• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 130.5KB
Покупки 3
Дата загрузки 12 Август 2023
Расширение docx
Категория Горное дело

Продавец

Bohodir Jalolov

Дата регистрации 10 Май 2023

5700 Продаж

Neft va gaz quduqlarni burg’ilashdagi umumiy tushuncha

ko’pga oshirishadi. Chuqurligi 1 km bo’lgan quduqni burg’ilash uchun 100 m 3 ortiq eritma tayyorlash kerak. Burg’i quvuri orqali eritma quduq tubiga tushadi, u yerdagi jinslarning mayda parchalarini (shlamlarini) quvurning tashqi bo’shlig’idan yer sirtiga olib chiqadi. Har bir kilomelrga 50-801 parchalangan jinslar to’g’ri keladi. Loyli eritma yana bitta muhim vazifani bajaradi qatlamga qarshi bosimni hosil qiladi va bu bilan undagi neft, gaz yoki suvni vaqtdan oldin tashqariga chiqarmasdan ushlab turadi. Masalan, 2 km chuqurlikda neft yoki gazning odatdagi bosimi 20 MPa ga teng. 1,2 g/sm 3 zichligidagi loyli eritma ustuni bunday quduq tubiga 24 MPa bosim bilan ta’sir ko’rsatadi. Neft yoki gaz qatlamdan chiqa olmaydi va kutilmagan favvora bo’lmaydi. Burg’ichilar bularning hammasini hisobga olishlari kerak, aks holda halokat sodir bo’lishi mumkin. To’satdan otilib chiqqan neft yoki gaz favvorasi burg’ilash minorasini va qimmatli jihozlarni ishdan chiqarishi mumkin. Halokattarda po’lat quvurlar mis simga o’xshash yumaloqlanib qoladi. Burg’i quvuriga tasodifan kelib o’rilgan kichkinagina toshdan uchqun chiqib yong’inga sabab bo’lishi mumkin. Bu yong’inni o’chirish mushkul va xavflidir. Ba’zan halokatli quduq bir necha oylab yonadi, u bilan birga qimmatbaho mineral ashyo ham bekorga yonib keladi. Loyli eritma yana burg’ilash burg’isini sovitadi, quduq devorlarini loylashtiradi va ularni mustahkamlaydi. Eritma yuqoriga chiqqandan keyin maxsus tindirgichga tushadi, tindirgichda jinslar zarrachalari cho’kkandan keyin qaytib yana quduqqa haydaladi. Burg’ilashda loyli eritmaning sifati katta ahamiyatga ega. Kerakli talablarga javob beradigan yaxshi eritmani tayyorlash ayrim hollarda juda qiyin bo’ladi. Hozirgi vaqtda burg’ilashda ko’pincha uch sharoshkali burg’i ishlatiladi. Uning har bir sharoshkasi alohida aylanishi mumkin. U quduq tubida dumalab jinslarni parchalaydi, maydalaydi. Ba’zan sharoshka tishchalarini qattiq orasidagi quvur tashqi bo’shlig’iga oqib o’tadi. Suyuqlikning bir qismi quduqdan qatlamga siqib qo’yiladi. Suyuqlik quvurlararo bo’shliqdan ko’targich birikma tubigacha siqilgan vaqtda haydash bosimi maksimal kattalikka erishadi. Bu bosim quvurlardagi va quvurlararo bo’shliqdagi suyuqlik ustunini muvozanatda ushlab turadi va ishga tushirish bosimi deyiladi. Quduqqa havoni haydagan sari u ko’targich quvurlarga o’tib, gaidangan suyuqlik bilan birga yuqoriga ko’tariladi. Havo va suyuqlik aralashmasi quduq og’ziga kelgandan keyin birinchi otqin Yer yuzasiga chiqadi, haydash bosimi birdaniga tushib ketadi, chunki bu bosim kuchli gazlangan suyuqlikni juda kam solishtirma og’irlik bilan muvozanatda ushlab turadi. Bosimtushgandan keyin qatlam bosimi ostida qatlamdan quduqqa suyuqlik kela boshlaydi, bu suyuqlik ko’targich birikma tubiga yetgandan keyin, u yerdan haydalayotgan yangi havo bilan yuqoriga otilib chiqadi.  Quduqning o’rnatilgan ish rejimida uning quvurlararo bo’shlig’idagi suyuqlik sathi ma’lum chuqurlikda bo’ladi. Bu sath dinamik sath deyiladi, chunki undan quduq tubigacha bo’lgan suyuqlik ustuni quduq ishga tushgan paytdagi tub bosimiga mos keladi. Bunda havo haydash bosimi - ish bosimi deyiladi. Statik bosim bilan dinamik bosim orasidagi farq qatlam bosimi bilan quduq tubi bosimi orasidagi farqqa mos keladi. Bu farq qancha katta bo’lsa yoki bosim ayirmasi katta bo’lsa, quduqqa qatlamlardan keluvchi neft oqimi shuncha jadalroq bo’ladi, demak, quduqning debiti shuncha katta bo’ladi. Ishlatishning kompressorli usuli mohiyati bo’yicha favvora usulining sun’iy davomi hisoblanadi; quduqqa haydalgan gaz yoki havo yetishmayotgan qatlam gazini to’ldiradi, suyuqlikni yuqoriga chiqarish bilan bog’liq ishni bajaradi. Kompressorli usul bilan quduqning yuqori unumdorlikda ishlashini ta’minlash mumkin, chunki bu usul favvora usuli bilan ishlashdan farq qilmaydi. Shuning uchun kompressor usuli katta miqdorda suyuqlikni haydab aylanganda quduq tubida jinslar maydalanib va yeyilib ketar edi. Burg’ilash tezligi kuniga 400-500 m ga yetdi, quduq chuqurligi 3-4 km dan oshib ketdi. Biroq burg’ilash asbobining juda katta bo’lganligi rotorli burg’ilashning rivojlanishini to’xtatib turadi. Haqiqatan, 3,5-4 km chuqurlikdagi burg’ilash quvurlari birikmasining (og’irligi) 200 t dan orliqdir. Shuning uchun energiyaning asosiy qismi quduqni chuqurroq qazishga emas, quvurlar birikmasini aylantirishga sarflanar edi. Quduq tubida ishlaydigan dvigatel barpo qilib, burg’ilasb , jarayonini quduq tubiga tushirish mumkin emasmikan, degan, savol olimlarni o’ylantirib qo’ydi. 1922-yilda rus muhandisi M.A.Kapelyushnikov quduqlarni burg’ilashning yangi ajoyib usulini - turbinali burg’ilash usulini taklif etdi. Keyinchalik bu g’oya L.P.Shumilov. R.A.Ionesyan, E.I.Tagiyev, M.G.Gusman va boshqa olimlar tomonidan takomillashtirildi. Hozirgi turbinali burg’i uzunligi 10 m gacha bo’lgan ko’p pog’onali tub dvigatelidir. Uning har bir pog’onasida (ular hammasi bo’lib 100 dan ortiq) profillashtirilgan kurakli ikkita disk bor. Disklardan biri stator, burg’i korpusiga qo’zg’almaydigan qilib mahkamlangan, ikkinchisi - rotor, aylanadi. Quduq tubini yuvish uchun yuborilgan loyli burg’ilash eritmasi rotorga tomon yo’nalib, uning qayrilgan kuraklaridan aylanib o’tib, ularni aylantiradi. Наг bir rotor nisbatan uncha katta bo’lmagan aylanma kuch beradi, ammo jami kuch burg’ini aylantirishga yetarlicha ko’pdir. Suyuqlikni qatlamdan yuqoriga ko’taruvchi ishchi omil havo bo’lib kompressorli ko’targich (lift) erlift deyiladi. Agar ishchi emas, gaz bo’lsa, bunday qurilma gazlift deyiladi. Havo yoki gaz bilan ishlaydigan ko’targichning ish prinsipi quyidagilardan iborat.  Agar biror idishdagi suyuqlik tubiga o’zaro biriktirilgan nay sistemasi tushirilib (4.1-rasm), 1-nayga havo yoki gaz yuborilsa, bu naydagi suyuqlik havo (gaz) bosimi ostida pastga siqib borib idishga va 2-nayga oqib o’tadi. Havo naylar ulangan joyga yetgandan keyin mayda pufakchalar shaklida 2- nayga o’tadi va yuqoriga intiladi. Yuqoriga harakat qilgan havo pufakchalari hajmi kattalashib, 2-naydagi suyuqlikni yuqoriga tortadi. Idishga tashqaridan doimiy ravishda suyuqlik quyib, undagi ma’lum sath ushlah turilsa, 1-nayga uzluksiz havo yoki gaz yuborilganda, havo (gaz) bilan suyuqlik birga 2-nay orqali yuqoriga chiqadi. Neft quduqlarida yuqoridagi sharoitni hosil qilish mumkin, bunda quduq qatlamdan muntazam ravishda suyuqlik kelib tushadigan idishdir. Havoli yoki gazli ko’targich hosil qilish uchun odatda quduqni favvorali ishlatish usulida qo’llaniladigan nasos-kompressorli quvurlar tushiriladi. 4.1-rasm. Havoli ko’targich sxemasi. Quduqqa havo haydashdan oldin undagi suyuqlik sathi shu quduq joylashgan yerdagi qatlam bosimiga mos bo’lgan ma’lum chuqurlikda bo’ladi. Bu sath statik sath deyiladi. Quduqning quvurlararo bo’shlig’iga havo haydalganda undagi suyuqlik ko’targich quvurlariga hamda havoli quvur va ishlatish quvurlar birikmasi Elektr dvigatellar ham ishlab chiqilgan. Bunda burg’ilash quvurlarining pastki uchiga kichik diametrli elektr motor o’rnatiladi. Burg’ilash quvurida joylashgan rezinali quvurcha ichidagi uchta simli kabel orqali elektr, eleklr energiyasi motorga yuboriladi. Elektr motorning aylanadigan qismiga burg’u ulangan. Shu bilan burg’ilash jarayoni avtomatlashliriladi va u osongina boshqariladi. 2. Quduqlarni burg’ilash usullari. Quduqlarni burg’ilash jarayoni bir necha amallardan iborat. Avval turli asbob- uskunalar o’rnatish uchun maydoncha tayyorlanadi. Burg’ilash minorasi yig’iladi, uning oldiga loyli eritmalarni tayyorlab beruvchi kichkinagina "zavod" quriladi, suv keltiriladi, eritmani quduqqa haydaydigan kuchli nasoslar o’rnatiladi. Shu yerning o’zida elektr sexi quriladi, unga yuqori voltli uzatkichlaridan elektr yuboriladi. Burg’ilash asboblarini ko’tarish va tushirish uchun quvvatli chig’irlar o’rnatiladi. Quduqqa birmuncha yaqin joyda turar joylar, kern ombori (quduqdan ko’tarilgan jinslar namunalari saqlanadigan joy), idora, maishiy xizmat ko’rsatuvchi xonalari quriladi. Ko’rib turibmizki, quduq oldida butun bir qishloq barpo etiladi. Jihozlashning murakkablashishi asosan chuqur izlov quduqlari bilan bog’liq, bu quduqlar odatda turar joy obyektlaridan ancha uzoqlikda burg’ilanadi. Burg’ilashdan oldin diametri 1 m, chuqurligi 15-20 m bo’lgan yo’naltiruvchi shaxtani qazish zarur. Burg’ichilar oldindan necha metrli quduq qazishlarini va uning tubi diametrini biladilar. Shundan kelib chiqib quvurlarning boshlang’ich diametri tanlab olinadi. Quvurlarning uzunligi 6-10 in. Ikki-uchta quvur burab biriktirilib, «sham (svecha)» hosil qilinadi. Minorada tayyor «sham»lardan bir nechtasi bo’ladi. Quduqning chuqurligiga qarab «sham»lar bir-biriga burab biriktiriladi, birinchi «sham»ning uchida burg’i bo’ladi. Burg’ilangan jinsni chiqarish uchun quduqqa loyli eritma haydaladi, bu eritma zichligi 1,2-1,5 g/sm 3 bo’lgan suyuq loyqadan iborat. Ba’zan eritma zichligini turli og’irlashtirgichlar (gematit, barit) yordamida 2 g/sm 3 va undan O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI NEFT VA GAZ ISHI FAKULTETI “Neft va gaz quduqlarni burg’ilash” fanidan MUSTAQIL ISHI MAVZU: Neft va gaz quduqlarni burg’ilashdagi umumiy tushuncha Bajardi: ______________________ Qabul qildi: __________________ qotishma bilan qoplaydilar. O’ta qattiq jinslarni kavlab o’tishda olmos burg’ilar ishlatiladi. Vaqti-vaqti bilan har qanday burg’ini ham almashtirishga to’g’ri keladi, chunki ular ham eskiradi. Burg’ini almashtirish uchun butun burg’ilash quvurlari birikmasi ko’tariladi va burab ajratiladi. Bunda tushirish-ko’tarish amallari bajariladi, bu ish ancha murakkab jarayon bo’lib, quduqni kavlash muddatini ancha uzaytiradi. Quduq devorlari o’pirilib tushib ketmasligi uchun uning stvoliga diametri 114-426 mm bo’lgan maxsus po’lat quvurlar tushiriladi, bu quvurlar va quduq devorlari orasi katta bosim ostida sement bilan to’ldiriladi. Quduq qazib bo’lingandan keyin u o’rganiladi. Burg’ilash jarayonida kern olinadi. Turli chuqurlikdagi quduqlar tubidan olingan jinslar namunasi kern deyiladi. Biroq quduqning butun chuqurligi bo’yicha kern faqat ayrim hollardagina tayanch quduqlari qazilgandagina olinadi. Odatda kern ochilgan kesimning 20-30% ta’riflaydi. Ammo, geologlar tog’ jinslari tarkibining xususiyatlarini, quduqning butun tanasi bo’ylab bilishlari zarur. Bunda geologlarga turli asboblar bilan jihozlangan, kon geofiziklari yordamga keladi. Kon geofiziklarining tadqiqotlari quduqning butun uzunligi bo’yicha jinslarni litologik tarkibini, qalinligini aniqlashga, mahsuldor gorizontlarning yotish oraliqlarini ko’rsatishga, tog’ jinslarining kollektorlik xossalarini aniqlashga imkon beradi. Bu ma’lumotlar turli geologik xaritalarni: litologik, qalinlik, tuzilma, g’ovaklik, o’tkazuvchanlik, suvlanganlik va boshqalarni tuzishda foydalaniladi. Bu xaritalarsiz ilmiy asoslangan qidiruvni va neft- gaz konlarini ishlatishni amalga oshirish mumkin emas. Kon geofiziklarining tadqiqotlarini farangistonlik mutaxassislar karotaj deb atadilar. Hozir karotajning 40 dan ortiq turi bor. Elektrik, radioakliv, termik, akustik, induksion uning eng ko’p tarqalgan usullaridir. Elektrik usullar quduqning tanasi bo’ylab elektr maydonning xususiyatlarini o’rganishga asoslangan. Quduqqa tushiriladigan maxsus asboblar bilan tog’ jinslarining solishtirma elektr qarshiligi olchanadi. Uning xossalari zohiriy qarshilik ko’rinishida yoziladi. Odatda bu egri chiziq quduqning butun tanasi bo’yicha tabiiy potensiallarni o’zgarishini 3. Neft va gaz quduqlarini ishlatish usullari. Quduqlarni burg’ilashda, sementlashda va perforatsiyalashda ularning tanasi ustigacha loyli eritma bilan to’ldirilgan bo’ladi. Loyli eritma ustuni qatlamda bosim hosil qiladi, bu bosim qatlam bosimiga teng yoki ortiq bo’ladi. Bunday sharoitda quduq yo’nalishi bo’ylab qatlamda suyuqlikning yoki gazning hech qanday harakati bo’lmaydi. Qatlamdan quduqqa suyuqlik yoki gaz oqimi bolishi uchun suyuqlik ustunining bosimini qatlam bosimiga nisbatan kamaytirish kerak.  Qatlam bosimi bilan quduq tubi bosimi orasida farq hosil bo’lganda, suyuqlik yoki gaz quduqqa qarab harakattanib, perforatsion teshiklar orqali quduqqa kela boshlaydi. Quduq ishga tushgandan keyin qatlam bosimi nisbatan sekin o’zgara boshlaydi. Agar vaqtning biror oralig’ida (oy, kvartal) qatlam bosimi deyarli o’zgarmasa, quduqqa kelayotgan suyuqlik oqimi, shunga o’xshash sharoitlarda, asosan quduq tubidagi bosim kattaligiga bog’tiq bo’lib qoladi. Qatlam va tub bosimlari orasidagi farq (P qat - P tub ) depressiya deyiladi. Neft va gaz quduqlarini berilgan turli depressiyalarda ishlalish mumkin, demak, suyuqlik va gazning qatlamdagi harakati jadalligini va quduq debitini keng ko’lamda o’zgartirish mumkin. Sluinday qilib, neft uyumlarini ishlatishda o’zaro bog’liq ikki jarayon bir vaqtning o’zida sodir bo’ladi: 1) qatlam kuchlari ta’siri ostida suyuqlik va gazning neftli qatlamlardan tashkil topgan g’ovak muhit orqali harakati; 2) suyuqlik va gazni quduq tanasi orqali yer sirtiga ko’tarilishi. Qatlamdagi har bir quduqdan olinayotgan suyuqlikni nazorat qilish va boshqarish yo’li bilan qatlamdagi suyuqlik harakatining hamma jarayonini boshqarishga erishiladi. Konlarni ishlashda qatlam energiyasining zaxiralari katta yoki kichik darajada qatlamdan olinayotgan suyuqlik va gazning joriy miqdoriga bog’liq ravishda kamayadi. Qatlam energiyasining kamayishi bilan qatlamdagi neft harakatining jadalligi ham susayadi, uning ba’zi quduqlariga kelayotgan oqim kamayadi. Qatlamdagi neftni yuzaga chiqarish usullari yoki quduqlarni ishlalish usullari konlarni ishlash jarayonida o’zgarmasdan qolmaydi, ular qatlam energiyasining kattaligiga bog’liq ravishda o’zgaradi. Neft quduqlaining barcha ma’lum ishlatish usullarini ikkita asosiy guruhga ajratish mumkin: - favvorali; - mexanizasiyalashtirilgan. Juda katta tabiiy qatlam energiyasi zaxiralariga ega bo’lgan uyumlarda quduqlar favvorali ishlatiladi, bunda qatlam energiyalari nafaqal suyuqlikni qatlam bo’yicha harakattanishiga, balki uni yuzaga chiqarishga ham yetarlidir. Suyuqlikni yuzaga to’liq chiqarishga qatlam energiyasi zaxiralari yetmasa, quduqlarni mexanizatsiyalashtirilgan usulda ishlatiladi, ya’ni neftni yuqoriga ko’tarish u yoki bu mexanizm yordamida amalga oshiriladi. Yangi, hali hech qanday mahsulot qazib olinmagan uyumlardagi har bir quduqning ishlatilish vaqtini ikki davrga bo’lish mumkin. Uyumda tabiiy energiyalar zaxirasi ko’p bo’lgan birinchi davrda quduq favvorali ishlatiladi. Bu davr yuqori mahsuldorlik bilan xususiyatlanadi, shunday hollar ham bo’lishi mumkinki, bu davrda quduqdan butun ishlatish davrida olingan neft umumiy miqdorining 70% dan ko’prog’i olinadi. Neft qudug’idagi suyuqlikni tabiiy qatlam energiyasi hisobiga yuzaga chiqadigan usul favvorali usul deyiladi. Neft bilan birga olinayotgan gazning miqdoriga va konning ishlash rejimiga qarab favvora gidrostatik bosim ta’sirida yoki kengayish gaz energiyasi hisobiga, shuningdek, ikkala omilning bir paytdagi ta’siri ostida bo’lishi mumkin. Ko’p hollarda favvoraning asosiy omili gaz hisoblanadi, gaz har doim qatlamda neft bilan birga bo’ladi. Bu suv tazyiqli usul bilan aniq ifodalangan konlar uchun ham o’rinlidir. Masalan, ko’pgina suv tazyiqli konlarda Neft va gaz quduqlarni burg’ilashdagi umumiy tushuncha Reja: 1. Burg’ilash quduqlarining turlari. 2. Quduqlarni burg’ilash usullari. 3. Neft va gaz quduqlarini ishlatish usullari. chiqariladigan va gaz ko’targichning samarali ishlashi uchun yetarli suyuqlik ustimiga ega bo’lgan quduqlarda muvaftaqiyat bilan qo’llaniladi. O’zhekistonda va chet ellarda ko’pgina quduqlar shtangali chuqurlik nasoslari yordamida ishlatiladi. Bunday nasoslar quduqdagi suyuqlik sathidan pastda chuqurlik quvurlari oxiriga o’rnatiladi: uning porsheni shatun-krivoshipli mexanizm yordamida harakatga keltiriladi. Plunjer tebratma dastgoh bilan shtangalar birikmasi - rezbali birikmalar yordamida bir-biriga ulangan metall sterjenlar orqali bog’langan. Shtangali nasos bilan ishlatish o’zining oddiyligi, unumdorligi va juda katta chuqurlik oraliqlarida foydalanish mum-kinligi bilan keng ko’lamda qo’llanilmoqda. Chuqurlik nasoslari sifatida asosan plunjerli nasoslar qo’llaniladi, bu nasoslar uncha chuqur bo’lmagan neft quduqlarida ishlash uchun mo’ljallangan. Plunjerli chuqurlik nasosi pastki qismiga sharikli so’ruvchi to’sqich va ichi kavak plunjer o’rnatilgan silindrdan tuzilgan. Plunjerda undan tashqari bitta yoki ikkita sharikli haydovchi to’sqich bor. Silindr ko’targich quvurlar birikmasining pastki qismga quvurdagi suyuqlik sathidan pastroqqa o’rnatiladi, plunjer esa nasosli shtangalarga osib qo’yiladi. Shtangalar plunjerga quduq ustida o’rnatilgan maxsus mexanizm yordamida qaytma-oig’a harakatni uzatadi. Plunjer yuqoriga harakat qilganda yuqoriga haydash to’sqichi yopiladi, chunki unga nasos quvurlaridagi suyuqlik ustuni bosimni ko’rsatadi. Bu paytda pastki so’ruvchi to’sqich, unga suyuqlik pastdan bosimni ko’rsatgani sababli ochiladi va suyuqlik nasos silindrga tusha boshlaydi. So’nggi vaqtlarda tabiiy favvora bo’lmaydigan quduqlardan yuqori sur’atda suyuqlik olish uchun cho’ktirma markazdan qochma elektr nasoslari muvaffaqiyatli qo’llanilmoqda. Bu ko’p pog’onali, diametri kichikroq nasoslardir, ularning vallari dvigatel vali bilan biriktirilgan. Bunday agregat quduqqa 2-3 ta quvur bilan suyuqlik sathidan pastga tushiriladi. Elektr energiya yuqoridan ajratib qo’yilgan kabel orqali yuboriladi. bo’yicha Gidravlik. Pnevmatik. 7. Quduq tubidan parchalangan mahsulotlarni chiqarish usuli bo’yicha. Parchalangan mahsulotlarni mujbur etib chiqarmasdan (ularni devorlarga siqib chiqarish bilan). Parchalangan mahsulotlarni mexanik usul bilan chiqarish (musalan, shnekli, transportyor bilan, jelonkalar bilan). Parchalangan mahsulotlarni suyuqlik bilan chiqarish. Parchalangan mahsulotlarni gaz bilan thiqarish. 3. Quduq devorlarini mustahkamlash usuli bilan Quduq devorlarini mustahkamlamasdan. Quduq devorlarini mахsus eritmalar bilan mustahkamlash. Quduq devorlarini mustahkamlovchi quvurlar - po’latli, yog’ochli, polimerli, shisha plastikli va boshqalar bilan oralatib mustahkamlash, (chuqurlashtirish jarayonini to’xtatgan holda). XIX asrning 20-yillarida Arangistonda (Artua provinsiyasida) dastlabki quduqlar suv uchun burg’ilangan. 1845-yilda arangistonlik muhandis A.Fovel quduq tubidan yuqoriga parchalangan jinslarni olib chiqish uchun quduq tubini yuvishni tavsiya etdi, bu esa burg’ilash jarayoni texnologiyasini birmuncha mukammallashtirdi. Neft va gaz sanoatini 1859-yilda polkovnik Dreyk neft qudug’ini burg’ilagandan keyin boshlangan deb hisoblanadi. Bu paytda quduqni burg’ilash kavlash usuli bilan bajarilar edi, shuning uchun quduqni burg’ilash emas, balki kavlash desa to’g’ri bo’lar edi. Kavlab o’tish tezligi juda kam-kuniga 1m dan oshmas, chuqurlik esa kamdan-kam hollarda 500 m oshar edi. XX asrning boshlarida kavlab burg’ilash o’rniga aylanma yoki rotorli burg’ilash usuli keldi. Bu usulning dastlabki ixtirochilari Bokulik neft ishlab chiqaruvchilar bo’ldi, ular bu usulni 1911-yilda qo’llashgan edi. Burg’i ishlashning boshlang’ich paytlarida gaz neftda buunlay erigan holda bo’lgan. Demak, bu holda qatlamda faqat suyuqlik harakat qiladi. Bu qatlamga o’tkazilgan quduqni o’zlashtirishda erkin gaz neftdan ko’tarma quvurlardagina bosim to’yinish bosimdan kam bo’lgan chuqurlikda ajralib chiqadi. Bunday holda neft gidrostatik bosim va quduqning faqat yuqori qismidagi erkin gaz energiyasi hisobiga ko’tarila boshlaydi. Neftni gazga to’yinish bosimiga mos keluvchi chuqurlikda gaz neftdan mayda pufakchalar shaklida ajralib chiqa boshlaydi. Gaz pufakchalari quduq bo’ylab yuqoriga ko’tarilgan sari ularga bo’lgan bosim kamaya boradi, bu bosim berilgan nuqta ustidagi gazlangan suyuqlik ustunining bosimiga teng boladi. Bosim kamaya borgan sari gaz hajmi orta boradi, natijada yuqoriga chiqayotgan suyuqlik va gaz qorishmasining solishtirma og’irligi kamaya boradi. Bu suyuqlik sathini quduq ustigacha ko’tarilishga olib keladi. Demak, quduqdagi favvora qatlamdagi bosim bilan suyuqlik ustunining quduq tubiga bosimi orasidagi farqi natijasida sodir bo’ladi. Bunda qatlamdan quduqqa keluvchi va yuqori ko’tarilgan sari kengayuvchi gaz ta’siri katta rol o’ynaydi, bu esa quduqdagi qorishmaning solishtirma og’irligining kamayishiga va suyuqlik sathining ko’tarilishiga olib keladi. Qatlam bosimining pasayishi va uyumni suv bosishi natijasida quduqning favvoralanish jadalligi kamayadi; neft va erkin gaz vaqti-vaqti bilan almashinib otilib chiqadi, bu esa erkin gazning bekorga sarf bo’lishiga olib keladi. Natijada qatlamda qolgan energiya quduqdagi suyuqlikni ma’lum balandlikka olib chiqishgagina yetadi. Quduqni ikkinchi ishlatish davri - mexanizasiyalashtirilgan davri keldi. Neft quduqlarini ishlatishning mexanizatsiyalashgan usuliga kompressorli va nasosli usullar kiradi. Kompressorli usulda suyuqlik yuqoriga siqilgan havo yoki gaz yordamida chiqadi, bu havo yoki gaz quduqqa tushirilgan ko’tarma quvurlar boshmog’iga beriladi. Gaz yoki havoni siqish kompressorlar deb ataluvchi maxsus mashinalarda amalga oshiriladi. 1. Burg’ilash quduqlarining turlari. Quduqlarni burg’ilash deb tog’ jinslarda dumaloq kesimli teshik hosil qilish bilan bog’liq jami ishlar majmuyiga aytiladi. Bu ishlar odatda teshik ichiga odam kirmasdan maxsus texnik vositalar yordamida bajariladi. Shunday qilib, burg’ilash jarayoni texnik rivojlanishning uzun tarixidagi, amallarining ko’pchiligida odamlar qatnashmaydigan jarayonlardan birinchisi desa bo’ladi. Burg’ilash quduqlari o’rganish yoki neft va gaz konlarini ishlatish maqsadida qaziladi. Qidiruv quduqlari orasida xaritalash quduqlari (geologik xaritalash bajarilayotgan tub jinslar bilan to’tash yuzani aniqlash uchun), izlovchi quduqlar (mazkur rayonda u yoki bu foydali qazilmalarning bor yoki yo’qligini aniqlash uchun), qidiruv quduqlari (mazkur konda foydali qazilmalar zaxirasini aniqlash va chegaralash uchun), gidrogeologik quduqlar (yer osti suvlarini o’rganish, ularning yotish sharoitlarini, mumkin bo’lgan rnahsul miqdorini va kimyoviy tarkibini o’rganish uchun), artezian quduqlari (bu quduqlar suvlari bosimli qatlamlarga qazilgan gidrogeologik quduqlarning boshqacha turidir) mavjud. Qidiruv quduqlari qatiga muhandis-geologik quduqlar ham kiradi, bu quduqlar kelgusida quriladigan inshoot uchun asos, muhit va ashyo bo’ladigan tog’ jinslarini o’rganish uchun qaziladi. Seysmik quduqlar (seysmik qidiruvda yer ostida portlatishda foydalaniladi), parametrik quduqlar (tog’ jinslarining yotish elementlarini va geofizik tuzilishining parametrlarni o’lchash uchun) va boshqalar. Ishlatish quduqlari Yer qa’ridan foydali qazilmalarni (ichadigan, texnik va mineral suvlarni, neftni, gazni, eritmalarni va qorishmalarni) olish uchun burg’ilanadi. Bu quduqlar orasida suv oluvchi quduqlar, neft va gaz olish quduqlari, ko’mirlarni yer ostida gazlashtirish quduqlari, namakob olish quduqlari va geotexnologik quduqlar ajratiladi 4.1-jadvalda qidiruv va boshqa quduqlarni burg’ilashning mexanik usullarini bo’limlarga ajratilishining umumiy sxemasi berilgan. 4.1-jadvalda berilgan umumiy sxemaning mohiyati shundaki, unda dastavval burg’ilashning tasnifiy xususiyatlari ko’rsatilgan. So’ngra har bir xususiyat oralig’ida uning usullari turlarining va xilma- xilligining tasnifiy guruhlari ko’rsatilgan. Bu sxemadagi shartli ravishdagi "burg’ilash usuli" tushunchasi keng ma’noni bildiradi. Unga nafaqat burg’ilash usulining o’zi, ya’ni jinslarni parchalash usuligina emas, balki jinslarni parchalashda ishlatiladigan asbob, uzatma xususiyatlari, parchalangan mahsulotlarni chiqarishi, olingan namunalarning tafsiloti, ularni yuqoriga transportirovka qilish va boshqa ba’zi xususiyatlari ham kiradi. Mana shu yuqorida sanab o’tilgan amallarning elementlari "burg’ilash" atamasi bilan ifodalanadi. 4.1-jadval Burg’ilash usullarining tasnifi Tasnif alomati Tasnif guruhi 1. Burg’ilanayotgan quduq tubining shakli bo’yicha Tekis tubli (kernsiz burg’ilash) Halqasimon tubli (kolonkali burg’ilash) 2. Jinsga ta’sir qilish usuli bo’yicha Zarbli. Aylanma. Tebranma (zarbli-tebranma). Siqish aralash (zarbli- aylanma, zarbli-burilish, tebranma-aylanma va boshqa.). 3. Jinslarni parchalaydigau asbob bo’yicha Qattiq qotishmali. Olmosli. Mustahkam p o ’ l a t l i . Sharoshkali. 4. Jinslarni parchalaydigan asbobni almashtirish usuli bo’yicha Snaryadni ko’targandan keyin asbobni almashtirish Snaryadni ko’tarmasdan asbobni almashtirish. 5. Jinslarni parchalash jarayonini jadallashtirish uchun qo’llaniladigan asosiy yoki qo’shimcha mehanizm turi bo’yicha Gidrozarbali. Pnevmozarbali. Balanssiz tebranish mexanizmlari. Elektromagnit tebranish qo’zg’atuvchilar. Magnitostriktorlar. Induksion-dinamik ta’sir qiluvchi mexanizmlar 6. Qo’llaniladigan uzatma Elektrli. akslantiruvchi egri chiziq bilan birgalikda ko’riladi. Mutaxassislar bu egri chiziqlarni o’rganib, kesimda turli turdagi jinslarni qumtosh, gil, ohaktoshlarni, katta qarshiliklar bo’yicha mahsuldor gorizontlarni ko’rsatadilar, chunki neft va gaz dielektriklardir. Sodda, shu bilan birga juda foydali usul kavak o’lchash (kavernometriya) usulidir. Bunda maxsus asbob bilan quduq diametri o’lchanadi. Jins qancha zich bo’lsa, u burg’i diametriga shuncha yaqin bo’ladi. Sochiluvchan jinslarda (gil, qum) quduq devorlari loyli eritma bilan yuviladi, jinslar o’pirilib tushib, kavaklar hosil bo’ladi, bu esa kavernogrammada yaxshi ko’rinadi. Kon geofiziklari tadqiqotlarining muhim usuli - radiofaol usuldir. Ularning turlari ko’p: bu gamma usul (GU), gamma-gamma-usul (GGU), neytron-gamma-usul (NGU) va boshqalar. Ularning hammasida tog’ jinslaridagi tabiiy yoki keyin paydo qilingan radiatsiyasi o’rganiladi. Olingan natijalar egri chiziq ko’rinishida tasvirlanadi. Termometrik karotaj quduq tanasidagi haroratni aniqlashni o’rganishga yordam beradi. Bu ma’lumotlar Yer qa’rining harorat rejimini sharhlashga, gaz uyumlarini ajratib ko’rsatishga yordam beradi. Gaz uyumlari termogrammaning minimal qiymatlari bo’yicha ajratiladi, chunki gazning adiabatik kengayishi haroratning pasayishiga olib keladi. Akustik karotaj - quduqda sun’iy hosil qilingan tarang tebranishlarni yozib oladi. Tebranish tarqalishining tezligi, ular so’nishining o’ziga xos xususiyatlari jinslarning g’ovakligini baholashga imkon yaratadi. Akustik karotaj bilan induksion karotaj odatda birga qo’llaniladi, induksion karotaj g’ovak rezervuarlarining neftgazliligini to’g’ri baholashga yordam beradi. Kon geofizik tadqiqotlarining hamma turlari birga qo’llaniladi. Zamonaviy karotaj stansiyasi bitta mashinaga o’rnatilgan. Karotaj ma’lumotlariga ko’ra kon geofiziklari neft-gazga to’yingan gorizontlarning yotish chuqurligi haqida xulosa chiqaradilar, ular asosida esa neft-gazga to’yingan gorizontlar ochilib uglevodorod oqimlari olinadi.

Neft va gaz quduqlarni burg’ilashdagi umumiy tushuncha

Купить