Sotsial psixologiyaga kirish - Psixologiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	35000UZS
Hajmi	36.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	29 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Psixologiya

Sotuvchi

Telzor Uchun

Ro'yxatga olish sanasi 21 Aprel 2025

9 Sotish

Sotsial psixologiyaga kirish

Sotib olish

MAVZU: SOTSIAL PSIXOLOGIYAGA KIRISH .
MUNDARIJA:
Kirish ……………………………………………………………………....3
I BOB. SOTSIAL PSIXOLOGIYA TARIXI VA AHAMIYATI.
1.1. Sotsial psixologiya fanining maqsadi ………………………………….8
1.2. Sotsial psixologiya fanining predmeti va vazifalari …………………..9
II B OB.SOTSIAL PSIXOLOGIYANING BOSHQA FANLAR BILAN
ALOQASI.
2.1. Sotsial psixologiya fan sifatida. …………………………..………..…14
2.2. Sotsial psixologiyaning hozirgi kundagi mavqeyi …………………….18
Xulosa …………………………..………………………………………….21
Foydalangan adabiyotlar …………………………..……………………..22

2

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi. O‘zbekiston Respublikasining 2017-2021 yillarda
rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlar strategiyasi ham
bu borada istisno bo‘lmadi.O‘zbekistan Respublikasi Oliy majlisining IX
sessiyasida davlatimizning Birinchi prezidenti I.A.Karimov oliy ta’limni isloh
qilishda va malakali kadrlarni tayyorlashda sotsial psixologiyaning fan sifatida
alohida o‘rni borligiga jamoatchilik diqqatini qaratgan edi. Darhaqiqat, yetuk kadr
bo‘lish uchun shaxs nafaqat o‘z iqtidori, bilimi va saviyasini oshirishi zarur, balki
jamiyatda turlicha sotsial munosabatlar tizimiga tayyor bo‘lmog‘i, sotsial
faoliyatni boshqarishning ilmiy qonuniyatlari va qoidalarini mukammal
egallamog‘i zarur.Boshqaruv, marketing va menejment, ta’lim va tarbiya
sohalarida, ayniqsa,inson omili va uni boshqarishning psixologik tizimini bilishi
jamiyatda insoniy munosabatlarni shakllantirish orqali uni kamol toptirish yo‘lidir.
Shuninguchun bugungi kunda Birinchi prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganidek,
sotsial psixologiya va umuman, sotsial faoliyat bilan shug‘ullanuvchi fanlarning
asosiy vazifasi barkamol avlod tarbiyasini ta’minlovchi barcha ma’naviy, ruhiy va
insoniy munosabatlar mohiyatini tahlil qilish, ularni boshqarishning eng samarali
usullarini hayotga tadbiq etishdir. Bu o‘rinda, ayniqsa sotsial tafakkurning,
yangicha dunyoqarash va munosabatlarning shakllanishini, insonning o‘ziga va
o‘zgalarga ta’sir etishning mexanizmlarini o‘rganish eng dolzarb
masalalardandir.Davrimiz insonni mustaqil fikrli shaxs sifatida har bir soniyada
o‘ylashga,fikrlashga, mulohaza yuritib, o‘zi uchun xulosalar chiqarishga majbur
etmoqda.Ya’ni, bu cheksiz olamda biz o‘zimizni o‘zgalarsiz, o‘z manfaatlarimizni
o‘zgalar manfaatisiz tasavvur qila olmaganimiz uchun ham sotsial psixologiyani
bilishga majburmiz. Zero, mustaqil davlatimizning siyosati inson manfaatini
himoya qilish,uning uchun munosib turmush tarzini yaratish ekan, bu ishlarni
amalga oshirish uchun bo‘lg‘usi mutaxassis, pedagog-o‘qituvchi, ziyoli ijtimoiy
borliq qonuniyatlarini bilishi va undan maromida foydalanib, turmush normalariga
bo‘ysungan holda jamiyatda o‘zining munosib o‘rnini egallab, fuqarolik burchini
3

ado etishga tayyor bo‘lishi darkor. Shu nuqtai nazardan olib qaralganda, talabalar
hukmiga havola etilayotgan “Sotsial psixologiya” o‘quv qo‘llanmasi shaxs va
jamiyat munosabatlari qonuniyatlarini tavsiflashga bag‘ishlangandir.
1 Sh.Mirziyoyev. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: O’zbekiston, psixologiyasini tushunish, tahlil
qilish, rivojlantirishga jiddiy e tibor berish masalasi xamma zamonlarda va’
hamma davlatlarda xam ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning etakchi vazifalaridan biri
bo lib kelgan.Insoniyat jamiyati paydo bo‘lib, odamlar hamkorlikda mehnat qilish
‘
va yashash ehtiyojini sezgan davrdan boshlab ularda sotsial psixologik tafakkur,
sotsial ruh paydo bo‘lgan. Insoniyatning eng ilg‘or vakillari bunday ruh
qonuniyatlarini o‘rganish, uning sirli tomonlarini sharhlashga urinib kelganlar.
Lekin sotsial ruh qanchalik qadimiy bo‘lsa, uning sirlarini o‘rganuvchi fani sotsial
psixologiya shunchalik navqirondir.
Sotsial psixologiya fan sifatida yaratilgan yili rasman 1908-yil hisoblanib,
xuddi ana shu yil Londonda ingliz psixologi Uilyam Mak-Dugall (1871-1938)
«Sotsial psixologiyaga kirish», Nyu-Yorkda amerikalik sotsiolog Edvard Olsvort
Ross (1866-1951) esa «Sotsial psixologiya» darsligini chop etdilar. Bu yilda ham
psixologning, ham sotsiologning birsoha bo‘yicha kitob yozishlarining o‘zi ramziy
ma’noga ega bo‘lib, bu fanning ikki fan oralig‘ida psixologiya va sotsiologiya
oralig‘ida paydo bo‘lganligining yana bir isboti bo‘lib xizmat qildi. Ya’ni, sotsial
psixologiya ikki turdagi qonuniyatlar sotsial hamda psixik taraqqiyot qonuniyatlari
bilan ish olib boradi. Shuning uchun bo‘lsa kerak, hozirgi kungacha sotsial
psixologiyaning mavzu bahsi va u o‘rganadigan sohalar borasida turlicha qarashlar
va tortishuvlar mavjud.
Taniqli nemis olimlari Gans fon Gibsh va Manfred Forverglar bu fanning
predmetiga quyidagicha ta’rif beradilar: «Odamlar uyushmasi, kooperatsiyalar
sotsial psixologik tadqiqotlarning asosidir, uning ob’yekti esa sotsial
ta’sir jarayonlari, ularni uyushishga majbur qiladigan shart-sharoitlar hamda
motivlar sotsial psixologiya o‘rganishi kerak bo‘lgan sohalardir».Rus sotsiologlari
German Pavlovich Predvechniy va Yuriy Aleksandrovich Sherkovinlarning 1975-
4

yilda bosilib chiqqan «Sotsial psixologiya» kitobida esa uning predmeti « ...
ob’yektiv borliqning va unda ro‘y beradigan hodisalarning psixika tomonidan
o‘ziga xos tarzda in’ikos etilishidir», deb hisoblaniladi. Bu mualliflar sotsial
psixologiyaning barcha o‘rganish ob’yektlarini sharhlar ekanlar, ko‘proq
sotsiologik yondashish bilan muammolarni yechishga harakat qilganlar.
Shpalinskiylarning «Jamoaning sotsial psixologiyasi» kitobida bayon etilgan. Bu
mualliflarning fikricha «Sotsial psixologiya psixologiya fanining shunday
tarmog‘iki, u turli uyushgan va uyushmagan guruhdagi odamlarning muloqoti,
o‘zaro ta’sir va munosabatlaridan kelib chiqadigan psixik hodisalarni o‘rganadi».
Ilmiy sotsial psixologiyaning asoschilaridan bo‘lgan rus faylasufi va psixologi
Boris Dmitriyevich Parigin sotsial psixologiyaning predmetiga quyidagicha ta’rif
beradi: «Sotsial psixologiyaning predmeti bu – guruhiy, jamoaviy va ommaviy
psixologiyaning o‘ziga xos xususiyatlari, ya’ni odamlarning umumiy faoliyatida
namoyon bo‘luvchi ularning xulqi, kechinmalari va bir-birlari bilan psixologik
muloqot qilish yo‘llaridir».
Hozirgi zamon amerikalik sotsial psixolog olimlardan Devid Myers fanning
predmetiga quyidagicha ta’rif beradi: «Sotsial psixologiya bu – odamlarning
birbirlari haqida nimalarni o‘ylashlari, bir-birlariga qanday ta’sir ko‘rsatishlari
hamda bir-birlariga qanday munosabatda bo‘lishlarini o‘rganuvchi fandir».
Kurs ishining maqsadi : Sotsial psixologiyaga haqida umumiy tushuncha
berish,uning tarixi,boshqa fanlar bilan aloqasi, hozirgi kundagi mavqeyi haqida
to liq ma lumotga ega bo lish .ʻ ʼ ʻ
Kurs ishining vazifalari: Sotsial psixologiya haqida umumiy ma lumot
ʼ
berib,fanlar taraqqiyotida tutgan o rnini ko rsatish.
ʻ ʻ
Kurs ishining obekti: Jamiyatda sotsial psixologning vazifasi
Kurs ishining predmeti : jamiyat va shaxs. Sotsial psixologiya bu –
odamlarning bir birlari haqida nimalarni o‘ylashlari, bir-birlariga qanday ta’sir
ko‘rsatishlari hamda bir-birlariga qanday munosabatda bo‘lishlarini o‘rganuvchi
fandir.
5

Kurs ishining metodologik asosi : G.M.Andreeva ijtimoiy sixologiyaning
metodologiyasi muamolariga to`xtalar ekan, uning bu boradagi intilishlari,
vazifalari ko`pligini takidlaydi. Metodologik muammolarga qiziqish, deb yozadi
u, ijtimoiy psixologiyaning kuchsizligi emas, balki uning yetilish davriga
kirganligining belgisidir. Metodologiya" tushunchasining ilmiy mohiyati nimada?
Bu tushunchani turli nazariy qarashlardagi olimlar turlicha sharhlaydilar va
tushunadilar. Masalan, amerikalik psixologlar metodologiya deganda, tadqiqot
jarayonida ishlatiladngan barcha tadqiqot uslublari va texnik jarayonlarni
tushunadilar. Lekin metodologiya" tushunchasi aslida uslublar yig`indisidan ham
kengroq tushunchadir. Yani, metodologiya" tushunchasi konkret metodlar" yoki
texnik usullar tushunchalaridan kengroqdir. Ijtimoiy psixologik tadqiqotlarning
metodologik muammolariga quyidagilar kiradi:
Birinchidan, empirik malumotlar muammosi, yani qay turdagi malumotlarni
ijtimoiy psixologik malumotlar sifatida qabul qilish mumkin. Chunki bixevioristlar
bunday malumotlar sifatida ko`z bilan ko`rib qayd qilinadigan xulq-atvor
shakllarini qabul qilishsa, kognitiv psixologiya vakillari faqat ongga taalluqli
bo`lgan belgilarni tushunadilar. Demak, har qanday tadqiqotchi ish boshlamay
turib, avvalo nimani empirik birlik qilib olishini aniq tasavvur qilishi va uning
nazariy jihatlari to`g`risida tasavvurga ega bo`lishi kerak Bundan tashqari, tadqiqot
birligi aniqlangan taqdirda, qanday hajmdagi birliklar tadqiqotchini
qanoatlantirishi masalasi ham muhimdir. Shuning uchun eksperimental va
korrelyatsion tadqiqotlar bor.
Ikkinchi metodologik muammo bu u yoki bu ijtimoiy psixologik nazariya
asosida qonuniyatlar yaratish va ilmiy taxminlar qilish muammosi. Ilmiy tadqikot
boshlashdan oldin tadqiqotchi malum taxminlar yuritadi, lekin shu taxminlarning
aniq chiqishi o`sha muammo bo`yicha pishiq - puxta nazariyaning bor-yo`qligiga
bevosita bog`liq. Shuning uchun ijtimoiy psixologiyada gipotezalar tuzish va ular
asosida kerakli umumiy xulosa chiqarish ishini bilish kerakdir.
Uchinchi muammo bu ijtimoiy psixologik malumotlarning sifati masalasi,
yani qanday malumotni sifatli, ishonarli deb atash mumkinligi masalasidir.
6

O`rganish obektining hajmi yoki soni xususida shuni aytish mumkinki, ko`pincha
tekshiriluvchi qanchalik ko`p bo`lsa, malumot shunchalik ishonchli bo`ladi, degan
noto`g`ri fikr mavjud. Agar gipotezalar to`g`ri ilgari surilgan bo`lsa, u kichikroq
guruhda o`tkazgan eksperimentlarining malumotiga ham ishonishi mumkin. Lekin
tadqiqot uslubini metodlarini to`g`ri tanlashda pilotaj sinov tadqiqoti
o`tkazishning ahamiyati kattadir. Bunda o`sha gipotezalarning qanchalik
asosliligini ham, metodikaning aynan maqsadga muvofiqligini ham,
tekshiriluvchilar obektining to`g`ri tanlanganligini ham muhim.
Kurs ishining ilmiy amaliy ahamiyati: unda amaliyotchi psixologning
individual ish uslubiga bag’ishlangan ilmiy adabiyotlar tahlil qilinganligi,
amaliyotchi psixologning individual ish uslubiga ob’ektiv va sub’ektiv omillar
ta’siri ochib berilganligi, jarayonni boshqarish usullari, mohiyati ochib
berilganligidadir. Shuningdek, tahlil qilingan va to’plangan materiallardan yosh va
pedagogik psixologiyasi, oila psixologiyasi, psixologik xizmat fanlaridan ma ruza’
matnlari tayorlashda, ta`lim jarayonida psixologik xizmatni tashkil etishda
foydalanish mumkin. Ishda keltirilgan xulosalarning pedagog va o’qtuvchilar,
psixologlar uchun talabalarga ta`lim jarayonida psixologik xizmatni tashkil
qilishda foydalanish imkoniyatiga ega bo’lishidir.
Kurs ishining tuzilishi va xajmi: Ish kirish, 2 bob, 4 bo’lim, xulosa,
foydlanilgan adabiyotlar va ilovadan iborat. Jami 22 sahifadan tashkil topgan.

7

I BOB.SOTSIAL PSIXOLOGIYA TARIXI VA AHAMIYATI .
1.1. Sotsial psixologiya fanining maqsadi .
Taniqli nemis olimlari Gans fon Gibsh va Manfred Forverglar bu fanning
predmetiga quyidagicha ta’rif beradilar: «Odamlar uyushmasi, kooperatsiyalar
sotsial psixologik tadqiqotlarning asosidir, uning ob’yekti esa sotsial ta’sir
jarayonlari, ularni uyushishga majbur qiladigan shart-sharoitlar hamda motivlar
sotsial psixologiya o‘rganishi kerak bo‘lgan sohalardir». Rus sotsiologlari German
Pavlovich Predvechniy va Yuriy Aleksandrovich Sherkovinlarning 1975-yilda
bosilib chiqqan «Sotsial psixologiya» kitobida esa uning predmeti « ... ob’yektiv
borliqning va unda ro‘y beradigan hodisalarning psixika tomonidan o‘ziga xos
tarzda in’ikos etilishidir», deb hisoblaniladi. Bu mualliflar sotsial psixologiyaning
barcha o‘rganish ob’yektlarini sharhlar ekanlar, ko‘proq sotsiologik yondashish
bilan muammolarni yechishga harakat qilganlar. Sotsial psixologiyaning mavzu
bahsini ta’riflashga psixologik yondashuv Artur Vladimirovich Petrovskiy va
Vladislav Viktorovich Shpalinskiylarning «Jamoaning sotsial psixologiyasi»
kitobida bayon etilgan. Bu mualliflarning fikricha «Sotsial psixologiya psixologiya
fanining shunday tarmog‘iki, u turli uyushgan va uyushmagan guruhdagi
odamlarning muloqoti, o‘zaro ta’sir va munosabatlaridan kelib chiqadigan psixik
hodisalarni o‘rganadi». Ilmiy sotsial psixologiyaning asoschilaridan bo‘lgan rus
faylasufi va psixologi Boris Dmitriyevich Parigin sotsial psixologiyaning
predmetiga quyidagicha ta’rif beradi: «Sotsial psixologiyaning predmeti bu –
guruhiy, jamoaviy va ommaviy psixologiyaning o‘ziga xos xususiyatlari, ya’ni
odamlarning umumiy faoliyatida namoyon bo‘luvchi ularning xulqi, kechinmalari
va bir-birlari bilan psixologik muloqot qilish yo‘llaridir». Hozirgi zamon
amerikalik sotsial psixolog olimlardan Devid Myers fanning predmetiga
quyidagicha ta’rif beradi: «Sotsial psixologiya bu – odamlarning birbirlari haqida
nimalarni o‘ylashlari, bir-birlariga qanday ta’sir ko‘rsatishlari hamda bir-birlariga
qanday munosabatda bo‘lishlarini o‘rganuvchi fandir». Shuning uchun ham Galina
Mixaylovna Andreyeva sotsial psixologiyaning mavzu bahsi haqidagi hozirgi
zamon qarashlarini umumlashtirib, bu o‘rinda uch xil yondashish mavjudligini
8

e’tirof etadi.Masalan, Vladimir Nikolayevich Myasishev 1960-yilda nashr etilgan
«Shaxs va nevrozlar» kitobida, sotsial psixologiya shaxslararo o‘zaro ta’sir
jarayonida shaxsda paydo bo‘ladigan ruhiy faoliyat xususiyatlarini ham,
guruhlarning o‘ziga xos psixologiyasini ham, jamiyatda ruy beradigan
jarayonlarning psixologik tomonlarini ham bir vaqtda o‘rganishni taklif etadi.
Amerika sotsial psixologiyasida ham sotsial psixologiyaning mavzu bahsi
borasida uzoq tortishuvlar mavjud bo‘lgan. Ularda bu fanning mavzu bahsini
sotsiologiya yoki psixologiya fani ichidan qidirish (intradistsiplinar yondashuv)
yoki ikkala fan oralig‘idan qidirish hollarini kuzatishimiz mumkin. Lekin bu
sohadagi tortishuvlar qanchalik bo‘lmasin, baribir, G.M.Andreyevaning obrazli
iborasiga ko‘ra, uning «ota-onasi» sotsiologiya bilan psixologiya ekanligini tan
olishi kerak. Bu boradagi aniq fikrni fransuz olimlari R.Pento va M.Gravittslar
ham ta’kidlashgan: «Shu paytgacha shaxs va jamiyat muammolari sohasida ikki xil
yondashuv bo‘lib kelgan edi: psixologiya inson tabiatini, uning psixikasini,
sotsiologiya esa, jamiyat tabiatini, psixikasini o‘rganib keldi. Sotsial psixologiya
paydo bo‘ldiki, u insonning jamiyatda munosabatining psixologik tomonini
o‘rganmoqda». Umumiy holda, fanning predmetini sotsial psixologiya
odamlarning jamiyatda birgalikdagi ish faoliyatining natijasida hosil bo‘ladigan
tasavvurlar, fikrlar, e’tiqodlar, hissiy kechinmalar va xulq-atvorlarni tushuntirib
beruvchi fandir1 deb ta’rif berishimiz mumkin.
1.2 Sotsial psixologiya fanining predmeti va vazifalari.
Sotsial psixologiyaning mavzu bahsini ta`riflashga psixologik yondashuv
A.V.Petrovskiy va V.V.Shpalinskiylarning "Jamoaning sotsial psixologiyasi"
kitoblarida bayon etilgan. Bu mualliflarning fikricha "Sotsial psixologiya
psixologiya fanining shunday tarmog’iki, u turli uyushgan va uyushmagan
guruhdagi odamlarning muloqoti, o`zaro ta`sir va munosabatlaridan kelib
chiqadigan psixik hodisalarni o`rganadi".
Shuning uchun ham Galina Andreeva sotsial psixologiyaning mavzu bahsi
haqidagi hozirgi zamon qarashlarini umumlashtirib, bu o`rinda uch xil yondashish
mavjudligini e`tirof etadi. Birinchisi, sotsiologik yondashish bo`lib, uning
9

tarafdorlarining fikricha, sotsial psixologiya asosan ommaviy psixologik
jarayonlarni xalqlar psixologiyasi, ommaviy marosimlar, udumlar, rasm-rusmlar,
modaning inson ongiga singishi, sotsial xulq-atvorda namoyon bo`lishini
o`rganishi kerak (Yu.A. Sherkovin, G.P. Predvechniy, R. Pento, M. Gravitts va
boshqalar). Ikkinchi psixologik yondashuv tarafdorlari asosan psixologlar bo`lib,
ular asosiy diqqatni shaxsning sotsial psixologiya xislatlariga, uning turli
guruhlarda tutgan o`rni, mavqei, sotsial ustanovkalar va hokazolarga qaratmoq
lozim, deb hisoblaydilar (A.V. Petrovskiy, B.F. Parigin, A.G. Asmolov, V.
Magdugall va boshqalar).
Shu bilan birgalikda, hozirda ham sotsiologik, ham psixologik qarashlarni
birgalikda mujassamlashtirayotgan olimlar ham borki, ular ham ommaviy
jarayonlarni, ham shaxsning shu jarayonlardagi xulq-atvorlari motivlarini
o`rganishni yoqlab, tadqiqotlar o’tkazmoqdalar. Masalan, V.Myasishev o`zining
"Shaxs va nevrozlar" kitobida, sotsial psixologiya shaxslararo o`zaro ta`sir
jarayonida shaxsda paydo bo`ladigan ruhiy faoliyat xususiyatlarini ham,
guruhlarning o`ziga xos psixologiyasini ham, jamiyatda ruy beradigan
jarayonlarning psixologik tomonlarini ham bir vaqtda o`rganishni taklif etadi.
Amerika sotsial psixologiyasida ham sotsial psixologiyaning mavzu bahsi borasida
uzoq tortishuvlar mavjud bo`lgan. Ularda bu fanning mavzu bahsini sotsiologiya
yoki psixologiya fani ichidan qidirish (intradistsiplinar yondashuv) yoki ikkala fan
oralig’idan qidirish hollarini kuzatishimiz mumkin. Lekin bu sohadagi tortishuvlar
qanchalik bo`lmasin, baribir, G.M.Andreevaning obrazli iborasiga ko’ra, uning
"ota-onasi" sotsiologiya bilan psixologiya ekanligini tan olishi kerak.
Bu boradagi aniq fikrni fransuz olimlari R.Pento va M.Gravittslar ham
ta`kidlashgan: "Shu paytgacha shaxs va jamiyat muammolari sohasida ikki xil
yondashuv bo`lib kelgan edi: psixologiya inson tabiatini, uning psixikasini,
sotsiologiya esa, jamiyat tabiatini, psixikasini o`rganib keldi. Sotsial psixologiya
paydo bo`ldiki, u insonning jamiyatda munosabatining psixologik tomonini
o`rganmoqda".
10

Umumiy holda, fanning predmetini sotsial psixologiya odamlarning
jamiyatda birgalikdagi ish faoliyatining natijasida hosil bo`ladigan tasavvurlar,
fikrlar, e`tiqodlar, hissiy kechinmalar va xulq-atvorlarni tushuntirib beruvchi fandir
deb ta`rif berishimiz mumkin.
Demak, har bir shaxsning jamiyatda yashashi, uning sotsial normalariga
rioya qilgan holda o`ziga o’xshash shaxslar bilan o’rnatadigan murakkab o`zaro
munosabatlari va ularning ta`sirida hosil bo`ladigan hodisalarning psixologik
tabiatini va qonuniyatlarini tushuntirib berish sotsial psixologiyaning muhim
tomonidir. Bundan kelib chiqadigan umumiy ta`riflarga, sotsial psixologiya, sotsial
muloqotning murakkab shakl va mexanizmlarini o`rganuvchi fandir. Dihlarida u
muayyan tizim sifatida dinga o‘z munosabatini bildirishga harakat qilgan.
Falsafaning predmeti ob’ektiv olam va uning yashashi, rivojlanishi hamda
taraqqiyoti, hayot va inson umrining mohiyati haqida baxs yuritsa, diniy ta’limotlar
ham ana shu masalalaming echimini o'ziga xos hollarda muyaySotsial
psixologiyaning mavzu bahsini ta`riflashga psixologik yondashuv A.V.Petrovskiy
va V.V.Shpalinskiylarning "Jamoaning sotsial psixologiyasi" kitoblarida bayon
etilgan. Bu mualliflarning fikricha "Sotsial psixologiya psixologiya fanining
shunday tarmog’iki, u turli uyushgan va uyushmagan guruhdagi odamlarning
muloqoti, o`zaro ta`sir va munosabatlaridan kelib chiqadigan psixik hodisalarni
o`rganadi".
Shuning uchun ham Galina Andreeva sotsial psixologiyaning mavzu bahsi
haqidagi hozirgi zamon qarashlarini umumlashtirib, bu o`rinda uch xil yondashish
mavjudligini e`tirof etadi.
Birinchisi, sotsiologik yondashish bo`lib, uning tarafdorlarining fikricha,
sotsial psixologiya asosan ommaviy psixologik jarayonlarni xalqlar psixologiyasi,
ommaviy marosimlar, udumlar, rasm-rusmlar, modaning inson ongiga singishi,
sotsial xulq-atvorda namoyon bo`lishini o`rganishi kerak (Yu.A. Sherkovin, G.P.
Predvechniy, R. Pento, M. Gravitts va boshqalar).
11

Ikkinchi psixologik yondashuv tarafdorlari asosan psixologlar bo`lib, ular
asosiy diqqatni shaxsning sotsial psixologiya xislatlariga, uning turli guruhlarda
tutgan o`rni, mavqei, sotsial ustanovkalar va hokazolarga qaratmoq lozim, deb
hisoblaydilar (A.V. Petrovskiy, B.F. Parigin, A.G. Asmolov, V. Magdugall va
boshqalar). Shu bilan birgalikda, hozirda ham sotsiologik, ham psixologik
qarashlarni birgalikda mujassamlashtirayotgan olimlar ham borki, ular ham
ommaviy jarayonlarni, ham shaxsning shu jarayonlardagi xulq-atvorlari
motivlarini o`rganishni yoqlab, tadqiqotlar o’tkazmoqdalar.
Masalan, V.Myasishev o`zining "Shaxs va nevrozlar" kitobida, sotsial
psixologiya shaxslararo o`zaro ta`sir jarayonida shaxsda paydo bo`ladigan ruhiy
faoliyat xususiyatlarini ham, guruhlarning o`ziga xos psixologiyasini ham,
jamiyatda ruy beradigan jarayonlarning psixologik tomonlarini ham bir vaqtda
o`rganishni taklif etadi. Amerika sotsial psixologiyasida ham sotsial
psixologiyaning mavzu bahsi borasida uzoq tortishuvlar mavjud bo`lgan. Ularda
bu fanning mavzu bahsini sotsiologiya yoki psixologiya fani ichidan qidirish
(intradistsiplinar yondashuv) yoki ikkala fan oralig’idan qidirish hollarini
kuzatishimiz mumkin. Lekin bu sohadagi tortishuvlar qanchalik bo`lmasin, baribir,
G.M.Andreevaning obrazli iborasiga ko’ra, uning "ota-onasi" sotsiologiya bilan
psixologiya ekanligini tan olishi kerak. Bu boradagi aniq fikrni fransuz olimlari
R.Pento va M.Gravittslar ham ta`kidlashgan: "Shu paytgacha shaxs va jamiyat
muammolari sohasida ikki xil yondashuv bo`lib kelgan edi: psixologiya inson
tabiatini, uning psixikasini, sotsiologiya esa, jamiyat tabiatini, psixikasini o`rganib
keldi. Sotsial psixologiya paydo bo`ldiki, u insonning jamiyatda munosabatining
psixologik tomonini o`rganmoqda". Umumiy holda, fanning predmetini sotsial
psixologiya odamlarning jamiyatda birgalikdagi ish faoliyatining natijasida hosil
bo`ladigan tasavvurlar, fikrlar, e`tiqodlar, hissiy kechinmalar va xulq-atvorlarni
tushuntirib beruvchi fandir deb ta`rif berishimiz mumkin.
Demak, har bir shaxsning jamiyatda yashashi, uning sotsial normalariga
rioya qilgan holda o`ziga o’xshash shaxslar bilan o’rnatadigan murakkab o`zaro
munosabatlari va ularning ta`sirida hosil bo`ladigan hodisalarning psixologik
12

tabiatini va qonuniyatlarini tushuntirib berish sotsial psixologiyaning muhim
tomonidir. Bundan kelib chiqadigan umumiy ta`riflarga, sotsial psixologiya, sotsial
muloqotning murakkab shakl va mexanizmlarini o`rganuvchi fandir.

13

II SOTSIAL PSIXOLOGIYANING BOSHQA FANLAR BILAN ALOQASI.
2.1 Sotsial psixologiya fan sifatida.
Dastlabki ijtimoiy-psixologik tasavvurlar va ularning namoyon bo‘lishi.
Sotsial psixologiyaning fan sifatidagi tarixi uning ijtimoiy-psixologik
qarashlar yoki ijtimoiy-psixologik tafakkur tarixidan anchagina yoshdir. Chunki
insoniyatning birgalikda yashash, mehnat qilish, bir-biriga ta’sir ko‘rsatishga
intilishi, ehtiyoji qanchalik qadimiy bo‘lsa, ijtimoiy tafakkur, odamlarning bir-
birlariga o‘zaro hamjihatlik ko‘rsatishga bo‘lgan moyilligi va istaklari ham
shunchalik qadimiydir. Ikkinchi tomondan qadimgi tarixdan bilamizki, odamlar
turli marosimlar, aqidalar, an’analarni ham ma’lum ma’noda o‘zaro
munosabatlarni tartibga solish, hamkorlikda mehnat qilish va bir-birlarini turli
balo-qazolardan muhofaza qilish yo‘llarini o‘ylab topganlar. Qaysi bir xalq udumi
yoki qadimgi an’anasini olmaylik, unda jamoaviylik psixologiyasi hukm surishini
yaxshi bilamiz. Unda eng avvalo ahloq normalarining shakllanishi uchun real
asoslar mavjuddir. Masalan, turkistonliklarning ko‘plab udumlari, masalan, to‘y-
maraka qilish va unda ommaning to‘planishi, xashar yo‘li bilan biror inshootni
bitirish va unda barcha mehnatga layoqatli odamlarning jam bo‘lib to‘planishi kabi
yuzlab udumlar qadimiy bo‘lib, unda muayyan ma’noda jamoa bo‘lib yashash va
hamkorlikning ahloqiy mezonlari namunasidir. Aynan shu kabi udumlar ijtimoiy-
psixologik tafakkurning paydo bo‘lishi uchun asos bo‘lib xizmat qilgan. Shu bois
ham ijtimoiy-psixologik tafakkur tarixi bilan sotsial psixologiya ning fan sifatidagi
tarixida muayyan umumiylik va farqlar mavjud.
Professor G.M.Andreyevaning yozishicha, sotsial psixologiya ning fan
sifatida shakllanish tarixini belgilash shuning uchun ham mushkulki, u bir vaqtning
o‘zida bir necha fanlar tarixiy rivojlanishiga aloqador bo‘lib, qaysi biri ko‘proq bu
jarayonning mohiyatini belgilashini bilish qiyin. Shuni alohida ta’kidlash joizki,
sotsial psixologiya ning fan sifatida oyoqqa turishiga ko‘plab nazariy yondashuvlar
turtki bo‘ldi. B.Pariginning fikricha, ijtimoiy-psixologik g‘oyalar dastlab boshqa
fan sohalarida shakllanib oldi va so‘ngra mustaqil fan sifatida ajralib chiqishi
14

uchun zamin yaratdi. Gap bu o‘rinda uning falsafiy qarashlar doirasida shakllanishi
to‘g‘risidadir. Ushbu jarayondagi bo‘linish yoki ajralib chiqish asosan falfasadan
psixologik va sotsiologik nazariyalarning ajralib chiqishi hisobiga sodir bo‘ldi,
desak bo‘ladi. Shu nuqtai nazarni yoqlagan olimlardan O.Klaynberg va G.Olportlar
ham ijtimoiy-psixologik g‘oyalar tarixi qadimgi grek falsafasiga, xususan, Platon
g‘oyalaridan, va nafaqat Platon, balki Aristotel g‘oyalaridan boshlanganligini
ta’kidlaydilar. Falsafaning yangi davrida paydo bo‘lgan olimlardan Gobbs, Lokk,
Galvetsiy, Russo, Gegellarning jamiyat va shaxs o‘zaro munosabatiga oid
qarashlarida ham olimlar ta’kidlagan sof ijtimoiy-psixologik nuqtai nazarlarning
shakllanganligini ta’kidlash mumkin. Agar yuqoridagi allomalar asarlarida falsafa
doirasida ijtimoiy-psixologik qarashlar mavjud bo‘lgan bo‘lsa, bevosita fan sifatida
Sotsial psixologiya ning o‘z predmetiga ega bo‘lish tarixi yanada diqqatga
sazovordir. Bu davrda sotsial psixologiya ning rivojiga umuman jamiyatda sodir
bo‘layotgan ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy o‘zgarishlar sabab bo‘ldi. Masalan, XIX
asrning o‘rtalariga kelib qator Yevropa mamlakatlarida sanoat va savdo-sotiqning
rivojlanishi davlatlararo iqtisodiy aloqalarning keskinlashuviga, shu asnoda
millatlar va xalqlararo munosabatlarning tig‘izlashuviga olib keldi. Bu o‘z
navbatida tilshunoslikning rivoji va xalqlar psixologiyasining shakllanishiga olib
keldi. Lekin tilshunoslik fani o‘z imkoniyatlari darajasida turli xalqlar o‘rtasidagi
muomala va muloqotning samarali yo‘llarini belgilash, odamlarning samarali
hamkorligini ta’minlashga ojiz edi.
Aynan shunday shu davrga kelib antropologiya, etnografiya, arxeologiya
sohasida ham qator muvaffaqiyatlar qozonila boshlandiki, ular ham qo‘lga kiritgan
noyob natijalarni sotsial psixologiya siz aniq ta’riflay va tavsiflay olmadi. Masalan,
aynan shu davrda ingliz antropologi E.Teylor ibtidoiy jamoalarning madaniyatiga
oid, amerikalik etnograf va arxeolog L.Morgan hindularning turmush tarzi, fransuz
sotsiolog va enografi L.Levi-Bryul ibtidoiy odamning tafakkur tarziga oid
tadqiqotlarini yakunladi. Bu tadqiqotlar natijalarini to‘la tahlil etish esa muayyan
etnik guruhlarning o‘ziga xos an’analari, urf-odatlarini bilish, bir-biri bilan
taqqosalashni taqozo etdi. Bundan tashqari, kapitalistik munosabatalar jamiyatda
15

muayyan kriminal guruhlarning ham paydo bo‘lishi ularning xulq-atvoriga xos
psixologik qonuniyatlarni ochish, jinoyatchilikning ko‘p holatlarda uyushgan
guruh tomonidan sodir etilgani sababli, shunday guruhning psixologiyasini
o‘rganishni talab etdi. Shu bois ham amerikalik psixolog T.Shibutani haqli
ravishda ta’kidlaganidek, ayrim fan vakillarining o‘z muammolarini hal qila
olmayotganligi Sotsial psixologiya ning mustaqil fan tarmog‘i sifatida bo‘linib
chiqishiga zamin yaratdi (T.Shibutani, 1999).
Ikkinchidan, XIX asrning o‘rtalariga kelib, shu paytgacha alohida individ
psixologiyasini o‘rganib kelayotgan psixologiya fanida, ayniqsa, uning
patapsixologiya tarmog‘ida ayrim noyob tadqiqotlar o‘tkaldiki, ularda individ
xulqini uni o‘rab turgan insonlar va ular o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar va
hamkorlik, o‘zaro ta’sirlarsiz tasavvur qilib bo‘lmay qoldi. YA’ni, shaxsning xulq-
atvorini tushuntirishda uni o‘rab turgan odamlarning ta’siri ham borligini tan
olmaslik mumkin bo‘lmay qoldi. Lekin ayni shu davrda bu umumiy
psixologiyaning ayrim masalalarigagina xos, degan tasavvur doirasida shunday
xulosalarga kelingan edi.
Lekin sotsial psixologiya ning ilmiy manbalari sohasida sotsiologiya
fanining xizmatini ko‘rsatib o‘tmay bo‘lmaydi. Sotsiologiyaning asoschilari
hisoblangan Ogyust Kont, Gerbert Spenser va boshqalar, jamiyatdagi ijtimoiy
hodisalarni o‘rganish uchun albatta, o‘ziga xos, ayrim psixologik holatlarni
o‘rganmoq lozim, degan fikrni qat’iy turib isbot qildilar. Ular har bir ijtimoiy
voqeada ruhiy hodisalar borligini isbot qilishga urindilar. Masalan, fransuz
sotsiologi G.Tard har bir individda “ijtimoiy fakt” borligini, bu narsa uning miya
doirasidagina emas, balki bir qancha miyalar aloqasi tufayli mavjuddir, deb
hisoblaydi. Ijtimoiy xulq-atvor modeli, uning fikricha, doimo individlararo
munosabatlarni o‘z ichiga olib, bunda bir individ boshqa individga doimo taqlid
qiladi, shuning uchun ham shaxsni o‘rganish boshqa shaxslarni inkor qilmasligini
talab qiladi. Uning fikricha, elementar ijtimoiy fakt intratserebral psixologiya
o‘rganadigan yagona miya hodisalari orqali emas, balki bir necha “kallalar”
(“aqllar) ning to‘qnashuvi oqibatida kelib chiqadigan “intermental psixologiya”
16

orqali o‘rganilishi va tushuntirilishi lozim. Ijtimoiy xulqning modelida Tard
fikricha, ikki individning o‘zaro ta’siri yetakchi o‘rin tutadiki, bunda bir individ
ikkinchisiga taqlid qiladi.
Bundan tashqari, sotsiologiyaning o‘zi XIX asrning o‘rtalarida o‘z
taraqqiyotining rivojida shunday darajaga erishdiki, bu ishlar fransuz pozitivist
faylasufi O.Kont nomi bilan bog‘liqdir. Ijtimoiy jarayonlarning psixologik,
aniqrog‘i, biologik kelib chiqishiga (G.Spenser) bo‘lgan qiziqish ijtimoiy
mavjudlikka psixologik yondashuv orqali baho berish zaruratini keltirib chiqardi.
Diadaning cheklangan ekanligini tushungan boshqa sotsiologlar, masalan,
amerikalik L.Uord, F.Giddings kabilar ijtimoiy xulqni jamoaviy psixika fenomeni
orqali tushuntirishga urindilar. Ularning ta’kidlashicha, dastlabki ijtimoiy fakt
alohida individning ongiga emas, balki u mansub bo‘lgan “qavmning
psixologiyasi”ga aloqadordir. YA’ni, ijtimoiy fakt – bu mohiyatan ijtimoiy
tafakkur, aqldir. Uni jamoa yoki jamiyat psixologiyasi o‘rganishi kerak. Ular bu
o‘rinda sotsiologiyani nazarda tutganlar. Sotsiologiyaning “psixologiyalashuvi”
sotsial psixologiya ning predmetini aniqlashda juda qo‘l keldi, desak bo‘ladi,
chunki aynan shunday yondashuv sotsiologiyadagi psixologik yo‘nalishni
ta’minlash bilan bir qatorda sotsial psixologiya ning o‘zini ham alohida fan sifatida
tug‘ilishiga asos yaratdi. YA’ni, qisqacha aytganda, ikki fan – psixologiya va
sotsiologiyaning rivojlanishi, ularning ikkisi ham jamiyatda turli vaziyatlarda inson
xulq-atvorining ijtimoiy motivlarini tushuntirish zaruratini anglashi sotsial
psixologiya ning mustaqil fan tarmog‘i sifatida barpo bo‘lishini ta’minladi.
Shunday qilib, sotsiologiyada psixologik yo‘nalish paydo bo‘ldi. Tarddan
keyin L.Uord, F.Giddings va boshqalar ijtimoiylik qonunlarini jamoa ruhiy holati
bilan uzviy ravishda o‘rgana boshladilar. Ularning fikricha, ijtimoiy fakt – bu
ijtimoiy aql, tafakkur bo‘lib, u “jamiyat psixologiyasi” yoki sotsiologiyaning bahs
mavzuidir.

17

2.2 Sotsial psixologiyaning hozirgi kundagi mavqeyi
Sobiq ittifoq davlatlarida, birinchi navbatda Rossiyada sotsial psixologiya
XX asrning 20-yillaridan boshlab rivojlana boshladi. Bu borada rus sotsial
psixologiyasining asoschisi deb haqli ravishda Vladimir Mixaylovich
Bexterev(1857- 1927)ni ko‘rsatish mumkin. U o‘zining refleksologiya nazariyasi
doirasidan shaxs xulq-atvorining motivlarini tushuntirishga uringanlardan biridir.
Uning fikricha, barcha ongli va ongsiz jarayonlar tashqi xulq-atvorda, harakatlarda
ifodalanadi, shuning uchun ham tashqi harakatlarni, qiliqlarni, nutqni, tovushni
o‘rganish orqali shaxsning o‘zini va bu harakatlarning sabablarini o‘rganish
mumkin. Bexterevning xatosi shu ediki, u o‘z qarashlarida sosiologiyani biologiya
bilan, psixologiyani esa fiziologiya bilan aralashtirib yubordi, shu orqali shaxs va
jamiyat taraqqiyotining universal qonunlarini topmoqchi bo‘ldi. Bexterevdan
keyingi olimlar, Yu.Vasilevning «biologik sotsiologiyasi» ham, M.A.Reysnerning
«ommaviy psixologiyasi» ham, L.N.Voytolovskiyning «jamoa psixologiyasi» ham
reflekslar qonunini mexanik tarzda sotsial psixologik jarayonlarni tushuntirishga
ko‘chirish bo‘ldi, desak xato bo‘lmay. 30 yillarda bolalar va o‘smirlar sotsial
psixologik taraqqiyotini o‘rganishga qaratilgan ikki yo‘nalish paydo bo‘ldiki, ular
ham qator kamchiliklardan holi bo‘la olmaydilar. Masalan, biologik yoki
biogenetik nazariya tarafdorlari shaxsning shakllanishida irsiy va biologik nasliy
omillar yetakchi rol o‘ynaydi, deb hisoblashsa E.Arkin, I.Aryamov va boshqalar),
sotsiologik yoki sotsiogenetik nazariyotchilar bu borada sotsial muhit rolini
nihoyatda ortiq ekanligini himoya qilib chiqdila. (S.Molojaviy, A.Zalkind va
boshqalar).
30-yillarda A.S.Makarenko, A.Zalujniy, L.S.Vigotskiy, N.K.Krupskaya va
boshqa qator olimlar o‘z nazariy qarashlarini marksizm bilan bevosita bog‘lab,
jamoa va shaxs nazariyasini yaratdilar. Ular shaxsning shakllanishida sotsial
muhitning, jamoaning rolini, ta’lim-tarbiyaning ahamiyatini isbotlashga urindilar.
Lekin, 40-60 yillar sotsial psixologiya taraqqiyotida nisbatan sokinlik davri bo‘ldi.
Chunki psixologiya sohasida olib borilgan tadqiqotlar ichida sotsial psixologik
tadqiqotlar
18

yo‘q hisob edi. Bu fan Rossiyada va boshqa Sobiq ittifoqdosh davlatlarda 70-
yillardan keyin keskin rivojlana boshladi. Bunda Moskvalik va Leningradlik
(hozirgi Sankt-Peterburg) olimlar maktabi katta rol o‘ynadi. Agar Moskva shahrida
asosan sotsial psixologiya bo‘yicha fundamental nazariy tadqiqotlar ko‘plab
o‘tkazilib, unda hozirgi zamon sotsial psixologik tadqiqotlarning empirik qonunlari
asoslari ishlab chiqilgan bo‘lsa, Sankt Peterburgda ko‘proq tadbiqiy ilmiy tadqiqot
ishlar olib borildiki, ular birgalikda minglab yosh sotsial psixologlar avlodini
tarbiyalab yetishtirdilar. Ular esa hayotimizga ilg‘or fikrlar va dadil tadqiqotlar
bilan kirib kelib, hozirgi kun fanini dunyo miqyosida misli ko‘rilmagan darajaga
ko‘tardilar. Lekin, shuni alohida ta’kidlash o‘rinliki, Rossiyada sotsial
psixologiyaning rivojlanishida chet el, ayniqsa Amerika Qo‘shma Shtatlari
psixologiyasining ta’siri ancha sezilarli darajada O‘zbekiston hududida
shakllanishi tahlil qilinsa, uning diniy, falsafiy oqimlar va qarashlar tizimida o‘ziga
xos tarzda shakllanib kelganini ko‘rish mumkin. Masalan, eramizning V asrlarida
rivoj topgan monizm (asoschisi Mani) yoki mazdakizm (asoschisi Mazdak) va
boshqalar o‘z diniy qarashlari tizimida sotsial munosabatlar, sotsial adolat va
shaxsning o‘ziga xosligi kabi g‘oyalarni keng tashviqot qilganlar.
Lekin tarix bizga shundan darak beradiki, yaxlit, sistematik sotsial
psixologik qarashlar tizimi umuman bo‘lmagan. Sotsial psixologik tadqiqotlarning
o‘tmishdagi va hozirgi kundagi holati M.Otajonovning qator ilmiy maqola va
risolalarida bayon etilgan. Uning oxirgi yillarda o‘tkazgan ilmiy tadqiqoti
natijalariga ko‘ra, sotsial psixologiya fan sifatida muhimlik shajarasida ikkinchi
o‘rinni egallaydi, ya’ni Respublikamiz hududida ilmiy ijod qilayotgan olimlardan
43 foizining fikricha, sotsial psixologiya va ana shu fanning muammolari eng
istiqbolli va yechilishi zarur, dolzarbdir. Shuni alohida ta’kidlash lozimki,
O‘zbekistonda o‘tkazilayotgan sotsial psixologik tadqiqotlar asosan oilada va
oilaviy munosabatlarga bag‘ishlangan. Chunonchi, birinchi sotsial psixologik
tadqiqot ham 70-yillarning oxirida 80- yillarning boshida I.Yoqubov tomonidan
o‘tkazilgan bo‘lib, u oilaviy munosabatlarning barqarorligi va er-xotin sotsial
rollarining muvofiqligini ta’minlovchi sotsial psixologik omillarni o‘rganadi.
19

Tadqiqot natijasida shu narsa aniqlandiki, oila a’zolarining rollar borasidagi
muvofiq o‘zaro munosabatlari oilaviy hamjihatlikning muhim shartidir. Oilaviy
majorolar esa, asosan hozirgi zamon o‘zbek ayolining sotsial mehnat bilan bandligi
hamda oilaviy munosabatlarda eskilik sarqitlarining saqlanib qolganligidadir.
G‘.B.Shoumarov va E.A.Morshinalarning (1986) tadqiqotlarida esa oilada
bolalarning tarbiyasiga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan sotsial psixologik omillar
o‘rganildi, chunonchi, unda o‘ziga xos milliy va an’anaviy o‘zaro munosabat
xususiyatlarining o‘rni belgilanadi. Oilaviy munosabatlar psixologiyasi xususida
o‘tkazilgan muhim tadqiqotlardan biri N.Sog‘inovning o‘zbek oilasiga xos bo‘lgan
nikoh va oila munosabatlari – nikohdan qoniqish, nikoh motivlari, oila qurishning
o‘zbeklarga xos bo‘lgan yosh xususiyatlari, yosh o‘zbek oilalaridagi psixologik
mojarolar va ajralishlarning sabablarini sistematik tarzda o‘rgangan ilmiy ishidir.
Bu tadqiqotda ilgari hech o‘rganilmagan ilmiy ma’lumotlar to‘plandiki, ularga
ko‘ra, o‘zbek oilasining qurilishiga sabab bo‘ladigan asosiy motiv bu birinchi
o‘rinda «Farzandli bo‘lish», ikkinchi o‘rinda «Jamoatchilikning gap so‘ziga
qolmaslik», uchinchi o‘rinda «Otaona va qavmi-qarindoshlarning istaklarini bajo
etish» va hokazolar aniqlandi. N.Sog‘inovning to‘plagan ma’lumotlari yosh oilalar,
mojaroli oilalar va yoshlar tarbiyasi bilan mashg‘ul bo‘lganlar uchun muhim ilmiy
yo‘l-yo‘riqdir. O‘zbekistonda mustaqillikni qo‘lga kiritgach, olib borilgan sotsial
psixologik tadqiqotlar asosan sotsial tasavvurlar konsepsiyasi doirasida amalga
oshirildi (V.Karimova, K.Rahimova, Z.Nishonova, M.Umarova, L.Karimova va
h.k.lar). Tadqiqotlarda sotsial vaziyatlarga bog‘liq psixologik fenomenlar
o‘rganilganda ayni shu yo‘nalishning istiqbolli ekanligini, shaxs va jamiyat
o‘rtasidagi murakkab va serqirrali munosabatlarning sotsial xulqda namoyon
bo‘lishi mexanizmini tushuntirishda sotsial tasavvurlar konsepsiyasi nazariy-
metodologik asos ekanligini isbotladi.
20

XULOSA:
Insoniyat jamiyati paydo bo lib,odamlar hamkorlikda mehnat qilish vaʻ
yashash ehtiyojini sezgan davrdan boshlab ularda sotsial psixologik
tafakkur ,sotsial ruh paydo bo lgan .Aynan shu davrdan boshlab sotsial psixologiya
ʻ
fani rivojlanishi boshlangan va hozirgacha rivojlanib kelmoqda . Sotsial
psixologiya fan sifatida 1980_yil rasman rivojlangan .
O`zbekistan Respublikasi Oliy majlisining IX sessiyasida Respublika
Prezidenti I.A. Karimov Oliy ta`limni isloh qilishda va malakali kadrlarni
tayyorlashda sotsial psixologiyaning fan sifatida alohida o’rni borligiga
jamoatchilik diqqatini qaratdi. Darhaqiqat, yetuk kadr bo`lish uchun shaxs nafaqat
o`z iqtidori, bilimi va saviyasini oshirishi zarur, balki jamiyatda turlicha sotsial
munosabatlar tizimiga tayyor bo`lmogi, sotsial faoliyatni boshqarishning ilmiy
qonuniyatlari va qoidalarini mukammal egallamog’i zarur. Boshqaruv, marketing
va menejment, ta’lim va tarbiya sohalarida, ayniqsa, inson omili va uni
boshqarishning psixologik tizimini bilishi – jamiyatda sog’lom insoniy
munosabatlarni shakllantirish orqali uni kamol toptirish yo`lidir. Shuning uchun
bugungi kunda I.A.Karimov ta`kidlaganidek, sotsial psixologiya va umuman,
sotsial faoliyat bilan shug’ullanuvchi fanlarning asosiy vazifasi barkamol avlod
tarbiyasini ta`minlovchi barcha ma`naviy, ruhiy va insoniy munosabatlar
mohiyatini tahlil qilish, ularni boshqarishning eng samarali usullarini hayotga
tadbiq etishdir. Bu o’rinda, ayniqsa sotsial tafakkurning, yangicha dunyoqarash va
munosabatlarning shakllanishini, insonning o`ziga va o`zgalarga ta`sir etishning
mexanizmlarini o`rganish eng dolzarb masalalardandir. Yani, ishlab chiqarish
ijtimoiy psixologiyasi, boshqarish psixologiyasi, guruhlar psixologiyasi hamda
ommaviy psixik jarayonlarning tasiri masalalari o`zbek psixologlaridan o`z
yechimini kutmoqdaki, ularda ilg`or fan yutuqlaridan foydalanilgan holda
xududning milliy o`ziga xos qirralari ishlab chiqilishi kerak.
21

Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Майерс Д. Социальная психология, 2010. – 1314 с.
2. Myers D. Social psychology. McGraw-Hill education 2012.
3. Почебут Л.Г., Мейжис И.А. Социальная психология. – СПб, 2010. – 521 с.
4. Полукаров В.Л., Петрушин В.И. Психология менежмента. – Москва,
2013
5. G ‘ oziyev E . G ‘. Ijtimoiy psixologiya . – Toshkent , 2010.
6. G ‘ oziyev E . G ‘. Sotsial psixologiya . – Toshkent ., 2012. – 316 b .
7. G ‘ oziyev E . G ‘. Menejment psixologiyasi . – Toshkent ., 2001.
8. Ismoilova N ., Abdullayeva D . Ijtimoiy psixologiya : o ‘ quv qo ‘ llanma . –
Toshkent , 2013. – 168 b .
9. Karimova V . Ijtimoiy psixologiya . – Toshkent : Fan va texnologiya , 2012, – 172
bet .
10. Maxmudov M . Boshqaruv psixologiyasi . – Toshkent
22

SOTSIAL PSIXOLOGIYAGA KIRISH

Sotib olish