Shaxsiy sug’urta - Iqtisodiyot - Dars ishlanmalar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	102.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	06 Mart 2025
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Dars ishlanmalar
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Nozimov Eldor Anvarovich

Ro'yxatga olish sanasi 06 Mart 2025

4 Sotish

Shaxsiy sug’urta

Sotib olish

SHAXSIY
SUG’URTA

REJA:
1. Baxtsiz xodisalardan sug‘urtalash turlari va ularning
o‘ziga xos xususiyatlari
2. Baxtsiz xodisalardan sug‘urtalashni amalga oshirish
tartibi va taxlili
3. T ibbiy sug‘urtani ng ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati .

1. BAXTSIZ XODISALARDAN SUG‘URTALASH
TURLARI VA ULARNING O‘ZIGA XOS
XUSUSIYATLARI
Fuqarolarni baxtsiz hodisalardan ixtiyoriy
sug‘urtalash bo‘yicha shartnoma qonunga ko‘ra yuridik
va jismoniy shaxslarni yozma arizasi asosida tuziladi.
S h artnoma tuzishdan oldin sug‘urta tashkiloti o‘z
mijozlariga sug‘urta xizmatini taklif etadi. Yuridik va
jismoniy shaxslar sug‘urta shartnomasi tuzishdan oldin
albatta sug‘urtalovchining moliyaviy holati, litsenziyasi
mavjudligi bilan qiziqishi lozim.

Sug‘urta shartnomasi tuzishdan oldin
sug‘urta tashkiloti vakili sug‘urtalayotgan
shaxslarni fuqarolarni baxtsiz hodisalardan
sug‘urtalash qoidalar bilan tanishtirishi lozim.
Mazkur sug‘urta turi bo‘yicha fuqarolarni baxtsiz
hodisa ro‘y berish natijasida sog‘lig‘i va hayotini
saqlash bilan bog‘liq manfaat sug‘urta ob’ekti
hisoblanadi. Sug‘urtalovchi, odatda, asab va ruxiy
kasallikka duchor bo‘lgan, falaj, ko‘zi ojiz
shaxslar, eshitish qobiliyati zaif bo‘lgan va
nogiron shaxslar bilan sug‘urta shartnomasini
tuzmaydi.

SUG‘URTALANGAN SHAXSNING HAYOTIGA VA SOG‘LIG‘IGA
QUYIDAGI BAXTSIZ HODISALARNI RO‘Y BERISHI NATIJASIDA
SHIKAST ETGANDA VA TASDIQLANGANDA SUG‘URTA SUMMALARI
BERILISHI MUMKIN:

jarohat olganda;

suyaklarni sinishi, chiqishi;

ichki organlarni
zararlanishi;

kuyishi; 
teri qatlamlarini sovuq urishi;

elekt r toki ta’sirida jarohatlanishi;

kimyoviy moddalar va zararli
o‘simlik ta’sirida zararlanishi;

tish sinishi.

QUYIDAGI HODISALARNI RO‘Y BERISHI OQIBATIDA
SUG‘URTALANGAN SHAXSNING HAYOTI VA SOG‘LIG‘IGA SHIKAST
ETKAZILSA YOXUD O‘LIMGA OLIB KELSA SUG‘URTA SUMMASI
TO‘LANMAYDI:

yadro portlashi ;

radiatsiya va nurlanish ;

sug‘urtalangan shaxsning atayin hatti-harakati
natijasida baxtsiz hodisalar yuz berganda, o‘z joniga
qasd qilganda va jinoiy harakatlar natijasida ro‘y
berishi

Fuqarolarni baxtsiz hodisalardan
sug‘urtalashda sug‘urta summasi tomonlar
kelishuviga asosan ixtiyoriy tarzda belgilanadi.
Bunda sug‘urta summasini belgilashning ikki xil
usulini ko‘rish mumkin. Biri – individual,
ikkinchisi jamoa sug‘urtasi. Agar sug‘urtalanuvchi
bir necha kishilarga nisbatan sug‘urta shartnomasi
tuzadigan bo‘lsa, umumiy sug‘urta summasi bitta
sug‘urtalangan shaxsning sug‘urtalanishi kerak
bo‘lgan kishilar soniga ko‘paytirilishi yo‘li bilan
aniqlanadi

Baxtsiz hodisalardan sug‘urtalashga
oid sug‘urta mukofotini belgilashda
sug‘urta davri, sug‘urtalanuvchining
yoshi, faoliyat sohasi, kasbi, ishlab
chiqarish xarakteri va mehnat sharoiti,
shuningdek, sug‘urta hodisasiga olib
kelishi mumkin bo‘lgan qator boshqa
omillar hisobga olinadi

Baxtsiz xodisalardan sug‘urtalanish uchun
tuziladigan sug‘urta shartnomasida jismoniy shaxslar
ham, yuridik shaxslar ham, shu jumladan, sportchilar
ham sug‘urta sub’ekti bo‘lishi mumkin. Sug‘urta
shartnomasi tuzilayotganda yuqorida sanab o‘tilgan
omillar hisobga olinadi. Bundan tashqari,
sug‘urtalovchi sportning mazkur turiga oid xatarlarni
aniqlash uchun alohida qoida va tartiblarni qabul
qiladi. Sug‘urtalovchi alohida shartlar, masalan,
sportchining musobaqalardagi yoki mashg‘ulotlardagi
ishtiroki bo‘yicha majburiyatlarni zimmasiga olishi
mumkin

2. BAXTSIZ XODISALARDAN
SUG‘URTALASHNI AMALGA OSHIRISH
TARTIBI VA TAXLILI .
Bazaviy sug‘urta tariflari sug‘urtalovchi
tmonidan mustaqil ishlab chiqiladi. Alohida
holatlarda sug‘urta mukofotining miqdorini
aniqlashda sug‘urtalovchi bazaviy sug‘urta tariflariga
nisbatan xatarning xususiy xorsslaridan kelib chiqqan
holda ko‘tariluvchi va pasayuvchi koeffitsientlardan
foydalnishga haqli. Bir yildan ortiq bo‘lmagan
muddatga tuzilgan sug‘urta shartnomari bo‘yicha
sug‘urta mukofoti bir vaqtda to‘lab beriladi.

SUG‘URTA MUKOFOTI TURLI
USULLARDA TO‘LANISHI MUMKIN:

sug‘urtalovchining hisob raqamiga. Agar sug‘urta
shartnomasida boshqacha shart ko‘zda tutilgan
bo‘lmasa, naqd pulsiz shaklda sug‘urta shartnomasi
imzolanganidan keyin besh bank kuni ichida

naqd pul bilan sug‘urtalovchining kassasiga sug‘urta
shartnomasi tuzilgan va imzolangan kuni to‘lash
orqali.

Sug‘urta hodisasi ro‘y berganda bu haqida
sug‘urtalangan shaxslar qisqa muddatda
sug‘urtalovchiga xabar berishi lozim. Baxtsiz hodisa
ro‘y berganda sug‘urtalangan shaxslar
sug‘urtalovchiga quyidagi hujjatlarni taqdim etishi
shart:
-
sug‘urta polisi;
-
davolash profilaktika muassasidan baxtsiz hodisa
natijasida sug‘urtalangan shaxsning davolanganligini
tasdiqlovchi ma’lumotnoma.

Baxtsiz hodisalar ro‘y berish natijasida o‘lim
hodisasi ro‘y berganda quyidagi hujjatlar
taqdim etiladi:
- sug‘urta polisi;
- FXDYO bo‘limidan o‘lim holati ro‘y bergani
to‘g‘risida ma’lumotnoma;
- merosxurlik huquqini tasdiqlovchi hujjat;
- shaxsni tasdiqlovchi hujjat.

Baxtsiz hodisalardan sug‘urtalash to‘rtta bazaviy
kafolatni taqdim etadi. Biroq amalda
sug‘urtalovchilar mazkur standart qoplamalarning
har turli kombinatsiyalaridan foydalanishlari yoki
ularning ayrimlarini sug‘urtalash shartlaridan
istisno etishlari mumkin. Masalan, mamlakat
sug‘urtalovchilari zarar ko‘rgan shaxsni davolashda
tibbiy xarajatlar qoplamasini kamdan-kam hollarda
taqdim etadilar.

1. Baxtsiz hodisa oqibatidagi o‘lim holati uchun kafolat
sug‘urta shartnomasida ko‘rsatilgan benefitsiarga yoki
sug‘urtalanuvchining merosxurlariga sug‘urtalashning
alohida shartlari asosida pul summasining (kapitalning)
to‘lanishini ko‘zda tutadi. Sug‘urtalovchining ixtiyoriga
ko‘ra kapital renta (pensiya) shaklida to‘lanishi ham
mumkin.
2. Nogironlik holati bo‘yicha kafolat sug‘urtalanuvchiga
sug‘urta shartnomasida qayd etilgan sug‘urta summasini
ishga layoqatsizlik darajasiga ko‘paytirish orqali
aniqlanadigan tovon puli to‘lanishini ta’minlaydi .

3. Mehnatga vaqtinchalik layoqatsizlik holati bo‘yicha
kafolat sug‘urtalanuvchiga davolnish va salomatlikni
tiklash davri uchun kundalik tovon puli to‘lanishini
ta’minlaydi.
4. Tibbiy xarajatlarni to‘lash kafolati , baxtsiz hodisa
oqibatidagi shikastlanishlarni davolash uchun zarur to‘lov
bo‘lib, shifoxonaga yotqizish, ambulatoriyada davolash,
dori-darmon, parvarish uchun xarajatlarning qoplanishini
nazarda tutadi. Opsion tarzida protezlash, kosmetik
jarrohlik harajatlarini, sanatoriyada davolanishni to‘lab
berishni ham taklif etish mumkin

3. T IBBIY SUG‘URTANI NG IJTIMOIY-
IQTISODIY MOHIYATI .
Rivojlangan pullik sog‘liqni saqlash
tizimiga ega bo‘lgan ko‘pchilik davlatlarda
tibbiy sug‘urta keng qo‘llanadi. Uning
asosiy maqsadi aholini keng doirasiga
tibbiy xizmatlar bilan foydalanish
imkoniyatini yaratish va imkoni boricha
sug‘urta qildiruvchilarni xarajatlarini to‘liq
miqdorda qoplanadi.

Tibbiy sug‘urta aholini ijtimoiy himoya shaklida
sog‘liqni saqlash byudjet tizimiga qo‘shimcha sifatida
rivojlanadi. Sog‘liqni saqlash byudjet tizimi ham bir
vaqt ichida o‘z vazifalarini bajaradi. Dunyoni hamma
rivojlangan mamlakatlarida davlat sog‘liqni saqlash
tizimiga katta ahamiyat beriladi. Davlat aholi sog‘ligini
saqlash tizimidi asosiy vazifalarni o‘z zimmasiga oladi.
Birinchi navbatda bu epidemiyaga qarshi ishlar va
yuqumli emas epidemiologiya usullari bilan tashqi
muhit ta’siridan kelib chiqqan kasalliklarni bevaqt
paydo bo‘lishi va tarqalishi sabablarini aniqlaydi .

Keskin va favqulotda vaziyatlarda davlat tibbiy
yordam ko‘rsatish moliyalashtirishni o‘z zimmasiga
oladi. Rejalashtirilgan tibbiy yordam ko‘rsatilishda davlat
ko‘p holatlarda tashabbusni xususiy biznesga, mustaqil
xo‘jalik tashkilotlarga yoki sug‘urtaga to‘liq uzatadi.
Ushbu holatda davlat tibbiy xizmatlarni sifati
standartlarini, kadrlar tayyorlik darajasini va tibbiyotda
prinsipial yangi yo‘nalishlarni nazorat qiladi. Tibbiy
sug‘urta davlat va nodavlat sug‘urta tashkilotlar
tomonidan ixtiyoriy va majburiy ko‘rinishda amalga
oshirilishi mumkin.

Tibbiy sug‘urtaning asosiy
xususiyatlardan biri – bu sug‘urta
shartnomasida aniq aytib o‘tilgan hodisa
sodir bo‘lganda mulkiy sug‘urtaga o‘xshab
moddiy zarar qoplanmaydi, faqat
sug‘urtalangan shaxs yoki naf oluvchining
kasalligi va tibbiy muassasaga murojaat
qilishi bilan bog‘langan xarajatlari
qoplanadi, sug‘urta puli esa tomonlar
kelishuvi asosida belgilanadi.

Majburiy tibbiy sug‘urta boshqa ijtimoiy sug‘urta tarmoqlaridan ma’lum
tashkiliy va moliyaviy tafovutlarga ega.
Birinchidan, majburiy tibbiy sug‘urta doirasida aholiga hech qanday pullik
to‘lovlar amalga oshirilmaydi. Moliya mablag‘lari faqat aholiga bepul
ko‘rsatilgan tibbiy xizmatlar to‘loviga ishlatiladi va davlat litsenziyasi va
akkreditatsiyasiga ega bo‘lgan tibbiy muassasalarga yo‘naltiriladi.
Ikkinchidan, majburiy tibbiy sug‘urtani tashkil etishda tijorat kompaniyalar
– tibbiy sug‘urta tashkilotlari – ishtirok etadi, ularga qonunchilik bo‘yicha
bevosita sug‘urtachilar vazifasi yuklatilgan.
Uchinchidan, majburiy tibbiy sug‘urtani moliyalashtirishda davlat byudjet
mablag‘lari ham qatnashadi, chunki ijroiya hokimiyat muassasalari
ishlamaydigan aholini sug‘urta qildiruvchi sifatida sug‘urtalashadi va sug‘urta
badallarini majburiy tibbiy sug‘urta fondlariga to‘lashlari majbur.

Sug‘urtalangan shaxslarga yordam majburiy tibbiy
sug‘urta dasturi doirasida amalga oshiriladi. Majburiy
tibbiy sug‘urta dasturi quyidagilarni ko‘zda tutadi:
-
tibbiy va dorilik yordamni turlari va amalga oshirish
shartlari ;
-
ko‘rsatiladigan xizmatlarning ro‘yxati ;
-
dastur doirasida yordam ko‘rsatadigan tibbiy
tashkilotlarni ro‘yxati ;
-
tibbiy yordamning sifatiga talablar ;
-
tibbiy xizmatlarga o‘rnatilgan tartibda qabul qilingan eng
yuksak tarif lar .

Majburiy tibbiy sug‘urta faqat notijorat
asosida amalga oshiriladi, va sug‘urta zaxiralar
vaqtincha bo‘sh mablag‘larni ishlatishdan
olingan daromad quyidagi maqsadlarga
yo‘naltiriladi:
-
tibbiy yordamga to‘lovlar zahirasini to‘ldirishga ;
-
tibbiy muassasalarni moddiy-texnik bazasini
yaxshilashga ;
-
sug‘urta kompaniya o‘zini rivojlanishiga .

Ijtimoiy sug‘urtaning tashkil etilishi quyidagi
qonun-qoidalarga asoslangan:
-
ko‘proq tashkilotlar, muassasalar va davlat
mablag‘lari hisobiga fuqarolarni ijtimoiy sug‘urta
bo‘yicha ta’minlanishining umumiyligi;
-
ijtimoiy sug‘urta mablag‘larini ishlatishda va
ularni ishchilar tashkilotlari orqali boshqarishda
shaxsni, mehnat jamoasini va butun jamiyatning
manfaatlarini optimal birikmaligi

Ijtimoiy sug‘urtaning asosiy vazifalarini aniqlab, tahlil qilish
uchun, uni asosiy vazifalarini va turlarini belgilab chiqishimiz
kerak. Ijtimoiy siyosatning bir qismi sifatida ko‘rib chiqiladigan
ijtimoiy sug‘urtaning eng muhim vazifalariga quyidagilar kiradi:
-
sug‘urtalangan shaxsning amaldagi moddiy darajasini saqlab
qolish vazifasi;
-
zararni qoplash vazifasi ;
-
tiklash vazifasi ;
-
qayta taqsimlash vazifasi ;
-
barqarorlik ni ta’minlash funksiya si.

Ijtimoiy sug‘urta – bu davlat tomonidan kafolatlangan ishchilarni
va ular oila a’zolarini ijtimoiy qaltisliklardan himoya qiladigan
chora-tadbirlar tizimi. Ijtimoiy qaltisliklarga quyidagilar kiradi:
-
kasallik ;
-
baxtsiz hodisa ;
-
mehnatga layoqatni yo‘qotish ;
-
bola ko‘rish ;
-
qarilik;
-
ishsizlik ;
-
qarindosh larning vafot etishi .

Jahon tajribasi majburiy
tibbiy sug‘urtalashning turli
tuman tashkiliy-huquqiy
shakllari to‘g‘risida guvohlik
beradi. Ayrim mamlakatlarning
majburiy tibbiy sug‘urtalash
tizimlarini ko‘rib chiqamiz.

Jahonda sog‘liqni saqlash tizimini
moliyalashtirish bo‘yicha bir necha
modellar barpo etilgan. Bugungi kunda
AQSH hukumati sog‘liqni saqlash
tizimidagi xarajatlarni 40% dan oshiq
qismini moliyalashtiradi. AQSH hukumati
sog‘liqni saqlash tizimidagi xarajatlarni
asosan ikkita dastur orqali moliyalashtiradi:
"Medikeyd" va "Mediker".

"Mediker" dasturi bo‘yicha 65 yoshdan oshgan barcha
amerikaliklar sug‘urtalanadi. "Mediker" dasturini bir qismi barcha
ishchilarga qo‘llanadigan o‘ziga xos soliq orqali moliyalashtiriladi.
Ushbu soliqning bir qismini ishchilar, kolgan qismini – ish
beruvchilar to‘laydi. Umuman olganda, ushbu soliq ishlaydigan
amerikaliklarning daromadidan 15% tashkil etadi. "Mediker"
dasturining qolgan qismi daromad solig‘idan moliyalashtiriladi.
"Medikeyd" dasturi bo‘yicha kam ta’minlangan oilalardagi
ayollar va bolalar sug‘urtalanadi. Bundan tashqari, ushbu dastur
bo‘yicha keksalar uyidagi davolanish ham moliyalashtiriladi.
"Medikeyd" dasturi federal va shtatlar hukumati orqali
moliyalashtiriladi.

Germaniya sog‘liqni saqlash tizimini ham davlat
tomonidan, ham sug‘urta tomonidan moliyalashtiradi. Tibbiy
sug‘urta sohasida katta tajriba Germaniyada to‘plangan. 100
yil oldin bu erda birinchi majburiy ijtimoiy sug‘urta amalga
kiritildi. Xozirgi kunda Germaniya sug‘urta tizimi Evropada
eng rivojlangan tizimlaridan biridir.
Fransiyada sog‘liqni saqlash tizimi moliyalashtirishni
tibbiy majburiy sug‘urtasi 75-80% ta’minlaydi, qolgan qismi
ixtiyoriy tibbiy sug‘urtasi va fuqarolar o‘zini mablag‘lari
hisobiga moliyalashtiriladi. Bundan tashqari, majburiy tibbiy
sug‘urtaga faqat ishchilar tortiladi

Shveysariyaning butun axolisi majburiy tibbiy
sug‘urtasiga tortilishi lozim, shu qatorda uch oydan kamroq
ishlaydigan mavsumiy ishchilar ham sug‘urtalanishi lozim.
Shveysariyaga yangi kelgan va yangi tug‘ilgan uch oy
ichida majburiy tibbiy sug‘urtaga tortilishi lozim
Gollandiya aholisining asosiy qismi majburiy tibbiy
sug‘urtaga umumiy milliy fond orqali tortiladi. Majburiy
tibbiy sug‘urtaning xarajatlarini 85%ni umumiy milliy fond
qoplab beradi. Qolgan qismini shaxslar to‘g‘ridan-to‘g‘ri
tibbiy sug‘urta qildiruvchilarga to‘laydi

Avstraliyaning butun aholisiga tegishli Medіcare
davlat tibbiy tizimi 1984 yildan boshlab o‘z faoliyatini
amalga oshiradi. Medіcare davlat tibbiy tizimini asosiy
maqsadi – butun avstraliyaliklarga sifatli tibbiy xizmat
ko‘rsatilishini ta’minlash. Avstraliyaning har qaysi
layoqatga ega bo‘lgan fuqarosi Medіcare Card shaxsiy
kartochkasiga ega.
Kanada sog‘liqni saqlash ishlariga YAIM
hajmining 9,5 foizini sarf qiladi. Bu kishi boshiga
o‘rtacha 2500 AQSH dollarni tashkil qiladi.

Sotib olish