Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	91.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	13 Декабрь 2024
Расширение	doc
Категория	Естествознание

О‘zbekiston va Qozog‘iston mamlakatlarida iqlim о‘zgarishing aholi turmush darajasiga ta’siri.

boshlanadi va aprelgacha davom etadi. Arktik havo massalarining ta'siri qattiq (-50
° C gacha) sovuqlarga olib keladi. Bahor qisqa va o'zgaruvchan - aprel oyining
o'rtalaridan may oyining oxirigacha. Shu bilan birga, bahorda ob-havo juda
beqaror: aniq iliq kun birdan keskin sovuqqa aylanishi mumkin. Quruq issiq yoz
may oyining oxirida boshlanib, sentyabrning o rtalarigacha davom etadi, haroratʻ
ba zan +35...+40 S° gacha ko tariladi. Kuz, hatto ob-havo va tungi sovuqlar bilan,
ʼ ʻ
sentyabr oyining oxirida boshlanadi va noyabr oyining boshigacha davom etadi.
Qozog istonda eng yuqori harorat Turkiston shahrida (Janubiy Qozog iston)
ʻ ʻ
+49°C bo lgan. Eng pasti Atbasar shahrida (Aqmola viloyati) -57°C. Qolaversa,
ʻ
Ostona Ulan-Batordan keyingi dunyodagi eng sovuq poytaxt hisoblanadi. 2
1990-2017 yillarda amalga oshirilgan sanoat tarmoqlarini bosqichmabosqich
modernizatsiya qilish va bir qator boshqa choratadbirlar YaiM energiya sarfiining
qariyb 250 foizga kamayishiga olib keldi. YaiM birligiga nisbatan CO
2 ning
solishtirma ko‘ratkich deyarli 40 foizga qisqardi. Mazkur islohatlarning uzoq
muddatli maqsadlariga erishish xalqaro tashkilotlar va moliya
institutlarining ko‘magiga bog‘liq. Ilg‘or energiya tejaydigan va ekologik xavfsiz
texnologiyalardan foydalanish imkoniyatini ta’minlash, iqlim o‘zgarishi bilan
bog‘liq loyihalarni moliyalashtirish uchun ularning ko‘magi zarur. Birlashgan
Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan Orolbo yi mintaqasi bo‘yicha
ʻ
rezolyutsiya qabul qilinib, unda mintaqa ekologik innovatsiyalar va texnologiyalar
zonasi deb e lon qilindi hamda mintaqani qayta tiklash va u yerdai ekologik
ʼ
muhitni yaxshilash bo yicha tadqiqot va ilmiy sa y-harakatlarni kengaytirish
ʻ ʼ
amalga oshirilmoqda. 3

Kelajakdagi rejalar: “yashil” iqtisodiyotni rivojlantirish “2019-2030 yillar
davrida O zbekiston Respublikasining “yashil” iqtisodiyotiga o tish strategiyasi”
ʻ ʻ
amalga oshirilayotgan tizimli islohotlarga “yashil” iqtisodiyot tamoyillarini
kiritgan holda ijtimoiy taraqqiyotga ko maklashish, issiqxona gazlari
ʻ
tashlamalarini kamaytirish, iqlim va atrof-muhitni muhofaza qilish orqali barqaror
2
Vaxabov A.V., Xajibakiyev Sh.X., Tashmatov Sh.A., Butaboyev M.T.. Yashil iqtisodiyot. Darslik. – T.:
“Universitet”, 2020, 296 bet.
3
www.uz.undp.org 1.03.2021 ,

miqdorining kamayishiga olib kelishi kutilmoqda, bu esa aholining katta qismini
oziq-ovqat xavfsizligi xatari ostida qoldiradi. O‘zbekiston BMTning iqlim
o‘zgarishi to‘g‘risidagi asosiy konvensiyasiga 1993-yildan a’zoligini kiritgan va
shu kungacha BMTTD doirasida iqlimiy moliyalashtirish mexanizmi sifatida
“Yashil iqlimiy jamg‘arma” [YaiJ] resurslariga yo‘l ochishga va uni kengaytirishga
erishdi. Iqlim o‘zgarishiga qarshi yirik loyihalardan 2020 yil 3dekabrda Birlashgan
Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot Dasturi ko‘magida, Yashil iqlim jamg‘armasi
ishlab chiqilgan milliy moslashish rejasini amaliyotga tadbiq qildi. Unga ajratilgan
moliyaviy resurslar 1,6 mln. AQSh dollarini tashkil etdi. Loyiha faoliyati qishloq
va suv xo‘jaligi, sog‘liqni saqlash, binolar sektori va ekstremal iqlim hodisalarini
favqulodda boshqarish kabi muhim tarmoqlarda iqlim o‘zgarishiga moslashish
bo‘yicha aniq qarorlar qabul qilish jarayoni samaradorligini oshirishga,
shuningdek, iqlim o‘zgarishiga nisbattan eng zaif hisoblangan Orolbo‘yi
mintaqalarida joylashgan hududlarni rivojlantirishni rejalashtirishga yordam
beradi. “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH. Mirziyoyev tomonidan Xorazm
viloyati va Qoraqalpog‘iston Respublikalarida 2022-yil 1-aprelidan boshlab
maktablardagi 1-4- sinf o‘quvchilarini bepul ovqat bilan ta’minlash tizimi joriy
etilgani aholini ijtimoiy qo’llab quvvatlashdir.” 1

Markaziy Osiyo suv tanqis mintaqadir va shuning uchun global iqlim o‘zgarishi
jarayoni ta'siriga eng zaif. Ushbu mintaqada ekotizimning degradatsiyasini keltirib
chiqaradigan asosiy omillar cho‘llanish va qurg'oqchilik bo‘lib, ular asosan
qurg'oqchil yerlarning tabiiy resurslaridan noto‘g'ri foydalanish oqibatlari bilan
bog’liq. 2020-yil, 22 dekabrda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot
Dasturi (BMTTD) va Buyuk Britaniyaning mojarolar xavfsizligi va barqarorlik
jamg'armasi (CSSF) yangi qo‘shma loyihasini baholash qo‘mitasining onlayn
yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. O‘zbekistoning Gidrometeorologiya xizmati markazi
(O‘zgidromet) bilan hamkorlikda amalga oshirildi. “Markaziy Osiyoda iqlim
barqarorligini ta’minlash bo‘yicha strategik chora-tadbirlar va harakatlar” yangi
mintaqaviy tashabbusi Buyuk Britaniyaning Hamdo‘stlik va taraqqiyot bo‘yicha
1
www.daryo.uz 01.01.2022

tashqi ishlar vazirligi ko‘magida va Britaniyaning O‘zbekistondagi elchixonasi
bilan hamkorlikda Markaziy Osiyoning uchta davlatida - Qirg'iziston, Tojikiston
va O‘zbekistonda amalga oshirildi. Loyihaning maqsadi yanada barqaror va
muvofiqlashtirilgan o‘zaro aloqalarni ta’minlashga yordam berish va iqlim
o‘zgarishi muammolari to‘g’risida aholining xabardorligini oshirish orqali
Markaziy Osiyoda iqlim xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan siyosat choralarini
kuchaytirishdir. Amalga oshirish strategiyasi.
Mamlakatning iqlim o‘zgarishiga qarshi kurash bo‘yicha 2030 yilga kelib “yashil”
iqtisodiyotga o‘tish strategiyasini amalga oshirish jadallashtirildi.
Bundan tashqari, iqlim o‘zgarishi oqibatlarini yumshatish va unga
moslashish choralari bilan bog‘liq chora-tadbirlar deyarli barcha tarqmoq
strategiyalari, rejalari va rivojlanish dasturlarida o‘z aksini topmoqda.
2030-yilgacha bo‘lgan davrda qayta tiklanuvchi energiya va energiya
samaradorligi sohalarida institutsional salohiyat mustahkamlanib, meyoriyhuquqiy
baza takomillashtirilmoqda. Moslashish sohasidagi ustuvor yo‘nalishlar suv
resurslari, energiya ishlab chiqarish, o‘rmonlarni asrash sohalaridagi strategiyalar
va chora-tadbirlar hamda ularni amalga oshirish bo‘yicha yo‘l xaritalarida o‘z
aksini topgan. Hozirgi kunda BMTTD ko‘magida va Yashil iqlim jamg‘armasi
mablag‘lari hisobidan qishloq xo‘jaligi, suv resurslari, sog‘liqni saqlash, uy-joy
qurish va favqulodda vaziyatlarni boshqarish sohalariga alohida e’tibor qaratilgan
milliy moslashish rejasi ishlab chiqilmoqda.
G'arbdan sharqqa 3000 km dan ortiq va shimoldan janubga qariyb 2000 km
ga cho'zilgan Qozog'iston hududining kengligi mamlakatning iqlim xususiyatlarini
belgilaydi. Mamlakat shimolida qishda minus ellik darajagacha sovuq bo'lsa,
janubda yozda poliz ekinlari pishib, paxta o'sadi. Qozog istonning iqlimi (janubdanʻ
tashqari) keskin kontinental bo lib, o rtacha harorat yanvarda -4°C dan -19°C
ʻ ʻ
gacha, iyulda +19...+26°C gacha. Qishda harorat -45 ° C gacha tushib, yozda + 30
° C gacha ko'tarilishi mumkin.
Qozog iston hududida to rt fasl ham yaqqol namoyon bo ladi - qishi ayozli,
ʻ ʻ ʻ
bahori gullab-yashnashi, yozi issiq va sovuq kuzi. Sovuq qish noyabrda

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1.Vaxabov A.V., Xajibakiyev Sh.X., Tashmatov Sh.A., Butaboyev M.T.. Yashil
iqtisodiyot. Darslik. – T.: “Universitet”, 2020, 296 bet.
2.Рахимов З.Ю., Адриана Дамианова , Эва Гуттиэрез , Яшил молиялаштириш
Москва, Россия; 2018, 127 C
3.В a щалова Т.В. Экологические основы природопользования.Устойчивое
развитие: учебное пособие. – М.: Юрайт, 2020. С. 56.
4. Иванова Н.И., Левченко Л.В. «Зеленая» экономика: сущность, принципы и
перспективы. //Вестник Омского университета. Серия « Экономика ». 2017. №
2 (58) С .20-21.
5.David Pearce and Edward Barbier: Blueprint for a Green Economy. Earthscan,
London, Great Britain, 2019. 192 pp.
6.Beder S. 2017, “Environmental economics and ecological economics: the
contribution of interdisciplinary to understanding, influence and effectiveness”,
Environmental Conservation, vol. 38, № 2, 140-150 pp.
7. www.daryo.uz 01.01.2022
8. www.uz.undp.org 1.03.2021 ,

О‘zbekiston va Qozog‘iston mamlakatlarida iqlim о‘zgarishing aholi turmush
darajasiga ta’siri.
B erdimo'minova Zulfiya Zafar qizi
Nordic international university
berdimuminovazulfiya@gmail.com
998 (91) 240 0824
Annotatsiya: Ushbu tezisda O‘zbekiston va Qozog'istondagi iqlim o‘zgarishi
inson hayotiga sohalariga ta’siri va shu tufayli iqlimiy o‘zgarishlarning salbiy
oqibatlarini oldini olish va yangicha turmush sharoitlariga moslashish masalasi
tezkor choralarni ko‘rishni yoritilgan. Shiningdek, iqlim o‘zgarishi sohasidagi
islohatlarda yurtimizdagi faollik va dunyo hamjamiyatining tutgan o‘rni
o‘rganilgan.
Kalit so’zlar: iqlim o‘zgarishi, energiya, energiya samaradorligi, yashil
iqtisodiyot, yashil energiya, sho‘rlanish , eroziya, Parij bitimi.
Kirish
O‘zbekiston va Qozog'iston iqlim o‘zgarishi ta’siriga nisbatan zaif bo‘lgan
iqtisodiyot tarmoqlarining barqarorligini oshirish va barqaror rivojlanishni
ta’minlashning mavjud mexanizmlarini takomillashtirish bo‘yicha iqlimga
moslashish sohasidagi chora-tadbirlarni rejalashtirish muhim tashabbus
hisoblanadi. O‘zbekiston suv resurslarining taqchilligi, ustiga-ustak suvning
sho‘rligi, tuproq sho‘rlanishi va eroziyasining ortib borishi kabilar allaqachon
jiddiy muammoga aylangan. Hozirgi kunda mamlakat aholisining 20 foizga yaqini
(ya’ni 6,8 million kishi) sho‘rlanish va suvning yuqori darajadagi
minerallashuvidan aziyat chekmoqda. Orol dengizining qurib borishi davom
etayotganligi tufayli vaziyat yanada og‘irlashtirmoqda.
Asosiy qism
O‘zbekiston Respublikasi iqlim inqiroziga eng kam ta’sir ko‘rsatayotgan
davlatlardan biri bo‘lsada, uning nomutanosib oqibatlariga duch kelmoqda.
Prognoz qilinayotgan suv resurslarining kamayishi va yog‘ingarchilik rejimidagi
o‘zgarishlar uzoq davom etadigan qurg‘oqchilikka va sug‘orish uchun suv

va inklyuziv asosda barqaror iqtisodiy taraqqiyotga erishishga qaratilgan. “Yashil”
iqtisodiyotga o‘tish milliy strategiyasidan tashqari, O zbekistonning Barqarorʻ
rivojlanish sohasidagi milliy maqsadlari (BRM) va Iqlim o zgarishi bo yicha Parij
ʻ ʻ
bitimi bilan bog liq rejalar faol rivojlantirib borilmoqda. O‘zbekiston atrof-muhitni
ʻ
muhofaza qilish bo‘yicha barcha xalqaro shartnomalarni samarali va shaffof tarzda
amalga oshirish tarafdori bo‘lsa ham, bu yo‘nalishda muvaffaqiyatga erishish
jahon hamjamiyatining salohiyati va majburiyatiga ham bog‘liq bo‘lib, uglerod
tashlamalarini har bir davlatning imkoniyatlari va mas’uliyatiga muvofiq ravishda
cheklash bo‘yicha barcha sayharakatlar amalga oshirilmoqda. O‘zbekiston o‘z
hissasini qo‘shishga tayyor, qodir va allaqachon faol ravishda hissa qo‘shayotgan
bo‘lsada, yakuniy natija jahon hamjamiyatining jamoaviy majburiyat va
harakatlariga bog‘liq bo‘lib qoladi.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekistonda iqlim o‘zgarishining salbiy oqibatlarini
yumshatish bo‘yicha amalga oshirilayotgan islohatlarning ustuvor maqsadlariga
erishish uchun ekologiya sohasida barcha nazorat funksiyalarini ta’minlanishi ,
barcha faoliyatni yagona tizimga solish ,tizimning ishlashini ta’minlash , ekologik
jihatdan ahamiyatli bo‘lgan qarorlarni qabul qilishda jamoat fikrini o‘rganish
mexanizmini yaratish , shuningdek , muqobil va rentabilligi yuqori amaliyotlarni
faoliyatida barcha fuqorolarni jalb qilishni ta’minlash, iqlim o‘zgarishini salbiy
oqibatlarini yumshatish yuzasidan ilmiy manbalar kiritish orqali eko-ta’lim berish
tizimini rivojlantirish va bu sohada yetakchi malakali kadrlarni tayyorlash va qayta
tayyorlash dasturlarini amalga oshirish muhim ahamiyat kasb etadi.

О‘zbekiston va Qozog‘iston mamlakatlarida iqlim о‘zgarishing aholi turmush darajasiga ta’siri.

Купить