Pedagogik texnologiya turlari va klassifikatsiyasi - Pedagogika - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	1.5MB
Xaridlar	4
Yuklab olingan sana	12 May 2023
Kengaytma	pdf
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Behruz Temirov

Ro'yxatga olish sanasi 11 May 2023

47 Sotish

Pedagogik texnologiya turlari va klassifikatsiyasi

Sotib olish

1Pedagogik texnologiya turlari va
klassifikatsiyasi
Reja:
1. Pedagogik texnologiya turlari. Falsafiy
jihatdan klassifikatsiyasi.
2. Tashkil etish, boshqarish, shaxs
xususiyatlari rivojlanish bo’yicha
klassifkatsiya
3. Munosabat turlari. Ilmiy tajribani
o’rganish bo’yicha.

Ta’lim–tarbiya mazmuni,maqsad va vazifalari
davrlar o`tishi bilan kengayib borishi natijasida uning
shakl va usullari ham takomillashib bormoqda.Hozirda
inson faoliyatining asosiy yo`nalishlari ulardan ko`zda
tutilgan maqsadlarni to`liq amalga oshirish imkoniyatini
beruvchi yaxlit tizimlar, ya’ni texnologiyalarga aylanib
bormoqda. Xuddi shu kabi ta’lim - tarbiya sohasida ham
so`nggi yillarda pedagogik texnologiya amal qila boshladi.
Pedagogik texnologiya tushunchasi ta'lim-tarbiya
amaliyotini rivojlantirish ehtiyojlari asosida kelib
chiqqan, va hozirda pedagogika, psixologiya fanlarida o`z
o`rniga ega bo`lgan keng ko`lamli serqirra tushunchadir.
Pedagogik texnologiyada ishlab chiqarish sohalaridagi
turli texnologiyalardan farqli ravishda ishlov beriladigan
material o`quvchi (ta'lim oluvchi)ning aqliy, ruhiy, axloqiy
sifatlari bo`lib, ularga o`qituvchi, tarbiyachi tamonidan
ma'lum maqsadlarga erishish yo`lida har turli ta'sirlar
o`tkaziladi.
2


«Технология» ва
« Педагогик
технология »
тушунчаси
нимани
билдиради?

«ТЕХНОЛОГИЯ»

«Технология» юнонча сўздан келиб чиққан
бўлиб “techne” - маҳорат, санъат, малака ва
“logos” - сўз, таълимот маъноларини
англатади.

Texnologiya – biror ishda, san'atda,
mahoratda qo`llaniladigan usullar, yo`llar
yig`indisi. (Izohli lug`at).

Texnologiya – ishlov berish, ahvolni
o`zgartirish san’ati, mahorati, qobiliyati
metodlar yig`indisi. (V.M.Shepel).
4

ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯ

Педагогик технология – техника
ресурслари, одамлар ва уларнинг ўзаро
таъсирини исобга олган олда, таълим ҳ ҳ
шаклларини оптималлаштириш вазифасини
уювчи ў итиш ва билимларни
қ қ
ўзлаштиришнинг амма жараёнларини
ҳ
яратиш, ўллаш ва ани лашнинг тизимли
қ қ
методи.

Yunesko
5

ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯ

Pedagogik texnologiya – bu o`qitishga o`ziga
xos yangicha (innovatsion) yondashuvdir.U
pedagogikadagi ijtimoiy-muhandislik
tafakkurining ifodalanishi, texnokratik ilmiy
ongning pedagogika sohasiga ko`chirilgan
tasviri, ta’lim jarayonining muayyan
standartlashuvi hisoblanadi.( B.L.Farberman)
6


Pedagogik texnologiya – Bu o`qituvchi
(tarbiyachi)ning o`qitish (tarbiya) vositalari
yordamidao`quvchi ( talaba)larga muayyan
sharoit va ketma-ketlikda ta’sir ko`rsatish va
bu faoliyat mahsuli sifatida ularda oldindan
belgilangan shaxs sifatlarini shakllantirish
jarayondir. (N.Saydaxmedov ).

Pedagogik texnologiya – o`qitishning,
ta'limning shakllari, metodlari, usullari,
yo`llari, tarbiyaviy vositalarning maxsus
yig`indisi va komponovkasi (joylashuvi)ni
belgilovchi psixologik tartiblar (ustanovka)lar
majmuasi;u pedagogik jarayonning tashkiliy-
uslubiy vositalaridan iborat ( B.T.Lixachev).
7


Таълимни
технологиялаштириш
тў рисидаги фикр ғ
биринчи марта ачон
қ
пайдо бўлган?

Ким биринчи марта
ушбу тушунча
тў рисида гапирган?
ғ Таълимга технологик ёндашувнинг
ривожланиш эволюцияси

ХХ аср 30 - йилнинг ўртасида АҚШнинг Индиана
университетида талабаларга эшитиш ва кўриш (аудиовизуал)
таълими бўйича маърузалар ўқилган, 1946 йил шу ернинг ўзида
эшитиш ва кўриш таълими бўйича мутахассисларни тайёрлаш
курси: ишлаб чиқаришни режалаштириш, эшитиш ва кўриш
воситаларини ишлатиш ва улар сифатини баҳолаш, шу
воситаларни қўллаб ўқув жараёнини бошқариш дастурлари
киритилди.
Бу жараён “Таълимда технологиялар” деб номланди. XVI асрда Ян Амос Коменский, таълим жараёнининг шундай
механизми устида изланишлар олиб бордики, бунда унинг
фикрича “вақт, нарсалар , усул ” шундай тақсимланиши керакки,
тўғри тузилмага келтирилган ва тўғри қўлланилган шароитда у
кутилган натижани бериши керак. Бундай механизмни
Я.А.Коменский “Дидактик машина” деб номлади.

1958 йил – Н.Краудер томонидан Дастурлаштирилган
таълимнинг тармо қ ланган схемаси таклиф этилди. Бунда таклиф
қ илинган бир қ анча жавоблардан бирини танлаш ва
жавобларнинг т ўғ ри-нот ўғ рилигидан келиб чи қ иб қ айтар ало қ а
назарда тутилади.
Бу « Ў ргатувчи технологиялар» деб ном олди.1954 йил - профессор Б.Ф. Скинер томонидан
дастурлаштирилган таълим модели асослаб берилди. Бу
операциялар асосида ўқитиш технологияси бўлиб у хар бир
ўқув топшириғининг тўғри бажарилганлигини тезда баҳолаш ва
хатоликка йўл қўйган бўлса орқага қайтиш каби қайтар алоқани
назарда тутади.

70-йилларда – таълим технологиясининг илмий асосини
информатика, телекоммуникация назарияси, педагогик
квалиметрия, тизимли та ҳ лил, билиш фаолиятини бош қ ариш
назарияси, ўқ ув жараёнини қу лайлаштириш, педагогик
ме ҳ натни илмий ташкиллаштириш кабилар ташкил қ илди.
К ў риш ва э шитиш воситаларининг янги турлари:
видеомагнитофон, айланмали кадропроектор, электрон ва
блокнотли ёзув тахтаси ва бошқалар чиқара бошланди.
Таълим технологияси муаммолари бўйича Халқаро
анжуманлар ўтказилди.
Бу “Таълим техн о логиялари” деб атала бошлади.

ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯНИ
ЖОРИЙ ЭТИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ

АҚШ да 1961 йилда «Педагогик технология» журнали,
1971 йилда Комуникация ва технология Ассоциацияси
ташкил этилди.

1971 й. Аудивизуалли комуникация баёни номли журналлар
чоп этила бошлади.

Англияда 1964 й.«Педагогик технология ва дастурли таълим»
журнали нашр этила бошлади. 1967 й «Педагогик технология
миллий кенгаши» ташкил этилди. 1970 й. «Педагогик
технология» номли журнал чоп этила бошлади.

Японияда 1965 й «Умумяпон педагогик технология
маркази кенгаши» ташкил этилди.«Педагогик технология»,
«Педагогик технология тадқиқотлари» бўйича журналлар чоп
этила бошлади.

Венгрияда 1973 й«Ўқитиш технологияси» номли давлат
маркази ташкил этилди.

ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ
РИВОЖЛАНИШ БОСКИЧЛАРИ
3.Дастурлаш-
тирилган
таълим
4.Муаммоли
таълим
5.Педагогик

технологиялар1.Хотира
мактаби 2.Репродук-
Тив
мактаб

Ишлаб чикариш
технологияси
Таълимни
технологиялаш
тириш
Таълим
технологияси
Ўқитиш
технологиясиПедагогик
технология Таълимни технологиялаштириш
соҳасида таъянч тоифалар ва тушунчалар

“ Технология ” – юнонча « techne » сўзидан олинган бўлиб,
ма орат, санъатҳ , « logos » - сўз, таълимот
маъно лар ини англатади.
“ Технология ” – ишлаб чиқариш нуқтаи назаридан олиб
қараганда объект (предмет, буюм, ҳ одиса, жараён,
жонли ва жонсиз зот ) ларга мақсадга мувофиқ
таъсир этиб, унинг хусусияти, шакли, ҳолати
кабиларни ўзгартириш маъносини англатади.

И ШЛАБ ЧИ Қ АРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ:

х омашё, материал, ярим тайёр ма ҳ сулотларни олиш, уларни
қ айта тайёрлаш ёки уларга ишлов бериш й ў л ва усулларининг
йи ғ индиси (технологияни жараёнли-баёнли томони);

Технологияни илм сифатидаги вазифаси, моддий манба ва
вақтлар кам сарфлашни талаб этувчи самарали ва тежамкор
ишлаб чиқариш жараёнларини аниқлаш ва амалиётда
улардан фойдаланишни аниқлаш мақсадидаги
қонуниятларни топиш ҳисобланади (илмий томони);

жараённинг ўзи – топилмани қазиб олиш ҳаракатлари,
ишлов бериш, қайта ишлаш, транспортда ташиш, омборга
жойлаш, сақлаш, шунингдек ишлаб чиқаришнинг техник
назорати (жараёнли ҳаракат томони).
16

“ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯ”

“ Педагогик технология” – таълимни
технологиялаштириш соҳасида педагогик
ҳодиса ва жараён да қўлланиладиган тушунча.
17

Т АЪЛИМНИ
ТЕХНОЛОГИЯЛАШТИРИШ

Т аълимни технологиялаштириш - бу
ўқитиш жараёнига технологик ёндашиш
асосида таълим мақсадларига эришишнинг энг
мақбул йўллари ва самарали воситаларни
тадқиқ қилувчи ва қонуниятларни очиб берувчи
педагогик йўналишдир.
18

ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯСИ:

бу мавжуд шароит ва ўрнатилган вақтда
белгиланган таълимий мақсад ва кўзланаётган
натижаларга кафолатли эришишни воситали
таъминловчи, мулоқот, ахборот, бошқарув ва
ўқитишнинг энг қулай йўл ва воситаларининг
тартибли йиғиндиси (таълим бериш
технологиясининг жараён-баёнли жиҳати);

бу мавжуд юзага келган таълимий жараён
субъектларининг ҳамкорий ҳаракатлари, ҳақиқий
жараён (таълим бериш технологиясининг амалий-
жараён жиҳати ) тартиби.
19

“ ЎҚИТИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ”

“ Ўқитиш технологияси” – бу “ўз олдига
таълим шаклларини мақбуллаштириш
вазифасини қўювчи, техник ва инсоний
манбаларни (ресурсларни) ва уларнинг
ўзаро ҳаракатини ҳисобга олган ҳолда
таълим бериш ва билимларни ўзлаштириш
жараёнларини аниқлаш ва қўллашни
яратувчи тизимли усулдир” (ЮНЕСКО).
20


Pedagogik texnologiyalar uzluksiz ta’lim turlari, ta’lim
sohalari hamda ayrim belgilari bo`yicha turlarga ajratiladi.

Uzluksiz ta’lim turlari bo`yicha :

maktabgacha ta’lim,

boshlang`ich ta’lim,

tayanch ta’lim,

maktabdan tashqari-qo`shimcha ta’lim,

o`rta maxsus, kasb-hunar ta’limi,

oliy ta’lim,

qayta tayyorlash va malaka oshirish ta’limi pedagogik
texnologiyalariga bo`linadi.

Ta’lim sohalari bo`yicha:

ona tili, xorijiy tillar, adabiyot, ijtimoiy, tabiiy, aniq
fanlar, san’at, sport, texnika, texnologiya, amalaiy fanlar,
kasb-hunarlar, maxsus ta’lim pedagogik texnologiyalari
mavjud.
21


Hozirda mavjud bo`lgan pedagogik
texnologiyalarni bir qancha belgilariga qarab
turlarga ajratiladi. Bu belgilar haqida gapirishdan
oldin shuni eslatib o`tishimiz kerakki, pedagogik
texnologiya doimo kompleks xarakterga ega
bo`lib, u faqat bittagina omildan, metoddan,
tamoildan foydalanmaydi. Ya’ni quyida
keltiriladigan turlarigagina xos bo`lgan
monotexnologiyalar aslida mavjud emas. Lekin
har bir pedagogik texnologiyada asosiy e’tibor
ta’lim jarayonining u yoki bu tomoniga qaratilishi
natijasida ularni shu belgilari bo`yicha turlarga
ajratiladi:
22


Ta’lim oluvchiga yondashuv turi bo`yicha
pedagogik texnologiyalar quyidagicha
nomlanadi:

Avtoritar;
Didaktik yo`naltirilgan;
Ijtimoiy yo`naltirilgan;
Antropologik yo`naltirilgan;
Pedagogik yo`naltirilgan;
Shaxsga yo`naltirilgan;
Insonparvarlikka va shaxsga yo`naltirilgan;
Hamkorlik texnologiyalariga yo`naltirilgan;
Erkin tarbiyaga yo`naltirilgan;
Ezoterik ta’lim va tarbiyaga yo`naltirilgan.
26


Qo`laniladigan asosiy metod bo`yicha
pedagogik texnologiyalar quyidagi turlarga
ajratiladi:

Dogmatik, reproduktiv metod ;
Tushuntirish, ko`rgazmali;
Rivojlantiruvchi ta’lim;
Muammoli, izlanishli;
Ijodiy metod;
Dasturlashtirilgan ta’lim metodi ;
Dialogli metod;
O`yin metodi ;
O`z-o`zini rivojlantiruvchi ta’lim metodi;
Axborotli ( kompyuterli) ta’lim metodi
27


Bundan tashqari shaxsning xususiyat va sifatlari
tarkibiga yo`naltirilganlik bo`yicha pedagogik
texnologiyalar quyidagi turlarga ajratiladi:

Fanlar bo`yicha bilim, ko`nikmalarni shakllantirishga
yo`naltirilgan – axborot texnologiyalar;

Aqliy faoliyat usullarini shakllantirishga yo`naltirilgan
– operatsion texnologiyalari ;

Estetik va axloqiy munosabatlar sohasini
shakllantirishga yo`naltirilgan emotsional- badiiy va
emotsional axloqiy texnologiyalar;

Shaxsning o`z-o`zini rivojlantirish mexanizmlarini
shakllantirishga yo`naltirilgan o`z-o`zini rivojlantirish
texnologiyalari;

Ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yo`naltirilgan –
evristik texnologiyalar;

Amaliy faoliyat sohasini rivojlantirishga yo`naltirilgan
amaliy texnologiyalar.

28


Ақлий ҳужум

Бумеранг

Б - Б - Б

Блиц ўйин

Давра суҳбати

Домино

Ишбилармонлик ўйини 
Кичик гуруҳларда ишлаш

Муаммоли вазият

Ролли ўйин

ФСМУ

Чархпалак

Нима учун

Қор уюми

Ромашка


Елпиғич

Синквейн

Сўнги сўзни менга қолдиринг

Пинборд

Венн диаграммаси

Лойиҳа

Бахс-мунозара

Инсерт

Кластер

Балиқ скилети

I ntеraktiv usullar
«Aqliy hujum »
Maqsadi: Muayyan mavzu bo’yicha turli fikrlarni yig’ish.
Afzalliklari:
O’quvchilar tomonidan darsni
o’zlashtirish darajasini aniqlash
maqsadida qo’llash mumkin.
Muammoni vaziyatlarda, fikr
almashishda, yangi fikrlarni yuzaga
kеltirishda qo’llash mumkin.
O’quvchilarni jalb qilinishi darajasini
oshiradi.
Dars boshida "enеrgеtik " ta'sir
ko’rsatadi. Kamchiliklari:
Dars mavzusi bilan bog’liqlik
bo’lmagan vaqtda "Aqliy
hujum" vaqtni bеkorga
sarflashi mumkin
O’quvchilar tomonidan
noma'qul fikrning aytilishi,
ularning kеyingi muhokamada
ishtirok etishidan
uzoqlashtirishi mumkin.

“ A q liy xujum” metodining
moxiyati jamoa xamkorligi
asosida muammoni yechish
jarayonlarini va q t b o’ yicha
bir q ancha bos q ichlarga
( g’ oyalarni generatsiyalash,
ularni tan q idiy va
konstruktiv h olatda ishlab
chi q ish) ajratishdan iborat. Aqliy hujum (Breyns h torming)

” AQL BILAN ISHG’OL QILISH”

Bevosita jamoa bo’lib „Aql hujumi" ("Mozgavaya
ataka") olib borish.

Maqsad mumkin q adar katta mi qd ordagi g’oyalarni
yi g’ ish, talabalarni ayni bir xil fikrlash inertsiyasidan
x oli qilish, ijodiy vazifalarni yechish jarayonida
das t lab paydo bo’lgan fikrlarni yengishdir.

Bu usulning asosiy tamoyili va qoidasi ba h s
ishtirokchilari ishlab chi qg an g’oyalar tan q idini
mutla q o ta’ qiq lash, har qanday luqma hazil-
mutoyibani ra g’ batlantirishdir. Usuldan
foydalanishning muvaffaqiyati k o’ p jihatdan
o’qituvchi mash g’ ulot ra h bariga bog’liq. "Aql hujumi"
ishtirokchilari mi q dori 15 kishidan oshmasliga kerak.
Mash g’ ulotning davomiyligi bir soatgacha.
33

“ BUMERANG”

Mazkur metod bir mashg’ulot davomida o’ q uv materialini
chuqur va yaxlit holatda o’rganish, ijodiy tushunib yetish,
erkin egallashga yo’naltirilgan.

U turli mazmun va xarakterga (muammoli, munozarali,
turli mazmunli) ega bo’lgan mavzularni o’rganishga yaroqli
bo’lib, o’z ichiga ogzaki va yozma ish shakllarini kamrab
oladi hamda bir mashg’ulot davomida xar bir
ishtirokchining turli topshiriklarni bajarishi, navbat bilan
o’quvchi yoki o’kituvchi rolida chiqishi mumkin.

«bumerang» texnologiyasi tanqidiy fikrlash, mantiqni
shakllantirishga imkoniyat yaratadi; xotirani, g’oyalarni,
fikrlarni, dalillarni yozma va og’zaki shakllarda bayon
qilish ko’nikmalarini rivojlantiradi.
34

“ REZUME”

Bu metod murakkab, ko’ptarmokli, mumkin qadar,
muammo xarakteridagi mavzularni o’rganishga
qaratilgan.

Texnologiyaning mohiyati shundan iboratki, bunda
mavzuning turli tarmoqlari bo’yicha bir yo’la
axborot beriladi. Ayni paytda, ularning har biri
alohida nuqtalardan muhokama etiladi. Masalan,
ijobiy va salbiy tomonlari, afzallik, fazilat va
kamchiliklari, foyda va zararlari belgilanadi.

Bu interaktiv texnologiya tanqidiy, tahliliy, anik
mantiqiy fikrlashni muvaffaqiyatli rivojlantirishga
hamda o’z g’oyalari, fikrlarini yozma va og’zaki
shaklda ixcham bayon etish, himoya qilishga
imkoniyat yaratadi.
35

“ QARORLAR SHAJARASI”

M urakkab mavzularni o’zlashtirishda, ma’lum
masalalarni har tomonlama, puxta tahlil etish
asosida ular yuzasidan muayyan xulosalarga kelish,
bir muammo xususida bildirilayotgan bir necha
xulosalar orasidagi eng maqbul hamda to’g’risini
topishga yo’naltirilgan metodlar.

Bu metod avvalgi vaziyatlarda qabul qilingan qaror,
xulosalar mohiyatini yana bir bor tahlil etish va uni
har tomonlama tushunishga xizmat qiladi. Bu
metod orqali guruhdagi bir neche uy nafar ta’lim
oluvchilarning bilimlari darajasini aniqlash,
ularning fikrlarini to’plash va baholashga yordam
beradi.
36

BU METOD QUYIDAGI SHARTLAR ASOSIDA
FOYDALANILADI.

1. O’qituvchi mashg’ulot boshlanishidan avval munozara –
bahs, tahlil uchun mavzuga oid biror muammoni belgilaydi.

2. O’qituvchi guruh ta’lim oluvchilarini 4 yoki 6 nafar qilib
guruhchalarga ajratadi, muammoni hal etish va u haqida biror qarorni
qabul qilish uchun vaqt belgilaydi.

3. Qarorni qabul qilish jarayonida guruhlarning har bir a’zisi
tomonidan bildirilayotgan fikrlarning ma’qul yoki noma’qul darajasi
har tomonlama muhokama qilinadi.

4. Berilgan vaqt nihoyasiga yetgach, har bir guruh a’zolari o’z
guruhi qarori to’g’risida axborot beradilar zarur hollarda o’qituvchi
rahbarligida.

Barcha o’qituvchi – ta’lim oluvchilar tomonidan bildirilgan
xulosa – qarorlarni bir-biri bilan taqqoslaydi, savollar paydo bo’lsa,
javob berib boriladi, noaniq bo’lgan fikrlarga aniqlik kiritiladi.
37

“ SKARABEY”

«Skarabey» interaktiv metod bo’lib, u
o’quvchilarda fikriy bog’liqlik, mantiq,
xotiraning rivojlanishiga imkoniyat yaratadi,
qandaydir muammoni hal qilishda o’z fikrini
ochiq va erkin ifodalash mahoratini
shakllantiradi.

Mazkur texnologiya o’quvchilarga mustaqil
ravishda bilimning sifati va saviyasini xolis
baholash, o’rganilayotgan mavzu haqidagi
tushuncha va tasavvurlarni aniqlash imkonini
beradi. u, ayni paytda, turli g’oyalarni
ifodalash hamda ular orasidagi bog’liqliklarni
aniqlashga imkon yaratadi.
38

“ ВЕЕР” (ELPIG’ICH) ТЕХНОЛОГИЯСИ

Бу интерактив технология тан идий, қ
та лилий, ани манти ий фикрлашни
ҳ қ қ
муваффа иятли ривожлантиришга амда
ққ ҳ
ўз оялари, фикрларини ёзма ва о заки
ғ ғ
шаклда ихчам баён этиш, имоя илишга
ҳ қ
имконият яратади.

“ Веер” технологияси умумий мавзунинг
айрим тармо ларини му окама илувчи
қ ҳ қ
кичик гуру ларнинг, ар бир
ҳ ҳ
атнашувчининг, гуру нинг фаол
қ ҳ
ишлашига аратилган.
қ

“ ВЕЕР” (ELPIG’ICH) ТЕХНОЛОГИЯСИ

“ Веер” технологияси мавзуни ўрганишнинг
турли бос ичларида ўлланилиши мумкин:қ қ

бошида: ўз билимларини эркин
фаоллаштириш;

мавзуни ўрганиш жараёнида: унинг
асосларини чу ур фа млаш ва англаб
қ ҳ
етиш;

якунлаш бос ичида: олинган билимларни
қ
тартибга солиш.

DEBATLAR TEXNOLOGIYASI.

Debatlar asosida darslarni tashkil
etishdan k o’ zda tutilgan asosiy ma q sad
muammoning yechimini topishda
o’q uvchi o’ zgalarni o’ z yondashuvining
t o’ g ’ riligiga ishontirishdir.

O’z fikrini ani q va manti q iy bayon
etish, buning uchun esa ishonarli
dalillar va xulosalar topish
k o’ nikmalarini shakllantirishda debatlar
o’ tkazish samarali metod h isoblanadi.

Ular o’q uvchilarda ijtimoiy fikrni
o’ zgartirishga ta’sir etish q obiliyati
mavjudligiga ishonch tuyg ’ ularini
rivojlantiradi.
41

ФИКР.МУЛОХАЗА.ИСБОТ

ФСМУ 
Ф – Фикрингизни баён
этинг

С – Фикрингизни баёнига
сабаб кўрсатинг

М – Фикрингизга мисол
келтиринг

У –Фикрларингизни
умумлаштиринг,
хулосаланг

ФСМУ ТЕХНОЛОГИЯСИ


Ушбу технология мунозарали масалаларни ал этишда, ҳ
бахс – мунозаралар ўтказишда ёки ў ув – семинари
қ
якунида (тингловчиларнинг ў ув – семинари а идаги
қ ҳ қ
фикрларини билиш ма садида) ёки ў ув режаси
қ қ
асосида бирон бўлим ўрганиб бўлингач ўлланилиши
қ
мумкин, чунки бу технология тингловчиларни ўз
фикрини имоя илишга, эркин фикрлаш ва ўз
ҳ қ
фикрини бош аларга ўтказишга, очи олда
қ қ ҳ
ба слашишга, шу билан бир аторда ў увчи –
ҳ қ қ
талабаларни, ў ув жараёнида эгаллаган билимларини
қ
та лил этишга, ай даражада эгаллаганликларини
ҳ қ
ба олашга амда тингловчиларни ба слашиш
ҳ ҳ ҳ
маданиятига ўргатади.

1 – бо с ич:қ

тренер тингловчилар билан бирга ба с мавзусини
ҳ
ёки му окама этилиши керак бўлган муаммони ёки
ҳ
ўрганилган бўлимни белгилаб олади;

тренер ў ув маш улотида аввал ар бир тингловчи
қ ғ ҳ
якка тартибда ишлаши, кейин эса кичик
гуру ларда иш олиб борилиши ва ни оят дарс
ҳ ҳ
охирида жамоа бўлиб ишланиши а ида
ҳ қ
тингловчиларга маълумот беради;

маш улот давомида ар бир тингловчи ўз фикрини
ғ ҳ
эркин олда тўли баён этиши мумкин эканлигини
ҳ қ
эслатиб ўтилади.

2 – бос ич:қ

ар бир тингловчига ФСМУ
ҳ
технологиясининг 4 бос ичи ёзилган
қ
о озлар тар атилади.:
қ ғ қ

Ф – фикрингизни баён этинг.

С – фикрингизни баёнига сабаб кўрсатинг.

М – кўрсатган сабабингизни исботлаб
мисол (далил) келтиринг.

У – фикрингизни умумлаштиринг.

ар бир тингловчи якка тартибда
Ҳ
тар атилган о оздаги ФСМУнинг 4
қ қ ғ
бос ичини ўз фикрларини ёзма баён этган
қ
олда тўлдиради.
ҳ

3 – бос ич:қ

ар бир тингловчи ўз о озларини тўлдириб
ҳ қ ғ
бўлгач, тренер уларни кичик гуру ларга
ҳ
бўлинишларини илтимос илади ёки ўзи турди
қ
гуру ларга бўлиш усулларидан фойдаланган олда
ҳ ҳ
тингловчиларни кичик гуру ларга бўлиб юборади;
ҳ

тренер ар бир гуру га ФСМУ технологиясининг 4
ҳ ҳ
бос ичи ёзилган катта форматдаги о озларни
қ қ ғ
тар атади;
қ

тренер кичик гуру ларга ар бирлари ёзган
ҳ ҳ
о озлардаги фикр ва далилларни катта форматда
қ ғ
умумлаштирган олда 4 бос ич бўйича ёзишларини
ҳ қ
таклиф этади.

4 – бос ич:қ

кичик гуру ларда аввал ар бир тингловчи
ҳ ҳ
ўзи ёзган ар бир бос ичдаги фикрлари
ҳ қ
билан гуру аъзоларини таништириб ўтади.
ҳ
Гуру аъзоларининг барча фикрлари
ҳ
ўрганилгач, кичик гуру аъзолари уларни
ҳ
умумлаштиришга киришади;

гуру аъзолари ФСМУнинг 4 бос ичини ар
ҳ қ ҳ
бири бўйича умумлаштириб, уни имоя
ҳ
илишга тайёргарлик кўрадилар;
қ

фикрларни умумлаштириш ва тида ар бир
қ ҳ
тингловчи ўз фикрларини имоя этиши,
ҳ
исботлаши мумкин.

5 – бос ич:қ

кичик гуру лар умумлаштирилган
ҳ
фикрларини имоя иладилар: гуру
ҳ қ ҳ
вакили ар бир бос ични ало ида ў ийди
ҳ қ ҳ қ
(иложи борича изо бермаган олда).
ҳ ҳ
Баъзи бўлимларни исботлаши, яъни
гуру нинг айнан нима учун шу фикрга
ҳ
келганини айтиб ўтиши мумкин.

6 – бос ич:қ

тренер маш улотга якун ясайди, билдирилган фикрларга ўз
ғ
муносабатини билдиради;

уйидаги саволлар билан тингловчиларга мурожаат илади:
қ қ

ушбу тренинг ёрдамида нималарни билиб олдингиз ва нималарни
ўргандингиз?

ушбу технологияни ў ув жараёнида ўлланилиши андай самара
қ қ қ
берди?

ушбу технологияни ўлланилиши ў увчи – талабаларда андай
қ қ қ
хислатларни тарбиялайди, нималарни шакллантиради, уларнинг
андай фазилатларини ривожлантиради?
қ

ушбу технологиянинг ў ув жараёнининг айси бос ичида
қ қ қ
ўлланилгани маъ ул ва нима учун?
қ қ

ушбу технологияни дарс жараёнида ўлланилиши ў увчи
қ қ –
талабаларга нима беради ва нимага ўргатади?

ушбу технологияни яна андай тартибда ёки андай шаклда
қ қ
ўтказиш мумкин?

ушбу тренингда тренернинг асосий вазифаси нимадан иборат?

«ФСМУ» технологиясини ўллашга оид намунақ

«Ҳар бир университет қошида психологик ташхис марказини
ташкил этиш керакми?» деган савол муҳокамага қўйилган.

Ф - Фикрингизни баён этинг Бугунги кунда ҳар бир таълим муассаси
қошида психологик ёрдам ёки психологик ташхис марказини ташкил
этиш лозим

. С - Қарорнинг сабаби Сифат ўзгаришлар даврида ижтимоий
ўзгаришлар, иқтисодий қийинчиликлар ёшлар рухиятида зўриқиш
вужудга келтиради. Зўриқиш ҳолатидан чиқиб кетишга мутаҳассис
ёрдам беради.

М – Мисол Кўпдан-кўп талабалар «Педагогика ва психология»
кафедрасига ёрдам сўраб мурожат этадилар.

У – Х улоса Психологик ташхис маркази тарбияланувчиларни
психологик зўриқиш ҳолатидан чиқиб кетишида ва психологик
коррекцияни ташкил этишда муҳим ўрин эгаллаганлиги сабабли уни
ташкил этиш зарур.

Т- жадвал
Концепцияга, во ейликка, қ
объектга нисбатан муносабат
билдириш учун ўллаш мумкин.
қ

Талабалар ушбу схемани тузиш оидалари билан
қ
таништирилади

Якка, жуфтликда ёки гуру ичида схема асосида
ҳ
та ослаш фаолияти ташкил этилади
ққ

Ягона жадвалга туширилади.

Т- Жадвал « Тест назорати »
Ютуғи Камчилиги


Ват ни тежалишиқ

Фронтал олда иш
ҳ
олиб бориш имкони

Мант ий фикрни
қ
ривожлантириш.

Ба олаш улай
ҳ қ 
Нут нинг ривожлан-
қ
маслиги.

Муло атни йў лиги.
қ қ

амкорликда фао-
Ҳ
лиятнинг йў лиги.
қ

Педагогик муно-
сабатнинг йў лиги.
қ

SWOT - тахлили

S -кучли томони

W - кучсиз томони

О- имкониятлари

Т- хавф-хатар Strengths Weakness
Opportu-
nities Threats

НАМУНА
Муаммоли таълим методи га SWOT – та лилҳ

S - Кучли томони- муаммоли таълим асосида талабалар
билимларни фаол ўзлаштирадилар- мустақил ва ижодий
фикрлаш қобилиятини ривожлантиради- мавзунинг моҳиятини
чуқур тушунишга ёрдам беради

W - Ожиз томони кўп вақт талаб этади , алоҳида тайёргарлик талаб
этади , кўп куч талаб этади

О - Имкониятлари талабалар сони чекланган бўлиши лозим , барча
мавзуларни муаммоли таълим асосида ўрганиш имкони йўқ ,
педагогдан махсус тайёргарликни талаб этади

Т – Хавфлар белгиланган вақт оралиғида муаммонинг ечими
топилмаслиги мумкин , барча талабалар фаол иштирок этмаслиги
мумкин

«БЛИЦ - СЎРОВ» ТЕХНОЛОГИЯСИ

«БЛИЦ –

СЎРОВ»

ТЕХНОЛО-

ГИЯСИ 
Кетма-кетликни
ва изчилликни
ўрнатишга
аратилган қ
технологиядир

“ Блиц – ўйин” технологияси.

Ушбу технология ў увчи – талабаларни қ
аракатлар кетма – кетлигини тў ри ташкил
ҳ ғ
этишга, манти ий фикрлашга, ўрганаётган
қ
премети асосида кўп хилма хил
фикрлардан, маълумотлардан кераклигини
танлаб олишни ўргатишга аратилган.
қ
Ушбу технология давомида ў увчи –
қ
талабалар ўзларининг муста ил
қ
фикрларини бош аларга ўтказа оладилар,
қ
чунки бу технология шунга тўли шароит
қ
яратиб беради.

Ма сад.қ

Ушбу технология тингловчиларга
тар атилган о озларда кўрсатилган
қ қ ғ
аракатлар кетма – кетлигини аввал якка
ҳ
олда муста ил равишда белгиланиб,
ҳ қ
сўнгра ўз фикрини бош аларга ўтказа олиш
қ
ёки ўз фикрида олиш, бош алар билан
қ қ
амфикр бўла олишга ёрдам беради.
ҳ

БЛИЦ-СУРОВ ЖАДВАЛИ
Гурух
ба о-сиҳ Гурух
хатоси Тў ри
ғ
жавоб Якка
хато Якка
ба о
ҳ Жараён
боскичла
ри
« » « »

5959ВЕНН ДИАГРАММАСИ
ВЕНН
ДИАГРАММАСИ - 2
ва 3 жиҳатларни ҳамда
умумий томонларини
солиштириш ёки
таққослаш ёки қарама-
қарши қўйиш учун
қўлланилади.
Тизимли фикрлаш,
солиштириш,
таққослаш, таҳлил
қилиш кўникмаларини
ривожлантиради. Диаграмма Венна тузиш қоидаси билан
танишадилар. Алоҳида/кичик гурҳларда
диаграмма Веннани тузадилар ва
кесишмайдиган жойларни (х)
тўлдирадилар
Жуфтликларга бирлашадилар,
ўзларининг диаграммаларини
таққослайдилар ва тўлдирадилар
Доираларни кесишувчи жойида,
икки/уч доиралар учун умумий бўлган,
маълумотлар рўйхатини тузади.

«Венн» Диаграммаси

2 объектни,
тушунчани, ғояни,
ходисани таққослаш
фаолиятини ташкил
этиш жараёнида
ишлатилади.

Намуна: Педагогик технологиялар ва анъанавий
таълим тизимини таққослаш
Умумийлик
Илғор
тажрибага
асосланадиТизимлилик
Бошқарувчанли
к
КонцептуалликАниқ
лойиҳа
Самарага
кафолат
Такрорлана
олиш

6262Кластер
КЛАСТЕР
( Кластер-тутам, боғлам )-
ахборот харитасини тузиш йўли -
барча тузилманинг моҳиятини
марказлаштириш ва аниқлаш учун
қандайдир бирор асосий омил
атрофида ғояларни йиғиш.
Билимларни фаоллаштиришни
тезлаштиради, фикрлаш
жараёнига мавзу бўйича янги
ўзаро боғланишли тасаввурларни
эркин ва очиқ жалб қилишга
ёрдам беради. Кластерни тузиш қоидаси билан танишадилар.
Ёзув тахтаси ёки катта қоғоз варағининг ўртасига
асосий сўз ёки 1-2 сўздан иборат бўлган мавзу
номи ёзилади
Бирикма бўйича асосий сўз билан унинг ёнида
мавзу билан боғлиқ сўз ва таклифлар кичик
доирачалар “йўлдошлар” ёзиб қўшилади. Уларни
“асосий” сўз билан чизиқлар ёрдамида
бирлаштирилади. Бу “йўлдошларда” “кичик
йўлдошлар” бўлиши мумкин. Ёзув ажратилган
вақт давомида ёки ғоялар тугагунича давом
этиши мумкин.
Муҳокама учун кластерлар билан алмашинадилар.

КЛАСТЕР

Кластер –бо лам.ғ

 Билимларни фаол-
лаштиришга
йўналтиради, фикрловчи
жараёнга мавзу

бўйича янги ассоциатив
тасаввурни эркин

ва очи жалб илишга
қ қ
ёрдам беради.

 Ў ув маш улотининг
қ ғ
амма бос ичларида
ҳ қ

ўлланилади.
қ

Педагогик
технолог
ия аспектл
ариФаол
усуллар
Чархпал
ак Зиг-закСинквей
н
Веер
Акл
чарх
и
хусусия
тлари тавсиф
ийАмалий
Бошкарув
чанликконце
птуа
лликТизи
млил
икАклий
хужумКластер Блиц
уйин
Самар
адорли
к Ажжур
ли
арраКичик
гурух
Бум
ера
нг
Кафолатланга
н натижаРолли
уйинлар
Такрор
ишлаб
чикарувч
анлик Илмий

65651. Ақлингизга нима келса, барчасини ёзинг. Ғоялари
сифатини муҳокама қилманг фақат уларни ёзинг.
2. Хатни тўхтатадиган имло хатоларига ва бошқа
омилларга эътибор берманг.
3. Ажратилган вақт тугагунча ёзишни тўхтатманг.
Агарда ақлингизда ғоялар келиши бирдан тўхтаса, у
ҳолда қачонки янги ғоялар келмагунча қоғозга расм
чизиб туринг. Кластерни тузиш қ оидаси

СИНКВЕЙН

Тушунча-от

2 суздан иборат сифат

3 суздан иборат феъл

4 суздан иборат
муносабат

1 суздан иборат
синоним 
Укиш

кизикарли янгилик

Фикрлаш кобилиятини
ривожлантиради

Маънавий тарбиялашга
ёрдам беради

мутоала

Пинборт техникаси

Инглизча pin -махкамлаш, bord- доска
сўзларидан олинган.

Муаммони ал илишга оид фикрларни ҳ қ
тизимлаштириш ва гру лашни амалга
ҳ
ошириш,уюшган олда ягона ёки аксинча
ҳ
арама- арши позицияни шакллантиришга
қ қ
имкон беради.

ПИНБОРТ ТЕХНИКАСИНИНГ
БОСҚ И ЧЛАРИ

Ў ИТУВЧИ МУАММОНИ ЎРТАГ
Қ А
ТАШЛАЙДИ ВА МУ ОКАМА ИЛИШНИ
Ҳ Қ
СЎРАЙДИ.

МУ ОКАМА ЖАРАЁНИДА ВУЖУДГА КЕЛГАН БАРЧА
Ҳ
ФИКРЛАР АЛОХИДА О ОЗЛАРГА 2 СЎЗ БИЛАН
Қ Ғ
ЁЗИЛАДИ.

О ОЗЛАР ДОСКАГА МАХКАМЛАНАДИ.
Қ Ғ

Спикерлар чи иб, ўзаро муносабатни чизи лар
қ қ
билан кўрсатадилар ва фикрларни тизимга
соладилар.

Пинборд ” методининг ўлланишиқ
Кичик гуру ҳ ларга вазифа:
1. Интерфаол методлари
2 . Таълимни ташкилэтиш
шакллари
3. Таълим воситалар и

Pedagogik texnologiya turlari va klassifikatsiyasi

Sotib olish