Dokument ma'lumotlari

Narxi 25000UZS
Hajmi 2.3MB
Xaridlar 1
Yuklab olingan sana 20 Dekabr 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Biologiya

Sotuvchi

Madinabonu

Ro'yxatga olish sanasi 27 Aprel 2024

20 Sotish

Tukli erva (Эрва шерсистая Пол пола) Aerva lanata L. Juss o’simligi urug’larining labaratorya tahlili

Sotib olish
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI ____________ DAVLAT UNIVERSITETI KURS ISHI MAVZU : Tukli erva ( Эрва шерсистая Пол пола ) Aerva lanata L. Juss o’simligi urug’larining labaratorya tahlili BAJARDI: _______________________________________________ TEKSHIRDI: _____________________________________________ _______________ - 202 1 Mundarija KIRISH………………………………………………………………………….. 3 I BOB. ADABIYOTLAR TAHLILI……………………………………........... 6 II BOB. GULTOJIXO’ROZDOSHLAR ( AMARANTACEAE ) OILASI HAQIDA UMUMIY MALUMOT……………………………………………… 8 1. TUKLI ERVA (AERBA LANATA) O’SIMLIGINING BIOOGIK XUSUSIYATLARI…………………………………………………………...… 12 2. TUKLI ERVA (AERBA LANATA) O’SIMLIGINING DORIVORLIK XUSUSIYATI……………………………………………………………………13 III BOB. TUKLI ERVA (AERBA LANATA) O’SIMLIGINI LABARATORYA TAXLILI O’STIRISH USULLARI……….......…………. 15 XULOSA………………………………………………………………………… 20 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI……………………….... 21 2 KIRISH Tibbiyotda ma’lum kasallikni davolash hamda shu kasalliklarning oldini olish uchun ishlatiladigan o‘simliklar dorivor o‘simliklar deb ataladi. Kasallikni davolash va uni oldini olish maqsadida dorivor o‘simliklardan dori turlari tayyorlanadi yoki ulardan dorivor preparatlar va sof holdagi dorivor moddalar olinadi. Buning uchun shu o‘simliklarning kasalliklarni davolash xususiyatiga ega biologik faol moddalarga boy bo‘lgan qismlaridan, ya’ni ba’zi o‘simliklarni yerosti organlaridan (ildiz, ildizpoya, tugunak yoki piyoz), ba’zilarini esa yerustki organlaridan (barg, gul, meva, urug‘, po‘stloq yoki o‘t o‘simliklarning butunlay yerustki qismi — o‘ti) foydalaniladi. Ba’zan dori turlari, dorivor preparat va toza moddalar o‘simlik hamda hayvonlarni birlamchi ishlash yo‘li bilan olingan efir moylar, smolalar, moy va yog‘lar, daraxt yelimlari, zaharlar (ilon va asalari zaharlari), lanolin, propolis va boshqalardan ham tayyorlanadi va olinadi. Farmatsevtikada dori turlari tayyorlash, dorivor preparatlar hamda toza moddalar olish uchun ishlatiladigan dorivor o‘simliklar va hayvonlar organlari yoki ulardan birlamchi ishlash yo‘li bilan olingan mahsulotlar dorivor mahsulotlar deb ataladi. Davlat farmakopeyasida (DF) tasvirlangan dorivor mahsulotlar ofitsinal mahsulot, farmakopeyaga kiritilmaganlari esa noofitsinal mahsulot hisoblanadi. Noofitsinal dorivor mahsulotlar Davlat standartlari (GOST) yoki boshqa me’yoriy texnik hujjatlarda (MTH) bayon etiladi. Mavzuning dolzarbligi: Dorivor o‘simliklarni o‘rganishda quyidagilarni yaxshi bilish shart: 1. Dorivor o‘simlik va uning mahsulotini o‘zbekcha, ruscha va lotincha nomlarini, o‘simliklarning qaysi oilaga mansubligi hamda ba’zi o‘simliklarning asosiy nomlaridan tashqari, ikkinchi nomini (sinonimlarini) bilish. 3 2. Dorivor mahsulot olinadigan o‘simlikni tasvirlash va uni boshqa o‘simliklardan ajrata olish. 3. O‘simlikning geografik tarqalishi (tarqalgan va o‘stiriladigan yerlari), o‘sadigan joyi va mahsulot tayyorlanadigan asosiy tumanlarini bilish. 4. Dorivor mahsulotlarni yig‘ish va quritish usullarini bilish. 5. Dorivor mahsulotlarni tasvirlashni va boshqa aralashmalardan ajratishni bilish. 6. Dorivor mahsulotlarning mikroskopik va mikrokimyoviy tahlillarini bilish. 7. Dorivor mahsulotning kimyoviy tarkibini, asosiy ta’sir etuvchi birikmalarning kimyoviy formulasini yoza olish. 8. O‘simlik mahsulotlarini tibbiyotda va boshqa sohalarda ishlatilishini, ulardan tayyorlanadigan dori turlarini va olinadigan dorivor moddalarni bilish. Laboratoriyada o‘tkaziladigan amaliy mashg‘ulotlarda o‘quvchilar: — dorivor o‘simliklarni (gerbariy bo‘yicha) va ularning dorivor mahsulotlarini tasvirlash hamda boshqa o‘simliklar va dorivor mahsulotlardan (tashqi ko‘rinishiga qarab) ajrata olishni; — dorivor mahsulotlarni qabul qilish va me’yoriy-texnik hujjatlar bo‘yicha ularning tahlilini o‘tkaza bilishni; — MTH (standartlar) bo‘yicha tovarshunos tahlilini o‘tkazishni; — asosiy ta’sir etuvchi va birga uchraydigan moddalarga sifat reaksiyalar o‘tkazish hamda asosiy ta’sir qiluvchi moddalarning dorivor mahsulot tarkibidagi miqdorini aniqlashni; — yozgi amaliy ish vaqtida dorivor o‘simliklardan gerbariylar yig‘ish hamda ularning mahsulotini tayyorlash, quritish, idishlarga joylash va saqlash kabi ishlarni bajara olishlari zarur. Kurs ishining maqsadi. – Gultojixo'rozdoshlar (Amarantaceae) oilasi o’simliklarini o’rganish, yo’l yoqalari dalalarda ekinzorlarda va tashlandiq nam yerlarda tarqalgan zonalarida uchraydigan. O’zbekiston sharoitiga moslashgan 4 turlarini dorivorlik xususiyatini tahlil qilish, geografik tarqalishi, farmaseftik xususiyatlarini hamda xalq tabobatida tutgan o’rnini tahlil qilish. Oila vakillarini Introduksiya qilish shart sharoitlarini o’rganish. Kurs ishining vazifalari. 1. Tukli erva o’simligini taksonomik taxlil qilish. 2. Tukli erva o’simligining bioekalogik xususiyatlarini o’rganish. 3. Tukli erva o’simligi urug’larining labaratoryada taxlil qilish. Kurs ishining tuzilshi. Kurs ishi quydagilardan: Kirish, 3bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat bo’lib ulargab 8 ta rasim va 22 ta mahaliy va xorijiy ilmiy manbalardan foydalanilgan. 5 I. ADABIYOTLAR TAHLILI R spublikamiz florasida 166 oilaga mansub 4500 ga yaqin tabiiy xoldaе o'suvchi o'simlik turlari uchrashi ma'lum. Ulardan 1200 ga yaqin o'simlik turlari dorivorlik xususiyatiga ega bo'lib, O'zb kiston florasidagi shifobaxsh o'simliklar е xilma-xilligining ko'pligidan dalolat b radi. Bu xilma-xillikni saqlash va е muhofaza qilish, ulardan oqilona va ratsional foydalanish, cho'llanishning oldini olish, inqirozga uchragan tabiiy yaylovlarni qayta tiklash, madaniy fitots nozlarni yaratish, foydali o'simliklar turlarini madaniylashtirish eng е dolzarb vazifalardan hisoblanadi. Chunki jamiyatning «barqaror rivojlanish» shartlaridan biri biologik xilma-xillikni saqlashdir. Inson va hayvonlar organizmida ro’y beradigan turli kasalliklarni davolashda ishlatiladigan dori-darmonlar ichida shifobaxsh o’simliklardan tayyorlangan preparatlar salmoqli o’rin tutadi. Juda ko’pchilik dorivor o’simliklar dorixonalarda sotilmaydi, balki dori-darmonlar ishlab chiqarishdagi asosiy xom ashyo manbai hisoblanadi. Biz dori darmonlardan foydalanayotganimizda, ko’pincha ularni shifobaxsh o’simliklardan tayyorlanganligini hayolimizga ham keltirmaymiz.[1] Tabiatda buyrak hastaliklarini oldini olish va davolashda dorivor o’simliklar keng miqyosda ishlatiladi. Bunday dorivor o’simliklarni diuretik o’simliklar, ya’ni peshob haydovchi dorivor o’simliklar deyiladi. Respublikamiz tabiatida bunday o’simliklar ko’plab uchraydi, chunonchi qush toron, qirq bo’g’im, ro’yan, ittikanak va boshqa bir qancha o’simliklar shular jumlasiga kiradi. Bundan tashqari peshob haydovchi dori vositasi sifatida tabobatda makkajo’xori popugi, bodring (ayniqsa sarg’aya boshlagani), ko’katlardan ukrop va petrushkalar ham qo’llaniladi.[3] Tukli ervaning geografik tarqalishi. Hindiston, Filippin, Yangi Gvineya va boshqa Osiyo va Afrikaning tropik tumanlaridagi qumli yerlarda, choilarda va 6 butalar orasida o'sadi. O'zbekistonda tukli erva bir yillik o't o'simlik sifatida o'stiriladi. [8] Alohida ta’kidlash joizki, ayni paytda respublikamizning ixtisoslashgan o’rmon xo’jaliklari va ayrim fermer xo’jaliklarida mazkur o’simlik ekib o’stirilmoqda. Jumladan, Namangan viloyati Pop tumani, Abu Ali Ibn Sino nomidagi ixtisoslashgan Davlat o’rmon xo’jaligida, Respublikamizda farmatsevtika faoliyati bilan shug’ullanuvchi “Mexri giyox”, “Asel’” va “Oqtosh” kichik xususiy korxonalarida o’simlik xom-ashyosi birinchi qayta ishlanib, 25-50gr li qadoqlanib dorixonalarda chiqarilmoqda[12] Shuni ta'kidlash lozimki, o’simliklar introduktsiyasi va r kultivatsiyasiе yunalishidagi ishlarni to’g’ri tashkil etish r spublikamiz madaniy flora tarkibini е yanada boyitish, Vatanimiz tabiiy o’simliklar r surslaridan samarali foydalanish е va ekologik xolatni yaxshilash, r spublikamizda ishlab chiqarishi uchun k rakli е е bo’lgan foydali o’simlik turlarini topish va madaniylashtirish ishlarini yanada k ngaytirish, dorivor va manzarali o’simliklarnyng yangi navlarini yaratish, е pirovard natijada r spublikamiz axolisining xayotini yaxshilanishiga xizmat е qiladi.[1 8 ] 7 II BOB. TOJIXO’ROZDOSHLAR (AMARANTACEAE) OILASI HAQIDA UMUMIY MALUMOT Tabiatda buyrak hastaliklarini oldini olish va davolashda dorivor o’simliklar keng miqyosda ishlatiladi. Bunday dorivor o’simliklarni diuretik o’simliklar, ya’ni peshob haydovchi dorivor o’simliklar deyiladi. Respublikamiz tabiatida bunday o’simliklar ko’plab uchraydi, chunonchi qush toron, qirq bo’g’im, ro’yan, ittikanak va boshqa bir qancha o’simliklar shular jumlasiga kiradi. Bundan tashqari peshob haydovchi dori vositasi sifatida tabobatda makkajo’xori popugi, bodring (ayniqsa sarg’aya boshlagani), ko’katlardan ukrop va petrushkalar ham qo’llaniladi. Ammo, buyrak hastaliklarini samarali davolaydigan dorivor o’tlardan biri bu tukli erva ya’ni “pol-pola” bo’lib, bu asosan tropik va subtropik mamlakatlarda, jumladan, Fillipin va Yangi Gviniyada yovvoyi holda keng tarqalgan. Tukli erva (pol-pola) — Aerva lanata Juss. machindoshlar (tojixo'rozdoshlar) — Amaranthaceae oilasiga kiradi. Ko'p yillik, shoxlangan va bo'yi 55-70 sm ga yetadigan o't o'simlik. Barglari lansetsimon, ovalsimon yoki ellipssimon, tekis qirrali bo'lib, qisqa bandi yordamida poya va shoxlarda qarama-qarshi joylashgan. Gullari mayda, och yashil rangli bo'lib, qisqa boshoqsimon gulto'plamiga o'rnashgan. Urug'i yaltiroq, qora rangli.O'simlikning hamma qismi sertukli, kulrangda. 8 Geografik tarqalishi. Hindiston, Filippin, Yangi Gvineya va boshqa Osiyo va Afrikaning tropik tumanlaridagi qumli yerlarda, choilarda va butalar orasida o'sadi. O'zbekistonda tukli erva bir yillik o't o'simlik sifatida o'stiriladi. Mahsulot tayyorlash. O'simlik gullagan davrida yer ustki qismi o'rib olinadi va 3—4 sm qalinlikda soya oyib quritiladi. Mahsulotning tashqi ko'iinishi. Mahsulot poya, barglar va gulto'plamlaridan tashkil topgan. Barglari tuxumsimon yoki el- lipssimon, tekis qirrali, o'tkir yoki to'mtoq uchli, uzunligi 2—3 sm gacha, eni 0,5—1,5 sm, sertukli. Gulto'plami sertukli, boshoqsimon. Gullari mayda, och yashil, gultevaragi 2-5 bo'lakli boiib, uchta guloldi bargchalari bilan o'ralgan. Barglari, poya-si va gulto'plamlari sertukli, kulrang-yashil, hidi — 9 kuchsiz, yoqimli, achchiq mazali. Mahsulotning namligi 7 foizdan, umumiy kuli 13 foizdan, xlorid kislotaning 10 foizli eritmasida erimaydigan kuli 8 foizdan, qoraygan qismlari 7 foizdan, organik aralashmalar 1,5 foizdan va mineral aralashmalar 1 foizdan ko'p hamda mahsulot tarkibida-gi flavonoidlar yig'indisining miqdori rutin bo'yicha 0,5 foizdan kam bo'lmasligi lozim. 10 II. 1 TUKLI ERVA (AERBA LANATA) O’SIMLIGINING BIOOGIK HOSSALARI Tukli erva (Aerba lanata (L.) Juss.) – matinchdoshlar (Amarantaceae) oilasiga mansub ko’p yillik o’simlik. Tukli erva rus tilida erva sherstistaya yoki “pol-pola” nomi bilan ham ataladi. O’z vatanida ko’p yillik o’t sifatida toshloq va qumloq yalangliklarda, cho’llarda va butazorlar orasida o’sadi. O’zbekiston sharoitida esa bu o’simlik bir yillik o’t o’simlik sifatida yetishtiriladi. Ildiz tizimi chuqur emas 15-20smga yetadi. Poyasi yog’ochlangan bo’lib, o’rtacha 70-75sm ni tashkil etadi. Barglari nashtarsimon-tuxumsimon yoki tuxumsimon-ellipissimon, uzunligi-2- 3sm, eni-0.5-1.5sm, qisqa bandli, atroflari butun, uchki qismi o’tkirlashgan yoki tumtoq bo’lib, asosi ponasimon. Barglari poyalarda dastlab qarama-qarshi, keyin ketma-ket joylashgan bo’lib, qo’yi qismidagi dastlabki barglari yirikroq, yuqorilashgan sari maydalashdi. To’pguli konussimon zich boshoq shaklida bo’lib, qalin oqimtir tuk bilan qoplangan. Gullarining kattaligi 2mm, tashqi tomoni sertukligi tufayli kulrang-oqish tus oladi.Ichki tomoni esa och yashil rangli. Urug’lari 0.6-0.8mm, qora yaltiroq rangli 11 II. 2 . TUKLI ERVA (AERBA LANATA) O’SIMLIGINING DORIVORLIK XUSUSIYATI Ilgarigi vaqtlarda tukli erva xom-ashyosi “pol-pola” nomi bilan Shri-Lankaning Kolumba shahridan sobiq ittifoqning port shaharlariga oz miqdorida bo’lsada yetkazib berib turilgan. Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so’ng dorivor o’simliklar dexqonchiligiga alohida e’tibor berildi. SHu maqsadda Respublikamizda dorivor o’simliklar yetishtirishga ixtisoslashgan Davlat o’rmon xo’jaliklari tashkil etildi. Mazkur xo’jaliklarning maqsad va vazifalari asosan yovvoyi holda o’sayotgan dorivor o’simliklar tabiiy zaxiralarini saqlab qolish, floramizda tabiiy holda uchramaydigan, ammo tabobat uchun o’ta zarur bo’lgan ayrim dorivor o’simliklar, ya’ni, makkai sano, qalampir yalpiz, moychechak, tirnoqgul, arslonquyruq, tukli erva – “pol-pola” va boshqalarni madaniy holda ekib o’stirish va farmatsevtika sanoati extiyojlari uchun dorivor o’simliklarni yetkazib berish va mustaxkam xom-ashyo bazasini yaratishdan iboratdir. 12 Yuqorida aytilganidek, “pol-pola”ning yer ustki qismlari tabobatda diuretik vosita sifatida ishlatiladi. Uning damlamasi buyrak va siydik yo’llari hastaligi va prostata bezlarining shamollashini davolashda qo’llaniladi. Hindiston va Neylon xalq tabobatida o’simlik damlamasi buyrakdagi toshlarni eritishda, buyrak shamollash asoratlarini davolashda, organizmdagi gijjalar va har-xil gel’mintlarni tushurishda ishlatiladi. Alohida ta’kidlash joizki, ayni paytda respublikamizning ixtisoslashgan o’rmon xo’jaliklari va ayrim fermer xo’jaliklarida mazkur o’simlik ekib o’stirilmoqda. Jumladan, Namangan viloyati Pop tumani, Abu Ali Ibn Sino nomidagi ixtisoslashgan Davlat o’rmon xo’jaligida, Respublikamizda farmatsevtika faoliyati bilan shug’ullanuvchi “Mexri giyox”, “Asel’” va “Oqtosh” kichik xususiy korxonalarida o’simlik xom-ashyosi birinchi qayta ishlanib, 25-50gr li qadoqlanib dorixonalarda chiqarilmoqda. 13 III BOB. TUKLI ERVA (AERBA LANATA) O’SIMLIGINI LABARATORYA TAXLILI KIMYOVIY TUZILISHI O’STIRISH USULLARI Pol-pola” o’simligini ikki xil usul bilan o’stirish tavsiya etiladi. Birinchi usul- agrotexnikasi to’g’ri yo’lga qo’yilgan (albatta kuzda yaxshilab shudgorlagan, begona o’tdan tozalangan, molalangan, chizillangan, tekislangan maydonlar tanlanishi talab etiladi) yerlarga oralig’i 60sm qilib olingan egatlarga urug’ sepish bilan amalga oshiriladi. Mart oyi oxirlari va aprel oylarida 10kg/ga hisobida urug’ sepiladi. Urug’larning belgilangan maydonga to’g’ri taqsimlash maqsadida ularga teng hisobda qum, kul yoki kukun holidagi chirindi go’ng aralashtiriladi va egatlar yuzasiga sepib chiqiladi. Urug’ sepilgandan so’ng, egatlar zahlatib sug’oriladi va maysa hosil bo’lgunga qadar tuproq yuzasi nam holatda saqlanib turiladi. Tuproq harorati 20-250 yetishi bilan aprel oyi oxiri va may oylari boshlarida maysalar kuzatiladi. Maysalar juda nozik bo’lib, 3-4 juft chin barg hosil qilgandan so’ng, qator oralariga ishlov beriladi. 14 O’simlik maydoni vegetatsiya davomida 8-10 marotaba sug’oriladi. Xar 2-3 marotaba sug’orishdan so’ng kul’tivatsiya o’tkaziladi va qator oralari ketmon bilan chopiq qilinadi. Nihollarning oziqa maydonini to’g’ri taqsimlash va me’yorda rivojlantirish maqsadida ular (bir-biridan 10-15sm oraliqda xar bir uyada 2-3 tadan) o’toq va yagona qilinadi hamda parvarish qilinadi. Ikkinchi usul- bu pomidor, baqlajon, karam va boshqa qishloq xo’jaligi ekinlari kabi “pol-pola” ni ham issiqxonalarda ko’chat usuli bilan yetishtirish mumkin. Ko’chat yetishtirish 18-240 issiqxonalarda fevral oyining oxiri va mart oyining boshlarida amalga oshiriladi. Bunda 60-30sm o’lchamli va balandligi 25sm li taxtachalardan yashikli joylar tayyorlanadi. Drenaj sifatida yashiklar tubiga mayda shag’al va yirik donador qum solinadi. Uning ustidan oldindan 3x3x1 nisbatda tayyorlangan aralashma ( tuproq, chirigan go’ng va qum) solinadi va urug’lar sepiladi. Namlikni saqlash maqsadida sepilgan urug’lar ustiga yog’ich qirindisini 1-2mm qalinlikda sepish mumkin. 1m2 maydonga 50gr urug’ sarflanadi. Ekilgan urug’lar har kuni guldon ( leyka) yordamida sug’oriladi. Maysa hosil bo’lgunga qadar yer usti nam holatda saqlanadi. Urug’lar 8-10 kundan so’ng unib chiqadi. Maysalarning namoyon bo’lishi bilan sug’orish soni asta kamaytirib boriladi va maysalar holitiga qarab haftasiga 2 marta sug’oriladi. Bir juft barg o’sib chiqqach maysalar bir-biridan 3-5sm oraliqda ko’chirib ko’rilarga (pikirovka qilinadi) o’tkaziladi. 3-4 juft chin barglar chiqqandan so’ng, ob-havo sharoitiga ko’ra oldindan tayyorlab qo’yilgan egatlarga 10-15sm masofaga ochiq dalalarga o’tkaziladi. 15 O’simlikning qulay o’sishi va rivojlanishi uchun 1 ga maydonga 60-70 ming dona ko’chat o’tkazish samarali natija beradi sarflanadi. Ochiq yerlarga ko’chat qilib ekilgan nihollar yuqorida ta’kidlab o’tilgan agrotexnika qoidalariga binoan ishlov beriladi va parvarish qilinadi. O’simlikning yer ustki qismi qiyg’os gullab, urug’lar pishib yetilgandan so’ng qo’l o’rog’i yoki boshqa o’tkir tig’li o’rish moslamalari yordamida o’riladi va yig’ishtirib olinadi. yer ustki qismining yog’ochlanganligi sababli, ularni ho’l holatda 5-10sm uzunlikda qirqish, soya va salqin shiyponlarda quritish maqsadga muvofiqdir. 16 Urug’ olish uchun yaxshi o’sib rivojlangan alohida maydonlar ajratiladi. Ajratilgan maydondan yig’ib olingan xom-ashyo alohida to’shalgan brezent va boshqa moslamalar ustida quritiladi. So’ngra o’simlik yanchilib elakdan o’tkaziladi, urug’lari olinadi va tozalanadi.Tozalangan urug’lar bo’z qopchalarga joylanib,uning ustiga yorliqlar yopishtiriladi. Xom-ashyo o’simlikning yer ustki qismi, ya’ni poya,barg, boshoq va urug’laridan iborat bo’lib, och-kul rangli o’ziga xos hid va ta’mga egadir. “Pol-pola” ni quritilgan, maydalangan yer usti qismlari va ayrim holatlarda ildizlari ham xom-ashyo sifatida ishlatiladi. Xom-ashyolar bo’z qoplarga joylanib ustiga yorliq yopishtiriladi va maxsus omborxonalarda saqlanadi. Saqlanish muddati 2 yil. 17 18 XULOSA Xulosamning mazmuni shundan iboratki,"pol-pola"ning yer ustki qismlari tabobatda diuretik vosita sifatida ishlatiladi.Uning damlamasi buyrak va siydik yo llari hastaligi va prostata bezlarining shamollashni davolashdaʻ qo llaniladi.Hinditon va Neylon xalq tabobatida o simlik damlamasi buyrakdagi ʻ ʻ toshlarni eritishda buyrak shamollash asoratlarini davolashda,organizmidagi hujjatlar va har xil gelmintlarni tushirishda ishlatiladi. May iyun oylari oxirida va aprel oylarida 10kg/ga hisobiga urug sepiladi. Urug larning belgilangan ʻ ʻ maydonda trio taqsimlash maqsadida ularga teng hisobda qum kul yoki kukun holidagi chirindi go ng aralashtiradi va elatlar yuzasiga sepib chiqiladi. Urug ʻ ʻ sepilishi tartibi ham dorivorlik xususiyatiga ta'sir qiladi. Bu o simlikni muntazam ʻ ichish insonda moddalar almashinuvini yaxshilaydi. Tukli erva o’simligi bu Xom- ashyo o’simlikning yer ustki qismi, ya’ni poya,barg, boshoq va urug’laridan iborat bo’lib, och-kul rangli o’ziga xos hid va ta’mga egadir. “Pol-pola” ni quritilgan, maydalangan yer usti qismlari va ayrim holatlarda ildizlari ham xom-ashyo sifatida ishlatiladi. Xom-ashyolar bo’z qoplarga joylanib ustiga yorliq yopishtiriladi va maxsus omborxonalarda saqlanadi. Saqlanish muddati 2 yil. 19 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Ashurmetov O.A., Qarshiboyev H.Q., Qoziyev A.J. Shirinmiya (foydali hususiyatlari, bioekologiyasi va kopaytirish usullari). Toshkent, 2005. 100 b. 2. Belolipov I.V., Qarshiboyev X.Q., Islamov A.M. “Toshkent shaxri sharoitida yoyvoyi o’sirnliklarni introduksion o’rganishga oid metodik ko’rsatmalar” - Toshkent, 2017. -12 b. 3. Belolipov I.V., Tuhtaev В. Y., Karshibaev Н. К. “O’simliklar introduksyasi” fanidan ilmiy - tadqiqot ishlarini bajarishga oid metodik ko’rsatmalar. — Guliston, 2015. 32 b. 4. Karpun Yu.N. The main problems of introduction // Hortus botanicus, 2004.- № 2. Р 17-32. 5. To’xtayev B.Y., Qarshiboyev H.Q., Abduxoliqov F.B. o’simliklar bioxilma- xilligini muxofaza qilish va ulardan rekultivatsiyada samarali foydalanish masalalari// “xxi asrda ekologik ta’limning roli va o’rni: texnogen ishlab chiqarishdagi ekologik muammolar yechimlari” (ilmiy- amaliy anjumanning maqolalar to’plami). Toshkent, 2015. 114-115 b. 6. Буригин В.А., Жонгузоров Ф.Х. - Ботаника, «Ўқитувчи» Тошкент. 1997, 351 б. 7. В.С.Хржановский «Курс обшей ботаник 1-2 тома». Москва. 1976 йил. 8. Вехов В.Н., Лотова Л.И., Филин В.Р. Пособие по систематике высших растений. Архегониальные и однодольные растения: Учебно-методическое пособие. М., Изд-во Московского университета, 1986. 9. Еленевский А.Г., Соловьева М.П., Тихомиров В.Н. Ботаника. Систематика высщих или наземных растений. АСАДЕМА Москва. 2001. 429 с. 10. Зокиров Қ.З., Жамолхонов Х.А. - Ўзбек ботаника терминологияси масалалари. «Фан». Тошкент. 1996. 20 11. Каршибаев Х„К. Ўсимликлар интродукцияси соҳасида малакали мутахассислар тайёрлаш муаммолари.- Таълим, фан, инновация, 2016. № 4.46-48-6. 12. Л.И.Курсанов, Н.А.Каменский, К.И.Мейер, В.Ф.Раздровский, А.А.Уралов «Ботаника» 2 томлик Т.1972 йил. 13. М.И.Икромов, Х.Нормуродов, А.Юлдошев. Ўсимликлар морфологияси ва анатомияси. Т. 2000 й. 14. Махмедов А., Тоғаев И. - Юксак ўсимликлар бўйича амалий машғулотлар. «Университет». Тошкент. 1994. 85 б. 15. Н.М.Жуковский «Ботаника», Москва, 1982 16. Родман Л.С. Ботаника. "КОЛОС". Москва. 2001 328 с. 17. Сергиевская Е.В. - Практический курс систематики высщих растений. Изд. Ленинградского унив. Ленинград. 1991.343 с. 18. Ўзбекистон Республикаси биохилма-хиллигини сақлаш Миллий стратегкяси ва харакат режаси. - Тошкент, 1998. - 110 б. 19. Феофраст. Исследования о растениях. М.: Изд-во АН, 1951. - C . 591. 20. Ш.Тожибоев Ўсимликлар систематикаси Т. 1990 йил 21. http :// www . ru . wikipedia . org / proisxojdeniya _ kulturnyx _ rasteniy 22. http :// www . school . xvatit . com / index / kulturnyx _ rasteniy . ppt 21

Tukli erva (Эрва шерсистая Пол пола) Aerva lanata L. Juss o’simligi urug’larining labaratorya tahlili 

Sotib olish