Oila kodeksi - mazmun мohiyati - Юриспруденция - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	56.1KB
Покупки	0
Дата загрузки	30 Август 2023
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Юриспруденция

Oila kodeksi - mazmun мohiyati

Купить

NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA
UNIVERSITETI
Pedagogika va psxixologiya
fakulteti
Oila kodeksi: Mazmun м ohiyati
mavzusidagi
KURS ISHI
Bajardi:
Rahbar:

Toshkent

Mundarija
Kirish ............................................................................................................................................................ 2
1.Oila qonunchiligini tashkillashtirish, mustahkamlash oila garovi. ......................................................... 4
2. Oila kodeksing yaratilishi. .................................................................................................................... 9
Xulosa ........................................................................................................................................................ 37
Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 40
1

Kirish
Mavzuning dolzarbligi . Jamiyatdagi har qanday qusur va kamchiliklarning
ildizini aksar hollarda oilalardagi ijtimoiy-ma’naviy muhitdan izlash nechog’li
o’zini oqlagani kabi kuchli, barqaror hamda farovon davlat tizimi negizini ham,
avvalo, mustahkam oilalar tashkil etishini bugun tobora chuqur anglab
yetmoqdamiz. Shu ma’noda, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev milliy va
ma’naviy qadriyatlarimizdan kelib chiqqan holda oila institutini rivojlantirish, bu
sohada yillar davomida e’tibordan chetda qolib kelgan bo’shliq hamda muammolar
yechimi yuzasidan tegishli davlat organlari va jamoat tashkilotlari oldiga dolzarb
vazifalarni qo’yayotgani bejiz emas.
Ko’plab ijtimoiy og’riqlarga sabab bo’luvchi erta nikohlarning
jamiyatimizda kuzatilayotgani, har yili ajralishlar soni 10-11 foiz oshib
borayotgani, ayollar jinoyatchiligi, voyaga yetmaganlar nazoratsizligi hamda
huquqbuzarligi ko’p uchrayotgani, afsuski, ayni haqiqatdir. Bunday noxush
manzaralarga uzil-kesil chek qo’yish va ularning oldini olish uchun, albatta, oilalar
bilan ishlash tizimiga hayotiy, samarador mexanizmlarni joriy qilish zamon
talabiga aylandi. Binobarin, davlatimiz rahbarining 2018 yil 2 fevraldagi “Xotin-
qizlarni qo’llab-quvvatlash va oila institutini mustahkamlash sohasidagi faoliyatni
tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Farmoni zamirida ham,
asosan, ana shu maqsadlar o’z ifodasini topgan.
Mazkur Farmon bilan “Oila” ilmiy-amaliy tadqiqot markazining yagona
tizim sifatida Vazirlar Mahkamasining huzurida tashkil etilgani bugungi shiddatkor
globallashuv jarayonida axborotlashgan oila jamiyatning asosiy bo’g’ini sifatida
muhofaza qilish hamda mustahkamlashga muhtoj ekani va har qanday davlatning
istiqboli oila mustahkamligi bilan chambarchas bog’liqligini yaqqol tasdiqlab
turibdi.
Muammoning o’rganilganlik darajasi . Mutlaqo yangidan shakllantirilgan
Markazning asosiy vazifasi esa davlat hamda jamoat tashkilotlari, parlament,
siyosiy partiyalar, ommaviy axborot vositalari va fuqarolik jamiyatining boshqa
institutlarini O’zbekiston oilalarini mustahkamlash yagona g’oyasi atrofida
2

birlashtirish, bu borada samarali davlat siyosatini yuritish, mamlakatda faqat
sog’lom oila sog’lom jamiyat ustuni bo’lishi to’g’risidagi tushunchani aholi ongiga
singdirishdan iboratdir.
Tadqiqotning maqsadi: Mamlakatimizda oilalarni ijtimoiy, iqtisodiy
qo’llab-quvvatlash va farovonligini oshirishga mas’ul barcha vazirlik va
idoralarning “mahallabay”, “xonadonbay” ish olib borish tizimi joriy etildi va
ushbu noyob tizim amalda o’zining ijobiy natijalarini ko’rsatmoqda. Shu bilan
birga, oilalarga ijtimoiy xizmatlar ko’rsatishni manzilli va tizimli yo’lga qo’yish
bo’yicha yangi tizim joriy etish.
Tadqiqotning vazifalari :
 oila institutini mustahkamlashning huquqiy asoslarini
takomillashtirish;
 oila institutini mustahkamlash va rivojlantirish masalalari bo’yicha
fundamental, amaliy va innovatsion tadqiqotlar olib borish;
 demografik rivojlanishni rag’batlantirish va oila farovonligi darajasini
oshirish;
 oilaning tarbiyaviy-ta’lim salohiyatini mustahkamlash, jamiyatda
oilaviy qadriyatlarni saqlash, oilalarda ma’naviy-axloqiy muhitni yaxshilash;
 oilalarga ta’sirchan metodik, konsultativ va amaliy yordam
ko’rsatishning samarali tizimini yaratish masalalari Milliy dasturni amalga
oshirishning ustuvor yo’nalishlari sifatida belgilangan.
Tadqiqotning ob’ekti sifatida oila, va oila kodeksi tashkil etadi.
Tadqiqotning predmeti Barcha darajadagi oilalar rivojiga tegishli masala
va muammolarni ilmiy usullarda, amaliy tadqiqot olib borish orqali tahliliy
yondashgan holda hal etishdan iborat.
Kurs ishining tuzilishi va hajmi. Kurs ishi kirish, to’rtta reja, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat bo’lib, 40 betni tashkil etadi.
3

1.Oila qonunchiligini tashkillashtirish, mustahkamlash oila
garovi.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh Assambleyasi 1994 yildan
boshlab, har yili 15 may kunini Xalqaro Oila kuni sifatida nishonlashga qaror qildi.
1993 yildan buyon Venada, Qohirada, Kopengagenda va Pekinda hamda qator
boshqa Xalqaro anjumanlar kun tartibiga oila masalasi ataylab kiritilishida ham
ma'no bor. Har yili belgilanayotgan va amalga oshirilayotgan xayrli ishlarning
barchasida oila va uning mustahkamligi muammosi umuminsoniy vazifa ekanligi
e'tirof etilmoqda.
Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan 1948 yil 10 dekabrda qabul
qilingan "Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi"ning 16-moddasida shunday
deyiladi:
"1. Balog’atga yetgan erkaklar va ayollar irqi, millati va diniga qarab biror
bir cheklashsiz nikohdan o’tish va oila qurish huquqiga egadirlar. Ular nikohdan
o’tayotganda ham, nikohda bo’lgan vaqtda ham va nikoh bekor qilinayotganida
ham bir xil huquqlardan foydalanadilar.
2.Nikoh, nikohdan o’tayotgan ikkala tomonning xohishi va batamom roziligi
bilangina tuzilishi mumkin.
3.Oila jamiyatning tabiiy va asosiy xujayrasidir va u jamiyat, davlat
tomonidan muhofaza etilish huquqiga egadir" 1
Olia jamiyatning o’ziga xos ijtimoiy muassasasidir. Oilaning bu hususiyati
birinchi galda uning jamiyat manfatlari bilan bog’liqligida hamda ijtimoiy
vazifalarda ifodalanadi.
Oila jamiyatning tabiiy va asosiy xujayrasidir. U qancha mustahkam bo’lsa,
jamiyat ham shuncha mustahkam va tez rivojlanadi. Jamiyatimiz asosi-oila moddiy
va ijtimoiy jihatdan mustahkamlanmoqda.
Oila a'zolari o’rtasidagi munosabatlar ahloq-odob va huquqiy qoidalar bilan
tartibga solinadi.
1
Inson huquqlari to‘g‘risida xalqaro bill. –T.: Adolat, 1992, 14-bet
4

Oila huquqi huquqning mustaqil sohasi bo’lib, nikoh, qon-qarindoshlik,
bolalarning nasl-nasabini belgilash, ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan
bolalarni joylashtirish shakllaridan kelib chiqadigan munosabatlarni huquqiy
tartibga soladi.
Oila huquqini predmeti bo’lib, oila a'zolari o’rtasidagi shaxsiy va mulkiy
munosabatlar hisoblanadi.
Shaxsiy munosabatlarga, er-xotinning familiyasi, bolalar tarbiyasi, oila
turmushi masalalarini hal qilishi, mashg’ulot turi, kasb va turar-joy tanlash
huquqlari kiradi.
Mulkiy munosabatlarga esa, er va xotinning nikoh davomida orttirgan
umumiy mulklari, shuningdek nikoh qayd etilgunga qadar, bo’lajak er-xotinning
umumiy mablag’lari hisobiga olingan mol-mulklari, agar qonun yoki nikoh
shartnomasida boshqacha holat ko’rsatilmagan bo’lsa, ularning birgalikdagi
umumiy mulki hisoblanadi.
Ota-ona hamda bolalarning mulkiy huquq va majburiyatlari, oila a'zolarining
va boshqa shaxslarning aliment majburiyatlari kiradi.
Huquqiy-demokratik davlat, erkin adolatli fuqarolik jamiyatida mulkiy
bo’lmagan nomulkiy shaxsiy munosabatlar asosiy belgilovchi, mulkiy
munosabatlar esa bo’ysunuvchi hosila xarakterga ega. Oilaviy munosabatlar
yig’indisida mulkiy bo’lmagan shaxsiy munosabatlarni ustun bo’lishligining
sababi, avvalo naslni davom ettirish va bolalarni tarbiyalash bilan bog’liqdir.
Shunday qilib, oila huquqi nikoh tuzish tartibi va shartlari, nikohning
tugatilishi, nikohning haqiqiy emasligi, oilada er va xotin o’rtasida, ota-ona bilan
bolalar o’rtasida, oilaning boshqa a'zolari o’rtasida kelib chiqadigan shaxsiy va
mulkiy munosabatlarni, farzandlikka olish, vasiylik va homiylik, bolalarni oilaga
tarbiyaga olish tufayli kelib chiqadigan munosabatlarni, fuqarolik holati
dalolatnomalarini qayd etish tartiblarini belgilaydigan huquqiy normalar
yig’indisidan iborat.
Ijtimoiy ma’noda oila kishilarning nikohga, qarindoshlikga,bolalarni
tarbiyalash uchun qa’bul qilishga,umumiy hayot maqsad,o’zaro g’amxo’rlikga
5

asoslangan ittifoqdan iboratdir oilaviy ittifoqda kishilar o’rtasida
axloqiy,pisixalogik,jismoniy va maishiy xo’jolik aloqalari yuz berib ular hayotda
va oila maqsadlarda umumiylikni vujudga keltiradi.Oilaviy ittifoq mahsus va shu
bilan birga murakkab ijtimoiy munosabatlardan tashkil topadi. Odatda, oilaning
vujudga kelishi nikoh asasida bo’ladi, shu bois oilada bola tug’ilmagan bo’lsa ham
nikoh munosabating o’zi yoq oilani tashkil etadi. Oilada er-hotin bilan bir qatorda
bolalarning ham bo’lishi tipik oilani vujudga keltiradi. Ota-onani va bolalar har
taraflama jipislashgan oila birligini hosil qiladi. Ular o’rtasida juda yaqin oilaviy
munosabatlar bo’ladi. Bu shaxslar oilaning yadrosini tashkil etadi. O’zining
ijtimoyi mazmuniga qarab oila, odatda, uch o’zaro aloqadagi ijtimoyi guruh, uning
asasi sifatida nikoh, nikohning natijasi sifatida farzandlardan tashkil topadi. Tipik
oilaviy munosabatlardan tashkari bolali yolg’iz ona va uning farzandi boshqa
qarindoshlar o’rtasidagi munosabatlar, ayrim holarda esa tug’ishmaganlar
o’rtasidagi (farzandlikka olganlar) munosabatlar ham oilaviy munosabatlarni
tashkil etadi.
Huquqiy ma’noda oila-yuridik alaqadir. Oilaviy munosabatlardagi yuridik
harakter huquqiy no’rmalar bilan oila a’zolarining hulqiga ta’sir etadi, oilani
jamiyat hohlagan asasida rivojlantirishga yordam beradi. Yuridik faqat sifatida
qilgan nikoh va yaqin qarindoshlik oilaviy-huquqiy munosabatlarning vujudga
kelishida muhim huquqiy asas bo’ladi. Maxsus huquqiy adabiyotda huquqshunos
olimlar tamonidan oilaga tariff berilgan. Inson parvar huquqiy davlatdagi oilaga
quydagicha tariff berish mumkin: Oila jamiyatning tabiiy va asasiy bo’g’ini bo’lib
yuridik ma’noda nikoh, qarindoshlik, farzandlika olish yoki boshqa shakillarda
bolalarda doimiy tarbiyaga oilishga kelib chiqqan tegishli huquq va majburiyatlar
bilan bog’langan shaxslar doirasidan iborat. Milliy mustaqillik mafkurasiga,
umuminsoniy qadiriyatlar va sharqona an’analariga asaslangan oilaviy
munosabatlarni rivojlantirib uni mustahkamlashga qaratilgan fuqorolar ittifoqida
iborat.
O’zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 1-bolimida mujasam topgan
umumiy qoidalar OK ning boshqa bo’limlarida moddalarning mohiyatini va
6

mazmunini belgilash, ularni talqin qilish va amaliyotda qo’llash, shuningdek,
kelajakda oila qonuni hujjatlarini takomillashtirish uchun ham muhim ahamiyat
kasb etadi. Ushbu qoidalar avvalgi Nikoh va oila kodeksidan ma’lum darajada farq
qiladi. Ular tegishli tizimga solinib, ikkita: ‘’Asosiy qoidalar” va “Oilaviy
huquqlarni amalga oshirish va himoya qilish” kabi boblarga bo’linadi. Ushbu
boblarda oilaviy munosabatlarga nisbatdan fuqorolik qonun hujatlarning
qo’shimcha ravishda qo’llanishi, oila to’g’irisidagi va fuqorolik qonun
hujatlarining o’xshashlik bo’yicha qo’llanishi, oilaviy munosabatlarda mahaliy urf-
odat va an’analarning, halqaro shartnomalarning qo’llanishi, oilaviy huquqlarni
amamlga oshirish va himoya qilish haqidagi qoidalar birinchi marta nazarda
tutiladi. Avvalgi Nikoh va oila kodeksidagi satsiyalistik jamiyatda oilaning
ahamiyatiga bsg’ishlangan kirish qismiga o’rniga hozirgi siyosiy, ijtimoiy-
iqtisodiy sharoitda oilaviy munosabatlarni huquqiy tartibga solishning asosiy
maqsadi va tamoillari OKning 1-moddasida atroflicha ifodalaniladi. Shu birga oila
qonun hujatlari vositasida tartibga solinadigan munosabatlarning doirasi qator
aniqliklar kiritish yo’ili bilan diyarli saqlab qolinadi.
1-modda. Oila to’g’risidagi qonun hujatlari hamda ularning vazifalari.
Oila to’g’risidagi qonun hujatlari Ushbu kodeksdan hamda unga muvofiq
qabul qilinadigan boshqa qonun hujjatlardan iborat.
Oila to’g’risidagi qonun hujjatlarining vazifalari oilanini mustahkamlashdan,
oilaviy munosabatlarni o’zaro muhabbat, ishonch va hurmat hamjihatlik, bir-birga
yordam berish hamda oila oldida uning barcha a’zolaring mas’uligi hissi asosida
qurishdan biron-bir shaxsning oila masalalariga o’zboshimchalik bilan
aralashishiga yo’l qo’ymaslikdan, oila a’zolari o’zi huquqlarini to’sqinsizlik
amalga oshirishini hamda bu huquqlarning himoya qilishni taminlashdan iboratdir.
1. Sharxlanayotgan 1-moddadan uning nomidan ayon bo’lishicha, ikkita
masala, yani oila to’g’risidagi qonun hujjatlariga va unlearning vazifalariga
bag’ishlangan qoidalar nazarda tutilgan. Oila haqidagi qonun hujjatlari mazkur
Kodeksning 5-moddasi (ushbu modda shrxlkariga qaralsin) doirasida belgilangan
munosabatlarni tartibga solishga bag'ishlangan qonun hujjatlaring tizimidan iborat.
7

Oilaviy munosabatlar ushbu tizimga kirmagan qon hujjatlari bilan ham tartibga
solinishi mumkin (OK 6-9-moddalari sharxlariga qaralsin). Oila kodeksi va boshqa
qonun hujjatlari, o’z navbatida O’zbekiston Respublikasida Konstitutsiyasi
qoidalariga zid kelmasligi shart. Konstitutsiyaning 16-moddasiga muvofiq (birorta
qonun yoki boshqa narmativ-huquqiy hujjat Konstitutsiya normalari va qoidalariga
zid kelishi mumkin emas).
Oila to’g’risidagi qonun hujjatlari bn tartibga solinadigan, doirasi
belgilangan munosabatlar (OK 5-moddasi) O’zbekiston Respublikasi
Prizidentining Farmonlari, O’zbekiston Respublikasi hukumati tamonidan qobul
qilingan qarorlar bilan ham hal qilinishi mumkin. O’zbekiston Pespublikasi
Konsitutisuyasining 94-moddasiga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Prizidenti
Konsitutsiyaga va qonunlarga, yani Oila kodeksiga asoslanib majburiy kuchga ega
bo’lgan farmonlar, qarorlar va farmoishlar chiqaradi. O’zbekiston Respublikasi
Konstutsiyasining 98-moddasiga muvofiq Vazirlar Mahkamasi amaldagi
qonunlariga, yani Oila kodeksiga ham muvofiq O’zbekiston Respublikasi
hududida barcha tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqorolar tomonidan
bajarilishi majburiy bo’lgan qarorlar va farmoyishlar chiqaradi.
2.Sharxlanayotgan mazkur moddaning ikkinchi qismida Nikoh va oila
kodeksidan farqli o’laroq O’zbekistonda oila munosabatlarini huquqiy tartibga
solishning vazifalarini va mohiyatini,ma’nosini,shuningdek O’zbekiston
Respublikasi Konstutsiyasining ikkinchi bo’limida inson va fuqorolarning asosiy
huquqlarini,erkinliklari va burchlari to’g’risida qoidalar bilan bevosita yoki
bilvosita uzviy bog’langan.Ushbu vazifalar va tamoillarning har biri oilaviy
munosabatlarning ma’lum sohasiga ta’luqli bo’lib,ommaviy munosabatlarni qunun
yordamida tartibga solishning,axloq nazaridan qanchalik zarur ekanligini
ko’rsatish bilan birga munosabat ishtirokchilarning muayyan huquq va
majburiyatlarini belgilashda muhim ahamiyatga egadir.Huquqiy davlatda oilaviy
munosabatlarga oid axloqiy normalar huquqiy normalar bilan bog’liqdir. Huquqiy
normalarni muyyan munosabatlarga tadbiq qilishi, umumiy insoniy talablarini
amalga oshirishni taminlasa, axloqiy normalar esa, o’z navbatida, qonunlarni
8

buzmasdan to’g’ri amalga oshirish qonun talablariga og’ishmay roiya qilish uchun
zarur hissiyotlarni tug’diradi.
Adolat va tenglik qaror topgan demokratik jamiyatni oilaviy munosabat
yuksak ideallar-muhabbat, do’stlik, biridarlik, o’zaro hurmat-izzat tamoillari
asosida tuzilishi muqarrar. Nikohning ozod bo’lishi, er va hotinning nikohga
o’tishning erkin bo’lishi oila munosabatlarining mustahkam va abadiy bo’lishi
uchun kerakdir.
Oilaviy munosabatlarni huquqiy tartibga solishdan asosiy maqsad oilaning
mustahkam bo’lishida munosabatlarni o’zaro mahabbat, ishonch,hurmat va
hamjihatlik zamirida,barcha a’zolarning mas’ulliga hissi asosida qurishdan
iborat.Ushbu maqsad oila kodeksining va boshqa qonun hujjatlarning asosiy
g’oyasi bo’lib hisoblanadi.Ushbu g’oya Oila Kodeksining barcha istitutlari;nikoh
tuzish va uni bekor qilish;er-hotinning,ota-ona va bolalarning huquq va
majburiyatlariga bag’ishlangan qoidalarining hususiyatini belgilovchi mezon
hisoblanadi.
3.Oila qonunlarinig muhim vazifalaridan va maqsadlaridan biri-
Fuqorolarning oila oldidagi mas’ulyatlarini his qilish ruhida tarbiyalashdan iborat.
Bu vazifa va maqsadini amalga oshirishda boshqa faktlar bilan birga er va hotin,
ota-onalar bilan bolalar hamda boshqa qarindosh-urug’lar o’rtasidagi qonunlar
bilan belgilangan majburiyatlar va ularni bekam-ko’st bajarish muhim o’rin
egallaydi.
2. Oila kodeksing yaratilishi.
Oila kodeksi (OK) - oilaviyhuquqiy munosabatlarni tartibga solib, oila a zolariʼ
(ya ni, er-xotinlar, ota-onalar, bolalar, shuningdek, farzandlikka oluvchilar va
ʼ
farzandlikka olinuvchilar va oilaning boshqa a zolari) o rtasidagi shaxsiy va
ʼ ʻ
mulkiy munosabatlarni tartibga soluvchi va mustahkamlovchi qonun hujjati.
Huquqning alohida tarmog i hisoblangan oila huquqining maxsus manbaidir.
ʻ
O zbekiston Respublikasining amaldagi OK O zbekiston Respublikasi Oliy
ʻ ʻ
9

Majlisining 1998-yil 30-apreldagi qarori bilan tasdiqlanib, ushbu yilning 1-
sentabrdan amalga kiritildi. E tiborli-si, OK mamlakatimizda "Oila yili" deb e lonʼ ʼ
qilingan yilda qabul qilindi. Kodeks 8 bo lim, 30 bob, 238 moddadan iborat.
ʻ
Amaldagi OK bir qator oilaviy huquqiy munosabatlarni yan-gicha hal etgan.
Chunonchi, milliy ne-gizlarga asoslanganligi (quda-andachilik,
qarindoshurugchilik, bobo-buvilar va nabiralar o rtasidagi munosabatlarning
ʻ
yangicha talqini), umuminsoniy qadriyatlar aks etganligi (nikoh shart-nomasi
institutining kiritilishi, nikohlanuvchi shaxslarning tibbiy ko rikdan o tkazilishi)
ʻ ʻ
kabi holler
Qarorda belgilanishicha, 1998-yil 1-sentyabrdan amalda bo’lgan O’zbekiston
Respublikasining Oila kodeksi oilani mustahkamlash, voyaga yetmagan bolalar va
mehnatga layoqatsiz oila a’zolarining manfaatlarini qo’riqlashlashning ustunligini
nazarda tutadi. Bolalar tarbiyasi bilan bog’liq bo’lgan nizolarning sudlar
tomonidan to’g’ri hal etilishi ota-onalarning va bolalar huquqlarining
muhofazasini, ota-onalarning bolalarini tarbiyalashdagi mas’uliyatlari shorilishini
ta’minlashga imkoniyat tug’diradi, ota-onalarning bolalari manfaatlariga zid
bo’lgan huquqlaridan foydalanishlariga barham beradi, voyaga yetmaganlar
qonunbuzarliklarining oldini olish choralaridan biri bo’lib hisoblanadi.
Oila to’g’risidagi qonunlar davlat tomobnida izga solinishi talab etiladigan
munisabatlarni tartibga solib turadi.Bu munosabatlar nikoh tuzish tartibi va
shartnomalarni belgilaydi; oilada er-hotin o’rtasida ota-onalar (farzandlikga
oluvchilar) bolalar, oilaning boshqa a’zolari o’rtasida paydo bo’ladigan shaxsiy va
mulkiy munosabatlarni tartibga solib turadi; boshqalarning bolalarni o’ziga farzand
qilib olish;vasiylikga olish; homiylik qilsh; bolalarni o’z tarbiyasiga olish
munosabati bilan vujudga keladigan munosabatlarni tartibga solib turadi; nikohni
bekor qilish tartibi shartlarini belgilaydi; fuqorolik holati to’g’risidagi hujjatlarni
ro’yhatdan o’tkazish qoidalarini belgilaydi.
Oila huquqi mohiyatini ochib berishda faqat uning tushunchasi, predmetini o’ziga
xos xususiyati va shu bilan birga uning eng muhim tamoyillarini ham inobatga
10

olish lozim, chunki uning tamoyillari bu huquq sohasining o’ziga xos
xususiyatlarini aks ettiradi.
Oila huquqi tamoyillari deganda, ushbu huquq sohasining mohiyatini aniqlab
beradigan hamda huquqiy mustahkamlanganligi sababli umummajburiy
ahamiyatga ega bo’lgan asosiy negiz, rahbariy qoidalar tushuniladi.
Oila huquqi tamoyillarini hisobga olmasdan uning normalarini to’g’ri sharhlab va
qo’llab bo’lmaydi. Oila huquqi tamoyillari nafaqat huquqni qo’llash amaliyoti
uchun, balki shu bilan birga amaldagi oila qonunchiligining mohiyatini anglash
hamda uning keyingi takomillashtirilishi uchun ham muhim ahamiyatga ega.
Oila davlat himoyasida.
Oila davlat himoyasida deyilganda avvalo vujudga kelgan oilalarni saqlab qolish
va ularni mustahkamlashga qaratilingan davlat tomonidan ko’rilgan tadbir
choralarni tushuniladi.
Davlatning oila xususidagi g’amxo’rligi avvalombor hukumat yuritayotgan kuchli
ijtimoiy siyosatda namoyon bo’lmoqda. Davlat rahbarligida amalga oshirilayotgan
siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va ma'naviy islohiy chora-tadbirlarning bosh maqsadi
inson, oila manfaatlarini qanoatlantirishdan iborat.
Oilaning davlat muhofazasida ekanligi Respublikamiz Prezidentining farmonlarida
o’z ifodasini topmoqda.
Jahonning bir guruh tadqiqotchi olimlari tomonidan respublikada oilani, onalik va
bolalikni himoya qilish borasida qilinayotgan ishlar o’rganib chiqildi. Natijalar
chet ellardagi ahvol bilan taqqoslaganda, biror bir mamlakat Prezidenti elni,
oilalarni ijtimoiy himoyalash borasida bizning Yurtboshimiz kabi ko’p qaror va
farmonlar qabul qilinganligi ma'lum bo’ldi.
Oila jamiyat muhofazasida
Jamiyat tomonidan oila muhofaza qilinadi deyilganda, mamlakatda mavjud
bo’lgan jamiyatlar va jamg’armalar tomonidan nodavlat notijorat tashkilotlarni
oilaga ham moddiy, ham ma'naviy yordam berishlari tushuniladi. Bu qoida
mustaqil Respublikaning Konstitutsiyasida belgilangan yangi qoidadir.
11

Mamlakatimizda jamoat tashkilotlari har xil jamg’armalar hisobidan oilani
mustahkamlash, bolalar manfaatini himoya qilish uchun turli moddiy va ma'naviy
yordam ko’rsatib kelmoqda.
Mamlakatdagi jamoat tashkilotlar tarkibiga kasaba uyushmalari, jamg’armalar,
yoshlar va xotin-qizlar harakatlari, kasbiy assotsiatsiyalar, klublar va boshqalar
kiradi. Hozirgi paytda mamlakatimizda respublika va xalqaro ahamiyatga molik
220dan oshiq jamoat birlashmalari faoliyat ko’rsatmoqda. Jumladan, 4 ta siyosiy
partiya, 2 ta harakat, 46 jamiyat, 5 ta qo’mita, 24
assotsiatsiya, 18 ta tarmoq kasaba uyushmalari, 35 ta jamg’arma, 15 uyushma, 32
ta federatsiya, 31 ta boshqa tashkilotlar mavjud. Shuningdek, respublikamizda
hisob ro’yxatiga olingan 1500 viloyat, 20 dan ortiq xorijiy davlatlarning jamoat
tashkilotlari mavjud.
Jamoat tashkilotlari o’z maqsad va vazifalariga muvofiq ravishda respublikada
o’tkazilayotgan keng ko’lamli islohotlarga munosib hissa qo’shib oilalarni
mustahkamlashga ko’maklashmoqda. Masalan, ekologiya va salomatlik sohasida
"Ekosan", ehtiyojmand kishilarga va nogironlarga ijtimoiy yordam ko’rsatishda
"Navro’z" jamg’armalari, nogironlar jamiyatlari, onalik va bolalikni muhofaza
qilish, xotin-qizlarning jamiyat hayotidagi faolligini oshirishda Xotin- qizlar
qo’mitalari, mehnatkashlarning kasbiy va boshqa qonuniy manfaatlarini ifoda
etishda kasaba uyushmalari, iste'dodli yoshlarni qo’llab-quvvatlashda "Ulug’bek,
"Umid" jamg’armalari faoliyatini alohida ta'kidlab o’tish mumkin.
Oila huquqining asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:
Oilani jamiyat va davlat muhofazasida bo’lish huquqi
Oila jamiyatning asosiy bo’g’inidir hamda jamiyat va davlat muhofazasida bo’lish
huquqiga ega
Oila huquqi boshqa huquq sohalaridan farq qiluvchi hususiyatlarga qaramay
fuqorolik huquqi bilan chambarchast bog’liqligini sezish mumkin. Bu farqlar
quyidagilardan iborat:
12

-Oilaviy munosabatlar fuqorolik huquqiga xos bo’lmagan yuridik faktlardan
(nikoh, qarndoshlik, onalik, otalik, farzandlikga olish va boshqalardan vujudga
keladi;)
-Oilaviy munosabatlar fuqorolik huquqidan farqli o’laroq, ko’proq shaxsiy-
huquqiy mohiyatga ega.
-Oliaviy huquq subektlaring huquq va majburiyatlari begonalashtirilmaydigan,
yangi boshqalarga topshirib bo’lmaydigan huquq va majburiyatlardan iborat.
Oila huquqi predmeti-oilaviy huquq normalari bilan tartibga solinadigan
munosabatlarni tashkil etadi.
Nikoh,qarindoshlik,bolalarni oilaga tarbiyaga olish kabilardan yuzaga keladigan
ijtimoiy munosabatlardan iborat bo’lib oila huquqi inson va fuqorolarning
fuqorolik huquqining normalari bilan tartibga solinadi.
Oila huquqining manbalari: O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi:
-O’zbekiston Respublikasi Oila Kodeksi (1998-yil 30-aprelda №607-1sonli
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan imzolangan va 1998-yil 1-
sentabrdan boshlab kuchga kiritilgan);
O’zbekiston Respublikasining fuqorolik kodeksi.
-O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan qa’bul qilingan oila huquqiga
oid qonunlar;
-O’zbekiston Respublikasi Prezidentinig oila huquqiga oid farmon va farmoyishlar
qarorlar:
-O’zbekiston Respublikasi hukumatning normative huquqiy hujjatlari;
-Xalqaro huquq normalari kabilar hisoblanadi.
Oila- jamiyatning tabiiy va asosiy bo’g’inidir. Har bir oila, har bir fuqoro tinch-
hotirjam va tokin-sochin yashasa, davlatimiz obod, boy bo’ladi, gullab yashaydi.
Davlatimizni harakatda bir oila deb tushunish mumkin. Bundan o’zaro hurmat va
tartib-intizom bo’lmasa,oiling barcha a’zolaro o’z burchlarini ado etmas, bir-birida
nisbatan mehr-oqibat ba ezgulik ko’rsatmasa, hotirjam va munosib tarizda yashash
mumkin emas. Oila o’zinig ko’p arslik mustahkam va ma’naviy tayanchlarga ega
bo’lib, turmush vijdon qonunlari asosida quriladi. Oilada kishilarning talab-
13

ehtiyojlari va qadriyatlari shakllanadi. Xalqimizning aksaryat qismi o’zining
shaxsiy farovonligidan jo’ra oilasining omon-esonligi to’g’risida g’amxo’rlik
qilishni birinchi o’ringa qo’yadi. Bu esa oily darajadagi qadriyat, inson qalbining
gavharidir.
O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi 1992-yil 2-iyul qonunida ham
oiladagi ta’lim masalasiga alohida e’tibor berilgan. Uning 16-moddasida qayd
etilganidek, ota-onalar va oilaning boshqa a’zolari shaxsning jismoniy, ma’naviy
kamoloti va aql zakovato rivojlanishiga g’amxo’rlik qilshlari lozim.
Ota-onalar va ularning o’rnini bosuvchilar bolaning ma’lumotini oilada oilsh
uchun imkoniyat yaratib berishga haqlidir. Bunday hollarda o’quvchilar ota-onalar
yoki ularni o’rnini bosuvchi shaxslar bilan ta’lim muassasasi Ta’lim boshqaruvchi
tegishli idoralar o’rtasida shartnoma tuzilib, unda bola, oila va jamiyatning
manfatlarini hisobga olgan holda tomonlarnong huquqiy, iqtisodiy va boshqa
majburiyatlarina belgilab qo’yiladi.
Oilada ta’lim olayotgaqn shaxslar tegishli atstatsitadan o’tkach ta’limning istalgan
bosqichidan boshlab ta’lim muassasasida o’qishni davom ettirishga haqlidir.
Davlat oiladagi ta’limga yordam ko’rsatsadi. Tegishli davlat muassasalari
tomonidan qonunlarda belgilangan tartibda metodik deagnostik maslahat
yordamlari beriladi. Qonunlarda belgilangan hollarda va tartibda oilaga
koppensiyatsiya to’lanishi mumkin. Mamlakatimizda qa’bul qilingan ko’pchilik
qonunchilik hujatlarida oila, farzand tarbiyasi masalalariga katta etibor beriladi.
Jumladan, O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining “O’zbekiston
Respublikasida yoshlariga oid davlat siyosatining asoslari to’g’risida”gi 1991-yil
20-noyabr 16-moddasida fuqorolar va yosh oilalarga ijtimoiy omtiozlar
chunonchi:yakka tartibga uy qurush uchun yer ajratish, uy joy sotib olish,uy joy
qurush, kopirativlarga a’zo bo’lish uchun pay badallari to’lash, ro’zg’or buyumlari
(shu jumladan chorvo mollari), uzoq muddat foydalanadigan kundalik uy jihojlari
sotib olish, tijorat sosida amal qiladigan o’quv yurtlarida ta’lom olish uchun hqa
to’lash va boshqa maqsadlarga amal qiladigan uzoq muddatli kreditlar beriladi.
14

Yoshlarga kreditlar banklar tomonidan kam foiz sharti bilan belgilab “O’zbekiston
Respublikasida qonunlarida belgilangan imtiyozli tartibda tuziladi.
O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasinig 63-moddasida takidlanganidek,
”Oila jamiyatning asosoy bo’g’inidir hamda jamiyat va davlat muhofazasida
bo’lish huququga ega”. Asosiy qonunimizda belgilangan ijtimoiy tuzum yangi
jamiyat bilan oila o’rtasida uzviy aloqodorlik mavjud. O’zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasida belgilangan barcha prinsiplar va qoidalar, oila
hayoti oilaviy munosabatlari ularni tartibga spladigan boshqa nornativ huquqiy
hujjatlar Oila Kodeksining mazmuni va tabiatini o’rganishda katta ahamiyatga ega.
Oilaning davlat muhofazasida bo’lishi haqidagi qoida Inson huquqlari umumjahon
deklaratsiyasida keltirilganidek, davlatlar zimmasiga yuklatilgan muhim
vazifalardan biri hisoblanib keng ma’noga ega bunda oilani jamiyatninh tabiiy va
asosiy quyi bo’g’ini sifatida ulug’lanadi. Bolalarga ta’lim tarbiya berish, onalar va
mehnatga layoqatsiz oila a’zolariga zarur moddiy imtiyozlar yarating hamda oilani
mustahkamlash borasida muhim bo’lgan boshqa masalalar nazarda tutiladi.
Oila huquqi- Fuqorolik huquqi fanining ajralmas qismi hisoblanib,u asosan erkak
va ayol o’rtasida nikoh tuzish tartibi va shartlari,er-hotinning mulkiy va mulkiy
bo’lmagan shaxsiy munosabatlaridan kelib chiqadigan huquq va majburiyatlari
nikohning tugatilishi va uning haqiqiy hisablanmaslik oqibatlari, asoslari va tartibi,
qon-qarindoshlik va farzandlarning nasl-nasabini belgilash qoidalari, ota-onalar
hamda farzandlarning shaxsiy va no’mulkiy va mulkiy huquq hamda
majburiyatlari farzandlikga olish,vasiylik va homiylik belgilash qoidalari va shu
kabi boshqa bir munosabatlarni tartibga soladi.
Oila huquqining asosiy manbai hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasi Oila
Kodeksi O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1998-yil 30-aprel qarori bilan
qa’bul qilindi va 1998-yil 1-sentabrdan kuchga kiritildi. O’zbekiston Respublikasi
Oila Kodeksi 8-bo’lim, 30-bob, 238ta moddadan iborat. O’zbekiston Respublikasi
Oila Kodeksiga O’zbekiston Qonunchiligi uchun yangilik bo’lgan nikoh
shartnomasi, qon-qarindosnlik va bolalarning nasl-nasabini belgilash,alimentlar
to’lash to’g’risida kelishish bolalarning oiladagi huquqlari va ota-onalarni moddiy
15

taminlash to’g’risidagi majburiyatlar hamda ota-onalarning voyaga yetmagan
farzandlarini moddiy ta’minlash majburiyatlari,ota-ona qamrog’dan mahrum
bo’lgan bolalarning huquq va manfatlarini himoya qilish va shunga o’xsgasg
muhim yangi qoidalar kiritilgan.
O’zbekiston Respublikasi Oila Kodeksing qa’bul qilishni bilan oila
munosabatlarining huququy tartibga solinishi O’zbekiston Respublikasining
Konstitrusiyasi va boshqa qonunlari, yangi fuqorolik kodeksi bilan
muvofiqlashtirildi shuningdek, Oila Kodeksi O’zbekiston Respublikasi Oily
Majlisi tomonidan ratifikatsiya qilingan BMTning “Bola huquqlari to’g’risida”gi
BMT Konvensiyasi ba boshqa xalqaro huquqiy hujjatlarda nazarda tutilgan
qoidalar bilan boyitiladi. Shu bilan birga Oila kodeksining chet el fuqorolari
ishtirokida vujudga keladigan oila munosabatlarini tartibga solish bag’ishlangan
qoidalari O’zbekiston Respublikasi qo’shilgan yoki rativikatsiya qilgan xalqaro
bitimlar va konvensiyalar hisobga olingan holda ishlab chiqildi.
Oilaning jamiyat oldidagi asosiy vazifalaridan biri-farzand ko’rish va tarbiyalash
g’oyat muhimdir. Aholi soni ma'lum muayyan ko’rsatkichda bo’lib turishi uchun
har 100 oilaga 260 ta bola to’g’ri kelishi kerak. Aniqrog’i, 100 oiladan 60 tasi 3
tadan 40 tasida 2 tadan bola bo’lishi lozim. Demografik olimlar hisoblariga ko’ra,
agar har bir oila bittadan farzand ko’rsa, sakkizinchi avlodga kelib, ya'ni 200
yildan keyin bu xalq millat tariqasida yo’q bo’lib ketishi mumkin ekan
O’zbekiston dunyoda aholisining soni juda tez ko’payib borayotgan mamlakatlar
qatoriga kiradi. Oila erkak va ayolning nikohdan o’tib, bir yostiqqa bosh qo’ygan
kunidan boshlanadi. Uning eng muhim vazifasi naslni davom ettirish, shuningdek
otabobolarining eng yaxshi an'ana va udumlarini davom ettirish, turmushni
mustahkamlashdan iboratdir. Oila jamiyatning boshlang’ich hujayrasini tashkil
etib, unda aholini ko’payishi va yosh avlodni tarbiyalash vazifalari bajariladi.
Uning muhim ijtimoiy vazifalari quyidagilardan iborat:
Birinchidan, u jamiyatning demokratik hujayrasini tashkil etib odamlar shu
muqaddas koshonada tug’ilib o’sib jamiyat tarkibini tashkil etadi.
16

Ikkinchidan, oila muhim bo’g’in bo’lib unda biz mehnat jarayonida sarf qilgan
kuchlarimizni tiklaymiz.
Uchinchidan, oila muhim tarbiya o’chog’i.
Va oxiri to’rtinchidan, nodir ruhiy muhitdir.
Olimlarning fikricha, odamlar hayotining birdan-bir to’g’ri yo’li oilaviy hayot
ekan. Yolg’iz bo’lib yashash har xil palakatlarga va fojialarga olib kelar ekan.
Shuning uchun Amerika Qo’shma Shtatlarida qariyalar yolg’iz uyda
qoldirilmasdan ularni bolalari bo’laturib qariyalar uylariga joylashtiriladi. Italiyalik
mutaxassislarning hisob-kitoblariga qaraganda, hozirgi paytda har besh
ovrupolikning biri uyqusizlikdan azob chekarkan. Buning asosiy sababi
yolg’izlikdir.
Ko’pchilik odamlar oilaviy hayotda yashaydilar, oila-oila bo’lib yashashlikni
o’zlariga ma'qul deb hisoblaydilar.
Buyuk Britaniyada yolg’iz onalar va yolg’iz qariyalar soni esa yildan yilga
ko’paymoqda. Ayni paytda mamlakatning 15 foiz aholisi yolg’izlikda umr
kechiradi
Islom yakkalikni, bevalikni yoqtirmas. Bu ham o’z yo’lida biz bilibbilmagan bir
donolik va donishmandlikdir
Oila jamiyat va davlat muhofazasida:
a) Oila jamiyat himoyasida. Oila jamiyatning tabiiy va asosiy hujayrasini tashkil
etadi. Jamiyat kattakichik oilalardan iborat. Bu oilalar qanchalik mustahkam
bo’lsa, jamiyat ham shunchalik mustaham bo’ladi. Biz qurayotgan adolatli
fuqarolik jamiyatida oila o’ziga xos ijtimoiy birlashmani tashkil etadi. Oilaning bu
xususiyati birinchi galda uning jamiyat manfaatlari bilan bog’liqligida hamda
ijtimoiy vazifalarda ifodalangan.
Mamlakatda har bir oila va har insonning turmush farovonligini, fuqarolar
totuvligini mustahkamlashga qaratilgan dasturiy maqsadlarga asoslanib ish olib
borilmoqda. Bu adolatli fuqarolik jamiyatini shakllantirishni maqsad qilgan
ekanmiz, jamoat birlashmalari, notijorat va nodavlat tashkilotlari, jumladan,
fondlarning ahamiyati, oilani muhofazasi oshib boraveradi. Jamiyat hayotida
17

nodavlat va jamoat tashkilotlarining o’rni va ahamiyatini kuchaytirish, ya'ni
"Kuchli davlatdan kuchli jamiyat sari" tamoyilini hayotga joriy etish demakdir.
Rasmiy ma'lumotlarga qaraganda, ayni paytda mamlakatimizda ikki yarim
mingdan ziyod jamoat birlashmalari, notijorat va nodavlat tashkilotlari faoliyat
ko’rsatayapti. 40 ga yaqin fondlar bor. Bugungi kunda respublikamizda o’n
mingtaga yaqin mahalla va qishloq fuqarolari yig’inlari oilalar bilan jamoatchilik
asosida katta tashkiliy va ommaviy ishlarni olib bormoqdalar, oilalarni saqlab
qolish va ularni mustahkamlashga, voyaga yetmagan bolalar manfaatlarini himoya
qilishga o’z hissalarini qo’shib kelmoqdalar.
b) Oila davlat muhofazasida Davlat tomonidan oilaga kun sayin g’amxo’rlik qilish,
unga har taraflama moddiy yordam berish insonparvar demokratik huquqiy
davlatning muhim vazifalaridan biridir. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi
65-moddasini 2-qismi va Oila kodeksini 4-moddasini 1-qismiga binoan Oila,
onalik, otalik va bolalik davlat himoyasida. Mamlakatimizda oilani davlat
muhofazasida bo’lishini O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Oila,
onalik va bolalikni ijtimoiy muhofaza qilish majmui kotibiyati olib boradi.
O’tgan vaqt davomida respublikamizda ayollar va o’sib kelayotgan yosh avlod
sog’lig’ini mustahkamlashga yo’naltirilgan chora-tadbirlar amalga oshirilishi
natijasida sog’lom oilani shakllantirish, tug’ish yoshidagi ayollarni
sog’lomlashtirish ishlari o’zining ijobiy samarasini berdi. Ikkinchi chaqiriq
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi birinchi sessiyasi kun tartibida "Oila va
ayollar muammolari komissiyasi" tashkil etildi. Ushbu komissiya oila va ayollar
muammolari bo’yicha davr talablariga javob beradigan oilani saqlash va
mustahkamlashga, yangi avlodni tarbiyalashga qaratilgan yangi qonunlar
loyihalarini tayyorlash vazifalarini o’z oldiga qo’yadi. Oilaning davlat
muhofazasida ekanligi Respublikamiz prezidentining farmonlarida o’z aksini
topmoqda. Prezidentning birinchi farmoni 1990 yil 3 mayda qabul qilingan bo’lib,
"Ko’p bolali onalarga nafaqa miqdorini ko’paytirish to’g’risida" deb nomlangan12.
Unda ko’p bolali onalarning moddiy ahvolini, yosh avlodning o’sish sharoitlarini
18

yaxshilash maqsadida onalarga to’lanadigan oylik nafaqa ikki martaga
ko’paytirildi. Mazkur Farmon o’zbek xalqining bolajonlik tabiatini ko’rsatadi.
Hozircha oila haqida alohida fan yo’q, oilaning turli qirralarini o’rganish bilan esa,
o’ndan ortiq fanlar shug’ullanadi, bular: etnografiya, aholishunoslik, demografiya,
ijtimoiy geografiya, sotsiologiya, iqtisodiyot fanlari bilan statistika, psixologiya,
oila pedagogikasi, tibbiyot, huquqshunoslik hamda boshqalardan iborat.
Etnografiya-nikoh-oila munosabatlarini xalqlar turmush tarzining bir tabaqasi
sifatida o’rganadi.
Aholishunoslik-demokrafiya aholining hamda uning asosiy bo’g’ini bo’lmish
oilaning turli xil muammolari, siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va tarixiy jarayonlar
asosida o’rganadi.
Ijtimoiy geografiya-tadqiqotlarida aholi va oilaning hududiy tafovutlari kompleks
tahlil qilinadi.
Sotsiologiya-inson hayotining ijtimoiy jihatlarini, kishilik jamiyatining barcha
ijtimoiy munosabatlarni o’rganadi.
Iqtisodiyot fani bilan statistika oila budjetini, oila ishlab chiqarish (agar u mavjud
bo’lsa) va oilaviy iste'molni, mehnat taqsimotini hamda oiladagi xo’jalikiqtisodiy
munosabatlarni to’dqiq etish bilan shug’ullanadi.
Psixologiyaning vazifasi asosan nikoh-oila munosabatlarida namoyon bo’ladigan
hissiyot, tasavvur, urf-odatlarni, shuningdek bu psixologik (ruhiy) hodisalarning
ijtimoiy va tabiat manbalarini o’rganishdan iborat.
Oila pedagogikasining maqsadi-oilaning bolalarga ko’rsatadigan ta'sirini, oiladagi
tarbiya qonuniyatlari va vositalarini, ota yoki onaning bolaga ta'sirini, oila bilan
boshqa xil tarbiya muassasalarining o’zaro munosabatlarini aniqlashdir.
Tibbiyot fani-nikohning fiziologik jihatlarini va uning oqibatlarini, shuningdek
oilaning oila a'zolari sog’lig’iga ta'sirini tatbiq etadi.
Huquqshunoslik oila to’g’risidagi qonunlarni va oilaning ijtimoiy hayotga
munosabatini o’rganib, mavjud yoki jamiyat uchun maqsadga muvofiq bo’lgan
huquqiy qoidalarni asoslab beradi.
19

Hozirgi davrda oilani turli fanlar tomonidan har tomonlama ilmiy tadqiq qilish
lozim. Fikrimizcha, oilaning o’ziga xos xususiyatlarini ayniqsa oilaparvarlik,
serfarzandlik, farzandlar tomonidan ota-onalarni hurmat qilishlik, oila a'zolari
o’rtasidagi inoqlikka katta e'tibor berish lozim. Bu borada dastlabki ishlar
qilinmoqda. Mustaqillik yillarida bunga asos solindi. 1991 yildan boshlab,
O’zbekiston xotin-qizlar qo’mitasi, Bolalar jamg’armasi va "Sog’lom avlod
uchun", Xalqaro xayriya jamg’armasi organi "Oila va jamiyat" haftalik ro’znomasi
chiqa boshladi. Haftanoma oila, buva va buvi, ota va ona, o’g’il-qiz, nevara-evara,
chevara, dubora masalalariga juda katta ahamiyat bermoqda.
Oila ayni vaqtda jamiyatning, avvalo, uning jamiyat manfaatlari bilan
chambarchas bog’liq ekanligida hamda ijtimoiy vazifalarida yaqqol aks etadi.
Barcha fuqarolar-jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsi
va ijtimoiy mavqyeidan qat'iy nazar qonun oldida tengligi.
Oila huquqida barcha fuqarolar millati, irqidan qat'iy nazar teng ekanligi
ifodalangan "...barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bo’lib, jinsi, irqi,
millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqyeidan
qat'iy nazar, qonun oldida tengdirlar (O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 18-
modda). Bu xalqlar do’stligidan kelib chiqadigan o’zgarmas qoida bo’lib oila
huquqida o’z ifodasini topib odamlarni har xil millatga tegishli ekanligi yoki irqiga
mansubligi oilaviy munosabatlarda hyech qanday ahamiyatga ega emasligini
anglatadi.
Nikoh tuzish uchun fuqarolarni har xil millatga, dinga e'tiqod etishligi
to’siq bo’lolmaydi.
Bolalarni farzandlikka olishda farzandlikka olishda farzandlikka
oluvchilarni bolalardan boshqa millatga tegishli ekanligi ham monelik qilolmaydi.
Hayotimizda nikoh, farzandlikka olish tufayli fuqarolarning bir oilaga
birlashganligini ko’plab uchratish mumkin.
Hamma oilaviy munosabatlarda ayol bilan erkak teng huquqlidirlar.
20

Amaldagi O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 46-moddasiga binoan,
xotin-qizlar va erkaklar teng huquqlidirlar. Bu tamoyil konstitutsion qoidaga
aylandi.
Jamiyatda ayol bilan erkakning teng huquqliligi mamlakatimizda erishilgan
jinsidan qat'iy nazar fuqarolarni siyosiy tengligiga asoslanid.
Bu tamoyil Oila kodeksining 2-moddasida quyidagicha ifodalangan: oila
munosabatlarni tartibga solish erkak va ayolning ixtiyoriy ravishda nikohlanib
tuzgan ittifoqi, er va xotinning shaxsiy hamda mulkiy huquqlari tengligi, ichki
oilaviy masalalarning o’zaro kelishuv yo’li bilan hal qilinishi, oilada bolalar
tarbiyasi, ularning farovon hayot kechirishi va kamoloti haqida g’amxo’rlik qilish,
voyaga yetmagan va mehnatga layoqatsiz oila a'zolarining huquq va manfaatlarini
himoya qilish ustuvorligi tamoyillari asosida amalga oshiriladi.
Oilaviy munosabatlarda ishtirok etuvchilarni ma'naviy va moddiy qo’llab-
quvvatlash hamda ularning o’zaro bir-biriga g’amxo’rlik qilishi.
Bu tamoyil oilaviy munosabatlarning mazmunidan kelib chiqib ular moddiy hisob-
kitoblardan holi bo’lgan bir-biriga muhabbat, hurmat kabi hissiyotlarga asoslanadi.
Er va xotin, ota-ona va bolalar, bobo-buvi va nabiralar, aka-ukalar va opa-
singillar, farzandlikka olganlar va farzandlikka olinganlar va hokazolar o’rtasidagi
munosabatlar-avvalo nikoh, qon-qarindoshlik yoki oilaviy rishtalar bilan bog’liq
bo’lgan shaxslar o’rtasidagi shaxsiy munosabatlardir.
Oilaviy munosabat ishtirokchilarining bir-biriga munosabati umum ahloqiy
tamoyilga va ma'naviy me'yorlar bilan tartibga solinadi. Bu esa huquqiy
demokratik davlatni muvaffaqiyat bilan qurayotgan jamiyat a'zolariga xosdir.
Oila a'zolari o’rtasidagi munosabatlarning huquqiy tartibga solinishi mana shu
tamoyillarga tayanadi va ularga to’la mos keladi. Ba'zi hollarda qonun oila
a'zolarining o’z yaqinlariga g’amxo’rlik qilish majburiyatini yuklaydi. Oila
kodeksining 109-moddasiga binoan voyaga yetgan, mehnatga layoqatli bolalar
mehnatga layoqatsiz, yordamga muhtoj o’z ota-onasiga ta'minot berishlari va ular
to’g’risida g’amxo’rlik qilishlari shart.
21

Amaldagi qonunda oila a'zolarining aliment to’lash to’g’risidagi kelishuv tartibi
e'tirof etiladi va ushbu tartib jamiyatda o’rnatilgan fuqarolarning o’zaro
munosabatlari qurilishiga oid ahloqiy mezonlarga mos keladi.
Zarur hollarda oila a'zosi moddiy ta'minotni sudning hal qiluv qaroriga asosan
undiriladi.
Ko’p hollarda oila a'zolarining bir-biriga aliment ta'minoti davlat va ijtimoiy
fondlardan olinadigan mablag’larga qo’shimchadir. Bu fondlarning ko’payishi va
ular orqali fuqarolar ehtiyojlarining yanada ko’proq qondirilishi bilan aliment
majburiyatlari jamiyatda o’z ahamiyatini yo’qota boradi.
davlat tomonidan onalik, otalik va bolalikni muhofaza etish va ularning
manfaatlarini har taraflama himoya qilish.
O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi 65-moddasini 2-qismi va Oila
kodeksining 4-moddasi 1-qismiga binoan oila, onalik, otalik va bolalik davlat
himoyasidadir.
Insonni dunyoga kelishligi juda katta bahtdir. U muomala layoqatiga to’lib
mustaqil ravishda o’z xohishi bilan nikoh munosabatiga kirib oilasida bolalar
tug’ilsa unga berilgan eng ulug’ nom, unvon bu onalik, otalik va bolalikdir.
Onalik. Demokratik huquqiy davlat va adolatli fuqarolik jamiyatida onalikni
himoya etishga alohida ahamiyat beriladi. Chunki ayolning asosiy vazifasi
insoniyat zanjirini bardavom ettirish, onalik ham jamiyat hayotidagi muhim bir ish
bo’lib qoladi. Onalikni boshqa hyech bir vazifa bilan almashtirilishi mumkin emas.
Ayol kishi uchun dunyoda onalik baxtidan buyukroq baxt yo’q. Ona bo’lish,
farzand ko’rish, alla aytish ayol uchun baxtdir.
Otalik. Oila huquqining tamoyili bo’lgan "Onalik va bolalikni muhofaza qilinishi"
jumlasi yoniga amaldagi Oila kodeksiga "Otalik" degan so’z ham qo’shildi. Bu
mustaqillik sharofati tufayli bo’ldi. Chunki to’liq ma'noda "Oilaning, onalik, otalik
va bolalikning muhofaza qilinishi" bilan belgilanadi.
Xotinni homiladorlik davri bo’lajak ota uchun ham jiddiy sinovdir. Bu davrda er
bo’lajak ona va bola to’g’risida g’amxo’rlik qilishi, xotinning eson- omon qutulib
olishga tayyorlanib borishi uchun yaxshi shart-sharoit yaratib berishda qo’lidan
22

kelgancha harakat qilishi lozim. Unga tegishlicha ruhiy-iqtisodiy muhitning
yaratilishi homiladorlikning sog’lom kechishini ta'minlaydi.
Otalikning davlat tomonidan himoya qilish kafolati sifatida oilasida har bir bola
tug’ilganda erkaklarga ish haqi saqlangan holda bir haftalik ta'til berilsa maqsadga
muvofiq bo’ladi, chunki oilada bolani dunyoga kelishida erkak ham ayol bilan teng
ishtirok etib u ham imtyozli huquqqa ega bo’lishi belgilansa to’g’ri bo’ladi.
Bolalik. Bola, ota-onaning quvonchi, faxri, baxti, er-xotinni bir-biriga payvand
qiladigan ham farzanddir.
Bolaga mehr-muhabbat tuyg’usi onalarda juda kuchli bo’ladi. Ona o’z bolasini
tug’ilmasidan ancha avval sevishga va unga jonini ham berishga qodir zot. Bola
paydo bo’lganidan tug’ilgunga qadar onasi hisobiga oziqlanadi, rivojlanadi. "Ona
o’z jonidan jon, o’z tanidan tan ado etadi", deb bejiz aytishmagan.
Aholisining yarmidan ko’prog’ini 18 yoshgacha bo’lgan voyaga yetmagan bolalar
tashkil etadigan respublikada bolalar huquqlarini ta'minlash alohida ahamiyatga
ega.
Ixtiyoriy va erkin nikoh.
Nikoh tuzish ixtiyoriydir.
Nikoh tuzish uchun bo’lajak er-xotin o’z roziligini erkin ifoda etish qobiliyatiga
ega bo’lishi kerak. Nikoh tuzishga majbur qilish ta'qiqlanadi (Oila koyedksining
14-moddasi).
Jamiyatda nikoh erkak bilan ayol o’rtasidagi tenglik va o’zaro xohish asosida
tuzilgan erkin ittifoq va ahdnoma bo’lib, maqsadi oila qurish, farzandlarni
jamiyatning munosib kishilari qilib tarbiyalashdan iborat. Nikoh tuzishning muhim
shartlaridan biri nikohlanuvchilarning ixtiyoriy va erkin ittifoqidir.
Nikohga kirishning o’zaro rozilik sharti buzilishi faqat uning haqiqiy emas, deb
tanilishigagina emas, balki g’ayriqonuniy hatti-harakat sodir etib nikohga kirishga
zo’rlagan, aldagan va qo’rqitgan shaxslarni jinoiy javobgarlikka tortishga ham asos
bo’ladi.
Faqat yakka nikohlikni tan olish va uni mustahkamlash uchun yordam
berish
23

ochiq adolatli huquqiy jamiyatda fuqaro faqat bir nikohda bo’lishi mumkin.
Yakka nikohlik tamoyili bizning mamlakatda mavjud bo’lgan yuksak istiqlol
mafkurasi me'yorlaridan kelib chiqadi. Bunday qoida jamiyat taraqqiyotining
hozirgi bosqichidagi oila munosabatlarining talablariga to’la javob beradi.
Amaldagi qonunda belgilangan yakka nikohlik hayotda mavjud bo’lgan haqiqat
bilan muvofiq bo’lib odamlar xulq-atvoridagi qoidalarga mos keladi.
Bu qoidaning buzilishi faqat nikohni haqiqiy emas deb hisoblashdan tashqari
qonunni buzgan shaxslarni jinoiy javobgarlikka tortishga ham asos bo’ladi.
Davlat tartibi asosida nikohdan erkin ajralish
Davlat nazorati asosida nikohdan erkin ajralish (Oila kodeksining 37- moddasi).
Nikohdan ajralish er-xotinning shaxsiy huquqi, ammo nikohdan ajralish ijtimoiy
manfaatga ta'sir etishligini, oilani buzilishligini hisobga olib davlat nikohdan
ajralish tartibi va asoslarini belgilaydi, bunda er-xotinlarga yordam berib,
o’ylamasdan qabul qilingan qarorni oldini olishni nazarda tutadi.
Amaldagi qonunchilik nikohdan erkin ajralish davlat tartibini belgilab yetarli
darajada shaxsiy va ijtimoiy manfaatlarni himoya qilishni ta'minlaydi.
Bolalarni mustaqillik va milliy istiqlol mafkurasi g’oyasi asosida tarbiyalash.
Mustaqillik va milliy istiqlol mafkurasi hamma zamonlarda ham eng dolzarb
siyosiy-ijtimoiy masala, har qanday jamiyatni sog’lom, ezgu maqsadlar sari
birlashtirib, uning o’z maqsadlariga erishish uchun ma'naviy-ruhiy kuch- quvvat
beradigan poydevor bo’lib kelgan.
Chunki, mafkura-jamiyatda yashaydigan odamlarning hayot mazmunini, ularning
intilishlarini o’zida mujassamlashtiradi.
Bolalar o’z taraqqiyot yo’lini, ertangi kun ufqlarini o’zining milliy g’oyasi, milliy
mafkurasi orqali belgilab olishga intilishlari lozim.
"Oila-mafkuraviy tarbiyaning eng muhim ijtimoiy omillaridan biridir. Chunki oila-
jamiyat negizi bo’lib, ko’p asrlik mustahkam ma'naviy tayanchlarga ega. Milliy
mafkuramizga xos bo’lgan ilk tushunchalar, avvalo, oila muhitida singadi. Bu
jarayon bobolar o’giti, ota ibrati, ona mehri orqali amalga oshadi.
24

Oiladagi sog’lom muhit-sog’lom mafkurani shakllantirish manbaidir. Jamiyatda
har bir oilaning mustahkamligi, farovonligini, o’zaro hurmat va ahillikni
ta'minlash-milliy mafkurada ko’zda tutilgan maqsadlarni amalga oshirishda
tayanch bo’ladi"
3. Yoshlarda oilaga qadiriyatlar munosabatini shakillantirishda oila
kodeksing ahamiyati.
Ma'lumki, farzand tarbiyasi har bir ota-ona, qolaversa, jamiyat zimmasidagi o’ta
sharafli va ayni paytda mas'uliyatli vazifalardan biri sanaladi. Lekin hayotda o’z
farzandini tarbiyalash va ta'minlashdan bosh tortuvchi ota-onalar ham uchrab
turadi. Mamlakatimizda joriy yilning o’tgan 6 oyida ajrashib yashayotgan va
voyaga yetmagan farzandining ta'minoti bilan ixtiyoriy shug’ullanmagan 17 ming
nafardan ziyod fuqarodan sud qarorlari asosida aliment undirilganligi bu fikrning
tasdig’idir.
Voyaga yetmagan farzand qachon imkoni bo’lsa, otam yoki onam aliment to’lasa,
keyin yeb-ichaman, deb kutib turolmaydi. Shuningdek, o’z vaqtida moddiy
ta'minlash bolaning sog’lom voya¬ga yetishida muhim omil hisoblanadi.
Shuning uchun ota yoki ona farzandini moddiy ta'minlashdan bosh tortsa,
manfaatdor to¬mon aliment undirish haqida o’z vaqtida sudga murojaat qilishi
lozim. O’z navbatida, buning uchun tegishli qonun talablarini va o’rnatilgan
tartibni bilish taqozo etiladi.
Bu haqda so’z borganda, Oila kodeksining 14-bobida ota-ona hamda bolalarning
aliment huquqi va majburiyatlari mustahkamlanganini ta'kidlash zarur. Ushbu
kodeksning 96-moddasiga ko’ra, ota-ona voyaga yetmagan bolalariga ta'minot
berishi shart. Voyaga yetmagan bolalariga ta'minot berish majbu¬riya¬tini
ixtiyoriy ravishda bajarmagan ota yoki onadan aliment sudning hal qiluv qaroriga
yoki sud buyrug’iga asosan undiriladi.
Voyaga yetmagan bolalarga aliment to’lash haqida ota-ona o’rtasida kelishuv
bo’lmaganda yoki aliment ixtiyoriy ravishda to’lanmaganda va ota-onadan
birortasi ham aliment undirish to’g’risida sudga da'vo yoxud ariza bilan murojaat
25

qilmagan hollarda, vasiylik va homiylik organlari voyaga yetmagan bolaning
ta'minoti uchun ota yoki onadan qonunda belgilangan miqdorda aliment undirish
to’g’risida da'vo qo’zg’atishga haqlidir.
Oila kodeksining 97-moddasida voyaga yetmagan bolalariga hamda voya-ga
yetgan, mehnatga layoqatsiz, yordamga muhtoj bolalariga ta'minot berishda ota-
ona majburiyatlarining tengligi belgilangan. Qonun talabiga ko’ra, ota-ona voyaga
yetmagan bolalariga ta'minot berish uchun aliment to’lash tartibini o’zaro
kelishgan holda belgilashga haqlidirlar.
Qonun talabiga binoan, agar voyaga yetmagan bolalariga ta'minot berish haqida
ota-ona o’rtasida kelishuv bo’lmasa, ularning ta'minoti uchun sud tomonidan ota-
onaning har oydagi ish haqi va (yoki) boshqa daromadining:
bir bola uchun — to’rtdan bir qismi;
ikki bola uchun — uchdan bir qismi;
uch va undan ortiq bola uchun - yarmisi miqdorida aliment undiriladi.
Har bir bola uchun undiriladigan aliment miqdori eng kam ish haqining 75 foizi,
ya'ni ayni paytda 138 225 so’mdan kam bo’lmagan miqdorda belgilandi.
Qonun normasida voyaga yetmagan bolalarga undirilayotgan aliment miqdori
taraflarning moddiy yoki oilaviy ahvolini va boshqa e'tiborga loyiq holatlarni
hisobga olgan holda sud tomonidan kamaytirilishi yoki ko’paytirilishi mumkinligi
belgilangan.
Bu holatda ham kamaytirilgan yoki ko’paytirilgan aliment miqdori foizda emas,
balki ota-onaning har oydagi ish haqi, boshqa daromadlarining muayyan qismida,
ya'ni bola sonidan kelib chiqqan holda, yuqoridagi tartib asosida undirilishini
e'tiborda tutish darkor.
Har bir bola oilada yashash va tarbiyalanish, o’z ota-onasini bilish, ota-onasining
g’amxo’rligidan foydalanish va ota-onasi bilan birga yashash huquqiga ega (bola
manfaatiga zid bo’lmagan hollarda).
Bola o’z ota-onasi tomonidan tarbiyalanishi, o’z manfaatlari ta’minlanishi, har
taraflama kamol topishi, insoniy qadr-qimmatlari hurmat qilinishi huquqiga ega.
26

Bolaning ota-onasi bo’lmaganda yoki bola ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan
boshqa hollarda, uning oilada tarbiyalanish huquqi vasiylik va homiylik
organi tomonidan ta’minlanadi.
Bola otasi, onasi, bobosi, buvisi, aka-ukalari, opa-singillari va boshqa qarindoshlari
bilan ko’rishish huquqiga ega.
Ota-ona nikohdan ajralganda yoki ota-ona alohida yashagan holda bola ularning
har biri bilan ko’rishish huquqiga ega.
Favqulodda vaziyatlarga tushib qolgan bola (ushlab turish, qamoqqa olish,
davolash muassasasida bo’lish va boshqa hollarda) o’z ota-onasi va boshqa
qarindoshlari bilan qonunda belgilangan tartibda ko’rishish huquqiga ega.
Bola o’z huquqi va qonuniy manfaatlarini himoya qilish huquqiga ega.
Bolaning huquqi va qonuniy manfaatlarini himoya qilish uning ota-onasi (ularning
o’rnini bosuvchi shaxslar), vasiylik va homiylik organi, prokuror va sud tomonidan
amalga oshiriladi.
Voyaga etmagan bola qonunga muvofiq to’la muomala layoqatiga ega deb e’tirof
etilsa (emansipatsiya), u o’z huquq va majburiyatlarini, shu jumladan himoya
huquqini mustaqil amalga oshirishga haqlidir.
Bola ota-ona va ota-onaning o’rnini bosuvchi shaxslar tomonidan
qilinadigan suiiste’molliklardan himoyalanish huquqiga ega.
Bolaning huquq va qonuniy manfaatlari buzilganda ularning himoya qilinishini
so’rab vasiylik va homiylik organiga, 14 yoshga to’lgandan keyin esa, mustaqil
ravishda sudga murojaat qilish huquqiga ega.
Bolaga ism ota-onaning kelishuviga asosida, ota ismi otasining ismiga ko’ra
beriladi.
Bolaning familiyasi ota-onaning familiyasiga qarab belgilanadi. Ota-ona turli
familiyalarda bo’lganda ota-onaning kelishuviga binoan bolaga otasining yoki
onasining familiyasi beriladi. Ota-onaning xohishiga ko’ra, bolaga ota yoki ona
tomonidan milliy an’analarga ko’ra boboning ismi bo’yicha familiya berilishi
mumkin.
27

Ota-ona o’rtasida bolaning ismi va (yoki) familiyasi bo’yicha kelishuv
bo’lmaganda, kelib chiqqan nizo vasiylik va homiylik organi tomonidan hal etiladi.
16 yoshdan oshgan tibbiy muassasadan tashqarida va tibbiy yordamsiz tug’ilgan
bolaga nisbatan tibbiyot muassasasi tomonidan tug’ilganlik haqidagi
ma’lumotnoma rasmiylashtirilmagan shaxslarning tug’ilganligini qayd etish
sudning hal qiluv qarori asosida amalga oshiriladi.
Agar bola 16 va undan katta yoshda bo’lsa va unga nisbatan tibbiyot muassasasi
tomonidan rasmiylashtirilgan tug’ilganlik haqidagi tibbiy ma’lumotnoma mavjud
bo’lsa, uning tug’ilishi ota-ona yoki ulardan biri va voyaga etgan
bolaning arizasiga ko’ra qayd etiladi.
Bola 16 yoshga to’lguncha ota-onaning birgalikdagi arizasiga binoan, 16 yoshga
to’lgach o’z arizasiga binoan ismini, unga berilgan familiyani FHDYo organi
orqali o’zgartirishga haqli.
Agar ota-ona alohida yashasa va bola bilan birga yashovchi ota (ona) bolaga o’z
familiyasini berishni xohlasa, vasiylik va homiylik organi bu masalani bolaning
manfaatlarini va ona (ota)ning fikrini hisobga olgan holda hal qiladi. Ota yoki
onaning turgan joyini aniqlash mumkin bo’lmaganda, ular ota-onalik huquqidan
mahrum qilinganda, muomalaga layoqatsiz deb topilganda, shuningdek ota yoki
ona bolaga ta’minot berish va uni tarbiyalash majburiyatlarini bajarishdan uzrsiz
sabablarga ko’ra bo’yin tovlagan hollarda ota yoki onaning fikrini hisobga olish
shart emas.
Agar bola o’zaro nikohda bo’lmagan shaxslardan tug’ilgan va unga nisbatan otalik
belgilanmagan bo’lsa, vasiylik va homiylik organi bolaning manfaatlarini e’tiborga
olib, uning familiyasini onaning murojaat qilgan davridagi familiyasiga
almashtirish uchun ruxsat berishga haqli.
10 yoshga to’lgan bolaning ismi yoki familiyasini o’zgartirishga faqat uning
roziligi bilan yo’l qo’yiladi.
Familiya, ism va ota ismini o’zgartirish tartibi bilan batafsil tanishing.
Ko’ngilochar-interaktiv o’yinlar, mantiqiy topshiriqlar, testlar bolalar huquqiy
bilimlarining oshishiga imkon beradigan.
28

Voyaga yetmagan bolalariga ta'minot berish uchun aliment to’lash tartibi va shakli
haqida ota-ona o’rtasidagi kelishuv qonunda belgilangan qoidalarga va bolaning
manfaatlariga zid bo’lmasligi kerak.
Bundan tashqari Oila kodeksning qator normalarida aliment qat'iy summada
belgilanishi nazarda tutilgan. Masalan, ota-onaning voyaga yetgan bolalariga
aliment to’lashi, aliment to’lashi shart bo’lgan ota-onaning ish haqi va (yoki)
boshqa daromadi doimo bir xilda bo’lmay, o’zgarib tursa yoxud daromadining bir
qismini natura tarzida oladigan bo’lsa, voyaga yetgan, mehnatga layoqatli
bolalarning ota-onasiga ta'minot berishi holatlari shu jumlaga kiradi.
Oila kodeksining 144-moddasi 2-qismiga muvofiq, qat'iy summada undirilayotgan
alimentlarni indeksatsiya qilish maqsadida alimentning miqdori sud tomonidan
qonun hujjatlarida belgilangan eng kam oylik ish haqining muayyan qismiga mos
ravishda pul bilan to’lanadigan qat'iy summada belgilanadi.
Sud alimentni qat'iy summada undirish haqida qaror qabul qilar ekan, hal qiluv
qarorining xulosa qismida shu summa muayyan miqdorda emas, balki eng kam
oylik ish haqining muayyan qismiga mos ravishda undirilishini ko’rsatishi lozim.
Sodda qilib aytganda, sudning hal qiluv qarori xulosa qismida undiriladigan qat'iy
summa 200.000 so’m (yoki 300.000 so’m) miqdorida deb emas, balki eng kam
oylik ish haqining 1,5 baravari (yoki 2 baravari) miqdorida deb qayd etilishi kerak.
Oila kodeksining 136-moddasiga muvofiq, aliment sudga murojaat etilgan paytdan
boshlab undiriladi.
Agar ta'minot uchun mablag’ olish choralari sudga murojaat qilingunga qadar
ko’rilganligi, ammo aliment to’lashi shart bo’lgan shaxsning uni to’lashdan bosh
tortgani oqibatida aliment olinmaganligi sud tomonidan aniqlansa, o’tgan davr
uchun aliment sudga murojaat etilgan paytdan boshlab uch yillik muddat doirasida
undirib olinishi mumkin.
Sud hal qiluv qarorining xulosa qismida aliment qaysi sanadan undirilishi
ko’rsatilishi shart.
29

Qonun talabi bo’yicha, voyaga yetmagan bolalar huquqini o’z vaqtida himoya
qilish maqsadida aliment undirish to’g’risidagi sud buyrug’i yoki hal qiluv
qarorlari darhol ijroga qaratiladi.
Amaldagi fuqarolik protsessual qonunchilik talabiga ko’ra, qonuniy nikohdan
tug’ilgan voyaga yetmagan farzand ta'minoti uchun aliment undirish haqidagi talab
soddalashtirilgan tartibda, ariza beruvchi va javobgarni chaqirmasdan, sud
buyrug’i chiqarish orqali 3 kunlik muddatda ko’rib chiqiladi.
Bunda arizaga nikoh guvoxnomasi yoki nikoxdan ajrashganlik haqidagi
guvohnoma, farzand tug’ilganligi haqidagi guvohnoma nusxalari, shuningdek,
yashash va agar javobgarning ish joyi aniq bo’lsa, ish haqi to’g’risida
ma'lumotnoma ilova qilinishi kifoya.
Endilikda voyaga yetmagan bolalar ta'minoti bo’yicha aliment undirish uchun
arizalarni uydan chiqmasdan, fuqarolik ishlari bo’yicha tegishli sudlarga elektron
ravishda yuborish imkoniyati mavjud.
Ushbu jarayonni O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi, AQSh Xalqaro taraqqiyot
agentligi (USAID) va BMT Taraqqiyot dasturining "O’zbekistonda qonun
ustuvorligi yo’lida hamkorlik" qo’shma loyihasi doirasida ishlab chiqilib, ayni
paytda samarali tatbiq etib kelinayotgan E-SUD milliy elektron sudlov axborot
tizimi orqali tez va qulay tarzda amalga oshirish mumkin. Buning uchun quyidagi
oddiy harakatlarni bajarish kifoya:
1) internet-brauzer orqali v3.esud. uz saytiga kirish;
2) ro’yxatdan o’tish;
3) login va parolni terib, o’z "shaxsiy kabineti"ga kirish;
4) "yangi ariza" menyusiga kirib, ko’rilayotgan ish turi (sud buyrug’i) ni tanlash;
5) arizani topshirmoqchi bo’lgan sudni tanlash;
6) talablar turkumidan "voyaga yetmagan bolalar ta'minoti uchun aliment
undirish"ni tanlash;
7) qarzdor haqidagi ma'lumotlarni to’liq va aniq kiritish;
8) talab turiga ko’ra, tegishli ma'lumotlarni kiritish;
9) to’langan davlat boji miqdorini ko’rsatish;
30

10) ariza va unga ilova qilingan hujjatlarning, shu jumladan, davlat boji
to’langanligini tasdiqlovchi hujjatning elektron nusxasini axborot tizimiga yuklash;
11) "Saqlash va jo’natish" tugmasini bosish lozim.
Murojaat qabul qilinganligi haqidagi ma'lumotni va uch kun ichida natijasi
bo’yicha sud qarorini elektron shaklda olish, ya'ni sudga kelmasdan turib, voyaga
yetmagan farzand ta'minoti uchun aliment undirish mumkin.
2018 yilning birinchi yarmida E-SUD tizimi orqali kelib tushgan aliment
undirishga oid 15 ming 528 ta elektron ariza ijobiy hal etilgan. Bu, o’z navbatida,
shuncha miqdordagi voyaga yetmagan, ta'minotga muhtoj bolalarning moddiy
ta'minot olish bo’yicha huquqlari o’z vaqtida tiklanganini anglatadi.
Shu o’rinda voyaga yetmagan bolalar huquqini himoya qilish borasida amaldagi
qonunchilikka qator o’zgartish va qo’shimchalar kiritilganini ta'kidlash maqsadga
muvofiqdir. Xususan, endilikda alimentni bola voyaga yetgunga qadar ko’char va
ko’chmas mulk yoki boshqa qimmatli narsalar berish orqali bir yo’la oldindan
to’lash mumkin.
Voyaga yetmagan yoki mehnatga layoqatsiz shaxslarni, shuningdek, moddiy
yordamga muhtoj ota-onani moddiy ta'minlashdan bo’yin tovlash holatlari uchun
ko’riladigan sudlov choralari kuchaytirildi.
Ya'ni sud hal qiluv qarori yoki sud buyrug’iga binoan undirilishi lozim bo’lgan
mablag’ni jami ikki oydan ortiq muddat mobaynida to’lamaslik — 15 sutka
muddatga ma'muriy qamoqqa olish yoki ma'muriy qamoq qo’llanilishi mumkin
bo’lmagan shaxslarga eng kam ish haqining 20 baravarigacha miqdorda jarima
solishga sabab bo’ladi.
Yosh avlodni erkin, demokratik, insonparvarlik tamoyillari asosida komil
inson ruhida o’stirish, ularning nafaqat o’z huquq va erkinliklarini yaxshi biluvchi,
balki ularni amalga oshira oladigan hamda o’z burch va majburiyatlarini ham ongli
ravishda bajaruvchi inson sifatida jamiyatning t ng huquqli va faol suby kti qilibɟ ɟ
tarbiyalash fuqarolik jamiyatiga asoslangan d mokratik, huquqiy davlatni qurishni
ɟ
o’z oldiga maqsad qilib olgan har bir d mokratik davlatlar kabi, O’zb kiston uchun
ɟ ɟ
ham muhim va dolzarb masala hisoblanadi.
31

“Azal-azaldan har qaysi ota-ona o’z bolasining sog’lom va barkamol, aqlzakovatli,
baxtli bo’lishini istaydi. Shunday farzandni voyaga yetkazish, uning hayotda
munosib o’rin egallashiga erishish – ota-onaning eng ulug’, eng muqaddas orzusi,
d sak, ayni haqiqatni aytgan bo’lamiz. ... Ayni vaqtda bugungi shiddatli zamon,ɟ
hayotning o’zi yosh avlod tarbiyasi borasida oldimizga yangi-yangi, o’ta muhim va
dolzarb vazifalarni qo’ymoqda. Yosh avlod tartiyasi O’zb kiston uchun yana
ɟ
shunisi bilan ham hayot-mamot masalasi hisoblanadiki, mamlakatimiz aholisining
40%ni 18 yoshgacha bo’lgan bolalar, 60%ni 30 yoshgacha bo’lgan yoshlar tashkil
etadi. Shu sababli, inson huquqlari va erkinliklari sohasidagi davlat siyosatining
ustuvor yo’nalishi bolalar va yoshlarning jismoniy, int ll ktual va ma’naviy
ɟ ɟ
rivojlanishi uchun qulay va eng Ushbu harakat ma'muriy jazo qo’llanilganidan
keyin sodir etilsa, ikki yilgacha axloq tuzatish ishlari yoki bir yilgacha ozodlikdan
mahrum etish jazosi qo’llaniladi.
Bu harakat ilgari hukm qilingan jinoyatiga o’xshash jinoyat sodir etgan, ya'ni
muqaddam voyaga yetmagan yoki mehnatga layoqatsiz shaxslarni moddiy
ta'minlashdan bo’yin tovlagan shaxs, xavfli retsidivist tomonidan sodir etilgan
bo’lsa, ikki yildan uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoki uch yilgacha ozodlikdan
marhum qilish bilan bog’liq jazo belgilanadi.
Oila kodeksining 99-moddasiga binoan "Agar voyaga yetmagan bolalariga
ta'minot berish haqida ota-ona o'rtasida kelishuv bo'lmasa, ularning ta'minoti uchun
aliment sud tomonidan, ota-onaning har oydagi ish haqidan, bir bola uchun to'rtdan
bir qismi, ikki bola uchun uchdan bir qismi, uch va undan ortiq bola uchun —
yarmisi miqdorida undiriladi".
Oila Kodeksidagi muhim yangiliklardan biri ota-ona favqulodda holatlar
(bolaning shikastlanishi, kasal bo'lishi va boshqalar) tufayli kelib chiqqan,
bolaning ta'minoti uchun zarar bo'lgan qo'shimcha xarajatlarda ishtirok etishi shart.
Uch oydan ortiq muddat mobaynida aliment to'lamaslik eng kam oylik ish
haqining 50 haravarigacha miqdorida jarima yoki uch yilgacha axloq tuzatish
ishlari yoki olti oygacha qamoq bilan jazolanadi.
32

Nikoh fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organida ro'yxatdan
o'tkazilgan vaqtidan boshlab nikoh tuzuvchilar er-xotin hisoblanadilar va shu
paytdan boshlab ular o'rtasida er-xotinlik huquqiy va majburiyatlari kelib chiqadi.
Endi ular o'rtasidagi munosabatlar axloq-odob qoidalari bilangina emas, balki
qonunlar, huquqiy qoidalar bilan ham tartibga solinadi.
Bunda xotin-qizlar siyosiy malakalarda erkaklar bilan teng huquqqa ega
bo'lganlaridek, oilada ham barcha shaxsiy va mulkiy masalalarda erkaklar bilan
teng huquqlardan foydalanadilar hamda babharavar majburiyatlarga egadirlar.
Bu qoida O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 46-moddasida
mustahkamlab qo'yilgan.
Bolalar tarbiyasi bilan bog’liq bo’lgan nizolarni ko’rishda sudlarning e’tibori
bunday nizolarni o’z vaqtida va to’g’ri hal qilish bolalar va oila manfaatlari
himoyasining muhimkafolatlaridan biri hisoblanishini nazarda tutgan holda
qonunlarga qat’iy rioya etish zarurligiga qaratishini, bolalar tarbiyasi bilan bog’liq;
bo’lgan: bolaning boshqa-boshqa turgan ota-onadan qaysi biri bilan birga yashashi
bolasidan alohida turadigan ota yoki onaning bolasining tabiyasida ishtirok etishga
qarshilikni bartaraf etish; boshqa shaxslarning tarbiyasida bo’lgan bolalarni ota-
onasiga qaytarish; ona-onalik huquqidan mahrum etish va ota-onalik huquqini
tiklash; ota-onalikhuquqidan mahrum etmasdan bolalarini olish(ota-onalik huqiqini
saqlash); bolaning ota-onalik huquqi cheklangan ota-ona bilan ko’rishishi; ota-
onalik huquqi cheklanishini bekor qilish; farzandlikka olishni bekor qilish yoki uni
haqiqiy emas deb topish to’g’risidagi va boshqa nizolar bilan sudda ko’rilish
lozimligini uqtiradi.
Yana bir muhim jihat: agar shaxs aliment majburiyatlari bo’yicha qarzdorlikni
to’liq to’lagan bo’lsa, u javobgarlikdan ozod qilinadi.
Alohida qayd etish k rakki, aholida bola huquqlariga oid huquqiy madaniyatiniɟ
shakllantirishda hukumat tomonidan qabul qilingan quyidagi dasturiy hujjatlar ham
muhim ahamiyatga ega. Har yili qabul qilinadigan davlat dasturlarida yoshlar
muammosi doimo diqqat marqazida bo’lmoqda. Ayniqsa, 2008-yilni “Yoshlar
yili”, 2010-yilni “Barkamol avlod yili”, 2014-yilni “Sog’lom bola yili” deb e’lon
33

qilinishi bolalar, yoshlar va ularning tarbiyasi davlat siyosatining bosh masalasi
ekanligini ko’rsatib b rdi. Ayniqsa, bu borada mamlakat miqyosida amalgaɟ
oshirilayotgan turli tadbirlar yoshlarning huquqiy madaniyatini, ularning huquq va
erkinliklarini samarali amalga oshirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda
4. Oila kodekising mazmuni.
Oilaviy munosabatlar aksariyat hollarda axloqiy no’rmalar bilan tartibga solinadi.
Oilaviy-huquqiy munosabatlar nikoh va oila doirasidagina aniq ijtimoyi
munosabatlarni nikoh va oila qonunchilik nuqtayiy nazardan tadbiq etishdir.
Oilaviy-huquqiy munosabatlar davomli huquqiy munosabatlar hisoblanadi. Bu
hususiyat huquqiy munosabatning maqsadlari bilan belgilanadi. Nikohdan maqsad
oila qurish bo’lib, u er-hotinning butun umri davomida birga yashashga
mo’ljallanadi. Ota-onalik huquqiy munosabati bolalarning tarbiyasi va taminotiga
qaratilad. Oilaviy huquqiy munosabatlar ko’pincha muddatsiz bo’ladi. Er-
hotinning huquq va majburiyatlari nikohdan ajralish holatini hisobga olmaganda
butun umr davom etadi. Ayni paytda shunday oilaviy huquqiy munosabatlar ham
mavjudkiy, ular ma’lum muddat bilan cheklanadi, biroq belgilangan davirgacha
albbatda davom etadi. Masalan, ota-onalarning o’z bolalarini tarbiyalash
majburiyatlari farzand 18 yoshga to’lgunga qadar davom etadi. Qonunchilik,
oilaviy-huquqiy munosabatlarni huquqiy munosabatlarning mahsus turi deb
hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasining Oila Kodeksi bilan huquqiy jihatdan tartibga
solinadigan munosabatlar ikki turga bo’linadi: shaxsiy va mulkiy munosabatlar.
Shaxsiy munosabatlar- qiz bilan nikohga kirayatgan familiya tanlash, turmush
davrida esa kasb, mashg’ulot va turar-joy tanlash huquqlari, shuningdek, bolalarni
farzandlikka olish, vasiylik va homiylik masalalari yuzasida kelib chiqadigan
munosabatlardan iborat. Bu sohada qonunlar oilaviy munosabatlarda er-hotinning
huquqiy tengligi, bolalarni to’g’ri tarbiyalash, oilada to’g’ri sharoit yaratish
kabilardan iborat. Mulkiy munosabatlar- er-hotinning shaxsiy va umumiy mulk
huquqidan, aliment majburiyatlardan kelib chiqadigan, ota-onalari bilan bolalari
shuningdek, boshqa qarindosh-urug’larning bir-biriga moddiy ta’minot berish
34

majburiyatlaridan, farzandlikka olish, vasiylik va homiylik masalalaridan kelib
chiqadigan mulkiy harakterga ega bo’lgan munosabatlardan iborat.
Oila huquqining vazifalari Oila kodeksining 1-moddasida belgilangan bo’lib bular
quydagilardan iborat:
Oilani yanada mustahkamlash:
Ayol bilan erkakning ixtiyoriy nikohlanib tuzgan ittifoqiga moddiy manfaatlarni
ko’zlashda holi bo’lgan, oila a’zolarining hammasi bir-biri bilan do’st, inoq bo’lib,
bir-birini hurmatlashga asoslangan oilaviy munosabatlar kirish:
Oilada bolalar tarbiyasini ijtimoyi tarbiya bilan uzviy ravishda qo’shib olib brogan
holda ularni Vatanga sodiqlik, vatanparvarlik, ruhida tarbiyalash, ularni
mehnatsevar va insonparvar qilib tayyorlash:
Ona-bola manfaatlarini butun choralar bilan muhofaza qilish hamda har bir
bolaning baxtiyor yoshligini ta’minlash;
Oilaviy munosabatlarda o’tmishning zararli sartiklarini va urf -odatlarini tamomila
yo’qotish;
Oila oldida masuliyat hissini tarbiyalash;
Biron-bir shaxsning oila masalalariga o’zboshimchalik bilan aralashishiga yo’l
qo’ymaslik;
Oila a’zolari o’z huquqlarini to’sqinliksiz amalga oshirishni hamda bu
huquqlarning himoya qilinishini ta’minlash.
Demak, Oila kodeksi vazifalarining har biri oilaviy munosabatlarning qonun bilan
tartibga solish zarur ekanligini ifodalash bilan birga oilaviy munosabatda
qatnashuvchilarning huquq va majburiyatlarini belgilashda ham ahamiyatga egadir.
Oilaviy munosabatlarga oid axloqiy normalar huquq normalari bilan chambarchas
bog’liqdir. Oila kodeksining asosiy vazifalaridan yana biri fuqorolarning oila
oldidagi burchalarini his qilish ruxida tarbiyalash. Bunday vazifaning bajarlishi er-
hotin, ota-onalar bilan bolalar, shuningdek, qarindosh-urug’lar o’rtasidagi
munosabatlarni yaxshi va to’g’ri amalga oshirilshda katta ro’l o’ynaydi.
Oila huquqining asosiy prinsplari quydagilardan iborat:
- ixtiyorlik va tenglik;
35

- yakka nikohlik;
- fuqaroviy oila;
- nikohdan ixtiyoriy ajralish;
- ayol bilan erkakning teng huquqligi.
Oila huquqi fani quydagi tizimdan iborat:
- oilaviy huquq. Uning pridmeti, prinsplari va tartibi;
- “nikoh va oila” tushunchasi;
- nikohdan o’tish va ajralish shartlari;
- amaldagi haqiqiy er-hotinlik munosabatlari;
- ota-onalar ham boshqa shaxslarning aliment huquqi va majburiyatlari;
- farzandlikka olish, vasiylik va xomiylik.
Oilada bolalar tarbiyasi borasida otan-bobolarimizdan, momolarimizdan qolgan,
ming yillik xayot sinovlaridan o’tgan yaxshi udum va odatlar mavjud. Hozirgi
vaqtda aholi o’rtasida kishilarni oilaviy hayotga, nikohdan o’tish tayyorlash
borasida tegilshli tibbiy-tarbiyaviy ishlar amalga oshiriladi. Hayotni nikoh va
oilasiz tasavvur qilish mushkul. shu bois jamiyatda oila obrosini, uning nufuzini
mustahkamlash lozim. Oilaning iktisodiy, ijtimoiy, demografik, psixologik va
boshqa muommolarni ko’rib chiqish davr talabidir.
36

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, ma'muriy huquqbuzarlik uchun javobgarlik va jinoiy
javobgarlik haqidagi amaldagi qonunchilikka kiritilgan ushbu qo’shimcha va
o’zgartishlardan ko’zlangan maqsad, bir tomondan, voyaga yetmaganlar va
mehnatga layoqatsiz shaxslarning moddiy ta'minot olish huquqlarini to’la himoya
qilish bo’lsa, ikkinchi tomondan, ularning moddiy ta'minotiga javobgar
shaxslarning mas'uliyatini oshirish sifatida namoyon bo’ladi.
Ma’lumki, davlatlarning bola huquqlariga oid xalqaro hamkorligi turli shakllarda
ifodalanadi: ya’ni davlatlar bolaning qanday huquq va erkinliklari hurmat qilinishi
va amal qilinishi lozimligi bo’yicha yagona univ rsal standartlar ishlab chiqadilar;ɟ
davlatlar xalqaro k lishuvlar bo’yicha majburiyatlar olishida, o’zining milliy
ɟ
tartibini o’rnatishi doirasida ushbu standartlarga rioya qiladilar; davlatlar o’zlariga
olgan majburiyatlariga rioya qilishlarini nazorat qilish bo’yicha maxsus nazorat
m xanizmini tuzadilar.
ɟ
Demak, bola huquqlarini himoya qilish bo’yicha xalqaro hamkorlik nafaqat
davlatlar tomonidan, balki shu bilan birga, xalqaro hukumatlararo tashkilotlar va
xalqaro nohukumat tashkilotlar doirasida ham amalga oshiriladi. Xalqaro
hukumatlararo tashkilotlarga Birlashgan Millatlar Tashkiloti, uning ixtisoslashgan
tashkilotlari kabi univ rsal tashkilotlarni hamda Yevropa K ngashi, Yevropada
ɟ ɟ
avfsizlik va hamkorlik tashkiloti, MDH kabi mintaqaviy xalqaro tashkilotlarni
iritishimiz mumkin. Bola huquqlariga oid xalqaro nohukumat tashkilotlariga alqaro
Qizil Xoch Qo’mitasi, Save children, SOS Kinderdorf kabi xalqaro ohukumat
tashkilotlarni misol qilish mumkin. olalarning huquq va erkinliklari amalga
oshishini nazorat qiluvchi uassasalar vazifasi, vakolati hamda ish yuritish shakliga
qarab bir n cha guruhga bo’linishi mumkin. Avvalo, ular xalqaro muassasalarga
ɟ
va har bir mamlakatda tashkil qilinadigan, ya’ni milliy muassasalarga bo’linadi.
Mamlakatda bugungi kunda aholining bola huquqlari oid huquqiy madaniyatini
rivojlantirish bo’yicha huquqiy asos va institutsional tizim yaratildi va u
takomillashtirib borilmoqda. Ammo, qonunlarni ishlashi, ular P xanizmlarining
ɟ
samaradorligi birinchi o’rinda, aholining huquqiy madaniyatining qay darajada
37

ekanligiga bog’liqdir. Uni esa, bu boradagi ta’limsiz erishib bo’lmaydi. Shuning
uchun ham, mamlakatda inson huquqlari sohasidagi ta’limni rivojlantirish bilan bir
qatorda, uning aholisining katta qismini tashkil etuvchi bolalarning huquqlarini
ham maxsus o’qitish bugungi kunning dolzarb masalasiga aylanmoqda.
Mazkur yo’nalishda, bolalarning huquqiy madaniyatini yanada yuksaltirishda,
aholining bola huquqlariga oid huquqiy bilimlarini oshirishda, quyidagilarga
e’tiborni yanada kuchaytirish maqsadga muvofiqdir: birinchidan, bola huquqlariga
oid ta’lim va tarbiyaning nazariy jihatlarini kuchaytirish bilan bir qatorda, uning
amaliy samaradorligini yanada oshirish; ikkinchidan, bolalar ta’lim va tarbiyasini
amalga oshiruvchi muassasalar o’quv dasturlarida bola huquqlariga oid
O’zbekiston R spublikasi qo’shilgan xalqaro normalarga, umuminsoniyɟ
qadriyatlarga, ilg’or horijiy tajribaga va albatta, mamlakatda tarixan shakllangan
milliy an’analarga, qadriyatlarga e’tiborni kuchaytirish; uchinchidan, bola
huquqlarini o’qitishda zamonaviy axborot va p dagogik t xnologiyalarni
ɟ ɟ
qo’llashning samaradorligini oshirish; to’rtinchidan, bola huquqlariga oid
tadqiqotchilikni, ayniqsa, ularning o’zlarining hamda aholining bola huquqlariga
oid huquqiy madaniyatini o’rganishga qaratilgan ilmiy va sotsiologik tadqiqotlarni
yanada kuchaytirish
Xalqaro tashkilotlarning faoliyati shunday tashkilotga a’zo bo’lgan hamma
mamlakatlarga tatbiq etilsa, alohida mamlakatlarda tashkil qilinadigan
muassasalarning faoliyati faqat shu mamlakat doirasida amalga oshiriladi. Inson
huquqlari, shuningd k, bola huquqlari va erkinliklari hamda qonuniy manfaatlariga
ɟ
rioya etilishini nazorat qiluvchi muassasalar tashkil etilishiga qarab, davlat
muassasalariga hamda nodavlat muassasalariga bo’linadi. Davlat muassasalari
davlat organlari tizimida tashkil qilinib, davlatning nazorat funksiyasini bajaradi va
aksariyat hollarda majburiy qarorlar qabul qilsa, nodavlat muassasalari davlat
rganlari tizimiga kirmaydi hamda ularning qarorlari tavsiya etuvchi xarakterga ega
bo’ladi. Demak, inson huquq va erkinliklari ayrim mamlakatlarda, davlat
muassasalari va shu mamlakatda tashkil qilinadigan milliy davlat muassasalari
tomonidangina emas, balki xalqaro tashkilotlar tomonidan ham nazorat qilinadi.
38

Sababi, inson hamma yerda teng tug’iladi va u eng oliy qadriyat hisoblanadi. Har
bir kishi millati, irqiga qarab biron-bir kamsitishga uchramasligi yoki boshqa
kishilarga nisbatan hech qanday imtiyozga ega bo’lmasligi kerak. Shu asnoda,
hamma yerda inson huquq va erkinliklari bir xilda bo’lishini ta’minlash maqsadida
ularning amalga oshishini nazorat qiluvchi xalqaro tashkilotlarning mavjud
bo’lishiga zarurat tug’iladi
39

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Bola huquqlari. / Yuridik oliy o’quv yurtlari uchun darslik // Prof. G’.
Abdumajidov tahriri ostida. – T. TDYuI nashriyoti, 2008. – 240 bet.
2. Bolalarni himoya qilish. Parlam nt a’zolari uchun qo’llanma. T.: YUNISEF,ɟ
Inson huquqlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Milliy markazi, 2006
3. Bola huquqlari monitoringi. O’quv-uslubiy qo’llanma /Mas’ul muharrir A. X.
Saidov. –T.: Inson huquqlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Milliy markazi,
2011.
4. “Bola huquqlarining kafolatlari to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi
Qonuniga sharhlar» / Mas’ul muharrir A. X. Saidov – Toshkent: Inson huquqlari
bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Milliy markazi, 2008 – 135 b
5. Za ita prav reEenka. (sotsialn e i yuridicheskiye aspekt ) M.: Rossiyskiy
ɳ ɵ ɵ
blagotvoriteln y fond «Net alkogolizmu i narkomanii» («NAN»), 1999.
ɵ
6. Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi va O’zbekistonda inson huquqlarini
himoya qilish milliy tizimi /Mualliflar jamoasi: A. Saidov, F. Bakayeva, K.
Arslanova va boshq. Mas’ul muharrir A. X. Saidov. –T.: “O’zbekiston”, 2010
40

Oila kodeksi - mazmun мohiyati

Купить

Похожие документы
Avtotest prava savollar javoblari bilan
Davlat xizmatchisi
Davlat xizmatchisi ARGOS
Oilaviy maishiy zo'ravonlik jinoyatining jinoiy huquqiy tavsifi kurs ishi
Jinoiy javobgarlik va uning asoslari