Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	10000UZS
Размер	371.9KB
Покупки	1
Дата загрузки	01 Февраль 2024
Расширение	docx
Категория	Химия

Sariq rangli temir oksidi pigmentini ishlab chiqarish loyihasi

Pigmentlar haqida tushuncha
Pigment deb – yuqori dispers rang beruvchi, suvda, organic erituvchilarga,
ishqorlar, kuchsiz kislotalar va qoplama hosil qiluvchilarda erimaydigan moddalarga
aytiladi. Pigmentlar ikki turga bo’linadi:
- Organik Pigment
- Noorganik Pigment
Pigmentlar asosan lok–bo’yoq sanoatida poligrafiyada, polimer sanoatida, rezinali
sintetik tolalarni, qog’oz plyonkalarini, suniy terini bo’yashda, qurilish materiallari,
kosmetika preparatlari ishlab chiqarishda va sanoatning boshqa soxalarida keng
qo’llaniladi.
Ularning tarkibi, optik va texnik iqtisodiy ko’rsatkichlariga katta ta’sir ko’rsatadi.
Xar bir pigment uchun o’zining optimal optic zarracha hajmi mavjud bo’lib, u 0,2 -1,0
mkm gacha bo’ladi. Pigment agregatlarining hajmi deyarli 0,2 – 4,0 mkm gacha bo’ladi.
Pigment zarrachalarining bo’yalayotgan materialga qo’shilishi “pigmentlash” deyiladi.
Dispergirlash jarayoni quyidagi shartlar amalga oshirilganda muvaffaqiyatli bo’lishi
mumkin:
1. Pigmentlar yuzasini bo’yalayotgan muhit komponentlari bilan to’la shimilishi;
2. Adsorbsion ta’sirining o’zaro yuqoriligi;
3. Fazalararo shakllanishining adsorbsion solvetli qavatni Pigmentlar
dispergirligini barqarorlashtirish uchun yetarli darajada qalin bo’lishi;

Dispergirlashni polimer yoki oligomerlarning suyulmasi, eritmasi yoki bo’lmasa
yarim tayyor mahsulotlarda bo’yalayotgan muhitning reologik va boshqa xossalarini
hisobga olib sig’im dispersgatorlar yoki disolverlarda olib boriladi.
Quritish jarayonida fazaviy qatlam o’sish vaqtida Pigmentlarning dispergirligini
saqlab qolish uchun pigmentlarning yuvilgan va filtrlangan suvli bo’yoqlarda, qog’oz
massasini bo’yashda, quritish materiallarini tayyorlashda qo’llaniladi.
7

Bu turdagi vakuum filtr turli sohalarda ishlayiladi. Mening ishlab chiqarish kurs
loyihamda barabanli vakuum filtr Sariq rangli temir oksidi pigmenti ishlab chiqarishda
qo’llaniladi. Bu vakuum filtr jihozi quyidagi qurilmalardan iborat:
1. Baraban
2. Kolosniklar
3. Bog’lovchi quvrlar
4. Tsapfa
5. Joylashtiruvchi kallak
6. Aralashtirgich
7. Filtr tog’orasi
8. Ushlab turuvchi asos (Stanina)
19

Biroq pigmentlar kimyoviy aniq tarkibiga ega toza birikmalar bo’lmaganligi sababli,
ularning deyarli barcha xossalari, masalan ranglar tasnifi, berkituvchanlik, disperslik va
boshqalar ularning kimyoviy tarkibiga esa shunchaki biron bir struktura shakllanishi
imkoniyatini berishi mumkin.

Disperslik
Pigmentlarning dispersligi (moddaning maydalik darajasi) – mikrogeterogen
sistemalarning asosiy tavsiflaridan biridir. Pigment zarrachasining xajmi qanchalik kichik
bo’lsa, uning dispersligi shunchalik yuqori bo’ladi.
Bu ko’rsatkich pigmentlar uchun eng muhim sanaladi va ularning ko’pgina
xossalariga, shuningdek ular asosidagi lok-bo’yoq materiallari hamda qoplamalarining
hossalariga katta ta’sir ko’rsatadi.
Bu ko’rsatkichga berkituvchanlik, rang, pigmentlar va materiallarning bo’yash
qobilyat, pigmentlangan kompozitsiyalarning reologik xossalari dekorativ va
qoplamalarning ximiyaviy xossalariga bog’liqdir.
Pigmentlar texnik mahsulot bo’lganligi sababli ular har xil o’lchamdagi
zarrachalardan iborat.
Odatda ularning polidisperslik darajasi
λ – bilan belgilanadi va quyidagicha
aniqlanadi:
λ = r
max / r
min

bu yerda r
max va r
min – zarrachalarning maksimal va minimal radiusi.
Noorganik pigmentlarning zarracha xajmi 0,02 – 0,2 mkm ni tashkil etadi, biroq
ularning ba’zilari masalan – TiO
2 – 0,6 gacha xajmdagi zarrachalarga ega bo’lishi
mumkin.

Pigmentning optik xossalari.

10

Sariq rangli temir oksidi pigmentini ishlab chiqarish
loyihasi
Mundarija:
Kirish
1. Loyiha mavzui va tanlab olingan ishlab chiqarish usulini
2. asoslash
3. Loyihalanayotgan tehnologik jarayonni nazariy, kimyoviy, fizikaviy –
4. tehnologik asoslar
5. Tayyor mahsulotni xossalari, ularga qo’yiladigan talablar, ishlab chiqarish
chiqindilari va ulardan foydalanish yo’llari
6. Baraban vakuum filtr konstruksiyasi
7. Issiqlik va mehanik hisob
8. Yashash havfsizligi va atrof muhit muhofazasi bo’yicha amalgam
9. oshiriladigan ishlar
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

1

Sariq rangli temir oksidi ishlab chiqarish uchun yana boshqa turlari xam mavjud.
Ulardan biri “Sariq mars” misolida ko’ramiz.
Xlorli temirni xavo bilan uglekislotali kalsiy tasirida oksidlab olinadi. Bu
usulda olingan pigment juda chiroyli sariq barhatli rang xususiyatiga ega va yuqori
darajada yorug’likka jidamlilikka ega. Uni ko’proq tashqi fasadli joylarni bo’yash
uchun mo’ljallangan moyli ishlar uchun qo’llshmaydi, sababi yuqori moy
yutuvchanlik xususiyatiga ega.
Sariq mars olish reaksiyasini quyidagicha ko’ramiz:
2FeCl
2 + 2CaCo
3 + 3H
2 O +0,5O
2 →2Fe(OH)
3 + 2CaCl
2 + 2CO
2
Reaksiyaning sharti pigmentning sifatiga ta’sir qiladi:
- Uglekislotali temirni xavo yoki Bertoletli tuz yordamida oksidlash. Bu usulda
Sariq marsni olish uchun temir kuporosi va sodani biriktirib uglekislotali temirni
xavo yoki Bertolev tuzi yordamida oksidlab olinadi:
2FeSO
4 +2Na
2 CO
3 → 2FeCO
3 +2Na
2 SO
4
2FeCO
3 +nH
2 O +0,5O
2 → Fe
2 O
3 * n H
2 O +2CO
2

6

Loyiha mazmuni va tanlab olingan ishlab chiqarish usulini asoslash
Menga berilgan kurs ishida Lok-bo’yoq materiallarining asosiy komponenti
bo’lgan pigment ishlab chiqarish bo’limi loyihasi mavzui tushgan. Shuni ta’kidlab
o’tish lozimki MDH davlatlari ichida faqat bizning yurtimizda “Toshknt Lok-bo’yoq”
zavodi tomonidan temir oksidli pigmentlari (Sariq va Qizil) ishlab chiqariladi.
Bu pigment o’zinig bo’yash qobilyatining yuqoriligi, berkituvchanlik, disperslik
va boshqa ko’pgina xossalari bilan dunyoning yirik davlatlari tomonidan ishlab
chiqarilayotgan shu marka va tipidagi pigmentlardan qolishmaydi.
Statistika bo’yicha temir oksidli pigmentlarni ishlab chiqarishning dunyo bo’yicha
umumiy hajmi 1500-2000 tonnasi temir oksidli pigmentni sintetik turidir. Ularnig
asosiy qismi AQSH, Germaniya, Yaponiyada va biroz kichikroq xajmlarda Avstraliya,
Hindiston, Shvetsiya, Angliya, Meksika, Rossiya va Ukrainada ishlab chiqariladi.
Ohirgi yillarda bunday pigmentlarni ishlab chiqarish bo’yicha yangi korxonalar
Xitoy va Korreyada xam ishga tushurildi. Temir oksidi pigmentlarini ishlab chiqarish
bo’yicha dunyo bozorining old o’rinlarini “Bayer AG” firmasi egallab turibdi.
Firmaning pigment ishlab chiqarish bo’yicha ununiy quvvati yiliga 300-400 ming
tonnani tashkil etadi.
“Toshkent Lok-bo’yoq” zavodida temir oksidli pigmentning ikki xil turdagi ranglari,
sariq xamda qizil temir oksidli pigmenti ishlab chiqariladi.
Men o’z loyihamda sariq rangli temir oksidli pigmentini ishlab chiqarish
bo’limini loyihalashtirdim. Ishlab chiqarishda maxsulot sifati va ishlab chiqarish
rentabilligi tehnologik jarayonga bevosita bog’liqdir. Shuning uchun sariq temir oksidli
pigmentni ishlab chiqarish usulini tanlashda, jarayonga ma’suliyat bilan yondashish,
uning barcha kamchiliklarini tubdan o’rganib chiqish talab etiladi.
Oxir oqibat shunday ishlab chiqarish turini tanlash kerakki, bunda ishlab
chiqarishning talablari va istemolchining talablari bir-biriga to’la mos tushushi kerak
bo’ladi.

3

Tayyor mahsulot tavsifi
Sariq rang beruvchi temir oksidli pigment bu – kristall temir oksidi monogidrati
bo’lib, tarkibi FeOOH yoki Fe
2 O
3 * H
2 O dan iborat.
Pigmentning ko’rsatkichlari
Sochiluvchan og’irlik - 420-550 kg/m 3

1. Solishtirma og’irlik - 4g / sm 3

2. Moy yutuvchanlik - 40-60 g/100g pigment uchun
3. Zarrachalarning o’rtacha kattaligi – 0,2 -0,6 mkm
4. Berkituvchanlik 10-15 g/m 2

Sariq temir oksidi pigmentning mustahkamligi – nur, atmosfera ta’sirlari va
ishqorlarga juda yuqori.
Pigment mineral kislotalarda eriydi, sirka kislotasida umuman erimaydi.
Sariq temir oksidi pigmenti GOST – 18172-76 ga asosan quyidagi talab va
normalarga javob berishi shart.
Sariq temir oksidli pigmentning talab va normalari GOST – 18172

№
Ko’rsatkichlar nomi Marka J-O
OKP-
2322420102 Marka J-1
OKP-
2322420200 Marka J-2
OKP-
2322420300
Rangi:
A) instrumental usulda suv l
6
6
6
13

Pigmentlarning rangi ularning asosiy xossalaridan biridir sababi ular pigmentlarning
va lok – bo’yoq materiallarning dekorativ xossalarini belgilaydi, ko’p hollarda esa ularning
ximiyaviy xossalariga ham ta’sir ko’rsatadi.
Pigmentlarning rangi ularning zarrachalarida yorug’likning yutilishi va tarqalishiga
qarab aniqlanadi. Inson ko’zi bilan ko’ra oladigan spektr maydoni 760 – 380 nm to’lqin
uzunligi oralig’ida yotadi. Yutilgan yorug’likning to’lqin uzunligiga qarab pigment rangi
aniqlanadi.

Yutilgan yorug’likning rang
Yutilgan yorug’likning
to’lqii uzunligi, nm.
Moddaning rangi
Siyohrang 400-435 Sarg’ish - yashil
Ko’k 435-490 Sariq
Havorang – yashil 490-510 Qizil
Yashil 510-560 Purpurniy
Sarg’ish - yashil 560-580 Siyohrang
Sariq 580-595 Ko’k
Olovrang 595-610 Yashil - havorang
Qizil 610-750 Ko’kish - yashil

Sirt tarangligi va xo’llanishi.
Qattiq yoki suyuq faza sirtidagi molekulalar massa ichidagi molekulalar kabi, barcha
yo’nalishdagi kuchlar ta’siriga uchramaydilar.
Ularga ichkariga yo’nalgan dinamik sirt tarangligi yuzaga keltiruvchi kuchlar ta’sir
qiladi. Ularga bu kuchlanish massadagi molekulani sirtga o’tkazish uchun kerakdir.
Shunday qilib, sirtdagi molekulalar doimo erkin potensial energiya zahirasiga ega
bo’ladilar. Boshqacha aytganda sirtdagi erkin enrgiyaga ega bo’ladilar.
Sirtning erkin energiyasi bosim, xarorat va sirt xossalarining, sirt maydon yuzasining
funksiyasi xisoblanadi.
Moy yutuvchanlik va xo’llanish xajmi.
11

Ishlash prinsipiga ko’ra Barabanli vakuum filtr uncha murakkab bo’lmagan ish
prinsipiga asoslangan. Mahsus dvigatel reduktor orqali Vakuumni aylantiradi. Vakuumni
ichiga tushgan suyuq modda aralashadi. Vakuum filtrdagi kolosniklar setka vazifasini
bajarib ma’lum miqdorda cho’kmaga tushgan moddani ajratib beradi. Bog’lovchi quvrlar
orqali esa bu cho’kma so’rilib mahsus tog’oraga tushadi.
Filtrlovchi material juda kichkina bo’lsa filtrate teshiklarini juda tez yopib qo’yadi
va natijada jihoz ozgina ishlagandan so’ng filtrlash tezligi pasayib ketadi. Pigment
zarrachalarining o’lchami katta bo’lsa kesib olingan mahsulot katta katta zarrachalardan
iborat bo’ladi.
3 rasmda Vakum filtrning yana bir tipi ko’rsatilgan
Bu yerda baraban ichiga 2 va 3 quvrlar joylashtirilgan. Ikki quvr orqali oqava suv
uzatiladi, 3 chi quvr orqali havo chiqib ketadi. Sistema doim vakum ostida bo’ladi.

Rasm 3.4. Barabandan quyqani olish usullari: a)
Pichoq; b) Valik; v) Shnurlar; g)

20

9 Tegishli bo’yash qobilyati 100 95 95
10 0,063 setkali elakdan
o’tkazilgandagi qoldiq, % dan
oshmasligi lozim 0,8 0,20 0,30

Xom – ashyo va yarim tayyor mahsulotlar tavsifi

№
Komponentlar nomi
GOST,OST yoki
reglament Tekshirilishi shart
bo’lgan
ko’rsatkichlar
Ko’rsat-
kichlar
1 Temir qirqimlari TU – zavod
ichidagi Qalinligi:
Mayda temir bo’laklari 1,5 mm yo’q
2 Texnik temir kuporos iGOST – 6981-75
I,II - nav Tashqi ko’rinishi:
2.Sulfat kisl.ning
miqdori%dan oshmasligi
lozim Erimaydigan
qoldiq% Yashil-ko’k
kristall

0,3
0,2
3 Texnik ammiakli suv GOST 9-77 Tashqi ko’rinishi:
Ammiakning massa
ulushi %dan kam
bo’lmasligi lozim
Uchmaydigan qoldiq
massasi g/l tiniq
suyuqlik

n/m 25

n/b 0,2
15

Ishlab chiqarish chiqindilari va ulardan foydalanish yo’llari

Chiqindi nomi ,tarkibi ,jihoz yoki
qaysi bosqichda hosil bo’lgan Tozalash usuli
yoki yo’qotish
yo’llari
Ishlatilish soxasi Sarf miqdori kg/m,
m 3
/m yillik reja
bo’yicha

2011 2012
Qattiq chiqindi
1. Mayda reaksiyaga
kirishmay qolgan,
reaktorda sintezdan so’ng
qolgan temir qoldiqlari chiqindi
sifatida
tashlab yuboriladi 10 10
Suyuq chiqindi
2.oqava suvlar kg/g, tarkibi:
-Sulfatlar,
-temir (mol)
-o’lchangan moddalar Neytrallangan
stansiyalarga
yuboriladi 400 400
Gaz xolatidagi chiqindilar
3.Qayta ishlangan xavo quritish va
aspiratsiya sistemalaridan so’ng
pigment aralash yo’qotish g/m 3
4.Ammiak bug’ining chiqishi t/g
5.H
2 SO
4 bug’larining reaktor
aspiratsiyasi sistemasidan
tashlanishi
Atmosfera

Atmosfera

0,6

1,469

0,052
0,6

1,469

0,052
16

Rangi bo’yicha pigmentlar ikki guruhga bo’linadi:
1. Axromatik
2. Xromatik
Axromatik – pigmentlarga oq, qora va kulrang beruvchi pigmentlar kiradi.
Xromatik – pigmentlarga, barcha rangli pigmentlar kiradi. Xromatik pigmentlarning
o’zi ham 2 guruhga bo’linadi:
1. Sariq, qizil, olovrang va jigarrang;
2. Yashil, ko’k va siyohrang beruvchi;
Kimyoviy tarkibi bo’yicha pigmentlar quyidagi guruxlarga bo’linadi:
- elementlar, tehnik uglerod, qora kuya, metal kukunlari (sinkli chang, alyuminli
pudra) - Oksidlar, titan ikki oksidi, sinkli oksid, temir oksidi pigmentlari , rux oksidi,xrom
oksidi va x.k.z.
- Tuzlar (karbonatlar);
- Xromatlar (ruxli va sinkli xrom, ruxli molibdenli kron, stronsiyli kron);
- Sulfidlar (litopon, kadmiyli pigmentlar);
- Fosfatlar (Xrom va Kobalt fosfati);
- Kompleks tuzlar (temir lazuri);
- Alyuminosilikatlar (ultramarin);
Noorganik pigmentlarni ishlab chiqarish tehnologik jarayoni – sintez, yuvish,
saralash, filtrlash, suvli muzitda maydalash, quritish, qizdirishdan iborat.

9

Temirni aromatik nitrobirikmalari yordamida zanglatib sariq rangli
pigment olish usuli.
Bu usulda sariq rangli temir oksidli pigmentni olish uchun quyidagi tehnologik
operatsiyalardan foydalaniladi:
1.Nitrobenzolni anilin va temir bo’laklarini zanglatish orqali qayta tiklash.
2.Anilin vat emir metalini temir oksiddan ajratish.
3.Pigmentni kerakmas qoldiqlardan ajratish, uni yuvish, filtrlash va qurutish.
Xom-ashyo sifatida nitrobenzol, temir metali, xlorli alyuminiy va solinoy kislota
ishlatiladi.
Metal temir sifatida ko’proq cho’yan, kamroq esa (kam hollarda) temir strujkalari
ishlatiladi. Cho’yan qirqimlari oson kesilib maydalaniladi, lekin unda uglerod qoldiqlari
va marganetslarni tarkibida mavjud bo’lgani uchun pigment tarkibida qolib ketib uni
sezilarli darajada ifloslantiradi.

4

1) Gaz – chang
chiqindilari; 2) Oqava suvlar;
3) Qattiq chiqindilar ko’rinishdagi chiqindilarni atmosfera, oqava suvlarga va qattiq
chiqindi ko’rinishida yo’qotilayaotganini kuzattim.
Pigment ishlab chiqarish kimyoviy sanoat ishlab chiqarishning katta bo’limi bo’lib,
asosan Lok – Bo’yoq sanoatida foydalaniladi. Pigment ishlab chiqarish tehnik iqtisodiy
ko’rsatkichlarga ko’ra 1 – kategoriyaga kiradi. Pigment ishlab chiqarishda chiqindilar
miqdorini kamaytirish va ularni tozalash maqsadida sexga elektrokoagulyator, filtr press,
vkuum filtr, engli filtr, elevatorlar o’rnatilgan.
Pigment ishlab chiqarishda tehnologik jarayon davomida asosan havo va suvdan
foydalaniladi. Jarayon davomida ajralib chiqayotgan oqava suvlar deyarli qayta ishlashga
qo’yilmaydi, tozalanmaydi va yo’qotishga yuboriladi.
Ajralib chiqayotgan gaz – chang chiqindilari esa qayta ishlangan havo, quritgich va
reaktor aspiratsiya sistemalaridan so’ng qayta tiklanmas yo’qotishlar bilan atmosferaga
tashlanadi.
Bundan tashqari atmosferaga H
2 SO
4 bug’larining reaktor aspiratsiya sistemalaridan
va ammiaklarning bug’larining ventilyatsiya orqali tashlanishi xam kuzatiladi.
Chiqayotgan qattiq chiqindilar, bular asosan mayday reaksiyaga kirishmagan temir
chiqindilari ko’rinishda reaktorda to’la oksidlanmagan qoldiqlar ko’rinishda chiqindi
sifatida tashlab yuboriladi.

22

Nitrobenzolni tiklash orqali anilin olish sxemasi.

1.Reduktor
2.Trubkali muzlatkich
3.Ilonsimon muzlatkich
4.Yengil uglevodorod uchun muzlatkich
5.Quvr
6.Temir qirqimlari uchun quvr
7. “Задвишка”
Pigmentni sifatini ko’tarish maqsadida qirqimlar xajmi xar – xil bo’lishi lozim.
5

Yashash xavfsizligi va atrof muhit muxofazasi bo’yicha amalga
oshiriladigan ishlar.
Fuqaro muhofazasini boshqarish.
Boshqarishning asosiy vazifalari. O’zbekiston Respublikasida fuqaro muhofazasiga
Vazirlar mahkamasi umumiy rahbarlik qiladi. U Fuqaro muhofazasiga tegishli
vazifalarning bajarilishini ta’minlash tadbirlari hajmi va muddatini belgilab beradi.
Fuqaro muhofazasini boshqarishning umumiy vazifalari quyidagilardan iborat:
- Favqulotda vaziyatni oldini olish va ularni tugatish uchun Fuqaro muhofazasi
boshqarish organlari va tizimlarini doimo shay turishini ta’minlash;
- Fuqaro muhofazasi rejalarini ishlab chiqarish va muavfiqlashtirib turishi;
- Fuqaro muhofazasini takomillashtirib turish. yillik va istiqbolga mo’ljallangan
rejalarni ishlab chiqish hamda ularni bajarilishni ta’minlash;
Boshqaruv punktlari hamma fuqaro muhofazasi bo’g’inlarida tashkil etiladi.
Boshqaruv punktlari tegishli fuqaro muhofazasi organi joylashtirilishi va barqaror
ishlashini ta’minlashga mo’ljallanib, mahsus tehnik vositalar bilan jihozlangan inshoat
yoki transport vositasidir.
Men o’z loyihamda sariq rang beruvchi temir oksidi pigmentini ishlab chiqarish
bo’limini loyihasi ustida ishlar ekanman, pigment ishlab chiqarish tehnologik jarayonida 3
xil ko’rinishdagi chiqindilar ishlab chiqishni, ya’ni:
21

Bu ko’rsatkichlar pigmentning tehnik xossalari qatoriga kiradi va pigment suyuqlik
sistemasi uchun xo’llangan pigment qadog’ining zichligiga bog’liq.
Moy yutuvchanlik – 100 gr pigmentni xo’llanishi uchun kerakli o’simlik moyi
miqdoridir(g).
Xo’llanish xajmi – bu suyuqlikning millimetrlar soniga teng bo’lgan ko’rsatkich
bo’lib, suyuqlik sarfini aniqlovchi uskunada 1 g pigmentda yutiladigan suyuqlik xajmini
bildiradi. Shuni aytib o’tish kerakki, suyuqlikdagi sirt aktiv moddalarning ko’pligi
masalan, erituvchida alkid oligomerlarini bo’lishi xo’llanishi hajmini tezda tushurib
yuboradi.
Berkituvchanlik
Berkituvchanlik bu – pigment yoki qoplama hosil qiluvchining podlojkaga bir tekis
qilib surtilganda podlojka rangini ko’rinmay ketishidir. Bu pigmentlarning asosiy tehnik
xossalaridan biridir.
Berkituvchanlik pigmentning miqdoriy yoki xajmiy o’lchami bilan ifodalanadi. Buning
uchun 1 m 2
podlojkaga pigment pastasi (bir jinsli) podlojka ko’rinmaydigan qilib surtiladi.

12

Suvsiz materiallarni pigmentlashda sirt aktiv moddalar yordamida suv ajratib
olinadi, aralashtirib pigmentni dispergirlanadi, va organic muhitga o’tkaziladi. Ko’pgina bu
jarayon polimerlar, uchmaydigan erituvchilar va plastifikatorlarga nisbatan qo’llaniladi.

II. Organik pigmentlar
Organik pigmentlarning olishning tehnologik jarayoni – sintezi, filtrlash, yuvish
quritish, maydalash, ba’zi hollarda esa sintez jarayonidan so’ng maxsus ishlov berish
jarayonlarini o’z ichiga oladi.
Jarayonning so’ngi bosqichida pigmentlarni maydalash tuzlari, erituvchilar, Ca –
rezinati yoki sirt aktiv moddalar ishtirokida olib boriladi.
Organik pigmentlar kukun holida va chiqarish formasida ishlab chiqariladi. Eng
birinchi sifat ko’rsatkichi sintez shartlarini optimal tanlanishiga, modifitsirlovchi
qo’shilmalaraga (tarkibi 5% gacha), filtrlash, quritish va maydalash sharoitlariga bog’liq.
Organik pigmentlar o’zining rang gammasining kengligi yuqori yaltiroqlik va tozalik
hamda yuqori bo’yash hossasiga ega ekanligi bilan noorganik pigmentlarda farqlanadi.
Ularning kamchiligi suv va organik erituvchilarga yorug’likka chidamsizligidir.
III. Noorganik pigmentlar
Noorganik pigmentlar kelib chiqishiga qarab 2 turga bo’linadi:
- tabiy
- sintetik
Noorganik pigmentlar bir necha sinflarga bo’linadi:
- rangi bo’yicha (axromatik va xromatik);
- kimyoviy tarkibi bo’yicha (dekorativ) elementlar, oksidlar, tuzlar;
- Qo’llanish soxasi bo’yicha (dekorativ, antikorrizion, maxsus); - Ishlab chiqarish turi
bo’yicha;
Xozirgi davrga kelib, noorganik pigmentlar faqatgina 2 sinfga bo’linadi, -rangli va
kimyoviy tarkibi, bo’yicha sinflash qabul qilingan.
8

1b) ko’rinishda valik yordamida juda yopishuvchan cho’kmalar tozalanadi.
Bunda 1 – 2 mm cho’kma qolib ketadi.
1 v) ko’rinishdagi sistemalarda arqonlar yordamida cho’kma ajratib olinadi. Bu
ko’rinish oson ajraluvchi cho’kmalar uchun qo’llanadi.

Umuman olganda Pigment ishlab chiqarish jarayonida agressiv suv muhitlari
qo’llaniladi, uning ichida ko’pgina iyonlar bor. Shuning uchun jihozlar yoki
futirovkalangan bo’lishi kerak yoki zanglamaydigan po’latdan yasalishi kerak.
Filtrlovchi element sifatida Diatomid aktivlangan ko’mir azbest seluloza, oxirgi vaqtda
esa sintetik materiallar qo’llanilmoqda.
2-rasmda Gumrlangan tashqi yuza bilan filtrlovchi baraban vakum filrtning
konstruksiyasi ko’rsatilgan. Jihozning po’latdan yasalgan qismlari Gumerlanadi, Drenaj
quvrlar rezinadan tayyorlanadi. Tamirlash ishlarini qulayligini olib borish uchun
Sapfalarning biri ochiq holatda katta diametrda yasaladi. Xizmat qiluvchi Klasniklar
rezinalar bilan Gummerlanadi va silindr holatda bo’ladi.

18

Kirish
Oxirgi yillarda lok-bo’yoq materiallarining nafaqat ishlab chiqarish sur’ati
o’sibgina qolmay, ularning assortimenti ham kengayib bormoqda, ishlab chiqarishda
tehnologiyaning rivojlanishi, yangi xossaga ega bo’lgan materiallarni ishlab chiqarish
va egallashga xam jadillik bilan erishilmoqda.
Lok-bo’yoq materiallari lok, emal, gruntovka, shpatlyovka, moyli va quruq
qorilgan bo’yoqlar, suvli dispers emulsiyalar va oliflar ishlab chiqarish sanoati
O’zbekiston Respublikasi mustaqil davlat sifatida namoyon bo’layotgan ilk
davrlardanoq, yaratilib berilgan keng imkoniyatlar tufayli jadal suratlar bilan o’sa
boshladi.
Xozirgi davrga kelib esa jahon bozoriga chiqish darajasiga yetdi. Lok-bo’yoq
materiallarining komponentlaridan biri bo’lgan pigmentlar ishlab chiqarish xam yo’lga
qo’yildi va jahon talablariga to’la javob beruvchi temir oksidli pigmentlar uzluksiz
ishlovchi jarayonda ishlab chiqarilmoqda.
Pigmentlar deyarli barcha Lok-bo’yoq materiallarining asosiy xom ashyo
komponentlari xisoblanadi. Ularning sifati olinishi usuli va ba’zida qazib chiqarilgan
joyi (Tabiy pigment) Lok-bo’yoq materiallari va qoplamalarining ko’pgina hossalarini
belgilaydi. Lok-bo’yoq ishlab chiqarish retsepturasi uchun pigmentni to’g’ri tanlash
talab etiladi. Sababi, qanday usulda ishlab chiqarishdan qat’iy nazar, pigmentlarning
strukturasi, ularning olinish usulini, asosiy fizik – kimyoviy xossalarini, shuningdek
dispergirlash jarayonida ular qanday tutushini bilmay turib tehnologik jarayonnni
amalga oshirib bo’lmaydi.

2

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati
1. V.F. Belenkiy – « Химия и технология пигментов » Leningrad – 1984 y.
2. Smelov Y.A. Sheykman A.I. –Лакокрасочные материали и их применение
3. 1997 y (переиздания)
4. N. Kozulin, I. Gorlovskiy - «Оборудование заводов лакокрасочной
промышленности» - 1999 y. (переиздания)
5. N.V.Salovyov N.A.Strelchuk – «Охрана труда в химической промишленности»
M.Ximiya – 1989 y.
6. Ditnerskiy Y.I. – “Основные процессы и аппараты химической технологии”
Ximiya. 1991 y.

23

Atmosfera

Baraban vakum filtrlar
Pigment ishlab chiqarish korhonalarida eng keng qo’llaniladigan jihozlaridfan biri
bu tashqi tomandan filtrlovchi baraban vakum filtrlardir. Buning qulayligi shundaki
to’liq mehanizatsiayalash mumkin, filtrlash yuzasi katta bo’lgani uchun jihozning
unumdorligi baland bo’ladi va filtrlovchi element sifatida ko’pgina materiallani ishlatish
mumkin. Bu jihozning nuqsonlari quyidagilardan iborat
1. Tashqi va ichki bosimning farqi kamligi 00.6 00.8 mPa. Buning natijasida
yomon filtrlanuvchi suspenziyalarni filtrlash qiyinlashadi
2. Suspenziyasning konsentratsiyasi past bo’lsa ishlab chiqarish unumdorli
kamayib ketadi
3. Filtrlash tez bo’lgani uchun oqava suvlarda cho’kma qolib ketadi
4. Yuqori temperaturalarda jarayonni olib borib bo’lmaydi
5. Dag’al sistemalar uchun yaroqsiz
6. Yordamchi jihozlar talab qiladi
7. Narhi qimmat
Yuqori faktorlarni hisobga olgan holda bunday jihozlarni quyidagi suspenziayalar
uchun qo’llash mumkin.
- Qattiq fazaning konsentratsiyasi 50-100 gr / litr
- Temperatura 50-70 C cho’kma paydo bo’lish tezligi 12 mm / sek. dan ko’p emas
- Cho’kma qalinligi 5 mm (3-4 min. davomida)
Quyidagi rasmda filtr ustida yig’ilgan cho’kmani qanday wilib ajratib olish sxemalari
ko’rsatilgan (rasm 3.4)
1.a) ko’rinishda pichoq yordamida cho’kma ajratib olinadi
17

1 rang ajratmasi
B)Aniqlashning visual usuli
Xar bir marka uchun belgilangan rang
chegarasida

2 Temirning bog’lanishi dagi
massaviy ulushi, Fe
2 O
3 ga
nisbatan % dan oshmasligi
lozim 86 85 84
3 Suvda eruvchan moddalar
Massaviy ulushi, % dan
oshmasligi lozim 0,3 0,5 0,8
4 Uchuvchan moddalar uchu
Massaviy ulushi
% dan oshmasligi kerak n0,5 1,0 1,5
5 pH suvli dispersiyaniki 4,5-7,0 4,0-7,0 4,0-7,0
6 30 daqiqa davomida
Dispergirlash,
MKM dan oshmasligi lozim 20 25 25
7 g/100 gr pigmentning moy
yutuvchanligi 30-50 35-60 35-60
8 Berkituvhcanlik g/m 2
, dan
Kam bo’lmasligi kerak 15 20 20
14

Sariq rangli temir oksidi pigmentini ishlab chiqarish loyihasi

Купить