Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	552.5KB
Покупки	7
Дата загрузки	21 Май 2023
Расширение	docx
Категория	Горное дело

Neft va tabiiy gazni qayta ishlash

kiritishmoqda. 20 dan ortiq konlar aniqlab topildi. Yoqilg’i energetika resurslarini
qidirib topish va ulardan xalq xo’jaligida keng q o ’ l l a n i l i s h maqsadida
O’zbekiston Fanlari akademiyasi tizimida tashkil etilgan (1959) neft va gaz konlari
geologiyasi va qidirish ilmiy-tekshirish instituti faoliyat ko’rsatib kelyapti. Bu
sohada akadcmik O.M. Akramxo’jayevning xizmatlari katta bo’ldi. Institut
xodimlari hamon izlanishda, yangi konlar ochish ishtiyoqida mehnat qilishmoqda.
[5]
1.3. Neft va tabbiy gazlar tarkibidan olinadigan xom-ashyolar va ularning
xossalari
Qurilma ma x suloti bо’lib, nordon komponentlardan tozalangan tabiiy gaz
hisoblanadi. Texnik nomi tozalangan regeneratsiya gazi. Savdodagi nomi
tozalangan tabiiy gaz.
O’zDSt 948:1999 bо’yicha, SOT II-blokining AYOGOT-1 quritish
tozalash tizimi bо’yicha magistral gazо’tkazgichga uzatiladigan yonuvchan tabiiy
gazning sifatiga bо’lgan talablar 1– jadvalida keltirilgan.
5

14-propanli ustun; 16, 27, 32, 37- isitgich-bug’latgichlar; 17, 20-
aralashtirgichlar; 18, 21-tindirgichlar; 23-izobutanli ustun; 28-butanli ustun;
33-alkilatni ikkilamchi haydash ustuni; I – butan-butilenli fraksiya; II- propan-
propinlenli fraksiya; III- sul’fat kislota; IV-izobutan; V- ishlatilgan sul’fat
kislota; VI -yengil alkilash; VII -og’ir alkilash; VIII- butan; IX- quruq gaz; X-
suv; XI- ishqor; XII- ishlatilgan ishqor; XIII – ishlatilgan suv; XIV – propan.
Butan–butilenli fraksiyani qayta ishlashda sul’fat va kislotali alkillashning
moddiy balansi [%(mas)] quyida keltirilgan:
Kelib tushdi
HC
4 ....................................................................................................66,0
Izobutan............................................................................................34,0
Jami..................................................................................................100,0
Olingan
yengil alkilat.......................................................................................79,1
Og’ir alkilat.......................................................................................3,4
Propan ................................................................................................2,1
Ishlatilgan HC
4 ................................................................................15,4
Jami:.................................................................................................100,0
Xulosa
26

spetsifik tashib o’tuvchilarni ishlatish.
3. Хomashyoni sintetik tayyorlash yoki ilk xomashyoga ularda bo’shang
nuqtalarni vujudga keltiruvchi maxsus moddalardan qo’shish (ushbu nuqtalar
orqali oksidlash maqsadga muvofiq mahsu lotlar hosil bo’lishiga olib keladi).
Neftkimyo sanoatida quyidagi turli uglevodorodlar oksidlanadilar parafin,
olefin, aromatika, naften.
Parafin uglevodorodlarni oksidlash
Ilk xomashyoga bog’liq holida parafin uglevodorodlarning oksid lash
jarayonini uchta o’zaro mustaqil guruhlarga bo’lish mumkin:
1. Quyi parafin uglevodorodlarni oksidlash.
2. Suyuq C
10 -C
20 parafin uglevodorodlarni oksidlash.
3. Qattiq C
20 -C
40 parafin uglevodorodlarni oksidlash.
Quyi parafin uglevodorodlarni oksidlash
Quyi parafin uglevodorodlarni oksidlashdan maqsad formaldegid, sirka
kislota, atsetaldegid, metanol va boshqa qimmatli mahsu lotlar olish. Оksidlash
tezligi metandan butanga tomon ortib boradi.
2.4.Neft va Gazning xalq xujaligidagi ahamiyati
Yoqilg’i energetik balansida neft-gaz va kondensat yuqori o’rinda turadi.
Sanoatning tez o’sishi tufayli neft mahsulotlariga bo’lgan ehtiyoj borgan sari ortib
borayapti. Sintetik kauchuk, tola, sirt aktiv moddalari, yuvish vositalari,
plastifikator, prisadka, bo’yoq va boshqalar ishlab chiqarish ko’paymoqda. Shu
maqsadlarda dunyo miqyosida olinayotgan neftning 8 % sarflanayotganligi
ma’lum. Neftdan olinuvchi parafin uglevodorodlari (metan, etan, propan, butanlar,
geksanlar, yuqori molekulalilari), naftenlar (siklo geksan), aromatik uglevodorodlar
(benzol, toluol, ksilollar), olefin va deolefinlar (etilen, propilen, butadiyen) hamda
asetilen uglevodlari keng miqyosda qo’llanilmoqda.
Neft kimyosi va asosiy organik sintez texnologiyasida bu xom ashyolardan
ishlab chiqarilayotgan yuzlab mahsulotlar xalq xo’jaligida keng ishlatilmoqda.
21

1. Karimov I.A. “2012 yil vatanimiz taraqqiyotini yangi bosqichga ko’taradigan
yil bo’ladi” Toshkent “O’zbekiston” 2012.
2. Суняев С.И “Производство,облагора живание и применение нефтяного
кокса. М: Химия 1985, 296стр .
3. G ’ aybullayev . S . A ” Neft va Gazni qayta ishlash texnologiyasi “, Buxoro -2016 y
4. Abidov . B ” Neft - Gaz sintezi asoslari ” –“ Faylasuflar ” nashriyotiToshkent -2013
5. Исматов Д. И “Нефт-газни қайта ишлаш техналогияси” маьрузалар
матни Тошкент 2009 .
6. Черножуков Н .И “Техналогия переработки нефти и газа” ч 3, М: Химия
1978,324-стр.
7. www.ziyonet.uz .
8. www.edu.uz.-Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligiportali.
28

Kislorod saqlovchi mahsulotlarning turli aralashmasini ho sil bo’lishiga
olib keluvchi parafin uglevodorodlarni oksidlashga qarama-qarshi o’laroq
olefinlarni oksidlash selektiv jarayondir.
Quyi olefin uglevodorodlar etilen va propilanlarni oksidlash sanoatda katta
ahamiyat kasb etadi; shu bilan birga olefin oksidlari, akrolein, atsetaldegid va
boshqa qimmatli mahsulotlar olinadi.
Olefin oksidlarini olish
Etilen oksidi juda yirik ko’lamda ishlab chiqarilmoqda. AQSHda uni ishlab
chiqarish 1965-yilda 300 ming tonna bo’lsa, 2010-yili 14 mln.t ga yetgan va
keyingi sur’atlar bundan ham jadallashgan.
Etilen oksidini olish
Hozirgi vaqtda etilen oksidi ikki usul bilan olinadi: etilenni to’g’ridan
to’g’ri va xlorgidrin usuli bilan oksidlash.
Etilenni to’g’ridan to’g’ri oksidlash
Etilenni to’g’ridan to’g’ri oksidlash jarayoni kumush katalizatori da 220-
280°C temperaturada va 7-10 atmosfera bosimda ketadi:
Oksidlash uchun 98% li etilen ishlatiladi. U havo bilan aralashtirilib,
reaksion aralashmadagi uning kontsentratsiyasi 3% ni tashkil etadi. Katalizator
bilan kontakt vaqti 1,5 sekund.
Oksidlash jarayoni, odatda, statsionar katalizatorda, kamroq «qaynar»
qatlamda ham olib boriladi.
Jarayon prinsipial texnologik sxemasi quyidagidan tarkib topgan: etilen
va havo tozalagichlardan o’tib, aralashtiriladi, issiqlik almashtirgichdan o’tib (u
kontakt gazlar issiqligi hisobiga isiydi) reaktorga boradi. Reaktor quvurchali
(d=25mm, L=3-9 m). Quvurchalar oralig’ida reaksiya issiqligini olib ketadigan
issiqlik tashuvchi aylanib harakat qiladi. Oksidlash mahsulotlari reaktordan
chiqishi bilan issiqlik almashtirgichda va sovutkichda sovutiladi hamda absorberga
11

II bob . TAJRIBA QISM
2.1.. Neft va tabiiy Gazni qayta ishlashdagi oksidlanish jarayoni
Neftning oksidlanish jarayoni tabiatda ancha keng tarqalgan.Neftning
oksidlanishi to’yingan qatlam yuzaga chiqqanda kislorod bilan o’zaro reaksiyaga
kirishishi natijasida sodir bo’ladi.Bundan tashqari neft uyumiga erigan kislarodli
va sulfatdan tashkil topgan infiltrasion suvlarning singishi natijasida,
shuningdek,suv-neft aralashmasini yuzasi chegaralarida sulfit va oksidlangan
uglevodorodlarni tiklash yuzaga kelishi mikroorganizimlar ta’siri natijasida sodir
bo’ladi. Neft fizik-kimyoviy xossalari boshqa jarayonlar ta’sirda (parchalanish,
siriqish,oltinguguridlanish) ham ‘zgarishi mumkin. Shunday qilib,neftning turliligi
uning ikkilamchi o’zgarish bilan bog’liqdir. [3-4]
Ayrim tadqiqotchilarning fikricha, neftning qayta tuzilishida oksidlanish
jarayoni asosiy ahamiyatga ega. Boshqa bir guruh tadqiqotchi- olimlarning
fikricha, tiklanish (qaytarilish) jarayoni asosiy ahamiyatga egadir. Biroq
G.A.Asimov, N.V.Vassoevich, A.A.Karsevlar o’tkazgan tadqiqotlar neft fizik-
kimyoviy xossalarining o’zgarishiga tabiatda oksidlanish va qaytarilish
jarayonlarining ta’siri juda katta ekanligini ko’rsatadi.
Kislorod ishtirokida 150 0
C da 0,5  10 soat davomida alifatik sulfidlar
oksidlanib, chuqur oksidlanish mahsulotlarini hosil qiladi. Jarayon ko`p bosqichli
bo`lib quyidagi reaksiyalar ketadi:
Butil, ikkilamchi oktilsulfidni oksidlanish mahsulotlari ichida sulfoksidlar,
sulfonlar, sulfokislotalar, to`yinmagan birikmalar, aldegidlar va ketonlar kuzatiladi.
C
n H
2n+2 qatoridagi uglevodorodlar hamma neft tarkibida mavjud bo`lib,
uning fraksiyalarining asosiy tarkibiga kiradi. Metan uglevodorodlar fraksiyalarga
7 2R - S - OHR - S - R [O
]
R - S - R [O
]
O R - S - R
OO [O]
OO

soatda ketadi. Katalizator sifatida marganets naftenati ish latiladi. 0lefin:
gidroperoksid=2
j 6:1 mol nisbatda.
Gidroperoksidni amaldagi to’la konversiyasida propilen oksidini salmog’i
90-95% ga yetadi.
1.Metilbenzil spirtini stirolgacha degidratatsiyasi:
Ushbu reaksiya 220-250°C da yoyuvchidagi titan oksidi ishtiro kida ketib,
stirol miqdoriy salmoqda hosil bo’ladi.
Shunday qilib, jarayon ikki qimmatli mahsulot propilen oksidi va stirol
olish imkoniyatini beradi.
Hozirgi vaqtda chet mamlakatlarda propilen oksidi ishlab chiqarish
quvvatlari 1,5 mln.t ga, ishlab chiqarishning o’sishi 15% ga to’g’ri kelayapti.
Etilen va propilen oksidlari mos holidagi glikollar, etanol va pro -
panolaminlar hamda noionogen yuvish vositalari ishlab chiqarishda ishlatiladi.
Etilen oksidi sintetik kauchuk va tolalarning ilk monomeri bo’lgan akrilonitril
ishlab chiqarishda ham ishlatiladi.
Propilenni oksidlab ammonoliz qilib akrilonitril olish
Propilenni oksidlab olingan akroleindan va ammiakdan akrolonitril olish
mumkin:
Jarayon bir bosqichda propilenni oksidlash orqali ammonoliz qilib olib
boriladi. Ushbu jarayon 1959-1960-yillarda ishlab chiqil gan bo’lib, quyidagi
reaksiya bo’yicha ketadi:
CH=CH-CH
3 +1/2O
2 +NH
3 →CH
2 =CH-C=N+3N
2 O
Reaksiya akrolein hosil bo’lish bosqichi orqali ketadi.
Jarayon 450°C haroratda, 3 atmosferaga yaqin bosimda yoyuvchi-silikagel
16

Mundarija
Kirish ……………………………………………………………………..………..4
I bob. ADABIYOTLAR SHARXI………………………………………………5
1.1 . Neft va tabiiy gazni qayta ishlash …….……………….………...……...........5
1.2. O’zbekistonda neft-gaz zaxiralari……………………………………...........5
1.3. Neft va tabiiy gazlar tarkibidan olinadigan xom-ashyolar
va ularning xossalari.................................................................................................6
II bob . TAJRIBA QISM ……….....................…………………………………..8
2.1. Neft va tabiiy Gazni qayta ishlashdagi oksidlanish jarayoni.............................8
2.2. Neft va neft mahsulotlari uglevodorodlarini oksidlash………………………10
2.3.Parafin uglevodorodlarini oksidlash………………………………….….........22
2.4.Neft va Gazning xalq xujaligidagi ahamiyati……………………………........23
III bob. OLINGAN NATIJALARNING UMUMLASHTIRILGAN
MUHOKAMASI ………………………………………………………….……..24
3.1. Parafin uglevodorodlarni olefinlar yordamida katalitik alkillash ……………24
Xulosa......................................................................................................................28
Foydalaniladigan adabiyotlar..................................................................................29
2

Hosil bo’lgan sintez-gazdan metanol oladilar:
CO+2H
2 →CH
3 OH+26,5kkal/mol
Reaksiyani 370-400°C haroratda, 250-300 atmosfera bosimida ZnO-Cr
2 O
3
oksid formadagi katalizator ishtirokida olib boriladi. Metanol salmog’i S5-S7%
ni tashkil qiladi.
Metanol ishlab chiqarishning katta ko’lamdaligini (masalan, 2000-yilda
AQSH da 15 mln.t) va formaldegidning neftkimyodagi muhimligini hisobga olgan
holida dimetilefirini formaldegidga qayta ishlash jarayoni ishlab chiqilgan:
(CH
3 )
2 O+O
2 → 2CH
2 O+H
2 O
Jarayon 450-530°C haroratda, atmosfera bosimi ostida WO
3 ka talizatorida
ketadi.
Sintez-gazdan olingan metanolni oksidlab, degidrirlash yo’li bi lan
formaldegidga aylantiriladi:
CH
3 OH+1/2 O
2 → CH
2 O+H
2 O
Jarayon kumush katalizatori ishtirokida 600°C haroratda olib bori ladi.
Reaksiyaga kirishgan metanolga nisbatan formaldegid salmog’i 90% ga yetadi.
Portlash xavfiga ega kontsentratsiyalarga chap berish maqsadida reaksiya suv
bug’lari bilan chapishtirib olib boriladi.
Оksidlash jarayoni uchun etan amalda ishlatiladi.
Propan va butanni oksidlash
Propan va butanni oksidlash 430-450°C haroratda hamda 7-10 atmosfera
bosim ostida olib boriladi. Оksidlash natijasida formal degid, atsetaldegid, atseton,
metil va etil spirtlari va boshqa mahsu lotlar olinadi. Bosim oshishi bilan
spirtlarning salmog’i ham ortadi. Оksidlovchi sifatida kisloroddan foydalaniladi.
Butanni aluminiy fosfatda 410°C haroratda va 20 atmosfera bosimi ostida
oksidlaganda reaksiya mahsulotlarida 13% metanol, 22% formaldegid va 3%
9

Ammo uchlamchidan ham bo’lishi mumkin.
Bu bosqichda х osil bo’ladigan izooktil ionlar o х ir oqibatda izobutan bilan
ta’mirlashib uchlamchi uglerod atomidan vodorodni tortib oladilar,
masalan:
Bu bosqichda reaksiyaning oхirgi mahsuloti хosil bo’ladi, yangidan faol
uchlamchi karboniy ioni hosil bo’ladi va reaksiya olefinning dastlabki molekulalari
bilan davom etadi.
Izobutanni butilenlar bilan alkinlashda х osil bo’ladigan og’ir vayengil
alkilatlarning sifati quyidagi ko’rsatgichlar bilan х arakterlanadi:
Vodorod ftoridli alkinlashning sul’fat kislotalidan afzalligi
quyidagilardan iborat.
1) jara ё n deyarli х ona haroratida o’tadi.
2) suv bilan sovutish mumkin (ma х sus sovutish sikli yo’q)
3) katalizatorning faollanishi osonroq sodir bo’ladi , bu esa uning sarfini
kamaytiradi.
Sul’fat kislotali alkillashning sanoat qurilmalari.
Sul’fat kislotali alkillashning asosiy uchta sanoat jara ё nlariga quyidagilar
kiradi.
24

I bob. ADABIYOTLAR SHARXI
1.1. Neft va tabiiy gazni qayta ishlash
Neft yer osti yoqilg’ilarining yagona suyuq vakili. Uni insoniyat juda
qadim zamonlardan buyon yaxshi biladi. Chunonchi Frot daryosi (Bobil) sohilida
olib borilgan arxeologik qazuvlar u yerda miloddan 6000-4000 yil ilgari neftdan
foydalanilganligidan darak beradi. Neft tabiatda yer po’stlog’ining tektonik
faoliyati tufayli hosil bo’lgan, u yer ostida cho’kindi jinslarning g’ovak
qatlamlarida, yorug’ va bo’shliqlarida to’planib konlar hosil qiladi. Neft qatlamlari
konlarda turli chuqurliklarda (100 metrdan 6000 metrgacha) joylashgan bo’ladi.
Neft katta bosim ostida bo’lib, odatda yo’ldosh gazlar va neft suvi bilan birga
uchraydi. [3-5]
1.2. O’zbekistonda neft-gaz zaxiralari
O’zbekistonda neft zaxiralari Farg’ona vodiysida (Shimoliy So’x, Janubiy
Olamushuk, Polvontosh, G’achcha-Jang’ari, Sho’rsuv, Chimyon), Surxon
vohasida («Xovdach», «Uchqizil», «Kokayti», «Qoshg’ar»), Qoraqalpog’istonda
(Ust-Yurt) va boshqa yerlarda joylashgan. Shimoliy Muborak va Oqjarda ham neft
konlari ochilgan. O’rtabuloq, Qadim va boshqa joylarda neft-gaz aralashmalari
borligi aniqlanilgan.
Buxoro-Xiva mintaqasida gaz konlari mavjud. Gazli gaz konidan mana 40
yildan ortiqroq vaqt davomida qazib olinayotgan xom- ashyodan kimyo korxonalari
va xalq xo’jaligida foydalanilib kelinmoqda. Tarkibining 96-97 % metandan iborat
bu tabiiy gazdan asetilen, sirka al’degid, sirka kislota va boshqa mahsulotlar ishlab
chiqarilayotganligi ma’lum.
Janubiy-G’arbiy Hisorda (Odamtosh, G’umbuloq, Pachkamar, Qizilbayroq,
Omontosh) gaz kondensatlari konlari bilan bir qatorda neft zaxiralari ham mavjuddir.
«Shoxpaxta» va «Quanish» konlari Ust-Yurt platosida joylashgan bo’lib, Rossiyaning
«Lukoyl» kompaniyasi bilan hamkorlikda ekspluatatsiya qilinmoqda.
Neft, gaz va kondensatlar konlarini topishda geolog olimlarimiz tinimsiz
qidiruv ishlarini olib borishib, yangidan-yangi muvaffa qiyatlar qo’lga
4

foyda keltiruvchi hisoblanadi.
Respublikamizda akrilonitril «Nitron» sintetik tolasi ishlab chiqa rishda
foydalaniladi. U benzin va moyga chidamli nitril kauchuklari, plastmassalar ishlab
chiqarishda ishlatiladi.
Akrilonitril ishlab chiqarish quvvatlari kapitalistik davlatlarda 1960-yili
bor-yo’g’i 150 ming t./yil bo’lsa, 1970-yilga kelib 1,6 mln tonnadan ortib ketdi.
Akrilonitrilga bo’lgan talab akril tolalari- ni ishlab chiqarishni keskin ortishi
oqibatida dunyo bo’yicha sinte tik tolalar ishlab chiqarish umumiy hajmining 20%
ini tashkil qildi (1970-y.). AQSHda akrilonitril sotishning umumiy hajmidan 60%
i akril tolalarga to’g’ri kelgan bo’lsa, G’arbiy Yevropada ushbu ko’rsatkich 80%
ni tashkil qiladi.
Akrilonitrilbutadienstirol (ABS) va akrilonitrilstirol (AS) smolalar (yiliga
o’rtacha 15-20% ga) hamda nitril (yiliga 4% ga) kauchukini ishlab chiqarish o’sa
boshlagani bois akrilonitrilni iste’mol qilish ham ortdi. Akrilonitrilni AQSHda
iste’mol qilish ham ortdi. Quyida akrilonitrilni AQSHda iste’mol qilish struk-
turasi (%da) keltirilgan bo’lib, u boshqa rivojlangan davlatlarga ham xarakterlidir:
Boshqalar (eksport ham ichida)20
Butadien va izopren olish jarayonida erituvchi sifatida ishlatiluv chi
atsetonitril oksidlovchi ammonolizda 10% atrofida hosil bo’ladi.
Aromatik uglevodorodlarni oksidlash
Aromatik uglevodorodlarni oksidlash fenol va atseton, malein va ftal
angidridi, tereftal kislota va boshqa zarur birikmalarni hosil bo’lishiga olib keladi.
Malein angidridini turli usullar bilan olish
Malein angidridi salmog’i esa 80% ga yetadi.
18

O’zbekiston Respublikasi XXI asrga neftni qayta ishlashga yuqori
texnologiyalarni joriy qilib, rivojlanishning ekstensiv yo’lidan intensiv
yo’ligao’tdi.
1. Neft qayta ishlashga yangi texnalogiyalar kiritilish oqibatida rangsiz neft
mahsulotlarini ishlab chiqarish miqdori, qayta ishlanayotgan xom ashyo
xajmi kamaytirilgan holda salab qolindi. Xuddi shunday ijobiy natijani gazni
qayta ishlash sohasida ham kuzatish mumkin.
2. Neft va Gazni qazib chiqarish ko’mir va trofga nisbatan osonroq , shu bilan
birga ularni iste’mochilarga etkazib berish bilan bog’liq ishlar ham ancha
qulay va arzonligi bilan ahamiyatli.
3. Neftning fizik-kimyoviy xossalari boshqa jarayonlar ta’sirida ham o’zgarishi
mumkin.Xulosa qiladigan bo’lsak neftning turliligi ikkilamchi o’zgarishi
bilan uzviy bog’liq bo’lib, neftning qayta tuzilishida oksidlanish jarayoni
asosiy ahamiyatga egadir.
4. Neft va tabbiy gazlar tarkibidan olinadigan xom-ashyolar va ularning
xossalari bilan, xalq xujaligidagi ahamiyati bilan tanishildi
5. Neft va Gaz uglevodorodlari,ularni turli usullar yordamida xosil qilish,
Parafin uglevodorodlarni olefinlar yordamida katalitik alkillash o’rganilib
tahlil qilindi.
Foydalaniladigan adabiyotlar
27

Yaqin paytlargacha uni olishning quyidagi usullari ma’lum edi: etil spirtini
oksidlab degidridlash, mis katalizatorida etil spirtini de gidrirlash, Kucherov usuli
bo’yicha atsetilenni gidratatsiya qilish, etilen oksidini izomerlash.
1959-yili Shmidt tomonidan palladiy xloridi katalizatoridan foydalanib suv
yoki suv bug’i ishtirokida olefinlarni karbonil birikmalarga oksidlash jarayoni
ishlab chiqildi. Bir bosqichda ushbu usul bo’yicha etilen oksidlanganda
atsetaldegid hosil bo’ladi:
Oksidlash 100-200°C haroratda palladiy xloridni suvli eritmasida 3-10
atmosfera bosim ostida olib boriladi. O’tkazilgan etilenga nisbatan
atsetaldegidning salmog’i 90-95% ga yetadi, shu bilan birga 1-1,5% sirka kislotasi
va 1-1,3%ga yaqin xlorli hosilalar hosil bo’ladi.
Etilenni atsetaldegidga oksidlash reaksiyasi turli usullar bilan olib borilishi
mumkin: bir va ikki reaktorli jarayonni suyuq katalizator vositasida va qattiq
katalizator ishlatish orqali.
Birinchi holida reaktorga hamma komponentlar kiritiladi. Ikki reaktorli
sxemada metallik palladiyni palladiy xloridga aylantirish, ya’ni katalizatorni
regeneratsiyasi alohida apparatda amalga oshiriladi.
Statsionar katalizator ishlatilganda promotorlar va katalizator qatlamlari
orqali etilen hamda suv bug’i aralashmasi o’tkaziladi.
Atsetaldegid hosil bo’lish reaktsiyasi ekzotermikdir, shuning uchun reaktor
yaxshi sovutishni talab qiladi.
1970-yili xorijda atsetaldegid ishlab chiqarish 2 mln. t/yiliga (1,03 mln t.
AQSHda, 550 ming t./yildan G’arbiy Yevropa va Yapo- niyada) dan ortib ketdi.
1965-yildayoq Yaponiyada ishlab chiqarilgan hamma atse taldegidning
68% etilen asosida bo’lgan. GFRda etilen asosga o’tish sekinroq amalga oshgan
(atsetilenda ishlagan qurilmalarning ko’p sondaligi bois). AQSHda ishlab
chiqarishning ko’pchiligi etanol asosda edi, biroq 2000-yili etilen usulining ulushi
54% ni tashkil etdi. 2000-yildagi yetakchi kapitalistik davlatlarni atsetaldegid
ishlab chiqarish xomashyo bazalari strukturasi 2-jadvalda keltirilgan.[3-6]
13

atsetaldegid uchraydi.
Qator hollarda oksidlashga individual uglevodorodlar emas, balki yo’ldosh
gaz uchratiladi. Hamdo’stlik davlatlarida ishlab chiqilgan usul bo’yicha 1 m 3
yo’ldosh gazdan 125 g formaldegid hosil bo’ladi, shu bilan birgalikda yuqori
kaloriyalik (400 kkal/m 3
) energetik yoqilg’i sifatida ishlatib bo’lingan gaz olinadi.
Jarayon 0,2% NO initsiatori ishtirokida 600-700°C haroratda va 0,10-0,15 sek
kontakt vaqtida olib boriladi.
Suyuq fazada propan va butanni oksidlash jarayoni katta qiziqish
uyg’otadi. Hamdo’stlik davlatlarida (R.F)da ishlab chiqilgan butanni oksidlab
sirka kislota olish jarayoni kobalt yoki marganets tuzlari ishtirokida sirka kislota
muhiti sharoitida 165-170°C va 60 atmos fera bosimi ostida amalga oshiriladi.
Sirka kislota olishning ushbu usuli boshqa hamma sanoat usullari (atsetaldegidni
oksidlash, etil spirtini oksidlash, keten orqali atsetondan)ga taqqoslanganda
iqtisodiy afzaldir.
Sirka kislota olishning butan kabi yaxshi xomashyo bo’lgan C
5 - C
7 parafin
uglevodorodlar saqlovchi, qaynash temperatura chegarasi 30-90°C bo’lgan yengil
va to’g’ridan to’g’ri neft fraksiyalari ham xizmat qiladi.
Оksidlashni marganets, kobalt yoki vannadiy tuzlari katalizatorida 145-
215°C, 42 atmosfera bosimi ostida olib boriladi.
Rossiya Federatsiyasida sirka kislotaning katta miqdori atsetalde gidni
oksidlab olingan.
Olefin uglevodorodlarni oksidlash
10

Respublikamiz korxonalarida ushbu mahsulotlardan olinayotgan polietilen va
polipropilen plyonkalari, o’g’itlar, turli kimyoviy preparatlar qishloq xo’jaligida
asqotyapti. Neftdan olinayotgan moylar (mineral moylar), erituvchilar (nefraslar),
smolalar va boshqalar yiliga millionlab tonna miqdorda ishlab chiqariladi. Shu
b i l a n b i r qatorda asfaltlar (asfaltenlar), bitun va boshqa qoldiq neft mahsulotlari
yo’l qurilishida, fun damentni mustahkamlashda, mastika, plastifikator,
antioksidant va antiseptik ishlab chiqarishda qo’llaniladi. Bundan shu ayon
bo’ladiki, neft-gaz va kondensatlardan xalq xo’jaligining deyarli barcha sohalarida
keng va unumli foydalanib, texnikaning asosiy xomashyolari hamda ajralmas
komponentlari sifatida ishlatilmoqda.
III bob. OLINGAN NATIJALARNING UMUMLASHTIRILGAN
MUHOKAMASI
22

2-jadva
Atsetaldegid umumiy ishlab chiqarishda turli xomashyo turlarining
ulushi.
Etilen xomashyoga o’tish 100-150 ming t./yil quvvatli yirik qurilmalar
qurish imkoniyatini beradi.
Atsetaldegid sirka kislotasi, etilatsetat, n-butil spirtlari olishda ishlatiladi.
Etilenni oksidlab atsetaldegid olish analogik sharoitlarida propi len va n-
butilenlarni oksidlab mos holida atseton va metiletilketonlar olinadi:
ya’ni, yuqoriroq molekular olefinlar oksidlaganda aldegidlar emas, balki
ketonlar hosil bo’ladi; oksidlash tezligi va maqsadga muvofiq mahsulotlarning
salmog’i ilk olefinlarni molekular og’irligi ortishi bilan tushadi: o’tkazilgan
atsetaldegidni salmog’i 95% ga yetadi, atsetonniki - 90%, metiletil ketonniki -
80%.
Olefinlarni to’g’ridan to’g’ri oksidlab ketonlar olish jarayoni iqtisodiy
jihatdan manfaat keltiradi. Turli usullar bilan olingan atsetonning nisbiy tannarxi
texnik - iqtisodiy hisobi, quyidagicha (%): Izopropil spirtini degidrirlab - 100%
Kumol usuli bilan - 50-60%
Propilenni to’g’ridan to’g’ri oksidlash bilan - 35%
Ushbu jarayon bir bosqichda, reaksiya yuqori selektivlikda (yonaki
mahsulotlarning salmog’i uncha ko’p bo’lmagan miqdorda) amalga oshadi.
Хomashyo sifatida propan-propilen va butan - butilen fraksiyalari
qo’llanilishi mumkin.
14

3.1. Parafin uglevodorodlarni olefinlar yordamida katalitik alkillash
Alkilat benzinning qimmat baho yuqori oktanli koponentidir, chunki uning
tarkibida aromatik uglevodorodlar shu jumladan benzol, oltingugurtli birikmalar va
olefinlar yo’q. Bundan tashqari to’yingan bug’larning past bosimi bilan hamda
tadqiqot va motor usullari bilan o’lchanadigan okton sonlarda deyarli farq yo’qligi
bilan х arakterlanadi.
Uchlamchi karboniy ioni ishtirokida keyin to’yinmagan uglevodorodning
birikishi reaksiyasi sodir bo’ladi. Ikkinchi bosqich yangi karboniy ionining zanjirni
uzaytirish bilan hosil qilish.
Uchinchi bosqich ayniqsa turli o’zgarishlar bilan murakkablashgan.
Birinchidan, vodorodning migrasiyasi sodir bo’ladi va zaryadning
joylashuvi o’zgaradi:
Turli guru х lardan vodorodni o’tishyengiligini quyidagi qator ifoda etadi:
Metil guruhining to’rtlamchi uglerod atomidan o’tish e х tmoligi ko’proq.
23

bo’lgan molibden, vismut, kobalt, xrom va bosh qa oksidlar bor katalizatorlarda
amalga oshiriladi.
Oksidlovchi ammonolizda ishlatiladigan propilenni kontsentratsiyasi 90%
dan kam bo’lmasligi kerak. Reaksiyani, portlash xav- fi bor kontsentratsiya hosil
bo’lishini oldini olish maqsadida, suv bug’i ishtirokida olib boriladi:
komponentlarning nisbati stexiometrik ko’rsatkichga yaqin:
C
3 H
6 :NH
3 :O
9 :N
9 O=1:0,7:1,7:3
Propilenning bir o’tishdagi konversiyasi 60% ni tashkil qilib, se lektivlik
75% atrofidadir.
Oksidlovchi ammonoliz jarayoni, odatda, regeneratsiyasiz 6 oy ishlaydigan
statsionar katalizatorlarda olib boriladi. Reaksiya mah- sulotlari reaktordan
chiqishi bilan temperaturani 250°C gacha pasay- tirish uchun suv yordamida
toblashga yo’liqtiriladi so’ngra ammiakni neytrallash qaynoq ammoniy sulfat va
sulfat kislota bilan amalga oshiriladi. Ammiak mavjudligida akrolonitrilni
polimerizatsiyasi o’ta samarali borgani sababli neytralizatsiya jarayoni uning
oldini olish uchun zarurdir.
Akrilonitril va yonaki mahsulotlar atsetonitril, sinil kislotasi suv bilan
yuttirilib, so’ng ekstrfaol distillatsiya vositasida akrilonitril ajratib olinadi.
Hozirgi vaqtda xorijda barcha akrilonitrilning 80% ushbu jarayon bilan
olinib, 1990-yilda 6 davlatda 17 qurilma umumiy 1,2 mln t./yil quvvatda ishlagan.
Quyida akrilonitril ishlab chiqarishda (davlatdagi umumiy quvvatga
nisbatan % da) propilenning nisbiy ulushi ko’rsatilgan:
Akrilonitril boshqa ayrim usullar bilan ham olinishi mumkin: eti len oksidi
va vodorod sianiddan; atsetilen va sinil kislotadan; at setaldegid va sinil kislotadan.
Akrilonitrilni propilenni oksidlovchi ammonoliz orqali sintezi eng ko’p iqtisodiy
17

Ushbu usulning afzalligi shundan iboratki, 1 t malein angidridini olish
uchun hisob bo’yicha C
4 to’yinmagan uglevodorodidan ben zolga nisbatan 30
og’irlik qism kam talab qilinadi. Reaksiyaning issiqlik effekti ham kamroq, bu esa
jarayonni texnologik bejashni osonlashtiradi.
Naften uglevodorodlarni oksidlash
Siklogeksanni oksidlash jarayoni asosan sanoat miqyosida sinte tik tolalar
kapron va naylon sintez qilish uchun xomashyo ollshga yo’naltirilgan.
Siklogeksanni oksidlab adipin kislota olish jarayonlari
Sanoatda siklogeksanni oksidlash havo yordamida 120-140°C
temperaturada va 10-20 atmosfera bosimi ostida kobalt naftenati (siklogeksan
og’irligiga nisbatan 0,004% da) - katalizator sifatida ishlatilganda olib boriladi.
0ksidlashda o’sha zahotlyoq siklogeksa- nol va slklogeksanonga parchalanlb
ketuvchl siklogeksan gidrope- roksldl hosil bo’ladi:
Odatda, siklogeksanolning slklogeksanonga nisbati=2:1. Jara- yonnlng
selektivligi siklogeksanning konverslya darajaslga bog’liq: konverslya 5% bo’lsa
reakslyaga kirishgan slklogeksanga nisbatan slklogeksanol va
siklogeksanonlarning umumiy salmog’i 95% nl, konverslya 15% bo’lsa-60-65 %
nl tashkil qiladi.[7-8]
Shu bols siklogeksan bir o’tkazilganda 10-12% konverslyaga uchrashl
hlsobga olinib, oksidlash jarayoni olib boriladi; reakslyaga kirishmay qolgan
siklogeksan retsirkulatsiya qilinadi.
Slklogeksanol va slklogeksanonnl oksidlashning ikkinchi bosqichlarda
oksidlash 57% ll nltrat kislota bilan 70-100°C harorat va 2-10
Xomashyoga nisbatan adipin kislotaning salmog’i 90% ga yetadi. U naylon
olish uchun qimmatli xomashyodir.
Kapron olishda ilk xomashyo siklogeksandir. Uni oksidlashning birinchi
bosqichidan so’ng rektifikatsiya yo’li bilan ajratib olinadi.
Siklogeksanning bir bosqichda oksidlash yo’li bilan adipin kis lota olish
19

Kirish
Dolzaribligi: Hozirgi vaqtda energiyaning asosiy manbalaridan biri neft va
gaz hisoblanadi. Ulardan asosan turli suyuq yoqilg’ilar–benzin, kerosen, dizel va
qozonxona (mazut) yoqilg’isi olish uchun foydalaniladi. Shuningdek, neftdan
maxsus va surkov moylari ham ishlab chiqariladi. Qayta ishlash jarayonlari orqali
olingan mahsulotlar plastmassalar, sintetik kauchuk va smola, sunìy tola va yuvish
vositalari, dori–darmonlar va shu kabi bir qator xalq xo’jaligi uchun zarur
mahsulotlar ishlab chiqarishda xom ashyo sifatida foydalaniladi bularni olish biroz
murakkab jarayonlarni qamrab oladi.
Maqsadi: Mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirish, sifatli birikmalarni
ajratib olish, neft va tabiiy gaz tarkibi bilan tanishish. Neft va taiiy Gaz
maxsulotlarni qayta ishlash jarayonini o’rganish ancha murakkab bo’lgani uni
sodaroq holda tushintirish maqsadida yozildi.
O’zbekiston mustaqillikka erishgunga qadar neft va gazni qayta ishlash
zavodlari Oltiariq (1906 y.), Farg’ona (1958 y.) va Muborak (1971 y.) gazni qayta
ishlash zavodlari qatoriga 1997- yil 22- avgustda ishga tushirilgan Buxoro neft va
gazkondensatini qayta ishlashga mo’ljallangan zavod va 2001- yilda Sho’rtan gaz
kimyo majmuasi qo’shildi. Umuman O’zbekistondagi neft va gazni qayta ishlash
sohasini vujudga kelishiga nazar solsak, XIX–asr oxirida Farg’ona vodiysida
ochilgan dastlabki konlar asosida 1904-1906 yillarda O’zbekistonda birinchi
Oltiariq neftni qayta ishlash zavodi ishga tushirilishidan boshlangan. Oltiariq neftni
qayta ishlash zavodi asosan neftni birlamchi qayta ishlashga mo’ljallangan.
Farg’ona neftni qayta ishlash zavodida neftni birlamchi va ikkilamchi qayta
ishlash jarayonlari olib boriladi. Uning hozirgi vaqtdagi ishlab chiqarish quvvati
yiliga 5,5 mln. tonna neft va kondensatini qayta ishlashga mo’ljallangan. Zavodda
shuningdek, yiliga 500 ming tonna moy ishlab chiqarish quvatiga ega qurilmalari
mavjud. 1996-yil Farg’ona neftni qayta ishlash zavodi chet el ilg’or texnologiyalari
(Yaponiya) asosida qayta rekonstruksiya qilindi.
Hozirda zavodda neft mahsulotlarini 50 dan ortiq xili ishlab chiqariladi.
3

4) Kaskadli avtosovutuvchi reaktordagi jara ё n;
5) Kontaktorli oqimli sovutish reaktordagi jara ё n;
6) Oqimli aralashtirgich reaktordagi jara ё n;
1–rasmda izobutanni propan-propilenli va butan-butilenli fraksiyalar
aralashmasi bilan kaskadli avtosovutuvchi reaktorda alkillash qurilmasining
s х emasi ko’rsatilgan. Issiqlikniyechib olish reaktorning o’zida va sovutish
apparatlarida propanning bug’lanishi hisobiga amalga oshiriladi. Alkillash
qurilmasi х om ash ё ning ta ё rlash reaktorli, uglevodorodli aralashmaga ishlov
berish, mahsulotlarni fraksiyaga bo’lish bloklaridan iborat. Х om ash ё ni
ta ё rlaganda (s х emada ko’rsatilmagan) undan vodorod sul’fid, merkaptanlar, suvni
chiqarib yuboradilar. Quritish uchun atsorbentlar va turli suv ajratib oluvchilarni
qo’llaydilar.
1-rasm. Avtosovutiladigan reaktorda butan–butilenli va propan–propilenli
fraksiyalarning aralashmasini izobutan bilan alkillashning te х nologik s х emasi.
1,7,25,30, 35- idishlar; 2,5,6, 8, 12, 19, 22, 26, 31. 36- nasoslar; 3- х om
ashyolisovutgich; 4- aralashtirgichli o’zini sovutadigan reaktor; 9- kompressor;
10,15,24, 29, 34- kondensatorlar; 11-gazoseparator; 13-issiqlik almashtirgich;
25

bir tekis taqsimlanmaydi. Ular asosan neft gazlari va benzin, kerosin fraksiyalarida
konsentrlangan bo`ladi. Moy fraksiyalarida esa ularning miqdori keskin kamayadi.
Ayrim neftlarning yuqori fraksiyalarida amalda parafinlar bo`lmaydi. [5]
2.2. Neft va neft mahsulotlari uglevodorodlarini oksidlash
Metanni oksidlash
Metan oksidlanganda quyidagi reaksiyalar ketadi:
CH
4 +1/2 О
2 — CH→H+62 kkal/mol
CH→H+1/2 О
2 — CH
2 О+H
2 О+70,47 kkal/mol
CHp+1/2 О
2 — HCООH+131,45 kkal/mol
HCООH+1/2 О
2 − CО
2 +H
2 О+115,б9 kkal/mol
Metanni to’g’ridan to’g’ri oksidlashning murakkabligi shundan iboratki,
oksidlash chuqurligini oshishi bilan jarayon tezligi va is siqlik effekti tobora ortib
boradi. Bu esa oksidlash jarayonini kerakli bosqichida temperaturani boshqarib
turishni qiyinlashtiradi. Shu sa- babli bir o’tishda metanning kamroq konversiya
reaksiyasi amalga oshiriladi, reaktorda esa reaksiya mahsulotlarini qisqa vaqt
bo’lishi ta’minlanadi. Reaksiya yuqoriroq bosim ostida azot oksidlari initsiatorlari
ishtirokida olib boriladi. Har doim oksidlash reaksiyasini, portlash xavfi bor
kontsentratsiyalar hosil bo’lishining oldini olish maqsadida, ortiqcha miqdorda
uglevodorodlar bilan olib boriladi. [3-5]
Metanni 360°C haroratda, 100 atmosfera bosimda, azot oksidlari (0,0S%)
mavjudligida va metan: kislorod=9:1 (nisbat)da oksidlaganda 17% CN
3 ON va 0,6
% CN
2 O olingan. Atmosfera bosimi va 600°C ga yaqin harorat, azot oksidlari
ishtirokida 35% ga yaqin formalde- gid (reaksiyaga kirishgan metanga nisbatan)
olingan.
Neft kimyo sanoatida formaldegid ishlab chiqarish yirik ko’lamlarga yetdi.
Biroq metanni oksidlab formaldegid olish qiyinchiliklari asosan metanni ushbu
usul bilan olinishiga sabab bo’ldi. Bunda jara yon quyidagicha amalga oshiriladi.
Birinchi bosqichda metanning konversiyasi suv bug’i bilan olib boriladi:
8

1-jadval. “Shо’rtan» konidan uzatiladigan tabiiy gazning fizik-kimyoviy tavsifi
№ t/b Kо’rsatkichlar nomi Me ’ yor
Sinov uslubi
yozda qishda
1 2 3 4
1 Eng past yon ish issiqligi,
MJ/m 3
(kcal/m 3
) 20 °S va
101,325 kPa da Meyorlanmaydi.
Aniqlash majburiy GOST
22667 bо’ yicha
2 Vobbe soni
miq dorlari sohasi (yuqori),
MJ/m 3
(kcal/m 3
) Shuning о’zi GOST
22667 bо’ yicha
3 Vodorod sulfidining
massa konsentratsiya, g/m 3
,
k о ’pi bilan 0,007 GOST
22387.2 bо’ yicha
4 Merkaptanli oltingugurtning
massa konsentratsiyasi , g/m 3
,
k о ’pi bilan 0,016 GOST
22387.2 bо’ yicha
5 Kislorodning hajm ulushi,
%, k о ’pi bilan 0,5 GOST
23781 bо’ yicha
6 1 m 3
d a mexanik
aralashmalar massasi, g,
kо’ pi bilan 0,001 GOST
22387.4 bо’ yicha
7 Tomchilash nuq tasi harorati,
°S, k о ’pi bilan:namlik
bо’ yichauglevodorodlar
b о ’yicha 0
0 -5
0 GOST
20060 bо’ yicha
GOST
20061 bо’ yicha
Qishgi davr 1 noyabrdan 30 martgacha.
Yozgi davr 1 apreldan 30 oktabrgacha.
6

Atsetaldegid olishdagi kabi jarayonni bir yoki ikki reaktorli sxema
bo’yicha olib borish mumkin. Birinchi variant tozaroq ilk xom ashyo talab qiladi,
ikkinchisi esa kamroq konsentrlangan olefinlar uchun qo’llanilishi mumkin.
Propilen oksidi olishning turli usullari
Hozirda propilen oksidi xlorgidrin usuli bilan olinmoqda. Ushbu usul
bo’yicha jarayon etilen oksidi olish kabi olib boriladi. Propi lenni to’g’ridan to’g’ri
oksidlab propilen oksidi olish jadal sur’atlar bilan ishlab chiqilayapti.
So’nggi vaqtlarda propilen oksidini olishning bir nechta yangi usullari
taklif qilindi. Ular Prilejayevning ma’lum reaksiyasiga asoslangan: olefinlar
gidroperoksidlar bilan o’zaro ta’sirlashib olefinlar oksidi hosil bo’ladi.
Gidroperoksidlar sifatida nafaqat alifatiklari, aromatiklari ham ishlatiladi.
Hamdo’stlik mamlakatlarida (R.F) akademik Emanuel va uning hamkorlari
propilen oksidini atsetaldegid va propilenlarni o’zaro bog’lanishli oksidlash orqali
olishni taklif etdi. Birinchi bosqichda atsetaldegidni nadsirka kislotasiga oksidlash
reaksiyasi ketib, hosil bo’lgan kislota ikkinchi bosqichda kislorodini propilenga
berib yu- boradi. Bunda ikki qimmatli mahsulot - propilen oksidi va sirka kislotasi
hosil bo’ladi.
Propilen oksidini etilbenzoldan olish usuli
«Halqon» firmasi tomonidan taklif etilgan propilen oksidi olish ning boshqa
jarayoni - etilbenzolning gidroperoksidini ishlatishga asoslangan. Ushbu jarayon
sanoat sharoitlarida qo’llab ko’rilgan va yaxshi natijalar ko’rsatgan.
Jarayon uch bosqichdan iborat:
 Etilbenzolni gidroperoksidga oksidlash:
 Reaksiya 100-120°C haroratda va 3-5 atmosfera bosimi ostida
ketadi, oksidlash havo bilan amalga oshiriladi.
 Katalizatorlar sifatida molibden, volfram, vanadiy naftenatlari va
boshqalar ishlatiladi.
1.Ushbu reaksiya 80-130°C haroratda, 17,5-70 atmosfera bosimi ostida 1-3
15

mumkin. Buning uchun jarayon sirka kislota eritmasida 100-120°C haroratda va
10 atmosfera bosimi ostida kobalt xloridi ishtirokida olib boriladi:
Biroq adipin kislotaning salmog’i siklogeksanning ikki bosqichda
oksidlashdagi 75-80% o’rniga bor yo’g’i 50% ni tashkil qiladi.
Siklogeksanni oksidlash jarayonini fenolni olish uchun ham ish latish
mumkin. Ushbu usul bo’yicha siklogeksanni oksidlashning bi rinchi bosqichida
olingan siklogeksanon va siklogeksanollar platina- langan ko’mirda 250-425°C
haroratda katalitik degidrogenizatsiyaga uchratiladi:
Shunday qilib, siklogeksanni oksidlab qimmatli mahsulot lar bo’lgan adipin
kislota (neylon olishda monomer), siklogeksanon (kapron olishda xomashyo),
fenol (qo’llanish sohalari avvalgi bo’limda ko’rsatilgan)larni olish mumkin.
2.3 .Parafin uglevodorodlarini oksidlash
Uglevodorodlarni oksidlab qimmatli mahsulotlardan yog’, spirt lar va
kislotalar, olefinlar oksidi, fenol, adipin kislota hamda boshqa lar olinadi.
Biroq uglevodorodlarni oksidlash jarayonlari uchun o’ziga xos jiddiy
kamchiliklar mavjud.
Birinchidan, uglevodorodlarni oksidlanish jarayoni, odatda, zan jirli radikal
mexanizm bo’yicha boradi: radikallar ilk molekulalarni duch kelgan nuqtalariga
hujum qiladi, oqibatda oksidlash jarayoni ko’p yo’nalishlar bo’yicha, ya’ni
noselektiv ketadi.
Ikkinchidan, oksidlash o’sib boruvchi ekzotermiklik bilan boradi:
oksidlash qanchalik chuqur borsa, shunchalik ko’p issiqlik ajralib chiqadi, shuning
uchun oksidlash jarayonini boshlang’ich bosqichlarda to’xtatib qolish qiyin, shu
bilan birga birinchi bosqichlarda olinayotgan oksidlash mahsulotlari eng qimmatli
hisoblanadi.
Ushbu muammolarni yechish yo’llari quyidagilardan iborat:
1. Nokatalitik oksidlashdan selektivlikni oshiradigan katalitik ja rayonga
o’tish.
2. Maqsadga muvofiq mahsulotlarni olishni ta’minlaydigan kislorodni
20

jo’natiladi.
Absorbsiyani 7-10 atmosfera bosimi ostida olib boriladi, ush bu sharoitda
etilen oksidi suvda eriydi. Absorberdan chiqayotgan 1,5% ga yaqin etilen
saqlovchi gazlar oksidlashni ikkinchi bosqichiga yo’naltiriladi. Desorber oldida
bosimni tashlash etilen oksidini suvdan 99,5%tozalikda ajratish imkoniyatini
beradi.
Etilen oksidini xlorgidrin usuli bilan olish
Etilen oksidini xlorgidrin usuli bilan olish ikki bosqichdan iborat:
Birinchi bosqichda etilen va xlor suv orqali o’tkazilganda etilen xlorgidrin
hosil bo’ladi:
CH
2 = CH
2 + Cl
2 + H
2 O → CH
2 ( OH) - CH
2 (Cl) + HCl
Reaksiya harorati 48-52°C, bosimi 1,1 atm. ga yaqin.
Ikkinchi bosqichda etilenxlorgidrin eritmasiga 90-100°C haroratli ohak suti
eritmasi (10-12% kontsentratsiyali) quyilib sovunlantiri- ladi:
So’ngra suvli eritmadan etilen oksidi haydaladi.
Etilen oksidini etilenni to’g’ridan to’g’ri oksidlab olishning iqtisodiy
jihatdan ko’proq nafi bordir, chunki ushbu usulda xlor sarf qilinmaydi. Хlorgidrin
usulida 1 t etilen oksidi olish uchun 1,9 t xlor sarflanadi. To’g’ridan to’g’ri
oksidlash yo’li bilan olingan etilen oksidining tannarxi xlorgidrin usulidagiga
nisbatan 20% past.
Olefinlarni aldegidlar va ketonlargacha oksidlash
Sanoatda ishlab chiqarilayotgan hamma aldegidlar ichida ishlab chiqarish
ko’lami bo’yicha atsetaldegid birinchi o’rinni egallaydi.
AQSHda 2000-yilda 5630 ming tonnaga yaqin atsetaldegid ishlab
chiqarilgan.
12

Neft va tabiiy gazni qayta ishlash

Купить