Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 317.2KB
Покупки 0
Дата загрузки 06 Август 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Nike kompaniyasi bankrotligini oldini olish strategiyasini ishlab chiqish

Купить
KURS ISHI Nike kompaniyasi bankrotligini oldini olish strategiyasini ishlab chiqish 1 M U N D A R I J A Kirish……………………………………………………………. 3 I BOB Korxonalarning bankrot bo’lish jarayonini o’ziga xos xususiyatlari va oldini olish strategiyalari………………………. 5 1.1 Bankrotlik haqida tushuncha, uning turlari va taomillari 5 1.2 Bankrotlikni oldini olish strategiyalari va unga ta’sir etuvchi omillar…………………………………………………………... 8 1.3 Mc Kensiy modeli hamda Porter bo’yicha raqobat afzalligi omillari taxlili …………………………………………………… 12 II BOB Nike kompaniyasi misolida bankrotligini oldini olishning tahlili……………………………………………………………. 17 2.1 Nike kompaniyasining bankrotlik darajasini baholash va uning moliyaviy ko’rsatkichlar tahlili…………………………………. 17 2.2 Nike kompaniyasi misolida Porter bo’yicha raqobat afzalligi omillari taxlili …………………………………………………… 23 III BOB Nike kompaniyasini yanada rivojlantirish strategiyalarini ishlab chiqish hamda uni amaliyotga tadbiq etish bo’yicha takliflar va tavsiyalar……………………………………………. 28 3.1 Nike kompaniyasining keying 5 yil uchun o’sish strategiyasini ishlab chiqish va uning tahlili…………………………………… 29 3.2 Nike kompaniyasi bozorda uzoq vaqt o’zining rentabellik holatini saqlab qolishi va uni yanada yaxshilashi uchun takliflar. 33 Xulosa…………………………………………………………… 34 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati……………………………... 35 KIRISH 2 O’zbekistonda ijtimoiy yo’naltirilgan, bozor munosabatlariga asoslangan barqaror iqtisodiyotni shakllantirishning muhim yo’nalishlardan biri bu moliyaviy xo’jalik faoliyatini yuritayotgan korxonanalar holatini yaxshilash, bankrot bo’lish jarayonini oldini olish hisoblanadi. Zero, jahondagi rivojlangan mamlakatlar tajribasining ko’rsatishicha, mazkur soha o’zining iqtisodiyotga harakatchanlik baxsh etish, ko’plab ijtimoiy masalalarni hal etish, jumladan ishsizlik darajasini pasaytirish, iqtisodiy o’sish uchun asos yaratish kabi muhim vazifalari bilan ahamiyatlidir. Mamlakatimizda ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik yangilash va diversifikatsiya qilish, innovatsion texnologiyalarni keng joriy etish ishlari keng ko’lamda amalga oshirilmoqda. Shu asnoda, mazkur sub’ektlar moliyaviy munosabatlarini bozor talablariga javob beradigan darajada takomillashtirish, mahsulot ishlab chikarish tannarxini samarali kamaytirish orqali eksport salohiyati yuksaltirish korxonalarni kelgusida muvaffaqiyatli rivojlanishini ta’minlaydi. 2019-yilda soliq yukini kamaytirish siyosati davom ettirildi. Kichik korxona va mikrofirmalar uchun yagona soliq to’lovi stavkalari 6 foizdan 5 foizga tushirilgani, yakka tartibdagi tadbirkorlar uchun belgilangan soliq stavkasi esa sezilarli tarzda, ya’ni o’rtacha ikki barobar kamaytirilgani 3 buni yaqqol tasdiqlaydi 1 . 2018-yilda banklarga berilgan 187 ta bankrot korxonadan 165 tasida ishlab chiqarish faoliyati to’liq tiklandi, 110 ta korxona yangi investorlarga sotildi. Bunday korxonalarni texnik qayta jihozlash va modernizatsiya qilish ishlariga tijorat banklari tomonidan 347 milliard so’m miqdorida investitsiya kiritildi, natijada 23 mingdan ziyod ish o’rni yaratildi 2 . 2020-yilda tijorat banklari balansiga berilgan 147 ta bankrot korxonaning 140 tasida ishlab chiqarish qayta tiklangani, ularning 64 tasi yangi investorlarga sotilgani bu fikrning yorqin dalilidir. Qayd etish kerakki, banklar tomonidan bu korxonalarni modernizatsiya qilish va texnologik qayta jihozlash uchun 156 milliard so’m miqdorida investitsiya yo’naltirildi, 21 mingdan ko’proq ish o’rni tashkil qilindi 3 . 1 Karimov I.A. Bosh maqsadimiz – keng ko’lamli islohotlar va modernizatsiya yo’lini qat’iyat bilan davom ettirish – T.: O’zbekiston. 2013. – 6 b 2 Karimov I . A . “2012 yil Vatanimiz taraqqiyotini yangi bosqichga ko ’ taradigan yil bo ’ ladi ”. - T : “ O ’ zbekiston ”, 2012. - 7 b 3 Karimov I . A . Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish , xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi . - T : “ O ’ zbekiston ”, 2011. - 48 b . 4 Respublikada bozor iqtisodiyotiga o’tishning hozirgi pallasida xo’jalik sub’ektlarining barqaror va samarali faoliyat ko’rsatishi uchun yetarli shartsharoitlar vujudga keltirilmoqda. Shu bilan birga, samarali faoliyat yuritishni ta’minlashning sanatsiyalash va bankrotlik kabi turli iqtisodiy mexanizmlari takomillashtirilmoqda. Ayniqsa, 2009 yil 24 apreldan amalga kiritilgan yangi tahrirdagi «Bankrotlik to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunida yakka tartibdagi tadbirkorning bankrotligi, bankrotlikning soddalashtirilgan taomillari kabi qoidalarning qo’llanilishi bu boradagi munosabatlarning yanada takomillashuviga olib keldi. O’zbekistonda korxonalarning samarali faoliyati uchun zarur shartsharoitlar tobora to’laroq ta’minlab borilishiga qaramay, hamon ularning tashkil etilishi, faoliyat ko’rsatishi va ishlab chiqarish natijalarida ma’lum muammolar uchramoqda. Shunga ko’ra, bugungi kunda korxonalar faoliyatining barqarorligiga ta’sir ko’rsatuvchi omillarni, ularning kelib chiqish va namoyon bo’lish xususiyatlarini o’rganish, bu boradagi turli xil muammo va to’siqlarni 5 bartaraf etish mexanizmlarini ishlab chiqish va takomillashtirish dolzarb ahamiyat kasb etadi. I BOB. KORXONALARNING BANKROT BO’LISH JARAYONINI O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI VA OLDINI OLISH STRATEGIYALARI 1.1 Bankrotlik haqida tushuncha, uning turlari va taomillari Bankrotlik (iqtisodiy nochorlik) – xo’jalik sub’ektlari tomonidan e’tirof etilgan, qarzdorning pul munosabatlari bo’yicha kreditorlar talablarini to’la hajmda qondirishga majburiy to’lovlar bo’yicha o’z majburiyatini to’la hajmda bajarishga qodir emasligidir. Bankrotlik so’zi italyancha “banco rotto” degan so’zdan olingan bo’lib, “kursining (o’rindiqning) sinishi” deb tarjima qilinsada, aslida qarzdorning nochor ahvolga tushib sinishi, barbod bo’lishi degan ma’noni anglatadi. Butun dunyoda bankrotlik bo’yicha ta’rif va tushuntirishlar, har qaysi davlatning mavjud xuquqiy me’yor va amaliy xujjatlarida ham bankrotlik turli usullar yordamida ta’riflanagan bo’lsada butun jahon olimlari tomonidan uni e’tirof etiladigan bitta mohiyati mavjud, u ham bo’lsa: bankrotlik – bu korxona o’z aktivlari yuzasidan majburiyatlarini kompensatsiya qila olmasligi natijasida uning to’lov qobiliyatini pasayib ketishidir. Boshqa ta’riflarning barchasi mazkur tushunchaga asoslanadi. Bundan tashqari bankrotlik alomatlari deb nomlanadigan qonunning 4- moddasida ham bankrotlik alomatlari bo’lishi uchun korxonani boshqa korxonalar bilan kreditorlik aloqalari qay tarzda bo’lishi qonunan ifodalab berilgan 4 . Unga ko’ra: 4 O‘zbekiston Respublikasining ― “Bankrotlik to‘g‘risida”(yangi tahrirda)gi qonuni. – T.: ―O‘qituvchi . – 2003‖ 6 Bankrotlik alomatlari - qarzdorning pul majburiyatlari bo’yicha kreditorlar talablarini qondirishga va (yoki) majburiy to’lovlar bo’yicha o’z majburiyatini bajarishga qodir emasligi, agar tegishli majburiyatlar va (yoki) to’lovlar majburiyati yuzaga kelgan kundan e’tiboran uch oy davomida qarzdor tomonidan bajarilmagan bo’lsa, uning bankrotlik alomatlari deb e’tirof etiladi. Bankrotlik to’g’risidagi qonuning sharhidan ko’rinib turibdiki, bankrotlik va bankrotlik alomatlari korxona to’lovga qodirlik darajasi bilangina emas, o’z qarzdorligining muddati bilan aniqlanmoqda. Iqtisodiy nochorlik va moliyaviy nobarqarorlik tushunchalari esa bankrotlik tushunchasidan farqli ravishda korxona faoliyati tahlil(monitoring) qilinayotganda qo’llaniladi. Unda hisob-kitob qilinayotgan har bir ko’rsatkich bo’yicha aynan shu ko’rsatkich bo’yicha iqtisodiy nochorlik aniqlanadi. Masalan to’lovga qodirlik darajasi normal bo’lishi uchun 1.25 dan katta bo’lishi kerak bo’lsa, lekin natija 1.1 koeffitsientni tashkil qilsa, demak korxona aynan shu ko’rsatkich bo’yicha iqtisodiy nochor deb yuritiladi va bu holat ham korxonaning to’liq iqtisodiy nochor deyilishiga sabab bo’lmaydi. Bunday xulosaga kelish uchun korxona boshqa barcha ko’rsatkichlar bo’yicha normal shartdan past natijani ko’rsatishi kerak. Agar ma’lum ko’rsatkichlar pastroq qolganlari normal shartdan balandroq natijani bersa, u holda korxonani tarmoq xususiyati, shartlari va o’ganilayotgan holatning predmeti va ob’ektiga qarab, bundan tashqari koeffitsiyentni ko’rsatkichlar tizimida tutgan o’rniga qarab nochor yoki barqaror degan xulosa berish mumkin. Yuqoridagi tushunchalarni izohidan shuni aniqlash mumkinki, bankrotlik “Bankrotlik to’g’risida”gi qonuninng 4-moddasi asosida aniqlansa, iqtisodiy nochorlik biznes diagnostikasi yordamida aniqlanadi va har qanday nochor korxona ham bankrot bo’lavermaydi 5 . Iqtisodiy inqiroz esa tahdid hisoblanib diagnostikaning xulosasi asosida belgilanadi. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar bankrotlik holatidan chiqish va to’lov qobiliyatini tiklash uchun juda ko’p chora-tadbirlardan foydalanadilar. Yuqorida 5 O‘zbekiston Respublikasining ― “Bankrotlik to‘g‘risida”(yangi tahrirda)gi qonuni 4-moddasi. 7 inqirozdan chiqishni davlat tomonidan amalga oshirilish mumkin bo’lgan chora- tadbirlarini huquqiy xujjatlari bilan tanishib chiqildi, unda faqatgina xujjatlar strukturasi ko’rildi, endi inqirozga qarshi boshqaruvni davlat tomonidan amlga oshirilishini, ya’ni “Bankrotlik to’g’risida”gi qonun asosidagi taomillarda ko’rib chiqiladi. Unga asosan bankrotlik taomillari kuzatuv taomilidan to tugatishga doir ish yuritish taomiligacha korxonani holatidan kelib chiqib qo’llanilaveradi. Uni quyidagi rasmda aks ettirish mumkin (1.1 rasm). 1.1 – rasmdan ko’rinib turibdiki, bankrotlik taomillarini umumiy turkumlaydigan bo’lsak, sanatsiyalash ikkiga bo’linganini ko’rish mumkin:  Sud sanatsiyasi;  Sudgacha sanatsiya. Qonunning 3-moddasida keltirilishicha: sudgacha sanatsiya qilish – bu qarzdor yuridik shaxsning muassislari yoki uning mol-mulki egalari, kreditorlar va boshqa shaxslar tomonidan qarzdorning to’lov qobiliyatini tiklash, hamda bankrotligining oldini olish maqsadida ko’riladigan chora-tadbirlar majmuasidir. 1.1 rasm. Bankrotlik taomillarini qonun doirasida amal qilishi Sud sanatsiyasi – xo’jalik sub’ektlari tomonidan qarzdor yuridik shaxslarga nisbatan to’lov qobiliyatini tiklash hamda kreditorlar oldidagi qrazini uzish 8 maqsadida qarzdorning ishlarini boshqarish vakolatini sanatsiya qiluvchi boshqaruvchiga o’tkazmagan holda qo’llaniladigan bankrotlik taomili. Bankrotlikka qarshi tashqi boshqaruv taomili ham ko’p natija beradigan taomillardan biridir. Tashqi boshqaruv – xo’jalik sub’ektlari tomonidan yuridik shaxslarga nisbatan uning to’lov qobiliyatini tiklash maqsadida qarzdorning ishlarini boshqarish vakolatlarini tashqi boshqaruvchiga o’tkazgan holda qo’llaniladigan bankrotlik taomili; Tugatishga doir ish yuritish — xo’jalik sudi tomonidan kreditorlarning talablarini mutanosib ravishda qondirish hamda qarzdorni qarzlardan qutulgan deb e’lon qilish maqsadida bankrot deb topilgan qarzdorga nisbatan qo’llaniladigan bankrotlik taomili; Kelishuv bitimi — taraflarning sud nizosini o’zaro yon berish asosida tugatish to’g’risidagi bitimi; Kuzatuv — xo’jalik sudi tomonidan qarzdor yuridik shaxsga nisbatan uning mol-mulki but saqlanishini ta’minlash, qarzdorning moliyaviy ahvoli tahlilini o’tkazish maqsadida qarzdorni bankrot deb topish to’g’risidagi ariza qabul qilingan paytdan e’tiboran keyingi taomilga qadar qo’llaniladigan bankrotlik taomili 6 . 1.2 Bankrotlikni oldini olish strategiyalari va unga ta’sir etuvchi omillar Korxonani tugatilishiga yo'l qo'ymaslik - bu global muammolarni ilgari bosqichda hal qilishdan ko'ra har doim ancha maqsadga muvofiq bo'lgan chora. Yuridik amaliyot nafaqat umidsiz ko'rinadigan korxonani qayta tiklash, balki uni yangi, foydaliroq darajaga olib chiqish imkoni bo'lganida misollar bilan to'la. Ammo, bu albatta, mumkin edi, chunki kompaniya egasi inqiroz holatidan chiqishning yagona yo'li qayta tashkil etish yoki tugatish bo'lgan paytni kutib o'tirmadi, balki birinchi belgilar paydo bo'lganda bir qator aniq choralarni ko'rdi. 6 O‘zbekiston Respublikasining ― “Bankrotlik to‘g‘risida”(yangi tahrirda)gi qonuni. – T.: ―O‘qituvchi . – 2003‖ 9 Agar siz harakatsiz bo'lishni davom ettirsangiz, tashkilot bankrot bo'lib qolishi mumkinligini aniq ko'rsatib berdi. Bundan kelib chiqadiki, bankrotlikni oldini olish bo'yicha har qanday strategiya korxonaning tarkibiy strategiyasi doirasida qabul qilingan strategik qarorlarni tanlash usullarini belgilashi kerak: 1. Tovar strategiyasi . Kompaniya uchun eng foydali strategik boshqaruv yo'nalishlarini topish usullarini va ularni boshqarish usullarini nazarda tutadigan mahsulot strategiyasi, ularning asosiy vazifasi kompaniya tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot turlarini shakllantirish qoidalarini tezda ishlab chiqish va shu bilan birga, raqobatdosh ustunlikni ta'minlash va olingan ma'lumotlarga asoslanib, uzoq muddatda maksimal foyda olish. 2. Narxlar strategiyasi. Aynan u samarali narx siyosati yordamida potentsial xaridorni nafaqat kompaniya taqdim etayotgan mahsulotga (xizmatga) qiziqtirishi, balki doimiy ravishda iste'molchilarning istaklarini shakllantirishi kerak. Ya’ni, xaridor uzoq vaqt davomida ma'lum bir brendga ustunlik berishiga ishonch hosil qilish. 3. O'zaro ta'sir o'tkazish strategiyasi . Kompaniyaning ishlab chiqarish resurslari bozorlari bilan o'zaro hamkorlik strategiyasi, bu kompaniyaning resurslarini iloji boricha samarali taqsimlashga imkon beradigan va shu asosda eng istiqbolli va daromadli yetkazib beruvchilarga ustunlik beradigan asosiy qoidalar to'plamidir. 4. Xulq-atvor strategiyasi. Pul va qimmatli qog'ozlar bozorida kompaniyaning o'zini tutish strategiyasi. Bu bozorlarni kuzatishni va investitsiyalarga ham, to'g'ridan-to'g'ri ma'lum bir inqirozga qarshi loyihani moliyalashtirishda dolzarb iqtisodiy muammolarni muvaffaqiyatli va o'z vaqtida hal qilishga yo'naltirilgan qo'shimcha moliyaviy resurslarni jalb qilish uchun bunday qoidalarni ishlab chiqishni nazarda tutadi. 10 5. Tashqi iqtisodiy faoliyat strategiyasi. Uning maqsadi - natijada olinadigan foydani maksimal darajaga ko'tarish maqsadida importyor va eksportchi rolida kompaniyaning ma'lum xulq-atvorini rivojlantirish. 6. Ishlab chiqarish xarajatlari darajasini pasaytirish strategiyasi. Buning yordamida kamaytirish orqali raqobatdosh ustunlikni tegishli darajada ta'minlash mumkin. 7. Investitsiya strategiyasi. Bu moddiy-texnika bazasi va inventarizatsiyani kompaniyaning raqobatbardosh maqomining doimiy o'sishini ta'minlashga qodir bo'lgan darajada saqlashning tanlab olingan usullarini nazarda tutadi. 8. Kompaniya xodimlari uchun rag'batlantirish strategiyasi. Uni qo'llash jarayonida korxonaning barcha xodimlarini rag'batlantirish tizimi ishlab chiqilgan bo'lib, o'z vazifalarini bajarishda ularni bir lahzalik emas, balki uzoq muddatli manfaatlar boshqarishi kerak. Moliyaviy tiklanish - bu ma'lum bir kompaniyaning eng qisqa vaqt ichida tugatilishiga yo'l qo'ymaslikning yana bir usuli. Ushbu strategiyaning maqsadi - ishning asosiy yo'nalishlarini va amalga oshirilgan harakatlarning kutilayotgan umumiy samaradorligini tezda aniqlash. Tashkilotning o'zi uchun ushbu turdagi biznes-reja juda aniq hujjatlarni ishlab chiqish uchun asosiy asos bo'lib xizmat qiladi: -marketing rejalari; -ishlab chiqarish rejalari; -barqaror ish jadvallari. Ma’lumki, iqtisodiyotda umuman xo’jalik sub’ektlari faoliyatining tugatilishi odatda salbiy holat sifatida qabul qilinadi. Chunki, har qanday korxonaning o’z faoliyatini to’xtatishi ma’lum darajada quyidagi holatlarning vujudga kelishi bilan bog’liq: -faoliyatga jalb etilgan iqtisodiy resurslarning yo’qotilishi, ulardan olinadigan samaraning pasayishi; -ishsizlar sonining ko’payishi hisobiga ijtimoiy beqarorlikning kuchayishi; 11 -jamiyat a’zolari o’rtasida tadbirkorlik bilan shug’ullanishga nisbatan ishonchsizlikning paydo bo’lishi va hokazo. Biroq, korxona faoliyatining tugatilishi doim ham falokat, fojea sifatida qabul qilinavermaydi. Bugungi kunda, ya’ni mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonlarining amalga oshirilishi natijasida korxonalarning ko’plab xodimlari ularning birgalikdagi egalariga aylandilar. Biroq, aksariyat hollarda, mulk egasining o’zgarishiga qaramasdan, ko’plab firmalar, aksiyadorlik jamiyatlari, xo’jalik birlashmalari yetarli darajada muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsata olmayaptilar. Shunga ko’ra, agar boshqaruv, ishlab chiqarish, marketing va texnologiyani tashkil etishni takomillashtirish sohasidagi barcha chora – tadbirlardan natija olish imkoniyati tugagan bo’lsa, u holda oqilona amalga oshirilgan likvidatsiya – korxona aktsiyadorlari (qatnashchilari) mulkini saqlab qolish muammosining hal etilishi demakdir. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar moliya-xo’jalik faoliyatining tugatilishining kelib chiqishi sabablari , bu jarayonlarining o’ziga xos xususiyatlari, ularni maqsadga muvofiq yo’naltirish imkoniyatlari, salbiy oqibatlarini oldini olish muammolarini ilmiy jihatdan o’rganish korxonalarning tugatilishini keltirib chiqaruvchi turli omillar iqtisodiy tabiatining tadqiq etilishini taqozo etadi. Eng avvalo, korxonalar faoliyatining tugatilishiga ta’sir ko’rsatuvchi omillarni shartli ravishda ob’ektiv va sub’ektiv omillarga ajratib olish zarur bo’ladi. Ob’ektiv omillar sirasiga, xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning xatti-harakati, faoliyat doirasi va shart-sharoitlaridan qat’iy nazar, mavjud iqtisodiy qonunlarning amal qilishi natijasida vujudga keluvchi hamda ta’sir ko’rsatuvchi omillar kiradi. Odatda ob’ektiv omillar ta’sirining oldini olish yoki boshqarish imkoniyat darajasidan tashqarida bo’ladi. Tadbirkorlik faoliyatining iqtisodiy tabiatini belgilab beruvchi o’ziga xos xususiyatlarning aksariyati ushbu soha sub’ektlari faoliyatining tugatilishida ob’ektiv omillar sifatida maydonga tushadi. 12 Xo’jalik faoliyatining tugatilishini tadqiq etish uchun bu holatni keltirib chiqaruvchi sub’ektiv omillarga e’tibor qaratilishini taqozo etadi. Sub’ektiv omillar, ob’ektiv omillardan farqli o’laroq, turli alohida holat, shart-sharoit va hatti-harakatlarning natijasi sifatida vujudga kelib, ma’lum chora-tadbirlarni qo’llash orqali ularning oldini olish yoki ta’sir darajasini boshqarish mumkin bo’ladi. O’z navbatida, korxonalar faoliyatlarining tugatilishiga olib keluvchi sub’ektiv omillarni yanada chuqurroq o’rganish uchun, ularning kelib chiqish tavsifiga ko’ra turkumlab olish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Shunga ko’ra, mamlakatimiz va boshqa xorijiy mamlakatlar tajribasida uchrab turuvchi ko’plab sub’ektiv omillarni shartli ravishda quyidagi 4 guruhga ajratish mumkin bo’ladi: 1-guruh - shaxsiy-ruhiy omillar; 2-guruh - tashkiliy omillar; 3-guruh - me’yoriy-huquqiy omillar; 4-guruh - iqtisodiy omillar. Shaxsiy – ruhiy omillar guruhi o’z ichiga tadbirkorning bilimi, malaka va tajribasi, ruhiy va ma’naviy qiyofasi, ishni tashkil etish va boshqarish qobiliyatlari borasida yuzaga keluvchi faoliyatni to’xtatishga olib keluvchi sabablarni oladi. Tashkiliy omillar guruhi o’z ichiga xo’jalik yurituvchi sub’ektning tashkiliy tuzilmasida o’z faoliyatini davom ettirishida vujudga keluvchi to’siqlarni bartaraf etish, uni o’zgartirish yoki yanada takomillashtirish maqsadida faoliyatni to’xtatishga olib keluvchi sabablarni oladi. Me’yoriy-huquqiy omillar guruhi o’z ichiga korxona faoliyatini davom ettirishda ro’y beruvchi amaldagi qonunchilik, me’yoriy qoidalarning buzilishining oldini olish va mavjud tartibbuzarlik holatlarini bartaraf etish maqsadida faoliyatni to’xtatishga olib keluvchi sabablarni oladi. Iqtisodiy omillar guruhi o’z ichiga xo’jalik yurituvchi sub’ektning iqtisodiy manfaatlariga zid keluvchi holatlarning oldini olish va bartaraf etish maqsadida faoliyatni to’xtatishga olib keluvchi sabablarni oladi. 13 1.3 Mc Kinsey modeli hamda Porter bo’yicha raqobat afzalligi omillari taxlili Porter 5 kuchlari tahlili 1979 yilda Garvard biznes maktabida Maykl Porter tomonidan ishlab chiqilgan sanoat raqobatini tahlil qilish va biznes strategiyasini ishlab chiqish metodologiyasi. Porterning beshta kuchiga quyidagilar kiradi: -o'rnini bosuvchi mahsulotlarning paydo bo'lish xavfini tahlil qilish; -yangi o'yinchilar paydo bo'lish xavfini tahlil qilish; -yetkazib beruvchilarning kelishuv kuchini tahlil qilish; -iste'molchilarning bozor kuchini tahlil qilish; -raqobat darajasini tahlil qilish. Metodika raqobat darajasini belgilaydigan beshta kuchni va shuning uchun ma'lum bir sohada biznes yuritishning jozibadorligini aniqlaydi. Sanoatning jozibadorligi, shu nuqtai nazardan, sanoatning yetarli rentabelligi bilan bog'liq. Kuchlarning birlashishi rentabellikni pasaytiradigan "yoqimsiz" soha. Eng "yoqimsiz" sanoat - bu mukammal raqobatga yaqinlashib kelayotgan sanoat. Porter bu kuchlarni "makro muhit" atamasiga kiritilgan ko'p sonli omillar bilan taqqoslab "mikro muhit" deb ataydi. Ibratli muhit kompaniyaning o'z mijozlariga xizmat ko'rsatish va foyda olish qobiliyatiga ta'sir etuvchi kuchlardan iborat. "Mikro muhit" ning har qanday kuchlarining o'zgarishi, odatda, kompaniyadan sanoatda va bozordagi o'rnini qayta belgilashni talab qiladi. Sohaning yetarlicha jozibadorligi, undagi har bir kompaniya bir xil foyda olishini anglatmaydi. Kompaniyalar o'zlarining asosiy vakolatlarini, biznes modellarini yoki tarqatish tarmoqlarini tarmoqdagi o'rtacha daromaddan ko'proq daromad olish uchun qo'llashlari kerak. Havo yo'lovchilar bozori bunga yaxshi misoldir. Daromad darajasi nisbatan past bo'lgan sohada noyob biznes 14 modellari orqali sanoat o'rtacha ko'rsatkichidan yuqori foyda keltiradigan kompaniyalar mavjud. Porterning beshta kuchlari tahlili uchta "gorizontal" raqobatni o'z ichiga oladi: o'rnini bosadigan mahsulotlar tahdidi, yangi o'yinchilar tahdidi, raqobat darajasi va "vertikal" raqobatning ikkita kuchi: etkazib beruvchilar uchun savdolashuv kuchi va iste'molchilar uchun kelishuv kuchi. Porterning beshta kuchini tahlil qilish Porterning barcha strategik modellarining bir qismidir. Qolgan elementlar "qiymat zanjiri" va "umumiy strategiyalar" dir. Strategiya bo'yicha maslahatchilar ba'zida kompaniyaning sohadagi strategik mavqeini sifatli baholash uchun Porter's Five Forces Analysis tizimidan foydalanadilar. Biroq, ko'pgina maslahatchilar uchun ushbu texnika ular foydalanishi mumkin bo'lgan vositalar yoki texnikalar ro'yxatida faqat boshlang'ich nuqtadir. Barcha umumlashtiruvchi texnikalarda bo'lgani kabi, istisnolar va xususiyatlarni hisobga olmaydigan tahlil juda soddalashtirilgan hisoblanadi. Porterning so'zlariga ko'ra, beshta kuch modelidan mikroiqtisodiy darajada foydalanib, kompaniyaning umuman sohadagi o'rnini aniqlash kerak. Model sanoat tarmoqlari guruhiga yoki bitta sanoatning biron bir qismiga nisbatan ishlatilishi mo'ljallanmagan. Bitta sohada ish olib boradigan kompaniya ushbu sanoat uchun kamida bitta Porter Five Force tahlilini ishlab chiqishi kerak. Porterning ta'kidlashicha, diversifikatsiyalangan kompaniyalar uchun korporativ strategiyaning asosiy asosiy masalasi kompaniya raqobatlashadigan tarmoqlarni (biznes yo'nalishlarini) tanlash masalasidir; va har bir biznes yo'nalishi beshta kuchning o'ziga xos tarmoq tahliliga ega bo'lishi kerak. O'rtacha Global 1000 kompaniyalari taxminan 52 sohada raqobatlashadi (biznes yo'nalishlari). Mc kinsey modeli. McKinsey 7S modelidan qachon foydalanish kerak? 15 Siz 7S modelidan turli xil holatlarda foydalanishingiz mumkin, bu yerda sizning tashkilotingizning turli qismlari qanday ishlashini tekshirish foydali bo'ladi. Masalan, bu sizning tashkilotingiz faoliyatini yaxshilashga yoki taklif qilingan strategiyani amalga oshirishning eng yaxshi usulini aniqlashga yordam beradi. Ushbu ramka tashkilotdagi kelajakdagi o'zgarishlarning ehtimoliy ta'sirini tekshirish yoki qo'shilish yoki qo'shilish paytida bo'limlar va jarayonlarni moslashtirish uchun ishlatilishi mumkin. Shuningdek, McKinsey 7S modelini jamoa yoki loyiha elementlariga qo'llashingiz mumkin. McKinsey 7S modelining yettita elementi Model yetti elementni "qattiq" yoki "yumshoq" deb tasniflaydi: 1.1 Jadval Mc Kinsey 7S modeli Qattiq elementlar: Yumshoq elementlar: Strategiya; Tuzilishi; Tizimlar; Umumiy qiymatlar; Ko'nikmalar; Uslub; Xodimlar; Uchta "qattiq" element strategiya, tuzilmalar (masalan, tashkilotlarning jadvallari va hisobot yo'nalishlari) va tizimlar (masalan, rasmiy jarayonlar va AT tizimlari.) Bularni aniqlash ancha oson va boshqarish ularga bevosita ta'sir qilishi mumkin. Boshqa tomondan, to'rtta "yumshoq" elementni ta'riflash qiyinroq, kamroq sezgir va sizning kompaniyangiz madaniyati ko'proq ta'sir qilishi mumkin. Ammo ular tashkilot muvaffaqiyatli bo'lishini istasalar, ular qattiq elementlar kabi muhimdir. 16 Quyidagi 1.2 – rasmda elementlarning bir-biriga qanday bog'liqligini va birining o'zgarishi boshqalarga qanday ta'sir qilishini ko'rsatadi. 1.2 rasm. Mc Kinsey 7S modeli Keling, elementlarning har birini alohida ko'rib chiqamiz: Strategiya: bu sizning tashkilotingiz raqobatchilariga nisbatan raqobatbardosh ustunlikni yaratish va saqlash bo'yicha rejangiz. Tuzilishi: sizning kompaniyangiz qanday tashkil etilganligi (ya'ni bo'limlar va jamoalar qanday tuzilganligi, shu jumladan kim kimga hisobot berishi). Tizimlar: xodimlarning ishni bajarish uchun foydalanadigan kundalik faoliyati va protseduralari. Umumiy qadriyatlar: bu tashkilotning asosiy qadriyatlari, bu uning korporativ madaniyati va umumiy ish odob-axloqida ko'rsatiladi. Model birinchi bo'lib ishlab chiqilganida ularni "o'rta maqsadlar" deb atashgan. Uslub: yetakchilik uslubi qabul qilingan. Xodimlar: xodimlar va ularning umumiy imkoniyatlari. Ko'nikmalar: tashkilot xodimlarining haqiqiy ko'nikmalari va malakalari. McKinsey 7S modeli 1980-yillarda bir guruh maslahatchilar tomonidan ishlab chiqilgan konsalting kompaniyasi Makkinsi. Modelning asosiy mualliflari 17 Tom Piters va Robert Voterman hisoblanadi. Ammo rivojlanishida ham yordam bergan olimlarning nomlarini keltiraylik bu usul - Julien Flibs, Richard Paskal va Entoni G. Athos. Bugungi kunda ushbu model dunyo miqyosida tarqaldi va ko'plab biznes rahbarlari va kompaniyadagi to'g'ri ish jarayonlarini qurish va optimallashtirish uchun foydalanadigan strategik menejment va marketing bo'yicha mutaxassislarning ishonchini qozondi. Modelning afzalligi (kompaniyaning mikromuhitini baholashning boshqa modellari bilan taqqoslaganda) shundaki, u kompaniyaning rivojlanishida inson omilining ahamiyatini ta'kidlaydi va korxona tuzilishini nafaqat mavjud moddiy qadriyatlar tomonidan ko'rib chiqadi. II BOB. ADIDAS KOMPANIYASI MISOLIDA BANKROTLIGINI OLDINI OLISHNING TAHLILI 2.1 Nike kompaniyasining bankrotlik darajasini baholash va uning moliyaviy ko’rsatkichlar tahlili "Adidas" kompaniyasining moliyaviy tahliliga quyidagilar asos bo'ldi: balans, daromadlar to'g'risidagi hisobot, o'zgarishlar to'g'risidagi hisobot, kapital va pul oqimlari to'g'risidagi hisobot. Tahlilni boshlab, shuni ta'kidlash kerakki, sof aylanma mablag'larning qiymati Adidas kompaniyasi tahlil qilinayotgan davr oxirida (31.12.2019) 43 349 062,00 rublni tashkil etdi, bu kompaniyani saqlab qolish uchun sof aylanma mablag'ga ega ekanligini anglatadi. Uning faoliyati va hisobot sanasida korxonaning pozitsiyasini yetarli deb atash mumkin. Biroq, mulk tuzilishini hali ham batafsil o'rganish kerak. 18 Qisqa balans tahlili 2.1 diagramma. Kapital, uzoq muddatli aktivlar va aktivlarning umumiy qiymati dinamikasi 1/1/2011 1/1/2012 1/1/2013 1/1/2014 1/1/2015 1/1/2016 1/1/2017 1/1/2018 1/1/2019 1/1/20200510152025303540455055 jami aktivlar sof aktivlar Asosiy vositalar Kapital, uzoq muddatli aktivlar (balansning birinchi bo'limining natijasi) va aktivlarning umumiy qiymati (balans balansi) ko'rsatkichlarining dinamikasi quyidagi 2.1 diagrammada ko'rsatilgan: Bu keltirilgan 2.1 diagrammadan ko’rish mumkinki, 01.01.2011 holati bo’yicha jami aktivlar 21mlrd rublni tashkil etgan. Keying yillarda bu ko’rsatkich sezirarli darajada o’zgarganini ko’rish mumkin. 01.01.2013 yil yakunlari bo’yicha jami aktivlar 31.4 mlrd rublni tashkil qilgan hamda bu oldingi yillarga nisbatn o’sgan. Biroq, bu yildan keyin 01.01.2017 yilgacha bu sohada pasayish kuzatilganligini grafikda ko’rishimiz mumkin. Bundan ko’rinib turibdiki kompaniya jami aktivlari 4 yil mobaynida keskin pastlab borgan. Keying yillarda esa yana o’shish bo’lganini, hamda, 01.01.2020 ga kelib 32mlrd rublni tashkil etganini ko’rishimiz mumkin. Keyinchalik, uchta ko'rsatkich hisoblab chiqiladi, bu birinchi navbatda hisobot beruvchilarga e'tibor berish kerak. 19 2.1-chizma Moliyaviy natijalarning qisqacha tahlili Moliyaviy ko'rsatkich 31.12.2020 31.12.2019 31.12.2018 31.12.2017 31.12.2016 Sof aktivlar 32 446 721 29 906 146 27 969 768 26 353 150 27 380 926 Muxtoriyat koeffitsienti (norma: 0,5 va undan yuqori) 0.8 0.82 0.85 0.84 0.75 Joriy likvidlik koeffitsienti (norma: 1,5-2 va undan yuqori) 4.3 4.4 5.1 4.4 2.9 Moliyaviy natijalarning qisqacha tahlilida sof aktivlar 31.12.2016 yil yakunlari bo ’ yicha 27 380 926 mlrd rublni 31.12.2020 ga kelib bu ko ’ rsatkich 32 446 721 mlrd rublni tashkil etganini ko ’ rishimiz mumkin . Bundan xulosa qilib , 5 yil davomida sof aktivlar 5 065 795 mlrd rublga oshganini ko ’ rish mumkin . 2.2-chizma Moliyaviy ko’rsatkichlar rentabelligi tahlili Moliyaviy ko'rsatkich 2020 2019 2018 2017 2016 2015 EBIT 3 239 519 2 557 277 2 198 509 (890 080) (2 106 522) (1 601 289) Sotish rentabelligi (har bir rubl daromaddagi sotishdan olingan foyda) 8% 7.9% 6.8% 0.3% -2% -1% Kapitalning rentabelligi (ROE) 8% 7% 6% -4% -8% -6% Aktivlar rentabelligi (ROA) 6.6% 5.6% 5% -3% -5.7% -4.6% Yuqoridagi 2.2- chizma bizga Adidas kompaniyasining 2015-2020 yillarda moliyaviy ko ’ rsatkichlarining rentabellik holatini tahlil qilishga yordam beradi . 2015-2016 yillarda kompaniyaning rertabellik holati salbiy natijani kasb etgan . 2018-2020 yillarda esa bu ko ’ rsatkich ancha ijobiy natijaga erishilganligini ko ’ rish mumkin . 2.2 diagramma. 2011-2020 yillarda Adidas kompaniyasining daromadlari, sof foydasi, EBIT 20 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 -10 0102030405060 daromadlar sof foyda EBIT Bu tahlildan ko’rish mumkinki, kompaniyaning daromadi 2014 yilda 52.5 mlrd rublga yetgan. Bu 2011-2020 yillarda eng yuqori ko’rsatkich hisoblanadi. 2014-2017 yillarda kompaniyaning sof foydasi salbiy ekanini ko’rishimiz mumkin. Kompaniyaning daromadi, foydasi va aktivlari qanday o'zgargan So'nggi yillarda Nike kompaniyasi faoliyatining asosiy natijalari - daromad va sof foyda qanday o'zgarganligini ko'rsatadi. 2.3 diagramma. 2012-2019 yillarda Nike kompaniyasining daromadlari vas of foydasi dinamikasi 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 -10 0102030405060 daromadlar sof foyda 21 Bu diagrammadan 2014-2017 yillarda zararga, qolgan yillarda esa sof foydaga ishlaganini ko’rish mumkin. 2012-2019 yillardagi daromadi 40 mlrd rubldan pastga tushmagan. Eng yuqori daromad ko’rsatkichi – 2014 yilda 52 mlrd rubl bo’lgan. 2.4 diagramma. 2012-2019 yillarda Nike kompaniyasining sof aktivlari va aktivlari dinamikasi 1/1/2012 1/1/2013 1/1/2014 1/1/2015 1/1/2016 1/1/2017 1/1/2018 1/1/201901020304050 sof aktivlar aktivlar Bu diagrammada kompaniyaning sof aktivlari unchalik o’zgarmaganini ko’rish mumkin, 2012 yilda 27 mlrd rubl, 2019 yilda esa 30 mlrd rubl. Aktivlari ham nisbatan o’zgarmagan. Sof aktivlar ta'sischilarning sarmoyalarini, shuningdek tashkilot faoliyatining barcha davrida to'plangan foydani, shu bilan birga, biznes egalari o'rtasida taqsimlanmaganligini ko'rsatadi. Asosiy moliyaviy ko'rsatkichlar:   Aktivlar: 15,612 milliard evro (2018).   2018 yilda umumiy daromad: 21,915 milliard evro.   Sof daromad (2018): 1,702 milliard evro. 22   2019 yilning uch choragi uchun daromad: 6,4 milliard evro.   Jami kapital: 6,36 milliard evro.   2018 yilda sport tovarlarini sotish: Osiyo - 7,14 milliard evro; Evropa - 5,89 milliard evro; Shimoliy Amerika - 4,69 milliard evro; Lotin Amerikasi - 1,63 milliard evro; boshqa mamlakatlar - 1,6 milliard evrodan ortiq. "Nike" kompaniyasining moliyaviy holati tarixi 2.5 diagramma. Kompaniyaning moliyaviy holatining tarmoq o'rtacha ko'rsatkichiga nisbatan dinamikasi Bu diagrammada biz kompaniyaning 2012-2020 yillarda moliyaviy holatiga baho beramiz. -2 dan -1 oralig’ida joylashgan bo’lsa bu yomon. -1 va 0 oralig’ida bo’lsa, qoniqarsiz. 0 hamda 1 oraliga bo’lsa, yaxshi. 1 va 2 oralig’ida bo’lsa bu judayam a’lo ko’rsatkich hisoblanadi. Bu tahlildan ko’rinib turibdiki, kompniyaga o’rtacha yaxshi deb baho bersak bo’laveradi. 23 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 -2-1 012 Nike 2020 yil uchun moliyaviy tahlili Nike 2020 yil uchun moliyaviy natijalari quyidagicha: kompaniyaning sotuvi 2019 yilga nisbatan 14 foizga kamaydi (19,8 milliard evrogacha), kompaniyaning sof foydasi 78 foizga kamaydi va bir yil avvalgi 1,92 milliard evroga nisbatan 429 million evroni tashkil qildi. Rossiyaning va MDH davlatlarining kompaniyalari daromadi 11,3 foizga kamayib, 584 million evroni tashkil qildi. Kompaniya dividendlarni to'lashni davom ettirishga qaror qilgan; 2020 yil oxiriga kelib ularning hajmi har bir aksiya uchun 3 evroni tashkil etdi. Shu bilan birga, Nike onlayn savdo hajmini sezilarli darajada oshirdi - 53 foizga, 4 milliard evrodan oshdi. To'rtinchi chorakda Nike moliyaviy holatida aksincha biroz o'sish kuzatildi: valyuta o'zgarishini hisobga olmaganda daromadlar oktyabr-dekabr oylarida 1 foizga o'sib, 5,55 milliard evroni tashkil etdi. Biroq, kompaniyaning 2020 yil 4-choragidagi sof foydasi 24 foizga kamaydi - bir yil avvalgi shu davrdagi 181 million evroga nisbatan 138 million evroni tashkil qildi. 24 2021 yil yakunlari bo’yicha Nike tushum kurslar farqini hisobga olmaganda 14-19 foizga o'sishini prognoz qilmoqda va kompaniya operatsion faoliyatdan 1,25-1,45 milliard evro darajasida sof foyda kutmoqda. 2.2 Adidas kompaniyasi misolida Porter bo’yicha raqobat afzalligi omillari taxlili Nike – bu ko’p tarmoqli sport kiyimlari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan kompaniya bo’lib, u asosan sport kiyimlari va poyabzallari, sport sumkalari, futbol to’plari hamda turli xil aksessuarlar, soatlar ishlab chiqaradi. U dunyoga sport kiyimlari brendi sifatida tanilgan. ta korxonasi, Fransiya, Buyuk Britaniya, AQSH, Kanada, JAR vaboshqa mamlakatlarda 60 dan ortiq firmalari bor. Hozirgi kunda kompaniya mahsulotlariga talab yuqori. Buning sababi kompaniya mahsulotlari judayam sifatli va ajoyib dizaynda. U o’z mahsulotlari va brendini dunyoga yanada tanitish uchun mashhur sportchilarni o’ziga jalb qilishga harakat qiladi va mahsulotlarini ular orqali reklama qiladi. Buni biz yanayam tushunish uchun Porterning 5 kuch modelini tahlil qilib ko’ramiz. Maykl E. Porter ushbu tahlilni 1980 yilda ishlab chiqadi hamda uni sanoatdagi raqobat holatiga va uning rentabelligiga ta’sir qiluvchi beshta muhim kuch orqali tahlil qiladi. Xo’sh, ushbu kuchlar qanday sohada va bozorda mavjud? Biz ushbu tahlil orqali raqobat holatini tushunishimiz va raqobatdosh muhitni kamaytirishimiz mumkin. Porterning 5 kuch modeli Raqobatdosh raqobat darajasi: kuchli Nike qiyinchiliklardan muvaffaqiyatli omon qoldi va o'z obro'sini yuqori darajada saqlab qolishga muvaffaq bo'ldi. Shunga qaramay, u eng ko'p sotiladigan sport kiyimlari, Adidas va boshqalar qatorida birinchi o'rinda turadi. Nike R&D kiyim kechak sohasiga katta sarmoya kiritish, narxlarini oshirish va mahsulot turlarini kengaytirish orqali yangi marketing va reklama strategiyalarini ishlab chiqish orqali Adidasdan ustun bo'lishga intilmoqda. New Balance va Puma kabi 25 raqobatchilar bor, lekin ular o'zlarining mavqelarini mustahkam qolishlari kerak, chunki ular chakana bozorda ozgina ulushga ega. 2.1 rasm. Porterning 5 kuch modeli Yangi ishtirokchilarga tahdid: nisbatan past Arzon ishchi kuchiga ega bo'lish va transport xarajatlarini kamaytirish tufayli Nike kompaniyasi Osiyo va boshqa mintaqalarda autsorsing bilan shug'ullanmoqda. Tovarlarning 35% Xitoyda ishlab chiqarilganligi sababli, import qoidalari, boj va tariflar kompaniya muvaffaqiyatida hal qiluvchi ro’l o'ynaydi. Binobarin, Nike Yevropada autsorsingga bog'liq holda xavf tug'diradi. Rivojlangan mamlakatlarda iste'molchilar tomonidan aniqlangan tovarlarning umumiy sifati eng muhim muammo hisoblanadi. Kirish uchun to'siqlar yo'qligi sababli yangi ishtirok etish ehtimoli nisbatan past. Biroq, Nike va Adidas kabi chakana savdo gigantlari mavjud bo'lganda, raqobatchilar reklama, ilmiy tadqiqot va marketing uchun katta mablag' sarflashlari va ushbu eng yirik brendlarning birortasi bilan ro'yxatdan o'tmagan sportchilarning hisoblarini olishlari qiyin bo'lar edi. Brendning bozorda muvaffaqiyatli mavqeyi bilan tarqatish kanallariga kirish osonlashadi va kompaniya miqyos tejamkorligidan foydalanish uchun raqobatchilari tahdidiga duch kelmaydi. Moliyaviy inqiroz bilan nafaqat Nike, balki uning raqobatchilari 26Raqobatdosh raqobat darajasi Yetkazib beruvchilarning kelishuv kuchi O'rinbosarlar-ning tahdidi Ya ngi ishtirokchilarga tahdid Xaridorlarning savdolashish kuchi ham bir xil hududlarda faoliyat olib borganliklari sababli, daromadlarida to'siqlarga duch kelishdi. Shuningdek, almashinadigan valyutaning qadrsizlanish qiymati kompaniyani foydasini yo'qotishi mumkin, chunki u autsorsingga bog'liq. Yetkazib beruvchilarning kelishuv kuchi: past Brendning rivojlanayotgan biznesi yetkazib beruvchilarni mo'l-ko'l jalb qilmoqda. Xom ashyo yetkazib beruvchilarning tahdidi nolga teng. Xom ashyo ommaviy ravishda topilganligi sababli kompaniyaning zanjiridagi yetkazib beruvchilarning quvvati haqiqatan ham past, ammo kompaniya hanuzgacha ularga bog'liq, chunki xom ashyoning ishlab chiqarish qiymati sotib olish narxidan yuqori. Xaridorlarning savdolashish kuchi: o’rtacha past Shaxsiy iste'molchilar asosan standartlashtirilgan mahsulotlarni qidiradigan va qaror qabul qilish uchun mahsulot haqida ma'lumotga ega bo'lmagan ushbu biznesda iste'molchining kuchi nisbatan past, shuning uchun tovar shunchaki mahsulotga egalik qilishni istagan ko'plab xaridorlar uchun qaror qabul qiladi. Ammo narxini yaxshi biladigan va ulgurji sotib olishni kutayotgan ulgurji savdogarlar, boshqa almashtirish vositalariga o'tish xavfi tug'ilganda, savdolashishning yuqori kuchiga ega. O'rinbosarlarning tahdidi: o’rtacha past Boshqa sport mahsulotlariga o'tish xavfi o'rtacha darajada past, chunki sport kiyimlari va aksessuarlaridagi bir nechta brendlar mavjud. Binobarin, yangi ishtirok etayotganlar uchun past narx bu narxlarni pasaytirmaydi. Ammo Nike sport bilan bog'liqmi yoki yo'qmi, boshqa har qanday o'rnini bosuvchi mahsulotlar bilan kurashmoqda, shuning uchun boshqa arzon narsalar bilan almashtirish xavfi nisbatan yuqori. Xulosa. Sport kiyimlari marketing, xilma-xillik, yangilik va professional sportchilarning qo'llab-quvvatlashiga bog'liq. Barcha brendlar bir xil strategiyalarni ozgina farqlar bilan birlashtiradi. Nike professional sportchilar talablariga javob berish uchun eng yaxshi sport kiyimlari bilan ish boshladi. 27 Nike kompaniyasining PESTEL tahlili Nike xalqaro brend bo'lib, global muhitda faoliyat yuritishi siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy-madaniygacha bo'lgan turli xil xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin. Jahon muhitida tovar belgisi muvaffaqiyat qozonish uchun uni engib o'tishi kerak bo'lgan bir necha omillar mavjud. PESTEL tahlili global muhitda biznesga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan eng muhim kuchlarni tushunishga yordam beradi. Siyosiy ( Political) : XXI asrda siyosiy omillar ahamiyati oshib bordi. Buning sababi shundaki, biznesni siyosiy tartibga solish ustidan davlat nazorati kuchaygan. Hozirda dunyo bo'ylab hukumatlar biznesni yanada mas'uliyatli va axloqiy holga keltirishga intilmoqda. Bundan tashqari, davlat tomonidan tartibga solishning boshqa shakllari, shu jumladan soliqlar va savdo munosabatlari ham biznesga ta'sir qiladi. Bozorning siyosiy muhiti nafaqat bu uning iqtisodiy muhitiga va u erda korxonalar qanday ishlashiga ta'sir qiladi. Siyosiy tanglik yuqori noaniqlikka olib keladi va o'sishning sustlashishiga olib keladi, bu esa korxonalar uchun sotuvlar va foydalarning pasayishiga olib keladi. Bundan tashqari, siyosiy betartiblik ta'minot zanjiri va biznesning buzilishiga olib kelishi va yo'qotishlarga olib kelishi mumkin. Shu tarzda, siyosiy omillar mamlakat siyosiy muhitini rivojlantirish uchun qulay to'siq bo'lishi mumkin. Iqtisodiy (Economic) : Iqtisodiy omillar biznesning o'sishi va muvaffaqiyati uchun muhimdir. Iqtisodiy o'sishning sustlashishi yoki to'xtab qolishi ish bilan bandlikning pasayishiga va odamlarning sarflash qobiliyatining pasayishiga olib keladi, natijada sotuvlar kamayadi va foyda yo'qoladi. D unyo bir necha o`n yil oldin achchiq tanazzulni boshdan kechirgan edi. O'sha davrda bandlik darajasi noaniq ravishda pasayib, odamlarning sarflash kuchi pasayib, korxonalar foydasi sotilishi pasayib ketdi. Endi iqtisodiy o'sish qaytganidan so'ng, korxonalar yuqori sotuvlar va o'sayotgan daromadlarni boshdan kechirmoqdalar. Iqtisodiy o'sish yuqori ish bilan ta'minlanishiga olib keldi, bu odamlarning daromadlarini ko'paytirishga va 28 moda va sport tovarlariga sarf-xarajatlarni yaxshilashga olib keldi. Natijada Nike kabi brendlar butun dunyo bo'ylab yuqori sotuvlarni boshdan kechirmoqda. Shunday qilib, yuqori iqtisodiy faollik korxonalar uchun foydalidir, iqtisodiy pasayish esa sotish va foyda kamayishiga olib keladi. Ijtimoiy-madaniy (Sociocultural): Biznes sharoitida ham ijtimoiy-madaniy omillarning ahamiyati oshdi. Jahon miqyosida jamiyat va madaniyat hamma joyda bir xil emas va Sharqdan G'arbga qadar jamiyat va madaniyat jihatidan juda xilma-xilliklar mavjud. Shuning uchun ham barcha bozorlarda bir xil biznes va marketing strategiyasi ishlamaydi. Bozordan bozorga va jamiyatdan jamiyatga qadar turli xil madaniyatlar tufayli biznes amaliyoti turlicha. Bunday korxonalar turli xil bozorlar uchun turli xil marketing va biznes strategiyalarini qabul qilishlari kerak. global aholining o'zgaruvchan demografik ko'rsatkichlari biznesga ham ta'sir ko'rsatmoqda. Ijtimoiy tendentsiyalarni o'zgartirish, global brendlar qanday qilib biznes yuritayotganiga bevosita ta'sir qiladi. Endi brendlar ming yillik avlodga, shuningdek uning didi va ehtiyojlariga e'tibor qaratmoqda. Ular o'z ta'miga mos mahsulotlarni olib kelishga harakat qilmoqdalar va bu mahsulotni yangilash nuqtai nazaridan ham brendlarning asosiy e'tiboridir. Texnologik (Technological) : Texnologik omillar hozirgi kunda biznesning o'sishi uchun har qachongidan ham muhimroq. Buning sababi shundaki, texnologiya marketingdan tortib, operatsiyalar va savdo-sotiqgacha, shuningdek mijozlarga xizmat ko'rsatish va jalb qilishgacha. Brendlar ta'minot zanjiridan tortib marketing va savdo-sotiqgacha bo'lgan har qanday joyda texnologiyaga sarmoya yotqizmoqda. Nike raqamlashtirishga ham katta mablag` kiritdi. U marketing uchun raqamli texnologiyalardan va shuningdek, ishlab chiqarishning yaxshilanishi uchun ta'minot zanjiridan foydalanmoqda. Brend innovatsiyalarga katta e'tibor qaratdi va izlanishlar va ishlanmalarga kiritgan sarmoyasini doimiy ravishda boshqalardan ustun turish uchun oshirib bordi. Texnologiyalar ishlashga imkon beradi va 29 shuning uchun Adidas tez o'sishni topish uchun uni barcha sohalarda tadbiq qilyapti. Atrof-muhit (Environmental) : Atrof-muhit omillari to'g'ridan-to'g'ri zamonaviy davrda global biznesning markaziy yo'nalishlaridan biriga aylandi. Buning sababi, barqarorlik har qachongidan ham muhimroq bo'lib qoldi. Hukumatlar barqarorlik va atrof-muhitni muhofaza qilish bo'yicha qat'iy qoidalarni ishlab chiqqan bo'lsa-da, iste'molchilar atrof-muhit muammolarini yaxshi bilishadi va faqat barqaror amaliyotga amal qiladigan korxonalardan sotib olishni yaxshi ko'rishadi. Natijada global brendlar barqarorlikka va barqaror mahsulotlar ishlab chiqarishga, shuningdek barqaror ta'minot zanjirlari va ishlab chiqarish quvvatlariga ega bo'lishga katta e'tibor qaratmoqdalar. Adidas barqaror materialdan tobora ko'proq mahsulot ishlab chiqaradi va ta'minot zanjirida barqaror amaliyotni qo'llaydi. Huquqiy (Legal) : XXI asrda yuridik omillar ham muhim ahamiyat kasb etdi. Qonunlar va qonunchilikka rioya qilish korxonalarga jiddiy bosim o'tkazmoqda. Mahsulot sifatidan atrof-muhit va mehnatga qadar har bir sohada qonunlar mavjud bo'lib, ular korxonalar tomonidan global miqyosda bajarilishi kerak. Bundan tashqari, qonuniy muvofiqlik korxonalarning operatsion xarajatlarini oshirmoqda. Mos kelmaslik asosan katta jarimalar va katta yo'qotishlarga olib keladi. 30 III BOB. NIKE KOMPANIYASINI YANADA RIVOJLANTIRISH STRATEGIYALARINI ISHLAB CHIQISH HAMDA UNI AMALIYOTGA TADBIQ ETISH BO’YICHA TAKLIFLAR VA TAVSIYALAR 3.1 Nike kompaniyasining keying 5 yil uchun o’sish strategiyasini ishlab chiqish va uning tahlili O'yin maydonida ham, tashqarida ham tobora ko'proq odamlar hayotida sport tobora muhim rol o'ynashi bilan biz juda jozibali sohada ishlaymiz. Iste'molchimiz va Nike brendining haqiqiyligini chuqur anglashimizga asoslanib, biz mahsulotlar, tajribalar va xizmatlarning chegaralarini belgilaymiz. Biz buni o'z strategiyamizga muvofiq amalga oshirmoqdamiz, bu bizga qulay uzoq muddatli tuzilmaviy tendentsiyalarni tezlashtirishdan to'liq foydalanish imkoniyatini beradi. "BIZNING TAKLIFIMIZ,SIZNING QULAYLIGINGIZ" " BIZNING TAKLIFIMIZ,SIZNING QULAYLIGINGIZ " - bu 2027 yilgacha bizni boshqaradigan strategiyamiz - sportga asoslangan reja. Sport - Nikening o'tmishi, hozirgi va kelajagi. " BIZNING TAKLIFIMIZ,SIZNING QULAYLIGINGIZ " iste'molchini biz qiladigan har bir narsaning markazida turadi va uni odamlarimiz hayotga qaytaradi. Bizning strategik e'tiborimiz tovar ishonchliligini oshirish, iste'molchimiz uchun tajribani oshirish va barqarorlik chegaralarini oshirishga qaratilgan. Bizning strategiyamizni amalga oshirishga bizning biznesimizning barcha jabhalarida innovatsion tafakkur va raqamli transformatsiya yordam beradi. Biz sifatli mahsulot ishlab chiqaramiz va sezilarli o'sishni ta'minlaymiz. Bizning iste'molchilarimiz diqqat markazida. Iste'molchilar o'zlarining afzalliklari va xatti-harakatlari orqali sanoatimizdagi tarkibiy tendentsiyalarni boshqaradilar. Ular faol va sog'lom hayot kechirishga intilishadi, sport va turmush tarzini aralashtirishni istaydilar va ular sukut bo'yicha raqamli va ishonch bilan barqaror. 2027 yilda " BIZNING TAKLIFIMIZ,SIZNING QULAYLIGINGIZ " nafaqat adidas uchun haddan tashqari o'sishni ta'minlabgina qolmay, balki 31 iste'molchimiz bilan munosabatlarni chuqurlashtirdi, chunki biz "sport orqali biz hayotni o'zgartirishga qodirmiz". XALQIMIZ (OUR PEOPLE) Besh yillik strategiyamizni muvaffaqiyatli bajarish uchun biz o'z xalqimizga o'yinni chinakam egalik qilishini qo'llab-quvvatlaymiz. Iste'dodlarni jalb qilish, o'sish va saqlab qolish jarayonida biz o'z biznesimiz ehtiyojlarini qondirish va imkoniyatlardan foydalanish uchun tegishli imkoniyatlarga ega ekanligimizga ishonch hosil qilamiz. Biz xilma-xillik va inklyuziv sayohatni davom ettirar ekanmiz, barchaga teng sharoitlar mavjudligini ta'minlaymiz. Bundan tashqari, biz har bir ishning asosini iste'molchiga ega bo'lgan noyob ish joyimizdan foydalanamiz. Bizning strategik yo'nalishlarimiz quyidagilarga qaratilgan: ISHONCHLILIK Sport va madaniyatga bo'lgan ishonchimiz tufayli biz etakchi brendmiz. Bizning vazifamizni qo'llab-quvvatlaydigan innovatsion kontseptsiyalar bilan iste'molchilarni hayajonlantirishni davom ettirish uchun biz o'z brendimizni keskinlashtiramiz, mahsulot taklifimizni yaxshilaymiz va iste'molchilar bilan ishonchimizni yanada oshirish uchun sheriklik aloqalarini qo'llaymiz. Sport: Biz eng muhim sport toifalariga e'tibor qaratamiz: Futbol, Mashg'ulotlar, Yugurish va Ochiq havo. Futbol tomoshabinlar soni bo'yicha eng katta sport, yugurish, mashg'ulotlar va tashqi makon eng katta ishtirok etadigan sport turlari. Ushbu toifadagi mahsulotlarimiz sport uchun ishlab chiqarilgan va sport uchun ishlatilgan. Hayot tarzi: Bizning brendimiz uchun eng katta tijorat imkoniyatini qo'lga kiritish uchun biz "Sportsdesign" deb nomlangan yangi iste'molchilar taklifini taqdim etish orqali tovar arxitekturasini keskinlashtiramiz. Ushbu mahsulotlar sportdan tug'ilib, uslub uchun kiyiladi. Shu bilan birga, biz sportdan ilhomlanib, ko'chada kiyinadigan originalni yuqori sifatli ishlab chiqarish jarayonlari va materiallari orqali premium segmentga chiqaramiz. 32 Hamkorlik: Biz ularning ishonchliligini, ularning kuchini, haqiqiyligini va ulanish imkoniyatlaridan foydalangan holda sheriklik orqali kuchaytiramiz ,biz ham "Bavariya" yoki "Real Madrid" kabi jamoalar, Lionel Messi yoki Mikaela Shiffrin kabi sportchilar yoki Boston va Berlin marafoni kabi tadbirlar bilan o'zaro hamkorligimizni davom ettiramiz. TAJRIBA Iste'molchimiz bilan uzoq muddatli munosabatlarni rivojlantirish uchun biz ularni raqamli va jismoniy joylarda shaxsiy tajribalar yaratish orqali ularni hayajonlantiramiz va ularga kuch beramiz. Buni hisobga olgan holda, biz a'zolik atrofida qurilgan to'g'ridan-to'g'ri iste'molchiga (DTC boshchiligidagi) biznesga o'tishni tezlashtiramiz. A'zolik: 2018 yilda a'zolik dasturimizni ishga tushirish bilan biz eng qimmat iste'molchilarimizga shaxsiy tajribalarni taklif qilish uchun asos yaratdik. Biz endi buni 2027 yilga kelib o'z a'zolarimiz bazasini 500 millionga etkazish maqsadida keyingi bosqichga chiqarishga tayyormiz. A'zolik orqali biz eksklyuziv mahsulotlar, taqdimotlar va maxsus tadbirlarga kirish va boshqa narsalarni taklif qilish orqali ishtirok etish va sotib olish faoliyatini mukofotlaymiz. Asosiy shaharlar: Biz Mexiko, Berlin, Moskva, Dubay, Pekin va Seulni qo'shib London, Los-Anjeles, Nyu-York, Parij, Shanxay va Tokioning muhim shaharlar portfelini yaratmoqdamiz. Ushbu shaharlar bizning global iste'molchilar tajribamizning yuragini aks ettiradi va butun dunyoga ta'sir ko'rsatadi, shu bilan birga urbanizatsiya davom etar ekan, tijorat imkoniyatlarini taqdim etadi. Strategik bozorlar: Biz Buyuk Xitoy, Shimoliy Amerika va EMEA-ni iste'molchilarning hayajonli tajribalarini hayotga tatbiq etish uchun mahalliy tendentsiyalarga mos keladigan yondashuvni qo'llash uchun ikki baravar ko'paytiramiz. Bizning maqsadimiz uchta strategik bozorda ham bozor ulushini qo'lga kiritishdir. BARQARORLIK 33 Barqarorlikka bo'lgan sadoqatimiz haqiqatan ham yaxlit va biz yigirma yildan ortiq vaqt davomida qanday qilib biznes yuritganimizga chuqur singib ketgan. Bu bizning maqsadimizdan kelib chiqadi, "sport orqali biz hayotni o'zgartirishga qodirmiz". Barqarorlik borasida shaffoflikni davom ettirar ekanmiz, biz mustaqil tashabbuslardan keng ko'lamli va keng qamrovli barqarorlik dasturiga o'tamiz. Biz nimani taklif qilamiz: Iste'molchimiz o'ziga xos keng qamrovli assortimentni tanlashi uchun biz barqaror takliflarimiz chegaralarini qat'iyan oshirib boramiz. 2027 yilga kelib, bizning o'nta maqolamizning to'qqiztasi barqaror bo'ladi. Buni qanday amalga oshirishimiz bizning 3 ta ko'chadan qanday qilib kengaytirilishi va yangilanishi bilan bog'liq: qayta ishlangan materiallardan tayyorlangan, qayta tiklanadigan yoki tabiiy va qayta tiklanadigan materiallardan tayyorlangan. Biz foydalanadigan materiallar yoki ularning tegishli ishlab chiqarish texnologiyalari tufayli an'anaviy mahsulotlarga nisbatan ekologik foyda ko'rsatganda mahsulotlarni barqaror deb belgilaymiz. Biz nima qilamiz: Biz 2050 yilgacha iqlim neytralligiga erishish uchun ish olib borganimizda, mahsulotimiz bo'yicha CO2 izini kamaytirishga sodiqmiz. Biz bunga o'z faoliyatimiz davomida nol-uglerodni haydash va atrof-muhitni muhofaza qilish dasturlarini butun qiymatimiz bo'ylab targ'ib qilish kabi maqsadlar orqali erishamiz. etkazib beruvchilarimiz bilan yaqin hamkorlikda zanjir. Biz nima deymiz: Qayta tiklanadigan kam ta'sirli mahsulotlarni yaratishga qaratilgan sa'y-harakatlarimiz haqida shov-shuvli bo'lamiz. Iste'molchimizni yanada barqaror tanlov qilishga yo'naltirish uchun biz etiketlash strategiyamizni soddalashtiramiz va mahsulotni qaytarib olish dasturini kengaytiramiz. 34 3.2 Adidas kompaniyasi bozorda uzoq vaqt o’zining rentabellik holatini saqlab qolishi va uni yanada yaxshilashi uchun takliflar Brendning bozorda o'zini uzoq vaqt ushlab turishi va raqobatdosh ustunlikka erishishiga yordam beradigan bir nechta brend tavsiyalari mavjud: O'zgaruvchan biznes muhitida o'z mahsulotlarini yaxshilash va xaridorlarning talablarini qondirish uchun texnologiyadan foydalanish Nikega xalqaro raqobatni yengishga yordam beradi. Tashkilot ushbu strategiyani amalga oshirish uchun izlanishlar va ishlanmalarning kuchiga hamda tegishli infratuzilmaga ega va shuning uchun brend xalqaro bozorda muvaffaqiyat qozonishi mumkin bo'ladi. Tovar o'zlarining mavjud bozorlarini rivojlantirishi kerak, ammo tovar hali mavjud bo'lmagan ko'plab bozorlarning bozorga kirib borishiga e'tibor qaratish lozim. Rivojlanayotgan mamlakatlar hozirda Nike tomonidan sport tovarlari ishlab chiqaradigan asosiy brendlardan biri sifatida etakchilik qilayotgan va shu tariqa foyda keltirishi mumkin bo'lgan xalqaro sport tadbirlarida qatnashmoqdalar. Tovar onlayn ravishda tarqatish orqali ushbu bozorlarga osonlikcha kirib borishi mumkin, so'ngra iste'molchilarni jalb qilish uchun homiylik kabi noan'anaviy marketing usullari orqali. Raqobatbardosh brendlar ham ushbu bozorlarga kirib borguncha tovar ushbu bozorni boshqarishi mumkin. Nike mahsulotlarining assortimenti juda cheklangan bo'lib, bu uning bozorga kirib borishi va rivojlanish strategiyasi uchun to'siq bo'lib xizmat qiladi va shuning uchun xalqaro bozorda muvaffaqiyatga erishish uchun brend tomonidan yo'naltirilgan bo'lishi kerak. Brendning yulduz mahsulotlari, shuningdek sog’in sigirlar poyabzal va kiyim-kechak bilan juda cheklangan. Shu sababli, tovar bozori rivojlanish strategiyasi yordamida va ko'proq auditoriyani jalb qilish uchun o'z mahsulotlarining turlarini diversifikatsiya qilish orqali iste'molchilarning ulkan imkoniyatlariga erishish uchun harakat qilishi kerak. Texnik mahsulotlar va aksessuarlar tovar uchun unchalik foydali emas, shuning uchun brend hozirgi 35 iste'molchilar ehtiyojlarini qondiradigan yangi mahsulotlarga sarmoya kiritishi kerak. Xulosa Kurs ishida o’tkazilgan tahlillardan shuni xulosa qilish mumkinki, biznes raqobatdosh bozorda omon qolishi uchun o'zini strategik jihatdan oqilona rivojlantira olish kerak ekan. Sport kiyimlarining chakana savdosi yuqori darajada raqobatbardoshdir va shuning uchun brend o'z vazifasi va istiqbollariga erishish uchun yangi va innovatsion strategiyalar yordamida ishlashi kerak. Tovar, shuningdek, brendning global operatsiyalari osonlashgan bozorda strategik o'rnini egalladi. Bozorda brendning kelajakdagi mavqeyini shakllantirishning asosiy strategiyasi bozorni rivojlantirish, innovatsiyalar va texnologiyalarga sarmoyalar yordamida mahsulot ishlab chiqarishdir. Yuqorida tavsiya etilgan “ BIZNING TAKLIFIMIZ,SIZNING QULAYLIGINGIZ ” strategiyasi va takliflar brendga global raqobat bilan kurashish va o'z bozorini yangi bozorlarga yetkazish imkoniyatini beradi. 36 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. O‘zbekiston Respublikasining ― “Bankrotlik to‘g‘risida”(yangi tahrirda)gi qonuni. – T.: ―O‘qituvchi . – 2003‖ 2. O‘zbekiston Respublikasining ― “Bankrotlik to‘g‘risida”(yangi tahrirda)gi qonuni 4-moddasi 3. O‘zbekiston Respublikasining ― “Bankrotlik to‘g‘risida”(yangi tahrirda)gi qonuni. – T.: ―O‘qituvchi . – 2003 ‖ 4. Karimov I.A. Bosh maqsadimiz – keng ko’lamli islohotlar va modernizatsiya yo’lini qat’iyat bilan davom ettirish – T.: O’zbekiston. 2013. – 6 b 5. Karimov I.A. “2012 yil Vatanimiz taraqqiyotini yangi bosqichga ko’taradigan yil bo’ladi”. - T: “O’zbekiston”, 2012. - 7 b 6. Karimov I.A. Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi. - T: “O’zbekiston”, 2011. - 48 b. 7. Porter M. Konkurentsiya. M.: Dialektika, 2000 8. Qоsimоv G‘.M. Mеnеjmеnt.-T.: O‘zbеkistоn, 2003.-234 b Internet saytlari 9. www.geogle.com 10. www.nike.com 11. www.stat.uz 12. www.yandex.com 13. www.ziyonet.uz 14. www.economics.ru 15. www.management.ru 37 38

Nike kompaniyasi bankrotligini oldini olish strategiyasini ishlab chiqish

Купить