Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	50000UZS
Размер	78.3KB
Покупки	0
Дата загрузки	21 Февраль 2025
Расширение	docx
Категория	Химия

Shisha pishirish jarayonining nazariy qismlari

markasi С -
070 GOST
22551-77 7
Dolomit
(Dexqonobo
d) markasi
DK 20-0,1
GOST 23672-
79 18,09 0,036 0,04
5 0,015 5,6
2 3,5 - -
Mikrokalsit
Stiklo tara 4,02 - - 0,001 2,1
8 - - -
Soda
Kalsiylangan
B toifasi, 1 с
ГОСТ 5100-
85 25,08 0,005 - 0,007 - - 14,3
5 -
Glinozyom
markasi G -
00 GOST-
30558-98 0,895 0,000
1 0,89
5 0,000
2 - - - -
Jami: 121,76
Shisha tarkibi :
Belgilangan 72,5 1,5 - 8 3,5 14,4
3 0,0
7 100
Qabul qilindi 72,54 1,5 0,07 8 3,5 14,5 100,1
100 kg shisha qarab, 100 kg olingan shisha tarkibiy nisbati bilan aniqlash.
121,76 kg - 100 kg shisha (stiklo) hosil bo’ladi
100 kg - X
X= 100х100/121,76=82,13 shishani tashkil etadi.
10 tonna xom-ashyo olish uchun kerakli hisoblar:
100 kg - 82,13 kg stiklo
Х kg - 10 000 kg stiklo
X=10000*100/82,13=12175,81 kg
Kvars uchun:
73,5 kg - 121,76 kg
X kg - 12175,81

qurilmalarida issiqlik manbai tayyorlanadi, ularga o‘choq va suyuq
yoqilg’ini purkab beruvchi moslama yoki yoqilg’i bilan havoni aralashtirib
beruvchi qurilmalar kiradi. Pechning chiqindi gazlardan qayta foydalanish
qismlarida havo va gaz qizdiriladi. Chiqindi gazlar materiallarni quritish va
isitish uchun, suvni isitish uchun, suv bug’ini olish uchun ishlatiladi.Puflash
qurilmalari va nasoslar yoqilg’i hamda havoni yuqori bosim
ostida pechga uzatish uchun, tortib olish qurilmalari tutun gazlarini tortish
uchun qollanadilar.
Qavatli rejimda ishlovchi pechlarda sochiluvchan materiallarni qizdirish va
suyuqlantirish jarayonlari olib boriladi Bu pechlar vertikal bo‘lib, ularda
material butun hajm bo'ylab joylashadi, qizib yotgan gazlar esa uning
bo'laklari orasidaa harakat qiladi. Ularda issiqlikning uzatilishi bir yo‘la
nurlanish va konveksiya asosida sodir boladi. Issiqlik almashuvchi
pechlarda temperatura ham vaqt bo‘yicha, ham pechning uzunligi bo‘yicha
o‘zgarib turishi mumkin.
Issiqlik almashuvchi pechlarda temperatura vaqt bo‘yicha o‘zgarsa,
bunday pechlar davriy yoki uzlukli pechlar yoki kamerali pechlar deyiladi.
Ularning ishchi muhitida butun hajm bo‘ylab temperature bir xil boladi.
Issiqlik almashuvchi pechlarda temperatura vaqt bo‘yicha o‘zgarmas bo’lsa
pechlar uzluksiz deyiladi. Agar uzluksiz ishlaydigan pechlarda temperatura
ularning uzunligi bo‘ylab o‘zgarib tursa, pechlar uslubiy deb ataladi. Ular
pechning tagi bo‘ylab texnologik jarayon asosida turli temperatura bilan
harakat qi layotgan buyumlarga ishlov berish uchun moljallangan boiadi.
Texnologik jihatdan tavsiyalanishiga ko‘ra pechlar bo’lak -bolakli va
sochiluvchan materiallarni kuydiruvchi, shakillangan
materiallarni kuydiruvchi, sochiluvchan materiallarni pishiruvchi,
silikat buyumlarini hosii qiluvchi turlarga bolinadi . Ishlash prinsipiga ko'ra

MUN DA RIJ A
I. KIRISH
II. SHISHA PISHIRI SH J A RA Y ON IN IN G N A ZA RIY
A SOSLA RI .
III. ISSIQLIK QURILMA SIN IN G ISSIQLIK-TEX N IK
HISOBI
IV. HOVUZLI PECHN IN G X ISOBI.
V. FOY DA LA N ILGA N ADA BIY OTLA R.

X - 2.18 %
X= 2,18х100/54,25=4,02 CaO
4,02x0.03/100=0.001 % Fe
2 O
3
Shishaning kimyoviy tarkibiga ko’ra, bizda 1.5 % Al
2 O
3 , 1.5-(0.56+0.045)=0.895 %
texnik glinozyom orqali kiritiladi.
100 kg - 99.93 % Al
2 O
3
X - 0.895 % Al
2 O
3
X= 0,895х100/99,93=0,895 Al
2 O
3
0,895x0.03/100=0.0002 % Fe
2 O
3
0,895x0.02/100=0.0001 % SiO2
Shishaning kimyoviy tarkibiga ko’ra 14.5 % Na
2 O, 14.5-0.08-0.07=14.35 % Na
2 O
soda orqali kiritiladi.
100 kg - 57.2 % Na
2 O
X - 14.35 % Na
2 O
X= 14,35х100/57,2=25,08 Na
2 O
25,08x0.03/100=0.007 % Fe
2 O
3
25,08x0.02/100=0.005 %
Shuday qilib, hisoblangan kimyoviy tarkibda shisha ishlab chiqarishni taminlovchi
kerak bo’lgan xom-ashyo.
Olingan natijalar kiritilgan jadval
Materiallar
nomi Tarkibi.
% Oksid,%
Jami.
%
SiO
2 Al
2 O
3 Fe
2 O
3 Ca
O Mg
O Na
2 O K
2 O
Kvars 73,75 72,5 0,56 0,05 0,2 - 0,08 0,0

О‘zbekiston Respublikasi Oliy Ta’lim , Fan va
Innavatsiyalar Vazirligi
Toshkent Kimyo-texnologiya Instituti
“Silikat materiallar va kamyob nodir metallar
texnologiyasi” kafedrasi
_____________________________________
________________________________________ fanidan
KURS LOYI H ASI
Mavzu :
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Ra h bar : _____________________________
Bajardi : _____________________________

Toshkent-202 4
“Silikat materiallar va kamyob nodir metallar
texnologiyasi” kafedrasi

Shisha pishirish nazariyasi besh bosqichda amalga oshiriladi hamda
nomlanadi va oddiy tarkibli shishalar uchun harorat oralig`ida bo`ladi:
1. Silikatlar hosil b`olishi -(950-1150 o
C).
2. Shisha hosil bo`lishi,-( 1150-1250 o
C).
3. Oqartirish (degazasiya), -(1250-1600 o
C).
4. Gomogenlash (o`rtalashtirish), -(1250-1600 o
C).
5. Studka (sovitish), harorat 300-400 o
C ga kamaytiriladi va kerakli
yopishqoqlikka erishiladi.
Pechlarning sinflanishi.
Ishlash prinsipiga ko`ra sanoat pechlari davriy yoki siklik va uzluksiz
turlariga bo`linadi.
Konstruktiv tuzilishiga ko`ra shaxtali, aylanma, kamerali, halqasimon,
tunelli va hovuzli bo`ladi.
Sanoat pechi - bu buyum va materiallami qizdirish uchun rooijallangan
qurilmalarning majmuasidan iboratdir. Sanoat pechlarida issiqlikni olish
manbai bolib, yoqilg’ining kimyoviy energiyasi, qizdirilayotgan materialning
kimyoviy energiyasi yoki elektr energiyasi xizmat qiladi.
Pechlarda uchta agregat hoiatidagi yoqilg’ini ishlatish mumkin:
suyuq, qattiq va gazsimon.
Yoqilg‘ini yoqish pechning o‘choq qurilmalarida olib boriladi. Sanoat pechi
murakkab agregatdan iborat bolib, u avvalom bor ishchi kamera hamda
yordamchi qurilmalardan tashkil topgan. Yordamchi qurilmalarga o‘choq va
yondirgich qurilmalari, chiqindi gazlarning issiqligidan foydalanish
qurilmalari, havoni toplovchi, nasos va tutun tortish qurilmalari kiradi.
Ishchi kamerasida asosiy texnologik jarayon kechadi. O’choq va yondirish

△ t
2 = 686 − 605 = 8 1 0
C
Absalyut kattalik bo’yicha farqi 50 0
C dan oshganligi uchun qatlamlarning o’rtacha
temperaturalarini takroran hisoblaymiz.tb=116 20C
t
sh = 68 6 0
C
λ
b = 2,1 + 0,00215 ∗ 1162 = 4,6 Vt
m ∗ grad
λsh=0,7 +0,00064 ∗686 =1,14 Vt
m ∗grad
R
b = 0,2
4,6 = 0,043 m 3
∗ grad
Vt
R
sh = 0,6
1,14 = 0,526 m 3
∗ grad
Vt
K= 1
0,043 +0,526 =1,76 Vt
m2∗grad
g=1,76 ∗(1200 −250 )=1672 Vt /m2
t
1 = 1200 − 1672 ∗ 0,043 = 112 8 0
C
t
qay = 1128 − 1672 ∗ 0,526 = 24 9 0
C
t
1sr
= 1200 + 1128
2 = 116 4 0
C
t
1sr
= 1128 + 249
2 = 68 9 0
C
△t1=1164 −1162 =20C
△ t
2 = 689 − 686 = 3 0
C
Shunday qilib, solishtirma issiqlik oqimi quidagiga teng;
g = 1672 Vt
m 2
Yuqoridagiga mos ravishda solishtirma issiqlik oqishini tahlamning barcha
elementlariga hisoblab chiqamiz: Parokdan keying tub yuzasi, hovuz devorlari,
alanga maydoni devorlari, pech shipi.
To’siqlar yuzasini ichki va tashqi yuzalarining o’rtacha qiymatidan topamiz.
Bunda quidagi formuladan foydalanamiz:
F= Fbn+F
2

i
havo = Cha
vo ∙t
havo = 1,398∙800 = 1118,4 kdj/nm 3
, u holda
i
obsh = Q
n /V
α + α
α ‘∙i
havo /V
α = 36201/12,72 + 11,66∙1118,4 /12,72 = 3871,2 kdj/nm 3
i-t diagramma orqali α =1,2 dagi yonishning nazariy temperaturasini
aniqlaymiz t
t = 2200 o
. Bu diagramma bo'yicha kolorimetrik yonish
temperaturasi(punktir chiziqlar) α=1,2dagi t
k = 2360 o
.
Kirish Kg Chiqish kg

F
st.ber ¿ 57,75 + 55,86
2 = 56,8 m 2
, F
st.pp.sr¿61,3 +54,2
2 =56,8 m2
F
sv.sr ¿ 93,87 + 88,73
2 = 91,3 m 2
To’siqlar orqali issiqlik yo’qotilishi quidagi formula orqali hisoblanadi.
Q¿'siq=q∗F∗10−3
Q1= 1672 ∗57,8 ∗10−3=96,5 kVt ,
Q2=2976 ∗25,3 ∗10−3=75,3 kVt
Q
st . b = 3336,4 ∗ 57,8 ∗ 1 0 − 3
= 189,5 kVt
Q
st . pp = 5016 ∗ 53,86 ∗ 1 0 − 3
= 270,16 kVt
Q
sv = 3414,6 ∗ 57,8 ∗ 1 0 − 3
= 96,5 kVt
Q¿'siq=96,5 +75,3 +189,5 +270,16 +311,75 =941,1 kVt
Qaytgan shisha massa uchun ketgan issiqlik.
Q
qayt =
( n − 1 ) ∗ ( b
1 − t
2 ) ∗ C
sr ∗ P
s
Bu yerda:
n – qaytgan shisha massa koeffitsienti.
n = 1,2 deb qabul qilamiz.
C
sr – shisha massadagi issiqlik yig’ilishining o’rtacha temperaturadagi miqdori.
C
sr = 1,18 kDj/nm 2
*grad.
Q
qayt =
( 1,2 − 1 ) ∗( 1300 − 1200 ) ∗ 1,18 ∗ 1,736 = 40,97 kVt
Hisobdan tashqari yo’qotishlari kirish issiqligining 5 %
ni qabul qilamiz.
Qis= 0,05 ∗(Qissiq +Q+Qhavo +Pel)=0,05 ∗(35440,07 ∗B+17674,22 ∗B)=2655,7 ∗BkVt
Yoqilg’i sarfining issiqlik balansi quidagi tenlama bo’yicha aniqlanadi.
35440,07 ∗ B + 17674,22 ∗ B = 5086,8 + 30619,6 ∗ B + 340,94 + 85,28 + 943,1 + 40,97 + 2655,7 ∗ B .
B = 0,32 nm 3
/s = 756 nm 2
/s
Shisha pishirish pechining issiqlik balansi.
Kirish Issiqlik miqdori Chiqish Issiqlik miqdori
kVt
% kVt %
1.Yonish issiqligi. 7442,42 66,72 1.Pishirishga 2712,96 24,46
2.Havoni isitish
issiqligi 3711,59 33,28 2.Gazlar bilan
yo’qotilish 6430,12 57,97
3.Nurlanishdagi
yo’qotilish 340,94 3,07

Umumiy hisob.Fst.pp= 2∗20,86 +13,89 − (0,5 ∗0,35 )∗8=54,71 m2
Ship yuzasi.
Fsv=
(lpp+σpp
2 )∗π∗r∗α
180
Bu yerda r-ship radiusi, m. quidagi formula orqali topiladi.
r = b
pp + σ
sv
2
2 ∗ sin α
2 = 5,8 + 0,56
2
2 ∗ sin 56
2 = 6,5 m
F
sv =
( 14,65 + 0,5
2 ) ∗ 5,14 ∗ 6,5 ∗ 56
180 = 93,87 m 2
Qoplamasiz maydon hisobi.
1. Parokgacha tub yuzasi.
F1=8,6 ∗5,5 +4,5 ∗1,55 =54,28 m2
2. Parokdan keying tub yuzasi.
F2= 4,3 ∗5,5 =23,65 m2
3. Basseyn devori yuzasi.
Fdevor =1,4 ∗[2∗(12,9 +1,55 +5,5 )]=55,86 m2
4. Alanga maydoninig devor yuzasi.
Fmayd =14,65 ∗1,4 =20,51 m2
F
yon . qis = 2
3 ∗ 5,8 ∗ 0,6 + 5,8 ∗ 2,2 − 2
3 ∗ 4,5 ∗ 0,4 = 13,89 m 2
F
st . pp = 2 ∗ 20,51 + 13,89 −
( 0,5 ∗ 0,35 ) ∗ 8 = 55,51 m 2
Ship yuzasi.
r = 5,8
2 ∗ sin 56
2 = 6,2
m, F
sv = 14,65 + 3,14 ∗ 6,2 ∗ 56
180 = 88,73 m 2
To’siqlarni o’rtacha yuzasi.
F
1sr ¿ 61,3 + 54,2
2 = 56,8 m 2
, F
2sr
¿26,92 +23,65
2 = 25,3 m2

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RО‘YXATI
1. D.Sharipov, A.Ismatov “Silikat va qiyin eriydigan materiallar ishlab
chiqararuvchi korxonalar va ularni loyhalash asoslari”.
2. T.A.Otaqo’ziyev,K.M.Ahmerov,Z.A.Muhammedbayeva “Mehanik
jihozlar”.
3. D.I. Alimjanova, M.X. Aripova, B.R. Ro’ziboev, Z.T.Matkarimov
“Silikatlar texnalogiyasiga oid hisoblar” . “Afzalzoda book” nashriyoti.
2024-yil. 160-bet
4. D.I. Alimdjanova, M.X. Aripova, B.R. Ro`ziboyev, Sh.M. Abdusattorov
“Silikat materiallari ishlab chiqarishda issiqlik jarayonlari va qurilmalari”.
“Sano-standart” nashriyoti. 2019-yil. 272 bet.
5. П . В . Левченко “ Рас чёты печей и сушил силикатной промышленности”.
Издател ь ство “ Высшая школа ”. 1968 г . 368 страниц
6. В.В. Полляк , П.Д.Сарсиков , В.Ф.Солинов , М.А Цар и цын “ Технология
строител ь ного и технического стекла и шлакоситаллов ” . Издател ь ство
“ Стройиздат ”. 1968 г . 434 страниц

Q
tan.gaz =0,0238*3583,04=85,28 kVt
Atrof – muhitga yo’qotilgan issiqlik.
Basseyn quidagi materiallardan tayyorlanadi. Bakor Bx-33, qatlam qalinligi
b=0,2m, λ
b =0,7+0,00064*t.
Shamot SHS-33, qatlam qalinligi, b=0,6m, ??????
sh = 0,7 + 0,00064*t.
t
BH =1200 0
C, t
qay =250 0
C, t
tir =50 0
C
Qatlamlarga beriladigan o’rtacha temperatura.
t
b =0,8*t=0,8*1200=960*C
t
sh = t
b + t
2 = 960 + 250
2 = 60 5 0
C
Qatlamning issiqlik yo’qotilishi koeffitsienti.
??????
b =2,1+0,00215*960=4,164 Vt/m*grad
??????
sh =0,7+0,00064*605=1,087 Vt/m*grad
Qatlamning issiqlik qarshiligi.
R
b =
bb
λb
= 0,2
4,164 =0,048 m2∗grad /Vt
R
sh =
bsh
λsh
= 0,6
1,087 =0,552 m2∗grad /Vt
Issiqlik uzatish koeffitsienti.
K= 1
∑ R = 1
0,048 + 0,552 = ¿
1,67 Vt/m 2
*grad
g = K *(t – t) = 1,67*(1200 – 250) = 1586,5 Vt/m 2
Qatlamlarning chegaraviy temperaturasi.
t
1 = t - q * R = 1200 – 1586,5 * 0,048 = 1124 0
C
t = 1124 – 1586, 5 * 0,552 = 248 0
C
Qatlamlarning o’rtacha temperaturasi.
t
1 = 1200 + 1124
2 = 116 2 0
C
t
2 = 1124 + 248
2 = 68 6 0
C
Har bir qatlam uchun o’rtacha temperaturani hisoblaymiz.

△t1=1162 −960 =20 20C

4.Qaytar oqimlarni
qizdirishga 21,85 0,20
5.Atrof-muhitga
yo’qotilish 943,1 8,50
6.Chiqib ketayotgan
gazlar orqali 85,28 0,77
7.Hisobga
olinmagan
yo’qotilish 557,69 5,03
Summa: 11154,01 100 Summa: 100
Balans farqi: 0,6 % .
Shisha pishirishda hovuzli pechni konstruksion parametrlarini hisoblash.
Pechning ishlab chiqarish unumdorligi kuniga 10 tonna shisha massasi. Bir
soatda peching ishlab chiqarish unumdorligi quyidagicha aniqlanadi.
P = 10000
24 = 416.67 kg
s
Pishish zonasining (pishish va digazatsiya) maydoni aniqlansin. 1sm 2
pishish
zonasidan chiqadigan shisha massasi miqdorida aniqlanadi. Tara shishasi ishlab
chiqarishda buni, P
F = 60 kg
m 2 ∗ s
( 1,44 t
m 2 ∗ sut ) .
F = P
P
F = 416.67
60 = 6.9445 m 2
Oqartirish zonasini maydoni pishish zonasidan 1,2 marta katta bo’ladi.
Foq=1,2 ∗FB
bunda FB=1,2 FB= 6.9445 m2
F
B = 6.9445
2,2 = 3.156 m 2
,
Fosv=1,2 ∗3.156 =3.7872 m2
Pishirish zonasi uchun eni – 8,5, uzunligi – 5,6, balandligi – 1,7m. Oqartirish
zonasi uchun eni – 8,5 m, uzunligi – 6,7 m.
φ = 8,5 ∗ 5,6
8,5 ∗ 5,6 + 2 ∗ 5,6 ∗ 1,7 + 8,5 ∗ 1,7 = 0,597
Gazlardan nurlanayotgan koeffitsient quidagicha aniqlanadi.
CB= 5,7 ∗EM∗KVt
m2 ∗gra d4.
K ning qiymati quidagicha topiladi.

α
α ‘ = 1,2∙9,72 = 11,66 nm 3
/nm 3
Yonish mahsulotlarining α = 1,2 dagi tarkibi va miqdorini quyidagi
formulalar orqali aniqlanadi:
V
CO2 = 0,01(CO
2 + CH
4 + 2C
2 H
6 + 3C
3 H
8 +4C
4 H
10 ), nm 3
/nm 3
V
CO2 =0,01(0,1 + 94,5 + 2∙2,7 + 3∙0,3 + 4∙0,3) = 1,021, nm 3
/nm 3
V
H2O = 0,01(2CH
4 + 3C
2 H
6 + 4C
3 H
8 +5C
4 H
10 + H
2 O + 0,16d α
α ), nm 3
/nm 3
V
H2O = 0,01(2∙94,5 + 3∙2,7 + 4∙0,3 +5∙0,3+ 1+ 0,16∙8∙11,52) = 2,19, nm 3
/nm 3
V
N2 = 0,79 α
α + 0,01N
2 , nm 3
/nm 3
V
N2 = 0,79∙11,52 + 0,01∙1,1 = 9,111 , nm 3
/nm 3
V
O2 = 0,21( α - 1) α
o , nm 3
/nm 3
V
O2 = 0,21( 1,2 - 1) 9,6 = 0.4032 , nm3/nm3
Yonish mahsulotlarining umumiy miqdori:
V
α = V
CO2 + V
H2O + V
N2 + V
O2 ,nm 3
/nm 3
V
α = 1,021+ 2,19 + 9,111 + 0,4032 = 12,72, nm 3
/nm 3
Yonish mahsulotlarining foizli tarkibi:
CO
2 = V
CO2 ∙100/ V
α = 1,021∙100/12,7 = 8,03 %
H
2 O = V
H2O ∙100/ V
α = 2,19∙100/12,7 = 17,2 %
N
2 = V
N2 ∙100/ V
α = 9,111∙100/12,7 = 71,62 %
O
2 = V
O2 ∙100/ V
α = 8,4032∙100/12,7 = 3,17 %
Jami: 100,0 %
nm3 ni kg ga o'tkazish zichlik ρ
ga ko'paytirish orqali o'tkaziladi.
Yonishning nazariy temperaturasini aniqlaymiz. Buning uchun yonish
mahsulotlarining issiqlik saqlashini havoni α = 1,2 da t
havo = 800 o
Sgacha
qizdirilishini hisobga olgan holda aniqlanadi:

H
truba = P
jami(
P
b B
− P
t d . g )
∗ 9,8
Bu yerda P
b B
− E
3 sharoitdagi atrof- muhit havosining zichligi, kg/m 3
.
P
1d , g
− ¿ tutun gazlarining zichligi, kg/m 3
.
Truba balandligini tahminan 80 m deb qabul qilamiz, u holda
△ t = H
tahm ∗ V = 80 ∗ 1,5 = 12 0 0
C
Bu yerda V – 1 metr trubadagi temperature
t
ustd = t
osm − △ t = 350 − 120 = 23 0 0
C
Trubadagi gazlarning o’rtacha temperaturasi.
tsrd,g= tustd +tosn
2 = 350 +230
2 = 29 00C
Gaz va havoning zichligi:
P290d.g=0,8 kg /m3,P35B=1,14 kg /m3
H
truba = 187,96
(
1,14 − 0,8 ) ∗ 9,8 = 57 m
Truba ichining maydaligi.
Fustya = Vg.r
W 6ustya
= 13,014
5 =1,43 m2
Truba ichining qalinligi.
Pustya =√
4∗Fustya
π =√
4∗1,43
3,14 =1,35 m .
Truba asosining diametri.
Dosn=1,5 ∗Dustya =1,5 ∗1,35 =2,0 m.
Pechning texnik xarakteristikasi.
Ish unumdorligi, t/sut 10
Hovuz o’lchamlari, m
Kengligi 8,5
Chuqurligi 1,7
Uzunligi 12,2

chunki ulaming unumdorligi yuqori bolib, ularni ishlatish qulay va ular
mexanizatsiyalashga moyilroqdirlar. Pechga solingan shaxtani pishirish uchun
unga uzoq vaqt davomida yuqori temperatura (1500-1800°C) ta'sir etishi shart,
shu sababli ishchi kameraga katta miqdorda issiqlik kiritish kerak. Buning uchun
yoqilg‘i yoki 1600 °C dan yuqori harorat kerak bo‘lgan sharoitda elektr
energiyasidan foydalaniladi. Hovuzli pechlarda qattiq holdagi yoqilg‘i ishlatilmaydi,
chunki ishchi kamerasida temperatura juda yuqori bo‘lishi shart, undan tashqari
shishaning tarkibi ifloslanishi mumkin. Eng qulay yoqilg’i bolib bug‘ havoli
generator gazi hisoblanadi. Hovuzli pechlarda generator yoki rekuperator
o‘rnatilgan bo’ladi. Eng tarqalgan hovuzli pechlar alangali pechlardir. Ularda
uzluksiz harakat qilib, o‘z issiqligini beruvchi issiqlik uzatuvchilar hisoblanadilar.
Gazlarning ishchi kamerasiga qarab harakatlanishi pechning ichida hosil bo’luvchi
geometrik bosim ta’siri ostida ro‘y beradi. Ba'zida ushbu bosim tortish qurilmalari
yordamida ham chiqariladi. Ishchi kameradan gazlarni tutun mo‘risiga tortib
olinadi yoki tutunso’rgichlar yordamida chiqarib yuboriladi. Hovuzli pechlarda
alangani asosan shisha massaga tomon qaratiladi, bunga sabab massa yuzasidan
sovib qolgan va issiqlik almashinuviga to‘sqinlik qilayotgan gazlar qatlamini
yo‘qotishdir. Bu pechlarda issiqlik tashuvchi bo’lib yonish mahsulotlari
hisoblanadi. Alanga fazasida ular o‘z issiqliklarini pechning qurilish qatlamiga
beradi. Bunda issiqlikning uzatilishi asosan nurlanish asosida boradi, ya’ni issiqlik
nurlanib pech qurilmasidan qaytariladi va pechning ichiga yo‘naltiriladi. Ma’lum
bir miqdordagi issiqlik konveksiya orqali ham uzatiladi.
Hovuzli pechlarda shisha pishirish ikki bosqichda olib boriladi: 1. Shaxtaning
ustki ingichka qatlami qizib, 900°C dan yuqori temperaturada shisha hosil bo‘lish
reaksiyalarining borishi jadallashadi va u suyultmaga aylanadi. 2. Hosil bo‘lgan
suyultma 1350-1400°C gacha qizdirilib, shisha qatlamining ustki qatlamidan shisha
massasi oqa boshlaydi. Shisha massasining harakatlanishiga sabab gorizontal va
vertikal shisha qatlamlari solishtirma og‘irligining bir xil bo‘lmaganligidir. Davriy

Kirish.
1. Tabiiy gazni yonish issiqligi.
Q = B ⋅ Q
n = 35440,07 ⋅ В к V т .
2. Yonish uchun kelayotgan havoning fizik issiqligi.
Q
havo = L
α ⋅ C
v ⋅ t
v ⋅ B = 11,30 ⋅ 1, 4219 ⋅ 1100 ⋅ В = 17674, 22 ⋅ В к V т .
Umumiy kirish issiqligi.
Q
um = Q
is + Q
havo = 35440,07 ⋅ В + 17674, 22 ⋅ В = 53114, 29 ⋅ B к V т .
Chiqish.
1. Shisha hosil bo’lish jarayoni.
Q
qay = Р
с ⋅ q
qay = 1,738 ⋅ 2930 = 5086,8 к V т ,
Р
c = Р ⋅ 103/24 .
3600 = 150 ⋅ 1000/24 .
3600 = 1,738 kg/s
q
qay – shisha pishirishda sarf bo’ladigan issiqlikni nazariy jihatdan q
qay = 2930
kDj/kg shisha massa deb qabul qilamiz.
2. Chiqayotgan gazlar orqali issiqlik yo’qotilishi.
Q
ch.g. = V
α ⋅ B ⋅ C
ch.g. ⋅ t
ch.q. = 12,508 ⋅ В ⋅ 1,6 ⋅ 1530 = 30619,6 ⋅ В к V т
Bu yerda t
ch.g. – chiqayotgan gazlar temperaturasini pishish temperaturasiga 1530
º С ga teng deb, qabul qilamiz.
C
ch.g. – tutun gazlarining issiqlik sig’imi, к Dj/nm 3
, 1530 º С ga teng deb,
qabul qilamiz.
C
ch.g. = r
CO2 ⋅ c
CO2 + r
H2O ⋅ c
H2O + r
N2 ⋅ c
N2 + r
O2 ⋅ c
O2 = (0,993 ⋅ 2,3415/12,533) + (2,
20 ⋅ 1,859812,533/) + (8,94 ⋅ 1, 4467/12,533) + (0,40 ⋅ 1,5320/12,533) = 1,6
kDj/nm 3
,
Bu yerda; r
1 – aralashmada gazning hajmiy qismi, r
CO2 = CO
2 /V
α va hokazo.
3. Nurlanish orqali yo’qotilayotgan issiqlik.
Q
NUR = 5.67 ∗[( T
1
100 ) 4
− ( T
2
100 ) 4]
1000 ∗ F
1.1. Yondirgichda nurlanish.

ω= 1
φ= 1
0,586 1,7β = E
M + E
r
( 1 − E
M ) = 0,82 + 0,22 ∗ 0,18 = 0,86
K= ω+1− Er
β1− Er
Er
+10
= 1,71 +1−0,22
0,86 1−0,22
0,22 +1,71
=0,539
C
B = 6,7 ∗ 0,82 ∗ 0,539 = 2,96
Gazlardan va tahlamning ichki yuzasidan qizdirilayotgan material yuzasiga
kelayotgan issiqlik oqimi quyidagicha aniqlanadi:
Q = 2,96 ∗
[( 1883
100 ) 4 − ( 1673
100 ) 4 ] = 140242
Qaynash zonasini quyidagi formula orqali topiladi:
FB= 416.67 ∗2850 ∗(1∗0,1 )
3,6 ∗140242 ∗0,76 =1.05225
Pshirish zonasi;
B∗L=8,15 ∗5,2
Tiniqlashtirish zonasi; 8,15 ∗ 6,23 = 50,76
Sovutish va ishlab chiqarish zonalari hovuzning umumiy pishirish zonasidan
0,1 – 0,35 qismi olinadi.
Hovuz chuqurligi 0,8÷1,2 deb qabul qilinadi.
Aerodinamik hisob.
Regenerator hisobi.

Vohavo = B∗Lα
Bu yerda, L
α – haqiqiy havo sarfi.
Regeneratordagi geometrik oqish.
VgeomB = H P∗(PoB− P1srB )∗9,8
Bu yerda H
p - regenerator balandligi, m. Oqim zaxarasi, P
zax = P
geomB
− ∑ △ P
MB

Vohavo = B∗Lα=0,21 ∗11,319 = 2,58 m2/s
P
o B
= 1,293 kg / m 2
H
P = 9,6 m
,
P585b = 1,293
1+585 /273 = 0,41 kg /m2 dagi napor quyidagiga teng:
VgeomB =9,6 ∗(1,2 −0,41 )∗9,8 =74,32 Pa
Truba balandligi.

- Basseyn kengligi, 8,5m
- Basseynni aralashmagacha bo’lgan uzunligi, 8,6m
- Basseynni aralashmadan keyingi uzunligi, 4,3m
- Alangalanish yonish maydoni kengligi, 5,8m
- Alangalanish yonish maydoni uzunligi, 14,65m
- Basseyn qoplamasi bilan qalinligi, 0,45m
- Alanga maydoni devorining qoplama bilan qalinligi, 0,5m
- Shit qalinligi, 0,56m
- Yuklash cho’ntagi kengligi, 4,5m
h
1 - Hovuzning quyilish joyigacha balandlik.
Basseyn tubi maydonining hisobi.F1= Fqay +Fz.k
F
1 =
( l
b 1 + b
b
2 ) ∗ ( b
b + σ
b ) + ( b
s . k . + σ
s . k . ) ∗( l
s . k . + σ
σ
2 )
F
1 =
( 8,76 + 0,45
2 ) ∗ ( 5,5 + 0,45 ) + ( 4,5 + 0,45 ) ∗( 1,55 + 0,45
2 ) = 61,3 m 2
Basseyn tubi maydonining hisobi.
F
2 =
( l
b 1 + σ
σ
2 ) ∗ ( b
b + σ
σ )
F2=(4,3 +0,45
2 )∗(5,5 +0,45 )= 26,92 m2
Basseyn devorlari maydoni.
F
st . bos = h
2 ∗
[ 2 ∗ ( l
b 1 + l
b 2 + l
2 x + σ
σ
2 ) + ( b
b + σ
σ )]
Fst.bos =1,4 ∗[2∗(8,6 +4,3 +1,55 +0,45
2 )+(5,5 +0,45 )]=57,75 m2
Alanga devorlari maydoni.
F
st . pp = 2 F
nrod + F
top + F
gor
Old devor yuzasi.
F
yon = 2
3 ∗ b
pp ∗ f
sv + b
pp ∗ h
pp − 2
3 ∗ b
z . k ∗ f
z . k = 2
3 ∗ 5,8 ∗ 0,6 + 5,8 ∗ 2,2 − 2
3 ∗ 4,5 ∗ 0,4 = 13,85 m 2

sanoat pechlan davriy yoki siklik va uzluksiz turlarga bolinadi.
Konstruktiv tuzilishiga ko‘ra shaxtali, aylanma, kamerali, halqasimon,
tunnelli va hovuzli boladi.
Issiqlik almashish turiga qarab pechlar ochiq olovli (ya’ni qizdirilayotgan
material bilan alangali gaz to‘qnash boladigan holda) va mufelli (ya’ni
alangali gazlar issiqligi materialga oraliq devor orqali berilish holida)
turlarga bo’linadi. Mufelli pechlarda alangali gazlar oraliq devorni qizdirib
yuboradi va qizigan devor o‘z issiqligini materialga issiqlik nurlanishi ya’ni
radiatsiya yordamida uzatadi.
Issiqlik ajralib chiqish manbaiga ko‘ra pechlar alangali va elektrli turlarga
bo’linadi. Silikat sanoatida asosan alangali pechlardan foydalaniladi. Elektr
pechlari elektr energiyasining issiqlik energiyasiga aylanish usuliga qarab
sinflanishi mumkin Ular elektron nurli, puflovchi, induksionli va elektr
qarshilikli turlarga bo’linadi. Sanoat pechlari ishini baholash yoqilg‘i sarfi,
issiqlik unumdorligi yoki quvvati, 1 kg mahsulotni kuydirish uchun kelgan
yoqilgining solishtirma sarfi, f.i.k. kabi ko‘rsatkichlar asosida olib boriladi .
Hovuzli pechlar
Hovuzli pechlarning ishchi kamerasi boiib, ichiga material solinadigan hovuz
va gazlar bilan to’ladigan muhit hisoblanadi. Hovuzli pechlar asosan uchta
belgisiga qarab sinflanadi: ish!ash tartibi, alangani harakat yo‘nalishi va havoni
isitish usuli, Birinchi belgiga qarab bu pechiar davriy va uzluksiz ishlaydigan
turlarga bolinadilar. Davriy hovuzli pechlarda shisha pishirish jarayonining barcha
bosqichlari bitta hajmda ketma — ket sodir bo‘ladi.
Uzluksiz hovuzli pechlarda esa shisha pishirish jarayonining ayrim holdagi
bosqichlari pechning turli qismlarida ro‘y beradi, shu sababdan ularda
temperatura bir xil bo’lmaydi. Uzluksiz pechlar iqtisodiy jihatdan ustun turadilar,

Gazli tabiiy gazi.
Quruq gaz tarkibi, %.
CH
4 q
C
2 H
6 q
C
3 H
8 q
C
4 H
10 q
C
5 H
12 q
CO
2 q
N
2 q
H
2 S ∑
95,6 2,6 0,3 0,3 - 0,1 1,1 - 100,0
Gaz sarf koeffisienti α = 1,2 bo'lgan havo bilan yonadi.
Yonish uchun kelayotgan havo 800 o
Cgacha qizdiriladi. Gaz tarkibidagi
namlikni 1% deb qabul qilamiz va quruq gazni nam ishchi gazga qayta
hisoblaymiz.
CH
4 n
= CH
4 q
100-H
2 O/100 = 95,6∙0,99 = 94,6%
Gazning boshqa tarkibiy qismlari o'zgarmasdan qoladi.
Nam ishchi gazning tarkibi,%
CH
4 n
C
2 H
6 n
C
3 H
8 n
C
4 H
10 n
C
5 H
12 n
CO
2 n
N
2 n
H
2 O n
∑
94,6 2,6 0,3 0,3 - 0,1 1,1 1 100,0
Gazning yonish issiqligini quidagi formula orqali aniqlaymiz:
Q
n r
= 358,2CH
4 + 637,5C
2 H
6 + 912,5C
3 H
8 + 1186,5C
4 H
10 + 1460,8C
5 H
12 =
358,2∙94,6 + 637,5∙2,7 + 912,5∙0,3 + 1186,5∙0,3 = 36200,85 kdj/nm 3
Nazariy jihatdan kerak bo’ladigan quruq havo miqdorini quidagi formula
orqali aniqlaymiz: α
o = 0,0476∙K, nm 3
/nm 3
K = 2CH
4 + 3,5C
2 H
6 + 5C
3 H
8 + 6,5C
4 H
10
α
o = 0,0476∙202 = 9,6 nm 3
/nm 3
K = 2∙94,6 + 3,5∙2,7 + 5∙0,3 + 6,5∙0,3 = 202
Atmosfera havosini namlik saqlashini d = 8 g/kg quruq havo deb qabul qilib,
nazariy jihatdan kerak bo'ladigan atmosfera qavosini quyidagi formula orqali
aniqlaymiz: Quruq havo α
α = 1,2
α
α = 1,2∙9,6 = 11,52 nm 3
/nm 3
Atmosfera havosi α
α ‘ = 1,2∙ α
o ‘,nm 3
/nm 3

Silikatlarni hosil bo’lishi, ularning boshlang’ich o’lchamlarining katta
kichikligiga ham bog’liqdir. Agar birikmalarni solishtirilsa yuzasi 5 marta ortsa,
o’zaro reaksiyaga kirishish tezligi o’rtacha 2 martaga ortadi. Omixta tarkibiga
qo’shimcha sifatida shisha pishirishni tezlashtiruvchi qo’shimchalar (xlorli, ftorli,
borli, birikmalar) kirgizib, reaksiya tezligini oshirsa bo’ladi.
II. Shisha hosil bo’lishi (1150-1250 o
C) Odatda, birinchi bosqichdan so’ng
omihta tarkibida erimagan kvars donachalari bo’ladi. Ularni birlamchi silikat
eritmalarida erish jarayoni – shisha hosil bo’lish bosqichi deb nomlanadi. Kvars
donachalarining juda sekin erishiga sabab, silikat eritmalarini qovushqoqlik
qiymatini yuqori bo’lishidir. Bu bosqichning tezroq amalga oshishiga kvars
donachalarining o’lchami, ko’rinishi, tarkibida qo’shimchalarning bo’lishi ta’sir
etadi. Bundan tashqari, tashqi sharoitlarni /bosim va harorat/ o’zgarishi muhim
o’rin tutadi. Shisha eritmasi hosil bo’lish jarayonini eritmani aralashtirib turib ham
tezlashtirish mumkin.
III. Tiniqlanish (1450-1550 o
C) Ma’lumki, sanoat miqyosida ishlab
chiqarilgan shisha omihtasi tarkibida 18% kimyoviy bog’langan yengil uchuvchan
birikmalar bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda, har 100 kg omihtaga 18 kg engil
uchuvchan birikmalar to’g’ri keladi. Bu birikmalarning asosiy qismi humdondan
ajralib chiqsa ham, bir qismi shisha eritmasi tarkibiga aralashgan holda bo’ladi,
ular kimyoviy reaksiyalar natijasida hosil bo’ladi. Bunda eritmaning qovushqoqligi
ortgan sari o’lchami kichik bo’lganlari eritma yuzasiga chiqishga ulgurmagani
uchun qatlam ichida qoladi, ularni miqdori ko’p bo’lsa, shisha buyumning
mustahkamligini kamaytirishi, sifatini pasaytirishi, tashqi ko’rinishini buzishi
mumkin. Shu sababli bu uchuvchan birikmalardan qutilish kerak, ya’ni shisha
massasini tiniqlashtirish lozim. Buning uchun tiniqlashtirishni boshlang’ich
qismida omihtani qizdirishni yuqori haroratda amalga oshirish, qovushqoqlik
qiymatini kamaytirishga erishish lozim. Ko’pincha bu bosqichning ketishini
osonlashtirish uchun, tiniqlashtiruvchi birikmalar – nitratli, sulfatli, hlorli,
ammoniyli tuzlar, kislorod ajratib chiqaruvchi kimyoviy birikmalar qo’shiladi.

Bu yerda; F
otv – tirqishlarnur kesim yuzasi summasi, m 2
. F = 0,045 m 2
.
Z – tirqishlar ochiqligining davomiyligini, Z = 24 s, deb qabul qilamiz.
Т
г – Pishish hovuzining gaz muhiti temperaturasi, Т
г = 1803 º С ;
Т
окр – Atrof – muhit temperaturasi, º С , Т
окр = t
н . в + 273 = 313 º С , t
н = 40 0
С –
tashqi muhit tempareturasi.
Q
NUR = 5.67 ∗ 0,6[( 1803
100 ) 4
− ( 313
100 ) 4]
100 ∗ 0,045 ∗ 0,16 = 2,59 kVt
Nurlanishda issiqlikning yo’qotilishi:
Q
nur = Q
nur1 + Q
nur2 + Q
nur3 = 257, 3 + 84, 71 + 2, 59 = 344, 6 kVt .
4. Kuzatish tirqishlaridan chiqayotgan gazlar orqali yo’qotilayotgan issiqlik.
Q
chiq.g. = V
chiq.g. ⋅ с
д . г ⋅ t
д . г ,
Bu yerda; V
chiq.g. = teshiklardan chiqayotgan gaz miqdori.
Vchiq .g
=2.74*F * Z
24 √
H∗(Phavo − Pgaz )
Pgaz
Bu yerda, F – tirqishlar kesim maydoni summasi, m 2
, F = 0,045 m 2
,
z – tirqishlar ochiqligining davomiyligi, z = 4 s,
Н – pechning nolga teng bo’lgan sathinitirqishining o’rtasigacha bo’lgan
balandligi Н = 0,31 m ,
P
havo =
Phavo0
1+thavo /273
= 1,293
1+40 /273 =1,128 kg /m3
P
gaz - 1530 0
C dagi tutun gazlari zichligi.
P
gaz = 1,31
1 + 1530 / 273 = 0,198 kg / m 3
V =2,74*0,045* 4
24 ∗ 0,31
( 1,128 − 0,198 )
0,198 = 0,0238 m 3
/ s

Chiqish gazlari orqali yo’qotilgan issiqlikni hisoblaymiz:

___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________
Fanidan kurs loyihasini himoya qilish vaqtidagi
BAYONI
Sana «__________2025 yil
Qatnashdilar:
Raisi: ______________
A’zolari: _____________
__________________
Kurs loyi h asi ni himoya qiluvchi talaba
_________________________________
Guruhi _______________
H imoya vaqtida berilgan savollar:
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________
Takidlandiki, talaba kurs loyi ha sini «___» bahoga himoya qildi.
Komissiya raisi ______________________
A’zolar _____________________________
_____________________________
TASDIQLAYMAN
Kafedra mudiri

X=12175,81*73,5/121,76=7349,885 kg
Dolomit uchun:
18.09 kg - 121,76 kg
X kg -12175,81 kg
X=12175*18,09/121,76=1808,97 kg
Mikrokalsit stiklo uchun:
4,02 kg - 121,76 kg
X kg - 12175,81 kg
X=12175,81*4,02/121,76=401,99 kg
Soda uchun:
25,08 kg - 121,76 kg
X kg - 12175,81 kg
X=12175,81*25.08/121,76=2505,96 kg
Texnik glinozyom uchun:
0,895 kg - 121,76 kg
X kg - 12175,81 kg
X=12175*0,895/121,76=89,498 kg
Shunday qilib ( o’g’irlik qismi):
Kvars -7349,885 kg
Dolomit -1808,97 kg
Mikrokalsit (stiklo) -401,99 kg
Soda -2505,96 kg
Texnik glinozyom -89,498 kg
Umumiy hisobda qoshiladigan xom-ashyo og’irligi 12157 kg desak boladi.
Issiqlik qurilmasining issiqlik-texnik hisobi.
Gazsimon yoqilg’ining yonish jarayoni hisobi .

Xuddi tabiatda bo`lganidek sanoatda ham turli obyektlarda energiya va massa
almashinish jarayonlari kuzatiladi.
Issiqlik almashinuvi modda temperaturasining, massa almashuvi esa
konsentratsiyasining tenglashishi demakdir. Issiqlikning tashilishi deganda
kuzatilayotgan tizim elemntlari orasida issiqlik shaklidagi ,,ichki” energiyaning
almashinish jarayoni tushuniladi. Issiqlik almashuvning 3 ta elementar ko`rinishi
mavjud:
1. Issiqlik o`tkazuvchanlik;
2. Konvektiv issiqlik almashuvi;
3. Nurli issiqlik almashuvi;
Issiqlik o`tkazuvchanlik – bu temperature gradient mavjud bo`lganligi
sababli yaxlit muhitda issiqlikning ko`chirilish jarayonidir. Issiqlik
o`tkazuvchanlik yordamida issiqlikning ko`chirilish jarayonida muhitning ko`proq
qizigan qismidagi struktura zarrachalari bilan kamroq qizigan qismidagi struktura
zarrachalari bilan kamroq qizigan qismidagi struktura zarrachalari harakati
yordamida ketma-ket ravishda energiyaning almashuvi ro`y beradi. Issiqlik
o`tkazuvchanlik sof holda faqat qatiq jismlar uchraydi. Dielektriklarda issiqlikning
ko`chishi tebranayotgan atom va molekulalarning tarang holdagi to`lqinlari
tarqalishi yordamida ro`y bersa, metallarda kristall panjara atomlari tebranishi va
erkin elektronlarning ko`chishi orqali amalga oshadi.
Konvektiv issiqlik almashuvi – bu muhitning makroskopik elementlari
yordamida issiqlikning issiqlik tashuvchining o`zi tomonidan ko`chirilish
jarayonidir. Konvektiv issiqlik almashuvi harakatda bo`lgan muhitlarda, ya`ni
suyuqlik va gazlarda sodir bo`ladi. Muhitning turli nuqtalarda temperatura
farqining mavjudligi orqasidan konveksiya jarayonidagi makro zarrachalarning
harakati har vaqt issiqlik o`tkazuvchanlik bilan birga kichadi.
Issiqlikning berilishi - harakatlanayotgan muhit bilan boshqa muhit hosil
qilgan chegaralanish yuzasi orasidagi konvektiv issiqlik almashuvidir. Issiqlikning

Q
NUR = 5.67 ∗ 0.66 ∗[( 1803
100 ) 4
− ( 1630
100 ) 4]
1000 ∗ 1.96 =257.3 kvt
Bu yerda; F = 1,96 m 2
- yondirgich vlyotlari.
Kesim yuzasining yig’indisi.
T
r =1530+273=1803 0
C – Pechning pishish temperaturasi
T
kl =t
kl +273 – yondirgich orqa devorlarning temperaturasi
t
kl = 2,5 ∗
( t
d . g . − 50 ) + ( t
b − 50 )
3,5
Bu yerda t
g.r. – yondirgich vlyotlariga kelayotgan tutun gazlarining temperaturasi,
0
C. t
b - yonish uchun kelayotgan havoni isitish temperaturasi, 0
C.
T
kl =
2,5 (1530 −50 )+(1100 −50 )
3,5 +273 =1630 0C
Vlyotlar balandligi; D= 0,4m.
1.2. Yuklovchi cho’ntak orqali yo’qotilgan issiqlik.
Arka bakor va shamotdan tayyorlanadi: S = 1540 mm. yoriq uzunligi L = 4,5 m.
yoriq balandligi D = 0,2 m.
P/S = 0,2/1,54 = 0,13 shunda
φ=¿ 0,18
Nurlanish maydonini hisoblash.
F = 0, 2 ⋅ 4,5 = 0,9 m 2
.
Omixta yuklash zonasidagi temperature, T = (1450 + 273) = 1743 0
C. Atrof
– muhit temperaturasi, T
2 = 293 0
C.

QNUR 2=
5.67 ∗0,18 [(
1743
100 )
4
−(
293
100 )
4
]
1000 ∗0,9 =84,71
kVt
3.3. Kuzatish tirqishlari orqali yo’qotilgan issiqlik.

Q
NUR 3 = 5.67 ∗ φ
[( T
τ
100 ) 4
− ( T
∞
100 ) 4]
1000 ∗ F ∗ z
24

Uzluksiz hovuzli pechlarda pishirish qismi pishirish va tiniqlantirish zonalarini
o‘z ichiga olib, u shishani tayyorlash qismi ya’ni sovitish va tayyorlab olish zonalari
bilan ajralgan holda quriladi. Yuqori unumdorlikka ega hovuzli pechlarni qurish
samaraliroqdir. Hovuzli pechlaming afzailiklari: 1. Suyuqlantirish jarayonini
boshqarish darajasi yuqori. chunki issiqlikning 95% nurlanish orqali beriladi. 2.
Suyultma bir jinsli bo'lib chiqadi. 3. Pechda mayda bo‘!akli. kukunsimon, mo‘rt
xomashyolarni donador qilmasdan ham pishirish mumkin. 4. Yoqilg‘i sifatida gaz
va mazutni qo‘llash mumkin. Kamchiligi: 1. Bu pechlarni qurish uchun katta
maydon talab etiladi. 2. Pechlaming kapital sig‘imi jaiqori. 3. Xomashyo omixtasini
tayyorlab olish murakkab va energiya talab qiladi. 4. Pechning yoqilg‘i sarfi
taxminan 2 barobar ko‘p. Havoni isitish usuliga qarab hovuzli pechlar ikkiga
bo‘linadi: a) regeneratorli, unda havo regeneratorlarda isitiladi b) rekuperatorli,
unda havo rekuperatorlarda issiqlik almashgichlardagi kabi isitiladi.
I. Silikatlar hosil bo’lish jarayoni (900-1150 o
C) Bunda omihta tarkibidagi
birikmalarning fizik holati o’zgaradi ya’ni, suv bug’lari uchib yo’qoladi, tuzlar,
suvli birikmalar parchalanib, engil uchuvchan birikmalar ajralib chiqadi, kvars
qumi esa bir ko’rinishidan ikkinchi ko’rinishga o’tadi.
Bu turdagi hajmiy o’zgarishlar kvars qumi zarrachalarining yorilishiga olib
keladi va omihta tarkibidagi birikmalarda kimjoviy reaksiyalar boshlanadi. Harorat
ta’sirida omihta tarkibida suyuq faza, ya’ni, eritma hosil bo’lgach, silikatlar hosil
bo’lish tezligi oshadi.
Kimyoviy reaksiyalarning sodir bo’lishi, material tarkibidagi birikma turlariga
juda bog’liq bo’ladi. Misol uchun, agar omihta tarkibida CaCO
3 , MgCO
3 va
Na
2 CO
3 bo’lsa, ular o’zaro 380 o
C da reaksiyaga kirishib, ikkilamchi tuzlarni
Na
2 Ca(CO
3 )
2 va Na
2 Mg(CO
3 )
2 ni hosil qiladi.
Bu birikma esa 600-830 o
C da SiO
2 bilan birikib natriyli, kalsiyli, magniyli
silikatlarning hosil bo’lishiga olib keladi.

davlatlar bilan bir qator shartnomalar imzolandi, bir qancha qo`shma korxonalar
ochildi. Shu o`zgarishlar qatorida yurtimizda silikat sanoati ham bir necha qadam
oldinga siljidi. Jumladan, hozirgi kunda, O'zbekistonda shisha mahsulotlari ishlab
chiqaruvchi korxonalar uzluksiz ravishda ishlab bormoqda va o`zlarining sifatli
mahsulotlari bilan nafaqat yurtimizni balki qo`shni MDH davlatlarini ham shisha
mahsulotlari bilan ta`minlab bormoqda. Quvasoy korxonasida asosan deraza oyna,
transport oynasi va ichimliklar uchun butilkalar chiqarilmoqda. Toshkent shahrida
joylashgan “Oniks” va “Asl oyna” , Sirdaryo viloyatida “ Universal oyna ”
korxonalarida billur buyumlari, jimjimador butilkalar va farmasevtika idishlari
ishlab chiqarilyapti.
SHISHA PISHIRISH JARAYONI
Shisha – bu bizning kundalik hayotimizda juda keng qo'llaniladigan, shaffof
va qattiq bir materialdir. U turli xil xom ashyolardan, yuqori haroratda eritib va
shakllantirib olinadi.
Shisha Pishirishning Asosiy Bosqichlari
* Xom Ashyoning Tayyorlanishi:
* Asosiy tarkibiy qismlar: Kremniy dioksid (qum), natriy karbonat (soda),
kaltsiy oksid (ohaktosh) va boshqa qo'shimchalar.
* Maydalash va aralashtirish: Xom ashyolar mayda zarralarga aylantirilib,
bir-biriga yaxshilab aralashtiriladi. Bu jarayon shishaning bir xil sifatli bo'lishini
ta'minlaydi.
* Eritish:
* Yuqori haroratli pechlar: Aralashma maxsus pechlarda 1500-1600°C
gacha qizdiriladi. Bu haroratda xom ashyolar eriydi va viskoz massaga aylanadi.
* Homogenlashtirish: Eritma yaxshilab aralashtirilib, undagi gaz
pufakchalari va boshqa nopokliklar chiqariladi.
* Shakllantirish:

prof. Aripova M.X.
KURS LOYIHASI
Fanning nomi
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Guruh _________________
Talaba ________________________
Rahbar ________________________
Topshiriq
Loyiha mavzusi
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Dastlabki ma’lumotlar
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Yordamchi kо‘rsatmalar
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Chizma qismining mazmuni:

1._________________________________________________________________
2._________________________________________________________________
3._________________________________________________________________
4._________________________________________________________________
5._________________________________________________________________
Hisob-tushuntirish yozuvlarning mazmuni:
1._________________________________________________________________
2._________________________________________________________________
3._________________________________________________________________
4._________________________________________________________________
5._________________________________________________________________
Loyiha qismlarini topshirish muddati :
H imoya ______________________
Ra h bari _____________________

Shunday qilib, shishaga kiritish uchun 72.5 % SiO
2 uchun 73.75kg qum kerak
bo’ladi. SiO
2 dan tashqari Al
2 O
3 , CaO, MgO, Na
2 O, K
2 O, Fe
2 O
3 aralashmalari ham
mavjud. Shuning uchun biz qum bilan kiritilgan ushbu oksidlarni miqdorini
hisoblaymiz.
73,75х0,76/100=0,56% Al
2 O
3
73,75х0,28/100=0,20% CaO
73,75х0,11/100=0,08% Na
2 O
73,75 х 0,1/100=0,07% K
2 O
73,75 х 0,07/100=0,05% Fe
2 O
3
Dolomit orqali shisha tarkibiga CaO va MgO kiritamiz. MgO ni kiritish uchun zarur
bo’lgan dolomit massasini aniqlash uchun yetishmayotgan CaO stiklo orqali
kiritiladi. Berilgan tarkibga ko’ra, 3.5 % MgO ni kiritish kerak bo’lgan nisbatda
dolomit miqdori hisoblab chiqamiz.
100 kg - 19.35 % MgO
X - 3.5 % MgO
X =3.5х100/19.35=18.09
18.09x31.08/100=5.62 % CaO
18.09x0.25/100=0.045 % Al
2 O
3
18.09x0.2/100=0.036 % SiO
2
18.09x0.085/100=0.015 % Fe
2 O
3
Shishaning kimyoviy tarkibiga ko’ra 8 % CaO, 8-5.2-2.18% CaO bo’lishi kerak.
Yetishmayotgan CaO stiklo orqali kiritiladi.
100 kg - 54.25 %

Tabiiy gaz
CH
4 = CH
4 n
∙ ρ sn4 =
94,5∙0,717 =
C
2 H
6 =S
2 N
6 vl
∙ ρ
s2n6 =
2,7∙1,356 =
C
3 H
8 =S
3 N
8 vl
∙ ρ
s3n8 =
0,3∙2,020 =
C
4 H
10 =S
4 N
10 vl
∙ ρ s4n10 =
0,3∙2,840 =
CO
2 =SO
2 vl
∙ ρ
CO2 = 0,1∙1,977
=
N
2 =N
2 vl
∙ ρ
N2 = 1,1∙1,1251 =
H
2 O= H
2 O vl
∙ ρ
H2O =
1,0∙0,804 =
Havo:
O2=K∙ α ∙ ρ
O2 = 202∙1,2∙1,429
= N
2 =K∙ α ∙ ρ
N2 ∙3,762=
202∙1,2∙ 1,251∙3,762 =
H
2 O = 0,16d∙α
α ∙ρ
H2O = 67,76
3.66
0.606
0.852
0.1977
1.3761
0.804
346.39
1140.80
11.85 Yonish mahsulotlari;
CO
2 = V
CO2 ∙100∙ ρ
CO2 =
1.021∙ 100∙1.977 =
H
2 O= V
H2O ∙100∙ ρ
H2O = 2.19∙
100∙0.804 =
N
2 = V
N2 ∙100∙ ρ
N2 = 9.1∙ 100
∙ 1.251 =
O
2 = V
O2 ∙100∙ ρ
O2 = 0.4032∙
100 ∙1.429 =
Farq 201.85
176
1138.41
57.61
+0.43
Jami ; 1574.3 1574.3
Balans farqi; (1574.3 – 1573.87)∙100/1574.3 = 0.027%

Hovuzli pechning issiqlik-texnik balansi.

* Puflash: Eritma naycha yordamida puflab, unga turli xil shakllar beriladi.
Bu usul qo'lda yoki mashinalar yordamida amalga oshirilishi mumkin.
* Presslash: Eritma qolipga solinib, presslab, unga kerakli shakl beriladi.
* Cho'zish: Eritma cho'zib, yupqa plastinkalar yoki tolalar hosil qilinadi.
* Sovutish va Temperlash:
* Sovutish: Shakllantirilgan shisha asta-sekin sovitiladi. Tez sovutish
shishaning yorilishiga olib kelishi mumkin.
* Temperlash: Ba'zi hollarda shisha qo'shimcha ravishda temperlanadi. Bu
jarayon shishaning mustahkamligini oshiradi.
* Qayta ishlash:
* Kesish, parlatish: Kerakli o'lcham va shaklga keltiriladi.
* Bezatish: Shishaga turli xil ranglar va naqshlar beriladi.
Shisha Turlari va Ularning Qo'llanilishi
Shishaning tarkibiga qarab, u turli xil xususiyatlarga ega bo'ladi va turli
sohalarda qo'llaniladi:
* Sodalime shishasi: Eng keng tarqalgan turi. Derazalar, idishlar, shisha
butilkalar ishlab chiqarishda ishlatiladi.
* Borosilikat shishasi: Issiqlikka va kimyoviy moddalarga chidamli.
Laboratoriya idishlari, oshxona anjomlari ishlab chiqarishda ishlatiladi.
* Qo'rg'oshinli shisha: Yuqori yorug'lik sindirish koeffitsientiga ega.
Linzalar, prizmalar ishlab chiqarishda ishlatiladi.
* Kristal shisha: Juda chiroyli va qimmatbaho. Bezak buyumlari ishlab
chiqarishda ishlatiladi.
Issiqlik o`tkazuvchanlik va uning turlari

KIRISH.
Yurtimizda qabul qilingan 2017-2021 yillarda sanoatni ustuvor darajada
rivojlantirish dasturi va ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va
texnologik yangilashga doir tarmoq dasturlarining izchil amalga oshirishi natijasida
sanoat tarkibida yuqori qо‘shimcha qiymatga ega bо‘lgan, raqobatdosh
mahsulotlar tayyorlayotgan qayta ishlash tarmoqlarining о‘rni tobora ortib
bormoqda.
Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish, maqsadli kompleks
dasturlar, investitsiya dasturi, iqtisodiyotning eng muhim tarmoqlarini
modernizatsiya qilish va texnik qayta jihozlash dasturi bajarilishi yakunlari hamda
mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturining eng muhim ustuvor
vazifalari amalga oshirilishini ta’minlash chora-tadbirlarida uy-joy qurilishi va u
bilan birgalikda qurilish industriyasining mexanik uskuna va mashinalarini
texnologik yangilash hamda modernizatsiya qilish masalasiga alohida e’tibor
qaratilmoqda.
Silikat materiallarini ishlab chiqarishda va qayta ishlashda asosiy mexanik
uskuna va mashinalardan maydalovchi uskunalar va mashinalar, kukunlovchi
uskunalar va mashina, materialni saralash uchun mashinalar, materiallarni
aralashtirish uchun mashinalar qurilish industriyasida juda ko’p qo’llaniladi.
Korxonalarda innovasiya faoliyatini bozor talablari asosida tubdan o`zgartirish,
boshqarishning zamonaviy va istiqbolli shakllarini joriy etish hamda
modernizasiyasi, zamonaviy axborot tizimlari va texnologiyalaridan samarali
foydalanish bugungi kunning asosiy talabi. Yurtimizda qabul qilingan 2022-2026
yillarda sanoatni ustuvor darajada rivojlantirish dasturi va ishlab chiqarishni
modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilashga doir tarmoq dasturlarining
izchil amalga oshirishi natijasida sanoat tarkibida yuqori qo’shimcha qiymatga ega
bo’lgan, raqobatdosh mahsulotlar tayyorlayotgan qayta ishlash tarmoqlarining
o’rni tobora ortib bormoqda. Shuni aytish joizki, yurtboshimiz davrida sanoat
korxonalariga, jumladan, kimyo sohasiga e`tibor juda ham kuchaydi. Xorijiy

hovuzli pechlarda shisha massasi maydonini ajratib qo'yadigan moslamalaning
yo‘qilg’idir, ular bamisoli katta tuvakka o‘xshaydi. Uzluksiz pechlarda esa shishani
pishirish va mahsulotni tayyorlab chiqarish zonalarini ajratish maqsadida o‘tga
chidamli materiallardan turli moslamalar yasaladi. Masalan: lodkalar, ya’ni shisha
massasiga tiqib qo’yilgan to‘siqlar, kransilar, ya’ni silindrlar va botilar, ya’ni tagi
ochiq bo’lgan va qurulish derazalari bilan tutashgan idishlar, hamda suv bilan
sovitiladigan quvurlardir. Lekin pech basseynini shunday qilib yasash mumkinki,
unda zonalar vaqtinchalik to‘siqlarsiz ham ajratib qo‘yiladi. В uning uchun
pishiruvchi va mahsulotni tayyorlovchi qismlar mustaqil ravishdagi basseynlar
sifatida yasaladi va ular kanal orqali tutashtiriladilar. Hovuzli pechning basseyri
devor va lagdan iborat bo‘lib. gaz fazasi devorlar va ship bilan chegaralanadi .
Pishirish basseynida asosan to‘g‘ri burchakli shaklga ega bo‘lgan shaxtani yuklash
uchun takimi cho‘ntaklar yasaladi. Pechning bir qismidan ikkinchisiga o‘tish joyida
basseyn asta -sekin torayib boradi. Davriy hovuzli pechlarda basseyn to‘g‘ri
burchaklidan tashqari oval shaklida ham bo'ladi. Bunda alanganing shakli, deraza
oynalarining joylashishi katta ahamiyatga ega. Hovuzning tubini shamotli
g’ishtlardan yasab, uning ustiga bakordan qoplama yasaladi. Hovuzning shipi juda
yuqori temperatura ta’sri ostida bo’lganligi sababli, uni dinasli gishtdan yasaladi.
Pechga materialni yuklash davriy pechlarda cho‘mich yoki tarnov yordamida
gorelkalar oldidagi tirqish orqali amalga oshiriladi. Uzluksiz pechlarda esa pishirish
bo’limining boshida devor chekkasidan beriladi. Pechlarda alohida kanallarga ega
bo‘lgan gorelkalar ishlatiladi. Davriy pechlarda alanganing yo‘nalishiga qarab
hovuzli pechlar: a) ko‘ndalang yo‘naluvchi alangali va b) taqasimon yo'naluvchi
alangali turlarga bo’linadi . Bunday pechlar yorug'lik texnika shishasini, klinker va
maxsus shishalarni pishirishda ishlatiladi. Pishirish temperaturasi 1480 - 1600°C,
mahsulotni tayyorlash temperaturasi 1230-1380°C. Hovuzning chuqurligi 400 -
700 mm, pishirish va tayyorlash vaqti 24 — 48 soat, unumdorligi 1 sikl uchun 5
tonna.

Shisha eritmasi orqali suv bug’i, havo va boshqa yengil uchuvchan birikmalarni
o’tkazish orqali ham tiniqlashtirishni tezlatish mumkin. Bundan boshqa bir qator
usullar ham bor.
IV. Gomogenlash. Bu bosqichda xom-ashyolar bir xil tarkibli bo’lishi
ta’minlanadi. Turli xil erimay qolgan, reaksiyaga qatnashmay qolgan zarrachalar
ham butunlayin aralashib ketib tiniq bir tarkibli shisha masssasi olish jarayoni
sodir bo’ladi.
V. Shisha massasini sovutish. Ohirgi bosqichda esa shisha eritmasi ma’lum
qiymatdagi haroratgacha sovutilsa, kerakli qovushqoqlik qiymatiga ega bo’ladi va
undan buyumlar hosil bo’lishi uchun foydalansa bo’ladi. Buning uchun sovutish
davomida bosim va harorat doimiy ravishda pasaytirib boriladi. Bu bosqichda
shishaga kerakli qovushqoqli qiymatini berish uchun shishamassa haroratini 200-
300 o
C ga pasaytiriladi.
Moddiy balans hisobi .
Tara shishaning kimyoviy tarkibi
Oksidlar SiO
2 Al
2 O
3 CaO MgO Na
2 O
Miqdori,% 72.5 1.5 8 3.5 14.5 100%
Shishaning xom-ashyoning tarkibi
Shishaning tarkibiga 72,5% SiO
2 kiritish uchun qum massasini aniqlaymiz.
Kvars
100 kg - 98.3 % SiO
2
X - 72.5% SiO
2
72,5х100/98,3=73,75

berilishi konvektiv issiqlik almashuvining keng tarqalgan holidir, unga quvurlarda
suyuqlik oqayotgandagi issiqlikning berilishi, jismlarga tashqaridan gaz
yo`naltirilgandagi issiqlikning berilishi kiradi. Issiqlik o`tkazuvchanlik va
konveksiya yordamida issiqlikning ko`chirilishi faqatgina moddiy muhit mavjud
bo`lgan holdagina amalga oshadi.
Nurli issiqlik almashuvi – bu turdagi issiqlik almashuvi yordamida
moddaning ichki energiyasi elektromagnit to`lqinlarining energiyasiga aylanadi va
ular fazoda tarqalib, modda bu to`lqinlarning energiyasini yutadi. Bu turdagi
issiqlik o`tkazuvchanlik oraliq muhitsiz ya`ni vakuumda ham kechishi mumkin, U
faqat temperatura va jismning optik xususiyatlariga bo`gliqdir.
Amalda issiqlik almashuvining 3 turi ham bir paytda kichadi va
fazalarning bir-biriga o`tishi, kimyoviy reaksiyalar va massaning yo`qolish
jarayonlari bilan birga ro`y beradi.
Pechlarda sodir bo`ladigan issiqlik jarayonlari.
Materialga issiqlik ishlovi berish jarayonida turli xildagi fizik-kimyoviy
o`zgarishlar ro`y berib, uning natijasida har xil turdagi buyumlar yaratiladi.
Materialga temperaturaning berilishi mobaynida undan namlikning
yo`qolishi, kimyoviy bog`langan suvning va karbonat angidridning ajralib chiqishi,
yangi kristall fazalar va silikat suyultmalarining hosil bo`lishi kuzatiladi. Ushbu
jarayonlarning turi va borish tezligi omixta tarkibiga va temperaturaning
kattaligiga bog`liqdir.
Shisha pishirishning asosiy jarayonlari hisoblanmish soda, ohaktosh va
boshqalarning parchalanishi, silikatlar va suyultmaning hosil bo`lishi, gazlardan
xalos bo`lish va gomogenlanish jarayonlari vaqt bo`yicha aniq chegaralanmaydilar.
Shishaning pishirishda past temperaturali ishqoriy suyultmalar hosil bo`lib, ular
shisha pishishini jadallashtiradi. Shishani pishirish jarayoni o`ta murakkab
hisoblanib, unda bir yo`la quritish, parchalanish, murakkab birikmalarning hosil
bo`lishi, suyuqlantirish va eritish jarayonlari hosil bo`ladi.

XULOSA
“Silikat materiallar ishlab chiqarishda issiqlik jarayonlari va qurilmalari” fanidan
kurs ishi bajarish davomida silikatlarning olinishida ularni pishirishda qanday
turdagi pechlardan foydalanishni har bir pechning afzalligi va kamchiliklari
haqida, ushbu kamchiliklarni bartaraf etish usullari haqida bilib oldim. Ushbu kurs
ishida 1 sutkada 10 tonna tara shishasini ishlab chiqarish uchun mo’ljallangan
hovuzli pechning hisoblari keltirilgan bo’lib, ushbu pechning ishlash davomidagi
bosim hamda temperaturalar ularning yo’qotilishi hamda ulardan foydalanish
to’g’risida qisqacha ma’lumotlar keltirilgan. Shisha ishlab chiqarish uchun ishlab
chiqarish hajmiga qarab, hamda moddiy ahvolga qarab pechning konstruksion
tuzilishini tanlab oldik.
Sutkasiga 10000 kg tara shishasini olish uchun bizga jami hisobda 12157 kg
omixta undan kvars qumidan - 7349,885 kg, texnik glinazyomdan - 89,498 kg,
dalamit-1808,97 kg , soda - 2505,96 kg, shisha sinig’i (stiklo) - 401,99 kg dan
kerak bo’ldi .

Shisha pishirish jarayonining nazariy qismlari

SHISHA PISHIRISH JARAYONINING NAZARIY ASOSLARI.
Issiqlik qurilmasining issiqlik-texnik hisobi
HOVUZLI PECHNING xisobi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.

Купить