O’quvchilarni savod o‘rgatishga tayyorlov alifbegacha bo'lgan davr davrida nutq o‘stirish - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	35000UZS
Hajmi	31.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	29 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Telzor Uchun

Ro'yxatga olish sanasi 21 Aprel 2025

9 Sotish

O’quvchilarni savod o‘rgatishga tayyorlov alifbegacha bo'lgan davr davrida nutq o‘stirish

Sotib olish

O‘QUVCHILARNI SAVOD O‘RGATISHGA TAYYORLOV
("ALIFBE"GACHA BO'LGAN DAVR) DAVRIDA NUTQ O‘STIRISH 2,4,5
MUNDARIJA
KIRISH…………………………………………………………………………….3
I BOB. SAVOD O‘RGATISHGA TAYYORLOV BOSQICHIDA NUTQ
O‘STIRISHNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Savod o‘rgatishgacha bo‘lgan davrning mazmuni va vazifalari………………5
1.2. Nutq o‘stirish tushunchasi va uning bosqichlari………………………………9
1.3. Dars jarayonida og‘zaki nutqni rivojlantirish metodlari……………………..12
II BOB. ALIFBEGA TAYYORLOV DAVRIDA NUTQ O‘STIRISH
USULLARI VA ULARNING QO‘LLANILISHI
2.1. Og‘zaki hikoya tuzishga o‘rgatish usullari……………………………..……15
2.2. Surat asosida nutq o‘stirish mashqlari……………………………………….19
2.3. Didaktik o‘yinlar orqali nutq faolligini oshirish……………………………..23
XULOSA VA TAVSIYALAR…………………………………………………..25
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI………………………….27

KIRISH
Boshlang‘ich ta’lim bosqichi – bu o‘quvchilarda bilim olishga, dunyoni
anglashga va muloqotga kirishish ko‘nikmalarini shakllantirishning poydevori
hisoblanadi. Ayniqsa, savod o‘rgatishga tayyorlov bosqichi , ya’ni alifbe darslariga
kirishdan oldingi davr, bola nutqini shakllantirishda muhim o‘rin tutadi. Bu davrda
bolalar hali yozishni va o‘qishni bilmagan bo‘lishiga qaramay, ular bilan olib
boriladigan maqsadli mashg‘ulotlar orqali ularning og‘zaki nutqi, so‘z boyligi,
fikrlashi va muloqot madaniyati rivojlantiriladi. Zamonaviy pedagogikada til
o ‘ rganish faqat harflarni tanish va o ‘ qish bilan cheklanmaydi . Bu jarayonning asosi
– og ‘ zaki nutqni shakllantirish , bolani fikrini to ‘ g ‘ ri ifodalashga , boshqa odamlarni
tinglashga va ular bilan muloqotga kirishishga o ‘ rgatishdir . Shu sababli ham , savod
o ‘ rgatishga tayyorlov davrida nutq o ‘ stirishga alohida e ’ tibor qaratish zarur .
Bu davrda nutqni o ‘ stirish orqali bolalarning o ‘ qish va yozishga bo ‘ lgan
tayyorgarligi mustahkamlanadi . So ‘ zlarni aniq talaffuz qilish , ularni mantiqiy
bog ‘ lash , gap tuzish va hikoya qilish kabi ko ‘ nikmalar asosida savod o ‘ rganish
jarayoni samaraliroq kechadi . O ‘ quvchilarning nutqiy faolligi , og ‘ zaki ifoda qilish
qobiliyati ularning keyingi o ‘ quv yutuqlariga ham bevosita ta ’ sir ko ‘ rsatadi .
Shuningdek , bu bosqichda nutqni o ‘ stirish o ‘ quvchilarning shaxsiy sifatlari –
fikrlash , xotira , diqqat , tasavvur va muloqot madaniyatini rivojlantirishda muhim
vosita hisoblanadi . O ‘ qituvchi bu davrda rang - barang metodlardan – surat asosida
gapirtirish , savol - javob , she ’ r yodlash , hikoya tuzish , didaktik o ‘ yinlar , tinglab
tushunish mashqlaridan foydalanadi .
Mavzuning dolzarbligi: Bugungi kunda ta’lim tizimida boshlang‘ich sinflarda
o‘quvchilarning og‘zaki nutqini rivojlantirish, ularni muloqotga, aniq va to‘g‘ri
fikr ifoda qilishga o‘rgatish muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Ayniqsa, savod
o‘rgatishga tayyorlov (Alifbega qadar bo‘lgan) davri bola nutqining shakllanishida
muhim rol o‘ynaydi. Bu davrda bola hali yozishni va o‘qishni bilmasa-da, u bilan
olib boriladigan mantiqiy va tizimli mashg‘ulotlar orqali og‘zaki nutqi, so‘z

boyligi va fikrlash madaniyati bosqichma-bosqich shakllanadi.Ta’limning ushbu
boshlang‘ich bosqichida bola tilining rivojlanish darajasi uning keyingi
bosqichlardagi o‘quv yutuqlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Til boyligi yetarli
bo‘lmagan o‘quvchilarda savod o‘rganish, o‘qish va yozish ko‘nikmalarini
egallashda jiddiy qiyinchiliklar kuzatiladi. Shu sababli alifbega tayyorlov
bosqichida o‘quvchilarning og‘zaki nutqini o‘stirish, ularni to‘g‘ri talaffuzga,
mustaqil fikrlashga, gap tuzishga va muloqotga o‘rgatish alohida ahamiyat kasb
etadi.
So‘nggi yillarda boshlang‘ich ta’limga oid davlat ta’lim standartlari va o‘quv
dasturlarida ham alifbega tayyorlov bosqichida o‘quvchilarning nutqiy
tayyorgarligini oshirishga alohida urg‘u berilmoqda. Bu esa mavzuning nazariy va
amaliy ahamiyatini yanada oshiradi.
Shuningdek, bugungi zamonaviy ta’lim metodlari, axborot-kommunikatsion
texnologiyalar, interfaol metodlar va o‘yinli yondashuvlar orqali o‘quvchilarning
nutq faolligini rivojlantirish imkoniyatlari kengaymoqda. Bu esa pedagoglardan
yangicha metodik yondashuvni talab qiladi. Xulosa qilib aytganda, alifbega
tayyorlov davrida nutq o‘stirish – bu nafaqat savod o‘rganishga tayyorgarlik, balki
bolaning shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishi, fikrlash qobiliyatining shakllanishi uchun
poydevor bo‘lib xizmat qiladi. Shuning uchun ham mazkur mavzu bugungi ta’lim
jarayonida dolzarb masalalardan biri hisoblanadi.
Ishning maqsadi:
Ushbu ishning asosiy maqsadi – savod o‘rgatishga tayyorlov davrida o‘quvchilar
nutqini rivojlantirish metodlari va vositalarini o‘rganish hamda ularni amaliyotda
samarali qo‘llash yo‘llarini ko‘rsatishdir.
Ishning vazifalari :
 Savod o‘rgatishga tayyorlov bosqichining mazmuni va ahamiyatini yoritish;
 Nutq o‘stirish tushunchasi va uning asosiy shakllarini tahlil qilish;

 Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida og‘zaki nutqni rivojlantirish usullarini
aniqlash;
 Amaliy mashg‘ulotlar asosida samarali metodik yondashuvlarni ishlab
chiqish;
 Ilg‘or tajribalarni umumlashtirib, tavsiyalar berish.
Ishning obyekti:
Boshlang‘ich ta’limning savod o‘rgatishga tayyorlov davrida olib boriladigan
nutqni rivojlantirish jarayoni.
Ishning predmeti:
O‘quvchilar nutqini o‘stirishda qo‘llaniladigan metod va vositalar majmui.
Ilmiy-tadqiqot metodlari:
Ishda quyidagi metodlardan foydalanilgan: ilmiy adabiyotlarni tahlil qilish,
taqqoslash, kuzatish, ilg‘or tajribalarni o‘rganish, suhbat, amaliy dars materiallarini
tahlil qilish va umumlashtirish.

I BOB. SAVOD O‘RGATISHGA TAYYORLOV BOSQICHIDA NUTQ
O‘STIRISHNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Savod o‘rgatishgacha bo‘lgan davrning mazmuni va vazifalari
Boshlang‘ich ta’limda savod o‘rgatish jarayoni alohida bosqichlarga bo‘linadi.
Ulardan birinchisi – savod o‘rgatishgacha bo‘lgan davr bo‘lib, bu bosqich alifbe
darslari boshlanishidan oldingi tayyorgarlik davridir. Bu davrda o‘quvchilar hali
harflarni o‘qish va yozishga kirishmagan bo‘lsalar-da, ular bilan olib boriladigan
mashg‘ulotlar keyingi savod o‘rganish bosqichi uchun muhim poydevor bo‘lib
xizmat qiladi.
Ushbu bosqichning asosiy maqsadi – bolalarda o‘qish va yozishga bo‘lgan
psixologik, nutqiy va fiziologik tayyorgarlikni shakllantirishdir. Bu bosqichda
o‘quvchilar o‘qituvchining ko‘rsatmalarini tinglashga, tushunishga va unga amal
qilishga o‘rganadilar. Shuningdek, og‘zaki nutqni rivojlantirishga alohida e’tibor
qaratiladi. So‘z boyligini kengaytirish, to‘g‘ri talaffuz qilish, rasm asosida hikoya
tuzish, gaplarni tahlil qilish kabi topshiriqlar bajariladi.
Savod o‘rgatishgacha bo‘lgan davr quyidagi yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi:
 tinglab tushunish ko‘nikmalarini shakllantirish
 og‘zaki nutqni rivojlantirish
 diqqat, xotira va mantiqiy fikrlashni o‘stirish
 talaffuzni to‘g‘rilash
 qo‘l mushaklarini yozuvga tayyorlash
Ushbu bosqichning vazifalari quyidagilardan iborat:
 o‘quvchilarning og‘zaki nutqini rivojlantirish
 harflar va tovushlar haqida boshlang‘ich tushunchalarni shakllantirish
 mustaqil fikr bildirishga o‘rgatish

 rasm asosida gap tuzishga o‘rgatish
 kitob va o‘qishga qiziqish uyg‘otish
 ijobiy psixologik muhit yaratish
Bu davrda o‘qituvchining roli juda muhim hisoblanadi. O‘qituvchi bolalar
bilan mehribon, sabrli, tushunarli tilda muloqot qilishi, har bir mashg‘ulotni
qiziqarli tashkil qilishi lozim. Shu bilan birga, har bir o‘quvchining nutqiy
rivojlanish darajasiga e’tibor berilishi zarur.Savod o‘rgatishgacha bo‘lgan davrda
beriladigan mashg‘ulotlar bola nutqining shakllanishi, fikrlash qobiliyatining
o‘sishi va shaxsiy rivojlanishi uchun mustahkam poydevor vazifasini bajaradi.

1.2. Nutq o‘stirish tushunchasi va uning bosqichlari
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan ishlashda eng muhim yo‘nalishlardan biri
bu – ularning nutqini o‘stirishdir. Nutq o‘stirish deganda bolaning og‘zaki va
yozma nutqini shakllantirish, boyitish, grammatik jihatdan to‘g‘ri va aniq
ifodalashga o‘rgatish tushuniladi. Bu jarayon bolada muloqot qilish ko‘nikmalarini
rivojlantiradi, fikrni to‘g‘ri bayon qilishni o‘rgatadi va ularning o‘qish-yozishga
tayyorligini oshiradi.
Nutq o‘stirish faqat alifbe darslarida emas, balki savod o‘rgatishgacha bo‘lgan
davrda ham boshlanadi. Chunki bu davr bolada til va tafakkur asoslarini
shakllantirish davri hisoblanadi. Nutqning boyligi va to‘g‘riligi o‘quvchining
keyingi ta’lim bosqichlarida muvaffaqiyatli bo‘lishiga zamin yaratadi.
O‘quvchilarning nutqini o‘stirishda quyidagi jihatlarga e’tibor beriladi:
 so‘z boyligini kengaytirish
 gap tuzish ko‘nikmasini shakllantirish
 talaffuzni to‘g‘rilash
 savol-javob orqali muloqot qilishga o‘rgatish
 rasm asosida hikoya tuzish
 og‘zaki va yozma nutqni bir-biriga bog‘lash
Nutq o‘stirish bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. Bu bosqichlar quyidagicha
bo‘lishi mumkin:
1. Birinchi bosqich – og‘zaki nutqni tushunish va oddiy so‘zlarni ayta olish. Bu
bosqichda bola o‘qituvchi so‘zlarini tinglab tushunadi, o‘z fikrini oddiy
so‘zlar bilan ayta boshlaydi.
2. Ikkinchi bosqich – so‘z boyligi oshib, oddiy gaplarni tuza olish. Bolalar
rasm asosida gap tuzadi, voqealarni ketma-ketlikda bayon qiladi, mantiqiy
izchillikka e’tibor beradi.

3. Uchinchi bosqich – matn tuza olish, gaplar o‘rtasidagi bog‘lanishni ko‘ra
olish. Bu bosqichda bola og‘zaki hikoya qiladi, yozma nutqqa tayyorlanadi,
grammatik to‘g‘rilikka e’tibor beradi.
Nutq o‘stirish jarayoni uzluksiz olib borilishi zarur. Bu borada o‘qituvchining
sabr-toqati, nutqiy mashg‘ulotlarni to‘g‘ri tashkil qilishi, har bir bolaning
rivojlanish darajasiga e’tibor qaratishi muhimdir. Nutq o‘stirish bolaning shaxs
sifatida shakllanishida asosiy omillardan biridir. Nutqi rivojlangan bola o‘z fikrini
erkin bayon qila oladi, o‘qish va yozishni tezroq o‘zlashtiradi va o‘qish jarayonida
faol ishtirok etadi.

1.3. Dars jarayonida og‘zaki nutqni rivojlantirish metodlari
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining og‘zaki nutqini rivojlantirish maktab
ta’limining muhim vazifalaridan biridir. Ayniqsa, savod o‘rgatishgacha bo‘lgan
davrda bolalarning so‘z boyligini oshirish, to‘g‘ri talaffuz qilishga o‘rgatish,
mustaqil fikr bayon etish ko‘nikmalarini shakllantirish alohida o‘rin tutadi. Bu
jarayonda o‘qituvchi turli xil usul va metodlardan foydalanadi.
Og‘zaki nutqni rivojlantirish metodlari quyidagi asosiy guruhlarga bo‘linadi:
1. Tasviriy metodlar
Bu metodlar yordamida o‘quvchilar narsalarni, hodisalarni tasvirlaydi, ularni
so‘z bilan ifodalaydi. Rasm asosida hikoya tuzish, predmetlarni ta’riflash,
voqeani ketma-ket bayon qilish kabi topshiriqlar bu guruhga kiradi.
Masalan, “Rasmga qarab gap ayt”, “Nima bo‘lganini aytib ber” kabi
mashqlar orqali bolalar kuzatganlarini so‘z bilan ifodalashga o‘rganadilar.
2. Hikoya tuzish metodlari
Bu metod o‘quvchilarning mustaqil fikrlash va mantiqiy ketma-ketlikda gap
tuzish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Hikoya tuzishda turli manbalar asosida
ishlanadi: rasm asosida, boshlanishi berilgan hikoya asosida, savollar
asosida, o‘z hayotidagi voqealar asosida. Bu metod bolalarni mustaqil nutqiy
faoliyatga jalb qiladi.
3. Savol-javob metodi
Bu metod bolalarni o‘qituvchi bilan faol muloqot qilishga undaydi.
O‘qituvchi turli xil ochiq yoki yopiq savollar beradi, bola esa unga to‘liq va
to‘g‘ri javob berishga harakat qiladi. Savollar turli shaklda bo‘lishi mumkin:
kim? nima? qayerda? qachon? nima uchun? qanday? Bu metod bolalarning
fikrlashini, diqqatini, xotirasini rivojlantiradi.

4. Dialogik nutqni rivojlantirish
Bu metod bolalarni bir-biri bilan muloqot qilishga o‘rgatadi. Juftlikda yoki
kichik guruhlarda suhbat qurish, o‘qituvchi bilan suhbatlashish orqali
dialogik nutq rivojlanadi. Masalan: “Do‘sting bilan bog‘da bo‘lgan
sarguzashting haqida suhbatlash”, “Bozorda nima sotib olding?” kabi
topshiriqlar.
5. O‘yinli metodlar
O‘yinlar orqali nutqni rivojlantirish juda samarali usul hisoblanadi. Nutqiy
o‘yinlar – "Kim tezroq aytadi?", "Ketma-ket gap tuz", "Nimani ko‘rding?"
kabi o‘yinlar o‘quvchilarning nutqiy faolligini oshiradi. O‘yin davomida
bola nafaqat gapiradi, balki tinglaydi, tushunadi va fikr bildiradi.
6. Dramatizatsiya va rolli o‘yinlar
Ba’zi matnlarni sahnalashtirish, rollarga bo‘lib o‘qish, dialoglar o‘ynash
orqali ham og‘zaki nutq rivojlanadi. Bu metod bolalarda qiziqish uyg‘otadi,
ularni erkin nutq so‘zlashga undaydi, nutqiy ifodani boyitadi.
7. Eshitish va qayta hikoya qilish metodi
O‘qituvchi tomonidan o‘qib berilgan yoki tinglatilgan matn asosida bolalar
mazmunni tushunib, uni qayta hikoya qilishga o‘rgatiladi. Bu metod eshitish
orqali tushunish va mustaqil bayon qilish ko‘nikmasini shakllantiradi.
8. Lug‘at ustida ishlash metodi
Bolalar yangi so‘zlarni o‘rganib, ularni turli gaplarda ishlatishga
o‘rganadilar. Sinonimlar, antonimlar, ko‘p ma’noli so‘zlar bilan ishlash
og‘zaki nutqni boyitadi. Masalan: “Quvnoq so‘zlarni top”, “Aksini ayt” kabi
mashqlar orqali so‘z boyligi kengaytiriladi.

Ushbu metodlar dars jarayonida turli mashqlar, topshiriqlar va nutqiy faoliyat
turlari orqali o‘quvchilarga uyg‘unlashtirib beriladi. Muhimi, har bir mashg‘ulot
bolaning yoshiga, tayyorgarlik darajasiga va individual xususiyatlariga mos
bo‘lishi kerak.
Xulosa qilib aytganda, og‘zaki nutqni rivojlantirish metodlari bola tilining
shakllanishida, muloqotga kirishishida, fikrni to‘g‘ri va aniq bayon qilishida
muhim ahamiyatga ega. O‘qituvchi mazkur metodlardan maqsadga muvofiq va
ijodkorlik bilan foydalansa, har bir o‘quvchining nutqiy rivojlanishiga erishish
mumkin bo‘ladi.

II BOB. ALIFBEGA TAYYORLOV DAVRIDA NUTQ O‘STIRISH
USULLARI VA ULARNING QO‘LLANILISHI
2.1. Og‘zaki hikoya tuzishga o‘rgatish usullari
Boshlang‘ich ta’limning ilk bosqichida, ayniqsa savod o‘rgatishgacha bo‘lgan
davrda o‘quvchilarning og‘zaki nutqini shakllantirish, ularning mustaqil ravishda
hikoya tuzish ko‘nikmalarini rivojlantirish muhim vazifalardan biridir. Og‘zaki
hikoya tuzishga o‘rgatish o‘quvchilarning nutqiy faolligini oshirish, so‘z boyligini
kengaytirish va mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga xizmat qiladi.
Og‘zaki hikoya tuzishga o‘rgatish uchun quyidagi usullardan foydalanish mumkin:
1. Rasm asosida hikoya tuzish
Bu eng samarali usullardan biri bo‘lib, bolalar rasmga qarab unda
tasvirlangan voqea yoki holat haqida hikoya tuzishga o‘rganadilar. Masalan,
hayvonlar hayoti, oilaviy dam olish, mehnat jarayoni aks ettirilgan rasmlar
asosida o‘quvchi ko‘rganini so‘zlab beradi. O‘qituvchi boshlanishida
yordamchi savollar bilan yo‘naltiradi: "Bu kim?", "U nima qilayapti?",
"Qayerda bo‘layapti?"
2. Berilgan so‘zlar asosida hikoya tuzish
O‘qituvchi o‘quvchilarga bir necha asosiy so‘zlar ro‘yxatini beradi
(masalan: qush, daraxt, bola, sovg‘a), va ulardan foydalanib hikoya tuzishni
topshiradi. Bu usul o‘quvchilarni fikrni bog‘liq holda bayon qilishga,
tasavvurni ishga solishga o‘rgatadi.
3. Boshlanishi berilgan hikoyani davom ettirish
O‘qituvchi hikoyaning boshlang‘ich qismini aytadi, bolalar esa uni davom
ettiradilar. Masalan: "Bir kuni bola o‘rmonga bordi..." O‘quvchilar bu

voqeani o‘z tasavvurlari asosida davom ettirib, yakunlaydilar. Bu usul
og‘zaki ijod qilish ko‘nikmasini shakllantiradi.
4. Shaxsiy tajriba asosida hikoya tuzish
Bolalar o‘zlarining boshidan kechirgan voqealar asosida hikoya tuzishga
o‘rgatiladi. Masalan: "Kecha maktabga qanday bording?", "Dam olish
kunlari nimalar qilding?" Bu usul orqali bolalar o‘z fikrlarini ifoda etishga,
vaqt ketma-ketligini saqlab gapirishga o‘rganadilar.
5. Tinglangan matn asosida hikoya tuzish
O‘qituvchi qisqa ertak yoki hikoya o‘qib beradi, bolalar esa uning asosiy
mazmunini og‘zaki ravishda qayta hikoya qilib beradilar. Bu usul
bolalarning eshitish, tushunish va qayta so‘zlab berish ko‘nikmalarini
rivojlantiradi.
6. Rolli o‘yinlar orqali hikoya tuzish
O‘quvchilar voqealardagi obrazlarga kirib, ular nomidan hikoya qilishadi.
Masalan, "Men qushman...", "Men shifokorman..." Bu usul orqali
o‘quvchilarda ijodkorlik, empatiya, ifoda vositalaridan foydalanish
malakalari shakllanadi.
7. Savol-javob asosida hikoya tuzish
O‘qituvchi hikoya tuzish jarayonida o‘quvchiga savollar beradi: "Qayerda
bo‘ldi?", "Kim ishtirok etdi?", "Nima sodir bo‘ldi?" Bu metod bolaga fikrni
to‘g‘ri yo‘naltirishga, muhim nuqtalarni ajratib olishga yordam beradi.
Og‘zaki hikoya tuzishga o‘rgatish jarayonida o‘qituvchi quyidagilarga e’tibor
berishi lozim:
 bolalarning nutqiy imkoniyatlarini hisobga olish,

 ularni erkin fikr bildirishga rag‘batlantirish,
 har bir bola ishtirokini ta’minlash,
 rag‘batlantirish va ijobiy baholash orqali ishtiyoqni oshirish.
Og‘zaki hikoya tuzishga o‘rgatish nafaqat bolalarning til boyligini, balki
ularning dunyoqarashi, tafakkuri va ijodiy salohiyatini ham rivojlantirishda muhim
ahamiyat kasb etadi. Bu ko‘nikmalar keyinchalik yozma nutqni rivojlantirishga
ham mustahkam zamin yaratadi.
Og‘zaki hikoya tuzishga o‘rgatish — bu bolalarning nutqini rivojlantirish,
tasavvurini kuchaytirish, fikr yuritish qobiliyatini oshirish uchun juda muhim
metodik jarayon hisoblanadi. O‘quvchilarga og‘zaki hikoya tuzish orqali ular
nafaqat o‘zlari ko‘rgan yoki eshitgan voqealarni so‘zlab berish, balki ularni
mantiqiy va izchil tartibda ifoda etish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu jarayonda
bolalarga yordam beradigan turli usullar mavjud.
1. Boshlang‘ich tushunchalarni o‘rgatish
Hikoya tuzishning birinchi bosqichi o‘quvchilarga og‘zaki hikoya tuzish uchun
kerakli asosiy tushunchalar, ya'ni hikoya tuzilishi, bosh voqea, personajlar, joy,
vaqt va hissiyotlar haqida tushuncha berishdan boshlanadi. Bu o‘quvchilarga
voqeani qanday qilib mantiqiy tarzda ifodalashni o‘rgatadi. Masalan, o‘quvchilarni
voqeani boshlash, rivojlantirish va tugatish bosqichlari bilan tanishtirish kerak.
2. O‘quvchilarga hikoya tuzishni o‘rgatish
Og‘zaki hikoya tuzishda o‘quvchilarga quyidagi qadamlarni ko‘rsatish mumkin:
 Boshlang‘ich so‘zlar va gaplarni qo‘llash : O‘quvchilarga boshlanishdagi
asosiy so‘zlar va gaplar (masalan: "Bir kuni...", "Bir kuni o‘rmonning
chetida...", "Birinchi bo‘lib...") yordamida hikoyaning qanday boshlanishi
haqida ko‘rsatmalar berish.

 Rivojlanish : Hikoya tuzishda voqealarni aniq va izchil tarzda rivojlantirish.
Bu yerda o‘quvchilarga voqea qanday davom etadi, nimalar sodir bo‘ladi va
qanday o‘zgarishlar yuz beradi, deb o‘ylashga yordam berish.
 Tugatish : Hikoyani qanday tugatish kerakligini tushuntirish. Yakuniy
qismlar o‘quvchining hikoyani qanday xulosalashiga yordam beradi.
Ularning voqeaga oid muhim o‘rganiladigan saboqlarni ta'kidlab o‘tishlari
kerak.
3. Jadval yoki diagramma asosida hikoya qurish
Hikoya tuzishga o‘rgatishda vizual yordamlar, masalan, jadval yoki
diagrammalarni ishlatish samarali bo‘ladi. Bunday vizual yordamlar o‘quvchilarga
hikoya tuzilishini tushunishga yordam beradi. Hikoya tuzishning barcha
bosqichlarini diagramma shaklida aks ettirish o‘quvchilarga mantiqiy izchillikni va
voqealarni qanday ifodalashni ko‘rsatadi.
Misol:
 Boshlanish : O‘quvchi hikoyaning boshida nima sodir bo‘lishini tasavvur
qilishi kerak (masalan, kishi yangi shaharni kashf etadi).
 Rivojlanish : Hikoyaning rivojlanish qismi — voqea qanday o‘zgaradi
(masalan, u yangi joyga kelib, yangi do‘stlar topadi).
 Yakun : Hikoya tugaydi va qanday o‘zgarganini, qanday saboq olganini
aniqlash (masalan, kishi o‘rganilgan saboqlar asosida muvaffaqiyatga
erishadi).
4. Hikoya tuzishda savol-javob usullari
Og‘zaki hikoya tuzishga o‘rgatishda savol-javob usuli ham samarali bo‘ladi.
O‘quvchilarga voqeani qanday boshlashlari, rivojlantirishlari va tugatishlari haqida
savollar berish orqali hikoyaning izchil va to‘liq bo‘lishini ta'minlash mumkin.
Masalan, quyidagi savollar yordamida hikoyani tashkil etish mumkin:

 Qahramon nima qiladi?
 Qayerda va qanday joyda voqea sodir bo‘ladi?
 Qahramon kimlar bilan uchrashadi?
 Voqeada qanday muammolar yuzaga keladi?
 Voqea qanday tugaydi?
5. Mavzuni o‘zgartirib, mashqlarni takrorlash
Hikoya tuzishning yana bir samarali usuli — o‘quvchilarga turli mavzularni taklif
qilib, mashqlarni takrorlashdir. Bu usul o‘quvchilarda ijodkorlikni rivojlantiradi va
ular o‘z fikrlarini erkin ifodalashga o‘rganadilar. Misol uchun:
 "Hayvonlar haqidagi hikoya" : O‘quvchilarga turli hayvonlar bilan bog‘liq
hikoyalar tuzishni taklif qilish. Har bir bolaga turli hayvonlarni tanlab,
ularga qahramon sifatida ishlatishni maslahat berish mumkin.
 "Tabiat voqeasi" : Tabiat bilan bog‘liq voqealarni tasvirlashni o‘rgatish.
O‘quvchilarni daraxtlar, gulzorlar, qushlar va boshqa tabiat hodisalariga oid
hikoyalar tuzishga undash.
6. O‘quvchilarning ijodiy qobiliyatini rivojlantirish
Og‘zaki hikoya tuzishga o‘rgatishda o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirish muhim ahamiyatga ega. Bu jarayon o‘quvchilarga o‘z tasavvurlarini
erkin ifodalashga, o‘zgacha nuqtai nazarlarni taklif qilishga va hikoyalarni
yaratishda yangi yondashuvlarni qo‘llashga yordam beradi. Masalan, bolalar
hikoya tuzish jarayonida o‘z hayotlaridagi voqealarni yoki tasavvurlaridagi
dunyoni hikoya qilishlari mumkin.
7. Yuqori sinflarga mo‘ljallangan hikoya tuzish usullari
Boshlang‘ich sinfda og‘zaki hikoya tuzishga o‘rgatishda asosan oddiy va qisqa
hikoyalar tuzilsa, yuqori sinflarda bu usulni yanada murakkablashtirish mumkin.

Yuqori sinf o‘quvchilari uchun hikoya tuzishda quyidagi elementlarga e'tibor
berish zarur:
 Karakterlarni chuqurroq ishlab chiqish .
 Qiyinchiliklar va muammolarni kiritish .
 Hikoya tuzishda axloqiy saboqlarni ta'kidlash .
Og‘zaki hikoya tuzish o‘rgatish metodlari bolalarning nutqini rivojlantirishda,
ularning ijodiy qobiliyatlarini oshirishda va fikr yuritishning tizimli yondashuvini
o‘rgatishda samarali vosita hisoblanadi. Turli metodlar yordamida o‘quvchilar
hikoya yaratishni o‘rganishadi, bu esa ularning fikrlarini aniq va izchil
ifodalashlariga yordam beradi.

2.2. Surat asosida nutq o‘stirish mashqlari
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining og‘zaki nutqini rivojlantirishda suratlar
asosida olib boriladigan mashqlar muhim o‘rin tutadi. Suratlar bolaning e’tiborini
jalb qiladi, fikrlashga undaydi va ularni tasviriy tafakkurga o‘rgatadi. Ayniqsa,
savod o‘rgatishgacha bo‘lgan davrda surat asosida nutq o‘stirish bolalarning so‘z
boyligini kengaytirish, gap tuzish, mantiqiy ketma-ketlikda voqeani bayon qilish
kabi ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Surat asosida olib boriladigan mashqlar quyidagi turlarda bo‘lishi mumkin:
1. Rasmdagi holatni so‘zlab berish
Bolaga bitta rasm beriladi va undan rasmda nimalar aks ettirilganini og‘zaki
ifodalash so‘raladi. Masalan: “Bolalar nima qilyapti?”, “Qaysi fasl
tasvirlangan?”, “Ular qayerda o‘ynashyapti?” Bu mashq orqali o‘quvchi
rasmni tahlil qiladi, undagi elementlarni izohlaydi va fikrini mustaqil bayon
qilishga harakat qiladi.
2. Rasmlar ketma-ketligi asosida hikoya tuzish
Bolalarga 2-3 suratdan iborat ketma-ket rasm beriladi. Bu rasmlarda bir
voqealik aks ettirilgan bo‘ladi. O‘quvchi har bir rasmni tartib bilan ko‘rib
chiqadi va voqeani hikoya tarzida so‘zlab beradi. Bu usul bolalarda mantiqiy
tafakkur, ketma-ketlikda fikr yuritish qobiliyatini shakllantiradi.
3. Yarim hikoya, rasm yordamida yakunlash
Avval o‘qituvchi qisqa hikoyaning boshlanish qismini aytadi, so‘ng bolaga
rasm ko‘rsatiladi. Boladan rasmga qarab hikoyani yakunlab berish so‘raladi.
Bu mashq tasavvurni faollashtiradi, ijodiy yondashuvni rag‘batlantiradi.
4. Teskari mashq – rasmga mos matn tuzish

Odatda hikoya asosida rasm chiziladi, bu yerda esa rasm asosida hikoya
tuziladi. Masalan, rasmda bog‘da ishlayotgan odamlar tasvirlangan bo‘lsa,
o‘quvchi bu rasm asosida bog‘dagi ishlar haqida gapirib berishi kerak
bo‘ladi.
5. Rasmda yo‘q elementni tasavvur qilish va gapirish
O‘quvchiga rasm ko‘rsatiladi va undan: “Bu suratda yana nimalar bo‘lishi
mumkin edi?”, “Agar bu bola yugurayotgan bo‘lsa, u qayerga ketmoqda deb
o‘ylaysan?” kabi savollar bilan qo‘shimcha tafakkurga undaladi. Bu mashq
orqali o‘quvchining ijodkorligi, tasavvuri va mustaqil fikrlashi rivojlanadi.
6. Birgalikda rasm tahlili va muhokamasi
Bu usulda rasm sinf bilan birgalikda ko‘rib chiqiladi. O‘qituvchi savollar
beradi, o‘quvchilar navbat bilan javob berishadi. Bu mashq guruhda ishlash,
o‘z fikrini himoya qilish, boshqalarni tinglash madaniyatini shakllantiradi.
7. Shaxsiy tajriba bilan bog‘lash
Rasmda tasvirlangan holatni bolalarning hayoti bilan bog‘lab savollar
beriladi: “Sen ham bunday bog‘da bo‘lganmisan?”, “Qachon oxirgi marta
qorbo‘ron qilding?”, “Sen ham rasmda ko‘rsatilgandek do‘stlaring bilan
o‘ynaysanmi?” Bu orqali bolalar hayotiy voqealarni tushuntirishga
o‘rganadilar.
Surat asosida olib boriladigan bunday mashqlar muntazam va izchil tashkil
etilganda, o‘quvchilarning og‘zaki nutqi sezilarli darajada rivojlanadi. Ular
voqealarni mustaqil tahlil qilishni, tushunishni, gaplar va matnlar tuzishni
o‘rganadilar. Shuningdek, bolalarning ifodali nutqga, tasviriy tafakkurga ega
bo‘lishiga ham yordam beradi.

2.3. Didaktik o‘yinlar orqali nutq faolligini oshirish
Didaktik o‘yinlar o‘quvchilarning nutq faolligini oshirishda juda samarali vosita
hisoblanadi. Bolalar o‘yin orqali o‘rganish, fikrlash va ijod qilishni yoqtiradilar.
Didaktik o‘yinlar yordamida o‘quvchilar faqat bilimlarni o‘zlashtirish bilan
cheklanib qolmay, balki o‘z nutqini ravon va to‘g‘ri ifodalash, fikrlarni tartibli va
mantiqiy ravishda bayon qilish kabi ko‘nikmalarni ham rivojlantiradilar.
Didaktik o‘yinlar orqali nutq faolligini oshirishning asosiy maqsadi –
bolalarning og‘zaki nutqini faollashtirish, ularning ijtimoiy va shaxsiy hayotida
nutqni samarali ishlatish qobiliyatini shakllantirishdir. Buning uchun quyidagi
o‘yinlarni amalga oshirish mumkin:
1. "Kim bo‘ladi?" o‘yini
Bu o‘yinda o‘quvchilar bir-biriga savollar berishadi, masalan: "Men
kimman?", "Men nima qilaman?", "Qayerga boraman?" O‘qituvchi
o‘quvchilarga turli obrazlar yoki kasblarni bildiruvchi so‘zlar beradi
(masalan, o‘qituvchi, shifokor, fermada ishlovchi), o‘quvchilar esa
o‘zlarining tanlagan obrazlari haqida savollar berishadi va javoblarni og‘zaki
ravishda aytishadi. Bu o‘yin bolalarda tasavvur qilish va so‘z boyligini
kengaytirishga yordam beradi.
2. "So‘zlar zanjiri" o‘yini
Bu o‘yinda o‘quvchilar o‘zaro navbat bilan bir-biriga so‘z aytib borishadi.
Har bir yangi so‘z, avvalgi so‘z bilan bog‘liq bo‘lishi kerak. Masalan,
birinchi o‘quvchi "kitob" deb aytadi, keyingi o‘quvchi "sahifa", yana bir
boshqasi "yozuvchi" va hokazo. Bu o‘yin bolalarning so‘zlarni bog‘lash,
fikrni davom ettirish va nutqni rivojlantirish qobiliyatlarini oshiradi.
3. "Rasmni tasvirlash" o‘yini

O‘quvchilarga rasm ko‘rsatiladi, ular esa bu rasmni og‘zaki ravishda
tasvirlab berishadi. Rasmda tasvirlangan narsalar haqida savollar berib,
o‘quvchilarning tasavvurini faollashtirish mumkin: "Kimlar bor?", "Qayerda
bo‘lyapti?", "Nima sodir bo‘lmoqda?" Ushbu o‘yinda o‘quvchilar rasmni
tahlil qilish va tasavvurlarini ifodalashga o‘rganadilar.
4. "O‘zgarishlar o‘yini"
Bu o‘yinda o‘quvchilarga bir-biriga oxshash, lekin farqli rasmlar yoki
vaziyatlar ko‘rsatiladi. Ular bu o‘zgarishlarni og‘zaki tarzda izohlashlari
kerak. Masalan, birinchi rasmda bola bog‘da piyoda yurgan bo‘lsa, ikkinchi
rasmda u yugurib ketgan bo‘lishi mumkin. O‘quvchilar bu o‘zgarishlarni
aniqlab, izohlaydilar. Bu o‘yin bolalar uchun kuzatuvchanlikni oshirishga va
o‘z fikrlarini mantiqiy tarzda ifodalashga yordam beradi.
5. "So‘zli voqea" o‘yini
O‘qituvchi o‘quvchilarga bir nechta so‘z yoki iboralar beradi (masalan,
"qush", "daraxt", "yo‘l") va ularning yordamida bir voqeani yaratishni
so‘raydi. O‘quvchi bu so‘zlarni ishlatib, kichik hikoya tuzadi. Bu mashq
o‘quvchilarni o‘z fikrlarini bayon qilishga, tasavvurlarini amalga oshirishga
undaydi.
6. "Nima bo‘ladi?" o‘yini
O‘quvchilarga bir nechta predmetlar yoki vaziyatlar ko‘rsatiladi, ular esa bu
predmetlar yoki holatga asoslanib, voqealarni tasavvur qilishlari va hikoya
qilib berishlari kerak. Masalan, o‘quvchilarga bir nechta xilma-xil rasmlar
beriladi: bola, to‘plar, raqslar va boshqalar. O‘quvchilar bu tasvirlarni
birlashtirib, qisqa hikoya yoki vaziyatni tasvirlashadi. Bu o‘yin bolalarni
ijodiy fikrlashga, yangi voqealarni yaratishga undaydi.
7. "Kim nima qiladi?" o‘yini

Bu o‘yin bolalarni harakat va faoliyatga qarab turli obrazlarga kiritadi.
Masalan, o‘qituvchi: "Shifokor nima qiladi?", "Fermer nima qiladi?",
"Yozuvchi nima yozadi?" degan savollar beradi, o‘quvchilar esa turli
obrazlar va kasblar haqida fikrlarini og‘zaki ravishda ifodalashadi. Bu
mashq bolalarga kasb va faoliyatlar haqida ma’lumot beradi, so‘z boyligini
kengaytiradi.
Didaktik o‘yinlar orqali nutq faolligini oshirish o‘quvchilarga shunchaki bilim
olishdan tashqari, ularni ijtimoiy jihatdan faol, erkin va mustaqil fikrlovchi
shaxslar sifatida tarbiyalashga yordam beradi. O‘yin davomida o‘quvchilar bir-biri
bilan muloqot qilishadi, o‘z fikrlarini boshqalarga etkazishadi va jamoa bilan
ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Shuningdek, didaktik o‘yinlar
o‘quvchilarda qiziqish uyg‘otadi va ularning o‘rganish jarayonini yanada samarali
qiladi.

XULOSA
O‘quvchilarning nutq faolligini oshirish, ularning tilni anglash va ifodalash
qobiliyatlarini rivojlantirish – boshlang‘ich sinfda muhim pedagogik vazifalardan
biridir. Savod o‘rgatishgacha bo‘lgan davrda, o‘quvchilar uchun til o‘rgatish
faqatgina yozuv va o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirishni emas, balki ularning
og‘zaki nutqini rivojlantirishni ham taqozo qiladi. Nutqni rivojlantirish jarayoni,
o‘z navbatida, o‘quvchilarni muloqotda erkin bo‘lishga, o‘z fikrlarini ravon va aniq
ifodalashga undaydi. Nutq faolligi oshishi bilan bolalar o‘zaro muloqot qilishda
faolroq, boshqalar bilan fikr almashishda samarali bo‘lishadi.O‘quvchilarning
nutqini rivojlantirishda, suratlar asosida nutq o‘stirish, didaktik o‘yinlar, hikoya
tuzish kabi metodlarning ahamiyati katta. Suratlar yordamida o‘quvchilarning
tasavvurlari faollashadi, ular rasmni tahlil qilib, voqealarni bayon qilishga
o‘rganadilar. Didaktik o‘yinlar esa bolalarning so‘z boyligini oshiradi, fikrlarni
aniq va mantiqiy bayon qilish ko‘nikmalarini shakllantiradi. O‘yin jarayonida
bolalar o‘z fikrlarini ifodalash, suhbatga qo‘shilish, bir-biriga savollar berish orqali
kommunikatsiya ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Bularning barchasi, o‘z
navbatida, o‘quvchilarning nutq faolligini oshirishga xizmat qiladi.Nutqni
rivojlantirishda og‘zaki hikoyalar tuzishga o‘rgatish, rasm asosida so‘zlashni
o‘rgatish, shuningdek, o‘quvchilarning nutqni rivojlantirish uchun yaratilgan
ijtimoiy va pedagogik muhit muhim ahamiyatga ega. Bolalar uchun og‘zaki nutqni
o‘stirish jarayonida o‘qituvchining pedagogik yondashuvi, ijobiy motivatsiyasi,
ijodiy yondashuvi hamda turli xil metodlar va mashqlarni samarali qo‘llash zarur.
O‘qituvchining didaktik yondashuvlari orqali bolalar mustaqil fikrlashga, nutqni
o‘rganish va muloqot qilishda muvaffaqiyatlarga erishishga qodir bo‘ladilar.
Shu bilan birga, nutqni rivojlantirishda individual yondashuv ham muhimdir.
Har bir bola o‘zining nutq rivojlanish darajasiga ega bo‘lib, ba’zi o‘quvchilar
boshqalarga qaraganda tezroq o‘z nutqlarini rivojlantiradilar. Shuning uchun
o‘qituvchi har bir o‘quvchining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olib, individual

yondashuvni qo‘llashi lozim. Bu, o‘z navbatida, har bir bolaning nutq
rivojlanishiga imkon yaratadi va ularni o‘rganishga va ishlashga
rag‘batlantiradi.Nutq o‘stirish jarayonida didaktik o‘yinlar va mashqlarni
muntazam va maqsadli tarzda qo‘llash orqali bolalarda tilni tushunish va ifodalash
ko‘nikmalarini shakllantirish mumkin. Bu jarayonda, o‘qituvchining rolli bevosita
ta’sir ko‘rsatadi. O‘qituvchi, o‘z navbatida, o‘quvchilarning nutqini rivojlantirishda
o‘qish va yozish metodlarini ham birlashtirib, har bir bola uchun eng samarali
o‘rgatish usullarini tanlashi lozim. Har bir mashq va o‘yin bolalar uchun qiziqarli
va maqsadga muvofiq bo‘lishi kerak.
Umuman olganda, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining nutq faolligini oshirishda
surat asosida nutq o‘stirish, didaktik o‘yinlar va boshqa metodlar yordamida
bolalar nafaqat savod o‘rganish, balki o‘z nutqini ravon va aniq ifodalash, mustaqil
fikr yuritish, kommunikatsiya ko‘nikmalarini rivojlantirishga erishadilar. Bu
jarayon davomida o‘qituvchining faol ishtiroki, ijtimoiy o‘yinlar va bolalar bilan
o‘quv muhitining uyg‘unligi bolalarning muvaffaqiyatli rivojlanishiga yordam
beradi.Shu bilan birga, bunday nutqni rivojlantirish jarayonida faqat o‘qituvchi
emas, balki ota-onalar ham o‘z farzandlarini har tomonlama qo‘llab-quvvatlashlari
zarur. Ota-onalar uyda o‘quvchilar bilan muloqot qilish, ularga savollar berish,
og‘zaki ifodalashni rag‘batlantirish orqali o‘quvchilarning nutq rivojlanishiga o‘z
hissalarini qo‘shishlari mumkin.
Xulosa qilib aytganda, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining nutq faolligini
oshirish jarayoni o‘quvchilarning umumiy rivojlanishiga xizmat qiladi, ularning
ijtimoiy moslashuvchanligini, fikrni mustaqil ifodalash va ta’sirchan nutq yaratish
ko‘nikmalarini shakllantiradi. Bu jarayonda o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi
hamkorlikning o‘rni katta, va bu hamkorlik o‘quvchilarning muvaffaqiyatli ta’lim
olishiga, o‘z fikrlarini aniq va ravon ifodalashga olib keladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Abdullaeva, G. (2019). "Boshlang‘ich ta’limda nutqni rivojlantirish
metodlari." Toshkent: O‘qituvchi.
2. Azizov, A . (2017). "Bolalar nutqini rivojlantirishda didaktik o‘yinlarning
o‘rni." Toshkent: Fan va texnologiya.
3. Begimova, S. (2020). "O‘qish va yozish metodikasi ." Toshkent: O‘qituvchi.
4. Davronov, M. (2018). "Boshlang‘ich sinfda nutq faoliyatini rivojlantirish."
Toshkent: Ta’lim.
5. Ergasheva, M. (2021). "Alifbe davrida o‘quvchilarda nutqni rivojlantirish."
Toshkent: O‘qituvchi.
6. G‘ulomov, N. (2016). "Bolalar nutqini rivojlantirishda metodik
yondashuvlar." Toshkent: O‘qituvchi.
7. Ismoilova, D. (2015). "Boshlang‘ich sinfda didaktik o‘yinlar orqali nutqni
rivojlantirish." Toshkent: Fan va texnologiya.
8. Karimova, L. (2018). "Nutqni rivojlantirishda o‘yin metodlarini qo‘llash ."
Toshkent: O‘qituvchi.
9. Kholmuradov, U. (2022). "O‘quvchilarda nutq va fikr yuritish qobiliyatini
rivojlantirish metodlari." Toshkent: O‘qituvchi.
10. Mahmudova, G. (2017). "Boshlang‘ich ta’limda nutqni rivojlantirishning
samarali usullari." Toshkent: Ta’lim.
11. Nurmatova, T. (2016 ). "Bolalar nutqini rivojlantirishda og‘zaki hikoya
tuzish metodikasi." Toshkent: Fan va texnologiya.
12. Sodiqova, Z. (2019 ). "Nutqni rivojlantirish jarayonida didaktik o‘yinlar."
Toshkent: O‘qituvchi.
13. Turaev, B. (2020). "Bolalar nutqini rivojlantirishda surat asosidagi
mashqlar." Toshkent: O‘qituvchi.
14. Xodjayeva, R. (2021). "Boshlang‘ich sinfda nutqni rivojlantirish va
metodikasi." Toshkent: Fan va texnologiya.

15. Xusanov, A. (2017 ). "O‘quvchilarda nutq faolligini oshirish." Toshkent:
O‘qituvchi.
16. Yuldashev, S. (2021). "Savod o‘rgatish metodikasi." Toshkent: O‘qituvchi.
17. Yunusova, M. (2019). "Boshlang‘ich sinfda nutq o‘stirish jarayoni."
Toshkent: Ta’lim.
18. Zaripova, N. (2020) . "Bolalar nutqini rivojlantirishda og‘zaki hikoya va
didaktik o‘yinlar." Toshkent: O‘qituvchi.
19. Ziyodullayeva, G. (2018 ). "Savod o‘rgatishgacha bo‘lgan davrda til va nutq
rivojlantirish." Toshkent: Ta’lim.
20. Sharipova, F. (2021) . "Boshlang‘ich ta’limda nutqni rivojlantirishning
innovatsion metodlari." Toshkent: Fan va texnologiya.

O‘QUVCHILARNI SAVOD O‘RGATISHGA TAYYORLOV ALIFBEGACHA BO'LGAN DAVR DAVRIDA NUTQ O‘STIRISH 2,4,5

Sotib olish