Treningda art-terapiyaning qo’llanilishi - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	35000UZS
Hajmi	37.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	29 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Telzor Uchun

Ro'yxatga olish sanasi 21 Aprel 2025

9 Sotish

Treningda art-terapiyaning qo’llanilishi

Sotib olish

MAVZU: TRENINGDA ART-TERAPIYANING QO`LLANILISHI.
MUNDARIJA:
KIRISH.
I BOB. SOTSIAL PSIXOLOGIK TRENING
1.1. Art terpiya treningi haqida tushuncha.
1.2. Art terapiya treningini o`tkazish shart sharoitlari.
II BOB. ART TERAPIYA TRENINGI AHAMIYATI.
2.1. Art terapiya treningi ahamiyati.
2.2. Art terapiya: san'at orqali psixologik terapiya.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KIRISH
Kurs ishi dolzarbligi : Art-terapiya ( inglizcha : art — „san at“ +ʼ terapiya-
davolash ) - san at
ʼ va ijodkorlikdan foydalanishga asoslangan psixoterapiya va
psixologik korreksiyaning yo nalishlaridan biri. So zning tor ma nosida art-
ʻ ʻ ʼ
terapiya odatda mijozning psixo-emotsional holatiga ta sir ko rsatishga
ʼ ʻ
qaratilgan vizual art terapiyani anglatadi .
Art-terapiyaning asosiy maqsadi o zini namoyon qilish va o zini o zi bilish
ʻ ʻ ʻ
qobiliyatini rivojlantirish orqali ruhiy holatni uyg unlashtirishdir.. San atdan
ʻ ʼ
terapevtik maqsadlarda foydalanishning ahamiyati shundaki, u turli xil
his- tuyg ularni
ʻ : sevgi , nafrat , xafagarchilik, g azab, ʻ qo rquv ʻ , quvonch va
boshqalarni ramziy ravishda ifodalash va o rganish uchun ishlatilishi mumkin..Art-
ʻ
terapiya texnikasi insonning ichki „men“i mazmuni u chizgan rasm yoki
haykaltaroshlik qilganda vizual tasvirlarida aks etadi, degan xulosaga asoslanadi [1]
,
bunda psixikaning holati o zgaradi.
ʻ
Psixoanaliz nuqtai nazaridan, art-terapiyaning asosiy mexanizmi
sublimatsiyadir
Atama tarixi
„Art terapiya“ atamasi (so zma-so z: san at bilan davolash) rassom Adrian
ʻ ʻ ʼ
Xill tomonidan 1938-yilda sanatoriylarda sil kasalligi bilan og rigan bemorlar
ʻ
bilan ishini tavsiflash jarayonida kiritilgan. Ushbu usullar AQShda Ikkinchi Jahon
urushi paytida fashistlar lagerlaridan olingan bolalar bilan qo llanilgan. Dastlab,
ʻ
art-terapiya Z. Freyd va K. G. Yungning psixoanalitik qarashlarini aks ettirdi, unga
ko ra mijozning badiiy faoliyatining yakuniy mahsuloti (chizma, haykaltaroshlik,
ʻ
montaj bo ladimi) uning ongsiz aqliy jarayonlarini ifodalaydi.
ʻ 1969-yilda
Amerikada Amerika Art Terapiya Uyushmasi tashkil etildi
Art-terapiya turlari
1. Tor ma noda aytadigan bo lsak, art-terapiya
ʼ ʻ — bu tasviriy san atga ʼ
asoslangan chizma terapiyasi (izoterapiya). O qish va ijtimoiy moslashishda
ʻ
qiyinchiliklarga duch kelgan bolalar va o smirlar orasida nevrotik va psixosomatik
ʻ
3

kasalliklarni aniqlash va tuzatish uchun mashhurdir. Bu jarayon rasm chizgan
insonning hissiy holatini ifodalaydi.
2. Biblioterapiya (shu jumladan ertak terapiyasi) — badiiy kompozitsiya
va badiiy asarlarni ijodiy o qish yoki yaratish.ʻ
3. Musiqa terapiyasi
4. Drama terapiyasi
5. Raqs terapiyasi
6. Qo g irchoq terapiyasi
ʻ ʻ
7. Qum terapiyasi
8. Haykal terapiyasi
9. Fototerapiya
10. O yin terapiyasi
ʻ
11. Metaforik assotsiativ xaritalar yordamida terapiya.
Art terapiya uchun ko rsatmalar
ʻ
Hissiy rivojlanishdagi qiyinchiliklar, stress, depressiya, kayfiyatning
pasayishi, hissiy beqarorlik, hissiy reaktsiyalarning impulsivligi, boshqa
odamlarning hissiy rad etish, yolg izlik hissi, shaxslararo nizolar, oilaviy
ʻ
munosabatlardan norozilik, xavotirning kuchayishi, qo rquv, fobiya, salbiy „o z-
ʻ ʻ
o zini anglash“, o zini past baholash.
ʻ ʻ
Art terapiya vazifalari
1. Agressiya va boshqa salbiy his-tuyg ular
ʻ uchun ijtimoiy jihatdan
maqbul bo lgan joy ajratish.
ʻ
2. Yordamchi usul sifatida davolash ( psixoterapiya ) jarayonini
osonlashtirish.
3. Psixodiagnostika uchun material olish.
4. Bostirilgan fikrlar va his-tuyg ular bilan ishlash.
ʻ
5. Mijoz bilan aloqa o rnatish.
ʻ
6. O z-o zini nazorat qilishni rivojlantirish.
ʻ ʻ
7. Tuyg ular va his-tuyg ularga e tibor qaratish.
ʻ ʻ ʼ
8. Ijodkorlikni rivojlantirish va o z-o zini hurmat qilishni
ʻ ʻ oshirish.
4

Kurs ishining mavzusi – Treningda art-terapiyaning qo`llanilishi.
Kurs ishining tuzilishi - Kurs ishi kirish qismidan, ikkita bob har bobda ikkitadan
reja bor. Xulosa va adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
I BOB. SOTSIAL PSIXOLOGIK TRENING
1.1. Art terpiya treningi haqida tushuncha.
San'at terapiyasi - turli xil san'at turlari (rasm va chizilgan, modellash,
musiqa, raqs, teatr) orqali ijodiy ifodalashga asoslangan psixoterapiya,
psixoterapiya va shaxsiyatni rivojlantirishning maxsus shakli.
Art terapiya texnologiyalari zo'ravonlikka uchragan bolalar va kattalar bilan
ishlashda keng qo'llaniladi. Bu badiiy yondashuvning bir qator xususiyatlariga
bog'liq.
Birinchidan, u asosan og'zaki bo'lmagan muloqotni qo'llaydi, bu zo'ravonlik
qurbonlari bilan ishlashda ayniqsa muhimdir, chunki ular o'zlarining his-
tuyg'ularini va fikrlarini ifoda etishda qiyinchiliklarga duch keladilar, ular chuqur
psixologik jarohatlardan o'tishlari kerak edi. Ikkinchidan, badiiy yondashuvda
terapevtik ta'sirning eng muhim mexanizmi - bu simvolik (rasm, ertak, chaqaloqni
ishlatish va boshqalar) yaratish bilan bog'liq bo'lgan stressli vaziyatlarning
javobidir, ammo hali ham ifoda etuvchi emas, balki refleksiv shakl. . Bu siz
katarsisga erishish imkonini beradi - salbiy hissiy tajribadan qutulish - agressiya va
boshqa salbiy tuyg'ularni ijtimoiy jihatdan maqbul yo'l bilan ochib beradi, odamlar
sizni bosib o'tadigan fikr va hissiyotlarni amalga oshirishga imkon beradi va asta-
sekin o'z-o'zini boshqarish qobiliyatini rivojlantiradi. Bundan tashqari, badiiy
terapiya ijobiy his-tuyg'ularni keltirib chiqaradi, antipatiyani, depressiyani,
5

tashabbusning yetishmasligini yengishga yordam beradi, faol hayotiy pozitsiyani
shakllantirishga yordam beradi.
"San'at terapiyasi" atamasi 1938-yilda A Hill tomonidan ishlatilgan va tez
orada keng tarqalgan (Rudestam, 1998). Dastlab, har qanday san'at va ijodiy
faoliyatni terapevtik maqsadlarda ishlatishning turli usullari shunday deb atalgan.
San'at terapiyasining tibbiy yoki psixoterapevtik usullari tibbiyot va psixologiya
sohalarida kuchli kasbiy bilimlarni talab qiladi.
Art-terapiya psixoterapiyaning zamonaviy yo'nalishlaridan biri bo'lib, rus
tiliga tarjima qilinganida "art-davolash" ma'nosini anglatadi. Ushbu atama birinchi
marta 1938 yilda Adrian Xill tomonidan ishlatilgan va tez orada keng tarqaldi.
Ko'pincha, art terapiya san'atning vizual doirasi, ya'ni ko'z bilan ko'riladigan
narsa deb tushuniladi. Ushbu texnikaning samaradorligi shundaki, u hissiyotlar
bilan tajriba o'tkazishga, ularni ramziy darajada o'rganishga va ifoda etishga imkon
beradi. Art terapiya - bu sizning ongsizligingizga sayohat. Tushlar singari, u
odamga qalbining yashirin burchaklarida yashiringan narsalarni ochib beradi.
Art terapiya jarayonida odamning o'z travmatik tajribasi, tajribasi va
kasalliklariga munosabati o'zgaradi. Ushbu psixologiya metodidan foydalanish
nimada?
Art terapiya usullari quyidagilarga yordam beradi:
O'z-o'zini tasvirlash va ijobiy o'z-o'zini anglashni shakllantirish;
O'z his-tuyg'ularingizni va his-tuyg'ularingizni o'rganish va ifoda etish;
Muloqot qobiliyatlarini rivojlantirish;
6

Oila a'zolarini hissiy jihatdan yaqinlashtirish;
Oilada va ishda psixo-emotsional stressdan xalos bo'lish;
Ijodiy faoliyatning har xil turlari uchun qobiliyatlarni rivojlantirish;
Ichki potentsialingizni ochib berish.
Bugungi kunda artterapiyaning eng keng tarqalgan turlari quyidagilar:
Art terapiya (Art terapiya) yoki izoterapiya.
Musiqiy terapiya (musiqiy terapiya).
Raqs terapiyasi.
Dramaterapiya.
Ertak terapiyasi.
Biblioterapiya (ijodiy yozuv).
Izoterapiya va ertak terapiyasi kabi mashhur sohalar haqida batafsilroq
to'xtalamiz.bu turli ijtimoiy faoliyat sohalariga shaxsni tayyorlashdan iborat bo‘lib,
bunda asosiy e’tibor shaxs yoki yaxlit guruhning muloqot va kommunikativ
faoliyati sohasidagi bilimdonlik darajasini maqsadga muvofiq tarzda oshirish
jarayonini aks ettirishdir.
Trening o‘tkaziladigan xona. Har bir ishtirokchi xonada o‘zini erkin his
etishi uchun lozim bo‘lgan barcha sharoitlarning bo‘lishi treningni samarasini
ta’minlovchi omillardan biridir. Shuni hisobga olgan holda trening mashg‘ulotlari
o‘tkaziladigan joy shinam, keng, erkin harakatlanishga mo‘ljallangan, kerakli
anjomlar bilan jihozlangan bo‘lishi tavsiya etiladi. Xonaning bir chekkasida
dumaloq shaklda qo‘yilgan stullar, bir chekkasida yumshoq mebel o‘rindiqlari, 2-3
7

dona stol, akvarium, devorda 1-2 dona manzarali tasvir aks ettirilgan rasmlar,
imkon darajasida chiroyli manzarali gullar bo‘lishi lozim. Bulardan tashqari
mashg‘ulot jarayonida foydalanish uchun magnitofon, televizor, videopleer,
proektor, kompyuter jihozlari bo‘lishi kerak. Xonada ishtirokchilarning orasiga
to‘siq bo‘ladigan ortiqcha jihozlar (stol, stullar) bo‘lmasligi tavsiya etiladi.
Trening o‘tkaziladigan xona albatta izolyatsiyalangan bo‘lishi shart, ya’ni hech
kim ularni bezovta qilishi mumkin emas va ular ham boshqalarga halakit
bermasligi kerak. Chunki trening mashg‘ulotlari hissiyotlarga boy jarayon
hisoblanib, aynan bunday holatda kimningdir oddiygina eshikni chib qarashi ham
ishtirokchilarni bu hisiyotdan chiqarib yuborishi, ularning diqqatining bo‘linishiga
sabab bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari guruhdagi doimiy bahs-munozaralar,
o‘yin va mashqlar natijasi bo‘lgan shovqin atrofdagilarga xalaqit berishi kerak
emas. Bunday sharoitlar yaratish har bir trener uchun imkon darajasidan kelib
chiqadi. Shuning uchun bunday xonaga ega bo‘lmagan holatlarda trening o‘tkazish
mumkin emas degan xulosaga kelmaslik lozim. Oddiy xonalarda ham guruh
a’zolarini doira shaklida joylashtirilgan stullar qo‘yib trening mashg‘ulotlar olib
borilishi holatlari bo‘ladi. Ya’ni trening jarayonida asosiy e’tibor ishtirokchilarning
doira shaklida o‘tirishiga qratlishi kerak. Doira shaklida o‘tirishning afzalligi
shundaki, hamma ishtirokchilar bir-birining borligini his qilishi va bir-birini ko‘rib
turishiga imkoniyat yaratiladi. Bu esa ishtirokchilarda bir-biriga e’tiborni orttirish
bilan birga mashg‘ulotlarga diqqat bilan munosabatda bo‘lish hissini, shuningdek
o‘zaro ishonch, o‘zaro qiziqish kabi xususiyatlarni vujudga keltiradi. Bundan
8

tashqari, doira shaklida o‘tirish boshlovchi va ishtirokchilar orasida erkin
muloqotda bo‘lish imkoniyatini yaratadi. Ayniqsa, o‘smirlar guruhi bilan
ishlaganda, ular qarshisida o‘qituvchining bo‘lmasligi o‘smirlarda haqiqiy
tenglikni his etishga yordam beradi. Bu orqali guruh a’zolarining haqiqiy ijtimoiy
tengligini ta’minlovchi psixologik muhit (iklim) yaratiladi.
Ba’zi trening xonalari oddiy gilamlar to‘shalgan va ishtirokchilar
gilamlarning ustida o‘tirgan holda mashg‘ulotlar tashkil etiladigan holatlar ham
bo‘ladi. Trening jarayonida guruh a’zolari soni 8-10 kishidan 19-20 gacha bo‘lishi
ma’qul variant hisoblanadi. Eng ideal, ya’ni trener uchun ishlash yengil va yuqori
samaraga erishish mumkin bo‘lgan guruh 13-15 kishidan iborat bo‘lgan guruhdir.
Ishtirokchilarning ko‘payib ketishi o‘zaro ishonch muhitining tarkib topishiga
xalaqit berishi mumkin. A’zolari kam bo‘lgan alohida guruhlarda esa ishtirokchilar
bir-birlaridan tez zerikishlari ehtimoli mavjud. 13-15 kishilik guruhda guruh
a’zolari va trener bir-birlarini tezroq tushunadilar va ularning axillashishlari oson
kochadi.
Lekin ba’zi treninglar tavsiya etilgan sondan ko‘proq kishilar bilan
mashg‘ulot o‘tishga ham to‘g‘ri kelib qoladi. Agar guruhda ishtirokchilar soni 25
kishidan ortib ketsa dastur va mashqlar ishtirokchilarni bir necha guruhlarga
bo‘lgan holda o‘tkaziladi, ammo bunda ko‘p vaqt talab etiladi va ishtirokchilarning
diqqati bo‘linadi. Aynan psixologik trening uchun bunday hol tavsiya etilmaydi,
chunki bu kutilgan natijaga erishishga halaqit beradi va ishtirokchilarning
noroziligiga oli kelishi mumkin.
9

Treningda ishtirokchilarning jinsi masalasi ham muhim ahamiyatga ega.
Ishtirokchilar orasida ayol va erkaklar soni imkoni boricha teng bo‘lishi kerak. (7ta
ayol 6ta erkak, yoki 6ta ayol 9ta erkak). Chunki qaysidir jins vakilining ko‘p,
qaysinisiningdir kam bo‘lishi guruhning o‘zaro erkin munosabatda bo‘lishi va ular
orasida ishonch muhitining vujudga kelishiga xalaqit berishi mumkin. Bundan
tashqari guruhda erkaklar sonining ko‘p bo‘lishi (10ta erkak 5ta ayol) olib
borilayotgan bahs-munozaralarda erkaklarcha munosabatning ustun bo‘lishiga,
aksincha holat (12 ayol 4-5ta erkak) esa ayollarga xos fikrlarning ustunlik qilishiga
olib kelish ehtimolini oshiradi.. Trening ishtirokchilarining yoshi iloji boricha
taxminan teng bo‘lishi, ya’ni ular orasidagi farq 4-5 yoshni tashkil etishi maqsadga
muvofiq. Alohida qayd etish lozim, 45-50 yoshdan kattalar uchun trening juda
katta va ahamiyatli ta’sirga ega bo‘lmasligi va ular kutganchalik natija bermasligi
ham mumkin.
Trening mashg‘ulotlarining davomiyligi quyidagicha bo‘lishi maqsadga
muvofiq:
1. Haftasiga 4-5 kun 8 soatdan (orada 1 soat, 30 minut tanaffus beriladi). Bu
eng samarali natija beradi.
2. Haftasiga 2-3 kun har kuni 4-5 soat. Samarali natija beradi.
3. Haftasiga 1 kun 3-4 soatdan. Kamroq samara berishi kutiladi.
10

Har qanday trening trenerning qisqacha informatsiya berish bilan
boshlanadi. Bunda u treningning maqsadi, vazifalari, shuningdek, ishtirokchilar
egallashi mumkin bo‘lgan natijalar haqida gapiradi. Ya’ni ishtirokchilarga trening
haqida tushuncha, uning qanday tashkil qilinishi, o‘tkazilishi va ishtirokchilar
trening oxirida qanday natijalarga erishishi mumkinligi tushuntiriladi. Trening
mashg‘ulotlarini tashkil etishda yana quyidagi holatlarni ham hisobga olish lozim.
Psixologik trening mashg‘ulotlarida (nogironlar bilan o‘tkaziladigan maxsus
treninglarni hisobga olmaganda) tashqi jismoniy kamchilikga ega bo‘lgan va
psixik holatida buzilishlar bo‘lgan kishilar ishtirok etmasligi lozim. Negaki,
bunday holatlarda aynan ana shunday kamchilikka ega bo‘lganlarda aks ta’sir
bo‘lishi ehtimoli kuchliroqligi har qanday mutaxassis uchun tushunarli bo‘lsa
kerak. Treningda muammosi bir xil bo‘lgan odamlarni to‘plash kerak. Trening
ishtirokchilari iloji boricha bir-biriga notanish bo‘lishlari lozim. Har bir ishtirokchi
o‘zi uchun o‘zi pul to‘lashi shart. Bu esa ishtirokchilarning treningda
qatnashishidagi tashkiliy jarayonlarda yordam beradi va ularning motivatsiyasini
kuchaytiradi. Rasmiylashgan guruh bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik lozim. Trenerdan
auditoriya erkin bo‘lishini ta’minlash va auditoriyani yaxshi bilish talab etiladi.
11

II BOB. ART TERAPIYA TRENINGI AHAMIYATI.
2.1. Art terapiya treningi ahamiyati.
Zamonaviy psixologik adabiyotlarda hamda bu sohadagi mutaxassislar
orasida trening atamasi juda ko‘p ishlatilmoqda. Trening ingliz tilidan olingan
bo‘lib, “mashq qilish”, “takrorlash” ma’nolarini bildiradi. Psixologik trening
xaqida gap ketganda, bu atama ko‘pchilik tomonidan “muammolarni yechimi
topiladigan mashg‘ulot” sifatida qabul qilinadi. Aslini olganda trening
mashg‘ulotlari kishilarning muammolarini hal qilmaydi, balki shu muammolarning
asosini tahlil qila olish uchun lozim bo‘lgan ko‘nikma va malakalarni hosil qiladi.
Ya’ni TRENING – shaxsda mavjud bo‘lgan yoki vujudga kelishi mumkin bo‘lgan
muammolarni hal qilish uchun zarur bo‘lgan ko‘nikma va malakalarni hosil qilish
maqsadida turli xil o‘yin va mashqlar orqali o‘tkaziladgan mashg‘ulot hisoblanadi.
Treningga ta’rif berish yoki uni tushuntirishda turli mualliflar tomonidan turlicha
yondashuvlar keltirilgan bo‘lsada, ularning aksariyati trening mashg‘ulotlari o‘yin
va mashqlar orqali amalga oshirilishiga va trening jarayonida ko‘nikma va
malakalar hosil etilishiga e’tibor qarataganlar.
Jumladan, O.Gorbushina “Trening – bu shaxsni o‘zgartirishga qaratilgan
hissiyotlarga boy bo‘lgan mashg‘ulotdir”, deb ta’riflaydi. Trening shuningdek
tashkilotni rejalashtirilgan faolligini oshirish uchun, kasbiy bilimlarni oshiruvchi,
ko‘nikmalarini yaxshilashga yo‘naltirilgan yoki tashkilotning maqsadli faoliyatlari
talablariga mos keluvchi attityudlar modifikasiyasi va jamoaning ijtimoiy xulq–
atvorini tuzatish uchun zarurdir. Psixologiya tarixida trening o‘qitishning keng
12

tarqalgan shakli faol ijtimoiy-psixologik treninglardir. L.A.Petrovskaya ijtimoiy-
psixologik treningga ta’rif berar ekan, uni quyidagicha izohlaydi:
“Trening – shaxslararo munosabatlardagi bilimlar, ijtimoiy ustanovkalar,
ko‘nikma va tajribalarni rivojlantirishga qaratilgandir, shuningdek, muloqotda
kompetentlikni rivojlantirish vositasi hamdir”. G.A.Kovalev ijtimoiy – psixologik
treningni ijtimoiy psixologik o‘qitishning ijtimoiy didaktik aktiv yo‘nalishdir deb
ataydi.
Izoterapiya... Ushbu sohada, yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, tasviriy san'at -
rasmning barcha turlari, mozaikalar, kollajlar, bo'yanish, bodibilding, niqoblar,
modellashtirishning barcha turlari, qo'g'irchoqlar, fotosuratlar va boshqa ko'plab
narsalar mavjud. Bu juda ko'p sonli texnik, texnik va texnikaga ega bo'lgan eng
rivojlangan yo'nalish. Aynan chizilgan rasmdan boshlab psixoterapevtik yo'nalish
sifatida artterapiya tarixi boshlandi. Izoterapiyaning afzalliklari -
kontrendikatsiyalarning yo'qligi, nisbatan qulay foydalanish, materiallarning
boyligi, boshqa har qanday psixoterapiya sohalari bilan birgalikda foydalanish
qobiliyati.
Ko'p odamlar rasm chizishdan qo'rqishadi, shuning uchun psixolog
mashg'ulotlarida ko'pincha quyidagi so'zlarni eshitadilar: "Men chizolmayman!"
Bu ko'pincha maktabdan boshlab o'z faoliyatimizni doimiy ravishda
baholashga odatlanib qolganligimiz bilan bog'liq. Lekin men xursand bo'lishga
shoshildim - hech kim sizning ishingizga baho bermaydi. Art-terapiya sizning his-
tuyg'ularingizni ifoda etish, o'zingiz haqida rasm chizish orqali aytib berish uchun
13

kerak. Va buning uchun qo'lingizda cho'tkani qanday tutishni o'rganish kifoya.
Men hatto chizish qobiliyati jarayonga xalaqit berishi mumkin, deyman, chunki
tasvirning to'g'ri texnik bajarilishi haqiqiy his-tuyg'ularni yashirishi mumkin.
Shuning uchun, jur'at eting - siz nafaqat terapevt mashg'ulotlarida, balki uyda ham,
yurak qiyin bo'lganda yoki aksincha, rasm chizishingiz mumkin, va his-
tuyg'ularingizni ifoda etadigan odam yo'q. Faqat bo'yoqlar bilan bo'yash
kerakligini eslash muhimdir. Bo'yoq bilan rasm chizish qalamga qaraganda
qiyinroq, chunki chizish jarayonini boshqarish ancha qiyin, demak, hissiyotlar
yaxshiroq ishlangan.
Boshqa yo'nalish, ertak terapiyasi Uning yoshidan qat'i nazar, ichki bolani
tarbiyalash, inson qalbini rivojlantirish jarayoni. Ertak yordamida siz nafaqat
qalbingizda sodir bo'layotgan narsalarni ko'rish va tushunish, balki ertakning
oxirini ham o'zgartirishingiz, uni yanada baxtli qilishingiz va shu bilan
hayotingizni o'zgartirishingiz mumkin.
Odatda, ertak terapiyasining quyidagi turlari ajratiladi: tanlangan yoki
tuzilgan ertakni tahlil qilish va talqin qilish, ertak arxetipidan foydalanish, ertaklar
(bibliotterapiya), meditatsion ertaklar, sahnada ertak o'ynash, ertak chizish, ertak
sayohati, qo'g'irchoqlar.
Ertak terapiyasida turli janrlar qo'llaniladi: masallar, ertaklar, afsonalar,
dostonlar, dostonlar, afsonalar, ertaklar va latifalarning o'zi. Shuningdek,
zamonaviy janrlardan foydalaniladi: detektiv hikoyalar, romantik romanlar va
fantaziya. Har bir inson o'z qiziqishiga mos janrni tanlaydi.
14

Art terapiya yakka tartibda ham, guruhda ham yaxshi ishlaydi. Ushbu usul
ko'pincha homilador ayollar bilan ishlashda qo'llaniladi, chunki hissiyotlarning
bevosita namoyon bo'lishi kelajakdagi onaga zarar etkazishi mumkin, o'z bolaligi
bilan ishlashda, qachonki bolalik jarohatlari xotiradan o'chiriladi va faqatgina rasm
chizish ularni eslab qolishga yordam beradi va hissiy stressni engillashtirish zarur
bo'lganda travmalarga bo'lgan munosabatni o'zgartiradi. Bolalar va kattalar bilan
ishlashda qo'rquvni tasvirlash qog'ozga o'tkazilganda qo'rquvni chizish texnikasi
qo'llaniladi, so'ngra bu qo'rquvni chizgan kishi xohlagan narsani rasm bilan
bajaradi.
Art-terapevt qanday ishlaydi?
Aspirantura darajasiga ega bo'lgan art-terapevtlar Art terapiya . Ushbu kasb g'amxo'r
kasblarga kiradi. Shu tarzda, artterapiya ikki yo'nalishni birlashtiradi: psixologiya
vaSan'at . Psixologiya inson ongi va xulq-atvori, uning jarayonlari va rivojlanishi haqidagi
bilimlarga hissa qo'shadi.
San'at haqidagi bilimlar muhimdir, chunki art-terapevt o'z bemorlari bilan ishlash uchun
turli xil vositalar va texnikadan foydalanadi (rasm, rasm, dramatik san'at, fotosurat,
haykaltaroshlik va boshqalar).
Art-terapiyaning afzalliklari
Art-terapiyaning eng muhim jihatlarini o'rganib chiqib, quyida biz umumiy
tarzda qisqacha bayon qilamiz art terapiyaning foydalari :
 Bu odamga his-tuyg'ularini, fikrlarini va his-tuyg'ularini ifoda etishga
imkon beradi, shuning uchun u ozod bo'lish usuli sifatida ishlaydi.
 Bu o'zlarini ifoda etishda va muloqot qilishda qiynalayotgan
odamlarga yordam berishning samarali usuli.
 Bu hissiy o'z-o'zini anglashga va xatti-harakatlarni tartibga solishga
yordam beradi.
 Bu reabilitatsiya, ta'lim va ruhiy salomatlik kabi sohalarda foydalidir.
15

 Hayot sifatini yaxshilashga yordam beradi.
 Bu hissiy, jismoniy, vosita yoki ijtimoiy moslashuv muammolaridan
aziyat chekadigan odamlar bilan juda samarali.
 Bu Daun sindromi, Altsgeymer va Autizm bilan og'rigan odamlarda
foydalanish uchun foydalidir.
 O'qish qobiliyati cheklangan bolalar va o'spirinlar bilan ishlaydi.
 U fobiyalarni davolash uchun ishlatilishi mumkin.
 Stress va xavotirni kamaytiradi.
 Diqqat etishmasligi giperaktivlik buzilishi (DEHB) alomatlarini
yaxshilashga yordam beradi.
 Bu ovqatlanish buzilishida va tana qiyofasida juda samarali.
 U giyohvandlikni davolash uchun samarali qo'llaniladi.
 O'z-o'zini hurmat qilishni kuchaytiradi va depressiya bilan og'rigan
bemorlarga yordam beradi.
 Bu o'lik kasal bemorlarga yordam berish uchun samarali ekanligi
isbotlangan.
O'zingiz uchun har qanday artterapiya turini tanlaysiz, siz bolalikka,
insonning eng zukko holatiga sayohat qilasiz. Ya'ni, siz har doim eng qiyin
vaziyatdan chiqish yo'lini topishingiz va hayot deb nomlangan notinch daryoda
yo'l topishingiz mumkin bo'lgan holatda.
Zo'ravonlikka duch kelgan yoki boshqa travmatik jarohatlar olgan bolalar
va kattalar bilan Art terapiya xizmati o'zining afzalliklariga ega. K. Tisdale
nazariyasiga ko'ra, badiiy-terapevtik ishning vazifasi guruh a'zolarini ilgari amalga
oshirilmaydigan tajribalar orqali o'rganish, ularni oldin yoki ongsiz harakatlarning
mantig'ini va sabablarini aniqlash uchun rag'batlantirishdir. O'zini va o'z
shaxsiyatining boshqalarga ta'sirini yaxshiroq tushunadigan odam o'z xatti-
harakatlarini buzayotganini anglash qobiliyatini oshiradi (Kopytin, 2000).
16

San'at terapiyasida diagnostika va haqiqiy terapiya jarayoni bir vaqtning
o'zida o'ziga xos o'z-o'zidan paydo bo'lgan ijodkorlik sharoitida amalga oshiriladi.
Natijada, ishda ishtirok etgan tomonlar o'rtasida hissiy va ishonchli munosabatlarni
o'rnatish osonroq bo'ladi (Sobchik, 2003).
Terapevtik chizmada diagnostika holati kamroq seziladi; qoida tariqasida
har qanday yoshdagi ishtirokchilar buni bilishmaydi, bu mudofaa reaktsiyalarining
kuchini pasaytiradi.
Guruhdagi badiiy-terapiya ishi uchun birinchi navbatdagi vazifalar
quyidagilardir:
- o'zaro kelishuv, yaxshi niyat, xavfsizlik, o'zaro yordam, hissiy qo'llab-
quvvatlash muhitini yaratish;
- har bir ishtirokchining o'ziga xos ijodkorlik bilan o'zini tanishtirishga,
aloqalar va hissiy munosabatlarni ifoda etish, taklif qilinadigan mavzularni
muhokama qilish, fikr-mulohazalarni taqdim etish, o'z-o'zini tahlil qilish va guruh
holatini tahlil qilish;
- o'zaro ta'sirning muhim guruh normalarini shakllantirish, ijtimoiylashuvni
rivojlantirish, shaxslararo munosabatlarni takomillashtirish.
Bunday guruhlarni yaratishda dastlabki ishni bajarish tavsiya etiladi:
yuzma-yuz maslahat, psixoterapiya, advokatlar bilan uchrashuvlar. Zo'ravonlik
qurbonlari bilan ishlashda badiiy terapiya texnologiyalaridan foydalanadigan
mutaxassis psixologik xavfsizlik muhitini yaratishga alohida e'tibor berishga
majburdir. Hech qanday holatda ijodiy vazifalar to'g'ridan-to'g'ri mijozlarning
17

muammolariga bevosita ishora qilsa yoki bilvosita ishora qilmasa, ular mo''jizaviy,
ramziy, proektiv shaklda shakllantirilishi kerak.
Odatdagidek, faoliyat "trikotaj" yoki "o'z davlatingizni jalb qilish" kabi engil
isish mashqlari bilan boshlanadi. Ushbu metodlar bo'yoqlardan qo'rqish va qog'oz
varag'ini olib tashlash. Shundan so'ng, darsning asosiy tartibi taklif qilinadi - faol
ishtirok etishni talab qiladigan hikoya. Badiiy tasvirlarni muhokama qilish,
asosan, tajribalar va uyushmalarning chizmalarga og'zaki so'zlashuvidir. Bu erda
asosiy vazifalar - ayollarning mavqeini mustahkamlash, aybdorlik bilan harakat
qilish, qo'rquv, g'azab qilish, o'zini-o'zi hurmat qilish, jismoniy va ruhiy
salomatlikni tiklash uchun resurslarni qidirish, kelajak bilan ishlash.
Guruh me'yorlarini muhokama qilayotganda, bir-biriga nisbatan sud
qarorlari bilan bog'liq bo'lmagan hukmlar va har birining mahsulotlari haqida
munozara qilinadi. Quyidagi qoidalar ham taklif qilinmoqda: agar xohlasangiz, siz
o'zingizning ishingiz haqida sharh bera olmaysiz yoki umuman hech qanday
mashqdan voz kechishingiz mumkin. Guruh gullar, akvarellar, gouache, eskirib
qolgan qalam, rangli qog'oz, kollajlar uchun jurnallar va boshqa materiallar bilan
bezatilgan pastel bo'yoqlardan foydalanishlari mumkin. Agar muallif ishni
yoqtirmasa, boshqa varaqni olishingiz va boshlashingiz mumkin. Har bir
ishtirokchining o'z ish staji bo'lishi kerakligi, bu erda ishlash butun davr
mobaynida saqlanishi kerak. Ba'zi mashqlarni ikki marta bajarish mumkin: guruh
boshida va oxirida. Maxsus terapevtik va hissiy ta'sir, bir ayol o'zini eski
papkalarni bir papkada topganda va ularni yangilar bilan taqqoslaganda erishiladi.
18

Sinflarning har bir tsikli jarohatlanish va guruh dinamikasining
xususiyatlarini hisobga olgan holda o'z mantig'iga ega.
Kurs mashg'ulotlarining boshida guruhga hisobot beradigan haftaning uch
soatiga beshdan yetti haftagacha darslar o'tkazish tavsiya etiladi. Agar so'ralsa,
kelgusida terapiya kurslarining navbatdagi siklida ishlay olasiz.
Darsda ishtirokchilar o'zlarining chizmalarini muhokama qilishadi, bir
tomondan, boshqa ishtirokchilardan shu kabi his-tuyg'ularni ko'rish imkoniyatini
beruvchi ayol maslahatchi guruhning a'zolari ushbu mavzularni muhokama
qilishlari uchun aybdorlik, yordamsizlik, umidsizlik va boshqa davlatlar haqida
gapirishga imkon beradi. Ishtirokchilar o'rtasidagi muloqotni yengillashtirish
uchun, har bir darsning boshida, vizual san'at orqali sinflarga kelgan murakkab his-
tuyg'ularni ifoda etish imkoniyatini berish kerak: bu mashqlar shikastlanish
tajribasiga bevosita daxldor emas, balki ayolning xotirjam bo'lgan paytlarida hayot
va vaziyatlarni nazarda tutadi . Ushbu mashqlarni ko'zlaringiz bilan yopiq, chap
qo'lingiz bilan musiqiy asbobi ostida bajarishingiz mumkin, ular odatda ayollarga
o'xshab, ularga yanada kuchliroq bo'lishga yordam beradi. Sinf boshida guruhlar
birlashuvidagi mashqlar, agar bir katta qog'oz varag'i guruhining ishtirokchilari
fikrlarini, masalan, xavfsizlik to'g'risida birlashganda, mos keladi. Guruh ishi
bo'yicha kutish ham rasm yordamida ifodalanishi va keyin muhokama qilinishi
mumkin.
Qo'rqish bilan ishlayotgan ayollar grafika darajasida yuksalish darajasiga
ko'ra tartibga solingan qo'rquv piramidasini yaratadilar, har bir qo'rquvga boshqa
19

rang beriladi. Guruhdagi ko'plab ayollar o'z xavfsizligi va bolalar xavfsizligi,
qashshoqlik qo'rquvi, yolg'izlik qo'rquvi, erkaklar bilan muloqot qilish qo'rquvi
bilan bir xil qo'rquvga ega. Har bir ayol guruhning barcha a'zolari shu kabi
shikastlanishlarga duch kelganini biladi.
Oiladagi zo'ravonlikka duch kelgan ayollar qarindoshlari, farzandlari,
hamkasblari bilan munosabatlaridan bezovta bo'ladilar va ular ko'pincha hissiy
izolyatsiya qilishadi. Do'stga nisbatan his-tuyg'ular qo'rquv va g'azabdan sevgiga
va hatto sevgiga bog'liq.
Ba'zi ayollar sherikni jazolashni istaydilar, ba'zilari o'zini tutish bilan
jazolaydi, deb hisoblaydi. Sinf xonasida ayollarning his-tuyg'ularini ifoda etishlari
va ularni qabul qilishlariga yordam berishlari kerak, chunki ko'pchilik g'azabning
ifodasidir qabul qilinishi mumkin bo'lmagan xatti-harakatlar deb hisoblaydi.
Ushbu blokda ular bilan ishlashni muhokama qilishda katta rol o'ynaydi.
Guruhdagi ishtirokchilarning maqbul soni uch dan o'n besh kishiga to'g'ri
keladi.
Art-terapiya maydoni ishning mazmuni va mazmuniga muvofiq tashkil
etiladi. Sinflar tizimli yoki tizimli bo'lishi mumkin. Birinchidan, mavzu yoki
rasmiy vositalar xarakterli. Shu bilan birga, ijodiy faoliyat mazmuni,
homiladorlikning amalga oshirilish shakli, ishning tezligi ishtirokchi tomonidan
belgilanadi. Yapılandırılmamış sinflarda ishtirokchilar mustaqil ravishda mavzuni,
materiallarni, asboblarni tanlashadi.
20

Sinflar ko'pincha musiqa, qo'shiq, harakat, raqs, drama, she'riyat, hikoyalar
yozadi va boshqalardan foydalanadi. Ijodiy tergovning turli usullarini birlashtirgan
bunday san'at turlari ko'pincha multimediya deb ataladi.
Har bir darsning strukturasini ikki asosiy qismga bo'lish mumkin.
Birinchisi og'zaki bo'lmagan, ijodiy, tuzilishga ega emas. O'zini ifodalashning
asosiy vositasi - rasm (rasm). Ikkinchisi og'zaki, sezgir va rasmiy ravishda yanada
tuzilgan. Bu yaratilgan ijod va uyushmalarning og'zaki talqinini o'z ichiga oladi.
Kasbiy tuzilishi (asosiy bosqich)
Bosqichlar shartli ravishda ajratiladi. Ularning soni ishtirokchilarning
maqsadi, mavzusi va ish stavkasiga qarab farq qilishi mumkin.
Xususiylashtirish. Darslarning boshlanishi - bunyodkorlik ustozi. Ushbu
bosqichning maqsadi ishtirokchilarni spontan badiiy faoliyat va guruh ichidagi
muloqotga tayyorlashdir. Bu erda o'yinlar, motorlar va raqs mashqlari, oddiy ingl.
Texnikalar qo'llaniladi: masalan, turli matnli matnlar, yopiq ko'zoynak texnikasi,
avtograflar, layn relyeflari. Ushbu mashqlarni bajarayotganda aqlni nazorat qilish
kamayadi va gevşeme boshlanadi.
Vizual, tovushli, kinestetik hissiyotlarning aktualizatsiyasi. Bu yerda siz
musiqa va raqs terapiyasi elementlari bilan birgalikda chizishni ham ishlatishingiz
mumkin, bu sizning muammolaringiz va his-tuyg'ularingiz haqida og'zaki
bo'lmagan tilda gapirishga, his-tuyg'ularingizni tushunish va tahlil qilishni
o'rganishga imkon beradi. Tasviriy san'at mahsuloti muallifning halokatli,
21

tajovuzkor tendentsiyalarini pastga suradi va shu bilan ularning haqiqiy ta'siriga
ta'sirini kamaytiradi.
Shaxsiy grafik ish (mavzuni ishlab chiqish). Ushbu bosqichda shaxsiy
ijodkorlik hissiyotlarni, muammolarni va tajribalarni o'rganish uchun ishlatiladi.
O'z-o'zidan paydo bo'ladigan ijodkorlik bilan, qo'rquv, orzu, ichki qarama-
qarshiliklar, erta bolalik xotiralari, shu jumladan, barcha bilish jarayonlarida aks
ettirilgan.
Ushbu bosqichlarning oxirgi ikki mahsulotidan bevosita tashxis qo'yish
uchun foydalanish mumkin. Shunday qilib, muallif haqida ba'zi bir qo'shimcha
ma'lumotlarni loyihalarni taniqli proektiv metodlarning aniq belgilangan
mezonlariga muvofiq izohlash orqali olish mumkin. Biroq, oddiy
o'xshashliklardan va shoshilib xulosa qilishdan qochish kerak.
Og'zaki va og'zaki bo'lmagan muloqotni faollashtirish. Ushbu bosqichning
asosiy vazifasi guruh ichidagi aloqa uchun sharoit yaratishdir. Har bir
ishtirokchiga o'z ishini namoyish etish va ijodiy jarayonda bo'lgan fikrlarini,
hissiyotlarini, uyushmalarini aytib berish taklif etiladi. Ishtirokchining ochiqligi va
oshkoralik darajasi guruhdagi ishonch darajasiga, badiiy-terapevtga va mijozning
shaxsiy xususiyatlariga bog'liq. Agar biror sababga ko'ra u gapirishdan bosh
tortsa, siz turib olmaysiz.
Siz ishtirokchilarni rasmlari haqida hikoya qilish uchun taklif qilishingiz va
unga nom berishingiz mumkin. "Menga o'xshagan odam bor bo'lganidan keyin ..."
degan so'z bilan hikoya boshlashingiz mumkin. Bu so'zlar og'zaki so'zlashuvni
22

osonlashtiradi va projektoriya va identifikatsiyalashning samarasini oshiradi.
Ishtirokchining hikoyasiga ko'ra, u kimni tanqid qilsa, kimni yaxshi ko'rsa, kimga
yoqadiganligini tushunishi mumkin. Shu sababli, o'zi, uning qadriyatlari va
manfaatlari, boshqalar bilan bo'lgan munosabatlari haqida fikr yuritish qiyin emas.
Kichik guruhlarda ishlash. Ishtirokchilar bir hiyla-nayrang bilan chiqishadi
va kichkina sahna ko'rinishlarini qo'yishadi.
Tarjimalarda shikastlanish tajribasi katsarisga, noxush his-tuyg'ularga sabab
bo'ladi.
Qayta tahlil. Ushbu so'nggi qadam xavfsiz muhitda tahlilni o'z ichiga oladi.
Bu erda ko'pincha o'zboshimchalik bilan "o'zaro davolanish" elementlari mavjud
bo'lib, ular yaxshi xulq-atvor, ijobiy munosabat, qo'llab-quvvatlanadi. Hissiy
issiqlik, mehr-muhabbat va g'amxo'rlik muhiti har bir guruh a'zolariga
muvaffaqiyat tuyg'usini his etish imkonini beradi. Ishtirokchilar o'zlarini hurmat
qilish va o'zlarini qabul qilish borasida ijobiy tajribaga ega bo'lib, o'zlarining
hurmat-e'tiborini kuchaytiradi, I-tasvir asta-sekin o'zgartiriladi.
Dars oxirida har bir va har bir kishining muvaffaqiyatini alohida ta'kidlash
kerak.
San'at terapiyasi nazariyasi haqida ko'proq ma'lumotni "Guruh
psixoterapiyasi" (Rudestam, 1998) ishida topish mumkin.
Diagnostika texnikasining namunalari
Taklif etilayotgan metodlar turli muammolar va barcha yosh guruhlari bilan
ishlash uchun mos keladi: boshlang'ich maktab o'quvchilaridan, etti yoshdan
23

boshlab kattalar va qariyalarga. Ular shaxsiy sanat terapiyasida foydalanish
mumkin.
Texnik 1. "Men kimman?"
Ishtirokchilarga "Men kimman?" Degan savolga kamida o'nta og'zaki javob
berish taklif etiladi. O'z-o'zidan tuzilgan naqsh bilan birgalikda - men tasvirni
suratga olish va unga nom berish. Ishni bajarishning ikkita usuli og'zaki va og'zaki
bo'lmagan xususiyatlarni solishtirish imkonini beradi, bu psixikaning ongli va
ongsiz tomonlarini o'zaro ta'sirini aks ettiradi.
Texnik 2. "Apple"
Aksariyat odamlar o'z hayotlarida kamida bir marta daraxtdan olma olib yeb
ko`radi .Tasvir ularning tasavvurida mavjud. Bu san'at terapevtlari L. Gantt va K.
Tabon (Lebedeva, 2003) tomonidan ishlab chiqilgan uslubning asosi. Odatda, bu
proektiv texnik tasvirni tahlil qilishni o'z ichiga oladi.
Materiallar: A4 qog'oz, namat qoldiqlari yoki qalamlarning to'plami (12
rang, shu jumladan kulrang va qora).
"Daraxtdan olma olayotgan odamni his qiling" topshirig'i bo'yicha topshiriq
- ishtirokchilarga yuqori darajadagi erkinlik beradi va taklif etilgan vaziyatni iroda
bilan taqqoslash imkonini beradi. Bu degani, muammoni hal qilish darajasi, aslida,
rassomning o'zi chizishga bog'liq. Misol uchun, mos balandlikdagi daraxtni juda
kam miqdorda o'sadigan va yetarli balandlikda bo'lgan bir olma bilan chizishingiz
mumkin.
24

XULOSA
Rasmiy ravishda turli xil suratlar rasmiy ravishda quyidagi xususiyatlarga
ko'ra tasniflanishi mumkin:
- ko'rsatma (odam, daraxt, olma) bilan ko'rsatilgan ob'ektlarning mavjudligi,
ushbu obyektlarning suratining to'liqligi yoki qismanligi;
- harakat rejasiga ko'ra (tasvirlangan narsa - harakatga tayyorgarlik, ishning
o'zi yoki yakuniy natijasi;
- Natijada (maqsadga erishish uchun odam qanday harakatlarni amalga
oshiradi, natija qancha muvaffaqiyatli bo'ladi - olma olinganmi?).
Rasmni bunday tahlil qilish qarorlarni qabul qilishning muayyan uslubini
o'z ichiga olgan maqsadlarga erishishning ustun usullari yoki maxsus strategiyalar
haqida fikr beradi. Bu, o'z navbatida, boshqa yutuqlar bilan bir qatorda boshqa
odamlar bilan hamkorlik natijalarini ham belgilaydi.
25

Foydalanlgan adabiyotlar
1. Lebedova L . D . “Практика арт-терапии” подходы,
диагностика,система занятий СПб 2008ю254с
2.Копитин А.И. Основы арт-терапии. СПб 1999.256с
3. Rudestam K. Gruppovaya psixoterapiya. — SPb.: Piter, 2000
4. Osipova A. A. Ob щ aya psixokorreksiya : uchebn. pos. dlya stud.
vuzov. — M.: TTs Sfera, 2004
5. Александр Копытин , Джордж Платтс . Руководство по
фототерапии . Москва : Когито Центр , Lua xatosi: bad argument #2 to
'formatDate': invalid timestamp 'Yanvar'. . ISBN 978 5 89353 274 6 .
6. „Исцqение искусством: что такое арт-терапия?“ . Лекция Екатерины
Воскресенской и Евгении Ефимушкиной в библиотеке им. Н. А.
Некрасова (24-noyabr 2018-yil).
7. Akramova F.A., Israilova N.A., Xurvaliyeva T.L. Ijtimoiy-psixologik
trening va mashqlar to‘plami (sinf rahbarlari va amaliyotchi psixologlar
uchun). – Toshkent: Iqtisodiyot, 2014. – 80 b.
8. Beknazarova L.S., Maxmudova M.M., Shodiyev B. Ijtimoiy-psixologik
trening. – Toshkent: Tafakkur qanoti, 2016. – 112 b.
9. Toyirova L., Toyirova Sh. Sotsial psixologik trening. O‘quv qo‘llanma.
Toshkent: Zamon, 2021. – 197 b.
10. Вачков И. «Основы технологии группового тренинга.
Психотехники». Изд-во «Ось-89», 2004
11. Зайцева Т. «Теория психологического тренинга». Речь, «Смысл»,
2002.
12. Ялом И. Теория и практика групповой психотерапии – СПб.:
«Питер», 2000. – 640 с.
13. Шевандрин Н.И. Психодиагностика, коррекция и развитие
личности. M., «Владос», 2016.
26

TRENINGDA ART-TERAPIYANING QO`LLANILISHI.

Sotib olish