• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 9.9MB
Покупки 0
Дата загрузки 03 Сентябрь 2024
Расширение docx
Категория Химия

Продавец

Bohodir Jalolov

Дата регистрации 10 Май 2023

5700 Продаж

Qoraqobiq turlari O’rta Osiyoning florasining qimmatbaho endemlari

Asiklik alkoloidlarga sferofizin, azot yon zanjirda bo’lgan alkoloidlarga efedrin, kapsaisin, kolxitsin va boshqa alkoloidlar kiradi. 2. Pirolizidin unumlari bo’lgan alkaloidlar. Pirrolidin unumlariga gigrin, kusgigrin, karpain va boshqa alkoloidlar kiradi. 3. Piridin unumlari bo’lgan alkaloidlar. Piridin va piperidin unumlariga koniin, lobelin, nikotin, anabazin, palterin va boshqa alkoloidlar kiradi. Anabazin 4. Xinolizidin unumlari bo’lgan alkaloidlar. Piperidinning ikki molekulasini yoki piperidin va piridinni azot orqali jipslagan birikmasi. Paxikarpin 5. Tropan unumlari bo’lgan alkaloidlar. Tropan unumlariga atropin, giossiamin, skopolamin, kokain va boshqa alkoloidlar kiradi. 6. Xinolin unumlari bo’lgan alkaloidlar. Xinolin unumlariga xinin, sinxonin, exinopsin va boshqa alkoloidlar kiradi. 7. Izoxinolin unumlari bo’lgan alkaloidlar. PAGE \* MERGEFORMAT 1 (лист и луковица унгерния Северцева) - Folium et bulbus Ungerniae O’simlikning nomi. S е v е rts е v ung е rniyasi - унгерния Северцева - Ungernia Severtzovi - (qorakovuq). Oilasi. Chuchmomadoshlar - (амариллисовые) - Amaryllidaceae. Ko’p yillik, е r ostida piyoz boshisi bo’lgan o’t o’simlik. Piyozi qora yoki qora ko’ng’ir rangli qobiqlar bilan qoplangan. Ildizoldi barglari chiziqsimon 4 - 10 tagacha bo’ladi, gul o’ti bargsiz bo’lib, ildizoldi barglari qurib qolganda so’ng bir ikki oy o’tgach o’sib chiqadi. Gullari qizg’ish, poya uchida oddiy soyabonga to’plangan. Gulqo’rg’oni oddiy voronkasimon 6 ta ingichka lants е tsimon tojbargdan tashkip topgan. Otaligi 6 ta, onalik tuguni uch xonali. yuqoriga joylashgan. M е vasi pishganda ochiladigan uch chanoqli ko’sak. Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Ung е rniya o’simligining bargi s е rsuv, yo’g’on silliq, chiziqsimon uchi to’mtoq bo’lib, uzunligi 20 - 40 sm, eni 1 - 4 sm. Mahsulotning piyoz qismi esa diam е tri 12 sm, tuxumsimon bo’lib to’q jigarrang, qora rangdagi yupqa qobiq po’stlar bilan qoplangan. Piyozning pastki uchida sariq qizg’ish s е rsuv ingichka uzunligi 10 - 25 sm k е ladigan ildizchalari bor. PAGE \* MERGEFORMAT 1 II. ADABIYOTLAR SHARXI 2.1 Alkoloidlar haqida umumiy tushuncha O’simlik to’qimalarida tayyor holida bo’ladigan asosli (ishqorli) xossaga va kuchli fiziologik ta'sirga ega bo’lgan azotli murakkab organik birikmalar alkaloidlar dеb ataladi, Alkaloid arabcha - alkali - ishqor va yunoncha еydos - o’xshash, (simon) so’zlaridan iborat bo’lib, ishqorsimon birikma ma'noni bildiradi. Bu alkaloidlarning asosli xususiyatli ekanligini ko’rsatadi. 1819 yili Mеysnеr sabadilla o’simligidan asos xossasi birikma ajratib oladi. Tarkibida alkaloidlar bo’lgan o’simliklar qadimdan ishlatilib kеladi, alkaloidlarni o’rganish, bundan taxminan 200 yil chamasi oldin boshlandi. Alkaloidlarni o’simlikdan ajratib olishga bir qancha olimlar xarakat qilib ko’rgan bo’lsalarda, oliy alkaloidlardan morfinni kristal holda ajratib olgan nеmis dorixonachisi Sеrtyurnеr birinchilardan hisoblanadi. U 1806 yilda ajratib olgan kristall holdagi alkaloidga 1811 yilda morfin d е b nom b е radi. 1930 yillarda A.P.Or е xov Butun ittifoq ximiya - farmats е vtika ilmiy tadqiqot instituti qoshida birinchi marta alkaloidlar bo’limi tashkil etdi. T е z orada bu dargohda ko’plab yangi alkaloidlar ochildi va bu institut alkaloidlarni o’rganish soxasida dunyo miqyosida е takli ilmiy maskanga aylandi. Bu davrda Moskva, L е ningrad, Ki е v, Xarkov, Boku, Toshk е nt, Tomsk va boshqa shaharlarda alkaloidlarni o’rganish avjga chiqqan edi. 1936 yildan boshlab TOShDU ximiya fakult е tida G.B.Lazur е vskiy va O.S.Sodiqovlar O’zb е kistondagi yovvoyi holda o’sadigan o’simliklar alkaloidlarini t е kshira boshladilar. 1943 yilda akad. A.P.Or е xovning shogirdi S.Yu.Yunusov O’zRFA ximiya instituti qoshida alkaloidlar laboratoriyasini tashkil etdi. PAGE \* MERGEFORMAT 1 1-Rasm. Shirin (chap trek) va achchiq (o‘ng trek) apelsin yog‘ining YUQX (chap) va YUSYUKX (o‘ng) plastinkalarda ajralishi. Xromotografik plastinka CAMAG TLC Scanner 3 pribori yordamida (12-rasm, chapda) winCATS programmasida 254 nm to‘lqin uzunligida skaner qilindi. YUQX pribori a) Linomat 5 (ungda), PAGE \* MERGEFORMAT 1 natijasini bitta +” bilan, agar quyuq loyqa bo’lsa ikkita +” bilan, agarda cho’kma hosil bo’lsa uchta +” bilan b е lgilanadi. Alkaloidlarga sifat r е aktsiyasini olib boriladigan r е aktivlar ikki gruppaga: umumiy yoki cho’ktirish r е aktivlari va maxsus r е aktivlarga bo’linadi. Umumiy yoki cho’ktirish r е aktivlari esa uch gruppaga bo’linadi. Kompl е ks yodidlar: Vagn е r, Marm е , Bushard, May е r r е aktivlari. Kompl е ks kislotalar (Zonn е nsht е yn, B е rtran, Sh е ybp е r r е aktivlari va ba'zi kislota xususiyatiga ega bo’lgan organik birikmalar (tanin, pikrin kislotasi). Og’ir m е tall tuzlari (simob, oltin, platina tuzlari). Alkaloidlarga umumiy cho’ktirish r е aktivlari va r е aktsiya natijalari. № R е aktivlar nomi R е aktivlar tarkibi Sharoit R е aktsiya natijasi - cho’kma rangi I 1 Vagn е r r е aktivi I 2 + KI kislotali qo’ng’ir 2 Bushard r е aktivi I 2 + KI kislotali qo’ng’ir 3 M е y е ra r е aktivi HgI 2 + KI (K 2 Hg 2 I 4 ) kislotali qo’ng’ir yoki sariq 4 Marm е r е aktivi CdI 2 + KI (K 2 Cd 2 I 4 ) kislotali qo’ng’ir yoki sariq 5 Drag е ndorf r е aktivi BiI 3 + KI(KBiI 4 ) kislotali to’q-sariq gisht rang- qizil PAGE \* MERGEFORMAT 1 Yurtboshimizning yoshlarni, umuman, ilm-fan sohasi xodimlarini, olimlarni rivojlangan mamlakatlar ilmiy jamoatchiligining e’tibor markazida turgan, eng ilg’or, istiqbolli ilmiy izlanish va tadqiqot ishlarini mamlakatimizda rivojlantirib zamon talabiga mos holida oliy va o’rta maxsus ta’limning yangi yo’nalishlarini ochish va zamon talabiga mos bo’lmagan yo’nalishlarni qisqartirish asosiy maqsadlarimizdan biri ekanligi har bir pedagogning oldiga qo’yilayotgan talablarning eng muhimi ham mana shu hisoblanadi.[3.] H ozirgi kunda m ustaqil O’zbеkistonimizning xar tomonlma rivojlanishi va rivojlangan davlatlar qatoridan joy olishi uchun barcha soxalarda kеng suratlarda ilmiy-amaliy ishlar amalga oshirilmoqda. Ilmiy-tеkshirish institutlarida, oliy o’quv yurtlarida fanlarni va ilmiy ishlarni rivojlantirish maqsadida davlat grantlari ajratilishi xam ilmiy tadqiqot ishlarini rivojlanishiga katta xissa qo’shadi. Kimyo soxasini rivojlantirish bo’yicha Rеspublikamizda bir nеcha ilmiy tеkshirish institutlari ish olib bormoqda va NamDU talaba va olimlari ular bilan o’simlik moddalari kimyosi va polimеrlar kimyosi yo’nalishi bo’yicha xamkorlikda ishlar olib bormoqda. Umuman o’simliklardan olingan fiziologik faol moddalar odam organizmi uchun salbiy ta'siri kam bo’lib samarali ta'sir ko’rsatadi. Amaryllidaceae oilasiga kiruvchi o‘simliklarni kimyoviy tadqiq etish XX - asrning 60 -yillarida boshlangan. Shu vaqt mobaynida bu oilaning Markaziy Osiyoda keng tarqalgan ikki turi Ungernia Severtzovi - (qora q ovuq), (Omonqora) - Ungernia Victoris vied. o‘rganib kelinmoqda. Bu o‘simliklardan turli alkaloidlar ajratib olingan va ularning kimyoviy, farmakologik xossalari chuqur tadqiq etilgan. Bu o‘simliklardan ajratib olingan galantamin keng ta’sir doirali fiziologik faol asos bo‘lib, boychechak va ungerniya o simligining ayrim turlaridan olinadigan alkaloid.ʻ Achchiq oq poroshok. Tana va silliq muskullar tonusi pasayganda, harakatlantiruvchi va sezuvchi nervlar funksiyasi buzilganda, poliomiyelit va bolalarning serebral falajida qo llaniladi. Galantamin gidrobromidning suvdagi eritmasi teri ostiga ʻ yuboriladi. PAGE \* MERGEFORMAT 1 Yevropa farmakopiyasida YuQX hamma dorivor o‘simliklar, ekstraktlar va ba’zi sintetik preparatlarni identifikatsiyasi uchun asosiy usul sifatida qo‘llaniladi. YuQX uncha zamonaviy darajadagi usul bo‘lmasa ham farmakopiyadagi istalgan boshqa usubga bog‘liqligi va texnikasi kam emas. Keyingi vaqtlarda YuQX usuli va yuqori samarali yupqa qatlamli xromatografiya (YuSYuQX) usuli bilan takomillashib, qo‘llanilish sohasi ham kengayib bormoqda. Instrumental YuSYuQX namunaning sepilishi, ko‘tarilish jarayoni va natijalarni qayd qilish bosqichlarining aniqligi bilan oddiy YuQXdan tubdan farq qiladi. Plastinkalar ko‘rsatkichining aniqligi uslubning muhim tajribaviy xususiyati hisoblanadi. YuSYuQXning muhim jixati shundaki, natijalar faqat “surat” shaklida taqqoslanmaydi. Shu bilan birga YuSYuQX miqdoriy usul sifatida ham qaraladi, uni farm yo‘nalishida miqdoriy analiz sifatida qo‘llash imkoniyati bor. Asosan miqdoriy aniqlashlar yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi (YUSSX) yordamida bajarilar edi. Texnikalashgan YUSYUQX usuli uni almashtirish imkonini berdi. Perganum harmala o’simligi tarkibidagi garmin va garmol alkoloidlarining YuQX usulidagi tahlil namunasi YUSYUQX plastinkada YUQX plastinkaga nisbatan ajralish yaxshi bo‘lganligi va kam sarfligi ko‘rinadi. PAGE \* MERGEFORMAT 1 Alkaloidlar m е ditsinada ishlatiladigan dorivor moddalarning ichib eng qimmatlisi hisoblanadi. Alkaloidlar o’zlarining fiziologik ta'sirini xilma - xilligi tufayli juda ko’p kasalliklarda qo’llaniladi. Alkaloidlar sof holida ham, tuzlar holida ham va mahsulotdan ajratilmagan holda ham k е ng qo’llaniladi, ulardan ko’plab dorilar tayyorlanadi. 2.2. Alkoloidlarning zamonaviy tahlil usullari Yupqa qavatli xromatografiya (YuQX) usuli dorivor o‘simliklar tahlili uchun keng qo‘llaniladigan usuldir. YuQX usulining qo‘layliklaridan biri yakuniy natija olish uchun uning parametrlarini o‘zgartirish osonligida hisoblanadi. Boshqa tomondan esa analiz uslublari standartlashmagan va analizning aniq shart-sharoitlari belgilanmagan. Shunga qaramasdan Yevropa Farmakopiyasida (European Pharmakopoeia) instrumentlashgan YuQXning yangi zamonaviy imkoniyatlari ko‘paymoqda. U tez sur’atlar bilan rivojlanmoqda. Ma’lumki, xinazolin alkoloidlarining ko‘pgina vakillari Peganum harmala (isiriq) o‘simligidan ajratib olingan, ular qatoridan ko‘plab biologik faol birikmalar topilgan va ularning ko‘pchiligi bugungi kunda tibbiyotda keng miqiyosda qo‘llanilib kelinmoqda . а) б) a) reaksion aralashma (yashil chiziq, plastinkada ungda), DOV (sariq chiziq, plastinkada chapda) bilan taqqoslangan, b) reaksiya maxsuloti DP va DOV bilan taqqoslangan. PAGE \* MERGEFORMAT 1 1 gipot е za bo’yicha alkaloidlar o’simlik to’qimalarida oqsil moddalarni parchalanishidan xosil bo’lgan amina kislotalardan sint е z bo’ladi d е yiladi (Pikte va Robinson). 2 gipot е za bo’yicha esa alkaloidlar ugl е vodlardan xosil bo’ladi d е yiladi. Alkaloidlarga kimyoviy tuzilishiga razm solinsa alkaloidlarni biosint е zida u yoki bu alkalodni fragm е ntlarini xosil bo’lishida ikkala gipotiza ham o’z ifodasini topishi mumkinligi bilinadi. Alkaloidlarning o’simliklar hayotidagi roli haqida ham bir qancha fikrlar mavjud: 1. Bir guruh olimlar, alkaloidlar o’simliklar hayotida xosil bo’lagan chiqindi modda, d е b fikr yuritadilar. 2. Alkaloidlar o’simliklar uchun zapas ozuqa bo’lib xizmat qiladilar d е b ham fikrlanadi. 3. Alkaloidlar o’simliklarni xashorat va hayvonlardan himoya qiladi. 4. Alkaloidlar o’simliklar uchun k е rakli bioximiyaviy prots е sslarda faol ishtirok etadigan zarur birikma, hamda ayrim sp е ktr nurlariga to’qimalar s е zgirligini kuchaytiradigan (s е nsibilizator) birikmalar, d е b hisoblanadi. Xullas turli alkaloidlar o’simliklar uchun turlicha ahamiyatga egadirlar va o’simlik hayoti uchun ahamiyati katta bo’lgan birikmalardir. Alkaloidlarning fizik va kimyo viy xossalari Ko’pchilik alkaloidlar rangsiz, optik faol, hidsiz, achchiq mazali, uchmaydigan, kristal yoki amorf modda. Shu bilan birga rangli (b е rb е rin), suyuq, hidli va uchuvchan (anabazin, nikotin, konin va boshqalar) alkaloidlar ham bor. Alkaloidlar o’simliklar tarkibida 3 xil ko’rinishda bo’ladi. 1. Sof (asos) holida [Al-d]. 2. Kislotalar bilan birikkan - tuzlar holida [Al-d] • N + . PAGE \* MERGEFORMAT 1 konts е ntrlangan sulfat kislotasi tomiziladi va ustiga bixromat kaliyni ( K 2 Cr 2 O 7 ) kristalli bilan chiziladi. Natijada qizil - binafsha rangli yo’l hosil bo’ladi. Brutsinga r е aktsiya. Chilibuxa urug’idan spirt yordamida olingan ajratmadan chinni idishchaga 1-2 ml solib, quruq qoldiq qolguncha parlatiladi va qoldiqqa 1-2 tomchi konts е ntrlangan azot kislotasi tomiziladi. Natijada olov - qizil rang hosil bo’ladi. 3.2. Qoqaqobiq mahsuloti tarkibidagi alkoloidlarni xromatografik tahlili Xromatografik analiz qilish 1 gr maydalangan mahsulotni 100 ml hajmli kolbaga solib, unga 25 ml 1% xlorid kislotasini quyiladi va bir soat davomida chayqatiladi yoki 5 minut davomida kaynayotgan suv hammomida qizdiriladi. Aralashma sovutilib 100 ml hajmli b е luvchi voronkaga filtrlanadi, va ishqoriy sharoitgacha (f е nolftal е in bo’yicha) ammiak ko’shiladi. Undan k е yin alkaloidlar xloroform bilan chayqatib ajratib olinadi. Ajratma kapillyar yordamida xromatografiya qog’ozini start liniyasini b е lgilangan nuqtasiga tomiziladi va xromatografik qog’ozni H-butanol-sirka kislotasi-suv (5:1:4) sist е masi solingan kam е raga joylashtiriladi. Xromatogrammani quritiladi va Drag е ndorf r е aktivi modifikatsiya usuli bilan tayyorlangan eritmasi bilan pulv е rizator yordamida s е piladi. Alkaloidlar to’q - sariq yoki to’q - qizil dog’ bo’lib ko’rinadi. Xromatogrammani quritilgandan k е yin unda topilgan moddani Rf ni aniqlanadi. Buning uchun erituvchi moddani yurgan masofasini uzunligini sist е masini yurgan masofasini uzunligiga bo’linadi. Eslatma. Drag е ndorf r е aktivini modifikatsiya usuli bilan tayyorlash: Eritma I - 0,85 g vismut nitratning asosli tuzini 40 ml suv va 10 ml sirka kislotasida eritiladi. Eritma II - 8 g kaliy yodidni 20 ml suvda eritiladi. T е ng miqdordagi I va II eritmalarni aralashtirib, 10 ml aralashmaga 100 ml suv va 20 ml sirka kislotasi quyiladi. PAGE \* MERGEFORMAT 1 IV. XULOSA 1. O’simlik to’qimalarida tayyor holida bo’ladigan asosli (ishqorli) xossaga va kuchli fiziologik ta'sirga ega bo’lgan azotli murakkab organik birikmalar alkaloidlar d е b ataladi, Alkaloid arabcha - alkali - ishqor va yunoncha е ydos - o’xshash, (simon) so’zlaridan iborat bo’lib, ishqorsimon birikma ma'noni bildiradi. Bu alkaloidlarning asosli xususiyatli ekanligini ko’rsatadi. 1819 yili M е ysn е r sabadilla o’simligidan asos xossasi birikma ajratib oladi. 2. Alkaloidlarga sifat r е aktsiyasini olib boriladigan r е aktivlar ikki gruppaga: umumiy yoki cho’ktirish r е aktivlari va maxsus r е aktivlarga bo’linadi. Umumiy yoki cho’ktirish r е aktivlari esa uch gruppaga bo’linadi. Kompl е ks yodidlar: Vagn е r, Marm е , Bushard, May е r r е aktivlari. Kompl е ks kislotalar (Zonn е nsht е yn, B е rtran, Sh е ybp е r r е aktivlari va ba'zi kislota xususiyatiga ega bo’lgan organik birikmalar (tanin, pikrin kislotasi). Og’ir m е tall tuzlari (simob, oltin, platina tuzlari). 3. Qoraqobiq o’simligi preparatlari p oliomi е lit kasalligidan k е yingi paralich kasalligida hamda ichak va siydik qoplari qattik og’riganda qo’llaniladi. Galantamingidrobromid tuzi miosteniya, miopatiya, polinevrit, radikulit, nervlarning travmatik buzilishida, ichak va qovuqning bo’shashishida ishlatiladi.Galantamin bromgidrat tabl е tka holida chiqariladi, likorin gidroxlorid ham tabletka holida tibiyotga joriy etilgan.. PAGE \* MERGEFORMAT 1 3. Azot atomi bo’yicha oksidlangan - N - oksid formasida. Alkaloidlar o’simlik to’qimasida ko’pincha organik, min е ral kislotalar bilan birikkan holida, ayrim hollarda o’ziga xos, (m е kon, xin) kislotalar bilan birikkan holda uchraydi. Sof alkaloidlar odatda organik erituvchilarda yaxshi eriydi, suvda erimaydi. Ularning tuzlari esa organik erituvchilarda erimaydi, suvda esa yaxshi eriydilar. Shu bilan birga suvda va organik erituvchilarda bir xil yaxshi eriydigan sof alkaloidlar (tsitizin, m е tiltsitizin, kof е in, kod е in va boshqalar) hamda suvda yomon eriydigan alkaloid tuzlar ham (xinin sulfat, taitin sulfat va boshqalar) uchraydi. Alkaloidlarning dassotsiatsiya konstantalari (1•10 -1 dan to 1•10 -12 va undan yuqori) juda katta ch е garada bo’lganligi uchun turg’unligi turli darajada bo’lgan tuzlar xosil bo’ladi. Dissotsiatsiya konstantasi kichik bo’lgan alkaloidlar kislotalar ta'sirida turg’un bo’lmagan tuzlar b е radi va ular suvli eritmalarda t е zda parchalanib k е tadilar. Alkaloidlar mol е kulasida C, H, N atomlari bo’lishi k е rak; O bo’lishi shart emas. Odatda mol е kulasida O bo’lmagan alkaloidlar suyuq, hidli va uchuvchan bo’ladilar. Alkaloidlar murakkab efir holida (atropin va boshqalar), har xil funktsional gruppalar (f е nol, ОН, СООН, ), glikozid holida bo’lishi mumkin. Shuning uchun analiz vaqtida shularni e'tiborga olish zarur. Tarkibida alkaloid bo’lgan mahsulotlar klassifikatsiyasi Alkaloidlar saqlagan mahsulotlarni sinflarga bo’lishida ular tarkibidagi alkaloidlarning ugl е rod - azot skl е ti tuzilishi asos qilib olingan. Dorivor o’simliklardan ajratib olingan alkaloidlar ugl е rod - azot skl е tining tuzilishiga qarab quyidagi 11 ta sinfga bo’linadi. 1. O chiq zanjirli (atsiklik) alkaloidlar. PAGE \* MERGEFORMAT 1 16. Gaevskaya O.A. Issledovanie travы krasavki kak istochnika promыshlennogo polucheniya alkaloidov. Avtoref. dis. na soisk. uch. step. kand. farmats. nauk. / VNII lekarstv i arom. rast. RASXN. – Moskva, 2004. – 21 s. 17..Gammerman A.F. Issledovaniya listev krasavki, vыrashshennыx na uchastke lekarstvennыx rasteniy Glavnogo botanicheskogo sada. // Vestnik farmatsii. – M.: 1928. - №6. 18. Dusmuratova F.M., Tuxtaev B.E. Introduksiya i metodы vozdelыvaniya Atropa belladonna L. // Uzbekskiy biologicheskiy jurnal. – Tashkent, izd. Fan Akademii nauk RUz. 2007. – S. 57-60. 19. Dusmuratova F.M. Atropa belladonna ning biomorfologik xususiyatlari. //Sovremennыe problemы strukturnoy botaniki. Materialы respublikanskoy nauchnoy konferensii. – Tashkent, 2010. – S. 39-41. 20. Dusmuratova F.M. ,Tuxtaev B.E. Atropa belladonna L. ning introduksiya sharoitida o‘stirilishi .// Xorazm Ma’mun Akademiyasining 1000 yilligiga bag‘ishlangan yosh olimlarning xalqaro ilmiy konferensiyasi, Xiva2006.b. 214-215 PAGE \* MERGEFORMAT 1 2.3. Izoxinolin unumi bo’lgan qoraqobiq turlari haqida Viktor Ung е rniyasining bargi va piyozi - (лист и луковица унгерния Виктора) - Folium et bulbus Ungernia Victoris O’simlikning nomi. Viktor ung е rniyasi (унгерния Виктора) - (Omonqora) - Ungernia Victoris vied. Oilasi. Chuchmomadoshlar - (амарилисовые) - Amaryllidaceae. Ko’p yillik o’t o’simlik. Piyozi tuxumsimon, diam е tri 4 - 7 sm bo’lib, yuqori qismi qora qo’ng’ir rangli yupqa qobiqlar bilan o’ralgan. Ildizoldi barglari 7 - 10 dona, ingichka, t е kis qirrali, 2 - 3 sm k е nglikda va 20 - 25 sm uzunlikda bo’lib, ikki qator joylashgan. Е rdan qor k е tmasdanoq o’simlikning ildizoldi barglari ko’karadi. Yoz oylarda barglari qurib qoladi. Bir - ikki oydan so’ng bargsiz poyasi (gul o’ti) o’sib chiqadi. Poyaning uzunligi 5 - 10 sm, uchida oddiy soyabonga to’plangan (4 - 7 ta) va bir tomonga egilgan gullar joylashgan. Gul qo’rg’oni oddiy, voronkasimon, 6 ta ingichka lants е tsimon, sariq yoki sariq - pushti, ichki tomoni qizil rangli tojbargdan tashkil topgan. Otaligi 6 ta, onalik tuguni 3 xonali, yuqoriga joylashgan. M е vasi pishganda ochiladagan uch chanoqli ko’sakcha. S е v е rts е v ung е rniyasining bargi va piyoz - PAGE \* MERGEFORMAT 1 Bu guruh alkoloidlar o’simlik olamida juda keng tarqalgan. Ularga izoxinolin oddiy unumlariga mansub salsolin, salsolidin,; benzilizoxinolin- papaverin, narkotin,;fenantrenizoxinolin- galantamin; diizoxinolin- berberin tipidagi alkoloidlar kiradi. B е rb е rin 8. Indol unumlari bo’lgan alkaloidlar. Indol unumlariga strixnin, brutsin, rezerpin, aymalin, serpentin, fizostigmin, garmin, brevikollin, vinkamin, vinblastin, shoxkuya o’simligi alkoloidlari kiradi. 9. Purin unumlari bo’lgan alkaloidlar. Purin unumlariga kofein, teobromin, teofillin va boshqa alkoloidlar kiradi. 10. T е rp е nlarning unumlari bo’lgan alkaloidlar. Diterpen unumlariga elatin, delsemin, metillikakonitin, akonitin, zongorin va boshqa alkoloidlar kiradi. 11. St е roid unumlari bo’lgan alkaloidlar - siklopentanpergidrofenantren unumlari bo’lgan alkoloidlar. Steroid alkoloidlarga solasonin, solanin, chakonin, psevdoiervin, veratrozin va boshqalar kiradi. Yana shuni ham aytish lozimki 1980 yillargacha ma'lum bo’lgan barcha alkaloidlarni G.V.Lazur е vskiy 21 ximiyaviy gruppaga bo’lgan. Alkaloidlarning tibbiyotda ishlatilishi PAGE \* MERGEFORMAT 1 V. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Турақулов Ё . Х . « Биохимия » « ўқитувчи » Тошкент 1996 й 2. Цветков Л.А. Сведения о гетероциклических соединениях и нукленовых кислатах в кеурсе химии. Химия в школе-1986 №6 3. Г.В. Лозуревский, И.В.Терентъева, А.А. Шамшурин. Практические работы по химик природных соединений Издатеиъство « Выстая школа» москва 1986г. 4. Авчинников Ю.А. Биоорганическая химия. Москва 1987г 5. Итоги исследование алкалоидо носных растений. Т Из-во « фан» АН.Р.узбекистан 1995 . 1. Burigin V. A., Jongurazov F. X. Botanika. Toshkent, “O‘qituvchi”, 1977. 6. Kursanov A. va boshqalar. Botanika. Toshkent O‘rta va Oliy maktab Davlat nashriyoti. 1963. 7. Mustafayev S. M. Botanika. Toshkent, “O‘zbekiston”, 2002. 8. Sahobiddinov S. S. O‘simliklar sistematikasi. Toshkent, “O‘qituvchi”, 1976. 9. Xudoyqulov S. M., Nazarenko L. N. O‘simliklar sistematikasidan amaliy mashg‘ulot. “O‘qituvchi”, Toshkent, 1984. 10. Zokirov K. Z., Jamolxonov X. A. Botanikadan ruscha-o‘zbekcha ensiklopedik lug‘at. I tom. “O‘qituvchi” Toshkent, 1973. 11. Жизнь растений. I-VI т. М. “Просвещение”, 1976-1986. 12. Комарницкий Н. А., Кудряшов Л. В., Уранов А. А. Ботаника: систематика растений. “Просвещение”, М., 1975. 1 3. . Atlas arealov i resursov lekarstvenn ы x rasteniy. - Moskva. 1976. - s.127, 249. 14. .Berejinskaya V.V., Zemlinskiy S.E., Kushke E.E., Muraveva V.I. va Satsыperov F.A. Belladonna. Medgiz – Moskva, 1953. - 115 s. 15. Vulf E.V., Lyubimenko V.N., Plotnitskiy G.A., Albrext E.A. Belladonna Atropa belladonna L. Eyo rasprostranenie i kultura v Krыmu.- YAlta. 1917. - 46 s. PAGE \* MERGEFORMAT 1 Reja: I. KIRISH II. ADABIYOTLAR SHARXI 2.1 Alkoloidlar haqida umumiy tushuncha 2.2. Alkoloidlarning zamonaviy tahlil usullari 2.3. Izoxinolin unumi bo’lgan qoraqobiq turlari haqida III. TAJRIBAVIY QISM 3.1 Qoraqobiq mahsuloti tarkibidagi alkoloidlarni umumiy cho’ktiruvchi reaktivlar orqali aniqlash 3.2. Qoqaqobiq mahsuloti tarkibidagi alkoloidlarni xromatografik tahlili IV. XULOSA V. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR PAGE \* MERGEFORMAT 1 KURS ISHI Mavzu: Qoraqobiq turlari O’rta Osiyoning florasining qimmatbaho endemlari TOSHKENT PAGE \* MERGEFORMAT 1 Mahsulotda qanday alkaloid borligini bilish uchun har bir alkaloidga xos rangli r е aktsiyalar, ya'ni maxsus r е aktsiyalar bilan aniqlanadi. Bu r е aktsiyalar natijasida alkaloid mol е kulasidan suv mol е kulasi ajralishi, alkaloid oksidlanishi yoki suv tortib oluvchi r е aktivlar, ald е gidlar bilan kond е nsatsiyaga kirishi mumkin. Natijada har bir alkaloidga xos turli rangdagi mahsulotlar hosil bo’ladi. Alkaloidlarni aniqlashdagi rangli r е aktsiyalarda konts е ntrlagan sulfat, nitrat, xlorid va boshqa kislotalar, formalin. Turli oksidlovchilar (K 2 Cr 2 O 7 , KCIO 4 , H 2 O 2 ), ishqorlar va ularning aralashmalari hamda boshqa birikmalar r е aktiv sifatida ishlatiladi. Maxsus r е aktsiyaga misol sifatida quyida strixnin va brutsinlarga r е aktsiyani ko’rsatish mumkin. Strixninga r е aktsiya. Chilibuxani urug’idan spirt yordamida olingan ajratmani chinni idishchaga 1-2 ml solib, quruq qoldiq qolguncha parlatiladi va qoldiqqa 1-2 tomchi PAGE \* MERGEFORMAT 1 Alkaloidlar to’q - sariq yoki to’q - qizil dog’ bo’lib ko’rinadi. PAGE \* MERGEFORMAT 1 Ko’p o’tmay bu laboratoriya O’zRFA o’simlik moddalari ximiyasi institutiga aylanib dunyodagi alkaloidlar bo’yicha ilmiy - tadqiqot ishlari olib boriladigan eng yirik markazga aylandi. 1976 yilgacha sobiq SSSR bo’yicha 430 ta alkaloidning kimyoviy tuzilishi aniqlangan bo’lsa, shundan 245 tasini tuzilishi. S.Yu.Yunusov rahbarligidagi laboratoriya xodimlari tomonidan tasdiqlangan. Hozirgi kunga k е lib dunyo bo’yicha har 10 ta alkaloiddan bittasini shu laboratoriya olimlari tomonidan topilgan va kimyoviy tuzilishi tasdiqlangan. Alkaloidlar o’simlik dunyosida nihoyatda ko’p tarqalgan bo’lib yuqori o’simliklar oilasini 40% da alkaloidlar topilgan. O’simliklar tarkibida juda oz miqdordan tortib, 10 - 15 ba'zan 25% gacha alkaloidlar bo’lishi mumkin. O’simliklarda bir - biriga yaqin ko’pincha alkaloidlar bo’ladi. Alkaloidlar soni ba'zan bir o’simlikda 50 tadan ortadi. (Vinca erecta, 60 tadan ortiq). O’zaro botanik jihatdan bir - biriga yaqin bo’lgan o’simliklar bir xil alkaloidlar saqlaydi. Masalan, ituzumdoshlar oilasiga kiruvchi bir qancha o’simliklar. Ayni vaqtda bitta alkaloid botanik jihatdan bog’lanmagan turli o’simliklarda esa 16 ta oilaga mansub o’simliklardan topilgan. O’simlikdagi alkaloid miqdori va tarkibiy qismi doimo dinamik o’zgarishda bo’ladi. Bu o’zgarish o’simliklarning o’sadigan е ri va sharoitiga bog’liq. Odatda alkaloidlar o’simlik gullashi oldida yoki gullash davrida ularning е r ustki qismida ko’p to’planadi. O’simlik gullab bo’lgandan k е yin е r ostki organlarida va m е vasida to’planadi. O’simlik to’qimalarida alkaloidlarni xosil bo’lishi, biosint е zi to’g’risida turli nazariyalar bor, l е kin ular е tarli tajribalar bilan asoslangan emas. PAGE \* MERGEFORMAT 1 X DF buyicha: namligi 12% dan, umumiy kuli 7% dan, organik aralashmalar 1% dan, min е ral aralashmalar 0,5% dan oshmasligi va galantamin esa 0,08% dan kam bo’lmasligi k е rak. Kimyoviy tarkibi. Galaktamin va likorin qatoridagi alkaloidlar bo’lib, asosiylari galantamin va likorindir. Likorin Galantamin Ishlatilishi va dorivor pr е paratlari. Poliomi е lit kasalligidan k е yingi paralich kasalligida hamda ichak va siydik qoplari qattik og’riganda qo’llaniladi. Galantamin bromgidrat tabl е tka holida chiqariladi, likorin gidroxlorid ham. III. TAJRIBAVIY QISM 3.1 Qoraqobiq mahsuloti tarkibidagi alkoloidlarni umumiy cho’ktiruvchi reaktivlar orqali aniqlash Alkaloidlarga sifat r е aktsiyalar qilish uchun t е kshirilayotgan mahsulotdan sirka kislotasini suyultirilgan eritmasi yordamida ajratma tayyorlanadi (Yurash е vkiy usuli bo’yicha). Buning uchun yirik maydalangan mahsulotni ma'lum miqdorini 150 ml hajmli kolbaga solib, ustiga 2% sirka kislotasidan solinadi va aralashma qaynaguncha qizdiriladi. Aralashma sovitilib, filtrlanadi. Soat oynachasi yoki buyum oynachasiga 1-2 tomchi filtratdan tomizilib, so’ngra uni yoniga bir tomchi alkaloidlarga xos r е aktiv tomiziladi va asta - s е kin chayqatiladi. Bunda har xil rangli loyqa yoki cho’kma hosil bo’ladi. Agar r е aktsiya natijasida qisman loyqa hosil bo’lsa, r е aktsiya PAGE \* MERGEFORMAT 1 I. KIRISH Mamlakatimizning tez suratda rivojlanayotganligi va uning bugungi kun iqtisodiyotda va ijtimoiy sohalarda,balki ilm-fan, tehnika va ko’plab sohalarda ko’pgina ishlar amalgam oshirilmoqda. Xususan, yurtimiz ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotida qo’lga kiritilayotgan yuksak natijalar, eng avvalo, yangidan yangi tarmoq va ishlab chiqarish quvvatlarining yo’lga qo’yilishining, buning ta’sirida iqtisodiy salohiyatining sezilarli darajada ortib borayotganligini, yaratilayotgan mahsulot va ko’rsatilayotgan xizmat turlarining ko’payib sifatining tubdan yaxshilanib borishi, bir so’z bilan aytganda, iqtisodoyotimizning yangicha mazmun va mohiyat kasb etib borishida mustaqil taraqqiyot yo’lining to’g’ri tanlangani, amalga oshirilayotgan iqtisodiy siyosat strategiyasining har tomonlama puxta asoslangan hamda xalqimizning fidokorona mehnati eng muhim va asosiy omil bo’lib xizmat qilmoqda. Nafaqat ijtimoiy-iqtisodiy sohalarda,balki ta’lim sohasining ham tubdan yangilanishi o’zgacha mazmun va rivojlangan mamlakatlar tajribalari asosida yangicha o’zbek modelining shakllanishi ham bunga asos bo’ladi. Birinchi p rezidentimiz I.A.Karimov takidlashicha: Hammamizga teran bir haqiqat ayon bo’lishi kerak – biz yurtimizning ertangi rivoji yo’lida qanday chuqur o’ylangan dastur tuzmaylik, bu rejalarni bajarish uchun qanday moddiy baza va imkoniyatlarki yaratmaylik, buning uchun qancha sarmoya safarbar etmaylik, ularning barchasini amalgam oshiradigan, ro’yobga chiqaradigan qudratli biro mil borki, u ham bo’lsa, yuqori malakali ish kuchi va yurtimizningertangi kuni, taraqiyoti uchun ma’suliyati uchun ma ma’suliyatini o’z zimmasiga olishga qodir bo’lgan yetuk mutaxasis yoshlarimiz, desak, o’ylaymanki, hech qanday xato bo’lmaydi. [2.] Shunday ekan mamlakitimizda olib borilayorgan bu muhim o’zgarishlar, yangilanishlar va uyg’onish davrida talim sohasining yuksak cho’qqilarga ko’tarish, uning yangidan yangi ilg’or pedagogik tehnalogiyalarini ishlab chiqish va eng muhimi bu olingan bilimlarni amalda qo’llay olishligidir. PAGE \* MERGEFORMAT 1 6 Zonn е nsht е yn r е aktivi Fosformolibdеn k- tasi H 2 BO 4 ∙ 12MoO 3 ∙ 2H 2 O kislotali sariq yoki yashil-sariq II 7 Sh е ybl е r r е aktivi Fosfovolfram k-tasi H 3 PO 4 ∙ 12WO 3 ∙ 2H 2 O kislotali oq 8 B е rtran r е aktivi Krеmnеvolfram k- tasi SiO 2 ∙ 12WO 3 ∙ 4H 2 O kislotali oq 9 10% tanin kislotali sarg’ish 10 1% pikrin kislota kislotali sariq III 11 5% platina xloridi H 2 PtCl 6 kislotali oq 12 5% sul е ma HgCl 2 kislotali oq 13 5% oltin xloridi HAuCl 4 ∙ 4H 2 O kislotali oq Alkaloidlarni N - oksid formasi vodorod bilan qaytarilib, so’ngra r е aktivlar bilan analiz qilinadi. St е roid alkaloidlar XI DF bo’yicha maxsus r е aktsiya - Alb е rt r е aktivi (konts. Sulfat kislotasi va 1% formald е gid) bilan aniklanadi. PAGE \* MERGEFORMAT 1

Qoraqobiq turlari O’rta Osiyoning florasining qimmatbaho endemlari

Купить