Xorazm viloyati sanoati - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	35000UZS
Hajmi	654.4KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	29 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Telzor Uchun

Ro'yxatga olish sanasi 21 Aprel 2025

9 Sotish

Xorazm viloyati sanoati

Sotib olish

MAVZU: XORAZM VILOYATI SANOATI GEOGRAFIYASI
REJA:
Kirish.
II-Bob. Sanoat rivojlanishi va iqtisodiyotga ta’siri.
2.1 Xorazm viloyati sanoati .
2.2 Xorazm viloyati sanoatining iqtisodiyotiga ta’siri.
2.3 Xorazm viloyatining sanoat ishlab chiqarishi.
III-Bob. Xorazm viloyati hududlari kesimida sanoat ishlab chiqarish hajmlari.
3.1 Aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan sanoat mahsulotlari va iste’mol mahsulotlari
ishlab chiqarishi.
3.2 Xorazm viloyati sanoati rivojlanish istiqbollari.
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
Ilovalar.
1

KIRISH
. Sanoat — xalqxo jaligining jamiyat ishlab chiqaruvchi kuchlari taraqqiyotiʻ
darajasiga hal qiluvchi ta sir ko rsatadigan yetakchi tarmog i; Sanoatning o zi uchun
ʼ ʻ ʻ ʻ
hamda xalq xo jaligining boshqa sohalari uchun mehnat qurollari va boshqa mahsulotlar
ʻ
ishlab chiqarish, shuningdek, xom ashyo, yoqilg i qazib olish, energiya ishlab chiqarish,
ʻ
yog och tayyorlash, Sanoatda
ʻ yoki qishloq xo jaligida olingan mahsulotlarga ishlov ʻ
berish va ularni qayta ishlash bilan band korxonalar (fabrikalar, zavodlar,
elektrostansiyalar, shaxtalar, konlar va boshqalar) majmui.
Kurs ishining dolzarbligi. Sanoat kengaytirilgan takror ishlab chiqarishning
asosini tashkil etadi va industrial o sishni ta minlaydi. 20-asrning 80yillarida qabul
ʻ ʼ
qilingan tasniflashga ko ra, Sanoat yiriklashtirilgan 18 tarmoqqa bo linadi.
ʻ ʻ
Kurs ishining obekti. Elektroenergetika; yoqilg i Sanoati; qora metallurgiya;
ʻ
rangli metallurgiya; kimyo va neft kimyosi Sanoati; mashinasozlik va metallga ishlov
berish; o rmon, yog ochni qayta ishlash va sellyulozaqog oz Sanoati; qurilish
ʻ ʻ ʻ
materiallari Sanoati; qurilishkonstruksiyalari va detallari Sanoati; oyna va chinnifayans
Sanoati; yengil S; oziq-ovqat Sanoati; mikrobiologiya Sanoati; unyorma va aralash yem
Sanoati; tibbiyot Sanoati; poligrafiya Sanoat tarmoqlari ham o z navbatida — ishlov
ʻ
beruvchi sanoat va undiruvchi sanoat turlariga guruh lanadi.
Kurs ishining predmeti. Xom ashyo, material, yoqilg i, energiya va boshqa
ʻ
mahsulotlar ishlab chiqaruvchi yokiaholiga kerakli narsalarni bajarish oson xizmatlar
ko rsatuvchi
ʻ korxonalar ( zavod , fabrika , kon , shaxta , elektr stansiya , ferma )
majmuasiga aytiladi. Sanoat xalq xo jaligining
ʻ muhim.
Kurs ishining maqsadi. Xorazm viloyatini sanot tarmoqlarini rivojlantrish bor
imkonyatlardan foydalanishni tushunsak bo’ladi.
Oldin sanot tarmoqlaridagi kamchliklar ustida ishlab uni bartaraf qlish kerak.
Keyingi masala esa rivojlantrishga qaratlishi ketrak.
Kurs ishining vazifalari. Kurs ishimni vazifalarni aytadigan bo’lsam Xorazm
sanoatni rivojlantrish bilab bog’liq tezislar to’plangan.
Xorazm sanoatni yaxshiroq o’rgaish.
Imkoniyatlardan to’liq foydalanish.
2

Transport yo’llarni yaxshilash .
Sanoat markazlarini o’zaro hamkorlikka chaqirish.
Chet el davlatlari bilan savdo aloqalarni o’rnatish.
Kurs ishinining tarkibiy tuzilishi va hajmi . Kurs ishi hajmi 36 bet, rejalar
bilan yoritilib berilgan xulosa foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati ham bor
3

II-Bob.Sanoat rivojlanishi va iqtisodiyotga ta’siri.
2.1. Xorazm sanoati.
Xorazm viloyati — O’zbekiston Respublikasi tarkibidagi viloyat. 1925-yil
fevraldan 1938-yil yanvargacha Xorazm okrugi. 1938-yil 15-yanvarda tashkil etilgan.
Umumiy maydoni — 6 300 kvadrat kilometr. Iqlimi kontinental, o rtamiyona sovuqʻ
qish va quruq issiq yoz bo ladi. Viloyat aholisi 1 810 000 kishi, zero, taxminan 80 foizi
ʻ
chet (qishloq) joylarda yashaydi. Viloyat 11 ta ma muriy tumanga ajratilgan, ma muriy
ʼ ʼ
markazi Urganch. Urganch aholisi 140 000 kishi. Viloyatning boshqa katta
shaharlari — Xiva va Pitnak. ]
Viloyatda 32 ta xorijiy investitsiyali qo shma korxona faoliyat yuritadi. Ular
ʻ
byudjeti 1997-yilda 301,7 million AQSh dollarini tashkil etdi. Viloyat iqtisodiyoti
paxtani qayta ishlash va oziq-ovqat sanoatiga asoslangan. Ko p sonli paxta tozalash
ʻ
zavodlari, neft qazib oladigan va ipak yigiradigan fabrilar, to qimachilik va vinochilik
ʻ
korxonalari va hokazo bor. Shuningdek qurilish materiallarini ishlab chiqarish taraqqiy
etgan. Xiva gilam fabrikasida tayyorlangan gilamlar butun dunyoga mashhur.
Mashinasozlik va to qimachilik tarmoqlari rivojlanib bormoqda. Mahalliy qishloq
ʻ
xo jaligining asosiy yo nalishi
ʻ ʻ — albatta, paxtadir. Boshoqlilar, ayniqsa, guruch
etishtirish so nggi bir necha yilda keskin oshdi. Shuningdek, ko plab bog va
ʻ ʻ ʻ
uzumzorlar, qovun va qovoq plantatsiyalari bor, kartoshka dalalari butun viloyatni
qamrab olgan. Shakar tozalash zavodi qurilishi rejalashtirilmoqda. Viloyat iqtisodiy
jihatdan o sishga tayyor.
ʻ
Mazkur sohalarga e tibor qaratilsa, quyidagilarga erishish ehtimol qilinmoqda:
ʼ
Paxta, ipak xom ashyosi va boshqa mahalliy zahiralardan foydalanadigan mavjud
korxonalarni ta mirlash, texnik zamonaviylashtirish va kengaytirish. Paxta tolasini
ʼ
qayta ishlash jarayonini yaxshilash va oshirish, ip, gazlama, paxta yigiruv ipi va
gilamlar tayyorlash va eksport qilish zarur.
Mavjud oziq-ovqat sanoati tarmoqlarini yangilash va yangilarini, ayniqsa,
mevalar, uzum, sabzavot, qovun va qovoq bilan bog liq korxonalarni tashkil etish.
ʻ
Go sht-sut mahsulotlariga asoslangan korxonalar kengaytirilishi kerak.
ʻ
4

O rab-joylash uskunalarini ishlab chiqarish. Idish materialariningʻ
yetishmasligi — eksportga mo ljallangan tomat pastasi, o simlik yog i, turli turdagi jem
ʻ ʻ ʻ
va marmeladlar ishlab chiqarish yo lida jiddiy to siq bo lmoqda.
ʻ ʻ ʻ
Ushbu loyihalarni amalga oshirish uchun viloyatga xorijiy investitsiyalar
ko rinishida qariyb 52,1
ʻ million AQSh dollari zarur. Xorazm viloyati temir yo llari ʻ
umumiy uzunligi 130 km dan ortiq. Viloyat Rossiyaning Yevropa qismi va Kavkaz
bilan temir yo l orqali bog langan. Yo llarning umumiy uzunligi
ʻ ʻ ʻ — 2 300 km, shoh
ko chalar 2 000
ʻ km masofaga yaslangan. Viloyat aviareyslari Xorazmni butun Markaziy
Osiyo, shuningdek Rossiya mintaqalarining katta qismi va MDH bilan birlashtiradi.
Xiva — xalqaro sayyohlikning katta markazi. 1997-yilda Xiva o zining 2500-yilligini
ʻ
nishonladi. Xiva atrofida sayyohlikni yanada rivojlantirish uchun ko p ishlar qilindi.
ʻ
Respublikaning shimoli-g arbida, Amudaryo quyi oqimining chap sohilida.
ʻ
Shimoliy va shimoli-sharqdan Qoraqalpog iston Respublikasi
ʻ , janubiy va janubi-
g arbdan Turkmaniston, janubi-sharqdan Buxoro viloyati bilan chegaradosh. Tarkibida
ʻ
11 qishloq tumani (Bog ot, Gurlan, Urganch, Xiva, Xonqa, Shovot, Yangiariq,
ʻ
Yangibozor,Qo shko pir, Hazorasp va Tuproqqal’a), 3 shahar (
ʻ ʻ Urganch , Xiva , Pitnak ),
7 shaharcha (Gurlan, Xonqa, Chalish, Shovot, Yangibozor, Qo shko pir, Hazorasp), 100
ʻ ʻ
qishloq fuqarolari yig ini bor.
ʻ Markazi — Urganch shahri.
Viloyatda paxta tozalash sanoati rivojlangan (barcha tuman markazlari va
Urganch shahrida paxta tozalash zavodlari bor). Gurlan, Bogot, Xonqa, Urganch, Xiva
va Hazoraspda to qimachilik, pillakashlik, tikuvchilik; Xivada gilam fabrikasi, „Xiva
ʻ
gilami“ aksiyadorlik jamiyati ishlab turibdi. Faoliyat ko rsatayotgan jami korxona va
ʻ
tashkilotlar 13748 ta. Mikrofirmalar soni 11340 dan ziyod (2004).
1
Viloyatda 36 qo shma korxona va ularning filiallari ishlab turibdi.
ʻ
O zbekiston
ʻ — Turkiya „Bagat Tekstil“, „Xorazm-Nurtop“, „Semurg SanTe“, „Xorazm ʻ
Tekstil“, „Memgilam“; O zbekiston
ʻ — AQSH „Amerozindustriyes“, „Xiva malikasi“,
„Nurlayt“, „Rahnamo Hyp“; O zbekiston
ʻ — Germaniya „Unixo“, „O zOlmonXotelz“, ʻ
„Xiva Karpet“; O zbekiston- Britaniya „Xiva“; O zbekiston-Rossiya
ʻ ʻ
„NamunaAgrofud“; O zbekiston
ʻ — Italiya „Meva“; O zbekiston-Ukraina ʻ
1
AlaevE. B. Ijtimoiy-iqtisodiygeografiya: tushunchavaterminologiklug'atE. B. Alaev. - M .:Fikrlash, 1983 yil .
5

„KiyevXorazm“; O zbekistonʻ — Xitoy „Aziya Tekstil LTD“; Uzbekistan-
Turkmaniston „G ayratXumoyun“ va boshqa shular jumlasidandir.
ʻ
Qishloq xo jaligi asosini paxtachilik va g allachilik tashkil etadi. Polizchilik,
ʻ ʻ
sabzavotchilik, bog dorchilik, chorvachilik, pillachilik ham rivojlangan. Shirkat, ijapa
ʻ
va xususiy fermer, dehqon xo jaliklari, aksiyadorlik jamiyatlari faoliyat ko rsatadi.
ʻ ʻ
Viloyatda jami ekin maydoni 232,1 ming ga, shundan 129,4 ming ga q.h. shirkatlari (69
ming ga yer xususiy fermerlar, 33,7 ming ga yer dehqon xo jaliklari)ga tegishli.
ʻ
Umumiy yer fondining 38,4 % haydaladi, 18,2 % yaylov, o tloq, 1,3
ʻ % bog va tokzor; ʻ
o rmon va changalzorlar 9,6
ʻ % ni, tutzorlar 0,9 %ni tashkil etadi.
1991-2003-yillarda kanal va ariqlar rekonstruksiya qilinib, suv yo llarining
ʻ
umumiy uzunligi ko paydi. Xorazm viloyatidagi sho r suvlar viloyat tashqarisiga
ʻ ʻ
zaxkashlar orqali chiqarib tashlanadi. Viloyatda irrigatsiya va melioratsiya ishlariga
alohida e tibor berib kelinmoqda.
ʼ
Jami ekin maydonining 102,3 ming gektariga paxta, 86 ming gektariga don, 3
ming gektariga kartoshka, 9 ming gektariga sabzavot ekiladi (2003). Don (asosan,
bug doy, sholi) yetishtiriladigan maydonlar kengaydi. Xorazm viloyati mamlakatda
ʻ
sholi yetishtirish bo yicha 1o rinda turadi.
ʻ ʻ
Viloyat jamoa va xususiy xo jaliklarida 492,3 ming qoramol (shu jumladan,
ʻ
202,1 ming sigir), 247,1 ming qo y va echki, 1437,6 ming parranda boqiladi. 6500 dan
ʻ
ziyod fermer xo jaligi chorvachilikka ixtisoslashgan. Urganch, Xiva parrandachilik
ʻ
fabrikalari faoliyat ko rsatadi. Xorazm viloyatida Paxtachilik ilmiy tadqiqot
ʻ
stansiyasining paxtachilikbedachilik zonal kompleks tajriba styasi (Urganch shahrida),
Qoraqum ilmiy tadqiqot stansiyasi, paxta navlarini tajriba qilish uchastkasi (Xiva
tumanida), mevali daraxtzorlar ko chatzori, o rmon ko chatzori (Urganch tumanida) va
ʻ ʻ ʻ
boshqa bor.
1996-2004-yillarda Islom Bobojonov , M. Quvoqov, Bekturdi Jumaniyozov , Vera
Pak , Anor Mahmudova „O zbekiston Qahramoni“
ʻ unvoniga sazovor bo ldilar. ʻ
Xorazm viloyati orqali Toshkent- Moskva, Dushanba-Moskva temir yo l o tgan,
ʻ ʻ
Urganch — Toshkent yo nalishida poyezdlar qatnaydi. Transport yo li uzunligi 128
ʻ ʻ km
(2004). Amudaryo ustiga qurilgan Hazorasp temir yo l ko prigi ishga tushirilib
ʻ ʻ
6

(Hazorasp yaqinida, 2004), Hazorasp — Miskin — Toshkent temir yo l masofasiʻ
qisqardi. Ko prik har sutkada 14 poyezd, 20 ming avtomobil o tkazish imkoniyatiga
ʻ ʻ
ega. Ko prik strategik ahamiyatga ega. Viloyatdagi qattiq qoplamali avtomobil
ʻ
yo llarining uz. 2750
ʻ km (2004).
Xiva-Urganch yo nalishida trolleybus qatnovi (1997-
ʻ
yildan)Urganch, Xiva shaharlaridan Toshkent , Samarkand , Navoiy , Buxoro , Nukus va
boshqa shaharlarga avtobuslar katnaydi. Urganch sh. xalkaro va mahalliy yo nalishlar
ʻ
aeroportlaridan xorijiy davlatlar (shu jumladan, Parij , Tokio , Munhen , Tel-
Aviv , Moskva , Simferopol va boshqalar) shuningdek, Toshkent, Nukus va boshqa
shaharlar bilan muntazam aviatsiya aloqasi o rnatilgan. Viloyat orqali O rta Osiyo
ʻ ʻ —
Markaz, Buxoro — Ural, Turkmaniston — Rossiya xalqaro gaz magistral quvurlari
Viloyat cho l zonasida, Xorazm vohasining g arbiy qismida, o rtacha 100 m
ʻ ʻ ʻ
balandlikda joylashgan. Relyefi pasttekislikdan iborat. Amudaryo qad. deltasining bir
qismi bo lib, daryo yotqiziqlaridan tashkil topgan. Qoraqum cho liga tutashgan g arbiy
ʻ ʻ ʻ
va janubi-g arbiy qismi qum bilan qoplangan. Foydali qazilmalardan ohaktosh, qum, gil
ʻ
va boshqa qurilish materiallari bor. Iqlimi keskin kontinental. Qishi mo tadil sovuq, qor
ʻ
kam yog adi, yanvarning o rtacha tempaturasi −5°, eng past temperatura −32°. Yozi
ʻ ʻ
issiq, quruq, iyulning o rtacha temperaturasi 30°, eng yuqori tempatura 47°. Vegetatsiya
ʻ
davri 200-210 kun. Yiliga 78–79 mm yog in tushadi, asosan, mart-aprel oylarida
ʻ
yog adi. Shimoliy va shimoli-sharqiy shamollar esadi. Yagona daryosi
ʻ — Amudaryo
viloyat hududida keng vodiy bo ylab oqadi, qirg oqlari past, shu sababli toshqin bo lib
ʻ ʻ ʻ
turadi. Toshqinga qarshi dambalar qurilgan. Amudaryo suvidan yirik kanallar
yerdamida ekinlarni sug orishda foydalaniladi. Viloyat janubida mayda sho r ko l,
ʻ ʻ ʻ
botqoqlik va sho rxok ko p. Tuproqlari Amudaryoning allyuvial yotqiziqlaridan tashkil
ʻ ʻ
topgan. Daryo vodiysida o tloqi, o tloqibotqoq tuproqlar, g arbida qumliklar uchraydi.
ʻ ʻ ʻ
Sug oriladigan yerlarda, asosan, bo z tuproq bo lib, kuchli sho rlangan. Viloyat
ʻ ʻ ʻ ʻ
hududining asosiy qismi haydaladigan yerlar. Amudaryo qirg oqlaridagi to qayzorlarda
ʻ ʻ
terak, tol, jiyda, yulg un, kandir, qumliklarda saksovul va boshqa o simliklar o sadi.
ʻ ʻ ʻ
Yovvoyi hayvonlardan, asosan, kemiruvchilar, sudraluvchilar, to qayzorlarda to qay
ʻ ʻ
mushugi, chiyabo ri; qushlardan to rg ay, o rdaklar, kulrang g oz, oqqush, birqozon,
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
7

baliqchi, dehqonchumchuq, qizilishton, zarg addoq va boshqalar bor. Suv havzalaridaʻ
ondatra va nutriya iqlimlashtirilgan.
Aholisi,asosan, o zbeklar
ʻ (96,3 %),
turkman , rus , qozoq , tatar , koreys , qoraqalpoq va boshqa millat vakillari ham yashaydi.
Aholining o rtacha zichligi 1
ʻ km² ga 231,6 kishi. Shaharliklar 321,7 ming kishi, qishloq
aholisi 1091 ming kishi (2004).

8

2.2. Xorazm sanoatining iqtisodiyotiga ta’siri
Joriy yil Xorazmda 1 milliard 320 million dollar bo‘lgan 812 ta investitsiya
loyiha amalga oshiriladi
Amalga oshiriladigan loyihalar natijasida 23 mingdan ortiq ish o‘rni tashkil etilib,
65 million dollarlik tovar va xizmatlar eksport qilinishi rejalashtirilgan.
2.2 1- rasm
Prezident Shavkat Mirziyoyev 23 mart kuni Xorazm viloyatida amalga
oshiriladigan investitsiya loyihalari taqdimoti bilan tanishdi.
Xorazm viloyatida joriy yil uchun 812 ta investitsiya loyihasi shakllantirilgan.
Umumiy qiymati 1 milliard 320 million dollar bo‘lgan mazkur loyihalarning 770 tasi
hududiy, 42 tasi tarmoqlarniki.
Sohalar bo‘yicha aytganda, ularning 273 tasi sanoat, 277 tasi xizmat ko‘rsatish,
262 tasi qishloq xo‘jaligiga oid. Bu loyihalar natijasida 23 mingdan ortiq ish o‘rni
tashkil etish, 65 million dollarlik tovar va xizmatlar eksport qilish mo‘ljallangan.
9

To‘qimachilik, avtomobilsozlik, elektr texnikasi va oziq-ovqat sanoati, turizm,
xizmatlar, issiqxona xo‘jaligi Xorazm viloyatining asosiy “o‘sish nuqtalari” sifatida
belgilangan.
Masalan, paxta-to‘qimachilik klasterlari tomonidan 49 ta loyiha taklif etilgan.
Ularning samarasida viloyatda yetishtirilayotgan paxtani qayta ishlash darajasi 2
barobardan ziyod o‘sib, ayrim ko‘rsatkichlar bo‘yicha 100 foizga yetadi. Xususan, ip-
kalava tayyorlash quvvati 47 ming tonnadan 104 ming tonnaga, mato ishlab chiqarish 9
ming tonnadan 49 ming tonnaga, tayyor kiyim-kechaklar 47 million donadan 152
million donaga ortadi. Shunday korxonalar joriy yilda Qo‘shko‘pir, Shovot, Yangiariq,
Bog‘ot tumanlarida ishga tushadi.
Avtomobilsozlikda 100 turdagi kuzov detallari, turli ehtiyot qismlar ishlab
chiqarish bo‘yicha 6 ta loyiha amalga oshiriladi. Bu mahsulotlar 20 million dollarlik
import o‘rnini bosishi bilan ahamiyatli. Natijada Pitnakdagi zavodning lokalizatsiya
darajasi 36 foizdan 45 foizga chiqadi.
Qurilish materiallari sanoatida 85 ta loyiha rejalashtirilgan. Masalan, Urganch
shahrida gazoblok, keramik plita, gipsokarton ishlab chiqariladi, “Hazorasp” erkin
iqtisodiy zonasida gulqog‘oz tayyorlash loyihasi kengaytiriladi.
Mazkur erkin iqtisodiy zonada elektr dvigatellar, Xiva shahrida gilam va
polipropilen iplar ishlab chiqarish korxonalari ham ishga tushiriladi.
Qishloq xo‘jaligida yerlarni lazer yordamida tekislash va tomchilatib sug‘orishni
keng joriy etish bo‘yicha ishlar boshlangan. Bu orqali paxtachilikda hosildorlikni 35
sentnerga, g‘allachilikda 66 sentnerga yetkazish maqsad qilingan.
Ma’lumki, Xorazm guruchining dong‘i ketgan, unga bozorda talab doim yuqori.
Lekin viloyatda yer va suv imkoniyatlari cheklangani sababli sholini istalgancha ekib
bo‘lmaydi. Shu bois yaxshi nav tanlash va xorij texnologiyasi asosida ekish orqali bor
yerdan ko‘p hosil olish choralari ko‘rilmoqda. Buning uchun Xitoydan Xorazm tuproq-
iqlim sharoitiga mos navlar keltiriladi. O‘tgan yilgicha maydonda, lekin undan 50 ming
tonna ko‘p mahsulot olinadi. Bu 684 milliard so‘m qo‘shimcha daromad deganidir.
Qolaversa, bu omilkorlik natijasida yiliga 113 million kub metr suv tejaladi.
10

Oziq-ovqat xavfsizligi va narxlar barqarorligini ta’minlash maqsadida joriy yilda
o‘tgan yilga nisbatan 151 ming tonna ko‘p meva-sabzavot va poliz mahsulotlari
yetishtirish rejalashtirilgan. Shuningdek, chorva sonini ko‘paytirish bo‘yicha 20 ta,
parrandachilik yo‘nalishida 24, baliqchilikni sanoat usulida rivojlantirish bo‘yicha 8 ta
loyiha amalga oshiriladi.
Taqdimotda turizm, energetika, charm-sanoat, zargarlik, qurilish sohasiga doir
loyihalar ham ko‘rib chiqildi.
Davlatimiz rahbari mazkur rejalarni ma’qullab, shu bilan birga qo‘shimcha
loyihalarni shakllantirish vazifasini qo‘ydi. Mahallalarda “o‘sish nuqtalari”ni topib, ish
o‘rinlarini ko‘paytirish, ularga ishsiz aholi, ayniqsa, yoshlar va xotin-qizlarni
joylashtirish, o‘zini o‘zi band qiladigan tashabbuskorlarni qo‘llab-quvvatlash yuzasidan
topshiriqlar berdi.
Dastlabki ma’lumotlar bo‘yicha 2020-yilning yanvar-iyun oylarida viloyat sanoat
korxonalari tomonidan 4605,7 mlrd.so‘mlik sanoat mahsulotlari ishlab chiqarilgan
bo‘lib, 2019-yilning yanvar-iyun oylariga nisbatan sanoat ishlab chiqarishning fizik
hajm indeksi* 103,7 % ni tashkil etdi. Sanoat ishlab chiqarish tarkibida eng katta ulush
ishlab chiqaradigan sanoat hissasiga to‘g‘ri kelib, uning jami sanoat ishlab chiqarishdagi
ulushi 94,9 % ni tashkil etdi.
Asosiy iqtisodiy faoliyat turlari bo‘yicha sanoat ishlab chiqarish tarkibi. Jami
sanoat ishlab chiqarish fizik hajmi o‘sishining asosiy omili bo‘lib, elektr, gaz, bug‘ bilan
ta’minlash va havoni konditsiyalashning – 16,1 % ga, ishlab chiqaradigan (qayta
ishlash) sanoat - 3,3 % ga, suv bilan ta’minlash kanalizatsiya tizimi, chiqindilarni
utilizatsiya qilish 1,6 % ga o‘sishi kuzatilib, tog‘-kon sanoati va ochiq konlarni ishlash
sanoatida – 4,4 % ga kamayishi kuzatildi. *Sanoat ishlab chiqarishining fizik hajmi
indeksi – ishlab chiqarilgan mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) hajmining taqqoslanadigan
davrlardagi o‘zgarishini tavsiflovchi nisbiy ko‘rsatkichdir. Dastlabki ma’lumotlar
bo‘yicha 2020-yilning yanvar-iyun oylarida viloyat sanoat korxonalari tomonidan
4605,7 mlrd.so‘mlik sanoat mahsulotlari ishlab chiqarilgan bo‘lib, 2019-yilning yanvar-
iyun oylariga nisbatan sanoat ishlab chiqarishning fizik hajm indeksi* 103,7 % ni
tashkil etdi. Sanoat ishlab chiqarish tarkibida eng katta ulush ishlab chiqaradigan sanoat
11

hissasiga to‘g‘ri kelib, uning jami sanoat ishlab chiqarishdagi ulushi 94,9 % ni tashkil
etdi. 2020-yil Xorazm viloyatining sanoat ishlab chiqarishi 2 yanvar-iyun Asosiy
iqtisodiy faoliyat turlari bo‘yicha sanoat ishlab chiqarish tarkibi Tog‘-kon sanoati va
ochiq konlarni ishlash korxonalari tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlar hajmi 1,3
mlrd.so‘mni yoki jami ishlab chiqarilgan sanoat mahsulotlari hajmining 0,03 % ini
tashkil etdi. 2020-yilning yanvar-iyun oylarida ishlab chiqaradigan sanoat korxonalari
tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlar hajmi 4374,8 mlrd.so‘mni yoki jami ishlab
chiqarilgan sanoat mahsulotlari hajmining 94,9 % ini tashkil etdi. O‘z navbatida
sanoatning mazkur tarmog‘ida eng yuqori ulushga ega avtotransport vositalari,
treylerlar va yarim pritseplar ishlab chiqarish 43,4 %, to‘qimachilik mahsulotlarini
ishlab chiqarish 22,3 %, oziq-ovqat mahsulotlari va ichimliklar ishlab chiqarish 16,8 %
ni tashkil etganligini ko‘rish
Yirik korxonalar tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlar o‘tgan yilning tegishli
davriga nisbatan tahlili shuni ko‘rsatmoqdaki, gidroelektr stansiyalari ishlab chiqargan
elektr energiyasi 29,4 mln.kVtsga, issiqlik energiyasi 12,4 ming gkalga, maxsus yengil
avtomobillari 358 donaga, aroq 231,8 ming litrga, tarkibida 15 % dan ko‘p spirt bo‘lgan
boshqa tabiiy uzum vinolari 192,6 ming litrga, tozalangan o‘simlik yog‘i 3340,8
tonnaga, xo‘jalik sovuni 1826 tonnaga kamaygan. Yengil avtomobillar (maxsus yengil
avtomobillarsiz), yumshoq bug‘doy va spelta uni, paxta tolasi, paxta chigiti sezilarli
darajada oshgan. 2019-yil yanvar-iyun oylarida o‘rta-quyi texnologiyali ishlab chiqarish
5,9 foizni tashkil qilgan bo‘lsa, 2020-yil yanvar-iyun oylarida bu ko‘rsatkich 6,5 foizga
va quyi texnologiyali ishlab chiqarish 40,5 foizdan, 41,7 foizga oshgan bo‘lsa, o‘rta-
yuqori texnologiyali ishlab chiqarish 48,3 foizdan 46,8 foizga yuqori texnologiyali
ishlab chiqarish 0,02 foizdan, 0,01 foizga, kamayish kuzatildi. Shuningdek, viloyat
sanoatida yuqori texnologiyali tarmoqda 0,2 mlrd.so‘mlik (2019-yil yanvar-iyun
oylarida 0,7 mlrd.so‘m), o‘rta-yuqori texnologiyali tarmoqda 2154,8 mlrd.so‘mlik
(1829,7 mlrd.so‘m), o‘rta-quyi texnologiyali tarmoqda 299,3 mlrd.so‘mlik (224,3
mlrd.so‘m), quyi texnologiyali tarmoqda 1920,4 mlrd. so‘mlik (1534,8 mlrd.so‘m)
mahsulotlar ishlab chiqarilgan.
12

Ishlab chiqaradigan sanoati (qayta ishlash sanoati)da yirik sanoat korxonalari
tomonidan ayrim turdagi sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish (natura shaklda) Sanoat
mahsulotlari 2020-yil yanvar 2019-yil yanvar Farqi +/- Gidroelektr stansiyalari ishlab
chiqargan elektr energiyasi – mln kVts: 17,6 4,6 13,0 Issiqlik energiyasi – ming Gkal:
13,0 13,1 - 0,1 Yengil avtomobillar (maxsus yengil avtomobillarsiz) –dona: 3989,0
2950,0 1039 Maxsus engil avtomobillar – dona: 311,0 650,0 - 339 Aroq – ming litr:
55,2 108,0 - 52,8 Uzum vinosi yoki uzum turupini disterlash natijasida olingan spirt
nastoykalari konyak spirtidan tashqari –ming litr: 0,4 2,8 -2,4 Tarkibida 15 % dan ko‘p
spirt bo‘lgan boshqa tabiiy uzum vinolari – ming litr: 14,0 100,0 - 86 Yumshoq bug‘doy
va spelta uni – tonna: 7257,4 6554,2 703,2 Tozalangan o‘simlik yog‘i –tonna: 0 2185,0
- 2185 Xo‘jalik sovuni – tonna: 635,5 1013,0 - 377,5 Paxta tolasi – tonna: 6663,4
10166,0 - 3502,6 Paxta chigiti – tonna: 10504,7 16115,0 - 5610,3 Xorazm viloyatida
qurilish materiallari sanoati rivojlantiriladi
2.2 2 - rasm
Bugungi kunda Xorazm viloyatida barcha sohalar kabi qurilish materiallari
sanoati ham yil sayin rivojlanib bormoqda. “O‘zsanoatqurilishmateriallari” uyushmasi
13

bilan hamkorlikda ko‘plab investitsiya loyihalari amalga oshirilyapti, yangi quvvatlar
ishga tushurilmoqda.
Viloyatda ayni damda qurilish sanoat mahsulotlari ishlab chiqaruvchi jami 728
ta faoliyat yuritmoqda.
2.2 3 – rasm
Korxonalarning 67 tasi pishgan g ‘ isht , 65 tasi eshik va deraza romlari ( alyumin
va yog ‘ och ), 42 tasi xom g ‘ isht , 16 tasi ohak , 15 tasi metal cherepitsa , 35 tasi temir
beton maxsulotlari , 32 tasi temir darvoza va pajaralar , 30 tasi bruschatka , 19 tasi quruq
qurilish aralashmalari ( shpatlevka , megameks , gips ), 13 tasi profnastil va metal listlar ,
16 tasi lak va bo ‘ yok maxsulotlari , 10 tasi tom yopish materiallari ( ruberoid va izol ), 8
tasi noruda materiallari ( sheben , kum , graviy ), 7 tasi mix ( shrup va b .) yo ‘ nalishlar
ishlab chiqarishga ixtisoslashgan .
Xorazm viloyatidagi qurilish materiallari sanoati korxonalari tomonidan 2019 yil
yakuni bilan 650,8 mlrd . so ‘ mni ( o ‘ sish 116,0 foiz ) tashkil qilgan bo ‘ lsa , joriy yilning
yanvar - iyul oylarida 371,9 mlrd . so ‘ mni va o ‘ tgan yilning shu davriga nisbatan 103,5
foizga yetkazildi .
14

2.2 4 - rasm
“O‘zsanoatqurilishmateriallari” uyushmasi va Xorazm viloyati hokimligi
hamkorligida 2020-2022 yil investitsiya dasturiga asosan umumiy qiymati 1,2 trln.so‘m
jami 267 ta investitsiya loyihalarini amalga oshirish ko‘zda tutilgan. E’tiborlisi, ushbu
sanoat korxonalarining faoliyatini yo‘lga qo‘yishda 50,1 mln. dollar bo‘lgan xorijiy
investitsiya o‘zlashtiriladi. Buning natijasida esa 3 045 ta yangi ish o‘rinlari yaratiladi.
Bugungi kunda viloyatda jami 99 ta korxona tomonidan umumiy qiymati 138
mlrd. so‘mlik investitsiyalar o‘zlashtirilish natijasida 477 ta yangi ish o‘rinlari
yaratilgan. E’tiborlisi, amalga oshirilgan ishlarning 744 ming dollari xorijiy investitsiya
xisobiga to‘g‘ri keladi.
15

2.2 5- rasm
Xazorasp erkin iqtisodi zonasida ham qurilish materiallari ishlab chiqarishga
ixtisoslashgan korxonalar faoliyati yil sayin ortib bormoqda . Joriy yilda hududda 3 ta
yangi sanoat korxonasi ishga tushurilgan bo ‘ lib , 100 dan ortib yangi ish o ‘ rinlari
yaratilgan . Erkin iqtisodiy zonasida 2021 yilda umumiy qiymati 27,2 mln . dollarlik 435
ta yangi ish o ‘ rinli 4 ta loyiha amalga oshirilishi rejalashtirilgan . Shundan 5 mln . dollar
xorijiy investitsiya xisobiga amalga oshiriladi .
Viloyatda qurilish materiallari ishlab chiqarishni mahalliylashtirish dasturi
bo ‘ yicha ham bir qator ishlar amalga oshirilyapti . Jumladan, 2020-2021 yilda
"ARMENT CONSTRUCTION CHEMICALS BUSINESS" MChJ XK tomonidan
yiliga 2 300 tonnalik ( 24 mlrd. so‘m ) betonlar va qurilish eritmalari uchun
qo‘shimchalar assortimenti ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yiladi.
16

2.2 6 - rasm
Xorazm viloyatida qurilish materiallari sanoati bo‘yicha klasterlar tashkil etishga
ham alohida e’tibor qaratilgan. Xususan, joriy yili viloyat bo‘yicha umumiy
qiymati 135,56 mlrd. so‘m bo‘lgan qurilish materiallari ishlab chiqarishga
ixtisoslashtirilgan 3 ta klaster tashkil qilinishi rejalashtirilgan.
2.2 7 - rasm
17

Dastlabki, klaster Gurlan tumanida tashkil etiladi. Unga ko‘ra, “Zarbdor
sement” MChJ , “Drujba” xususiy firmasi va “Eksterer” MChJ korxonalari
tomonidan har xil o‘lchamdagi beton mahsulotlari ishlab chiqarish takomillashtiriladi.
Urganch tumanida esa “Most Forest Product” MChJ tomonidan DSP, LDSP,
LMDF, Orgsteklo kleylarini ishlab chiqarish bo‘yicha klaster tashkil qilish
rejalashtirilgan.
2.2 8 - rasm
18

2.3.Xorazm viloyatining sanoat ishlab chiqarishi
Dastlabki ma’lumotlar bo‘yicha 2021- yilning yanvar-iyun oyida viloyat sanoat
korxonalari tomonidan 5 444,7 mlrd. so‘mlik sanoat mahsulotlari ishlab chiqarilgan
bo‘lib, 2020 - yilning yanvar-iyun oylariga nisbatan sanoat ishlab chiqarishning fizik
hajm indeksi* 109,5 % ni tashkil etdi. Sanoat ishlab chiqarish tarkibida eng katta ulush
ishlab chiqaradigan sanoat hissasiga to‘g‘ri kelib, uning jami sanoat ishlab chiqarishdagi
ulushi 96,026 % ni tashkil etdi. 2021 yilda respublika korxonalari 331 trln so‘mlik
sanoat mahsulotlari ishlab chiqargan. 2019 yilning yanvar-dekabr oylarida respublika
korxonalari tomonidan 331,0 trln. so‘mlik sanoat mahsulotlari ishlab chiqarilgan bo‘lib,
o‘tgan yilning tegishli (yanvar-dekabr oylariga) davriga nisbatan sanoat ishlab
chiqarishining fizik hajm indeksi 106,6 foizni tashkil etdi. Davstatqo‘m xabariga ko‘ra,
jami sanoat ishlab chiqarish fizik hajmi o‘sishining asosiy omili bo‘lib, ishlab
chiqaradigan (qayta ishlash) sanoat - 9,4 foizga, elektr, gaz, bug‘ bilan ta'minlash va
havoni konditsiyalash - 0,3 foizga va suv bilan ta'minlash, kanalizatsiya tizimi,
chiqindilarni utilizatsiya qilish – 6,3 foizga o‘sishi hisoblanadi shuningdek, tog‘-kon
sanoati va ochiq konlarni ishlash sanoatida – 1,0 foizga pasayish kuzatildi. Tog‘-kon
sanoati va ochiq konlarni ishlash korxonalari tomonidan 2019 yilning yanvar-dekabr
oylarida ishlab chiqarilgan mahsulotlari hajmi 43,1 trln. so‘mni yoki jami ishlab
chiqarilgan sanoat mahsulotlari hajmining 13,0 foizni tashkil etdi. 2019 yilning yanvar-
dekabr oylarida ishlab chiqaradigan sanoat korxonalari tomonidan ishlab chiqarilgan
mahsulotlar hajmi 264,4 trln. so‘mni yoki jami sanoat mahsulotlarining 79,9 foizini
tashkil etdi. Elektr, gaz, bug‘ bilan ta'minlash va havoni konditsiyalash korxonalari
tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlar hajmi 23,1 trln. so‘mni (jami ishlab
chiqarilgan sanoat mahsulotlari hajmining 6,4 foizni) tashkil etdi. Suv bilan ta'minlash,
kanalizatsiya tizimi, chiqindilarni yig‘ish va utilizatsiya qilish korxonalari tomonidan
ishlab chiqarilgan mahsulotlar hajmi 2,3 trln. so‘mni (jami ishlab chiqarilgan sanoat
mahsulotlari hajmining 0,7 foizni) tashkil etdi.
Tayyor mahsulotlar turlarini kengaytirish va ishlab chiqarilishini qo‘llab-
quvvatlash bo‘yicha amalga oshirib kelinayotgan chora-tadbirlar natijasida iste'mol
tovarlar ishlab chiqarish hajmi 111,5 trln. so‘mni tashkil etdi va 2018 yilning mos
19

davriga nisbatan 12,1 foizga o‘sishni ta'minladi, jami sanoatdagi ulushi esa 33,7 foizni
tashkil etdi. Xorazm viloyati Tuproqqal’a tumanining mavjud resurslaridan samarali
foydalanish orqali sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish, qishloq xo‘jaligi sohasini
rivojlantirish, aholiga maishiy, savdo, transport, tibbiy va boshqa turdagi zamonaviy
xizmatlar ko‘rsatish va aholi turmush darajasini yanada oshirish, tumanning me’moriy
qiyofasini tubdan o‘zgartirish, ijtimoiy infratuzilmani yanada yaxshilash maqsadida
Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:
1. Quyidagilarni nazarda tutuvchi 2020 — 2022-yillarda Xorazm viloyatining
Tuproqqal’a tumanini kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish chora-tadbirlari dasturi
(keyingi o‘rinlarda — Dastur) tasdiqlansin:
2020 — 2022-yillarda Xorazm viloyatining Tuproqqal’a tumanini kompleks
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish chora-tadbirlari dasturining maqsadli parametrlari va
moliyalashtirish manbalari
Tuproqqal’a tumanida sanoat, qishloq xo‘jaligi va xizmat ko‘rsatish sohalarini
rivojlantirish bo‘yicha investitsiya loyihalarining manzilli dasturi;
Tuproqqal’a tumanida yo‘l-transport infratuzilmasi tizimini yaxshilash va elektr
energiyasi, tabiiy gaz, ichimlik suvi hamda aloqa tarmoqlarini qayta qurish va
modernizatsiya qilish dasturi
Tuproqqal’a tumanida ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish, zamonaviy obyektlar
qurish hamda obodonlashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar dasturi
Tuproqqal’a tumanida irrigatsiya va melioratsiya obyektlarini ta’mirlash dasturi
Tuproqqal’a tumanida ko‘p kvartirali uy-joylarni ta’mirlash va obodonlashtirish
bo‘yicha amalga oshiriladigan chora-tadbirlar dasturi
Tuproqqal’a tumanida arxitektura-shaharsozlik sohasini yaxshilash bo‘yicha
chora-tadbirlar dasturi muvofiq tasdiqlansin.
2. Xorazm viloyati va Tuproqqal’a tumani hokimliklari tegishli davlat boshqaruvi
organlari, xo‘jalik birlashmalari, tijorat banklari va loyiha tashabbuskorlari bilan
birgalikda bir oy muddatda Dasturga kiritilgan loyihalarni amalga oshirishning barcha
bosqichlari, shu jumladan, loyihalarni foydalanishga topshirishning aniq muddatlari
ko‘rsatilgan tarmoq jadvallari ishlab chiqilishini ta’minlasin.
20

3. O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish
vazirligi Moliya vazirligi, Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi hamda Xorazm
viloyati hokimligi bilan birgalikda:
davlat boshqaruvi organlari, xo‘jalik birlashmalari hamda mahalliy ijro etuvchi
hokimiyat organlari tomonidan Dasturda nazarda tutilgan chora-tadbirlarning
belgilangan muddatlarda amalga oshirilishini tahlil qilib borsin va muvofiqlashtirsin;
barcha parametrlar bo‘yicha monitoring olib borilishini tashkil etsin va har oyda
tizimli ravishda muammoli masalalarni ko‘rib chiqib, ularni hal etish yuzasidan tezkor
amaliy choralar ko‘rsin;
zarurat bo‘lganda, tayyorlangan va belgilangan tartibda kelishilgan loyiha
hujjatlari mavjud bo‘lgan taqdirda, loyihalarning qiymati va ish o‘rinlari sonini saqlab
qolish sharti bilan Dasturga tegishli o‘zgartirishlar kiritsin.
4. Xorazm viloyati hokimligi Tuproqqal’a hududi bo‘yicha hokimning birinchi
o‘rinbosari va uning 4 shtat birligidan iborat kotibiyati Tuproqqal’a tumanida
joylashgan “Sarimoy”, “Nukus”, “Hazorasp” va “Tuproqqal’a” mahalla fuqarolar
yig‘inlarini o‘z ichiga oluvchi Tuproqqal’a hududida (keyingi o‘rinlarda — Tuproqqal’a
hududi) joylashtirilishini ta’minlasin.
Tuproqqal’a hududi bo‘yicha hokimning birinchi o‘rinbosari kotibiyatiga
qo‘shimcha ravishda faoliyatini Tuproqqal’a hududida olib boradigan davlat boshqaruvi
organlari va xo‘jalik birlashmalarining Xorazm viloyati Tuproqqal’a tumanidagi
bo‘linmalari va xodimlari soni muvofiq tasdiqlansin.
5. O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi Xorazm viloyati hokimligi bilan
birgalikda Tuproqqal’a tumanida jamoat tartibini saqlash maqsadida Ichki ishlar
vazirligi shtat birliklari doirasida 6 shtat birligidan iborat ichki ishlar bo‘limini tashkil
etish hamda tuman ichki ishlar bo‘limining 1 nafar o‘rinbosarini Tuproqqal’a hududida
joylashtirish choralarini ko‘rsin.
Bunda, xodimlarni ish joyi va jihozlar bilan ta’minlash xarajatlariga O‘zbekiston
Respublikasi Ichki ishlar vazirligining budjetdan tashqari jamg‘armasidan zarur
mablag‘lar ajratish nazarda tutilsin.
21

6. O‘zbekiston Respublikasi Davlat aktivlarini boshqarish agentligi, Xorazm
viloyati hokimligi va “O‘zdonmahsulot” AJning Tuproqqal’a hududida joylashgan
“Bagat agroeksport” MChJga tegishli binoni Tuproqqal’a tumani hokimligiga
munitsipal mulk sifatida berish to‘g‘risidagi taklifi ma’qullansin.
Belgilansinki, binoni Tuproqqal’a tumani hokimligiga berish “O‘zdonmahsulot”
AJning ustav kapitalidagi davlat ulushini va o‘z navbatida, “Bagat agroeksport”
MChJning ustav kapitalidagi “O‘zdonmahsulot” AJga tegishli ulushni binoning balans
(qoldiq) qiymati miqdoriga kamaytirish hisobiga amalga oshiriladi.
7. O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi Xorazm viloyati hokimligi
bilan birgalikda Tuproqqal’a tumani hududidagi foydalanishdan chiqib ketgan yer
maydonlari va yaylovlar hisobidan 5 000 gektar, shu jumladan 2020-2021-yillarda 2
150 gektar yer maydonlarini o‘zlashtirishni hamda mazkur maydonlarga sholi, poliz
mahsulotlari va chorva mollari uchun ozuqa ekinlari joylashtirilishini ta’minlasin.
Bunda, joriy yilda yerlarni o‘zlashtirish bo‘yicha amalga oshiriladigan ishlarga,
shu jumladan yerlarni tekislash, haydash, irrigatsiya va melioratsiya tarmoqlarini qurish
kabi tadbirlarni amalga oshirish uchun zarur bo‘ladigan 22 mlrd so‘m mablag‘larni
moliyalashtirish manbalari bo‘yicha bir oy muddatda Vazirlar Mahkamasiga taklif
kiritsin.
8. O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat
kadastri davlat qo‘mitasi Davlat aktivlarini boshqarish agentligi, Investitsiyalar va
tashqi savdo vazirligi, Davlat soliq qo‘mitasi, Xorazm viloyati hokimligi bilan
birgalikda ikki oy muddatda Tuproqqal’a tumanidagi davlat obyektlari, shuningdek,
boshqa bo‘sh turgan yer maydonlari va bino-inshootlar holatini to‘liq xatlovdan
o‘tkazsin.
Xatlov natijalariga ko‘ra, aniqlangan davlat va davlat ulushi mavjud xo‘jalik
jamiyatlariga tegishli bo‘sh turgan obyektlardan samarali foydalanish, shu jumladan,
sotish, ijaraga va davlat-xususiy sheriklik asosida tadbirkorlarga berish bo‘yicha
balansda saqlovchilar bilan birgalikda tegishli choralar ko‘rsin.
9. O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish
vazirligi, Moliya vazirligi, Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi hamda Xorazm
22

viloyati hokimligi bilan birgalikda mazkur Dasturga kiritilgan va markazlashtirilgan
manbalar hisobidan moliyalashtiriladigan loyihalarni O‘zbekiston Respublikasining
2020 — 2022-yilgi Investitsiya dasturining 2020-yil uchun tasdiqlangan parametrlari
doirasida amalga oshirsin hamda kelgusi yillar uchun asosiy ko‘rsatkichlarni
aniqlashtirib va yangilab borgan holda, Investitsiya dasturini shakllantirish jarayonida
inobatga olsin.
10. O‘zbekiston Respublikasi Energetika vazirligi Uy-joy kommunal xizmat
ko‘rsatish vazirligi, Xorazm viloyati hokimligi bilan birgalikda aholini elektr energiyasi,
tabiiy va suyultirilgan gaz, ichimlik suvi va kanalizatsiya tizimi bilan ta’minlash
bo‘yicha muhandislik-kommunikatsiya infratuzilmasini rivojlantirish, shuningdek,
Dastur doirasida amalga oshiriladigan investitsiya loyihalari asosida ishlab chiqarish
korxonalarining muhandislik-kommunikatsiya tarmoqlariga belgilangan tartib va
muddatlarda o‘z vaqtida ulanishini hamda ularga mavjud resurs va texnik
imkoniyatlardan kelib chiqib, talab etiladigan tabiiy gaz va elektr energiyasi yetkazib
berilishini ta’minlash choralarini ko‘rsin.
11. Xorazm viloyati hokimligi:
manfaatdor davlat boshqaruvi organlari, xo‘jalik birlashmalari va loyiha
tashabbuskorlari bilan birgalikda manzilli parametrlarning so‘zsiz bajarilishini, bu
borada investitsiya loyihalarining o‘z vaqtida va sifatli amalga oshirilishini hamda yangi
ish o‘rinlari tashkil etilishini ta’minlasin;
har oy yakuni bilan Dasturdagi loyihalarning o‘z vaqtida va sifatli bajarilishi
bo‘yicha amalga oshirilayotgan tadbirlarning natijadorligini yig‘ilishlarda muhokama
qilib, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga axborot kiritib borsin.
12. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasi Bosh
vazirining birinchi o‘rinbosari A.J. Ramatov va Xorazm viloyati hokimi F.U. Ermanov
zimmasiga yuklansin.
23

III - Bob. Xorazm viloyati hududlari kesimida sanoat ishlab chiqarish
hajmlari
3.1. Aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan sanoat mahsulotlari va iste’mol
mahsulotlari ishlab chiqarish
Sanoati. Viloyatda yengil va oziq-ovqat sanoatining yuzdan ortiq korxonalari
mavjud. Sanoat paxta, pilla, meva, sabzavot hamda chorva mahsulotlarini qayta
ishlashdan iborat. Shuningdek, tikuvchilik, poyabzal, gilamdo‘zlik, qurilish materiallari,
oziq-ovqat sanoati korxonalari bor. Bu korxonalar shahar hamda tuman markazlarida
joylashgan.
Turizm. Xorazm viloyatining turizm salohiyatini rivojlantirish, turistlar oqimini
yanada ko‘paytirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Xususan,Urganch shahridagi Shovot
kanali bo‘yida «Shovot» kichik turizm zonasini hamda Xiva shahrida«G‘ovuk ko‘l»
kichik turizm zonasini tashkil etish hamda ularda zamonaviy mehmonxona
komplekslari, madaniy-sog‘lomlashtirish, savdo-ko‘ngilochar va turizm ahamiyatiga
ega bo‘lgan boshqa obyektlarni qurish rejalashtirilmoqda.
Shaharlari. Urganch viloyatning ma’muriy, iqtisodiy va madaniy markazidir.
Sha harda oziq-ovqat sanoati ahamiyatiga ko‘ra yengil sanoatdan keyingi o‘rinda
turadi. Shahar elektr energiyani Taxiatosh IES va Tuyamo‘yin GESdan oladi.
Shaharning shimoliy qismida, asosan, turar joy binolari, ilmiy va madaniy-ma’rifiy
muassasalar, janubiy qismida esa ishlab chiqarish korxonalari joylashgan. Shaharda
Urganch davlat universiteti, Toshkent axborot texnologiyalari universiteti va Toshkent
tibbiyot akademiyasining filiallari bor . Viloyatda 3,2 mingta sanoat korxonalari faoliyat
ko‘rsatmoqda, shundan 2 mingtasi (faoliyat yuritayotgan korxonalar umumiy sonining
50,7 %) Urganch shahriga, 691 tasi (21,1 %), Urganch tumaniga 377 tasi (11,5 %), Xiva
shahriga, 302 tasi (9,2 %), Xonqa tumaniga 289 tasi (8,8 %), Xiva tumaniga 284 tasi
(8,7 %) to‘g‘ri kelmoqda. 2020-yil yanvar-may oylarida viloyatda 506 ta yangi sanoat
korxonalari tashkil etildi. Ulardan eng yuqori bo‘lgan Urganch shahrida 82 ta,
Qo‘shko‘pir tumanida 57 ta, Xonqa tumanida 54 ta, Yangibozor tumanida 46 ta va 48 ta
Xiva shahrida tashkil etilgan.
24

Shahar va tumanlar kesimida kichik biznesning sanoat mahsulotlari ishlab
chiqarishdagi eng yuqori ulushi Xiva shahri (jami sanoat mahsulotlari ishlab
chiqarishdagi ulushi 100 %), Xiva tumani (100 %), Yangibozor tumani (100 %), Bog‘ot
tumani (69,1 %), Urganch tumani (67,8 %), Gurlan tumani (45,4 %) ni tashkil qildi.
Iste’mol mahsulotlarini ishlab chiqarish 2019-yil yanvar-may oylariga nisbatan
Gurlan tumanida 131,5 % ga, Tuproqqal’a tumanida 128,5 % ga, Yangibozor tumanida
101,9 %ga, Qo‘shko‘pir tumanida 101,0 % ga sezilarli darajada o‘sgan. Qolgan barcha
tumanlarda o’sish sur’ati 100 % dan kamayganini ko‘rish mumkin . Yuqoridagi jadval
tahlili shuni ko‘rsatmoqdaki, Urganch shahri, Tuproqqa’la, Urganch, Gurlan va Shovot
tumanlari sanoati yuqori darajada rivojlangan hududlar hisoblanadi. Ushbu shahar va
tumanlarda asosan avtotransport vositalari, treylerlar va yarim pritseplar ishlab
chiqarish, to‘qimachilik mahsulotlari ishlab chiqarish, kiyim ishlab chiqarish, oziq-
ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish va qurilish materiallari ishlab chiqarish faoliyatlari
yuqori darajada rivojlangan.
Shahar va tumanlarning ishlab chiqarish salohiyatini oshirishga qaratilgan
choratadbirlar natijasida, 2019-yil yanvar-may oylariga nisbatan, Shovot tumanida
142,7 %, Yangiariq tumanida 138,7 %, Xiva tumanida 121,1 %, Qo‘shko‘pir tumanida
115,1 %, Tuproqqal’a tumanida 113,6 %, Hazorasp tumanida 113,4 % va Urganch
tumanida 112,3 % sanoat ishlab chiqarish hajmlari fizik hajm indeksining sezilarli
darajada o‘sishi kuzatildi.
Viloyat sanoat ishlab chiqarish hajmi tarkibida eng ko‘p ulushga ega Tuproqqal’a
tumani (viloyat sanoat ishlab chiqarish hajmining 46,5 %), Urganch shahri (17,3 %),
Shovot (5,4 %), Xonqa (5,0 %), hamda Gurlan (4,7 %) tumanlari hissasiga to‘g‘ri
kelmoqda. Eng past ko‘rsatkich esa Xiva tumani (2,2 %), Xiva shahri (1,4 %) hamda
Yangibozor tumani (0,8 %) ga to‘g‘ri kelmoqda.
Shahar va tumanlar kesimida kichik biznesning sanoat mahsulotlari ishlab
chiqarishdagi eng yuqori ulushi Xiva shahri (jami sanoat mahsulotlari ishlab
chiqarishdagi ulushi 100 %), Xiva tumani (100 %), Yangibozor tumani (100 %), Bog‘ot
tumani (69,1 %), Urganch tumani (67,8 %), Gurlan tumani (45,4 %) ni tashkil qildi.
25

Tayyor mahsulotlar turlarini kengaytirish va ishlab chiqarilishini
qo‘llabquvvatlash, kichik biznes subyektlari tomonidan zamonaviy texnologiyalar olib
kelinishi natijasida viloyatda 2244,5 mlrd.so‘mlik xalq iste’mol tovarlari ishlab
chiqarilib, 2019-yilning yanvar-may oylariga nisbatan o‘sish sur’ati 109,9 foizni tashkil
etdi.
Shahar va tumanlar kesimida tahlili shuni ko‘rsatmoqdaki, 2019-yil yanvar-may
oylarida Tuproqqal’a tumani 27539,5 ming so‘mdan 2020-yil yanvar-may oylarida
32963,8 ming so‘mga, Yangiariq tumanida 688,0 ming 2020-yil Xorazm viloyatining
sanoat ishlab chiqarishi 16 yanvar-may Sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishda kichik
biznesning ulushi (2020-yil yanvar-may oylarida, % da) so‘mdan 1253,2 ming so‘mga,
Shovot tumani 627,9 ming so‘mdan 1139,1 ming so‘mga, Xiva tumanida 330,6 ming
so‘mdan 548,2 ming so‘mga oshganligi kuzatildi. Sanoati rivojlangan Tuproqqa’la
tumanida (32963,8 ming so‘m), Urganch shahrida (4314,0 ming so‘m) ga o‘rtacha
viloyat darajasi ko‘rsatkichidan (1915,9 ming so‘m) yuqoriligini ko‘rsatmoqda. Aholi
jon boshiga iste’mol mahsulotlari ishlab chiqarilishi aholi jon boshiga iste’mol tovarlari
ishlab chiqarish viloyat bo‘yicha 1200,7 ming so‘mni tashkil qilib, o‘tgan yilning mos
davriga nisbatan o‘sish sur’ati 108,1 foizga o‘sishi kuzatildi. Shahar va tumanlar
kesimida tahlil shuni ko‘rsatmoqdaki, 2019-yil yanvar-may oylarida Tuproqqal’a
tumani 22721,4 ming so‘mdan 2020 yil yanvar-may oylarida 28697,7 ming so‘mga,
Shovot tumani 301,8 ming so‘mdan 306,2 ming so‘mga, Bog‘ot tumani 287,7 ming
so‘mdan 322,6 ming so‘mga Urganch tumani 434,7 ming so‘mdan 448,5 ming so‘mga
o‘sgani kuzatildi. Bu esa vi loyat sanoat mahsulotlarining 30,1 foizini tashkil qiladi. 2-
chizma Xorazm viloyatini sanoatlashtirishdagi tarkibiy o`zgarishi Shu o`rinda qayd
etish joizki, paxta tolasi viloyatda eksport qilinadigan asosiy mahsulot hisoblanadi.
Bugungi kunda pax ta tolasini qayta ishlash asosida viloyatda tayyor mahsulot sifatida
tibbiyot binti va paxtasi, paypoqlar, erkaklar kostyumi, ayollar ko`ylagi, yotoq
anjomlari, erkaklar ichki kiyimlari kabi mahsulotlar ishlab chiqarish yo`lga qo`yilgan.
SHuningdek, natural shaklda ip-kalava va mato ishlab chiqarishning o`sishi (5,5 marta)
bilan birgalikda tikuvchilik mahsulotlari ishlab chiqarishda ham ijobiy tendensiyalar
(2,5 marta) kuzatilmoqda. Ushbu boy xomashyoni qayta ishlash sanoatini
26

kengaytirishga doir loyihalarni amalga oshirish iqtisodiy o`sishning muhim zaxirasi
hisoblanib, yuqori qo`shimcha qiymatli mahsulotlar ishlab chiqarish imkonini beradi.
Hisob-kitoblarga ko`ra, 1 kg paxta to lasi 1,4 AQSH dollari miqdorida tursa, uni qayta
ishlab, tikuv mahsuloti sifatida sotishdan 16 AQSH dollari miqdorida mablag` ishlab
olish mumkin. Shuninng uchun ham bugungi kunda paxta tolalarini Viloyatda qayta
ishlov berib tayyor mahsulot sifatida sotish ko`zda tutilmoqda. Ayni paytda tahlillar
asosida shuni aytish mumkinki, trikotaj mahsulotlari ishlab chiqarish hududda yetarli
darajada rivojlanmagan. Ushbu sohada faoliyat ko`rsatayotgan korxonalarda paxta
tolasiga bo`lgan talab to`liq qondirilmasligi tufayli ish lab chiqarish quvvatlaridan
foydalanish darajasi 40-60 foizni tashkil qiladi. Bundan tashqari, yangi uskunalarni
sotib olish bilan bog`liq qiyinchiliklar va infratuzilma bilan ta’minlashdagi muammolar
ham ip-kalava ishlab chiqarish bo`yicha mavjud quvvatlardan samarali foydalanishga
(ishlab chiqarish quvvati 72,7% teng) salbiy ta’sir ko`rsatib, tayyor tikuvchilik va triko -
taj mahsulotlari ishlab chiqarish borasidagi loyihalarni amalga oshirishga to`sqinlik
qilmoqda. Yengil sanoat tarmog`ida bugungi kunda tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish
asosan kichik korxonalar tomonidan amalga oshirilmoqda. Bu korxonalarda ishlab
chiqarish hajmi unchalik katta bo`lmaganligini ko`rishimiz mumkin. Bundan tashqari,
aksariyat (Gurlan, Yangiariq va Yangibozor) tumanlarda tayyor mahsulotlar ishlab
chiqarish endi rivojlanayotgan hududlar sirasiga kiradi deb aytishimiz mumkin.
Bugungi kunda yengil sanoat mahsulotlariga talab ortib borayotganini, mintaqaning
mahalliy ishlab chiqarish hisobiga ichki bozor talabi sezilarli darajada
qondirilayotganini ta`kidlash mumkin. Gilam chilik buyumlari, mato va ip-kalava,
erkaklar kostyumi, kurtkalar, poyabzalga bo`lgan ehtiyoj ichki ishlab chiqarish evaziga
qanoatlantirilmoqda. Viloyat hududlarida ishlab chiqarilayotgan tovarlardan tashqari
ehtiyoj uchun zarur bo`lgan iste’mol tovarlarining asosiy qismi mamlakatning boshqa
hududlari va import hisobidan qoplanmoqda. Yuqori sifatli xomashyo hisoblangan jun
va teri (Qo`shko`pir va Bog`ot tuman lari) chuqur qayta ishlanmasdan birlamchi ishlov
berilgach, Rossiyaga, boshqa qo`shni davlatlarga xomashyo sifatida eksport qilinmoqda.
Oziq-ovqat sanoati viloyat sanoat mahsulotlari tarkibida o`z ahamiyati bo`yicha
ikkinchi o`rinni egallab, sanoat ishlab chiqarish umumiy hajmining 38,6 foizini tashkil
27

etadi. Sohada ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning 70 foizdan ortig`i shakar,
ichimliklar, don va yog`-moy mahsulotlaridan iborat bo`lib, ularni iste’molchilarga
yetkazib berishga ixtisoslashgan yirik korxonalar faoliyati ham muhim ahamiyatga ega.
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, ishlab chiqarilayotgan mahalliy mahsulotlarga
bo`lgan ichki talab va taklifning muvozanatlashmagani, aholini oziq-ovqat tovarlari
bilan ta’minlash darajasining pastligi mintaqa, ayniqsa, tumanlar iste’mol bozoriga
salbiy ta’sir ko`rsatmoqda. Mahsulotga bo`lgan talabni o`rganish, yangi
texnologiyalarni o`zlashtirish va ularni ishlab chiqarishga joriy etish tadbirlarini
o`tkazishni tashkil qilish, professional marketologlarning tajribalaridan foydalangan
holda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar raqobatbardoshligini ta’minlashga, hududda
iste’mol tovar lari ishlab chiqarishni barqaror rivojlantirish orqali maqsadga erishish
mumkin. Adabiyotlar: Karim о v I.A. 2014 yil yuq о ri o`sish sur’atlari bilan barcha
mavjud imk о niyatlarni safarbar etish, o`zini о qlagan isl о h о tlar strat е giyasini izchil
dav о m etdi.
28

3.2 Х orazm viloyati sanoat tarmoqlarini rivojlantirish istiqbollari
Davlatning milliy iqtisodiyoti rivojlanishini sanoat tarmoqlarisiz tasavvur qilib
bo‘lmaydi. Shu nuqtai nazardan r е spublikamiz iqtisodiyoti rivojlanishida sanoat
tarmog`ining o‘rni alohida. Ayni paytda jahon bozor talablarining o‘sib borishi va
dunyo iqtisodiyotining globallashuv jarayoni mamlakatimiz sanoatida ham bir qator
tarkibiy o‘zgarishlar kiritish lozimligini k е ltirib chiqarmoqda.
O‘zb е kiston mustaqillikka erishgach, barcha sohalarda bo‘lgani kabi, sanoat
ishlab chiqarishida ham islohotlar o‘tkazildi. Sobiq Ittifoq davridan qolgan r е jali ishlab
chiqarishdan voz е chilib, bozor iqtisodiyotiga asoslangan erkin iqtisodiyot tashkil
etishga o‘tildi. Shu bilan birga, bu davrda mamlakat iqtisodiyotini barqaror
rivojlantirishda bir qator muammolar ham yuzaga k е ldi. Mavjud muammolar avvalo
sobiq tuzum davridan m е `ros qolgan xo‘jalikning bir tomonlama shakllanganligi, o‘ta
tor ixtisoslashuv, t е xnik – t е xnologik qoloqlik, noto‘g‘ri iqtisodiy faoliyat oqibatida
yuzaga k е lgan noqulay ekologik sharoit kabilar bilan bog‘liq. Ma'lumki, sanoatni
hududiy va ijtimoiy tashkil etish shakllari asosida ishlab chiqarish samaradorligini
oshirish, t е jamkorlikka erishish kabi masalalar muhim ahamiyat kasb etadi. Bozor
iqtisodiyoti sharoitida sanoatni ijtimoiy tashkil etish shakllari birmuncha o‘zgarib
boradi.
Bozor munosabatlariga o‘tish sanoat ishlab chiqarishni hududiy tashkil qilishda
ham muhim o‘zgarishlarni taqozo etadi. Eng avvalo, sanoat korxonalarini mamlakat
hududi bo‘ylab “planli va proportsional joylashtirish” printsipi barham topadi va uning
o‘rniga erkin va sog‘lom hududiy raqobat muhiti vujudga k е ladi. Shuningd е k, sanoatni
hududiy tashkil etish, joylashtirishning an'anaviy omillari o‘z ta'sir kuchini o‘zgartiradi.
2
Chunonchi, bu davrda ist е 'mol, ekologiya, sotsial omillarning ahamiyati k е skin oshadi.
Ayniqsa, bozor iqtisodiyoti, ya'ni talab va taklif munosabati, sifatli, arzon, xaridorgir va
raqobatbardosh sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish dolzarb masala bo‘lib qoladi. Shu
bilan birga, turli mulkchilik va tarmoq shakllaridagi sanoat korxonalarida har xil
ist е 'mol mollarini ishlab chiqarish va ular bilan ichki bozorni to‘yintirish, to‘ldirish eng
2
2Karimov I. Amalga oshirilayotgan islohatlarimizni yanada chuqurlashtirish va fuqorolik jamiyati qurish -
yorug’ kelajagimizning asosiy omilidir. Xalq so’zi. 10.12.2013 y.
29

Xorazm viloyati hududining uncha katta emasligi, uning kompakt (ixcham) ekanligi,
aholi va ijtimoiy-iqtisodiy salohiyatning deyarli bir tekis taqsimlanganligi bu yerda,
boshqa viloyatlarda bo‘lganidek, ichki iqtisodiy rayonlarni ajratishni ob'ektiv holda
zarur qilib qo‘ymaydi. Ammo shunga qaramasdan, qishloq tumanlari ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish ko‘rsatkichlarida ayrim hududiy tafovutlar ko‘zga tashlanadi. Xorazm
viloyati sanoatining tarmoqlar tarkibi unchalik murakkab emas (masalan, Toshkent va
Farg`ona viloyatlariga taqqoslaganda) birgina yengil sanoat mahsulotining 28,4, oziq-
ovqat sanoati 23,4 fozini ta'minlaydi (ikki tarmoq hissasi 51,8 %). Mustaqillik yillarida
viloyatda sanoat ishlab chiqarish hajmi 3 barobarga o‘sdi. Bu borada u Andijon va
Buxoro viloyatlari bilan bir qatorda O‘zbekiston Respublikasi milliy iqtisodiyotida
ajralib turadi. Bir yilda viloyatda 662 mln. kVt/s elektr energiya, 75-80 ming tonna
atrofida paxta tolasi, 17-18 ming tonna o‘simlik yog‘i, taxminan 70-80 ming tonna un,
10 ming tonna non mahsulotlari, 1,2-1,5 ming tonna go‘sht, 3,8-4,0 ming tonna sut,
Aholi sonining ortib borishi xalq iste'mol mollarini ko‘proq ishlab chiqarishni taqozo
qiladi. 2014 yilda bunday tovarlarni ishlab chiqarish oldingi yilga nisbatan 186,7 foizga
o‘sgan (jami sanoat mahsuloti — 147,6 foizga). Xalq iste'mol mollarining 2/3 qismini
oziq-ovqat mahsulotlari, 1/4 qismini nooziq-ovqat mahsulotlari tashkil qiladi. Keyingi
yillarda viloyatda trikotaj, non va non mahsulotlari, omuxta yem, alkogolsiz ichimliklar
ishlab chiqarish o‘sib bormoqda. Ayni vaqtda sanoat majmuida og`ir sanoat, xususan
yoqilg`i-energetika, qora va rangli metallurgiya sust rivojlangan. Bu yerda faoliyat
ko‘rsatayotgan Tuyamo‘yin SES yagona elektr energiya ishlab chiqaruvchi manba
sanaladi. Demak, mintaqa sanoati tarmoqlar tarkibini modernizatsiya qilish va boyitish,
korxonalarni zamonaviy texnologiyalar bilan jihozlash, mavjud xom ashyo va mehnat
resurslaridan samarali foydalanish muhim muammolar sirasiga kiradi.
Ko‘rinib turibdiki, viloyatda qishloq xo‘jaligi va aholi ehtiyoji bilan bog`liq sanoat
tarmoqlari ko‘proq rivojlangan. Yengil sanoat, jumladan, to‘qimachilik Urganch,
Gurlan va Xonqada, gilam ishlab chiqarish Xivada yo‘lga qo‘yilgan. Xiva gilam
kombinati O‘zbekistonda bu turdagi sanoat korxonalarining yirigi hisoblanadi.
Aksariyat qishloq tuman markazlarida paxta tozalash zavodlari mavjud. Oziq-ovqat
sanoati esa Urganch, Hazorasp, Xonqa va boshqa shaharlarda nisbatan rivojlangan;
30

Xonqada yirik don mahsulotlari kombinati bor. Shu bilan birga, xorijiy davlatlar
firmalari ishtirokida qator sanoat korxonalari qurilib ishga tushirilgan. Masalan, Xitoy
texnologiyasi yordamida Urganchda “Xorazm ipagi” to‘qimachilik korxonasi, Buyuk
Britaniya asbob-uskunalari bilan jihozlangan Bog`otdagi tibbiy paxta (momiq) ishlab
chiqaruvchi fabrika, Xonqada ip kalava va ip gazlama ishlab chiqaruvchi korxona,
“Gurlantekstil”, “Shovottekstil” kabilar shular jumlasidandir. Xiva gilam kombinatiga
Germaniyadan asbob-uskunalar keltirilgan, Bog`otda shisha zavodi, Xazoraspda
respublikamizda yagona zavod-“Xorazmshakar” ishlab turibdi.
Yuqoridagilardan tashqari viloyatda g`isht zavodlari ham ko‘p. Tahlillar
ko‘rsatishicha, sanoatining hududiy tarkibi ham uncha rivojlanmagan. Bu borada, eng
avvalo, Xazorasp tumani etakchilik qilmoqda, jami sanoat mahsulotining 35 foizini
beradi. 2014 yilda Xazorasp tumanida “Damas” avtomobilini ishlab chiqaruvchi
korxona ishga tushiriladi. Bu esa, viloyatda og‘ir sanoat tarmoqlari rivojlanishini
ta'minlaydi.
Хо razm vil о yati san о ati hududiy tarkibi (m а hsulot hajmi bo‘yicha, jamiga nisbatan
beradi.
Sanoat ishlab chiqarish hajmiga ko‘ra Xonqa, Shovot va Bog`ot tumanlari ham
birmuncha ajralib turadi, eng past ko‘rsatkich Yangibozor tumanida qayd etiladi.
Sanoatni hududiy tashkil etish bo‘yicha Xorazm viloyatida faqat Urganch sanoat
tugunini belgilash mumkin. Qolgan shahar va shaharchalar esa ko‘proq sanoat
punktlari, ayrimlarigina sanoat markazi (Xazorasp, Xiva, Gurlan va b.) hisoblanadi.
Sanoat ishlab chiqarilishini texnologik jihatdan tashkil etishda, asosan agroindustrial
energiya ishlab chiqarish sikl shakllangan, xolos. Binobarin, viloyatda sanoatning
tarmoqlar va hududiy tarkibi ham sust rivojlangan.

31

Xulosa
Xorazm viloyatning sanoat ishlab chiqarish darajasi (aholi jon boshiga sanoat
mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmi) Qoraqalpog`iston Respublikasi va Surxondaryo
viloyatiga qaraganda yuqori hisoblanadi. Hududda aholi jon boshiga sanoat
mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi o`rtacha respublika ko`rsatkichiga nisbatan 2000
yildan buyon sezilarli darajda o`sish tendensiyasiga ega bo`lmoqda. So`nggi uch yilda
mazkur ko`rsatkichning o`sishi kuzatilayotganini va ayni paytda uning hajmi
respublikada salmoqli ulushga egaligini aytishimiz joizdir. Viloyatda sanoatning qayta
ishlash tarmoqlarini rivojlantirishga qaratilgan chora-tadbirlar natijasida keyingi yillarda
ushbu sohada mehnat unumdorligi o`sish tendensiyasiga ega bo`lmoqda. 1-chizmadan
shuni ko`rishimiz mumkinki, viloyatda yengil sanoat, shu jumladan paxta tozalash va
un-yorma sanoati mehnat unumdorligi nisbatan yuqori ko`rsatkichlarga ega bo`lgan. [2].
Viloyat iqtisodiyotida qishloq xo`jaligi asosiy tarmoq sifatida shakllanganligi tufayli
mintaqa qishloq xo`jaligi xomashyosiga boy, lekin tabiiy xomashyo bazasining
nihoyatda cheklanganligi sanoatning qishloq xo`jalik mahsulotlariga birlamchi ishlov
berish, xususan yengil va oziq-ovqat tarmoqlariga ixtisoslashuviga sabab bo`lgan. Paxta
homashyosini birlamchi qayta ishlash ayni paytda yetakchi tarmoq hisoblanadi. Bundan
tashqari viloyatda yengil va oziq-ovqat sanoatining bir qancha turlari, shuningdek
qurilish materiallari va yog`ochni qayta ishlash tarmoqlarining tez sur`atlarda
rivojlanishi natijasida sanoatning YaIMdagi ulushi orta boshladi. 2-chizmada Xorazm
viloyatini sanoatlashtirishdagi tarkibiy o`zgarishini ko`rishimiz munkinku [3]. Oziq-
ovqat sanoatida viloyat shakar va alkogolsiz ichimlik mahsulotlari ishlab chiqarish
bo`yicha respublikada yuqori o`rinni egallaydi. Bundan tashqari mamlakatda ishlab
chiqarilayotgan paxta tolasining 8,2 foizi, o`simlik yog`ining 7,9 foizi, unning 6 foizi
Xorazm viloyati hissasiga to`gri keladi. Shunga qaramasdan, Xorazm viloya ti
iqtisodiyoti agrar sohaga yo`naltirilgan mintaqalar tarkibida hisoblanadi. Yengil sanoat
Xorazm viloyatida an’anaviy sohalardan biri bo`lib, hududning ishlab chiqarish
faoliyatida muhim o`rin tutadi (umumiy sano at ishlab chiqarishida 40,5%). Yengil
sanoat mahsulotlarining asosiy qismi Bog`ot, Gurlan, Qo`shko`pir, Hazorasp, Xonqa,
Shovot va Yangiariq tumanlaridagi korxonalar tomonidan ishlab chiqarilmoqda.
33

Foydalanilgan adabiyotlar
1.Karimov I.A. Jahon moliyaviy – iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni
bartaraf e.tishning yo’llari va choralVari. – T.: O’zbekiston, 2009.
2Karimov I. Amalga oshirilayotgan islohatlarimizni yanada chuqurlashtirish va
fuqorolik jamiyati qurish - yorug’ kelajagimizning asosiy omilidir. Xalq so’zi.
10.12.2013 y.
3. AlaevE. B. Ijtimoiy-iqtisodiygeografiya: tushunchavaterminologiklug'atE. B.
Alaev. - M .:Fikrlash, 1983 yil.
4.AlekseevA.I.Geografiya: Rossiyaaholisivaiqtisodiyoti (9-
sinfo'quvqo'llanmasi) / A. I. Alekseev, V. V. Nikolina. - M .:Ta'lim, 1996.
5.Голубчик М.М. Политическая география мира: Учебное пособие для
вузов. – Смоленск: СГУ, 1998.
Ziyomuhammedov B. Ta’lim texnologiyalari. – T.,2012.
6.Липец Ю.Г., Пуляркин В.А, Шлихтер С.Б. География мирового
хозяйства. – М.: Гуманит. Изд. центр Владос, 1999.
7.Максаковский В.П. Географическая картина мира.
Книга II.
Региональная характеристика мира. – М.: Дрофа,2004. – 490 с.
8.Qayumov A, Safarov I, Tillaboeva M. Jahon iqtisodiy va ijtimoiy
geografiyasi. 9-sinf uchun darslik. – T.: O’qituvchi, 2010.
9.Экономическая, социальная и политическая география: мир, регионы,
страны. – М.: Экон – Информ, 2008.
9-синф учун атлас. – Т.: Ўқитувчи, 2013.
www.prb.org
www. geographyabout.com
10. Abdullaev.O. Iqtisodiy geografiya va ekologiya. Namangan 2002.
34

ILOVALAR
Ilova 1-rasm
Ilova 2-rasm
35

Ilova 3-rasm
Ilova 4-rasm
36

Ilova 5-rasm
Ilova 6 – rasm
37

Mundarija
Kirish…………………………………………………………………………………... 5
II-Bob. Sanoat rivojlanishi va iqtisodiyotga ta’siri 7
2.1 Xorazm sanoati ……………………………………………………………………. 7
2.2 Xorazm sanoatining iqtisodiyotiga ta’siri ………………………………………… 12
2.3 Xorazm viloyatining sanoat ishlab chiqarishi ………………………………………
22
III-Bob. Xorazm viloyati hududlari kesimida sanoat ishlab chiqarish hajmlari 27
3.1 Aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan sanoat mahsulotlari va iste’mol mahsulotlari
ishlab chiqarishi ……………………………………………………………………… 27
3.2 Xorazm viloyati sanoati rivojlanish istiqbollari ……………………………………
32
IV-Bob . Xulosa 35
V-Bob . Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati………………………………………… 36
VI-Ilovalar …………………………………………………………………………… 38
38

Xorazm viloyati sanoati

Sotib olish