Onlayn o‘quv patformalaridan foydalangan holda masofaviy ta’lim kontentini yaratish (ta’lim nazariyasi fani misolida - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	3.4MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	12 Yanvar 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Shavkat

Ro'yxatga olish sanasi 04 Aprel 2024

23 Sotish

Onlayn o‘quv patformalaridan foydalangan holda masofaviy ta’lim kontentini yaratish (ta’lim nazariyasi fani misolida

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI
TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
AKT SOHASIDA KASB TA’LIMI
FAKULTETI
“ Onlayn o‘quv patformalaridan foydalangan holda masofaviy
ta’lim kontentini yaratish (ta’lim nazariyasi fani misolida) ”
mavzusidagi
LOYIHA ISHI 1
Bajardi: Adilxonova Umida
Rahbar: Salixova Muhayyo
Toshkеnt-2025

Tasdiqlayman
“ATT” kafedra mudiri
D.Zaripova_________
«____» ____________ 2024-yil
Individual loyiha
Guruh: 063-21 Talaba: Adilxonova Umida
1. Mavzu: Onlayn o‘quv patformalaridan foydalangan holda masofaviy
ta’lim kontentini yaratish (ta’lim nazariyasi fani misolida)
__________________________________________________________________
2. Asosiy ma’lumotlar:
__________________________________________________________________
3. Foydalanilgan materiallar:
__________________________________________________________________
4. Dastur qismi:
1)____________________________________________________________
2)____________________________________________________________
3)____________________________________________________________
5. Hisobot mundarijasi: __
6. Topshiriq muddati: ______
Rahbar ________ Muhayyo S. _________
Talaba ________ Adilxonova U._________
2Elektron va
A4
formatdagi
hisobot Dastur
qismi Taqdimot Himoya Umumiy
ball
Maksimal
To‘plangan
ball

MUNDARIJA:
KIRISH ................................................................................................................ 4
I-BOB. MASOFAVIY TA’LIM TARIXI VA RIVOJI
1.1. Masofaviy ta’limning paydo bo‘lishi ilk shakli ……………………………. . 6
1.2. Masofaviy ta’limning rivojlanishi… ……………………………………….. 7
1.3. Masofaviy ta’limning dastlabgi onlayn
shakli……………………………… 9
1.4. COVID-19 pandemiyasi sababli masofaviy ta’lim global miqyosda asosiy
ta’lim shakliga aylanishi………………………………………………………… 13
II-BOB. ZAMONAVIY MASOFAVIY TA’LIM VOSITALARI
2.1. Mashhur platformalar va ularning afzalliklari................................................ 16
2.2. Texnologiyalar va yangi yondashuvlar........................................................... 18
2.3. Sun’iy intellekt yordamida moslashtirilgan ta’lim......................................... 21
III-BOB. ONLAYN O‘QUV PLATFORMALARINI YARATISH
ASOSLARI
3.1. Onlayn o‘quv platformalarining ta’rifi va ahamiyati...................................... 25
3.2. Platforma yaratishda ishlatiladigan
texnologiyalar......................................... 27
3.3. Platforma foydalanuvchilarining ehtiyojlarini o‘rganish................................ 30
DASTURIY TA’MINOTNING ILK BOSQICHINI ISHLAB CHIQISH..... 32
XULOSA VA TAKLIFLAR…………………………………………………... 42
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................ 44
3

KIRISH
Masofaviy ta’limning jadal rivojlanishi zamonaviy texnologiyalar ta’lim
sohasiga yangi imkoniyatlar olib kirayotganini ko‘rsatadi. Internetning keng
tarqalishi va onlayn platformalarning rivoji ta’lim jarayonini yanada erkin,
shaxsiylashtirilgan va samarali qilish imkoniyatini yaratdi. Onlayn o‘quv
platformalaridan foydalanib, masofaviy ta’lim kontentini yaratish — bu faqat
texnologiyalarni qo‘llash emas, balki ta’lim metodologiyalarini yangi sharoitlarga
moslashtirish masalasidir. Shu jumladan, masofaviy ta’limda kontentni yaratishda
faqat texnik vositalar emas, balki pedagogik yondashuvlar va nazariy tamoyillarni
ham hisobga olish talab etiladi.
Ta’lim nazariyasi fanining masofaviy o‘qitish uchun moslashtirilishi uning
mazmuni va uslubiyati bo‘yicha yangi yondashuvlarni talab qiladi. Ta’lim
nazariyasining asosiy tamoyillari, masalan, o‘qitishning maqsadli, jarayonli va
natijaviy tahlili, masofaviy ta’lim kontekstida qayta ko‘rib chiqilishi kerak bo‘ladi.
Shu sababli, masofaviy ta’lim kontentini ishlab chiqishda, nazariy bilimlar bilan
amaliy ko‘nikmalarni uyg‘unlashtirishga e’tibor qaratiladi. Bu jarayon o‘qituvchi
va o‘quvchilar o‘rtasida samarali muloqotni ta’minlash, o‘quvchilarni motivatsiya
qilish, hamda ularning mustaqil o‘rganish qobiliyatlarini rivojlantirishga
qaratilgan.
Onlayn o‘quv platformalari, masalan, Moodle, Coursera yoki Google
Classroom, ta’lim kontentini yaratishda asosiy vositalar hisoblanadi. Ushbu
platformalar o‘qituvchilarga interaktiv darslarni tashkil etish, topshiriqlarni
boshqarish va o‘quvchilar faoliyatini kuzatish imkonini beradi. Masofaviy ta’lim
kontentini yaratishda, bu platformalarning imkoniyatlaridan maksimal foydalanish,
shuningdek, ta’lim mazmunini foydalanuvchilar uchun qulay va qiziqarli qilish
uchun kreativ yondashuvlarni qo‘llash zarur. Shu bilan birga, o‘quvchilarning
o‘rganish ehtiyojlarini hisobga olish, ularning texnologiyaga kirish imkoniyatlarini
va texnik ko‘nikmalarini inobatga olish muhim ahamiyatga ega.
4

Masofaviy ta’lim kontentini yaratish nafaqat bilimlarni yetkazish, balki
talabalarni o‘z-o‘zini rivojlantirish va tanqidiy fikrlashga o‘rgatish uchun ham
muhimdir. Onlayn platformalar vositasida yaratilgan darslar o‘quvchilarning faol
ishtirokini rag‘batlantiradigan interaktiv elementlarni, masalan, video darslar,
testlar, va muhokamalarni o‘z ichiga olishi kerak. Buning natijasida o‘quv
jarayonini faqat bilim olish jarayoni sifatida emas, balki o‘ziga xos tajriba va
rivojlanish sifatida tashkil qilish mumkin. Shu tariqa, masofaviy ta’lim
platformalari orqali ta’lim nazariyasining asosiy tamoyillarini zamonaviy talabalar
ehtiyojlariga moslashtirish uchun keng imkoniyatlar yaratiladi.
5

I-BOB. MASOFAVIY TA’LIM TARIXI VA RIVOJI
1.1. Masofaviy ta’limning paydo bo‘lishi ilk shakli.
Ushbu ta’lim tizimi o‘sha davrda zamonaviy kommunikatsiya vositalari
mavjud emasligi sababli o‘qituvchi va talabalar o‘rtasidagi masofani qisqartirish
maqsadida tashkil etilgan. Dastlab pochta orqali o‘quv materiallarini yetkazib
berish, so‘ngra talabalar tomonidan topshiriqlarni qaytarib jo‘natish usuli joriy
qilingan. Bu ta’lim tizimi, asosan, qishloq joylarida yoki oliy ta’lim
muassasalaridan uzoq bo‘lgan shaxslarga xizmat qilgan. XIX asrning o‘rtalarida
masofaviy ta’limning dastlabki muvaffaqiyatli namunasi sifatida Angliyada Isaac
Pitmanning stenografiya kurslari ko‘rsatiladi. Pitman o‘z talabalariga qog‘ozda
yozma darslar yuborib, ularni qayta to‘g‘rilash va izohlar bilan talabalariga
qaytarib yuborish tizimini joriy qilgan. Ushbu usul talabalar uchun o‘z vaqtini
mustaqil boshqarish va yangi bilimlarni egallash imkoniyatini bergan.
1892 yilda Chikago universiteti masofaviy ta’limni oliy ta’lim darajasiga
ko‘tardi. U pochta orqali akademik kurslarni taklif qilib, talabalarga ilmiy daraja
olish imkonini berdi. Bu yangi uslub nafaqat talabalarni geografik cheklovlardan
xalos qildi, balki ta’limga kirish imkoniyatini yanada kengaytirdi. Shuningdek,
masofaviy ta’limni boshqarish uchun zarur bo‘lgan logistik xizmatlar va texnik
tizimlar ham o‘sha davrda rivojlana boshladi.
Pochta orqali ta’limning afzalliklari qatoriga talabalarni turli mavzularda
chuqurroq bilim olishlari uchun imkoniyat yaratish va turli joylarda yashovchi
talabalarni o‘z ichiga qamrab olish kiradi. Shu bilan birga, bu usulning ba’zi
kamchiliklari, jumladan, materiallarni yetkazib berishdagi kechikishlar va aloqa
sifatining pastligi, masofaviy o‘qitish jarayonida muammolar keltirib chiqargan.
Pochta orqali ta’lim tizimi bugungi kunda rivojlanayotgan masofaviy
ta’limning poydevorini tashkil qildi. Bu usul o‘sha davrda innovatsion deb
qaralgan bo‘lsa, hozirda uning tamoyillari zamonaviy onlayn platformalarda keng
foydalanilmoqda.
6

1.2. Masofaviy ta’limning rivojlanishi.
XX asrda masofaviy ta'lim texnologik rivojlanish bilan sezilarli darajada
o‘zgardi. 1920-yillarga kelib, radio ommaviy axborot vositasi sifatida ta'limda
qo‘llanila boshlandi. 1922-yilda Penn State Universiteti radio orqali kurslarni
translyatsiya qilishni boshladi. Bu ta'limni uzoq masofalarda yashovchi talabalar
uchun qulay va zamonaviy qilib qo‘ydi. 1925-yilda Iowa shtat universiteti beshta
radio kursi uchun kredit berishni yo‘lga qo‘ydi, bu esa radio orqali ta’limning
kengroq qabul qilinishiga turtki bo‘ldi .
1950-yillarga kelib, televideniye keng qo‘llanila boshlandi. 1953-yilda
Xyuston universiteti o‘zining birinchi televizion kollej darslarini o‘tkazdi. Bu usul
yanada ko‘proq talabaga sifatli ta'limni yetkazish imkonini berdi. 1968-yilda esa
Nebraska Universiteti masofaviy o‘qitish orqali akkreditatsiyalangan maktab
diplomini olishni yo‘lga qo‘ydi
Radio va televideniye orqali darslar vaqt va masofani qisqartirish
imkoniyatini taqdim etdi, bu ayniqsa, uzoq hududlarda yashovchi talabalar uchun
foydali bo‘ldi. Shu bilan birga, bu texnologiyalar masofaviy ta’limni faqat nazariy
ma’lumot yetkazish emas, balki interaktiv va ko‘rgazmali qilish imkonini ham
berdi
Bu davrning innovatsiyalari masofaviy ta'lim uchun poydevor yaratdi va
keyinchalik rivojlangan raqamli platformalar uchun zamin tayyorladi.
Masofaviy ta’limning rivojlanishi so‘nggi yillarda ta'lim tizimida katta
o‘zgarishlarni keltirib chiqarmoqda. Pandemiya davrida masofaviy ta'limning
ahamiyati yanada oshdi va uning rivojlanishi jadal tus oldi. Texnologik taraqqiyot
va internetning keng tarqalishi masofaviy ta'limning asosiy omillari hisoblanadi.
Kompyuterlar, mobil qurilmalar va internet orqali o‘quv resurslariga oson kirish
imkoniyati ta'limni yanada qulay va samarali qiladi. Masofaviy ta'lim
platformalari, masalan, Moodle, Google Classroom va Zoom kabi vositalar
o‘quvchilarga va o‘qituvchilarga masofadan ta'lim olish imkonini beradi.
7

Pandemiya davrida, ta'limning uzluksizligini ta'minlash maqsadida, ko‘plab
ta'lim muassasalari o‘z faoliyatini onlayn tarzda davom ettirishga majbur bo‘ldi.
Bu davrda masofaviy ta'limning afzalliklari aniq sezildi. O‘quvchilar o‘z
bilimlarini davom ettirib, turli ta'lim metodlaridan, shu jumladan onlayn testlar,
videolar, va interaktiv materiallardan foydalana boshladilar. Boshqa tomondan, bu
jarayon global miqyosda o‘zaro tajriba almashishni va samarali metodlarni tatbiq
etishni ta'minladi. Masofaviy ta'lim nafaqat boshlang‘ich va o‘rta ta'limda, balki
oliy ta'limda ham o‘zining samarali imkoniyatlarini ko‘rsatdi. Onlayn kurslar va
treninglar orqali mutaxassislar o‘z malakalarini oshirishlari, yangi bilimlar olishlari
mumkin. Masofaviy ta'limda interaktiv metodlar yordamida o‘quvchilarni
o‘qitishda yanada samarali yondashuvlar qo‘llanildi. Bu, o‘z navbatida,
o‘qituvchilar va talabalar o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamladi.
Masofaviy ta'limning afzalliklari uning oson kirish imkoni, vaqt va joyga
bog‘liq bo‘lmagan moslashuvchanlikda yotadi. O‘quvchilar istalgan joydan ta'lim
olishlari mumkin, bu esa ta'lim olishni yanada qulay va samarali qiladi. Masofaviy
ta'lim, shuningdek, shaxsiylashtirilgan o‘quv jarayonlarini ta'minlaydi, bu
o‘zgarishlar o‘quvchilarga yanada o‘zlariga mos ta'lim olish imkoniyatini yaratadi.
Biroq, masofaviy ta'limda bir qancha muammolar mavjud. Texnologik
muammolar, internetning yetishmasligi va texnik vositalarning kamligi ayrim
hududlarda ta'lim olishni qiyinlashtiradi. Shuningdek, masofaviy ta'limda
o‘quvchilar o‘zini o‘zi boshqarish va motivatsiya masalalarida qiyinchiliklarga
duch kelishlari mumkin. O‘qituvchilarning masofaviy ta'limga tayyorlanishi ham
muhim omil hisoblanadi, chunki samarali ta'lim metodlarini qo‘llash
o‘qituvchilarning yangi pedagogik texnologiyalarni bilishini talab etadi.
Kelajakda masofaviy ta'lim yanada rivojlanishi kutilmoqda. Sun'iy intellekt
yordamida o‘quv jarayonlarini shaxsiylashtirish va o‘quvchilarni individual
ehtiyojlariga qarab o‘qitish imkoniyatlari kengayadi. Kengaytirilgan va virtual
haqiqat texnologiyalari masofaviy ta'limni yanada jonlantiradi, bu orqali talabalar
amaliy ko‘nikmalarni o‘zlashtirishlari mumkin. Masofaviy ta'limning rivojlanishi
8

o‘quvchilarga keng imkoniyatlar yaratib, ta'lim tizimini yanada samarali va
moslashuvchan qiladi.
1.3. Masofaviy ta’limning dastlabgi onlayn shakli
1990-yillarda internetning rivojlanishi masofaviy ta’limda ulkan
o‘zgarishlarni keltirib chiqardi. Bu davrda internetdan foydalanish yanada
ommalashdi va raqamli texnologiyalar ta'lim jarayoniga jadal kirib keldi. 1995-
yilda birinchi marta ta'lim materiallari onlayn ravishda yetkazib berila boshlandi.
Masalan, WebCT (hozirgi Blackboard Learn) ilk o‘quv boshqaruv tizimi sifatida
taqdim etildi. Bu tizim 1996-yilda boshlangan bo‘lib, bir necha yil ichida dunyo
bo‘ylab 2-3 million talaba tomonidan ishlatildi. Shu bilan birga, Michigan State
University 1992-yilda “Computer Assisted Personalized Approach” (CAPA)
tizimini ishlab chiqdi, bu esa o‘quv jarayonini individuallashtirishga yordam berdi.
1994-yilda Ochiq Universitet kognitiv psixologiya bo‘yicha eksperimental
Virtual Yozgi Maktabni (VSS) tashkil etdi, bu esa o‘qituvchilar va talabalarni
yangi texnologiyalar bilan tanishtirishga xizmat qildi. Shuningdek, 1996-yilda
Jones International University to‘liq internetga asoslangan dasturlarda
akkreditatsiya olgan birinchi universitetga aylandi.
Bu davrning asosiy yutuqlaridan biri masofaviy ta’limning o‘quv
platformalarini yaratish edi. 1997-yilda Blackboard Inc. o‘z faoliyatini boshladi, bu
esa ta'limni boshqarish va yetkazib berish uchun standartlashtirilgan tizimlar
yaratish imkonini berdi. Shu tariqa masofaviy ta’lim global o‘quv jarayonlarining
ajralmas qismiga aylandi va texnologiya hamda internetning keng qo‘llanilishi uni
yanada rivojlantirdi.
MOOC (Massive Open Online Courses) platformalarining paydo bo‘lishi
masofaviy ta’lim rivojida muhim bosqich bo‘ldi. Birinchi MOOC 2008-yilda
“Connectivism and Connective Knowledge” kursi doirasida tashkil etilgan bo‘lib,
bu loyiha Kanadadagi Manitoba Universitetida George Siemens va Stephen
Downes tomonidan amalga oshirildi. Ushbu kursda universitetning 25 talabasi
ishtirok etdi, ammo asosiy qismi 2300 kishi internet orqali qatnashdi. Bu kurslar
9

talabalarga turli ishtirokchilar o‘rtasida o‘zaro aloqalarni yo‘lga qo‘yishga imkon
beruvchi vositalarni taklif etdi va natijada “cMOOC” (connectivist MOOCs) nomi
bilan tanildi
2011-yilda Stanford universiteti uchta kursni bepul taklif qilib, onlayn ta’lim
sohasida yangi davrni boshlab berdi. Bu kurslardan biri, “Introduction to Artificial
Intelligence,” qisqa vaqt ichida 160 mingdan ortiq talabani jalb qildi. Shu bilan
birga, MOOC platformalari xMOOC nomi bilan tanilgan bo‘lib, ular katta
auditoriyaga yetib borish imkonini yaratdi
2012-yilda Udacity, Coursera, va edX platformalari asos solindi. Coursera
Andrew Ng va Daphne Koller tomonidan yaratilgan bo‘lib, universitetlar bilan
hamkorlikda boy va xilma-xil mavzularda kurslar taklif qildi. EdX esa MIT va
Garvardning hamkorlikdagi loyihasi sifatida boshlanib, ochiq kodli platforma
yaratish va ta’limni raqamli texnologiyalar orqali rivojlantirishni maqsad qilgan
MOOC’lar bugungi kunda global ta’lim tizimini sezilarli o‘zgartirib,
millionlab odamlarga sifatli va arzon ta’lim olish imkonini yaratmoqda. Biroq,
ulardagi yuqori darajadagi qatnashuv to‘siqlari va o‘quvchilarning past darajada
bitirish ko‘rsatkichlari hali ham dolzarb masalalardandir
Internetning keng tarqalishi bilan birga, ta'limda masofaviy o‘qishning
dastlabki usullari paydo bo‘ldi. O‘sha paytda, masofaviy ta'limning boshlang‘ich
shakllari ko‘proq texnik va infratuzilma cheklovlariga ega bo‘lsa-da, uning
rivojlanishi o‘z navbatida an'anaviy ta'lim shakllariga yangi yondashuvlar
kiritishga olib keldi. Dastlabki onlayn ta'lim shakllari asosan ikkita asosiy
komponentga asoslangan edi: e-pochta va forumlar. O‘qituvchilar va talabalar
o‘rtasida aloqalar asosan elektron pochta orqali amalga oshirildi, bu esa o‘z vaqtida
o‘qituvchi va talabaning yirik guruhlar bilan doimiy aloqa o‘rnatishiga imkon
yaratdi. Forumlar orqali talabalar o‘zlarining savollarini berishlari va bir-birlariga
yordam berishlari mumkin edi, bu o‘z navbatida, o‘qituvchi va talabalar o‘rtasida
kengaytirilgan kommunikatsiya imkoniyatini yaratdi.
10

Dastlabki onlayn kurslar va dasturlar odatda matnli materiallarga tayanib
tashkil etilgan edi. Ushbu kurslar o‘quvchilarga o‘z bilimlarini mustaqil o‘qish va
tahlil qilish imkoniyatini berdi. Masalan, o‘quvchilarga PDF yoki Word
formatlarida o‘quv materiallari taqdim etilgan, ularni o‘z vaqtida o‘qib chiqish va
mustaqil ravishda o‘rgatish talab qilingan. Bu dastlabki shakllar asosan
o‘quvchilarga matnli materiallar bilan ishlashga imkon beruvchi asosiy vositalar
bo‘lib, o‘qituvchining roli o‘quv materialini taqdim etish bilan cheklangan edi.
1990-yillarning oxirlariga kelib, texnologiyalar rivojlanishi bilan onlayn
ta'limda video va audio materiallar qo‘shilishi boshlangan. Bu davrda video darslar
va audiolar orqali o‘quvchilarga ta'lim olishda yanada interaktiv imkoniyatlar
yaratildi. Video materiallar o‘quvchilarga o‘qituvchining yuzma-yuz ta'lim berish
usulini virtual muhitda taqdim etishga imkon berdi. Bu, o‘z navbatida,
o‘qituvchilarga o‘z bilimlarini tushuntirishda yanada samarali yondashuvlarni
amalga oshirish imkoniyatini berdi.
Birinchi onlayn ta'lim platformalari internetning yanada rivojlanishi bilan
yuzaga keldi. Bu platformalar faqatgina matnli materiallar yoki videolarni taqdim
qilish bilan cheklanmagan. Ular o‘quvchilarga interaktiv faoliyatlar, masalan,
forumlarda muhokamalar, guruh ishlari, va o‘zaro fikr almashish imkoniyatlarini
taqdim etdi. O‘qituvchilar o‘z o‘quvchilarining bilimlarini baholash uchun testlar
va sinovlar o‘tkazish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. Bu shakllar masofaviy ta'limni
yanada interaktiv va samarali qilishda muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.
Masofaviy ta'limning dastlabki shakllari internet va kompyuter
texnologiyalarining chegaralari bilan bog‘liq edi. Ustuvor e'tibor asosan
o‘qituvchilarning matnli yoki video materiallarni taqdim etishiga qaratilgan bo‘lsa-
da, talabalar o‘z bilimlarini mustaqil ravishda oshirishga o‘rgatildi. Masofaviy
ta'limda texnik cheklovlar mavjud bo‘lsa-da, o‘z vaqtida o‘qish, izlanish va
mustaqil o‘rganish imkoniyatlari o‘quvchilarga yangi bilimlarni egallashda muhim
rol o‘ynadi. Dastlabki onlayn ta'lim shakllarida o‘qituvchilarning roli va
o‘quvchilarga bo‘lgan yondashuvlar minimal edi. O‘qituvchilar asosan matnli
11

materiallar yoki video darslarni taqdim etish bilan cheklangan, shuningdek,
talabalar bilan aloqada bo‘lishda texnologiyalar cheklovlari mavjud edi.
O‘qituvchilar talabalar bilan faqatgina email yoki forum orqali aloqada bo‘lishgan.
Bu esa, ta'lim jarayonini sezilarli darajada yanada interaktiv qilishda hali
imkoniyatlar mavjudligini ko‘rsatdi.
Dastlabki onlayn ta'lim shakllari texnologiyalar, metodologiyalar va
o‘quvchilarga bo‘lgan yondashuvlarning rivojlanishi bilan yanada samarali va
interaktiv shakllarga evolyutsiya qildi. Birinchidan, videokonferensiyalar va real
vaqtli o‘qitish metodlari ta'limning yangi usullarini kiritdi. Ikkinchidan,
o‘quvchilarning bilimlarini baholashda zamonaviy test tizimlari va sinovlar joriy
etildi. Ushbu o‘zgarishlar masofaviy ta'limni o‘quvchilarga yanada qiziqarli va
interaktiv tarzda taqdim qilish imkoniyatini yaratdi.
Masofaviy ta'limning dastlabki onlayn shakllari texnologiyalarning
rivojlanishi, o‘qituvchilar va talabalar o‘rtasidagi kommunikatsiya usullari, hamda
o‘qish materiallarining interaktivligi nuqtai nazaridan bir necha yildan keyin
yanada samarali va qulay bo‘ldi. Hozirgi kunda, onlayn ta'limning dastlabki
shakllari rivojlanib, u o‘quvchilarga interaktiv darslar, video konferensiyalar, va
real vaqtli tahlillar orqali ta'lim berishning yanada samarali shakllariga aylandi.
12

1.4. COVID-19 pandemiyasi sababli masofaviy ta’lim global miqyosda asosiy
ta’lim shakliga aylanishi.
Ma‘lumki, ijtimoiy hayotning barcha jabhalari singari ta‘lim tizimi ham
zamon talablariga mos ravishda transformatsiyaga uchramoqda. Shunday
transformatsiyalardan biri, bu ta‘lim oluvchilarga bir qancha qulayliklarni beruvchi
masofaviy ta‘limdir. Masofaviy ta'limda bilim beruvchi va uni qabul qiluvchi
jismonan va vaqt jihatdan birbiridan ajralgan holda o‘zaro maxsus yaratilgan o‘quv
kurslari, nazorat shakllari, elektron aloqa va Internetning boshqa texnologiyalari
yordamida doimiy muloqotda bo‘ladilar. Internet texnologiyasini qo‘llashga
asoslangan masofaviy o‘qitish jahon axborot ta'lim tarmog‘iga kirish imkonini
beradi, integratsiya va o‘zaro aloqa tamoyiliga ega bo‘lgan muhim bir turkum
yangi funksiyalarni bajaradi. Masofaviy ta'lim Internet texnologiyalarining paydo
bo‘lishi bir necha asrlar davomida o‘zgarmay kelgan holatlarni o‘zgartirib, bu
odatdagi xat yozishmalari elektron pochta bilan, kutubxonalar esa web-saytlar
bilan almashinishida namoyon bo‘ldi.
Zamonaviy axborot va kommunikatsiya texnologiyalari vositalarini ta'lim
jarayoniga kirib kelishi an'anaviy o‘qitish usullariga qo‘shimcha ravishda yangi
o‘qitish shakli - masofaviy o‘qitish yaratilishiga va an'anaviy shakllari bilan
masofaviy ta'lim elementlari kirib keldi. Covid-19 pandemiyasi masofaviy
ta‘limning mamlakatimiz ta‘lim tizimiga integratsiyasini yanada tezlashtirdi.
2022-yil 3 – oktyabrda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
559-sonli ―Oliy ta‘lim tashkilotlarida masofaviy ta‘lim shaklini joriy etish chora-
tadbirlari to‘g‘risida gi qarori qabul qilindi. Unga ko‘ra masofaviy ta‘limning‖
huquqiy me‘yorlari belgilab berildi. Masofaviy ta‘limga mamlakatimiz
qonunchiligida shunday ta‘rif beriladi:
― Masofaviy ta‘lim — talaba va ta‘lim beruvchining axborot-
kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishiga, interaktiv audio va
13

videokonferensiyalar orqali ma‘lum vaqt orasida o‘zaro muloqotda bo‘lishiga,
elektron pochta orqali to‘g‘ri va teskari aloqa o‘rnatishiga, jumladan xabarlarni
yuborishi va qabul qilishiga mo‘ljallangan, bilim va ko‘nikmalarni, o‘quv
dasturlarini masofadan turib o‘zlashtirishga yo‘naltirilgan ta‘lim shakli.
Masofaviy ta‘limni tashkil etilishida quyidagi tamoyillarga asoslaniladi:
- ishtirokchilarning interfaolligi;
- talabalarning identifikatsiya qilinishi;
- yangi axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini qo‘llashning pedagogik
maqsadga muvofiqligi;
- ta‘lim berishning ochiqligi va moslashuvchanligi.
Quyidagilar esa masofaviy ta‘limni tashkil etishning asosiy vazifalari
hisoblanadi:
- talabalarning masofadan turib ta‘lim olish va intellektual qobiliyatlarini
rivojlantirishga bo‘lgan ehtiyojini qondirish;
- o‘quv jarayonini tashkil etishning umumiy, guruh va individual
shakllarining uyg‘unligi;
- kadrlarning kasbiy darajasini oshirish va ularning mustaqil bilim olishiga
ko‘maklashish;
- talabalarga mamlakatning har qaysi hududida va uning tashqarisida ta‘lim
olishning teng imkoniyatlarini taqdim etish;
- ta‘lim xizmatlari eksportini kengaytirish orqali ta‘lim tizimining
jozibadorligini oshirish.
COVID-19 pandemiyasi butun dunyoda masofaviy ta’limni jadal
rivojlantirishga sabab bo‘ldi va an'anaviy ta’lim shakllarini tubdan o‘zgartirdi.
Pandemiya avj olgan paytda maktablar va universitetlar yopilib, 1,6 milliarddan
ortiq o‘quvchi va talaba o‘z o‘qishlarini davom ettirish uchun masofaviy ta’limga
o‘tishga majbur bo‘ldi. Bu davrda masofaviy ta’lim nafaqat vaqtinchalik yechim
sifatida, balki ta'limning yangi normal ko‘rinishi sifatida qaraldi.
14

Masofaviy ta'lim texnologiyalari pandemiya davrida keng ko‘lamda tatbiq
etildi. Asosiy vositalar Zoom, Microsoft Teams, Google Classroom kabi
platformalar bo‘lib, ular orqali virtual darslar o‘tkazildi. Shu bilan birga, ba'zi
mintaqalarda televideniye va radio orqali dars berish qayta joriy qilindi, chunki
internetdan foydalanish imkoniyatlari cheklangan edi.
Pandemiya davrida o‘quvchilar orasidagi ta’limiy tengsizlik yanada ortdi.
Yuqori daromadli mamlakatlarda masofaviy ta’lim samarali tashkil etilgan bo‘lsa,
past daromadli mamlakatlarda texnologik imkoniyatlarning cheklangani sababli
ko‘plab o‘quvchilar ta’lim olishdan chetda qoldi. Masalan, Afrika davlatlarida
bolalarning atigi 6 foizi masofaviy o‘qitishda qatnashgan. Bu holat global ta’lim
tizimidagi o‘rganish imkoniyatlari tengsizligini yanada keskinlashtirdi.
Pandemiya davrida MOOC (Massive Open Online Courses) kabi onlayn
platformalar mashhurligi oshdi. Coursera, edX va Udemy kabi platformalarda
foydalanuvchilar soni keskin ortib, ko‘plab odamlar yangi bilim va ko‘nikmalarni
masofadan turib egalladi.
Mazkur jarayonning yana bir ijobiy tomoni sifatida masofaviy ta’lim
vositalarining innovatsion rivojlanishi va keng tarqalishini ko‘rsatish mumkin.
Pandemiya, shuningdek, ta’lim tizimlariga kelajakda yuzaga keladigan inqirozlarga
tayyor turish uchun raqamli transformatsiya zarurligini anglatdi.
15

II-BOB. ZAMONAVIY MASOFAVIY TA’LIM VOSITALARI
2.1. Mashhur platformalar va ularning afzalliklari.
Moodle — bu dunyo bo‘ylab turli ta'lim muassasalari va tashkilotlar
tomonidan ishlatiladigan ochiq kodli, bepul ta'lim platformasidir. 2002-yilda ishlab
chiqilgan Moodle, hozirda millionlab foydalanuvchilarga xizmat ko‘rsatadi va
butun dunyoda 100 dan ortiq tillarda mavjud. Moodle (Modular Object-Oriented
Dynamic Learning Environment) ochiq kodli va erkin taqdim etiladigan onlayn
ta’lim platformasi bo‘lib, dunyo bo‘ylab o‘quv muassasalari va korporatsiyalar
tomonidan keng qo‘llaniladi. Moodle o‘zining foydalanuvchi uchun qulayligi va
kengaytirilgan xususiyatlari bilan ta'lim tizimlarini boshqarishda juda samarali
vosita sifatida tanilgan.
Birinchi navbatda, Moodle o‘qituvchilar va talabalar o‘rtasidagi o‘zaro
aloqani yaxshilashga yordam beradi. O‘qituvchilar Moodle orqali dars
materiallarini yaratish, topshiriqlarni berish, baholash va talabalar faoliyatini
kuzatish imkoniyatiga ega. Moodle platformasida to‘liq o‘qituvchilarga boshqaruv
vositalari, shu jumladan, o‘quvchilarning baholarini tahlil qilish va darslarni vaqti-
vaqti bilan optimallashtirish imkoniyatlari mavjud. Bu o‘qituvchilarga ta'lim
jarayonini yanada interaktiv va samarali boshqarishga yordam beradi.
Moodle o‘zining ochiq kodli platformasi bilan ajralib turadi, bu esa
foydalanuvchilarga tizimni o‘z ehtiyojlariga moslashtirish imkonini beradi. O‘quv
muassasalari bu tizimni o‘zi uchun moslashtirib, kerakli modullarni qo‘shishi
mumkin. Moodle-dan foydalanish uchun hech qanday litsenziya to‘lovi talab
qilinmaydi, bu esa uni byudjeti cheklangan tashkilotlar uchun juda qulay qiladi.
Shuningdek, Moodle o‘zining kengaytirilgan va moslashuvchanligini ta’minlash
uchun turli plaginlar va modullarni qo‘llab-quvvatlaydi, bu esa foydalanuvchilarga
o‘z darslarida turli xususiyatlarni qo‘shish imkonini yaratadi.
Moodle, shuningdek, mobil ilova orqali ham mavjud bo‘lib, bu o‘quvchilar
va o‘qituvchilarga har qanday joyda va har qanday vaqtda ta'lim materiallariga
kirish imkoniyatini beradi. Moodle ilovasida o‘quvchilar darslar, topshiriqlar va
16

sinovlar bilan tanishib, o‘qituvchilar bilan bevosita aloqada bo‘lishlari mumkin.
Moodle platformasi o‘zining interaktiv imkoniyatlari bilan ham mashhur. U
talabalarga forumlarda muhokama qilish, guruh ishlarini olib borish, va boshqa
o‘quvchilar bilan o‘zaro aloqada bo‘lish imkonini beradi.
Keng tillar va xalqaro imkoniyatlar Moodle platformasi ko‘plab tillarda
mavjud, bu esa uni global ta’lim muassasalarida keng qo‘llaniladigan vositaga
aylantiradi. Moodle ning ko‘p tilda mavjudligi, barcha foydalanuvchilarga o‘z ona
tilida ta'lim olish imkonini beradi va bu global ta’lim tizimining bir qismi sifatida
ishlashini ta'minlaydi.
Moodle platformasi, shuningdek, maxfiylik va xavfsizlik nuqtai nazaridan
ham yuqori darajada xavfsizlikni ta’minlaydi. Har bir foydalanuvchining shaxsiy
ma’lumotlari tizim tomonidan maxfiy saqlanadi va ular xavfsizligi eng yuqori
darajada himoya qilinadi. Bu o‘quvchilar va o‘qituvchilar uchun juda muhim
jihatdir, chunki ta'lim tizimlari muntazam ravishda shaxsiy ma'lumotlarni o‘z
ichiga oladi.
Bundan tashqari, Moodle ning xavfsizlik va tahlil vositalari ham mavjud
bo‘lib, bu o‘qituvchilarga talabalar faoliyatini tahlil qilish va kerakli o‘zgartirishlar
kiritish imkoniyatini beradi. Bu tizim, o‘quvchilarning darslarga bo‘lgan
yondoshuvini yaxshilash va ularga individual yordam ko‘rsatish imkoniyatini
yaratadi. Moodle platformasi bu bilan ta'lim jarayonini yanada samarali va shaffof
qiladi.
Umuman olganda, Moodle o‘zining moslashuvchanligi, qulayligi va
kengaytirilgan imkoniyatlari bilan dunyo bo‘ylab ta'lim tizimlarida keng
qo‘llanilayotgan ta’lim platformalaridan biri hisoblanadi. Uning erkin foydalanish
imkoni, bepul tarqatilishi va o‘qituvchilar uchun qulay boshqaruv tizimi uni ta'lim
muassasalarining eng yaxshi tanlovlaridan biriga aylantiradi.
17

2.2. Texnologiyalar va yangi yondashuvlar.
Masofaviy ta'lim texnologiyalari asosida o‘qitish ko‘pincha o‘qituvchi va
talaba o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri (real) aloqalarsiz ta'lim jarayonini ta'minlaydigan
zamonaviy axborot texnologiyalari vositalaridan foydalanganda “masofaviy ta'lim”
sifatida qabul qilinadigan masofaviy ta'lim deb ataladi. Ma'lumki, masofaviy ta'lim
texnologiyalari o‘quv jarayoni samaradorligini oshirishning yangi istiqbollarini
ochadi, bu esa asosan talabalarning o‘quv materiallari bilan bevosita o‘ziga mos
keladigan rejim va hajmda ishlash imkoniyatiga ega ekanligiga asoslanadi. Bir
tomondan, an'anaviy yuzma-yuz o‘qitishni to‘liq shaxsiylashtirish mumkin emas,
talabaning imkoniyatlari (iqtidori, sog‘lig‘i va boshqalar) darajasiga qarab, u
muayyan faoliyat turlarini o‘zlashtira oladi va bajara oladi, ijodiy darajaga yetadi,
motivatsiyaning yuqori darajasini ko‘rsatadi. Boshqa tomondan, o‘qituvchilar
kunduzgi ta'lim jarayonida o‘zlarining kasbiy resurslaridan to‘liq foydalanishdan
uzoqda (ularning muhim ta'lim salohiyati ko‘pincha auditoriya chegarasi, ajratilgan
vaqt va boshqalar bilan cheklanadi), ular buni qilmaydilar.
Talabalarning ushbu guruh talabalari tomonidan kursning muayyan
bo‘limlarini o‘zlashtirish muvaffaqiyati to‘g‘risida har kuni ishonchli
fikrmulohazalarga ega bo‘lish ko‘pincha faqat nazorat tadbirlarida o‘rganiladi.
Ushbu muammolarni hal qilishda olimlar axborot (telekommunikatsiya)
texnologiyalaridan foydalanishga asoslangan masofaviy ta'lim texnologiyalariga
katta ahamiyat berishadi (A.A. Andreev, S. G. Grigoryev, V. V. Grinshkun, M. L.
Kondakova, E. S. Polat, V. I. Soldatkin, A. N. Tixonov, A. V. Xutorskoy va
boshqalar).
Zamonaviy kompyuter tarmoqlari (umumiy holda, telekommunikatsiya
texnologiyalari vositalari) masofaviy ta'limning texnik asosi bo‘lib, masofaviy
ta'limni tizim sifatida ko‘rib chiqishda, u ikkita quyi tizimdan iborat ekanligini
ta'kidlash kerak: loyihalash tizimi (nazariy model) va ta'lim jarayoni (namunani
amalga oshirish)dir.
18

Xorijda masofaviy ta'limni shakllantirish va rivojlantirish muammolarini
tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, hozirgi vaqtda dunyoda masofaviy ta'limni amalga
oshirishda ma'lum ijobiy tajriba to‘plangan.
Bugungi kunda masofaviy ta’lim texnologiyalari talabalarning maxsus
kontingentlari (nogiron bolalar, chekka hududlarda yashovchi bolalar, yuqori
darajadagi iqtidorli bolalar, xorijdagi vatandoshlar farzandlari) uchun zarurligi
barchaga ayon. Ommaviy maktab uchunmasofaviy texnologiyalar kelgusi yillarda
ixtisoslashtirilgan ta'limni amalga oshirishda, o‘quvchilarga ta'lim mazmunini
individual ravishda rivojlantirish va ayrim fanlarni chuqur o‘rganish imkoniyatini
ta'minlashning turli shakllarida eng muhim hisoblanadi. Masofaviy ta'lim (yoki
tashqi ta'lim) va masofaviy ta'lim uchun umumiy bo‘lgan narsa va asosiy farq nima
ekanligini ta'kidlash kerak.
Faqat bitta umumiy narsa bor - o‘qituvchilar va o‘quvchilar bir-biridan
uzoqda. Va farq shundaki, masofaviy ta'lim (yoki tashqi ta'lim) deyarli butunlay
talabalarning mustaqil faoliyatiga asoslanadi, kamdankam (epizodik) maslahatlar
va nazorat tadbirlari bundan mustasno, stajyor tomonidan uzatilgan (yuborilgan)
o‘quv qo‘llanmalaridan mustaqil foydalanishga yo‘naltirilgan. Masofaviy ta'limda
o‘qituvchi va talabaning, shuningdek, o‘quvchilarning birbiri bilan tizimli o‘zaro
ta'siri nazarda tutiladi, bunda asosiy e'tibor talabalarning mustaqil faoliyati
turlariga qaratiladi, lekin o‘quv jarayoni doirasida tashkil etilgan. U o‘qitishning
an'anaviy va yangi shakllari va usullaridan (ma'ruzalar, seminarlar, hamkorlikning
kichik guruhlarida treninglar, loyiha usuli, rol va ishbilarmonlik o‘yinlari,
vaziyatni tahlil qilish usuli, laboratoriya va amaliy ishlar, talabalar portfeli va
boshqalar) foydalanadi. O‘quv-uslubiy qo‘llanmalar (ham bosma, ham elektron
shaklda) masofaviy ta'lim uchun mo‘ljallanganlardan tubdan farq qiladi.
Masofaviy ta'limning asosiy xususiyati interaktivlik bo‘lib, u uch darajada
amalga oshiriladi: o‘qituvchi va talabalarning, talabalarning bir-biri bilan o‘zaro
ta'siri, o‘quvchilarning o‘zlari foydalanadigan o‘quv qurollari (asosan elektron
vositalar) bilan ishlashi. Shu bilan birga, “talaba – o‘qituvchi”, “talaba – talaba
19

(yoki talabalar)” va “talaba – o‘quv quroli” masofaviy o‘zaro aloqalari menejer,
kurs tashkilotchisi, o‘qituvchi-koordinator, kurator, o‘qituvchi, metodist, texnik
mutaxassislar tomonidan amalga oshiriladi.
Coursera — bu onlayn ta'lim platformasi bo‘lib, dunyoning eng mashhur
universitetlari va tashkilotlari bilan hamkorlikda kurslar taklif etadi. 2012-yilda
Stanford universiteti professorlari Andrew Ng va Daphne Koller tomonidan tashkil
etilgan bu platforma, bugungi kunda dunyo bo‘ylab millionlab foydalanuvchilarga
xizmat ko‘rsatmoqda. Coursera asosida kurslar taklif etilayotgan universitetlar va
tashkilotlar ro‘yxatiga Yale, Princeton, University of California kabi dunyo
bo‘ylab eng yaxshi ta'lim muassasalari kiradi.
Coursera'da kurslar keng turdagi sohalarni qamrab oladi, jumladan, sun'iy
intellekt, ma'lumotlar tahlili, biznes va san'at kabi yo‘nalishlar. Bu platforma
talabalar va mutaxassislar uchun yuqori sifatli ta'lim olish imkoniyatini yaratadi.
Coursera kurslari yuqori darajadagi ekspertlar tomonidan taqdim etiladi, bu esa
foydalanuvchilarga dunyo miqyosida malakali mutaxassislarning bilim va
tajribasini o‘zlashtirishga yordam beradi.
Afzalliklaridan biri shundaki, Coursera nafaqat bepul kurslar, balki to‘liq
sertifikatlar va akkreditatsiyalangan diplomlar ham taqdim etadi. Shuningdek,
platformada o‘z kurslarini yaratish imkoniyatiga ega bo‘lgan o‘qituvchilar va
tashkilotlar tomonidan ishlatiladigan resurslar ham mavjud. Talabalar kurslarni o‘z
tezligida va joyidan qat'i nazar o‘rganishlari mumkin, bu esa masofaviy ta'limda
katta qulaylik yaratadi.
Coursera platformasi orqali onlayn ta'limning eng yirik imkoniyatlarini
taqdim etadi, chunki u dunyoning eng mashhur ta'lim muassasalaridan biri sifatida
onlayn ta'limni yanada ommalashtirdi. Bu platforma, shuningdek, o‘z
o‘quvchilarini global miqyosda tanitish imkoniyatini yaratadi, bu esa professional
va ta'lim sohalarida yirik o‘zgarishlarni keltirib chiqarmoqda.
20

2.3. Sun’iy intellekt yordamida moslashtirilgan ta’lim.
Zamonaviy dunyo texnologiyalarning rivojlanishi bilan yangi bosqichga
o‘tmoqda. Sun’iy intellekt (SI) ushbu taraqqiyotning markazida turib, ta’lim
sohasida ham katta ahamiyat kasb etmoqda. Bugungi kunda SI yordamida ta’lim
jarayonini optimallashtirish, shaxsiylashtirish va samaradorligini oshirishning keng
imkoniyatlari ochilmoqda. Ushbu maqolada sun’iy intellektning ta’limdagi
ahamiyati va uning o‘quvchilar, o‘qituvchilar hamda ta’lim tizimiga ta’siri haqida
so‘z yuritamiz. Avvalo, sun’iy intellekt ta’lim jarayonida shaxsiy yondashuvni
kuchaytirishga xizmat qiladi. Har bir o‘quvchining o‘ziga xos qobiliyati, bilim
darajasi va o‘rganish usuli mavjud. SI algoritmlari ushbu omillarni hisobga olib,
har bir o‘quvchi uchun individual o‘quv dasturini yaratadi. Masalan, xatolarni
aniqlash va ularni tuzatishga yordam beruvchi SI dasturlari o‘quvchilarning
mustaqil o‘qish qobiliyatini oshiradi. Shu bilan birga, interaktiv platformalar
o‘quvchilarning faolligini saqlab turishga va ularni motivatsiya qilishga xizmat
qiladi.
Ikkinchidan, sun’iy intellekt o‘qituvchilarning ish yukini kamaytirishda
muhim rol o‘ynaydi. Ko‘p hollarda o‘qituvchilar o‘quvchilarni baholash, testlarni
tahlil qilish kabi takroriy vazifalarga ko‘p vaqt sarflaydi. SI vositalari ushbu
vazifalarni avtomatlashtirib, o‘qituvchilarga darsni mazmunan boyitish va
o‘quvchilarga alohida e’tibor qaratish uchun ko‘proq vaqt ajratish imkonini beradi.
Masalan, grammatik tahlil qilish dasturlari yoki test natijalarini avtomatik baholash
tizimlari shu jumladandir. SI yordamida o‘quv jarayonidagi resurslardan samarali
foydalanish imkoniyati yaratiladi. Masofaviy ta’limda, ayniqsa, pandemiya
davrida, sun’iy intellekt texnologiyalari o‘quvchilarni darslarga jalb etishda muhim
ahamiyatga ega bo‘ldi. Videokonferensiya platformalariga SI asoslangan
xususiyatlar kiritilishi, masalan, avtomatik tarjima, matnli yozuvlarni yaratish yoki
o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasidagi interaktiv muhitni yaxshilash ta’limni yanada
samarali qildi. SI ning ta’limdagi yana bir muhim jihati – o‘quvchilarning
progressini kuzatish va tahlil qilishdir. An’anaviy usullarda bunday tahlil qilish
21

ko‘p vaqt talab qilsa, sun’iy intellekt dasturlari yordamida bu jarayon bir necha
soniyada amalga oshiriladi. Statistik ma’lumotlarga asoslangan holda, SI har bir
o‘quvchining zaif tomonlarini aniqlaydi va ularga e’tibor qaratish uchun o‘quv
dasturini moslashtiradi. Bu jarayon nafaqat o‘quvchilar uchun, balki o‘quv
muassasalari uchun ham samarali bo‘lib, ta’lim sifatini oshirishga xizmat qiladi.
Bundan tashqari, SI ta’limda inklyuzivlikni ta’minlashda ham muhim rol
o‘ynaydi. Nogironligi bo‘lgan o‘quvchilar uchun maxsus vositalar ishlab chiqish
orqali ularga teng ta’lim imkoniyatlari yaratish mumkin. Masalan, nutqni matnga
aylantiruvchi yoki matnni ovozga aylantiruvchi dasturlar o‘quvchilarga ta’lim olish
jarayonida qulaylik yaratadi. Shu bilan birga, ko‘zi ojiz yoki eshitish qobiliyati
past bo‘lgan o‘quvchilar uchun maxsus texnologiyalar yordamida dars
materiallariga to‘liq kirish imkoniyati ta’minlanadi.
Ta’limdagi SI ning yana bir jihati – innovatsion ta’lim usullarini joriy
etishdir. Sun’iy intellekt yordamida virtual va kengaytirilgan haqiqat
texnologiyalarini qo‘llash orqali o‘quvchilarni mavzuga jalb qilish darajasini
oshirish mumkin. Masalan, tarix darslarida virtual haqiqat ko‘zoynaklari
yordamida tarixiy joylarga “sayohat” qilish imkoniyati, biologiya darslarida inson
tanasining virtual modeli orqali organlar faoliyatini o‘rganish o‘quvchilarning
o‘quv materialiga nisbatan qiziqishini kuchaytiradi. Biroq, sun’iy intellektni
ta’limda keng qo‘llash jarayonida ba’zi muammolar ham mavjud. Eng asosiy
masalalardan biri – maxfiylik va xavfsizlik. O‘quvchilarning shaxsiy
ma’lumotlarini to‘plash va ularni qayta ishlashda SI tizimlarining himoya darajasi
yuqori bo‘lishi lozim. Bundan tashqari, o‘qituvchilarning SI texnologiyalaridan
foydalanishga tayyorligi va texnologik savodxonligini oshirish ham muhim
masalalardan biridir.
Sun’iy intellektning ta’limdagi ahamiyatini yanada kengroq tahlil qilar
ekanmiz, uning ta’lim tizimida kelajakda amalga oshirishi mumkin bo‘lgan
o‘zgarishlarini ko‘rib chiqish zarur. Avvalambor, sun’iy intellektning ta’limda
axborotga asoslangan qarorlarni qabul qilish imkoniyatini ta’minlashdagi o‘rni
22

muhimdir. Bugungi kunda ta’lim tizimi ko‘p hollarda statistik ma’lumotlarni
yetarli darajada tahlil qilmasdan qarorlar qabul qiladi. Sun’iy intellekt ushbu
jarayonni yaxshilashga yordam berib, ta’lim siyosatini ilmiy yondashuv asosida
boshqarishga xizmat qiladi. Masalan, SI yordamida ta’lim dasturlarining
samaradorligini baholash va takomillashtirish mumkin. Sun’iy intellektning
rivojlanishi ta’lim muassasalarida o‘quv materiallarini ishlab chiqish va ularni
o‘quvchilarga yetkazishda yangi yondashuvlarni shakllantirish imkonini beradi. SI
yordamida avtomatik tarzda o‘quv materiallarini yaratish texnologiyalari paydo
bo‘lmoqda. Masalan, o‘quvchilarning bilim darajasiga mos ravishda
tayyorlanadigan elektron kitoblar va darsliklar ko‘plab ta’lim muassasalarida
muvaffaqiyatli qo‘llanilmoqda. Bundan tashqari, sun’iy intellekt o‘quv dasturlarini
turli tillarga avtomatik tarjima qilish imkoniyatini ta’minlaydi, bu esa xalqaro
hamkorlikni rivojlantirishda katta yordam beradi.
SI asosida yaratilgan virtual yordamchilar va interaktiv tizimlar ham ta’limni
boyitishda katta ahamiyatga ega. Masalan, chat-botlar yoki ovozli yordamchilar
o‘quvchilarga darsdan tashqari vaqtda o‘z savollariga javob topish imkoniyatini
beradi. Bu nafaqat o‘quvchilarning mustaqil o‘qishini rivojlantiradi, balki
o‘qituvchilarga ham vaqtni tejash imkonini yaratadi. Shu bilan birga, bunday
vositalar ta’lim jarayonida yangi o‘quv uslublarini qo‘llashga yordam beradi,
masalan, o‘yin asosida o‘qitish (gamifikatsiya) yoki interaktiv o‘quv dasturlarni
amalga oshirish. Sun’iy intellektni ta’limda qo‘llash orqali o‘qitish jarayonining
natijadorligini oshirish mumkin. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, shaxsiylashtirilgan
ta’lim dasturlarini qo‘llagan o‘quvchilar o‘zlashtirishda an’anaviy metodlarga
qaraganda 30–40% yuqori natijalarga erishadi.
Sun'iy intellekt (SI) yordamida moslashtirilgan ta'lim — bu o‘quvchilarning
individual ehtiyojlariga mos ravishda ta'lim jarayonini boshqarish va tashkil
qilishni anglatadi. Bu yondashuvda, talabalar o‘rganish jarayonida o‘zlarini qulay
his qilishlari va ta'limni o‘zlariga mos tarzda olishlari uchun turli texnologiyalar va
algoritmlar ishlatiladi. Sun'iy intellekt ta'limni yanada shaxsiylashtirilgan va
23

samarali qilishga yordam beradi, shuningdek, o‘qituvchilarga o‘quvchilarning
rivojlanishini monitoring qilish imkoniyatini yaratadi.
Sun'iy intellektning ta'limdagi eng muhim foydalari shundaki, u har bir
o‘quvchining o‘rganish uslubini va qobiliyatlarini tahlil qiladi, natijada
o‘qituvchilar har bir talabaga moslashtirilgan o‘quv materiallarini taqdim etishlari
mumkin. Masalan, o‘quvchilar uchun sun'iy intellekt asosida ishlovchi tizimlar
yordamida, individual o‘rganish tezligi va qobiliyatiga qarab, qo‘shimcha resurslar
yoki takroriy mashqlar tavsiya etiladi. Bu, o‘z navbatida, har bir o‘quvchining
ta'lim jarayonida maksimal natijalarni qo‘lga kiritishiga yordam beradi. Sun'iy
intellekt yordamida yaratilgan adaptiv o‘quv tizimlari talabalar uchun turli
darajadagi materiallarni taqdim etadi va ularning o‘zlashtirish darajalarini nazorat
qiladi.
Mashina o‘rganish (machine learning) texnologiyalari sun'iy intellektning
asosiy elementlaridan biridir. Bu texnologiyalar talabalar o‘qish jarayonida qanday
materiallarni yaxshi o‘zlashtirayotganini va qaysi sohalarda qiyinchiliklarga duch
kelayotganini aniqlashga yordam beradi. Mashina o‘rganish tizimlari, shuningdek,
o‘quvchilarning faoliyatini tahlil qilib, o‘rganish usullarini optimallashtirish uchun
kerakli tavsiyalarni beradi. Bunday tizimlar talabalar uchun interaktiv mashqlar,
testlar va video materiallar kabi moslashtirilgan ta'lim resurslarini taklif etadi.
Shuningdek, sun'iy intellekt yordamida talabalar o‘z-o‘zini baholash va o‘z
rivojlanishlarini tahlil qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Sun'iy intellektning yana bir muhim qo‘llanilishi virtual tutorlarni
yaratishdir. Bu tutorlar o‘quvchilarga individual yordam ko‘rsatadi, ular uchun
maxsus mashqlar tayyorlaydi va o‘qituvchilarga talabalar faoliyatini baholashda
yordam beradi. Virtual tutorlar o‘quvchilarning savollariga tezkor javob beradi va
ular bilan interaktiv muloqot o‘rnatadi. Misol uchun, onlayn ta'lim platformalarida
sun'iy intellekt tomonidan boshqariladigan tutorlar talabalar bilan real vaqt
rejimida ishlaydi va ularga o‘rganishda yordam beradi. Bu yordam ayniqsa,
24

mustaqil o‘rganish jarayonida talabalar uchun foydalidir, chunki ular har doim
virtual tutorlar orqali yordam olishi mumkin.
III-BOB. ONLAYN O‘QUV PLATFORMALARINI YARATISH
ASOSLARI.
3.1. Onlayn o‘quv platformalarining ta’rifi va ahamiyati
Onlayn o‘quv platformalari – bu raqamli texnologiyalar asosida ta’lim olish
imkoniyatini taqdim etuvchi virtual muhitdir. Ushbu platformalar
foydalanuvchilarga dunyo bo‘ylab mavjud bo‘lgan kurslar, treninglar, vebinarlar
va boshqa ta’lim resurslariga kirish imkonini beradi. Ular orqali ta’lim jarayoni
masofadan turib tashkil etiladi, bu esa zamonaviy hayot talablariga to‘liq javob
beradi.
Moslashuvchan va qulay ta’lim imkoniyatlarini yaratish maqsadida ko‘p
xollarda shunday o‘quv platforlarini yaratish sezilarli darajada insonlarga
moslashuvchanlik qobilyatini taqdim etadi.
Bunday platformalar ta’lim olishni geografik yoki vaqt bo‘yicha
cheklovlarsiz amalga oshirishga imkon beradi. Talabalar o‘z sharoitlariga mos
ravishda darslar jadvalini tuzishlari va istalgan joydan bilim olishlari mumkin.
Masalan, band bo‘lgan ishchilar yoki boshqa sabablarga ko‘ra auditoriya darslariga
qatnasha olmaydigan odamlar uchun bu qulay yechim hisoblanadi.
Onlayn platformalar keng mavzular bo‘yicha ta’lim resurslarini bir joyda
jamlagan. Masalan, texnologiyalar, tibbiyot, chet tillari, menejment, ijodiy
ko‘nikmalar va boshqa sohalar bo‘yicha darslar taklif etiladi. Bundan tashqari, turli
xil multimedia vositalar, masalan, video darslar, elektron kitoblar, simulyatsiyalar
va o‘yin elementlari orqali o‘quv jarayoni yanada boyitiladi.
Ko‘plab onlayn ta’lim platformalari bepul yoki arzon kurslar taklif qiladi.
Bu an’anaviy ta’lim shakllariga nisbatan arzonroq variant hisoblanadi, chunki
talabalardan yo‘l xarajatlari, yashash joyi yoki boshqa qo‘shimcha xarajatlar talab
25

qilinmaydi. Shu bilan birga, kompaniyalar va tashkilotlar uchun ham onlayn
treninglar xodimlarni o‘qitish xarajatlarini sezilarli darajada kamaytiradi.
Onlayn platformalar video konferensiyalar, jonli vebinarlar, forumlar va
testlar orqali ta’lim jarayonini interaktiv qiladi. O‘quvchilar va o‘qituvchilar o‘zaro
muloqot qilishlari, savollar berishlari va tajriba almashishlari mumkin. Bundan
tashqari, dunyoning istalgan burchagidan tengdoshlari bilan bog‘lanish imkoniyati
platformaning yana bir muhim jihatidir.
Ko‘pchilik onlayn platformalar foydalanuvchining darajasiga, ehtiyojlariga
va maqsadlariga moslashtirilgan kurslarni taklif qiladi. Bu esa ta’lim jarayonini
yanada samarali qiladi. Masalan, sun’iy intellekt asosidagi tizimlar orqali talabalar
uchun individual o‘quv rejalari tuziladi va ularga mos materiallar taqdim etiladi.
Onlayn platformalar dunyo bo‘ylab ko‘pchilik uchun ta’lim olish
imkoniyatlarini ochib beradi. Bu, ayniqsa, rivojlanayotgan mamlakatlarda ta’limga
bo‘lgan cheklovlarni bartaraf etishda muhim ahamiyatga ega. Masalan, iqtisodiy
yoki infratuzilma cheklovlari tufayli sifatli ta’lim olish imkoni bo‘lmagan odamlar
uchun onlayn platformalar yechim bo‘ladi.
Onlayn o‘quv platformalari nafaqat ma’lum bir fan yoki sohaga oid
bilimlarni o‘rgatadi, balki foydalanuvchilarni raqamli texnologiyalar bilan
ishlashga o‘rgatadi. Bu zamonaviy bozor talablariga mos keluvchi raqamli
savodxonlik darajasini oshiradi. Talabalar yangi vositalar, dasturlar va
texnologiyalardan foydalanishni o‘rganishadi. Onlayn ta’limda har bir talabaning
rivojlanishini kuzatish va baholash imkoniyatlari yuqori darajada. Maxsus
platformalar orqali foydalanuvchi faoliyati, test natijalari va o‘quv jarayonidagi
muvaffaqiyatlar tahlil qilinadi. Bu esa ta’lim sifati va samaradorligini oshirish
uchun zarur chora-tadbirlarni amalga oshirishga yordam beradi.
Zamonaviy onlayn o‘quv platformalarida dolzarb ko‘nikmalar va kasbiy
malakalarni rivojlantiruvchi kurslar mavjud. Ish beruvchilar talablariga mos
ravishda tayyorlangan kurslar talabalar uchun ish topish imkoniyatlarini oshiradi.
26

Shu bilan birga, ular o‘zlarining kasbiy darajasini oshirib, yanada yuqori maoshli
lavozimlarga ega bo‘lish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
3.2. Platforma yaratishda ishlatiladigan texnologiyalar
Platforma yaratishda ishlatiladigan texnologiyalar turli xil sohalarga taalluqli
bo‘lib, ular turli xususiyatlarga ega va platformaning turiga qarab tanlanadi.
Platforma yaratish jarayonida foydalanuvchi tajribasini yaxshilash, tizimni tez va
samarali ishlashini ta’minlash, shuningdek xavfsizlikni kuchaytirish muhimdir.
Quyida platforma yaratishda qo‘llaniladigan eng keng tarqalgan texnologiyalar
haqida batafsil ma'lumot beraman.
Veb-platformalar yaratish uchun ko‘plab texnologiyalar mavjud. Veb-
sahifalarni yaratishda asosiy texnologiyalar HTML, CSS va JavaScript
hisoblanadi. HTML (HyperText Markup Language) veb-sahifalarni tuzishda
ishlatiladi, CSS (Cascading Style Sheets) esa sahifaning dizaynini belgilaydi, ya’ni
ranglar, shriftlar, tartibni boshqaradi. JavaScript esa sahifaga interaktivlik qo‘shadi,
foydalanuvchining harakatlariga javob beradigan elementlar yaratish imkonini
beradi. Bularning barchasi veb-platforma yaratishda zarur vositalardir.
Veb-platformaning foydalanuvchi interfeysini ishlab chiqish uchun React ,
Angular , va Vue.js kabi frontend ramkalaridan foydalanish mumkin. React
JavaScript kutubxonasi bo‘lib, uning yordamida tezkor va samarali interfeyslar
yaratish mumkin. Angular esa Google tomonidan ishlab chiqilgan va ko‘plab
komponentlarga ega to‘liq xususiyatlarga ega ramka. Vue.js esa kichik va yengil
frontend ramkasi bo‘lib, o‘rta darajadagi veb-ilovalar uchun juda mos keladi.
Backend (server tomoni) uchun Node.js , Python , PHP , va Ruby kabi
texnologiyalar ishlatiladi. Node.js JavaScript asosida server tarafidagi kodlarni
yozishga imkon beradi, bu esa frontend va backendni bir xil til bilan boshqarishga
yordam beradi. Python esa tez va samarali ishlash imkoniyatini beradi, ayniqsa
27

Django va Flask kabi web-ramkalar bilan birgalikda. PHP va uning Laravel
ramkasi ko‘p hollarda veb-saytlar uchun server tomonida ishlaydi. Ruby on Rails
esa Ruby dasturlash tilida ishlab chiqilgan veb-platformalar uchun qulay ramkadir.
Platformalarda ma’lumotlarni saqlash va ularga tezkor kirish uchun
ma’lumotlar bazasi kerak. SQL (Structured Query Language) bazalari, masalan
MySQL , PostgreSQL , va SQLite ma’lumotlar bazalarini boshqarish va so‘rovlar
yozish uchun keng qo‘llaniladi. Bunday bazalar ma’lumotlar strukturasini aniq
belgilaydi. Ammo agar ma’lumotlar o‘zgaruvchan va tuzilmasiz bo‘lsa, NoSQL
(masalan, MongoDB ) ma’lumotlar bazasi ishlatiladi.
Web-platformalar o‘rtasida ma’lumot almashish uchun RESTful API yoki
GraphQL texnologiyalaridan foydalaniladi. RESTful API HTTP protokoli orqali
server va mijoz o‘rtasida ma’lumot almashish uchun keng qo‘llaniladi. GraphQL
esa so‘rovlar asosida kerakli ma’lumotlarni olishga imkon beradi va RESTful API-
ga nisbatan samarali hisoblanadi.
Mobil platformalar yaratish ham alohida texnologiyalarni talab qiladi. Agar
ilovalar faqat bir platforma (iOS yoki Android) uchun ishlab chiqilsa, unda Swift
(iOS uchun) yoki Kotlin / Java (Android uchun) dasturlash tillari ishlatiladi. Agar
ikkala platforma uchun bitta kod bazasidan foydalanish kerak bo‘lsa, Flutter yoki
React Native kabi cross-platform texnologiyalaridan foydalanish mumkin. Flutter
Google tomonidan ishlab chiqilgan texnologiya bo‘lib, bir vaqtning o‘zida iOS va
Android ilovalarini yaratishga imkon beradi, React Native esa JavaScript asosida
mobil ilovalar yaratish imkonini beradi.
Platforma xavfsizligini ta’minlash uchun OAuth va JWT kabi
autentifikatsiya va avtorizatsiya texnologiyalari qo‘llaniladi. OAuth foydalanuvchi
identifikatsiyasini tekshirish uchun ishlatiladi, masalan, Google yoki Facebook
hisoblari orqali kirish. JWT (JSON Web Tokens) esa serverda foydalanuvchi
sessiyasini saqlash uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, SSL/TLS protokollari orqali
veb-platformalarda xavfsiz ma’lumot uzatish ta’minlanadi.
28

Katta hajmdagi tizimlar va platformalar uchun Cloud Computing
texnologiyalari, masalan, AWS (Amazon Web Services), Google Cloud , yoki
Microsoft Azure kabi bulutli xizmatlar ishlatiladi. Bu xizmatlar serverlarni
samarali boshqarish va saqlash imkonini beradi. Bulutli xizmatlar yordamida
platformalar global miqyosda ishlashi va kengayishi mumkin.
Kontenerlashtirish va orkestratsiya qilish uchun Docker va Kubernetes
texnologiyalaridan foydalanish mumkin. Docker tizimlar va ilovalarni izolyatsiya
qilingan konteynerlarda ishga tushirishga imkon beradi, bu esa platformalarni
yanada samarali va tezroq ishlashini ta’minlaydi. Kubernetes esa ko‘p
kontenerlarni boshqarish va muvofiqlashtirish uchun ishlatiladi.
Platformalarning real-time funksiyalarini yaratishda esa WebSockets yoki
Socket.IO kabi texnologiyalar qo‘llaniladi. Bu texnologiyalar yordamida
foydalanuvchilar o‘rtasida real vaqtda muloqot qilish, masalan, chat yoki o‘yinlar
yaratish mumkin.
Tizimlarni monitoring qilish va ishlashni kuzatish uchun Prometheus va
Grafana kabi vositalar ishlatiladi. Bu vositalar yordamida serverlarning ishlashini
tahlil qilish va muammolarni aniqlash mumkin. Shuningdek, veb-saytlarning
foydalanuvchi faoliyatini tahlil qilish uchun Google Analytics ishlatiladi.
Sun’iy intellekt va mashina o‘rganish imkoniyatlaridan foydalanish uchun
TensorFlow yoki PyTorch kabi kutubxonalar qo‘llaniladi. Ushbu texnologiyalar
yordamida platformalar foydalanuvchi xulq-atvorini o‘rganib, avtomatik ravishda
qarorlar qabul qilishi mumkin.
Shunday qilib, platforma yaratishda foydalaniladigan texnologiyalar juda
ko‘p va har biri o‘ziga xos afzalliklarga ega. To‘g‘ri tanlov qilish platformaning
muvaffaqiyatini ta’minlash uchun juda muhim. Har bir platformaning talablariga
mos ravishda turli xil texnologiyalarni birlashtirish va ulardan samarali foydalanish
kerak.
29

3.3. Platforma foydalanuvchilarining ehtiyojlarini o‘rganish
Onlayn o‘quv platformasini yaratishda foydalanuvchi ehtiyojlarini chuqur
tahlil qilish muhim bosqichlardan biridir. Foydalanuvchilar ehtiyojlarini aniqlash
jarayonida turli usullar va vositalardan foydalaniladi, chunki platforma faqat
foydalanuvchilar uchun qulay va talablariga javob bergan taqdirdagina
muvaffaqiyatli bo‘ladi.
Auditoriyani aniqlash foydalanuvchilar kimligi, ularning talab va
maqsadlarini tushunish uchun boshlang‘ich bosqichdir. Bu bosqichda quyidagilar
amalga oshiriladi:
Maqsadli foydalanuvchilarni belgilash: Platformani o‘rganish niyatida
bo‘lganlar – talaba, o‘qituvchi, mutaxassis yoki bilim olishni istagan havaskorlar
kabi turkumlarga ajratiladi.
Foydalanuvchilar profili yaratish: Har bir turkum uchun yoshi, kasbi,
ta’lim darajasi, texnologik qobiliyatlari va o‘quv ehtiyojlariga asoslangan profil
shakllantiriladi.
Segmentatsiya: Turli foydalanuvchi guruhlari uchun alohida xizmatlar va
vositalarni taklif qilish uchun segmentatsiya amalga oshiriladi.
Foydalanuvchilar bilan bevosita aloqa orqali ularning haqiqiy ehtiyojlarini
o‘rganish imkonini beradi. Bu usullar quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
So‘rovnomalar: Onlayn yoki oflayn shaklda o‘tkazilib,
foydalanuvchilarning o‘quv odatlari, yoqtirgan va yoqtirmagan narsalari
aniqlanadi.
Intervyular: Platforma haqida fikrlarini batafsil tushunish uchun
foydalanuvchilar bilan chuqur suhbatlar o‘tkaziladi.
30

Fokus guruhlar: Bir guruh foydalanuvchi bilan bir vaqtda muloqot qilib,
ular o‘rtasida fikr almashish orqali ko‘p qirrali tushunchalar olinadi.
Foydalanuvchilarning o‘quv platformalariga qanday munosabatda ekanligini
tushunish uchun mavjud tajribalardan foydalaniladi:
Boshqa platformalarni o‘rganish: Raqobatchilarning kuchli va zaif
tomonlarini tahlil qilish orqali foydalanuvchilar uchun nima muhim ekanligini
aniqlash.
Beta testlar: Platformaning boshlang‘ich versiyasini foydalanuvchilarga
sinovdan o‘tkazib, ularning fikr-mulohazalarini olish.
UX/UI tahlil: Foydalanuvchi interfeysini qulay va sodda qilish uchun
mavjud dizayn elementlarini yaxshilash.
Foydalanuvchilarning ehtiyojlarini aniqlashda to‘plangan ma’lumotlar
muhim qarorlar qabul qilishda ishlatiladi:
Tahliliy vositalar: Google Analytics yoki Mixpanel kabi vositalar orqali
foydalanuvchi xatti-harakatlarini kuzatish. Masalan, qaysi sahifalar eng ko‘p
kirilgan yoki qaysi funktsiyalar foydalanilmaganligini aniqlash.
Natijalarni segmentatsiya qilish: Turli foydalanuvchi guruhlari uchun turli
ehtiyojlarni sarhisob qilish va ularga mos bo‘lgan yechimlarni ishlab chiqish.
O‘zgarishlar kiritish: Foydalanuvchilarning fikrlariga ko‘ra platformaning
yangi funksiyalarini ishlab chiqish yoki mavjudlarini yaxshilash.
Foydalanuvchi ehtiyojlarini o‘rganish jarayoni nafaqat platformaning
muvaffaqiyatini ta’minlaydi, balki foydalanuvchilarning uzoq muddatli ishonchiga
erishishga xizmat qiladi. Shu sababli, foydalanuvchilar ehtiyojlariga doimiy
ravishda e’tibor qaratish va ularning fikrlariga asoslanib o‘zgarishlar kiritish kerak.
Bu jarayon doimiy takomillashtirish va innovatsiyaga olib keladi.
31

DASTURIY TA’MINOTNING ILK BOSQICHINI ISHLAB CHIQISH.
Dasturiy ta’minotning dastlabgi bosqichida asosan funksiolan va
foydalanuvchilarga to‘g‘ri ma’lumot bera oladigan dizaynga asoslangan dastlabki
prototipini yaratib oldik.
4.1-rasm. Dasturiy ta’minotimizning kirish oynasi
Dasturiy ta’minotning dastlabgi oynasida biz foydalanuvchilarning etiborini
tortish va qolaversa ko‘proq ma’lumot olishga qiziqtirish maqsadida yorqin
ranglardan foydalandik. Bundan tashqari minimalizimga urg‘u berdik bu
foydalanuvchilarga chalg‘imasdan kerakli ma’lumotlarni qidirishga yordam beradi.
4.2-rasm. Bizda mavjud bo‘lgan o‘quv qo‘llanmalar va kurslarni
turlarga ajratib oldik
Foydalanuvchilar o‘zlariga qulay va qiziqan soxani tanlashlari uchun
darsliklarni kotegoriyalarga ajratgan holda foydalanuvchilarga taqdim etdik. Bu
32

foydalanuvchilarga tezroq va o‘zlari hohlagan soxa bo‘yicha yetarlicha ma’lumot
olishlarini tezlashtiradi.
4.3-rasm. Platformamiz haqida qisqacha ma’lumot.
Foydalanuvchilar ishonchini oshirish maqsadida dasturiy ta’minotimiz
haqida qisqacha ma’lumot berib o‘tish o‘rin bo‘ladi. Shuning uchun dasturiy
ta’minotimiz va o‘qitish tizimimiz haqida ma’lumot berib o‘tdik.
4.4-rasm. Dasturiy ta’minotimizda mavjud bo‘lgan kurslarning ro‘yxati
Dasturiy ta’minotimiza mavjud kurslarning ro‘yxatini foydalanuvchilarga
yetkazish maqsadida bosh sahifada ushbu kurslarning narxlari, turi, va qanday
yo‘nalishklar mavjudligi haqida ma’lumot berib o‘tildi. Agarda qizqan
foydalanuvchi ushbu ma’lumotlar asosida o‘zlariga qulay bo‘lgan yo‘nalishda
onlayn ta’lim olish imkoniyatini sotib olishi mumkin. Hozirda zamonaviy
33

kasiblarga qiziqish yuqori bo‘lgani uchun ko‘proq zamonaviy kasblarga oid
bo‘lgan mavzularni tanlashga qaror qildik.
4.5-rasm. Operatorning telefon raqamlari
Foydalanuvchilar bizning operator hodimlarimiz bilan bog‘lanishlari va
o‘zlarini qiziqtirgan savollarga javob olishlari maqsadida operator raqamini
qoldirgan holda qulaylikni oshirish maqsadida ushbu sahifani qo‘shishga qaror
qildik.
4.6-rasm. O‘qituvchilar haqida ma’lumot.
Foydalanuvchilar albatta qanday o‘qituvchilardan taqsil olishlariga
qiziqishadi va shu bilan birga insonning harakterini ifodalovchi suratlar yordamida
dasturiy ta’minotimizga foydalanuvchilarni jalb qilishimiz va to‘plangan kurslarni
ko‘proq sotishimiz mumkin bo‘ladi.
34

4.7-rasm. Biz bilan bog‘lanish, taklif va o‘z fikirlarini bildirish uchun.
Foydalanuvchilarni qiziqtirgan savollarni yuborish va talab takliflarini
inobatga olish maqsadida biz bilan bog‘lanishlari qulay bo‘lishi uchun ushbu
bo‘limni ham qo‘shishga qaror qildik. Ushbu bo‘lim foydalanuvchilarning
fikirlarini bildirishi va dasturiy ta’minotimizni yanada rivojlantiruvchi fikirlarni
bilib olishimizga imkon beradi.
4.8-rasm. Foydalanuvchilardan olingan fikirlar
Albatta barcha foydalanuvchilar uchun oldinroq foydalangan va shu bilan
bir qatorda o‘zlarida natija his qilgan foydalanuvchilarning fikirlarini o‘qish va
o‘zlariga platformaga bo‘lgan ishonchni oshirish maqsadida ushbu platformada
foydalanuvchilarning fikirlarini taqdim etuvchi bo‘lim qo‘shishga qaror qildik.
Ushbu dastlabki ko‘rinishda biz o‘z platformamizning imkoniyatlarini ko‘rsatishga
va kelgusidagi rejalarni yoritib berishga harakat qildik.
35

Onlayn o‘quv patformalaridan foydalangan holda masofaviy ta’lim
kontentini yaratish (ta’lim nazariyasi fani misolida) Glossariy
1) Onlayn ta’lim: Internet tarmog‘i orqali o‘quv jarayonini tashkil etish
shakli bo‘lib, bu turli joylarda joylashgan o‘qituvchi va talabalarga bir vaqtning
o‘zida o‘qish imkonini beradi.
2) Masofaviy ta’lim: Talabalar va o‘qituvchilar geografik jihatdan uzoqda
joylashgan bo‘lsa-da, texnologiyalar orqali ta’lim jarayonini amalga oshirish usuli.
3) Platforma: Onlayn ta’limni tashkil etish uchun mo‘ljallangan dasturiy
ta’minot yoki tizim (masalan, Moodle, Google Classroom, Canvas).
4) Ta’lim kontenti: O‘quv jarayonida foydalaniladigan barcha materiallar
(matn, video, audio, grafik, testlar va boshqalar) yig‘indisi.
5) Interaktivlik: Ta’lim jarayonida o‘qituvchi va talaba o‘rtasida ikki
tomonlama muloqotni ta’minlash, bilimlarni mustahkamlash va faol ishtirokni
rag‘batlantirish vositasi.
6) LMS (Learning Management System): Ta’lim jarayonini boshqarish
tizimi bo‘lib, o‘quvchilar va o‘qituvchilar o‘rtasidagi aloqani osonlashtiradi,
resurslarni taqsimlaydi va o‘quv jarayonini kuzatadi.
7) MOOC (Massive Open Online Courses): Ko‘plab foydalanuvchilar
uchun ochiq va bepul onlayn kurslar bo‘lib, ular o‘z-o‘zini rivojlantirish uchun
keng imkoniyatlar yaratadi.
8) Webinar: Internet orqali olib boriladigan onlayn seminar bo‘lib, bu
talabalar bilan real vaqtda o‘zaro muloqotni tashkil etish imkonini beradi.
9) Asinxron ta’lim: O‘quv jarayonini talabaning qulay vaqtida amalga
oshirish imkoniyatini beruvchi ta’lim shakli. Masalan, oldindan yozib olingan
ma’ruzalar va testlar.
10) Sinxron ta’lim: O‘qituvchi va talabalarning bir vaqtning o‘zida onlayn
muloqot qilishi, masalan, jonli darslar yoki vebinarlar orqali.
36

11) Gamifikatsiya: Ta’lim jarayoniga o‘yin elementlarini kiritish orqali
talabalarni rag‘batlantirish usuli. Masalan, ballar yig‘ish yoki topshiriqlarni
bajarish uchun mukofotlar.
12) Interfaol taqdimot: Grafiklar, animatsiyalar va multimedia
elementlaridan foydalangan holda vizual va qiziqarli darslarni yaratish usuli.
13) Adaptiv ta’lim: Talabaning individual ehtiyojlariga mos ravishda o‘quv
kontentini moslashtirish texnologiyasi.
14) Kiberpedagogika: Zamonaviy texnologiyalar va raqamli vositalardan
foydalanib, pedagogik jarayonlarni tashkil qilish fani.
15) Ta’lim nazariyasi: Ta’limning asosiy prinsiplari va tamoyillarini
o‘rganuvchi ilmiy yo‘nalish bo‘lib, u bilimlarni samarali uzatish usullarini
o‘rganadi.
16) O‘quv dizayni (Instructional Design): Ta’lim kontentini rejalashtirish,
ishlab chiqish va taqdim etish uchun qo‘llaniladigan nazariy va amaliy
yondashuvlar yig‘indisi.
17) Personalizatsiya: Har bir talabaning bilim darajasi va ehtiyojlariga mos
tarzda ta’lim jarayonini sozlash.
18) Fikr-mulohaza: Talaba va o‘qituvchi o‘rtasidagi aloqani kuchaytirish
uchun o‘quv natijalarini tahlil qilish va qayta aloqa berish jarayoni.
19) Tajribaviy o‘qitish (Experiential Learning): Talabalarning real
hayotiy tajribalar asosida bilim olishlariga asoslangan ta’lim yondashuvi.
20) Blended Learning (Aralash ta’lim): An’anaviy sinfda o‘qish va onlayn
o‘quv materiallarini birlashtirish usuli bo‘lib, ta’lim samaradorligini oshiradi.
37

Onlayn o‘quv patformalaridan foydalangan holda masofaviy ta’lim
kontentini yaratish (ta’lim nazariyasi fani misolida) mavzusida test savollari.
1. Masofaviy ta’limning asosiy afzalliklaridan biri nima?
a) Texnologiyaga bog‘liq emas
b) Istalgan joydan o‘qish imkoniyati (to‘g‘ri javob)
c) Doimiy elektr ta’minoti talab qilinmaydi
d) Jismoniy mashg‘ulotlarni o‘z ichiga oladi
2. Onlayn ta’lim platformalarida interaktivlikni ta’minlashning qaysi usuli
eng samarali?
a) Tezkor viktorinalar (to‘g‘ri javob)
b) Matnli darslar
c) Yozma topshiriqlar
d) Rasmlar almashish
3. Masofaviy ta’lim uchun kontent yaratishda eng muhim qadam nima?
a) Talabalarni baholash
b) Internet platformasini tanlash
c) O‘quv maqsadlarini aniqlash (to‘g‘ri javob)
d) Videolarni joylash
4. Quyidagilardan qaysi biri masofaviy ta’limning kamchiligi hisoblanadi?
a) Qulaylik
b) Diqqatni yo‘qotish xavfi (to‘g‘ri javob)
c) Xarajatlarning kamligi
d) Moslashuvchanlik
5. “Moodle” platformasi nima uchun mashhur?
a) Faqat bepul xizmatlar uchun
b) Masofaviy ta’limni boshqarish tizimi sifatida (to‘g‘ri javob)
c) Faqat ijtimoiy tarmoqlar uchun
d) Ko‘ngilochar kontent uchun
38

6. Masofaviy ta’limda texnologiya bilan bog‘liq qaysi muammo keng
tarqalgan?
a) Interaktivlikning yuqori darajasi
b) Internet ulanishi va texnik vositalarning yetishmasligi (to‘g‘ri javob)
c) Yuqori o‘qituvchilar maoshi
d) Muloqotning cheklanishi
7. Masofaviy ta’limda baholash uchun eng mos keladigan format qaysi?
a) Jonli muhokama
b) Video suhbat
c) Onlayn testlar (to‘g‘ri javob)
d) Jismoniy imtihon
8. Masofaviy ta’limda “formativ baholash” nimani anglatadi?
a) Kurs yakunida baholash
b) Ta’lim jarayonida bosqichma-bosqich baholash (to‘g‘ri javob)
c) Fikr-mulohaza bildirish
d) Talabalarni rag‘batlantirish
9. Onlayn o‘quv platformalarida interaktivlikni ta’minlashning bir usuli
qaysi?
a) Matnli kitoblar
b) Virtual laboratoriyalar (to‘g‘ri javob)
c) Gazeta maqolalari
d) Plakatlar
10. Masofaviy ta’limda qaysi omil talabalar motivatsiyasini oshiradi?
a) Juda murakkab topshiriqlar
b) Gamifikatsiya va mukofot tizimi (to‘g‘ri javob)
c) Faqat nazariy materiallar
d) Jismoniy sinovlar
11. Masofaviy ta’lim kontenti qanday bo‘lishi kerak?
39

a) Uzun va murakkab
b) Soddalashtirilgan va interaktiv (to‘g‘ri javob)
c) O‘qituvchiga bog‘liq bo‘lmagan
d) Faqat rasmlardan iborat
12. Onlayn ta’lim platformalarining qaysi biri eng mashhur?
a) WordPress
b) Coursera (to‘g‘ri javob)
c) Photoshop
d) Zoom faqat uchrashuvlar uchun
13. Masofaviy ta’limda qo‘llaniladigan “gibrid model” nimani anglatadi?
a) Faoliyatning faqat oflayn shakli
b) Onlayn va oflayn o‘qitishning birlashuvi (to‘g‘ri javob)
c) Yangi dasturiy ta’minotni qo‘llash
d) Talabalar orasida jamoaviy o‘qish
14. Masofaviy ta’limning asosiy auditoriyasi kim?
a) Faqat talabalar
b) Ish bilan band bo‘lgan shaxslar va talabalar (to‘g‘ri javob)
c) Faqat boshlang‘ich sinf o‘quvchilari
d) Naqsh soluvchi ustalar
15. Masofaviy ta’lim kontentini tayyorlashda qaysi vositalar qo‘llaniladi?
a) Faqat PowerPoint
b) Video, audio va matnlar (to‘g‘ri javob)
c) Jismoniy qo‘llanmalar
d) Faqat qog‘oz materiallar
16. Baholash uchun masofaviy ta’limda eng samarali vosita nima?
a) Elektron testlar (to‘g‘ri javob)
b) Telefonda suhbat
c) Jismoniy ko‘rik
d) Qog‘oz ishlari
40

17. Masofaviy ta’limning asosiy manbalari qanday?
a) Yozma kitoblar
b) Elektron resurslar va onlayn ma’lumotlar (to‘g‘ri javob)
c) Faqat televizion darslar
d) O‘qituvchining o‘z so‘zlari
18. Masofaviy ta’limda o‘quvchilar orasidagi muloqotni qanday rivojlantirish
mumkin?
a) Faqat shaxsiy yozishmalar
b) Guruhli muhokamalar va forumlar (to‘g‘ri javob)
c) Yakuniy hisobotlar
d) Telefon orqali aloqa
19. Masofaviy ta’limning rivojlanishida qaysi texnologiya muhim rol
o‘ynaydi?
a) Qog‘oz printerlari
b) Sun’iy intellekt va avtomatlashtirish (to‘g‘ri javob)
c) Radiolar
d) Elektr energiyasi
20. Masofaviy ta’lim kontenti nima uchun muhim?
a) Vaqtni tejash va bilimni oshirish uchun (to‘g‘ri javob)
b) Faqat sertifikat olish uchun
c) Murakkab jarayonlarni soddalashtirish uchun emas
d) Barcha talabalarni bir xil uslubda o‘qitish uchun
41

XULOSA VA TAKLIFLAR
Onlayn o‘quv platformalaridan foydalangan holda masofaviy ta’lim
kontentini yaratish zamonaviy ta’lim tizimining muhim yo‘nalishlaridan biriga
aylangan. Ushbu jarayon ta’limni ko‘proq insonlar uchun ochiq va qulay qilish
imkonini beradi. Ta’lim nazariyasi fanida masofaviy ta’lim kontenti yaratish
nafaqat fan mazmunini keng auditoriyaga yetkazish, balki uning interaktivligini
oshirish orqali talabalarning o‘quv jarayoniga bo‘lgan qiziqishini orttirish imkonini
beradi. Zamonaviy texnologiyalar va innovatsion yondashuvlar yordamida
yaratilgan kontent o‘quvchilarning bilim olish jarayonini osonlashtiradi va vaqt va
joyga bog‘liq cheklovlarni bartaraf qiladi. Shu bilan birga, ta’lim jarayonining
sifati o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi o‘zaro aloqaning qanchalik samarali
tashkil etilganiga bog‘liq.
Interaktiv vositalardan keng foydalanish: Masofaviy ta’lim kontentini
yaratishda interaktiv texnologiyalar, jumladan, virtual laboratoriyalar, test tizimlari
va simulyatsiyalardan foydalanishni kuchaytirish kerak. Bu talabalarni nazariy
bilimlarni amalda qo‘llashga yordam beradi.
Foydalanuvchi uchun qulay interfeys yaratish: Onlayn platforma dizayni
oddiy va intuitiv bo‘lishi zarur. Bu, ayniqsa, yangi foydalanuvchilar uchun
platformadan samarali foydalanishni osonlashtiradi.
O‘qituvchilarni tayyorlash: O‘qituvchilarga zamonaviy onlayn ta’lim
vositalarini ishlatish bo‘yicha maxsus treninglar tashkil etish lozim. Bu, ular uchun
platformalar imkoniyatlaridan to‘liq foydalanishni ta’minlaydi.
Ko‘p tilli kontent yaratish: O‘quvchilar turli tillarda bilim olish imkoniyatiga
ega bo‘lishi uchun masofaviy ta’lim kontentini bir nechta tilda taqdim etish
muhimdir. Bu xorijiy auditoriyani jalb qilishga yordam beradi.
Ta’lim kontentini optimallashtirish: Kontentni qisqa va aniq qilish orqali
o‘quvchilarning e’tiborini uzoq vaqt davomida ushlab turish mumkin. Shu bilan
birga, ma’lumotlarning qiziqarli va dolzarbligiga alohida e’tibor qaratish zarur.
42

Fikr-mulohaza tizimini joriy etish: Talabalar va o‘qituvchilardan doimiy
ravishda fikr olish va ularning takliflariga asosan kontentni yaxshilash kerak. Bu
ta’lim jarayonining samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Xavfsizlikni ta’minlash: Platformada taqdim etilgan kontentning mualliflik
huquqi himoyalanishi va foydalanuvchi ma’lumotlarining xavfsizligi ta’minlanishi
shart. Bu, foydalanuvchilar ishonchini mustahkamlaydi.
Ushbu tavsiyalarni amalga oshirish masofaviy ta’lim jarayonining
samaradorligini oshiradi va ta’lim nazariyasi kabi fanlarni ko‘plab o‘quvchilarga
yetkazish uchun yangi imkoniyatlar ochadi. Onlayn o‘quv platformalarining rivoji
ta’lim sohasida global o‘zgarishlarni amalga oshirish uchun poydevor bo‘lib
xizmat qiladi.
43

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori (2021-yil 20-iyun).
Masofaviy ta’limni rivojlantirish to‘g‘risida.
2) Anderson, T., & Dron, J. (2011). Three generations of distance education
pedagogy. The International Review of Research in Open and Distributed
Learning, 12(3), 80-97.
3) Ushbu manbada masofaviy ta’lim pedagogikasi rivojlanishining uch
avlodi va ularning o‘ziga xos xususiyatlari haqida batafsil ma’lumotlar berilgan.
4) Siemens, G. (2005). Connectivism: A Learning Theory for the Digital
Age. International Journal of Instructional Technology and Distance Learning,
2(1), 3-10.
5) Connectivizm nazariyasi asosida zamonaviy masofaviy ta’limni tashkil
etish yondashuvlari bayon etilgan.
6) Bates, T. (2019). Teaching in a Digital Age: Guidelines for Designing
Teaching and Learning. 2nd edition.
7) Ushbu kitobda raqamli muhitda ta’lim jarayonini tashkil etish bo‘yicha
qo‘llanma taqdim etilgan.
8) Mayer, R. E. (2009). Multimedia Learning. Cambridge University Press.
9) Multimedia vositalaridan samarali foydalanish orqali masofaviy ta’lim
kontenti sifatini oshirish usullari keltirilgan.
10) Ally, M. (2008). Foundations of educational theory for online learning.
In T. Anderson (Ed.), The Theory and Practice of Online Learning (2nd ed.).
11) Ta’lim nazariyalari va ularning onlayn o‘qitishda qo‘llanilishi haqida
nazariy ma’lumotlar mavjud.
12) Moore, M. G., & Kearsley, G. (2011). Distance Education: A Systems
View of Online Learning. Cengage Learning.
13) Masofaviy ta’lim tizimlarining ishlash jarayoni va texnologiyalarning
roli tushuntirilgan.
44

14) Dabbagh, N., & Kitsantas, A. (2012). Personalized learning
environments (PLEs): A self-regulated learning approach. The Internet and Higher
Education, 15(1), 3-8.
15) O‘quvchilarning o‘zini-o‘zi boshqarish ko‘nikmalarini rivojlantirish
uchun onlayn ta’lim muhitining ahamiyati ko‘rsatib o‘tilgan.
16) UzSPU elektron kutubxonasi (2023). Masofaviy ta’lim va uning
pedagogik asoslari.
17) O‘zbekiston sharoitida masofaviy ta’lim tizimining o‘ziga xos
xususiyatlari o‘rganilgan.
18) UNESCO. (2020). Distance learning strategies in response to COVID-19
school closures.
19) Global pandemiya davrida masofaviy ta’limning o‘rni va samarali
yondashuvlar haqida ma’lumotlar berilgan.
45

Sotib olish