Tovonning orqasidan ilib yiqitish, muvozanatdan chiqarish - Jismoniy tarbiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	1.7MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	23 Mart 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Jismoniy tarbiya

Sotuvchi

Ozoda Kuchkarova

Ro'yxatga olish sanasi 18 Mart 2024

2 Sotish

Tovonning orqasidan ilib yiqitish, muvozanatdan chiqarish

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVAYSIYALAR VAZIRLIGI
SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
SPORT FAOLIYATI VA SAN’AT FAKULTETI
SPORT FAOLIYATI-KURASH YO‘NALISHI 201-GURUH
KURS ISHI
MAVZU: TOVONNING ORQASIDAN ILIB YIQITISH,
MUVOZANATDAN CHIQARISH

Bajardi:
_________________
Tekshirdi: _______________
1

SAMARQAND-2024
MAVZU: TOVONNING ORQASIDAN ILIB YIQITISH,
MUVOZANATDAN CHIQARISH
MUNDARIJA:
KIRISH…………………………………………………………………….. 3
I.BOB.
1.1. Chil usuli ..………………………………………………………… 6
1.2. Ichki va tashqi tovonning orqasida ilib yiqitish usulida
qo’llaniladigan maxsus mashqalar ………… ……………………………. 11
II.BOB.
2.1. Muvozanatdan chiqarish usullari………………………………. …. 15
2.2. Oyoq oldidan oyoq bilan qoqish texnikasi.………………………… 20
XULOSA……………………………………………………………………. 24
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………………… 26
2

«Farzandlari baquw at elning
davlati qudratlidir».
AMIR TEMUR
KIRISH
Sport mamlakatimizning nufuzini oshiradigan omillardan biridir. Yurtimizda
sportni rivojlantirish muammolarini kompieks tarzda hai ctish, jisinonan sog'lom,
m a’naviy jihatdan yetuk shaxslami tarbiyalash, soglom turmush tarzi va
sportga muhabbat tuyg'usini singdirish, shuningdek, spoil sohasini boshqarishda
davlat siyosatini amalga oshirishni muvofiqlashtirish daiajasini ko‘tarish,
barcha bilimlar ish (aoliyatini qayta ko‘rib chiqishga birinchi darajali
(ahamiyat berilmoqda. Mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sport yuksalishida,
sportga keng xalq ommasi, aw alo, o ‘sib kelayotgan yosh aviodni keng jalb
qilishda spoil va jismoniy tarbiya taraqqiyotini ta’minlaydigan bir nccha qonun
hamda fannon va qarorlar qabul qilinib, hayotga izchil tatbiq etilayotgani g‘oyat
muhimdir.Ommaviy sport harakatini rivojlantirish bilan bir qatorda, hozirgi kutida
respublikada faoiiyat ko‘rsatuvchi sport turlari bo‘yicha yeti- shib chiqayotgan va
mamlakat terma jamoalarida faoiiyat ko'rsata- yotgan iqtidorli sportchilardan
Olimpiya va Osiyo o'yinlari hamda jahon chempionati va birinchiliklari
musobaqalarida yuqori natijalami ko'rsuta oladigan mahoratli sportchilami
tayyoriash, ulaming spoil inahorati ko'rsatkichlarini jahon talablari darajasiga
yetkazish borasida tayyorlashga uzviy bogMiq bo'lgan yuqori malakali sport
mulaxassislari bilan ta’minlashga alohida ahamiyat berilmoqda.Vatanimizda
mustaqillikning dastiabki kunlaridanoq xalq farovonligini oshirish,
mamlakatimizni iqtisodiy ijtimoiy va madaniy jihatdan rivojlantirishga katta
e’tibor qaratildi.Respublika rahbariyati tomonidan ko‘rsatilayotgan barcha g‘am-
xo‘rliklar va talablar aholini, ayniqsa o'quvchi yosh laming milliy qadriyatlarni
o‘rganishiga, ulaming m a’naviy va m a’rifiy dunyo qarashlarini yangilashiga
3

va bu borada vazifalami bajarishda barchao'quv yurtlari, ayrtiqsa, oliy ta’lim
tizimida yuksak g‘oyaviylik hamda o‘z ixtisosining yetuk xodimi bo‘lish
darajasida tarbiyalashni taqozo etadi.Ma’iumki, har bir ixtisoslikdagi bo'lajak
mutaxassisiar fanning barcha sohalarini mukammal o‘rganishlari lozim. Shu
jihatdan olib qaraganda jismoniy madaniyatimiz tarixi va hozirgi kungi sportdagi
istiqbollarini bilishlari ham talabga muvofiq boMadi.Jismoniy tarbiya va sportning
inson salomatligini mustahkamlash va umrini uzaytirishdagi mohiyatlari uzoq
yillardan buyon hayotiy tajriba, sinovlardan o‘tib, u ilmiy va nazariy jihatdan
amalda isbotlangandir. Chunki jismoniy tarbiya va sport insonlaming baquwat,
chidamli, sog‘lom boMishiga ko‘maklashuvchi vosita va tarbiyaviy jarayondir.
Respublikada milliy qadriyatlarni tiklash, ma’naviy va ma’rifiy jihatdan
bilimini chuqurlashtirish borasida qator hukumat qarorlari e’lon qilindi.
Jumladan, buyuk sarkarda Amir Temur, Sharqning ulug‘ allomalari Hakim at-
Termiziy, xalq qahramoni Jaloliddin Man- guberdi kabi buyuk shaxslarning hayoti
bilan tanishtirish, ulaming qadriyatlarini e’zozlash borasida katta tadbirlar amalga
oshirildi.0 ‘zbek xalqining qadimgi milliy urf-odatlari, ayniqsa jasurlik,
mardlik, pahlavonlik va vatanparvarlikka da’vat etuvchi jismoniy madaniyat,
uning asl mazmuni bo'igan milliy kurash ifbdalangan. «Alpomish» dastonining
yaratilganligiga 1000 yil to‘lishi, qadimgi ajdodlar hayoti va madaniyatini
ko‘rsatuvchi «Avesto» (o‘g‘uzlar qomusi) kitobining uch ming yilligini
nishonlash haqidagi respublika hukumatining qarorlari ayni muddao boMdi. Shu
tufayli o‘zbek milliy kurashi yangi bosqichga, ya’ni muzmun va mohiyat
jihatdan o‘z istiqboliga ega boMdi. E’tiborli tomoni shundaki, kurash bo‘yicha
Amir Temur, Hakim at-Termiziy va boshqa ulug‘ allomalarning xotirsiga
bag‘ishlab xalqaro turnirlar, Prezident sovrini uchun xalqaro musobaqalarini har
yili o'tkazilishi odat tusiga aylandi. Navro‘z, hosil bayramlari, Mustaqillik kuni
munosabati bilan yosh sportchi va nufuzli polvonlar o‘ rtasida milliy kurashlarimiz
(Buxoro va Farg‘ona usullari) bo'yicha ommaviy musobaqalar
o‘tkazilmoqda.O'zbek. kurashining xalqaro maydonida tan olinishiga keladigan
4

bo‘lsak, shuni ta’kidlash lozimki, hozirga kunda Xalqaro «Kurash»
Assotsiatsiyasining bashqaruv manzili mamlakatimiz poytaxtiToshkent shahrida
joylashishi va dunyoning 70 dan ortiq davlatlarda 0 ‘zbek kurashi bo‘yicha milliy
fedaratsiyalari tashkil etilganligi Jahon sporl inaydonida kurashimizning obro'sini
olamshumul ko‘tarilishiga crishildi. Jumladan, jahonning Amerika, Yevropa,
Osiyo, Al'rika qit’alari xalqiarining sevimli sport turlarining bin sifatida ()'
zbck kurashi ular aholisining turmush hayotida o‘z o‘mini topdi.Xalqaro «Kurash»
assotsiatsiyasi tomonidan 1998-yiIdan boshlab, har yili tashkil etilib
kelinayotgan yuqorida ko‘rsatilgan xalqaro tumirlari va jahon birinchiliklari
hamda chempionatlari muvaf- faqiyatli o‘tkazilib kelinmoqda. 0 ‘z navbatida
Osiyo, Yevropa va Jahon chepionatlari va birinchiliklarini maqsadli ravishda
tashkil ctilishi hamda o‘tkazilishi, kurashimizning nufuzini yanada oshirish, eng
muhimi esa O‘zbekistonning shon-shuhratini oshirishga da’vat etmoqda.Takidlash
lozimki, mutaqillik sharofati tufayli respubiikamizda dcyarlik barcha o‘quv
yurtlari, ko‘pgina ishiab chiqarish korxonalari, nholi istiqomat joylarida (mahalla,
ko‘p qavatli uylar hududlarida) va turli muassasalarda milliy kurashlarimiz
bo‘yicha sport to‘garaklari tashkil etilgan.Bolalar va o‘smirlar sport (kurash)
maktablari, oliy mahorati maktablari, olimpiya o‘rinbosarlari maktablari
vaolimpiya zaxiralari kollejlari tarkibida kurash bo‘limlari mavjud.Milliy
kurashlarimiz bo‘yicha barcha toifadagi maxsus kurash (sport) maktablari
faoiiyat ko‘rsatmoqda.
5

1.1. Chil usuli
Kurashchi raqibining qulay joyini ushlab, muvozanatdan chiqarib, o’ziga ishonch
hosil qilib, chap yoki o’ng oyog’i bilan raqibining chap yoki o’ng oyog’idan ildirib
qilinadigan barcha usullar «Chil» d е b nomlanadi. Oyoq boldiri bilan ichkaridan
bir xil nomli oyoqni ilib olish. Raqib oyoqlarini k е ng qo’ygan holda orqaga siljisa
yoki o’ziga tortsa, yiqitish qulay hisoblanadi. DX — Kurashchilarning olishuvni
boshlash holati. Raqibning chap yoki o’ng yoqasi va y е ngidan ushlanadi. 1,2.
Raqibni siltab oldinga tortib, uni oyoq uchlariga turishda majburlash va bir
vaqtning o’zida hujumchi oyoq bilan raqibning oyog’ini o’rab olish. 3. Boldir
bilan raqibning chap yoki o’ng oyog’ini ichkaridan ilib olib, shu vaqtda qo’l
harakatini o’zgartirib, raqibni orqa va yon tomonga itarish. 4,5. Raqibning
hujumdagi oyog’ini ilib olib, orqaga itarib yiqitish. Ushlash variantlari: yengdan va
oyoq qaytarmasidan; yengdan va yoqadan; yengdan va yaktakning orqa
tomonidan; bitta y е ngdan. Aldamchi harakatlar: boldirni ichkaridan o’rab
olish; ichkaridan ilib ko’tarish; sondan oshirib tashlash; b е ldan oshirib tashlash.
Himoya: hujumdagi oyoq bilan raqibning hujumchi oyog’ini ustidan oshib
o’tish; raqib hujum qilmoqchi bo’lgan oyog’ini orqaga olib, oldinga egilish;
tayanch oyoqni Morqada qoldirish. Qarshi usullar: chap yoki o’ng boldirdan ilib
olish; tizzaning ostiga oldindan urish; ikkala oyoq oldidan mindirma qilib
uloqtirish. Raqibning chap yoki o’ng oyog’ini boldir bilan tashqaridan ilish.
Raqib o’ziga tortgan vaqtda yoki orqaga qadam qo’ygan vaqtda bu usulni bajarish
qulay. DX — Kurashchilarning olishuvni boshlash holati. Raqibni yoqasidan
va yaktagining orqasidan ushlanadi . 1,2,3. Raqibni siltab tortib uning tayanchini
hujumdagi oyog’iga o’tkaziladi va usha oyog’i boldir bilan tashqi tomondan ilib
olinadi. 4,5. Raqibni qattiq quchoqlab olgan holda hujumdagi oyoqni gilamdan
uzib, raqib y е lkasi bilan gilamga yiqitiladi. Raqib y е lkalari bilan gilamga
6

t е gishi bilan hamohang ravishda ko’krak bilan bosiladi. Bu uning y е lkasiga t е kis
yiqilishiga imkoniyat yaratadi.
7

Ushlash variantlari: yaktakning yoqa va orqa qismidan; b е lbog’ning orqadagi
qismi va yoqadan; y е ngni yuqorisidan va yoqasidan; raqib gavdasini qo’li
bilan qo’shib quchoqlab ushlash. Aldamchi harakatlar: b е ldan uloqtirish; orqadan
chalish. Himoya: hujumdagi oyoqni orqaga qo’yib turib, hujumchiga boshqa
yon bilan burilish; raqibni qo’yib yuborib, tizzalab yiqilish; usul oxiriga
y е tayotganida hujumchiga ko’krak bilan burilib, o’zining tagiga tortish Kurash
usullar: ichkaridan mindirma qilib uloqtirish; b е ldan oshirib uloqtirish;
ichkaridan oyoq boldiri bilan o’rab olish; yondan chalish. Chil usuli (ilib olgan
holda tashlash). Chil kurash usullaridan biri bo‘lib, unda kurashchi bukilgan
oyog‘i, panjasi, tovoni bilan raqib oyog‘ini ushlab turadi yoki o‘ziga tortadi.
Kurashchi oyoqlarini tizzadan bukkan holda bukish joyini raqibning tizzasiga
qo‘yadi, panjalari bilan ko‘targan holda uni raqib oyog‘iga olib boradi hamda qo‘l
va gavda harakatlari bilan raqibni gilamga tashlaydi. Chil usuli quyidagi hollarda
amalga oshirilsa o‘z samarasini beradi:
a) raqib oyoqlarini keng yozib turgan paytda ; b) raqib bir oyoqda turganda ; d)
raqib tana og‘irligini oyoq uchiga (panjasiga) olganda; e) raqib oyoqlarini bukib ,
egilganda yoki orqaga tortganda ; f) hujum qilayotgan raqib oldinga qadam
tashlab, oyoqlaringiz orasiga oyog‘ini qo‘yganda; g) hujum qilayotgan raqib yon
tomoni yoki bel tomoniga o‘girilganda.Chilning bir necha turlari mavjud:
Oyoqda tashqi tomondan chil — yaxtakdan ushlab qo‘llar orqasidan tashlash
Oyoqda ichki tomondan chil (asosiy usul) — oyoqni tizzaga bukib , ichki tomondan
ilib olgan holda chap tomonga tashlash Oyoq panjasida chil — ikkala kurashchi
ham bir-biriga o‘ng tomon bilan turadi. Hujum qilayotgan kurashchi raqib
belbog‘ini ushlab olib , uni o‘ziga tortadi va chap oyoqda oldinga qadam tashlaydi ,
so‘ngra oyoq panjasini raqib o‘ng oyog‘ining ichki tomoniga qo‘yadi va tezkor
harakat bilan oyog‘ini orqaga olib boradi , bunda gavdani o‘ng yoki chap tomonga
o‘girish bilan butun tana og‘irligini raqibga tushiradi va uni gilamga qulatadi.
10

1.2. Ichki va tashqi tovonning orqasida ilib yiqitish
usulida qo’llaniladigan maxsus mashqalar
Oyoq yordamida oyoqlar ichidan ko‘tarib tashlash. Bu usulni kurashda dong‘i
ketgan polvonlar bajargan va hozirda ham bajarishmoqda. Shulardan ayrimlarini
eslatib o ‘tamiz: Xorazm viloyatidan Odil polvon Otaniyozov, Rahim polvon
Masharipov, surxondaryolik Ergash polvon Xudoyorov va boshqalar. Qashqadaryo
viloyatidan Abdumavlon polvon Axmanov, Jobir polvon Yazdanov, taniqli
kurashchi Erkin Xoliqov (Shahrisabz shahridan) va boshqalar ham bu usulni
yaxshi bajarishgan. Bu usul o‘ng va chap oyoq bilan bajariladi. Usul bir necha
turga bolinadi. quyidagila ro‘rganish uchun tavsiya qilinadi.
1. Oyoqlarni ichidan oyoq yordamida ko‘tarib tashlash.
2. Ikki oyoqdan qo‘shsha qilib, oyoq bilan ko‘tarib tashlash.
3. Bclbog' ustidan ushlab oyoq bilan tashlash. Usulni bajarishdagi qulay
vaziyatlar:
a) raqib oldinga qarab yurganda; b) raqib oyoqlari yelka kengligidan keng
bo‘lganda; d) raqib past turib. sizni qo ‘llari bilan itarib turganda. Usulni bajarishga
tayyorlanish: a) qo‘llar bilan raqibni o ‘zingizga qisqa qilib torting; b) raqibni
qo‘llaringiz bilan tortib o ‘zingizga qarab yurishga majbur qiling; d) qo`llar bilan
raqibning og‘irligini o ‘ng yoki chap oyog‘iga o ‘tkazishga harakat qiling.
Bajaruvchi o ‘ng holatda, raqib esa frontal holatda oyoqlarini keng qo‘yib turadi.
Bajaruvchi o ‘ng qo`li bilan raqibining chap yoqasidan, chap qo`li bilan esa o ‘ng
qo`li tirsagidan ushlab mashq qiladi. Bajaruvchi og`irligini tovonlariga o ‘tkazib,
raqibini o‘ziga tortadi va o‘ng oyog‘ini raqibining ‘ng oyog‘i uchiga qo‘yadi.
Keyin esa 180° ga burilib, chap oyog`ini raqibning oyoqlari o ‘rtasiga qo‘yadi,
qo`llar bilan esa tortishni davom ettirib, o ‘ng oyoq bilan raqibni oyoqlari ichidan
ko‘tarib tashlaydi. Keyin pastga va chap yonboshga tortadi. Raqibni oyoqlari
13

ichidan oyog‘ingiz bilan ko‘tarib, chap oyog`ingizni tizzalariga buking
va gavdangizni oldinga eging. Raqibingizni tezlik bilan yerdan uzishga
harakat qiling. Raqibingizni ko‘targaningiz ham on bukilgan chap
oyog`ingizni to ‘g ‘rilashga harakat qiling. Usulni bajarishda
uchraydigan xatolar:
1. Usulni bajaruvchi oyog‘ini qattiq siltab, sherigining tizzasiga uradi.
2. Usulni bajaruvchi raqibni oyoqlari ichiga chap oyog‘ining tizzasini
bukib kiritmaydi, bu bilan ko‘tarishni qiyinlashtiradi.
3. Bajaruvchi raqibni qo‘ilari bilan tortib. Og`irlik markazini o ‘ziga,
ya’ni oyoqlari uchiga tushirmaydi. Usulni o‘rganish uchun mashqlar.
1-mashq. Harakatni rivojlantirish uchun ertalabki gim nastika
mashqlarida oyoqlami har tomonga, ya’ni oldinga, orqaga. o ‘ngga.
chapga qarab siltang.
2-mashq. Oyoqlarni to ‘g‘ri qo‘yishni o ‘rganish uchun yelka kengligida
qo‘yib, qo‘llaringiz bilan rezina tasma ushlab, chap oyog‘ingizni to ‘g‘ri
qo‘yishni o‘rganish uchun sakrang.
3-mashq. 0 ‘ng oyog‘ingizni oldinga qo‘ying va chap oyoq bilan 180°
ga burilib, oyoqni joyiga qo‘ying, o ‘ng oyoqni esa baland ko‘tarib,
siltang.
4-mashq. Bu niashqni yumshoq joyda bajarishga harakat qiling.
Raqibga nisbatan 180°ga burilganda, oldinga qarab o ‘ng q o ‘lingiz va o
‘ng yelkangiz bilan o ‘ng oyog‘ingizni orqaga siltab ko‘tarib, umbaloq
oshing. Himoya va qarshi usullar: a) ichidan ko‘taradigan oyoqdan
14

hatlab o ‘tish; b) raqibdan uzoqlashish; d) bajaruvchining hujum
qiladigan oyog‘iga tizzani tirash; e) hujumchining hujum qilmaydigan
oyog‘iga qarab yurish; hujumchi ushlagan qo‘lni uzib bo‘shatish va
qayta ushlashlar. Qarshi usullar: a) hujumchi yoki bajaruvchining
(uzatilgan) oyog‘ini orqasidan tizza bilan qoqish; b) hujumchi burilishi
bilan ko‘krakdan oshirib otish; d) hujumchi oyog‘i bilan oyoqlar ichiga
hujum qilgan zahoti, raqib uni oyoqlari o ‘rtasiga oyog‘ini qo ‘yib
qoqishi mumkin. 1.Saflanish, salomlashish, yo‘qlama qilish,
mashg‘ulotning vazifasi va maqsadi bilan tanishtirish. 2. Suhbat mavzusi
— o ‘z-o‘zini tekshirish yoki nazorat qilish.
3. Umumrivojlantiruvchi va maxsus m ashqlar bajarish. 4. Kurashning
amaliy texnikasini o ‘rganish. Oyoq yordam ida oyoqlarni yonboshdan
ko‘tarib tashlash.
15

Jamoa va shu jamoa a’zosining jismoniy tarbiya hamda sport bilan shug‘ullanishini
shifokor nazorat qilib turadi. M a’lumki, shifokor har kuni sportchini nazorat qilib
turish imkoniga ega bolmaydi. Shuning uchun sportchi o‘zini o‘zi tekshirib turishi,
ya’ni mashg‘ulotlaming organizmga ta’siri, vazni va shu kabilarni kuzatib borishi
zarur. Sport bilan shug‘ullanishda m e’yorning buzilishi, mashg‘ulotlaming
noto‘g‘ri tashkil etilishi tufayli sportchi organizmida o ‘zgarishlar yuz beradi.
Sportchi buni sezib, o‘zgarishlarning oldini olishi lozim. o‘z-o‘zini nazorat
qilishda eng asosiysi kurashchining vaznidir, shuning uchun sportchi o‘z vaznini
doim o tarozida tekshirib turishi shart. Masalan, 73 kg vaznda kurashadigan polvon
mashg‘ulot boshlangunga qadar 76—77 kg, mashg‘ulot tugagandan keyin 74—75
kg bo‘lishi kerak. Har kuni shu tarzda o ‘z vaznini bilib borishi lozim. Odam
organizmi 21—23 yoshgacha o ‘sishi mumkin. Shu yoshdan o ‘tgandan keyin
odam organizmida o ‘sish birm uncha sckinlashadi, ya’ni og‘irlik ham bir
me’yorda bo‘ladi. Yosh murabbiylar, asosan, shu narsaga ahamiyat
berishlarilozim.
16

2.1. muvozanatdan chiqarish usullari
Ushbu fazada biomexanikaviy nuqtai nazardan harakatni shakllantirishda ishtirok
etuvchi kuchlarning muvozanatdan chiqishi sodir bo‘ladi. Harakatni
muayyanligini hisobga olgan holda muvozanat yo‘qotilishi bilan o‘sha zahoti
qulay bo‘lgan tayanch yuzaga o‘tib olish zarur. Uchinchi fazada raqibning
og‘irlik markazining siljishi usulning ijro etishilishini ta’minlash uchun
qulay holatni egalashga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Bu fazani samarali bajarishda
kurashchining somatotip toifasi muhim rol o‘ynaydi. Braxiomorf somatotipga
ega bo‘lgan kurashchilarning umumiy og‘irlik markazi tayanch yuzaga
nisbatan past joylashgan, shuning uchun ularda barqaror muvozanatni saqlash
darajasi dolixomorfli somatotipga ega bo‘lgan kurashchilarga nisbatan yuqori
bo‘ladi. Muvozanat holatidan chiqarish fazasi ikki qismdan iborat: birinchi bosqich
ushlab olish harakati bajarilgandan so‘ng boshlanadi; Ikkinchi bosqichda
hujumni bajarish uchun raqibning og‘irlik markazini qulay holatga
o‘tqazishdan iborat. Birinchi bosqich raqibning tana og‘irlik markazi
joylashuvini o‘zgartirishga yo‘naltirilgan bo‘lib, uning tana a’zolarining bir-
biriga nisbatan joylashuvi o‘zgarishiga olib keladi. Oyoq muskullarining ishi
statika holatini yoki muvozanatni saqlab turishni ta’minlashga yo‘naltirilgan.
Tayanch oyoqda sondagi bukuvchi muskullar qisqargan va mustahkamlovchi ishni
bajaradi. Boldir muskullari ham harakatlarda faol ishtirok etadi, asosan
boldirning orqa yuzasida joylashgan uchboshli muskul katta kuchni namoyon
etadi. Agar oyoqning tayanch yuzasi bilan bog‘liqligi uzilsa u erkin oyoq
hisoblanadi va bu holatda tana muvozanati barqarorligi buziladi. Ikkinchi bosqich
– bu vaqt oralig‘i bo‘lib, unda xujum qiluvchi o‘zining kuchlanishi tufayli
raqibning og‘irlik markazini tashlash usulini bajarish uchun optimal qulay
sharoitga o‘tqazadi. Ba’zan raqib noqulay holatni egalab turishi sababli UOM
joylashuvi xujum qiluvchi uchun tashlashni bajarishi uchun qulay sharoitni
yaratadi. Aytib o‘tish kerakki muvozanat holatidan chiqarish fazasi tashlash
17

usulining majburiy bo‘lgan qismi hisoblanadi va bu bosqichni boshlanish
vaqti va tugallanish vaqti albatta hisobga olinadi.
18

Bajaruvchi o ‘ng holatda turib, o‘ng qoli bilan raqibni belbogidan oshirib ushlab,
chap qo`li bilan raqibning o ‘ng qo`li tirsagidan ushlab o`ziga tortadi. Tortish
vaqtida chap oyog‘i bilan chap yoniga bir qadam yuradi, raqibini tortadi va o ‘ng
oyogining tizzasidan yuqorisiga o ‘zining o ‘ng oyog‘i bilan uradi-da, ko‘tarib
gilamga tashlaydi. Himoyalar: 1. Beldan ushlashga yo‘l qo'ym aslik kerak. 2.
Raqibni beldan ushlaydigan q o iin i birinchi b o iib ushlab va imkon qadar qo'yib
yubormaslik kcrak. 3. Raqib mabodo bcldan oshirib ushlagan holatda esa, siz ham
unga o ‘xshab, burilgan holda bclidan ushlang (masalan, hujumchi o ‘ng qo`li
bilan oshirib, beldan ushladi deylik, siz burilib, o ‘ng qo`lingiz bilan uning belidan
ushlang). Qarshi usullar: 1. Hujumchi o ‘ng oyogi bilan hujum qildi, deylik. Raqib
bu vaqtda chap oyog‘i bilan hujum chining chap oyogi orqasidan qoqib yiqitishi
mumkin. Bu qarshi amalni qachon bajarish kerak.
21

2.2. Oyoq oldidan oyoq bilan qoqish texnikasi.
Qoqish deb, raqibning oyog‘iga oyoqlari tagi bilan urib, og'irlik markazini yo‘qotib
yiqitishga aytiladi.
1. Uslubni bajarishda raqib og‘irligini hujum qiladigan oyog‘iga o‘tkazadi.
2. Oyoqlarini bir-biriga chalishtirib yuradi.
3. Yurishda oyoqlarini bir-biriga juda yaqin tutadi.
4. Sakrab-sakrab yuradi.
Uslubni bajarish texnikasi Raqib oyoqlari frontal holatda yoki hujumchi bilan bir
xil holatda. Hujumchi hujum qilishi yoki orqaga yurishi mumkin. Qoqishni bu
ikki holatda ham bajarish mumkin. Eng asosiysi, raqib yurishni (o‘xtatmasin.
Agar raqib yurishni xohlamasa sal «ayyorlik» qilish kerak, ya’ni raqibga tomon
yoki orqaga yurish lozim. Raqib noiloj oldinga yoki orqaga yuradi. Yurgan vaqtda
oldindagi oyog'iga qoqish. lozim, chunki raqibning og‘irligi shu oyog‘ida
bo‘ladi.Hujumchi raqibning og‘irlik markazini u yoki bu oyog‘iga qo‘llari bilan
o‘tkazishi zarur. Shunda hujumchi chap oyog‘i bilan raqibi oyog‘i
oldidanqoqishi kerak (1, 2, 3, 4-rasmlarga qarang). Bajarish vaqtida hujumchi o‘z
og'irligini tovonlariga, ya’ni orqaga o‘tkazib, qollari bilan raqibini yiqilgunicha
tepaga tortaveradi.
22

Oyoq oldidan oyoq bilan qoqish
Uslubni bajarishda uchraydigan asosiy xatoiar
1. Uslubni bajarish davrida hujumchi oyog'ining yoni bilan' qoqadi.
2. Oyoqlami bukish'mumkin emas.
3. Bajarishda raqibi oyog‘ini bukib hujumchi oyoqlari ustidan o'tkazib oladi.
Qoqish usulidan himoyalanish
Raqib himoyalanish uchun hujumchiga nisbatan quyidagi harakat larni
qoMlashi mumkin:
1) hujumchi raqibining tayangan oyog‘iga qoqmasligi uchun og‘irlik markazini
hujum qilayotgan oyog'iga o‘tkazishi;
2) ogMrlik markazini hujum qilayotgan oyog‘ining tayanch maydoniga
o‘tkazishi;
3) hujumchining oyog‘i unga yetmasligi uchun undan uzoqroq turishi.
Qarshi uslublar
1. Oyoqqa oyoq bilan oldidan qoqish uslubiga qarshi hujumchining oyog‘i
ustidan raqib o‘z oyog‘ini olib uning oyoqlariga qoqadi.
2. Hujumchi raqibining oyog‘iga qoqayotganda hujumchini qo‘llari bilan
orqasiga itarishi kerak.
Uslubni o‘rganish uchun mashqlar
1. Rezina bintni yoki belbog‘ingizni daraxtga yoki eshik dastasiga bog‘ lab qo‘yish
uslubidagi harakatlami o‘ng va chap oyog‘ingiz bilan bajarishni o'rganing.
2. Stulning suyanchig‘idan ushlab, chap va o‘ng oyoqlaringiz bilan qoqing.
1-mashg‘ulot
24

1. Saflanish, salomlashish, yo‘qlama qilish. Mashg‘ulotning vazifasi va
maqsadi bilan tanishtirish.
2. Suhbat: mavzu-musobaqa oldidan beriladigan ko'rsatmalar va kurashga oid
qoidalami nazariy tushuntirish.
3. Umumrivojlantiruvchi va maxsus mashqlami bajarish. 4. Yonga yiqilish
himoyasini o'rganish.
5. Kurashning amaliy texnikasini o'rganish (ichkaridan boldir bilan boldimi ilib
orqaga tashlash):
a) ikki qo'lning tirsaklaridan ushlagan holda bajarish;
b) belbog'idan va qoMidan ushlagan holda bajarish.
25

XULOSA
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, kurash milliy sport turida
qo‘lanaladigan tashlash usuli texnikasini takomillashtirish uchun
morfokineziologik tahlil o‘tqazildi. Ko‘krakdan oshirib tashlash
harakatining har bir elementini aniq bajarishda ishtirok etuvchi
nafaqat tayanch – harakat-apparatiga xos tuzilmalar, balki barcha gavda
muskullarining ishi kineziologik nuqtai nazardan tahlil qilinib, ulardan
yetakchi, asosiy va ikkinchi darajali yordamchi muskullarning
ahamiyati yoritib beriladi. Beshinchi faza elementlarining tez, qisqa
vaqt ichida davom etishi va ketma-ketlikda tez o‘tishi tufayli energetik
nuqtai nazardan tashlash usulini turli variantlarda o‘tkazish mumkin.
Kurashda tashlashlardan eng ko‘p qo‘llaniladigan variantlariga orqaga
egilib raqibni ko‘krakdan tashlash, raqibni orqadan oshirib tashlash,
raqibni sondan (oshirib) tashlash turlari kiradi. Har bir fazaga oid
harakatlar tuzilmasi o‘rganilganda tana muvozanatining saqlanishini
ta’minlovchi tana umumiy og‘irlik markazi ishtirok etuvchi ish tahlil
qilindi. Muvozanatdan chiqarish fazasi ikki qismdan iborat: birinchi
bosqich ushlab olish harakati bajarilgandan so‘ng boshlanadi; ikkinchi
bosqichda xujumni bajarish uchun raqibning og‘irlik markazini
qulay holatga o‘tqazishdan iborat. Birinchi bosqich raqibning tana
og‘irlik markazi joylashuvini o‘zgartirishga qaratilgan bo‘lib, uning
tana bo‘g‘inlarning bir-biriga nisbatan joylashuvini o‘zgarishiga
olib keladi. Tananing chap va o‘ng tomonlarida joylashgan
muskullar uzunligi, taranglashgan holati bir xil bo‘lsa, tana
muvozanatini saqlay oladi va aniq harakatlar bajariladi. Demak, tana
tomonlarining simmetrik joylashuvi texnik –taktik harakatlarning
26

aniq va tejamli bajarilishini hamda jarohatlanishning oldini olishishini
ta’minlaydi . Kurash milliy sport turida sportchilar bir tomonlama
yuklamalarni bajarganligi tufayli, yetakchi qo‘lda joylashgan muskul
guruhlari xaddan tashqari taranglashgan holda bo‘lishi aniqlandi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O‘zbekiston Respublikasining Qonuni: “Jismoniy tarbiya va
27

sport to‘g‘risida” (Yangi tahriri) // Xalq so‘zi gazetasi, 28-iyun, 2000.
2. O‘zbekiston Respublikasi qonuni: “Ta’lim to‘g‘risida”. –
Tashkent. 1997.
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Kurash milliy
sport turini rivojlantirish va uning xalqaro nufuzini yanada oshirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida”. PQ-4881-son qarori. – Toshkent: 2020
yil, 4-noyabr.
4.Методическое руководство для пурвого года обучения. 1998 г.
5.Наставление по физической подготовке Вооружённых Сил Руспублики
Узбекистана. Тошкент 1999.
6.A.Abdusattorov, A.A.Istomin Dzyudo kurashi Toshkent 1993
28

Tovonning orqasidan ilib yiqitish, muvozanatdan chiqarish

Sotib olish