiligi. Mustaqillik yillarida
O'zbekistonda ta’lim tizimini takomillashuvining muhim yo'nalishlari va
qo'lga kiritilgan natijalar yaxlit va izchil tarzda o'rganildi.
Ishning amaliy ahamiyati. Bitiruv malakaviy ishda keltirilgan
ma'lumotlardan O'zbekistonning mustaqillik davri tarixini o'rganishda,
amaliy mashg'ulotlar o'tishda, madaniy-ma'rifiy tadbirlami, targ'ibot-
tasnviqot ishlarini amalga oshirishda foydalanish mumkin.
Ishning approbatsiyasi. BMI mavzusiga doir ma’lumolar asosida
QDU Tarix va ijtimoiy fanlar fakulteti Tarix kafedrasining “Yosh
o'lkashunos” to'garagida ma’ruza qilingan.
Bitiruv malakaviy ishning hajmi va strukturasi. Bitiruv malakaviy
ish kirish, 2 ta bob, xulosa, tavsiyalar, adabiyotlar ro'yxatidan iborat.
I-BOB. O'zbekistonda ta'lim sohasidagi islohotlarning asosiy

yo'nalishlari.
1.1. Ta'Iim tizimini rivojlantirishning huquqiy asoslari
Mamlakatimiz o'z mustaqilligini qo'lga kiritganidan keyingi qisqa vaqt
ichida bosib o'tgan taraqqiyot yo`li asrlarga tatigulik mazmun va samara kasb
etmoqda. Shu boisdan ham birinchi Prezidentimiz «O’zbekiston Respublikasi
davlat mustaqilligining yigirma yilligini nishonlashga tayyorgarlik ko'rish va
uni o'tkazish to'g'risida»gi Qarorida ta'kidlanganidek, yurtimizda
«demokratik davlat, fuqarolik jamiyatini barpo etish, iqtisodiyotimizni bozor
munosabatlariga o'tkazish va rivojlangan davlatlar qatoridan munosib joy
olish yo'lida erishgan marralarimiz jahon ahlini haqli ravishda hayratda
qoldirmoqda» 1
.
Haqiqatan ham, bundan 2 6 yil oldin xalqimiz o'zining mard va
donishmand rahbari boshchiligida mustaqillikka erishdi. Bu mustaqillik
mamlakatimizda siyosiy, iqtisodiy. ijtimoii hayot va milliy ma'naviyat
sohalarida yangi bir davmi boshlab berdi. U ta'lim tizimini rivojlantirish
sohasida ham tub buyuk islohotlarga yo’l ochdi.
Mustaqillikkacha bo'lgan davrda yagona mafkura hukmron ligi ostidagi
pedagogik tizim sharoitida yashadik, faoliyatimizni sobiq markazdan
yuborilgan tavsiyalar asosida tashkil etdik. Natijada shaxs manfaatlari va
ulaming ma'naviy ehtiyojlari maktab devorlari ortida qoldi. Amalda maktab
bitta yo'nalishga - kommunistik mafkurani mustaxkamlashga xizmat qildi.
Pedagogik ijod, ona tili va Vatan tarixi, geografiyasi, tabiati, millii urf-
odatlari, an'analar, ma'naviyat va kadriyatlarni o'z o'quvchilariga o'rgatishdan
deyarli maxrum etilgan o'qituvchi unga buyurilganlamigina o'rgatuvchiga
aylandi. Ta’lim-tarbiya ishlarining 70 yil davomida shakllanib qolgan ana
shu illatlardan xalos qilish ta'limdagi islohotlarning tub mohiyatini tashkil
qildi.
Mamlakatimizda ta'lim tizimini rivojlantirishga qaratilgan uning
1
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 6 apreldagi «O'zbekiston Respublikasi davlat mustakilligining
yigirma yilligini nishonlashga taiyorgarlik ko’rish va uni o’tkazish tugrisida»gi Qarori 201 I yil 7 aprel .

huquqiy asoslari quyidagi hujjatlarda belgilab berildi hamda ular asosida eng
muhim yo'nalish va natijalari ijrosi ta'minlandi.
Mustaqil davlatimiz rahbariyati eng avvalo, ishni ta'lim sohasidagi
davlat siyosatining huquqiy asoslarini yaratib berishdan boshladi. Sobiq
ittifoq tarkibiga kirgan respublikalar ichida birinchilardan bo'lib, O'zbekiston
Respublikasining Oliy Kengashi 1992 yil 2 iyulda «Ta'lim to'g'risida»gi
Qonunini tasdiqladi. Bu dasturilamal hujjatda ta'lim sohasidagi davlat
siyosatining asosiy tamoyillari, ta'lim tizimi, uning boshqaruv tarkibi,
pedagog xodimlaming haq-huquqlari, burch va mas'uliyatlari aniq belgilab
berildi. Binobarin, bu muhim davlat hujjatining qabul qilinishi ta'lim
sohasida amalga oshiriladigan barcha islohotlarning muqaddimasi hamda
huquqiy kafolati edi 1
.
Ta'lim sohasidagi islohotlarning asosi yo'nalishlari uning demokratik,
insonparvarlik tamoyillarini qaror toptirish xalqimizning tarixiy an'analari va
pedagogikasi, shuningdek, jaxon xalqlari pedagogikasining ilg'or yutuqlari asosida
ta'lim mazmunini tubdan o’zgartirish, shu maqsadda o'qituvchilar, pedagogik
jamoalarning tashabbuskorligiga keng imkoniyatlar ochib berish va uni har
tomonlama rag'batlantirish, bilim va ko'nikmalarining puxtaligini ta'minlaydigan
zamonaviy didaktik vositalami qullashni keng ko'lamda yo'Iga qo'yish. shu asosda
ta'lim mazmunini yaxshilashga erishishdan iborat bo'ldi. Birinchi Prezidentimiz
tomonidan belgilab berilgan yangi jamiyat barpo etishning besh tamoyili bugungi
kunga kelib ijobiy natijasini ko'rsatmoqda. Yurtimizda shaxs, inson, jamiyat,
davlat yangilanmoqda, barcha ijtimoiy jarayon ta'lim va madaniyat, ma'naviyat
o'ziga xos tarzda shakllanib bordi. 1992 yilda Islom Karimov «O'zbekistonning o'z
Istiqlol va taraqqiyot yo'li» kitobida bu masalaga alohida tuxtalib, quyidagilarmi
ta'kidlagan edi. «Bugungi kunda hur va ozod xalqimiz, barcha xalqlar va davlatlar
tomonidan yaratilgan ma'rifatda, fan va texnikada, madaniyat va san'atda nimaiki
yangi va ilg'or jihatlar bo'lsa, shunga dadillik bilan intilmoqda. O'zbekiston
1
Yo’ldoshev J. Ta’limimiz istiqlol yo’lida. Т .; SHarq. 1996. 4-5 betlar

diyorida tarixda ko'p marta bo'lganidek, yana yangidan o'zimizning betakror va
ilg'or, iqtidorli va eng muhimi, insonlarga kerakli qadriyatlarimiz barpo etiladi.
Ta'lim O'zbekiston xalq, ma'naviyatiga yaratuvchilik faoliyatini baxsh etadi.
O'sib kelayotgan avlodning barcha eng yaxshi imkoniyatlari unda namoyon
bo'ladi, kasb-kori, maxorati uzluksiz, takomillashadi, katta avlodning dono tajribasi
anglab olinadi va yosh avlodga o'tadi. Bu so’zlar ta'lim tizimiga berilgan ijtimoiy
buyurtma bo'lib, O'zbekiston Respublikasining «Ta'lim to'g'risida»gi Qonuni,
ta’lim sohasidagi davlat siyosatida ham o'z ifodasini topgan. Mustaqillikkacha
bo'lgan davrda bizning ta'lim tizimimiz jahonning ilg'or sivilizasiyasi yutuqlaridan,
o'z xalqimizning tarixi ildizlaridan ajralib qolgan edi. Mustaqillik bunday holatni
tubdan o'zgartirdi. Istiqlol davrida jamiyat ijtimoiy xayotining muhim tarkibiy
qismi sifatida ta'lim ham o’zgarmog'i, yangilangan jamiyatning manfaatlari yo'lida
xizmat qilmog'i nuqtaiy nazaridan yondashildi. Zero, jamiyatning mavjudligi,
maktabning ham mavjudligidir.
O'zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi O'zbekiston xalqining hohish
irodasidan kelib chiqib, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni o'yg'unlashtirgan
holda, yoshlar ongiga singdirishning huquqiy asoslarini o'zida ifoda etgan.
Konstitusiya barcha fuqarolar qatori yoshlarning huquq va erkinliklarini
ta'minlashning huquqiy va me'yoriy jixatlarini ham o'zida aks ettirdi. Jumladan,
uning 41-moddasida: « Наг kim bilim olish xuquqiga ega. Bepul umumiy ta'lim
olish davlat tomonidan kafolatlanadi. Maktab ishlari davlat nazoratidadir». 45-
moddasida «Voyaga etmaganlar, mehnatga layoqatsizlar va yolgiz keksalarning
huquqlari davlat himoyasidadir». 66-moddasida «Voyaga etgan, mehnatga
layoqatli farzandlar o'z ota-onalari haqida g'amxo'rlik qilishga majburdirlar», 117-
moddasida «O'zbekiston Respublikasining fuqarolari davlat xokimiyati vakillik
organlariga saylash va saylanish huquqiga egadirlar deb belgilab qo'yilgani
fikrimizning dalilidir. Haqiqatdan ham, O’zbekiston Respublikasi mustaqil,
demokratik, huquqiy, insonparvarlik qoidalariga asoslangan, millati, dini, ijtimoiy
ahvoli, siyosiy e’tiqodidan qat'iy nazar, fuqarolarning huquq. va erkinliklarini
ta'minlab beradigan davlatdir.

Shuningdek, Respublika Prezidentining 1993 yil 29 dekabrdagi farmoniga
binoan oktyabr oyining birinchi yakshanbasi xalq ta’limi xodimlari kuni (kasb
bayrami sifatida) belgilandi. 1996 yil 9 sentyabrdagi «Ma'naviyat va ma'rifat
jamoatchilik markazi faoliyatini yanada takomillashtirish va samaradorligini
oshirish to'g'risida»gi Farmon munosabati bilan yosh avlodni buyuk
an'analarimizga, yuksak ma'naviy qadriyatlarimizga sodiqlik va yorug’ kelajak
egalari ekanliklariga qatiy ishonch ruxida tarbiyalash maqsadida 1997 yildan
boshlab, 1-oktyabr «O'qituvchilar va murabbiylar kuni»-umumxalq bayrami hamda
dam olish kuni deb e'lon qilindi.
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov 1996-1997 yillarga kelib, ta'lim-
tarbiya tizimidagi jiddiy kamchiliklami bartaraf etish va bu sohani tubdan isloh
etish bo'yicha muhim dasturiy hujjatlar qabul qilish lozimligini kun tartibiga
qo'ydi. Shu boisdan ham tezda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturini tuzish»
komissiyasi tashkil etilib, unga Yurtboshimiz bevosita rahbarlik qildi. Mavjud
ta'lim-tarbiya tizimini tubdan isloh qilish, uni zamon talablari darajasiga ko'tarish,
milliy kadrlar tayyorlashning yangi tizimini barpo etish, kelajak uchun barkamol,
salohiyatli avlodni tarbiyalash maqsadida O'zbekiston Respublikasi Prezidentining
1997 yil 6 oktyabrdagi «Ta'lim-tarbiya va kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh
qilish barkamol avlodni voyaga etkazish to'g'risida»gi ushbu farmon bilan «Ta'lim
to'g'risida» gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturini hayotga tatbiq etish
ishlari davlat siyosatining ustuvor yo'nalishi etib belgilandi.
«Ta'lim to'g'risida»gi Qonun (yangi tahriri) va Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi qabul qilinganidan sung respublikamiz butun ta'lim tizimi, jumladan, oliy
ma'lumotli kadrlar tayyorlash yo'nalishini ham tubdan isloh qilishning aniq
strategik dasturiga ega bo'ldi.
O'zbekistonda ta'lim respublika ijtimoiy-iqtisodiy, g'oyaviy-madaniy
xayotining eng muhim yo'nalishidir. Ta'limning huquqiy asoslari mamlakatimiz
Konstitusiyasi, «Ta'lim to’g'risida»gi Qonuni va Kadrlar tayyorlash milliy
dasturida o’z aksini topgan.

Respublikamizda ta'limning asosiy maqsadi bizning demokratik erkin davlat
qurayotganimiz, bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o’tish yo'lidan izchil
borayotganimiz bilan bevosita bog'liq. Chunki davlatning buyuk kelajagi uz
fuqarolarining ma'lumotliligiga, madaniyatiga, bunyodkorligiga tayanadi. «Ta'lim
to'g'risida»gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturining qabul qilinishi va
hayotga tatbiq qilinishi, hech shubxasiz, mustaqillik yillaridagi eng muhim
yutuqlarimizdan biri bo'ldi. Dasturga ko'ra, yurtimizda ta'lim islohotlari
bosqichma-bosqich amalga oshirildi va hozirgi kunda takomillashtirilmoqda.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturining O'zbekistonga xos eng muhim xususiyati -
yangi turdagi 3 yillik o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi tizimini yaratishdan iborat
vazifa sobit qadamlik bilan amalga oshirildi. Zamonaviy o’quv va ishlab chikdrish
uskunalari bilan jihozlangan kasb- hunar kollejlari, akademik litseylar barpo etildi,
yangi ta'lim standartlari va axborot texnologiyalari, interaktiv usullar o'quv
jarayoniga tatbiq etildi.
Oliy ta'limda bakalavrial va magistratura tizimi joriy qilindi. Jahon
standartlariga xos bu tizim oliy ta'lim sifatini oshirishga xizmat qilmoqda.
O'zbekist о n Respublikasining birinchi Prezidenti Islom Karimov shunday degan
edi: «Bilimdon, professional jihatdan savodli hamda g'ayrat- shijoatli shaxslami,
o'z mamlakatimizning chinakam vatanparvarlarini tarbiyalay oladigan, ulami
buyuk milliy madaniyatning ulkan ma'naviy merosi bilan boyita oladigan, jahon
fani va madaniyati durdonalaridan bahramand eta oladigan mamlakatgina,
millatgina buyuk kelajakka erishishi mumkin».
Kadrlar tayyorlash milliy dasturi Islom Karimovning bevosita rahbarligida
ishlab chiqilib, amaliyotga izchil joriy etildi. Bu dastur AQShdan sung dunyoda
ikkinchi bor faqat O'zbekistonda qabul qilindi va bugungi kunda turli mamlakatlar
bizning bu boradagi tajribalarimizni katta qiziqish bilan o'rganmoqda.
Mamlakatizda noyob Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to'la amalga oshirilmoqda.
2009 yildan boshlab, yurtimizda 12 yillik majburiy ta'lim joriy etildi.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturi 3 bosqichdagi islohotlar asosida amalga
oshirildi.

I-bosqich 1997-2001 yillarda dastumi amalga oshirish uchun zarur bo'lgan
huquqiy meyoriy, ilmiy-metodik, moliyaviy-moddiy shart-sharoitlar yaratildi.
Buning uchun davlat tomonidan kushimcha ravishda 65 milliard so'm mablag’ sarf
qilindi. Bu bosqich kadrlar tayyorlash dasturining moddiy-texnik ba'zasini yaratish
davri deb nomlandi.
II- bosqich - 2001-2005 yillami o'z ichiga olib, milliy dastur keng miqyosda
joriy etildi. Bu bosqich Kadrlar tayyorlash milliy dasturining sifat bosqichi deb
nom oldi.
III-bosqich- 2005 yildan boshlanib, undan keyingi yillami ham o'z ichiga
olmoqda. Bu bosqichda Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ijrosi yakuniga
yetkazilib, erishilgan natijalar, to'plangan tajribalar umumlashtirilib, tahlil
etilmoqda hamda shu asosda yurtimizda yangi ta'lim tizimi yanada
takomillashtirilmoqda. Shu boisdan bu bosqich ta'lim tizimini mademizasiyalash
davri deb atalmoqda.
Birinchi Prezidentimiz O'zbekist о n Respublikasi Konstitutsiyasining 17
yilligiga bag'ishlangan marosimidagi (2009 yil 5 dekabr) ma'ruzasida
ta'kidlaganidek, «bundan 12 yil oldin boshlangan Kadrlar tayyorlash milliy dasturi
va 2004 yilda uning tarkibiy qismi sifatida qabul qilingan Maktab ta'limini
rivojlantirish umummilliy davlat dasturi ijtimoiy hayotimizda tub burilish yasadi» 1
.
Haqiqatan ham, bu dasturlar doirasida yurtimizda ming-minglab litsey va kollejlar
qurildi, rekonstruksiya qilindi. O'tgan davr mobaynida ana shu litsey va kollejlarni
1 million 446 mingdan ziyod farzandlarimiz, jumladan, 1 million 55 mingdan ortiq
qishloq yoshlari bitirib bugungi kunda qishloq xo'jaligida, boshqaruv tizimida,
ijtimoiy sohalarda mehnat qilmoqda.
Bu qarorga ko'ra, Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligining 60 kishidan
iborat O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi markazi (Markaz) tashkil etildi. 1998
yilda akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari dastlab tajriba tariqasida
faoliyat boshladi. Akademik litseylarga barcha (9-sinf) bitiruvchilarining
taxminan 10-15 foizi tanlov asosida qabul qilindi. Kasb-hunar kollejlari
1
Karimov I. A. O’zbekiston; milliy istiqlol, iqtisod, siyosast, mafkura,asarlar ljild Т .; O’zbekiston. 1996. 81-82
betlar

uchun yu qo ri malakali pedagog va pedagog-mu han dislar tayyorlash bo'yicha
3 ta otaliq zona (mintaqaviy) bo'yicha tegishli oliy o'quv yurtlari biriktirildi:
1) Buxoro oziq-ovqat va engil sanoat texnologiyasi institutiga; 2) Nizomiy
nomidagi Toshkent Davlat pedagogika universitetiga; 3) Namangan
muxandislik-pedagogik institutlarida kadrlar tayyorlash uchun zarur shart-
sharoitlar yaratildi.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturining amaliy ijrosiga, shuningdek,
bakalavr va magistr kadrlar tayyorlash masalasiga bag'ishlangan O'zbekiston
Prezidentining o'ndan ortiq farmon va farmoyishlari, O'zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari qabul qilindi. Xususan, 2004
yil 19 fevralda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «2004-2008 yillarda
Maktab ta'limini rivojlantirish dasturini tayyorlash chora-tadbirlari
to'g'risida»gi farmoyishi, 2004 yil 21 mayda «2004-2009 yillarda maktab
ta'limini rivojlantirishning davlat umummilliy dasturi to'g'risida»gi
farmonining qabul qilinishi milliy ta'lim rivojida yangi tarixiy bosqichni
boshlab berdi.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va Maktab ta'limini rivojlantirish
davlat umummilliy dasturining ijrosi amalda nihoyasiga yetkazildi. 9 yillik
umumta'lim maktab bosqichini va 3 yillik o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi
bosqichini o'z ichiga olgan uzluksiz yaxlit ta’lim tizimi yaratildi. Bir so'z
bilan aytganda, farzandlarimizga umumiy ta'lim bilan birga, zamonaviy kasb-
hunarga ega bo'lish imkonini beradigan 12 yillik ta'lim tizimiga o'tish
yakunlanmoqda.
Mazkur huquqiy hujjatlarda, birinchidan, yangi ta'lim tizimi,
ikkinchidan, yangi avlod kadrlarini tayyorlashda ta'lim sohasidagi
o'zgarishlar, yangi kasb sohalarining paydo bo'lgani va ulaming O'zbekiston
sharoiti, ahamiyati bilan boglik jihatlari, uchinchidan, bunda har bir viloyat,
hudud va mintaqa xususiyatlarini hisobga olish tajribasining afzalliklari,
to'rtinchidan, mamlakatimiz oliy ta'lim sohasidagi 71 ta muassasa tayyorlab
beradigan yangi avlod kadrlari, ulaming umumiy va uziga xos jixatlariga

e'tibor qaratildi. Umuman, mustaqillik yillarida «Ta'lim to'g'risida»gi Qonun
va Kadrlar tayyorlash milliy dasturi (1997) asosida uzluksiz ta'lim tizimining
eng muhim yo'nalishlari hayotga tatbiq etildi.
1.2. O'zbekistonda ta'lim tizimi samaradorligining oshirilishi.

Mamlakatimizda yurt taraqqiyoti, xalq farovonligi, jahon hamjamiyatidan
munosib o'rin egallashimizning muhim omillaridan biri sifatida ta'lim tizimini
tubdan isloh etishga, yosh avlodni har jihatdan barkamol etib tarbiyalashga alohida
e'tibor qaratilmoqda. O'zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi, «Ta'lim
to'g'risida»gi Qonunga binoan ta'lim olishda barcha teng xuquqlidir. Kadrlar
tayyorlash milliy dasturining qabul qilinishi va hayotga keng tatbiq etilishi
samarasi o'laroq, yurtimizda uzluksiz ta'lim tizimi yaratildi. Ushbu dastur jahon
andozalari talablariga javob beradigan, raqobatbardosh, yuqori malakali
mutaxassislar tayyorlashning zamonaviy ti zimini shakllantirish va rivojlantirish,
har tomonlama kamol topgan shaxsni voyaga etkazish uchun ijtimoiy-iqtisodiy,
xuquqiy, psixologik- pedagogik sharoitlarni yaratishga xizmat qilmoqda. 1
Ushbu dastur doirasida ta'limning mutlaqo yangi boskichi o'rta maxsus,
kasb-hunar ta'limiga asos solindi. Ta'limning ushbu turi mexnat bozoridagi talab va
ehtiyojni inobatga olgan holda real iqtisodiyotning barcha bo'g'inlari uchun
malakali kichik mutaxassislarni tayyorlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Bugungi
kunda yurtimizda jahon andozalari darajasida barpo etilgan o'rta maxsus, kasb-
hunar ta’lim maskanlari uquvchilarga chuqur, ixtisoslashtirilgan, kasb-hunarga
yo’naltirilgan bilim berish, o'smir-yoshlaming kasb-hunarga qiziqishi, bilim va
ko'nikmalarini yanada rivojlantirish, tanlab olingan kasb-hunar bo'yicha bir yoki
bir necha ixtisoslikni egallashga qo'maklashmoqda. O'tgan vaqt mobaynida ming-
minglab yoshlarimiz ana shunday kollej va litseylarni tamomlab, ishlab chiqarish,
qishloq, xo'jaligi, boshkaruv va ijtimoiy sohalar, barcha jabhalarda mehnat
qilmoqda. Ayni paytda ular bilim olishning keyingi bosqichi -oliy o'quv yurtlarida
o'qishni davom ettirish imkoniga ega. 2010-yilda umumta'lim maktablari 9-sinf
bitiruvchilarining 585 ming nafardan ziyodi yurtimizdagi 142 akademik litsey va
1394 kasb-hunar kollejiga qamrab olindi.
Ta'lim sohasida olib borilayotgan islohotlar jarayonida bolalar sportini
rivojlantirish, ularni sog'lomlashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Birinchi
Prezidentimiz tashabbusi bilan tashkil etilgan Bolalar sportini rivojlantirish
1
Yuksak saloxiyat va taraqqiyot omili.// Ma’rifat. 2010. 27noyabr

jamg'armasi tomonidan o'tgan vaqt mobaynida 1123 bolalar sporti inshooti ko'rib
foydalanishga topshirildi. Ulaming 922 tasi qishloq joylarda ekani chekka
hududlardagi bolalarni jismoniy tarbiya va sportga japb etishda katta imkoniyatlar
yaratmoqda. Ayni paytda maktablar qoshida 674 sport zali qurildi. Bolalar sporti
inshootlari sport anjomlari va jihozlari, zarur inventarlar bilan ta'minlangani
samarasi o'laroq bugungi kunda o'quvchi-yoshlar sportnirig 23 turi bilan muntazam
shug'ullanmoqda. Ta'lim sohasida olib borilayotgan islohotlarda yoshlaming
iste'dodini har tomonlama kamol toptirish, madaniy saviyasini yuksaltirish, o'g'il-
kizlarning jahon va milliy musiqaning eng noyob namunalaridan bahramand
bo'lishi uchun keng imkoniyatlar yaratish ustuvor o'rin tutadi. Davlatimiz
rahbarining 2008 yil 8 iyulda qabul qilingan «Bolalar musiqa va san'at
maktablarining moddiy-texnik bazasini mustaxkamlash va ulaming faoliyatini
yanada yaxshilash bo'yicha 2009—2014 yillarga mo'ljallangan Davlat dasturi
to'g'risida»gi qarori bu yo'nalishdagi ishlarni yangi pog'onaga ko'tardi.
Ushbu xujjatga muvofiq boshlang'ich musiqiy ta'lim tizimini tubdan
takomillashtirishga, bolalar musiqa va san'at maktablari faoliyatini yangicha
talablar asosida tashkil etish, zamonaviy moddiy-texnik bazasini shakllantirish,
ulami musikiy madaniyat va san'at sohasidagi yuqori malakali pedagog kadrlar
bilan ta'minlash borasi-da katta hajmdagi ishlar amalga oshirilmoqda. O'tgan yillar
mobaynida ta'lim tizimini tubdan yangilash va isloh etish bo'yicha miqyosi va
ko'lamiga ko'ra ulkan ishlar amalga oshirildi. Qariyib 9,5 ming yoki
mamlakatimizda faoliyat ko'rsatayotgan maktablaring deyarli barchasi yangitdan
qurildi, kapital rekonstruksiya qilindi va zamonaviy o'quv-laboratoriyaya asbob-
uskunalari bilan ta'minlandi. O'quv jarayonini sifat va metodik jihatdan butunlay
yangilash bo'yicha ulkan chora-tadbirlar amalga oshirildi.
Maktab ta'limi 7 ta tilda: o'zbek, qaroqalpoq, ms, qozoq, qirg'iz, turkman,
tojik tillarida olib borilmoqda.
Mamlakatimizda 1500 dan ortiq yangi kasb-hunar kolleji va akademik lisey
barpo etildi. Hozirgi kunda yurtimizdagi barcha ta'lim, fan, madaniyat va ma'rifat
muassasalari Ta'lim portali va intemetga ulangan. Bu esa ta'lim jarayoniga

masofadan turib o'qitish usullarini, o'quvchi yoshlar uchun axborot-
kommunikasiya xizmatlarining keng majmuini joriy etish imkonini bermoqda.
Ta'lim jarayonini isloh etish va mehnat bozorida talab qilinadigan yuqori
malakali kadrlar tayyorlashda oliy o'quv yurtlari muhim o'rin egallamokda. O'tgan
davr mobaynida ulaming soni ikki barotjar ortdi va bugungi kunda
mamlakatimizdagi 70 ta universitet va oliy o'quv yurtida 3 30 mingdan ziyod talaba
ta'lim olmoqda.
O'zbekistonda Vestminster universiteti, Singapur menej-mentni
rivojlantirish instituti, Turin politexnika universiteti, Rossiya neft va gaz
universiteti, Moskva davlat universiteti, Rossiya iqtisodiyot universiteti kabi
yuksak xalqaro obru-e'tibor va chuqur tarixiy ildizlarga ega bo'lgan Yevropa va
Osiyoning etakchi oliy o’quv yurtlarining filiallari tashkil etildi va muvaffaqiyatli
faoliyat ko'rsatmokda. Ushbu oliy o'quv yurtlarida mashinasozlik, neft-gaz ishi,
axborot texnologiyalari, iqtisodiyot va biznes boshqaruvi, moliyaviy menejment,
tijorat xuquqi kabi mehnat bozorida talab yuqori bo'lgan mutaxassisliklar buyicha
bakalavr va magistrlar tayyorlanmok,da va ulaming bitiruvchilari butun dunyoda
tan olindigan diplomlarga ega bo`lmoqda. O'zbekiston Milliy universiteti va Fanlar
akademiyasi tomonidan Buyuk Britaniyaning etakchi oliy o'quv yurti — Kembrij
universiteti bilan hamkorlikda 2012 yilda Yuksak texnologiyalar o'quv-tajriba
markazi tashkil etilishi ham oliy ta’lim sohasida olib borayotgan islohatlarimizning
bir mevasi desak mubolag‘a bo‘lmas . Markazning asosiy vazifasi — iqtidorli
talabalar, aspirant va yosh olimlami kimyo, fizika, biologiya, biokimyo, biofizika,
geologiya va geodeziya soxalarida amaliy innovasion ilmiy tadqiqotlar olib borish
hamda ilmiy ishlanmalarni amalga oshirishning zamonaviy metodlariga
o'rgatishdan iborat.
Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan yosh avlodning puxta ta'lim olishi
borasida amalga oshirilayotgan tub islohotlar berayotgan bunday samaralar
yurtimizda yosh avlodning buyuk ajdodparga munosib voris, barkamol inson bo'lib
etishishi yo'lida ko'rsatilayotgan doimiy g'amxo'rlikning amaldagi ifodasidir.
Ta'lim sohasi ijtimoiy ҳayotning ajralmas tarkibiy qismi, siyosiy-ijtimoiy iqtisodiy-

ma'naviy taraqqiyotning istiqbolini belgilovchi omillardan biri xisoblanadi. Shu
bois O'zbekistonimizda bugungi yoshlar va kelajak avlod manfaatlarini muxofaza
qilish davlat siyosatining ustuvor yo'nalishi etib belgilangan hamda 1997 yil
avgustidan bugungacha “Ta'lim to'g’risida”, “O'zbekiston Respublikasida
yoshlarga oid davlat siyosati asoslari to'g'risida”gi qonunlar, “Kadrlar tayyorlash
milliy dasturi”, “Jamiyatda xuquqiy madaniyatni yuksaltirish milliy dasturi”,
Maktab ta'limini rivojlantirish davlat umummilliy dasturi, bolalar va xotin-qizlar
sporti, bolalar musiqasi va san'atini rivojlantirishga doir va ta'limning xuquqiy-
me'yoriy hujjatlarini belgilovchi boshqa xujjatlar qabul qilindi. 1
Har yili amaliyotga izchillik bilan tatbiq etilayotgan davlat dasturlari va
mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yo'nalishlarida belgilanayotgan
vazifalami amalga oshirish uchun byudjet mablag'larining asosiy qismi
yo'naltirilayotgani xalqimizning kelajakka bo'lgan ishonchini yanada orttirmoqda.
1997- 2004 yillarda O'zbekiston ta'lim tizimida mutlaqo yangi bo'lgan o'rta
maxsus, kasb-xunar ta'limi muassasaiarini qurish va ishga tushirishda e'tirofga
loyiq bunyodkorlik ishlari oshirilgan bo'lsa, 2004-2009 yillar mamlakatimiz
tarixida umumta'lim maktablari, maktabgacha va maktabdan tashqari ta'lim
muassasaiarini rivojlantirish davri bo'ldi.
O'tgan qisqa davrda ta'lim mazmunini isloh qilishga juda katta e'tibor
qaratildi: yangi Davlat ta'lim standartlari, o'quv rejalari va fan dasturlari ishlab
chiqildi va tatbiq qilindi, ularni takomillashtirish jarayonlari davom etmoqda
muqobillikka asoslangan yangi, jumladan, elektron darsliklar va boshqa o'quv
adabiyotlarining yangi avlodi yaratilib, ularni ta kom illashtirish bo'yicha ishlar
muttasil davom ettirilmoqda. Zamonaviy fan va texnikaning rivojlanish
tendensiyalarini hisobga oluvchi pedagogik hamda axborot olish. uzatish,
almashish va saqlash texnologiyalari ta'lim jarayoniga shiddat bilan kirib
bormoqda. Aql-zakovatii, yetarlicha iqtidor va salohiyatga ega, g'ayrat, shijoat va
kuchga to’la, bilimli, tashabbuskor va ijtimoiy faol yangi avlodning istiqbolimiz
1
Ta’lim taraqqiyoti yo’lida. Ma’rifat. 2010 yil 7aprel

uchun mas'uliyatni zimmasiga oladigan mutaxassislar bo'lib etishishi uchun
mustahkam zamin yaratildi.
Ta'lim sohasida faoliyat ko'rsatayotgan va tayyorlanayotgan kadrlar sifati
islohotlarning samarasini belgilaydi bugungi pedagog yuksak kasbiy mahorat bilan
bir qatorda, axborot makonidagi so'nggi ma’lumotlardan, psixologiya va
insonshunoslikka oid yangiliklardan xabardor bo'lishga majbur. aks holda ta'lim
oluvchi o'zi uchun zarur bulgan bilimlar va ma'lumotlarni boshqa manbalardan
axtaradi. Shu o'rinda mustaqil ta'lim sohasida keyingi yillarda to'plangan tajribani
yanada kengaytirish, shubhasiz, ijobiy samara beradi. Mutaxassislar tayyorlashni
rejalashtirishda bozor iqtisodiyo-tining asosiy qonuni-talab va taklifga asoslanilsa,
ortiqcha mehnat resurslari paydo bo’lishining oldi olinadi. Shu bois kadrlami ish
bilan ta'minlashning amaldagi tizimi bugun uzining eskirganligini har jihatdan
ko'rsatgach. bu sohada ham qator islohotlar amalga oshirilmoqda. Ta'lim
muassasasini bitirayotgan har bir yosh mutaxassis tomonidan asosiy kasbi bilan bir
qatorda yakka tartibdagi tadbirkorlik bilan shug'ullanish uchun zarur bo'lgan
huquqiy va iqtisodiy bilimlar egallanishi davr talabi bo'lib qolmoqda. Amaldagi
qonun hujjatlarida yosh mutaxassislarni ish bilan ta'minlash, ularni moddiy va
ma'naviy qo'llab-quvvatlash bo'yicha juda ko'p imtiyozlar belgilangan. "Barkamol
avlod yili" Davlat dasturida belgilangan tadbirlar esa yoshlarning imkoniyatlarini
yanada kengaytiradi. O'quv yurti buyurtmachi iste'molchi mahalliy xokimiyat
organlari, mutaxassisning faol, amaliy xamkorligi va ushbu jarayonda ishtirok
etuvchi sub'ektlaming vakolatlarini belgilash va uning bajarilishini qat'iy nazorat
qilish orqali tayyorlanayotgan kadrlardan maq-sadli foydalanish mexanizmi
yaratilmoqda. Ta'lim-tarbiya-yaxlit bir jarayon. Yuksak ma'naviyat manziliga
ma’rifat orqali borish mumkinligi tarixda ko'p marta o'z isbotini topgan. Jahon va
milliy pedagogikamizda ta'kidlanganidek, etuklik va barkamollikka ta'limiy hamda
tarbiyaviy maqsadlar mushtarak-ligida erishiladi.
Jamiyatimizdagi barqarorlik, xalqimizning birdamligi, kelaja-gimizning
porloqligiga bo'lgan qatiy ishonch, tanlagan yo'limizning o'tgan 2 5 yilida erishgan
asrlarga tatigulik yutuqlarimiz, mamlakatimizning bugungi iqtisodiy-ma'naviy

qudrati va olib borilayotgan odilona ichki va tashqi siyosat ta'lim tizimida ushbu
ezgu ishlami amalga oshirishga mustahkam zamin bo’lmoqda.
1.3. O'zbekistonda ta'lim sohasida moddiy-texnik bazaning
shakllantirilishi

1997 yilda ta'lim-tarbiya tizimidagi barcha islohotlami belgilab beradigan
ikkita muxim xujjat - «Ta'lim to'g'risida» va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi
to'g'risida»gi O'zbekiston Respublikasining qonunlari qabul qilindi. Kadrlar
taiyorlash milliy dasturining asosiy maqsadi - ta'lim sohasini tubdan isloh qilish,
rivojlangan demokratik davlatlar darajasida, yuksak ma'naviy va axlokiy talablarga
javob beradigan yukori malakali kadrlar taiyorlash milliy tizimi, kadrlar taiyorlash
milliy modelini shakllantirishdan iborat. Milliy modelning asosiy tarkibiy
qismlarini shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta'lim, fan va ishlab chiqarish tashkil
qiladi.
2010 yilning mamlakatimizda «Barkamol avlod yili» deb e'lon qilinishi
yoshlarni jismoniy, ma'naviy hamda intelektual jihatdan sog’lom qilib o'stirishga,
ularga barcha shart-sharoitlarni yaratish, uzluksiz ta'lim tizimida islohotlarni
yanada chuqurlashtirishga, real iqtisodiyotda va turli sohalarda ta'lim muassasalari
tomonidan tayyorlanadigan mutaxassislarga bulgan talabni ta'minlashga qaratildi.
2009 yil 9 dekabr kuni O'zbekiston Respublikasi Prezidentning «Barkamol
avlod yili Davlat dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish bo'yicha tashkiliy
chora-tadbirlar to'g'risida» farmoyishi e'lon qilinib, unda barkamol yosh avlodni
shakllantirishni ta'min-lash bo'yicha qabul qilingan davlat dasturlari hamda boshqa
tadbirlar-ga muvofiq amalga oshiriladigan chora-tadbirlami davom ettirish bilan
bir qatorda quyidagi ustuvor yo'nalishlar belgilab berildi. Xususan, o'sib
kelayotgan avlodni o'qitish va tarbiyalash sohasida yaratilgan zamonaviy moddiy-
texnik bazadan oqilona va samarali foydalanishni ta'minlash, zamon talablaridan
kelib chiqqan holda, oliy va o'rta maxsus ta'lim tizimida real iqtisodiyot tarmoqlari
hamda sohalarida talab etilayotgan ta'lim va mutaxassisliklarning yo'nalishlarini
qayta ko'rib chiqish hamda takomillashtirish, davlat ta'lim standartlarini, o'quv
dasturlari va o'quv-uslubiy adabiyotlarni takomillashtirish, o'quv jarayoniga yangi
axborot-kommunikatsiya va pedagogika texnologiyalarini, elektron darsliklar
hamda multimediya vositalarini keng joriy etish hisobidan mamlakatimizdagi
kasb-hunar kollejlari va litseylarida ta'lim berish sifatini tubdan yaxshilash, ta'lim
muassasalarining o'quv-laboratoriya bazasini eng zamonaviy o'quv va laboratoriya

uskunalari, kompyuter texnikasi bilan mustahkamlash, shuningdek, o'qituvchi va
murabbiylaming mashaqqatli mehnatini moddiy hamda ma'naviy
ragbatlantirishning samarali tizimini shakllanti-rish, litsey va kollejlarda
zamonaviy axborot va kompyuter texnologiyalari, raqamli hamda keng formatli
telekommunikasiya aloqa vositalari, internet tizimini tatbiq etish, o'zlashtirish va
yanada rivojlantirish asosiy vazifalardan qilib belgilandi. Kadrlar tayyorlash milliy
dasturini amalga oshirishda yoshlami sport bilan shug'ullanishga jalb etish muhim
o'rin egallaydi. Byudjet. homiylik va xayriya mablag'lari hisobidan
moliyalashtiriladigan O'zbekiston Bolalar sportini rivojlan-tirish jamg'armasining
tashkil etilgani aynan shundan dalolat beradi. O'tgan davr mobaynida ushbu fond
mablag'lari hisobidan qariyb 1500 ta eng zamonaviy, barcha yoshlar foydalanishi
mumkin bo'lgan bolalar sporti ob'ekti barpo etildi. Bugungi kunda
mamlakatimizdagi deyarli har bir maktab, kollej va lisey ochiq sport
maydonchalari qatorida zamonaviy sport anjomlari bilan jihozlangan yopiq, sport
zallari va suzish havzalariga egadir.
Yurtimizda uch bosqichdan iborat, har yili o'tkaziladigan, maktab
o'quvchilari uchun alohida, kasb-hunar kolleji va akademik lisey o’quvchilari
uchun alohida bellashuvlarni, oliy o'quv yurtlari talabalari uchun Universiadani o'z
ichiga olgan yaxlit sport musobaqalari tizimi shakllangan. Bunday tizim yuz
minglab farzandlarimizni, yigit va qizlarni ommaviy ravishda jismoniy
soglomlashtirish va sport harakatiga jalb etish imkonini bermoqda. Mutaxassislarni
tayyorlash sifati va ulaming real iqtisodiyotda talab etilishi masalalari bizning
doimiy e'tiborimiz markazida bo'lib kelmoqda. Dastur doirasida kollejlar, lisey va
oliy o'quv yurtlari uchun o'qituvchilar va domlalar tarkibini tayyorlash, ulaming
malakasini oshirish tizimini qayta tashkil etish, avvalo, o'quv-uslubiy bazani
butunlay qayta ko'rib chiqish va zamonaviy talablarga javob beradigan yangi
standartlar. darslik va o'quv-uslubiy qo'llanmalami tasdiqlash buyicha keng
miqyosdagi ishlar amalga oshirildi. Ta'lim sohasi xodimlari faoliyatini baholash va
rag'batlantirish mezonlari tubdan o'zgartirildi.

Masalan, keyingi o'n yilda kasb-hunar kollejlari, lisey va oliy o'quv yurtlari
o'qituvchilari ish haqining o'sish sur'atlari iqtisodiyotning real sohasidagi ish xaqi
mikdoridan taxminan 1,5 barobar ko'p o'sdi. Umuman, O'zbekistonda ta'lim
sohasini rivojlantirish va isloh etishga yo’naltirilayotgan yillik harajatlar yalpi
ichki mahsulotning 10-12 foizini tashkil etayotgani va bu tizimning Davlat
byudjeti harajatlaridagi ulushi 35 foizdan ortikni tashkil etishi o’z-o'zidan mazkur
sohaga qaratilayotgani ulkan e'tiboming yaqqol tasdig'i hisoblanadi.
Ta’limni rivojlantirishga yo'naltirilgan hajmining tobora ortib borayotganini
alohida ta'kidlashni istardim. O'tgan davrda bu boradagi yordam 500 million
dollardan oshib ketdi. Bu haqda gapirganda, birinchi navbatda Osiyo taraqqiyot
bankining salkam 290 million dollar mablag'i. Janubiy Koreya hukumatining 110
milliondan ortiq Jahon bankining 33 million. OPYEK fondi. Saudiya fondi. Islom
taraqqiyot bankining 42 mil lion. Germaniya huku matining «KfV» banki orqali
yo'naltirilgan qariyb 20 million va boshqa donorlarning 100 million dollardan ortiq
yordamini qayd etish lozim.
“Barkamol avlod yili” Davlat dasturini bajarish uchun barcha moliyaviy
manbalar hisobidan deyarli 8 trillion sum va 165 million AQSh dollariga teng
miqdordagi mablag' yo'naltarildi. Bu esa o'z navbatida, mamlakatimizda har
tomonlama munosib yoshlami, Vatanimiz kelajagi uchun mas'uliyatni o’z
zimmasiga olishga qodir bo'lgan, jismoniy va ma'naviy sog'lom, barkamol avlodni
tarbiyalash uchun zarur barcha shart-sharoitlami yaratish bo'yicha aniq maqsadga
qaratilgan keng ko'lamli chora-tadbirlami amalga oshirish imkonini tug'dirdi.
Respublikamizda uzluksiz ta'lim tizimi o'zining izchilligi bilan yosh
avlodning yorqin kelajagini ta'minlashda ishonchli kafolat bo`lib qolmoqda. Bu
tizimda o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limining o'mi o'ziga xosdir, chunki bu tizim,
avvalo yurtimizda yangi ijtimoiy muxitni shakllantirishga xizmat qilsa, ikkinchi
tomondan, bu tizim respublikamiz mexnat bozoriga malakali mutaxassislarni
etishtirib bermokda. Shu asoslarga kura, mamlakatimizda o'rta maxsus, kasb-hunar
ta'limi uzluksiz ta'lim tizimidagi muxim va o'ziga xos ta'lim turlaridan biri
sanaladi. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 13 maydagi

«O’zbekistan Respublikasida o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limini tashkil etish chora-
tadbirlari to'g'risida»gi 204-sonli qarori asosida «O'zbekiston Respublikasida o'rta
maxsus, kasb-hunar ta'limi to'g'risida»gi nizom tasdiqlandi. Mazkur qaror bo'yicha
akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarini tashkil etish bosqichma-bosqich
amalga oshirildi. Akademik litseylar oliy ta'lim muassasalari huzurida, ishlab
turgan o'rta maxsus o'quv yurtlari, boshqa ta'lim muassasalari negizida va yangi
qurilish hisobidan tashkil etildi. Kasb-hunar kollejlari esa ishlab turgan o'rta
maxsus o'quv yurtlari, hunar-texnika bilim yurtlari va ularga tenglashtirilgan ta'lim
muassasalari negizida, shuningdek, yangi qurilish hisobidan tashkil etila boshlandi.
2012-2013 o‘quv yilida mamlakatimiz bo'yicha maktabgacha ta’lim
muassasalari soni 6135 tani tashkil etib, ular bilan 508235 nafar (20,4 foiz) bola
qamrab olindi. Maktabgacha ta'lim tizimida noan'anaviy maktabgacha ta'lim
muassasalar tarmog'i xam kengayib qisqa muddatli guruhlar soni 1536 tani,
savodxonlik markazlari 977 tani, yakshanbalik maktablari 1249 tani tashkil etdi.
Yurtimizda 80 ta nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasi faoliyat yuritib,
ular bilan 3281 nafar bola qamrab olingan. Maktabgacha yoshdagi bolalami
ijtimoiy himoyalash, ularga ta'lim-tarbiya berish bilan bir qatorda sog'liklarini
tiklash uchun 194 ta maxsus turdagi maktabgacha ta'lim muassasasi faoliyat
kursatmoqda. Maktab ta'limini rivojlantirish umummilliy dasturi doirasida ta'lim
muassasalaridagi jihozlangan fizika laboratoriya xonalari soni 6962 taga, Kimyo
laboratoriya xonalari 6682 taga, biologiya xonalari 6682 taga oshdi. 009 yillarda
1607 ta maktab ichimlik suvi bilan ta'minlandi. 1163 ta maktab gazlashtirildi, 1607
ta maktab telefon aloqasiga, 1076 ta maktab esa markaziy va maktab hovlisiga
moslashtirilgan kanalizasiya tarmog'iga ulandi.
2004-2009 yillarda umumta'lim maktablarini mebel, zamonaviy o'quv-
laboratoriya asbob-uskunalari, kompyuter texnikasi va sport anjomlari bilan
jihozlash uchun Maktab ta'limi jamg'armasi xisobidan jami 463,6 milliard so'm
mablag' sarflandi.
O'quv fanlaridan 119 nomdagi, jumladan, 65 nomdagi elektron darsliklar, 26
nomdagi o'quv filmlarini hamda 28 nomdagi multimediya dasturiy vositalari

yaratilib, o'quv jarayoniga tatbiq etildi. 2004-2009 yillar davomida Osiyo
taraqqiyot banki, Jahon banki, Islom taraqqiyot banki, OPYEK jamg'armasi,
Saudiya taraqqiyot jamg'armasi kabi xalqaro moliyaviy institutlar va Xitoy Xalk
Respublikasi hamda Koreya Respublikasi Eksimbanklari bilan olib borilgan
samarali xamkorlik aloqalari natijasida umumiy miqdori 181,3 million AQSh
dollariga teng bo'lgan jami 8 ta loyiha amalga oshirib kelinmoqda. Xalqaro fan
olimpiadalarida maktab o'quvchilari tomonidan 149 ta medal qo’lga kiritildi.
Ularning 6 tasi oltin, 14 tasi kumush va 60 tasi bronza medali hamda 69 tasi
maxsus diplomlardir.
O'zbekistonda ta'lim etti tilda - O'zbek, qoraqalpoq, rus, qozoq, tojik, qirg'iz,
turkman tillarida olib borilishi uchun barcha sharoitlar yaratilgan.
Har yili birinchi sinf o'quvchilariga Prezident sovg'alari - yangi darsliklar va
12 nomdagi o'quv qurollari taqdim etiladi, 2-9-sinflar esa o'quvchilami darsliklar
bilan ta'minlashning ijara tizimi orqali zarur o'quv qo'llanmalari bilan to'liq
ta'minlanmoqda.
10825 nafar nogiron bolaning uy sharoitida ta'lim olishi uchun sharoit
yaratilgan, ular darsliklar, o'quv anjomlari va kompyuterlar bilan ta'minlandi 1
.
Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari yuridik shaxs hisoblanadi,
qonunchilikda belgilangan tartibda tashkil etiladi va «O'zbekiston Respublikasida
o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi to'g'risida»gi nizom asosida faoliyat ko'rsatadi.
Kasb-hunar bo'yicha chuqurlashtirilgan, tabaqalashtirilgan ta'lim berish,
o'quvchilarning intellektual rivojlanishini va ularning o'z qobiliyatlari,
moyilliklariga muvofiq tanlagan kasb-hunar bo'yicha mutaxassisliklarni egallashini
ta’minlash o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limining maqsadi hisoblanadi. O'rta maxsus,
kasb-hunar ta'limi akademik litseylarda va kasb-hunar kollejlarida kunduzgi o'qish
shaklida amalga oshiriladi.
O'rta maxsus, kasb-hunar ta'lim muassasalariga o'quvchilar qabul qilish
umumiy o'rta ta'lim negizida maktablarning 9-sinfini bitiruvchilarning yakuniy
davlat attestasiyasi va umumiy o'rta ta'lim-ni tugatishda ular tomonidan olingan
1
Ta’lim- tarbiya istiqlol ko’zgusida.// Ma’rifat.2010yil 30sentabr

reyting ko'rsatkichlari natija-lari bo'yicha, ulaming akademik litsey va kasb-hunar
kollejida o'qish yo'nalishini ixtiyoriy ravishda tanlashini hisobga olgan holda
amalga oshiriladi.
2004-2009 yillar mobaynida o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi muassasalari
moddiy-texnik bazasini mustahkamlash maqsadida davlat byudjetidan 85 milliard
sum miqdorida o'quv-laboratoriya jixozlari harid qilindi. Chet el investisiyalari
xisobidan 137,1 million AQSh dollari miqdorida mebellar, o'quv-laboratoriya
jixozlari, texnik vositalar hamda ko'rgazmali qurollar harid qilindi va o'matildi.
«O'quv-laboratoriya asbob-anjomlari, ta'limning texnik vosita-lari va o'quv-
ko'rgazmali qo'llanmalar ishlab chiqarishni respublika korxonalarida
max,alliylashtirish» dasturini bajarish bo'yicha 2004 yilda 34 ta korxona va
tashkilotlar bilan 113 turdagi o'quv-labora-toriya jihozlarini ishlab chiqarish uchun
16,7 milliard so'mlik shartnomalar tuzilib, ta'lim muassasalari jihozlangan bo'lsa,
2009 yilda ushbu maqsadlar uchun 18,5 milliard so'm moliyalashtirildi.
2008 yilda o'rta maxsus, kasb-hunar ta'lim muassasaslarida aholiga pullik
xizmat ko’rsatish natijasida 2142 million sum byudjetdan tashqari mablag' ishlab
topildi. 2009 yilda bu ko'rsatkich 3511 million sumni tashkil qildi.
O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi muassasalari bilan korxona va tashkilotlar
hamkorligi, ishga qabul qilish shartnomalarini tuzish mexanizmi shakllantirilib,
ular bilan 13338 ta sherikchilik shartnomasi imzolandi. Mikrokreditbank
tomonidan bitiruvchilaming tadbirkorlik faoliyatini qo'llab-quvvatlash uchun kredit
ajratish faoliyati tashkil etildi. Birgina 2009 yilda 923 nafar bitiruvchiga 962
million sum miqdorida mikrokredit mablag'lari ajratildi. 1536 ta axborot-resurs
markaz va 330 axborot-resurs markazida 100 milliondanortik turli yo'nalish va
tildagi o'quv adabiyotlari bulib, ular 3 million 654 ming axoliga va 1 million 627
ming o'quvchiga xizmat ko'rsatmoqda. O'rta maxsus, kasb-hunar ta'lim
muassasalarining 25 nafar iqtidorli o'quvchi qizlari O'zbekiston Respublikasi
Prezidenti Farmoni bilan Zulfiya nomidagi Davlat mukofoti sovrindori bo'ldi.
Bugungi kunda 50 turdagi sport seksiyalarida shug'ullanuvchi o'quvchilar
soni 498055 nafarni tashkil etmoqda. Ulardan 227027 nafarini qizlar tashkil etadi.

Ta'lim muassasalarining o'quvchilari 2008/2009 o'quv yili davomida bir qator
Jahon va Osiyo chempionatlari hamda Xalqaro musobaqalarda ishtirok etib, 119
nafari jahon, 154 nafari Osiyo va400 nafarga yaqini xalqaro musobaqalaming
g’olibi bo'ldi 1
. yil 1 sentyabrgacha mamlakatimiz bo'yicha rejada belgilangan 43 ta
kasb-hunar kollejidan 25 tasi va akademik litseylardan 2 tasi foydalanishga
topshirildi, 1 8 ta kasb-hunar kolleji muddatidan kechiktirib foydalanishga
topshirildi, akademik litseylar esa rejada belgilanganidek foydalanishga topshirildi.
2010/2011 o'quv yili uchun 595 ming 692 nafar 9-sinf bitiruvchisining 98,2 foizi
akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida o'qish bilan qamrab olindi. 2009 yilda
Davlat byudjeti barcha harajatlarining 59,5 foizi ijtimoiy maksadlar uchun
yo'naltirilmoqda. Bu 2010 yilga qaraganda sezilarli darajada ko’pdir. Jumladan,
ta'lim va sog'liqni saqlash sohasi uchun ana shu harajatlarning 48 foizi yoki 2010
yilga nisbatan 1 trillion 800 milliard so'm ko'p mablag' sarflanishi belgilandi.
Mustaqillik yillarida Yurtboshimiz rahnomoligida Kadrlar tayyorlash milliy
dasto'rining hayotga tatbiq etilishi, mazqur dasto'ming mantiqiy davomi bo'lgan
Maktab ta'limini rivojlantirish davlat umummilliy dasturi doirasida amalga
oshirilayotgan ishlarimiz zamirida farzandlarimizni komil insonlar qilib tarbiyalash
orqali yurtimiz taraqqiyotining mustaxkam poydevorini qo'yish, uning buyuk
kelajagini bunyod etishdek ezgu maqsad yotadi.
Birinchi Prezidentimizning 2004 yil 21 maydagi «2004-2009 yillarda
Maktab ta'limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi to'g'risida»gi 3431-sonli
Farmoni hamda O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 9
iyuldagi «2004-2009 yillarda Maktab ta'limini rivojlantirish Davlat umummilliy
dastu'rini amalga oshirish to'g'risida»gi 321-sonIi qarori qabul qilindi. Dasturda
umumta'lim maktablari binolarini va muhandislik-kommunikasiya infratuzilmasini
tubdan yangilash va kapital rekonstruksiya qilishga alohida e'tibor qaratilgan.
Mazkur qarorga asosan 2004-2009 yillarda 3 million 12 ming o'rinli 8500
ta maktabda qurilish-tiklash ishlari amalga oshirildi. Shu jumladan, 116640
o'quvchiga mo'ljallangan 351 ta yangi maktab binosi qurildi, 850951 o'quvchi
o'miga ega bo'lgan 2470 ta maktab binosi va muxandislik-kommunikasiya

infratuzilmasi kapital rekonstruksiya qilindi, 2044582 o'quvchi o'miga ega bo'lgan
3607 ta maktabning bino va inshootlari kapital va 2072 ta maktab joriy ta'mirdan
chiqarildi.
2010 yilda ta'lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini
takomillashtirish doirasida 14 ta umumta'lim maktabi, 4 ta akademik litsey, 99 ta
o'quvchi talabalar turar joyini, Toshkent Davlat iqtisodiyot universiteti, Termiz
Davlat universiteti, Toshkent Axborot texnologiyalari universiteti Samarkand
filialining yangi o'quv binolarini qurish, Toshkent Moliya institutining o'quv
korpusini qayta ta'mirlash ishlari davom ettirilmoqda. 2010-2011 yillar mobaynida
yangi standartlarni ishlab chiqish, har bir umumta'lim maktabida, akademik litsey
va kasb-hunar kollejida mahalliy tarmoqli zamonavii kompyuter sinfi jihozlanishi
va faoliyat ko'rsatishiga erishish, har bir umumta'lim maktabini 41 nomdagi
elektron darslik va o'quv filmlari, har bir maktabgacha muassasani o'yinli va bilish
bilan bog'liq mo'ltimediya dasturlarini namoyish qilish uchun VUV proigrivatellari
bilan ta'minlash, umumta'lim maktablarining kompyuter texnikasi va o'quv-
laboratoriya jixozlari saqlanishini, ularga texnik xizmat ko'rsatilishini ta'minlash
bo’yicha kompleks tadbirlar amalga oshirilmoqda.
2011 yilda Davlat byudjeti barcha xarajatlarining 60 foizi ijtimoiy
maqsadlar uchun yo'naltirildi. Bu o'tgan yilga qaraganda sezilarli darajada ko'pdir.
Jumladan, ta'lim va sog'liqdi saqlash sohasi uchun ana shu harajatlarning 48 foizi
yoki 2010 yilga nisbatan 1 trillion 800 milliard so'm ko'p mablag' sarflandi.
Moliya vazirligi huzurida tashkil etilgan Ta'lim muassasaiarini
rekonstruksiya qilish, mukammal ta'mirlash va jihozlash jamgarmasining 367
milliard so'm miqdoridagi mablag'i hisobidan 2011 yilda 336 ta ta'lim
muassasasini, 65 ta bolalar musiqa va san'at maktabini rekonstruksiya qilish va
kapital ta'mirlash, qariyb 1500 ta kompyuter sinfini tashkil qilishni ta'minlash,
shuningdek, 118 ta sport zalini qurish va jihozlash ko'zda tutildi. Bundan tashqari,
Koreya Eksimbankining 30 million dollar miqdoridagi krediti hisobidan
umumta'lim maktablarida qo'shimcha ravishda 1,5 mingta kompyuter sinfi
jihozlash rejalashtirildi.

Taraqqiyotimizning hozirgi bosqichida ta'lim sohalari oldida yangidan-
yangi murakkab vazifalar paydo bo'lmoqdaki, ulami talab darajasida hal etish
uchun ushbu sohalaming moddiy-texnik bazasini mustahkamlash talab etilmoqda.
Ana shu talabni chuqur anglagan holda, davlatimiz ushbu sohalaming moddiy-
texnik bazasini mustahkamlash masalasiga ustuvor yo'nalishlardan biri sifatida
qarab, bu borada keng ko'lamli ishlami amalga oshirmoqda.
Bir so'z bilan aytganda, bugun mamlakatimizda ta'lim-tarbiya sohasidagi
islohotlar yuqori bosqichga chiqdi. Bu biz yoshlami bilimli va yuksak ma'naviyatli
insonlar qilib tarbiyalash yo'lida olib borilayotgan keng ko'lamli ishlaming amaliy
samarasidir.
II-BOB. Mustaqil O'zbekistonda ta'lim tizimini takomillashuvining natijalari.
2.1. O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi tizimining tubdan yangilanishi

Hozirgi kunda Respublikamiz o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi tizimida 1
mln. 108 mingdan ortiq o'quvchiga mo'ljallangan yangi qurilgan yoki
rekonstruksiya qilingan 1536 ta'lim muassasasi, jumladan, 1394 kasb-hunar kolleji
va 142 akademik litsey faoliyat ko'rsatmoqda. Ularda jami 1 mln. 629 ming
nafardan ortiq o'quvchi ta'lim-tarbiya olmoqda. Ta'lim muassasalarining moddiy-
texnik bazasini mustahkamlash uchun davlat byudjetidan 99,5 mlrd. sum, xorijiy
investisiyalar hisobidan 208,2 mln. AQSh dollari sarflanib, eng zamonaviy jihozlar
xarid qilindi va ulardan ta’lim jarayonida o'qituvchi va o'quvchilar samarali
foydalanmoqda. Mustaqillik yillarida ular uchun 17,6 mlrd. so'mlik, tiraji 6,5 mln.
nusxadan ortiq bo’lgan 1254 nomdagi darslik va o'quv qo'llanmalar, 131 nomdagi
elektron darsliklaming yangi avlodi tayyorlandi va nashr qilindi.
O'MKXT tizimida 1508 ta axborot-resurs markazlari va 330 axborot-resurs
markazlari filiallari tashkil etilgan. Nashrdan chiqqan 307 nomdagi darsliklar va
o'quv qollanmalarning elektron shakllari axborot-resurs markazlaridagi
kompyuterlarga joylashtirilgan. Tizimda 107760 nafar pedagog kadrlar mehnat
qilmoqda. Ular orasida 100 nafar fan doktori va 1085 nafar fan nomzodlari
mavjud. 2010-2011 o'quv yilida akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida dars
berish uchun 5890 nafar pedagog kadrlar ishga qabul qilindi. Akademik litseylar
va kasb-hunar kollejlarining 11890 nafardan ortiq pedagog kadrlari O'MKHT
tizimi kadrlari malakasini oshirish va ulami qayta tayyorlash institutida hamda
soha yo'nalishlaoi bo'yicha.ochilgan 45ta malaka oshirish muassasalarida malaka
oshirish va qayta tayyorlash kurslaridan o'tdi.
Bundan tashqari, Germaniya, Fransiya, Daniya, Gollandiya, Italiya, Isroil,
Bolgariya, Avstraliya, AQSh, Yaponiya, Hindiston va Koreya davlatlari hamda
YuNYESKO tashkiloti bilan hamkorlikda 1421 nafar pedagog kadrlar xorijiy
xizmat safarlarida, turli anjuman, tadbir-larda bo'lib, malaka oshirish ko’rslarida
ishtirok etdi hamda tajriba almashdi.
Vazirlar Mahkamasining 2008 yil 1 avgustdagi "O'rta maxsus, kasb-hunar
ta'limi muassasalari xodimlari mehnatiga haq to'lashning takomillashtirilgan
tizimini tasdiqlash to'g'risida"-gi 165-sonli qaroriga muvofiq akademik litsey va

kasb-hunar kollejlari pedagog xodimlarining mehnatiga haq to’lash tizimi
takomillashtirildi 1
. Tizimda faoliyat ko'rsatib, yukrri mahoratga ega bo'lgan va
o'quv-tarbiya jarayoni sifatini oshirishga hissa qo'shayotgan o'qituvchi va ishlab
chiqarish ta'limi ustalarining bazaviy tarif stavkalariga oylik ustamalar belgilandi.
2008 — 2010 yillar davomida akademik litsey va kasb-hunar kollejlari pedagog
xodimlarining ish haqi 2.26 baravarga oshirildi.
Shu bilan birga, bu xaqda so'z yuritar ekanmiz, yana bir jihatni nazarda
tutishimiz lozim. Ya’ni bizni mamlaka-timizda amalga oshirilayotgan Dastur — bu
boshqa modellarni kandaydir takrorlash yoki ulardan nusxa ko'chirish emas,
aksincha. birinchi navbatda, rivojlangan demokratik davlat-larda tuplangan
tajribani o'zida mujassam etgan va ayni paytda shiddat bilan o'zgarib borayotgan
hozirgi zamon talablarini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan dasturdir.
Kasb-xunar kollejlari va akademik liseylarni 2 million 300 mingdan ziyod
o'g'il-kizlarimiz bitirib chiqqani, joriy yilda esa 500 mingdan ortiq o'quvchi o'rta
toifadagi mutaxassis diplomini olib, o'qishni tamomlashini aytib o'tish kifoya, deb
o'ylayman. Bu yoshlar nafaqat iqtisodiyotni modemizasiya va diversifikasiya
qilishning, ayni vaqtda mamlakatimiz kadrlar tarkibini sifat jihatidan
yangilashning qudratli omili hisoblanadi.
Nufuzli xalqaro moliyaviy tashkilotlarning baholariga ko'ra, O'zbekistan
hali-beri davom etayotgan global moliyaviy-iqtisodiy inqirozga qaramasdan, o'tgan
besh yil davomida 8,5 foizdan kam bo'lmagan barqaror yuqori iqtisosiy o'sish
sur'atlarini saqlab qolmokda. 2000 yil bilan solishtirganda, yalpi ichki
maxsulotning ko'payishi 2,1 barobarni tashkil etdi. Joriy hisob-kitoblarning
profisiti, tashqi qarzning pastligi va valyuta zaxiralarining etarli darajada bo'lishi
ta'minlanmoqda, o'rta muddatli istiqbolda iqtisodiyotning yuqori sur'atlarda o'sishi
bashorat qilinmoqda.
Shuni qayd etish lozimki, bunday sur'atlar, birinchi navbatda, tarkibiy
o'zgarishlar va iqtisodiyotni diversifikasiya kilishni chuqurlashtirish, yuksak
texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va ishlab chiqarish tarmoqlarini jadal
1
Ta’lim- tarbiya istiqlol ko’zgusida.// Ma’rifat.2010yil 30sentabr

rivojlantirish, faoliyat ko'rsatayotgan korxonalami modemizasiya qilish va texnik
yangilash jarayonlarini tezlashtirish, xorijiy investisiyalarni keng jalb etish
hisobidan ta'minlanmoqda.
Agar o'tgan o`n yil davomida O'zbekiston iqtisodiyotiga 80 milliard dollar
hajmi dagi kapital kuyilmalar yo'naltirilgan bo'lsa, ularning 23 milliard dollardan
ziyodi yoki 30 foizini xorijii investisiyalar tashkil etdi. Chet el investisiyalarining
2012 yildagi o'sishi 16 foizni tashkil etishi, ularning 70 foizi to'g'ridan-to'g'gri
xorijii investisiyalardan iborat bo'lishi kutilmoqda. Bu esa, o’z-o'zidan
mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlarga xorijiy kapitalning qiziqishi va
eng muhimi, O'zbekistonning tarqqiyot istiqbollariga bo'lgan ishonchning tobora
ortib borayotganidan dalolat beradi.
Yuqorida bayon qilingan fikrlami yakunlagan holda O'zbekiston tarixiy
mezonlarga ko'ra qisqa muddat bo'lgan 20 -2 5 yil davomida bizning bosh
maqsadimiz — dunyodagi rivojlangan demokratik davlatlar qatoriga kirish va
mamlakatimiz aholisi uchun munosib hayot sharoiti va sifatini yaratish yo'lida
g'oyat ulkan qadam qo'ydi.
Ta'lim muassasaiarini bitirib chiqqan yoshlarning bandligini ta'minlashga
ham o'ta muhim masala sifatida qaralmoqda. Ta'lim muassasalari va korxonalar
o'rtasida o'zaro hamkorlik va o'zaro foydali integrasiyani shakllantirish,
korxonalarda unumli mehnat asosida kadrlar tayyorlashning ikki tomonlama
tizimini rivojlantirish, ama-liyot o'tashni davlat ta'lim standartlari talablari
darajasida tashkil etish va bitiruvchilami mutaxassisliklariga mos ish joylari bilan
ta'minlash maqsadida “Ta'lim muassasalari va korxonalar o`rtasidagi she-riklik
munosabatlari turrisida Nizom” amaliyotga joriy etildi. Ta'lim muassasalarida
tashkil etilgan 1370 Vasiylik kengashlari faoliyatida 9000 dan ortiq korxona va
tashkilotlar sifatli kadrlar tayyorlash bo'yicha ijtimoiy hamkorl ikni amalga
oshirmoqdalar.
Ishlab chiqarish bilan integrallashuvni ta'minlash borasida Navoiy tog'-
metallurgiya kombinati qoshidagi Navoiy konchilik, Zarafshon sanoat va
Uchquduq konchilik kasb-hunar kollejlari, Toshkent aviasiya ishlab chiqarish

birlashmasi va "O'zbekistan havo yo'llari" milliy aviakompaniyasi Davlat
aksiyadorlik jamiyati vasiyligida Toshkent aviasozlik, Toshkent metropoliten
boshqarmasi vasiyligida Toshkent transport, "O'zbekiston temir yo'llari" DAK,
"Yo'lovchi vagonlami ta'mirlash" zavodi vasiyligida Toshkent temir yo’l
transporti, "O'zdonmaxsulot" DAK Mirzo Ulugbek sanoat, "O’zbekistan pochtasi"
DAK, "O'zbek telekom" AK Toshkent aloqa, "O'zbek-turizm" milliy kompaniyasi,
"O'zbekengilsanoat" kompaniyasi, "O’zbek-eltexsanoat" uyushmasi, O'zbekistan
Respublikasi "Parrandasanoat" uyushmasi, Toshkent turizm kasb-hunar kollejlari
bilan birga kichik mutaxassislar tayyorlash bo'yicha ibratli ishlar amalga
oshirmoqda.
Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 11 fevraldagi “Kasb-hunar kollejlari
o'quvchilarining ishlab chiqarish amaliyotlarini tashkil etish va o'tkazishni
takomillashtirish to'g'risida”gi qarori ijrosini ta'minlash borasida o'quv
amaliyotlarini sifatli o'tkazish va keyinchalik ishga joylashtirish maqsadida hamkor
tashkilot, korxona va muassasalar bilan 1187 ta'lim muassasalari o'rtasida 3
tomonlama shartnomalar imzolangan. Chunonchi, 2009/2010 o'quv yilida 118
akademik litsey va 1069 kasb-hunar kollejlarida jami 431706 nafar o'quvchi
yoshlar 3 yil davomida o'zlari tanlagan yo'nalishlar bo'yicha mutaxassisliklarga ega
bo'ldi. 1
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 28 iyuldagi "Ta’lim
muassasalari bitiruvchilarini tadbirkorlik faoliyatiga jalb etish borasidagi
qush imcha chora-tadbirlar to’g'risida"gi farmoni asosida bitiruvchilarning
bandligini ta'minlash imkoniyati yanada oshdi.
Davlatimiz tomonidan o'zining xususiy biznesini yo'Iga qo'yish istagidagi
bitiruvchilarga yana bir qo'shimcha imkoniyat sifatida ulaming tadbirkorlik
faoliyatini boshlashi va o'z biznes ishlarini tashkil etishi uchun “Mikrokreditbank”
aksiyadorlik tijorat bankining shahar va tuman bo’limlari tomonidan jami 3,2 mlrd.
so`m imtiyozli kreditlar ajratilmoqda.
1
Kasb hunar - inson ziynati.// Ma’rifat. 2010 yil 30sentabr

O'tgan o'quv yilida kasb-hunar kollejlarini jami 400 ming 964 nafar
o'quvchi-yoshlar bitirib, xozirgi vaqtda ularning 216 ming 447 nafari (54,0 foiz)
ishga joylashib, mehnat daftarchalari bilan ta'minlandi.
Rivojlangan davlatlarning uzoq muddatli imtiyozli kreditlari hamda
grantlari asosida, jumladan, Osiyo taraqqiyot banki, Koreya Respublikasi hukumati
hamda Yaponiya hukumatining imtiyozli kreditlari, Germaniya taraqqiyot banki
(KfW)ning krediti, Y е vropa Ittifoqi komissiyasining granti asosida hamda Yevropa
ta'lim fondi (YETF) bilan hamkorlikda ta'lim muassasalari jihozlandi. Bundan
tashqari Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi (J1CA), Germaniyaning grantlari
asosida o'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimini rivojlanti rishga katta hissa
qo'shildi. Xozirgi vaqtda Koreya hukumati, Islom taraqqiyoti banki, Germaniya
taraqqiyot bankining imtiyozli kreditlari hisobiga kasb-hunar kollejlarini jihozlash,
yangi binolar qurish, pedagog kadrlarning malakasini oshirish bo'yicha tegishli
ishlar olib borilmoqda. Shveysariya taraqqiyot va hamkorlik agentligi. Germaniya
texnikaviy hamkorlik jamiyati (GTZ)ning grant loyihalari samarali amalga
oshirilmoqda.
Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida tashkil etilgan "Kichik
akademiya"Iarda eng iste'dodli, noyob qobiliyatli va ijodkor o'quvchilarni tanlab
ma'lum ixtisoslikka yqnaltirilgan chuqur bilim berish, o’quvchilarni ixtirochilik,
ilmiy izlanuvchanlikka yo'naltirish bo'yicha ishlar amalga oshirilmoqda.
O'quvchilar xalqaro fan olimpiadalarida va tanlovlarda muvaffaqiyatli
ishtirok etmoqda.
O'quvchilarning xalqaro fan olimpiadalarida va tanlovlari Buning natijasida
o'rta maxsus, kasb-hunar ta’lim muassasalari o'quvchilari qator yutuq va
muvaffaqiyatlarga erishib kelmoqdalar. Xususan, matematika fanidan Koreya
(2000), AQSh(2001), Yaponiya(2003). Gresiya(2004), Ispaniya(2008),
Avstriya(2009), Qozog'iston(2010)da bo'lib utgan xalqaro olimpiadalarda
o'zbekistonlik yoshlar 6ta kumush. 8ta bronza medali hamda 2 ta diplom, 4 ta
faxriy yorliqni qo'lga kiritdilar.

Kimyo fanidan qam Rossiya (2001), Qozog'iston (2002). O'zbekiston
(2008), Turkmaniston (2009), Ozarboyjon (2010)da o'tkazilgan xalqaro
olimpiadalarda o'quvchilarimiz I ta oltin, 2 ta kumush, 4 ta bronza medali hamda 3
ta 3-darajali diplom, 8 ta diplomga sazovor bo’ldilar. Fizika fani bo'yicha
Singapurdagi 3-Osiyo olimpiadasida ham yurtimiz yoshlarining ko'rsatkichlari
yuqori bo'ldi.
Shuningdek, vakillarimiz biologiya fanidan joriy yili Janubiy Koreyada
bo'lib utgan 21-xalqaro olimpiadada 3 ta rag'batlantiruvchi diplom, 2004 yili
Rossiyada o'tkazilgan rus tili va adabiyoti xalqaro olimpiadasida lta kumush
medaliga munosib ko'rildi.
2002, 2004, 2006 yillari Qozog'istondagi xalqaro matematik loyihalar
musobaqasida 4 ta bronza medali va 2 ta faxriy yorliq 2007 yili Mokvada
o'tkazilgan 7-Kolmogorov o'qishlari nomli xalqaro ilmiy anjumanda lta bronza
medali yoshlarimiz muvaffaqiyatini ta'minladi.
Jismoniy tarbiya, sport-sorlomlashtirish ishlarini rivojlan-tirish va sportning
ommaviyligini ta'minlash bo'yicha ham samarali ishlar amalga oshirilmokda. 1629
ming nafar o'quvchi-yoshlar muntazam ravishda jismoniy tarbiya va sport bilan
shug'ullanib kelmoqda. Bugun-gi kunda 50 turdagi sport seksiyalarida
shug'ullanuvchi o'quvchilar soni 671564 nafami tashkil etmoqda. Ularning 314148
nafari qizlardir.
O'rta maxsus, kasb-x,unar ta'limi muassasalarida 4878 sport inshooti,
jumladan, 1201 ta sport zali, 3642 ta sport maydoni, 29 ta suzish havzasi, 7ta
manej mavjud. Tizimda taxsil olayotgan o'quvchi-yoshlaming sport bilan
muntazam shug’ullanishlarini tashkil etish, ulami jismonan baquvvat, sog'lom va
komil insonlar etib tarbiyalash maqsadida "Barkamol avlod" sport musobaqalari
o'tkazib kelinmoqda. SHunday qilib, yurtimizda yoshlar ta’lim-tarbiyasi yo'lida
amalga oshirilayotgan xayrli ishlar ertangi kun egalari bulgan biz yoshlarni har
tomonlama barkamol bo'lib voyaga etishishimiz uchun xizmat qilishi shubhasiz.
2.2. Oliy ta'lim tizimida kadrlar tayyorlash sifatining oshirilishi.

Mustaqillikning dastlabki yillaridayoq butun mamlakat miqyosida ta'lim-
tarbiya, ilm-fan, kasb-hunar o'rgatish tizimlarini jahonning ilg'or davlatlari
tajribasiga tayangan holda tubdan yangilashga ehtiyoj sezilib, davlat ahamiyatiga
molik ilohotlar birinchi o'rinda ta'lim tizimidan boshlandi, O'zbekiston
Respublikasining «Ta'lim to'g'risidagi qonun»i, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»
ishlab chiqildi. Ta'lim-tarbiya sohasi oldiga intellektual salohiyati keng, ongi etuk,
ijodiy tafakkur sohiblarini tayyorlash talabi qo’yildi.
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov O'zbekiston Respublikasi
Konstitusiyasi qabul qilinganining 17 yilligiga bag'ishlangan tantanali marosimda
so'zlagan ma'ruzasida "...yurtimizning ertangi rivoji yo'lida qanday chuqur
o'ylangan dasturlarni tuzmaylik, bu rejalami bajarish uchun qanday moddiy baza
va imkoniyatlarni yaratmaylik, buning uchun qancha ko'p sarmoya safarbar
etmaylik, ulaming barchasini amalga oshiradigan, ruyobga chiqaradigan qudratli
bir omil borki, u ham bo'lsa, yuqori malakali ish kuchi va yurtimizning ertangi
kuni, taraqqiyoti uchun mas’uliyatni o'z zimmasiga olishga qodir bo’lgan etuk
mutaxassis yoshlarimiz, desak, uylaymanki, xech qanday xato bo'lmaydi", deya
ta'kidladilar. Birgina 2010 yilda davlat byudjetining 50 foizdan ko'prog'i
mamlakatimizda ta'lim-tarbiya va sog'liqni saqlash sohalarini rivojlantirishga
yo'naltirilganligining o’ziyoq davlati-miz rahbarining yetuk kadrlar tayyorlash
masalasiga nechog'li e'tibor qaratayotganlarini isbotlaydi. Bu e'tibor har bir ta'lim
muassasasi jamoasi zimmasiga katta mas'uliyat yuklaydi.
Xususan, Qarshi davlat universitetida davlatimiz tomonidan qo'yilgan
sharafli, mas'uliyatli vazifalarni to'laqonli bajarish borasida bir qator amaliy ishlar
olib borilmoqda. 1
Universitetda Kadrlar tayyorlash milliy dasturining yakuniy — sifat
bosqichida ta'lim sifati va samaradorligini oshirish, o'quv jarayoniga jahonning
ilgor davlatlarida amalda bo'lgan zamonaviy axborot va pedagogik
texnologiyalami keng joriy etish, o'quv-uslubiy ta'minotni mustahkamlash, fanlar
bo'yicha o'quv-metodik majmualar bazasini yaratish, Axborot-resurs markazi
1
Izlanishlar davom etadi//Ma’rifat.2010yil 28avgust

(ARM) faoliyatini yo'Iga qo’yish, auditoriyalami moddiy-texnik vositalar bilan
jihozlash, talabalar yotoqxonasini zamonaviylashtirish, iqtidorli talabalami
saralash, ular bilan maqsadpi ishlash, jamoada sog'lom muxitni qaror toptirish,
professor-o'qituvchilami moddiy, ma'naviy qo'llab-quvvatlash yo'nalishlarida
ahamiyatga ega bo'lgan ijobiy ishlar amalga oshirildi. 2009 o'quv yilidan
kafedralarda tayyor-lanayotgan kadrlar sifatini nazorat qo'shish maqsadida
"Bitiruv-malakaviy ishi taqdimotlari"ni o’tkazish yo'Iga qo'yildi. Har bir bitiruvchi
maxsus komissiya tomonidan sinovdan o'tkazilib, tayyorlangan malakaviy ish,
bakalavriat bosqichida o'qitilgan asosiy mutaxassislik fanlari, "Milliy istiqlol
g'oyasi" fani, Birinchi Prezident Islom Karimovning kunning dolzarb masalalariga
bag'ishlangan asarlari yuzasidan egallangan bilimlari darajasi aniqlandi. 1
Ana shu
sa'y-harakatlardan so'ng muassasada tayyorlanayotgan bitiruv-malakaviy ishlari
sifat jihatidan yuksaldi. Nafaqat bitiruvchi, balki ilmiy rahbarda nazariy va amaliy
ahamiyatga ega bo'lgan maktab, ishlab chiqarish, mintaqaviy ekologik
muammolar, dolzarb iqtisodiy- ijtimoiy masalalarga bag'ishlangan mavzulami
tanlash, ishni sifatli, oliy ta'lim muassasasi tomonidan qo'yilayotgan talablar
darajasida tayyorlash va uni muvaffakqiyatli himoya qilishga bo'lgan mas'uliyat
ortdi. Malakaviy ish himoyasi maxsus elektron vositalar bilan jihozlangan
xonalarda taqdimot shaklida tashkil qilindi. Albatta, etuk mutaxassis kadr
tayyorlash uchun harakat talabalikning dastlabki kunlaridan boshlanishi kerak. Shu
bois, universitet rahbarining tashabbusi bilan 2009 o'quv yili boshida talabalami I-
kursligida saralab, ular bilan maqsadli ishlash yo'Iga qo'yildi. Bunga ko'ra,
talabalar sinov asosida uch guruh— "alohida iqtidorlilar", "o'rtacha bilimlilar" va
"past o'zlashtiruvchilar" sirasiga ajratildi. Har bir guruh bilan maxsus reja asosida
qo'shimcha mashg'ulotlar olib borildi. Har olti oyda sinov o’tkazilib, imtihon
natijalariga ko'ra tegishli ravishda talaba bir guruxdan ikkinchi guruxga ko'chirib
borildi. Saralangan bilimli, yuksak xulqli, tirishqoq, talabalar bilan maqsadli rejalar
asosida ishlanib; chet tili, kompyuter texnologiyalari, mutaxassislik fanlaridan
qo’shimcha darslar tashkil qilindi elita guruxlar shakllantirildi. Ulardan respublika
1
Izlanishlar davom etadi. //Ma’rifat.2010yil 28avgust

va xalqaro olimpiadalar, universiada goliblari, Prezident stipendiyasi va boshka
nomdor stipendiya sohiblari, turli tanlov ishtirokchilari tayyorlab boriliyapti. Ayni
paytda o'quv dargohida birinchi guruxga mansub 212 nafar iqtidorli talaba ilmiy
rahbarlarga biriktirilib, nomzodlik dissertasiyasi negizida ilmiy tadqiqot ishlarini
olib borishayapti.
2009 o'quv yili yakunida o'tkazilgan universitet iqtidorli talabalarining
an'anaviy ilmiy-nazariy anjumanida faol yigit-qizlarningkizgin baxs-munozaraga
boy ma'ruzalari tinglandi. Bir o'quv yili davomida muntazam “past
o'zlashtiruvchilar” sirasida qolgan, o'quv rejasidagi fanlami yaxshi uzlashtirmagan
talabalami 1-kurs yakunidayok. maxsus komissiya tavsiyasiga ko'ra universitet
rektorining buyrug'i bilan talaba lar safidan chetlashtirish taklifi kiritildi. Bu esa
talabada tezlik bilan oxirgi guruxdan chiqib ketishga intilish o'z ustida ishlash
mas'uliyatini oshirdi. 1
2010 yil Prezidentimiz tomonidan "Barkamol avlod yili" deb
nomlanib, maxsus dasturi ishlab chiqildi. Respublikada ta'Iimni sifat jihatidan
yuqori bosqichga ko'tarish maqsadida katta hajmli ishlar bajarildi. Ana shu
imkoniyatdan o'rinli foydalanib, talaba-yoshlaming o'qishi, ilmiy izlanishi,
mustaqil ishlashi, madaniy hordiq chiqarishi uchun sharoitlami yanada yaxshilash,
universitet tarkibiy tuzilmasini zamonaviylashtirish maqsadida muassasa
rahbariyati tinimsiz izlanishlar olib bormoqda. "Barkamol avlod yili" davlat dasturi
doirasida universitetda 2,5 mlrd. so'mlik ta'mirlash, qayta rekonstuksiya qilish
ishlari rejalashtirilgan.
Qarshi davlat universitetida ta'lim-tarbiya sohasida amalga oshirilayotgan,
ko'lami va mohiyatiga ko’ra ulkan ishlar Prezidentimizning kuchli demokratik
davlat, adolatli fuqarolik jamiyati qurishdek ezgu maqsadlariga erishish yo’lida
xizmat qiladi.
Ta'lim yo'lida olib borilayotgan har bir sa'y-harakat va barcha islohotlar yosh
avlodni barkamol, ma'rifatli insonlar qilib tarbiyalash maqsadida amapga
oshirilmokda va bu harakatlar o'z natijasini bermoqda. Ta'lim jarayonini isloh etish
va mehnat bozorida talab qilinadigan yuqori malakali kadrlar tayyorlashda oliy
1
Izlanishlar davom etadi. //Ma’rifat.2010yil 28avgust

o'quv yurtlari muhim o'rin egallamokda. O'tgan davr mobaynida ulaming soni ikki
barobar ortdi va bugungi kunda mamlakatimizdagi 59 ta universitet va oliy o'quv
yurtida 230 mingdan ziyod talaba ta'lim olmoqda.
O'zbekistonda Vestminster universiteti, Singapur menej-mentni rivojlantirish
instituti. Turin politexnika universiteti, Rossiya neft va gaz universiteti, Moskva
davlat universiteti, Rossiya iqtisodiyot universiteti kabi yuksak xalqaro obru-e'tibor
va chuqur tarixiy ildizlarga ega bo'lgan Y е vropa va Osiyoning etakchi oliy o'quv
yurtlarining filiallari tashkil etildi va muvaffaqiyatli faoliyat ko'rsatmokda. Ushbu
oliy o'quv yurtlarida mashinasozlik, neft-gaz ishi, axborot texnologiyalari,
iqtisodiyot va biznes boshqaruvi, moliyaviy menejment, tijorat xuquqi kabi mehnat
bozorida talab yuqori bo'lgan mutaxassisliklar bo'yicha bakalavr va magistrlar
tayyorlanmok,da va ularning bitiruvchilari butun dunyoda tan olindigan
diplomlarga ega bulmoqda.
O'zbekiston Milliy universiteti va Fanlar akademiyasi tomonidan Buyuk
Britaniyaning etakchi oliy o'quv yurti — Kembrij universiteti bilan hamkorlikda
2012 yilda Yuksak texnologiyalar o'quv-tajriba markazi tashkil etilmokda.
Markazning asosiy vazifasi — iqtidorli talabalar, aspirant va yosh olimlarni kimyo,
fizika, biologiya, biokimyo, biofizika, geologiya va geodeziya soxalarida amaliy
innovasion ilmiy tadqiqotlar olib borish hamda ilmiy ishlanmalami amalga
oshirishning zamonaviy metodlariga o’rgatishdan iborat 2
.
Shunday qilib, O'zbekiston tarixiy mezonlarga ko'ra qisqa muddat bo'lgan
20-25 yil davomida bizning bosh maqsadimiz — dunyodagi rivojlangan
demokratik davlatlar qatoriga kirish va mamlakatimiz aholisi uchun munosib hayot
sharoiti va sifatini yaratish yo'lida g'oyat ulkan qadam qo'ydi.
2.3. Pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish
tizimini yanada takomillashtirilishi.

O'zbekiston Respublikasining Ta'lim to'g'risida"gi Qonuni va "Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi"ni hayotga tatbik bo'yicha vazirlik tizimssagi xalq ta'limi
rahbar va pedagog xodimlar malakasini oshirish sifatini yaxshilash borasida
ma'lum ishlar amalga oshirildi. Maktab ta'limini rivojlantirish Davlat umum-milliy
dasturi talablaridan biri sifatida malaka oshirishning samarali tizimini yaratish
zarurligi qayd etilgani bu yo'nalishga alohida e'tibor qaratilishini talab etadi.
Xalq ta'limi rahbar va pedagog xodimlari malakasini oshirishning mazmuni,
shakl va usullari, har bir pedagogning kasbiy o'sishi, shu bilan birga ta'lim
muassasasining rivojlanish ehtiyojlarini yanada to'laroq qondirishga yo'naltirilgan.
Bu ishlar tinglovchilar kasbiy faoliyati darajasining diagnostik taxlili natijalariga
muvofiq belgilanadigan maqsadlarga asoslangan malaka oshirish tizimini
shakllantirishga qaratilgan. Ushbu vazifalar Vazirlar Mahkamasining 2006 yil 16
fevraldagi "Pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish
tizimini yanada takomillashtirish to'g'risida"gi 25-sonli qarori hamda uning ijro-
siga doir vazirlikning buyruqlariga muvofiq hal etib borilmoqda. J
Jumladan 2009 yili Xalq ta'limi vazirligi tomonidan "Pedagoglarni qayta
tayyorlash va malakasini oshirishga qo'yilgan davlat talablari"ning mutaxassislik
va fanlar bo'yicha qayta takomillashtirilgan varianti tasdiqlandi. Ushbu davlat
talablariga muvofiq xalq ta'limi rahbar va pedagog xodimlari malakasini oshirish
kurslarining barcha toifa tinglovchilari uchun o'quv-mavzu reja, dasturlar qayta
ishlandi hamda yangi o'quv yilidan boshlab amaliyotda qo'llanila boshlandi. Unda
rahbar xodimlar malakasini oshirish kurslarining mazmuni takomilpashtirilib,
o'quv- mavzu rejalarga boshqaruv psixologiyasi, muloqot madaniyati, ta'lim
muassasaiarini boshqarishning iqtisodiy masalalari bo'limlari yangidan kiritildi. Bu
mashg'ulotlarda tinglovchilar boshqaruv faoliyati asoslarini hamda ta'lim
muassasalariga moliyaviy mustaqillik berilgani munosabati bilan shu sohadagi
zarur bilimlami egallashlari nazarda tutildi.
O'qituvchilarning ta'lim muassasalariga etkazib berilgan o'quv-laboratoriya
asbob-uskunalari va kompyuter sinflaridan samarali foydalanishlariga erishish
hozirda dolzarb masala bo'lib qolmoqda. Shu maqsadda malaka oshirish kurslarida

zarur bilimlar berish bilan birga joylarga chiqib, o’qituvchi-murabbiylarga amaliy
yordam uyushtirilmoqda. Chunonchi, markaziy institutning bir guruh xodimlari
hududiy PKQTMOllar va ulaming tayanch maktablarida fizika, kimyo, biologiya,
informatika va chet tili o'qituvchilariga o’quv-laboratoriya asbob- uskunalari va
kompyuter sinflaridan o'quv jarayonida samarali foydalanish yuzasidan maxsus
o'quv mashg'ulotlarini o'tkazmokda. Ushbu fanlar bo'yicha malaka oshirish tizimi
uchun laboratoriya ishlari to'plamlari tayyorlandi va amaliyotda qo'llanilayapti.
Natijada, joylarda pedagog kadrlaming o'quv-laboratoriya asbob-uskunalari va
kompyuter sinflaridan dars jarayonida samarali foydalanish imkoniyati
kengaymoqda.
Ma'lumki, ta'lim muassasaiarini o'quv fanlari bo'yicha etuk mutaxassis
kadrlar bilan to'liq ta'minlash uchun o'qituvchilami tegishli mutaxassislik bo'yicha
qayta tayyorlash muhim ahamiyatga ega. Shuni inobatga olib, hozirgi kunda
institutida qayta tayyorlash kurslari bo'yicha ham tasdiqlangan tayanch o'quv
rejalarga muvofiq ravishda davlat talablari, o'quv-mavzu reja, o'quv dasturlarini
tayyorlash ishlari yakuniga etkazildi. Bunda barcha hududlarda qayta tayyorlash
kurslarini yagona talablarga muvofiq tashkil etish ta'minlanadi. Bu kabi yangiliklar
pedagog kadrlarni ildam qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish,
raqobatbardosh kadrlarni qo'llab-quvvatlash imkonini beradi. “Pedagoglarni qayta
tayyorlash va malakasini oshirishga qo'yilgan davlat talablari”da uzluksiz
ta'limning tegishli turdagi ta’lim muassasalari buyurtmachi sifatida ish ko'rishi
belgilangan. Ushbu mu-assasalar rahbarlari o'quv-tarbiya jarayoni sifatining ichki
nazoratini va taxlilini amalga oshirish, reyting tizimi bo'yicha har bir pedagog kasb
faoliyatining monitoringini olib borish va baholashni tashkil etishlari kerak.
Natijada, qayta tayyorlash yoki malaka oshirishga ehtiyoj sezadigan
o'qituvchilar kontengenti belgilanadi. Pedagog kadrlaming kasb malakasi
darajasini o'rganish asosida ular tabaqalashtiriladi, qayta tayyorlash yoki malaka
oshirishning tegishli turlari va shakllari belgilanadi, pedagoglarni maqsadli qayta
tayyorlash va malakasini oshirishni tashkil etishning yakka tartibdagi topshiriqlari
yoki aniq yo'naltirilgan dasturlari tuziladi. Malaka oshirishning an'anaviy shakllari

bilan birga tinglovchilarning alohida ehtiyojlarini yanada to'laroq qondirishga
xizmat qiluvchi mavzulami o'rganish yuzasidan maqsadli, muammoli, mualliflik,
ilg'or pedagogik va axborot-kommunikasion texnologiyalami o'rganish o'quv
kurslari ham tashkil qilindi. 4
Malaka oshirish va qayta tayyorlash tizimini yanada rivojlan-tirish
maqsadida xorijiy-investisiyalarni kiritish ishlari olib borilmoqda. Ushbu
maqsadda Osiyo taraqqiyot banki bilan hamkor-likdagi Ta'lim sektorini
rivojlantirish dasturi" loyihasi doirasida A.Avloniy nomidagi XTXQTMOMI, 14 ta
hududiy malaka oshirish institutlari va 70 ta (har bir viloyatda 5 tadan) tayanch
maktablari qoshida masofadan o'qitishning ta'lim-resurs markazlari tashkil qilindi.
Mazkur resurs-markazlari kimyo, fizika, biologiya laboratoriyalari asbob-
uskunalari va jihozlari kompyuter sinf xonalari, maxsus mebellar va nusxa
ko'paytirish texnikasi bilan jihozlandi. Ulardan amaliyotda samarali foydalanish
yuzasidan Xalq ta'limi vazirligining 2009 yil 3 avgustdagi "Xalq ta'limi vazirligi
tasarrufidagi pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malaka oshirishni tashkil etish
haqida"gi 202-sonli buyrug’i qabul qilindi. Hozirgi kunga kadar 11 ta fan bo'yicha
masofadan o'qitishga doir o'quv materiallari Internetdagi "Moodle" nomli
o'qitishning boshqaruv tizimiga joylashtirildi. 2010 yil yanvar oyidan Buxoro,
Samarqand. Farg'ona viloyatlari va Toshkent shaxrida o'qituvchilarni masofadan
o'qitish ishlari boshlandi. Markaziy institut tomonidan ushbu ishlarni tashkil
etuvchi hududiy PKQTMOIlari o'qituvchilari uchun doimiy ravishda o'quv
seminarlar tashkil etilib, metodik qo'llanmalar va tavsiyalar yetkazib berildi.
Maxsus ta'lim muassasalarida faoliyat olib borayotgan rahbar va pedagog
xodimlar malakasini oshirish kurslarini tashkil etishda defektologiyaning
surdopedagogika, tiflopedagogika, oligofrenopeda-gogika, logopediya yo'nalishlari
bo'yicha o'ziga xos mazmun va metodlar qo'llaniladi. Ularda tinglovchilarga
tegishli yo'nalishlar bo'yicha korreksion ishlarni hozirgi zamon talablari darajasida
olib borish yuzasidan yangi bilimlar berish, amaliy ish ko'nikma va malakalarini
yanada mustahkamlash nazarda tutiladi.

Hozirgi kunda respublikamizda inklyuziv ta'limga o'tishga tayyorgarlik
ishlari olib borilmokda. Inklyuziv ta'limga o'tish uchun imkoniyati cheklangan
bolalami umum-ta'lim maktablarida o'qitishni tashkil etish yuzasidan shu maktab
o'qituvchilari maxsus ta'lim sohasidagi nazariy bilimlami hamda amaliy ish
metodlarini egallagan bo'lishlari lozim. Shu munosabat bilan har bir umumta'lim
muassasasida faoliyat olib borayotgan kamida ikki nafardan boshlang'ich, bir
nafardan gumanitar va bir nafardan aniq fan o'qituvchilarini maxsus ta'lim
yo'nalishida qayta tayerlovdan o'tkazish ishlari boshlandi.
Shu bilan birga uyda yakka tartibda nogironlikning og'ir holatlaridagi
bolalarga ta'lim berishni takomillashtirish, buning uchun birinchi navbatda uydagi
ta'limni amalga oshiruvchi o'qituvchilarning har bir kasallik turiga muvofiq sifatli
faoliyat olib borishlarini ta'minlash maqsadida ularga tegishli maxsus bilimlami,
amaliy ish shakl va usullarini o'rgatish ishlari malaka oshirish kurslarida amalga
oshirilmoqda.
2008 yildan boshlab institutda "Hududiy-malaka oshirish institutlari
faoliyatini va metodik ishlarni muvofiqlashtirish" bo'limi tashkil etildi.
Muvofiqlashtirish ishlarining samarador-ligini yanada oshirish maqsadida Xalq
ta'limi vazirligi tomonidan "Pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini
oshirish instituglarining etakchi kafedralari to'g'risida" Nizom ham tasdiqlandi.
Xalq; ta'limi tizimida faoliyat ko'rsatayotgan hududiy PKQTMOIlar tarkibidagi
kafedralar orasidan ma’lum o'quv fani bo'yicha reyting ko'rsatkichi eng yuqori
bo'lgan kafedra hududiy PKQTMOllaming shu fan bo'yicha fyooliyatini
muvofiqlashtiruvchi etakchi kafedra, deb belgilanadi. Y е takchi kafedraning
maqsadi tegishli o'quv fani bo'yicha pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va
malakasini oshirish uchun zarur bo'lgan ilmiy, metodik va amaliy ishlaming
hozirgi zamon talablari darajasida olib borilishini ta'minlash yuzasidan hududiy
PKQTMOIlardagi turdosh kafedralaming faoliyatini muvofiqlashtirish hamda
markaziy institut bilan ulaming o'zaro hamkorlik ishlarini tashkil etishdan
iboratdir. 1

Birinchi Prezidentimiz «Yuqori malakali, zamonaviy bilimlarga ega bo'lgan,
hozirgi kun talablari asosida fikrlay oladigan etuk kadrlarni tayyorlash ham
ijtimoiy-siyosiy, ham iqtisodiy muammolarimizni hal etishning kaliti xisoblanadi»,
degan edi.
Shunday qilib, Kadrlar tayyorlash Milliy dastur doirasida kollejlar, litsey va
oliy o'quv yurtlari uchun o'qituvchilar va domlalar tarkibini tayyorlash, ulaming
malakasini oshirish tizimini qayta tashkil etish, avvalo, o'quv-uslubiy bazani
butunlay qayta ko'rib chiqish va zamonaviy talablarga javob beradigan yangi
standartlar, darslik va o'quv- uslubiy qo'llanmalami tasdiqlash bo'yicha keng
miqyosdagi ishlar amalga oshirildi.
XULOSA

Mustaqillik yillarida O’zbekistonning ta'lim tizimidagi islohotlar jarayonini
o'rganish asnosida quyidagi xulosalarga kelindi.
-O'zbekistonda istiqlol yillarida yoshlarning ta'lim-tarbiyasi davlat siyosati
darajasiga ko'tarildi, shu maqsadda Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi va maktab
ta'limini rivojlantirish davlat umummilliy dasturi qabul qilinib, O'zbekistonda
ta'lim-tarbiya ishini yuqori xalqaro andozalarda tashkil etishga kirishildi.
-O'tgan qisqa davrda ta'lim mazmunini isloh qilishga juda katta e'tibor
qaratildi: yangi o'quv rejalari va fan dasturlari ishlab chiqildi, ulami
takomillashtirish jarayonlari davom etmoqda, yangi elektron darsliklar, o'quv
adabiyotlarining yangi avlodi yaratilmoqda.
-Bugun barkamol yangi avlodni tarbiyalash kundalik siyosatimizning
ustuvor yo'nalishiga aylandi. Ta'lim samaradorligini va sifatini oshirish, uning
mazmunini takomillashtirish ko'lami kengayib bormoqda.
-Qashqadaryo viloyatida 137 ta o'rta maxsus kasb-hunar ta'limi muassalari
faoliyat yuritmoqda, ularning 7 tasi akademik litseylardir. Viloyatdagi 44 ta ta'lim
muassasasi Yaponiya, Polsha, Germaniya, Osiyo taraqqiyoti banki, Koreya
hukumati loyihasi asosida zamonaviy o'quv- laboratoriya vositalari bilan
jihozlandi.
-Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi mamlakatimizda yangi jamiyat qurishning
bosqichma-bosqich va tadrijiy rivojlanish prinsipiga asoslangan iqtisodiy va
siyosiy islohotlarning ajralmas tarkibiy qismiga aylandi.
-O'zbekiston Milliy universiteti va Fanlar akademiyasi tomonidan Buyuk
Britaniyaning etakchi oliy o'quv yurti Kembrij universiteti bilan hamkorlikda joriy
yilda yuksak texnologiyalar o'quv tajriba markazi tashkil etilmoqda.
-Yalpi ichki mahsulotning 12 foizi O'zbekiston ta’lim sohasini rivojlantirish
va isloh etishga yo’naltirilgan.
Shuning uchun o'quv yurti — buyurtmachi — iste'molchi — mahalliy
hok imiyat organlari, mutaxassisning faol, amaliy hamk orligi va ushbu jarayonda
ishtirok etuvchi sub'ektlaming vakolatlarini belgilash va uning bajarilishini qatiy

nazorat qilish orqali tayyorlanayotgan kadrlardan maqsadli foydalanish mexanizmi
to'laqonli yaratilsa maqsadga muvofiq bulardi.
Tavsiyalar.
Respublika ta'lim tizimi rivojlanishining asosiy bosqichlarini yoritib
beruvchi o'quv qo'llanmalarini yaratish.
Qashqadaryo viloyatida ta'lim tizimini takomillashib borishini yorituvchi
maxsus monagrafiya chop ettirish.
Internet tarmoqlaridagi maxsus saytlarda ta'lim tizimiga oid ma’lumotlarni
joylashtirib borishni kuchaytirish.
Foydalanilgan adabiyotlar va manbalar ro'yxati:

1. Karimov I. “Barkamol avlod – O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. Т .:
Sharq, 1997. 64 bet.
2. Karimov I. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo'lida. Asarlar, 6-jild. – T.:
1998. 262-267-6.
3. Karimov I. Yuksak ma'naviyat–yengilmas kuch. Т .: Ma'naviyat, 2008.-
176 bet.
4. Karimov I. Asosiy vazifamiz-Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz
farovonligini yanada yuksaltirishdir.-T.: O'zbekiston, 2010.-48 bet.
5. Karimov I. Mamlakatimizni modemizasiya qilish yo'lini davom ettirish
taraqqiyotimizning muhim omilidir. Т .: O'zbekiston. 2010.
6. Karimov I. Mamlakatimizda demokratik islohotlami yanada
chuqurlashtirish va fuqarolik iamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. Т .:
O'zbekiston. 2010.
7. Islom Karimovning “Yuksak bilimli va intelektual rivojlangan avlodni
tarbiyalash-mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modemizasiya
qilishning eng muhim sharti” mavzusidagi xalqaro konferensiyaning
ochilishi marosimidagi nutqi.// Xalq so'zi. 2012. 18 fevral.
8. Islom Karimov. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo`lida xizmat
qilish – eng oliy saodatdir. T.: O`zbekiston”. 2015.
9.
10. Islom Karimov. Hayot sinovlarida toblangan Qashqadaryo eli har
qanday yuksak marrani egallashga qodir. T.: O`zbekiston. 2016
11. Islom Karimov. Ozodlik havosidan to`yib nafas olgan xalq o`z
yo`lidan hech qachon qaytmaydi. T.: O`zbekiston. 2016.
12. Shavkat Mirziyoyev. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi
kerak. T.: O`zbekiston. 2017.
13. O`zbekiston Respublikasining Ta’lim to`g`risidagi Qonuni.
29.08.1997 y. N 464-I

14. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “ Oliy ta’lim tizimini yanada
rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida ” gi PQ-2909-sonli Qarori
15. Buyuk va muqaddassan, mustaqil Vatan. Т .: “O'qituvchi “NMIU,
2011.-200 b.
16. Barkamol avlod-mamlakatimizning mustahkam tayanchi. // Halq so'zi.
2012. 11 fevral.
17. Imonazarov M, Eshmuhamedova M. Milliy ma'naviyatimiz asoslari.
Т .: Toshkent Islom Universiteti. 2001. 432 bet.
18. Ishmuhammedov R, Abduqodirov A. Tarbiyada innovasion
texnologiyalar. Т .: Iste'dod. 2008. 180-bet.
19. Ishmuhammedov R. Tarbiyada innovasion texnologiyalar. Т .:
Iste'dod. 2010. 141 bet.
20. Izlanishlar davom etadi// Ma'rifat 2010 yil 28 avgust.
21. Kasb- hunar inson ziynati// Ma'rifat 2010 yil 30 sentyabr.
22. Malaka oshirish: ehtiyoj, vazifa, istiqbol.// Ma'rifat 2010 yil 20 fevral.
23. Prezident Islom Karimovning “Yuksak bilimli va intelektual
rivojlangan avlodni tarbiyalash-mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish
va modemizasiya qilishning eng muhim sharti” mavzusidagi xalqaro
konferensiyaning ochilishi marosimidagi nutqi.// Xalq so'zi. 2012. 18
fevral.
24. Ta'lim taraqqiyoti yo'lida// Ma'rifat 2010 yil 7 aprel.
25. Ta'lim-tarbiya istiqlol ko'zgusida. // Ma'rifat 2010 yil 30 sentyabr.
26. O’zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I.A.Karimovning
BMT Bosh Assambleyasining Ming yillik rivojlanish maqsadlariga
bag'ish langan oliy darajadagi yalpi majlisidagi nutqi. / Xorijiy ijtimoiy-
snyosiy doiralar vakillarining munosabatlari va sharxlari-
T.:0’zbekiston, 2010.
27. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 6 apreldagi
«O'zbekiston Respublikasi davlat mustakilligining yigirma yilligini
nishonlashga taiyorgarlik ko'rish va uni o'tkazish tugrisida»gi Qarori //

Xalq so'zi, 2011 yil 7 aprel, №68 (5235).
28. Yuldoshev J. Ta'limimiz istiqloli yo'lida. - Т .: Sharq 1996. 4-5-bet.
29. Yuksak salohiyat va taraqqiyot omili// Marifat. 2010. 27 noyabr.
Internet saytlar.
1. www.history.ru
2. www.zuyo.edu.uz
3. www.gov.uz
4. www.uza.uz
5. www.yandex.ru
6. www.lex.uz
7. www.google.uz
8. www.press-service.uz

Mustaqillik yillarida ta’lim tizimining ustuvor darajaga ko`tarilishi - muammo va natijalar (1991-2016 yy.)

Sotib olish