• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

XX asrning 20-yillarida qishloq xo'jaligini jamoalashtirish va uning oqibatlari

yuritadilar: ya`ni qaram xalqning ma`naviy, madaniy, tarixiy merosini yo`q qilish,
undan judo etish».
«Shaklan   milliy   va   mazmunan   sosialistik»   madaniyat   uchun   kurash   dasturi
xuddi   ana   shu   mudhish   vazifani   bajarishga   xizmat   qildi,   bu   g`oyani   ijrochilari
«madaniy   inqilob»   yasab,   o`zlaricha   bir   zumda   xalqimizni   boy   merosini   yo`qqa
chiqardilar,   O`zbek   xalqini   yoppasiga   savodsiz   deb   e`lon   qildilar.   1925   yilda
O`zbekistonda   97   ta   vaqf   maktablari   va   1,5   mingdan   ortiq   eski   «Qadim»   va
«Jadid»   maktablari   faoliyat   ko`rsatmoqda   edi.   Ammo   1928   yilga   kelib   Sho`ro
hukumati   O`zbekistonda   eski   milliy   maktablar   faoliyatini   batamom   ta`qiqlab
qo`ydi. 
Sho`ro   hukumati   respublikada   milliy   ta`lim   va   tarbiya   tizimi   ildiziga   ikki
marta   halokatli   zarba   berdi.   Birinchisi,   1929   yil   1   dekabrda   arab   alifbosiga
asoslangan   eski   O`zbek   yozuvining   lotinlashtirilgan   alfavit   asosidagi   O`zbek
yozuvi   bilan   almashtirilganligi   bo`lsa,   ikkinchisi,   1940   yil   8   mayda   «O`zbek
yozuvini   lotinlashtirilgan   alfavitdan   rus   grafikasi   asosidagi   yangi   alfavitga
ko`chirish to`g`risidagi qonun» bilan amalga oshirildi. 
Respublikada kommunistik mafkura manfaatiga xizmat qiluvchi xalq maorifi
tarmoqlari muttasil o`sib bordi. 1921-1922 o`quv yilidayoq respublikada mingdan
ortiq   savod   maktablari,   savodsizlikni   tugatish   kurslari   va   tarmoqlari   faoliyat
ko`rsatdi, ularda 50 ming kishi xat savod chiqardi. 
«Sovet   davlatining   statistik   ma`lumotlarida   ko`rsatilishicha   1924-25   yillarda
O`zbekistonda   160   ta   sovet   tipidagi   maktablar   tashqil   qilinib,   ularda   17209
o`quvchi ta`lim olgan bo`lsa, 1941 yilga kelib maktablar soni 5504 taga va ularda
o`qiyotgan   o`quvchilar   soni   1   mln.315   ming   kishiga   yetgan».   Bu   yillarda
respublika   oliy   o`quv   yurtlari   tarmog`i   ham   ortib   bordi.   1918   yil   12   mayda
Turkiston   xalq   milliy   universiteti   ish   boshladi.   Samarqandda   O`zbekiston   Davlat
universiteti,   Buxoro,   Farg`ona,   Namangan,   Andijon,   arg`ilon,   Toshkent,   Nukus,
Xiva,   Urganch   shaharlarida   oliy   maktablar   tashqil   etildi.     «Agar   1932   yil
respublikadagi 31 ta oliy o`quv yurtida 12,2 ming talaba o`qigan bo`lsa, 1941 yilga Yer-suv islohotining xarakteri 1920 yil sentabrda bo’lib o`tgan Xurkiston Sovetlari
IX   -   qurultoyining   qarorlarida   aks   etdi.   Ushbu   dasturning   asosida   mehnat   bilan
shug`ullanmaydigan   boy-quloq   ho'jaliklarini   tugatish   va   ko`chmanchilarni   o`troq
hayotga   o`tkazish,   yersiz   va   kam   yerli   dehqonlarni   yer   bilan   ta’minlash   va   eng
asosiysi   rus   kelgindilarining   ortiqcha   yerlarini   musodara   qiiish   orqali   Rossiya
irnperiyasi mustamlakachilik sarqitlarini yengish yotar edi. Lekin vaqt o`tishi bilan
ko`chirib   keltirilgan   ruslardan   yerlarni   musodara   qilish   bilan   bir   qatorda   vaqt
yerlari tortib olindi. boylar, mannoplar, savdogarlar, diniy xizmatchilar va qishloq
hamda   ovullarning   mehnat   bilan   shug`ullanmaydigan   yuqori   tabaqalari   degan
boshqa vakillarining yerlari kamaytiriidi.
XX   asrda   iqtisodiy   siyosat   va   xo’jalik   sohasidagi   islohotlar   ziddiyatli   tarzda
kechdi.   Xorazm   Respublikasidagi   soliq   siyosatida   sovet   Rossiyasining   ta'siri
kuchliroq   b о `lganligi   uchun   sinfiy   yondoshuv   yaqqol   nomoyon   bo’ldi.   Soltqning
og`ir   yuki   savdogarlar,   sudxvrlar   va   yirik   yer   egalari   zimmasiga   to’g’ri   keldi.
Qishloq   xo’jaligida   yagona   soliq   tizimi   (1922   y.   dekabr)   joriy   qilindi.   Soliq
to`lashni   to’g’ri   yo`lga   qo`yish   maqsadida   davlat   banki   va   soliq   palatasi   tashkil
qilindi.   Yangi   iqtisodiy   siyosat   (NEP)ning   e'lon   qilinishi   bilan   karvonsaroylar,
korxonalar,   kullar   va   to`qaylar   ijaraga   berila   boshlandi.   Simlari   tortilib,   daryo
kemachiligini   tiklashga   kirishildi.   Bir   qancha   yirik   ko’priklar   qurildi.
Paxta   :
  maydonlarining   hududi   1921-yildagi   10000   tanobdan   1924-yilda   85000
tanobga,   hosildorlik   100000   puddan   800000   pudga   ko`tarildi.   Umumiy   ekin
maydonlari   1913-yildagi   darajaning   62   %ni,   hosildorlik   70-75   %ni   tashkil   qildi.
1924-yilga   kelib,   6   ta   paxta   tozalash   zavodi,   10   ta   g`isht   zavodi,   yog`   zavodi,
bosmaxona, elektrostansiya tiklandi. Qog`oz va shisha zavodlari qurildi. Sanoatda
davlat   sektori   ustivor   mavqeni   egalladi.   Hukumat   madaniy-ma'rifiy   va   sog`liqni
saqlash   ishlariga  ham   katta  e'tibor   qaratdi.  1920-yil   bahorida  Respublikada   yangi
tipdagi   maktablar   tashkil   qilina   boshlandi.   1921-yil   sentabrida   Xivada   ochilgan
xalq dorulfununi respublika madaniy hayotida katta voqea bo’ldi. to`qimachilik   fabrikalari,   Toshkent   qishloq   xo`jaligi   mashinasozlik   zavodi,
Farg`ona konserva, Quvasoy sement va oxaq zavodlari, Toshkent «O`rtoq« tamaki
fabrikasi,   ko`plab   paxta   tozalash,   sut-yog`   tayyorlash,   sovun   pishirish   kabi
zavodlarni   kiritish   mumkin.   Sanoatlashtirish   natijasida   respublikamizda   ishchilar
sinfining   soni   keskin   oshdi.   «1937   yilga   kelib   sanoat   ishchilarining   umumiy
miqdori 181 ming kishidan iborat bo`ldi».
Biroq, sanoatlashtirish siyosatini amalga oshirish chog`ida jiddiy xatoliklarga
yo`l   qo`yildi.   Birinchidan,   ixtisoslashtirish   bahonasida   respublikamizda   asosan
paxtachilikni rivojlanishi bilan bog`liq bo`lgan sanoat tarmoqlari hamda yengil va
oziq-ovqat   sanoati   korxonalari   vujudga   keltirildi.   Og`ir   sanoat,   mashinasozlik   va
boshqa yetakchi tarmoqlarni rivojlantirishga e`tibor berilmadi. 
Ikkinchidan, sanoatni kadrlar bilan ta`minlash jarayoni ziddiyatli xususiyatga
ega   bo`ldi.   Sanoat   korxonalari   uchun   zarur   bo`lgan   kadrlar   asosan   Rossiyadan
keltirilgan. Ular orasida mahalliy millat vakillari ozchilikni tashqil qilar edi.
Uchinchidan,   sanoatlashtirish   ma`muriy-buyruqbozlik   asosida   amalga
oshirildi. Sanoat   korxonalari  qurilish  uchun qo`shimcha  mablag`larni  izlab  topish
maqsadida   aholi   o`rtasida   majburiy   yo`l   bilan   zayomlar   tarqatildi.   Sanoat
qurilishlariga   odamlar   majburiy   tarzda   yuborildi.   1940   yil   20   iyundagi   mehnat
intizomini yaxshilashga qaratilgan farmonga ko`ra ishga kechikib kelganligi uchun
jinoiy   javobgarlik   joriy   qilindi.   Natijada   minglab   ishchilar   va   texnik   xodimlar
turmalarga tashlanib, mahbuslarga aylantirildi. 
Xullas,   20-30   yillarda   O`zbekistonda   amalga   oshirilgan   sanoatlashtirish
siyosatini   bosh   maqsadi   respublikani   istiqbolda   mustaqil   taraqqiyot   yo`lidan
borishini   ta`minlaydigan   iqtisodiy   poydevordan   mahrum   qilish   va   uni   sho`rolar
xo`jalik   mexanizmining   bir   buyrug`iga   aylantirishdan   iborat   edi.   Sho`rolar
tomonidan 20-yillarning oxiri 30 yillarida amalga oshirilgan va o`zining mash`um
oqibatlarini   qoldirgan   tadbirlardan   yana   biri   qishloq   xo`jaligini   jamoalashtirish
siyosati   edi.   Bu   masala   «Lenincha   sosializm   qurish   rejasi»   ning   tarkibiy   qismi
hisoblanadi.   1921-1922   yillardagi   agrar   islohot,   1925-29   yillardagi   yer-suv Irrigatsiya   va   nielioratsiya   ishlari   O'zbekiston   qishloq   xo'jaligi,   ayniqsa,
uning yetakchi tarmog'i paxtachilik sohasining tezkor rivoj-lanishidan manfaatdor
bo'lgan   sovet   hukumati   avval   boshdan   rcspublikada   irrigatsiya   va   melioratsiya
tizimini yaxshilash va takomil-lashtirishga jiddiy e'tibor berib bordi.
Shu   maqsadda   1922—yildayoq   respublikada   irrigatsiya   tizimini   qayta
tiklash   va   yanada   rivojlantirishning   asosiy   vazifalari   belgilab   berildi.   Xususan,
O'zbekiston  hukumati   tarkibida  suv  va  qishloq  xo'jaligi   Xalq  Komissarligi,  uning
huzurida esa suv xo'jaligi bosh boshqar-masi, joylarda viloyat, tuman, uchastka suv
qo'mitalari   tashkil   etildi.  Ularga   davlat   yordami   ko'rsatib   borildi.  Jumiadan,   1922
—   yilda   irrigatsiya   ishlariga   6   mln.   oltin   rubl   hisobida   mablag'   ajratildi.   Bundan
ko'zlangan   asosiy   maqsad   sug'oriladigan   yerlarni   2   yil   ichida   2   mln.   desyatinaga
yetkazish   edi.   Joylarda   suv   inshootlari   qurilishi   avj   oldirib   yuborildi.   Yangi
kanallar, ariqlar qurildi. Ko'plab yangi yerlar o'zlashtirildi. Natijada 1924— yilga
kelib   sug'oriladigan   yerlar   miqdori   2,4   mln.   desyatinaga,   shu   jumiadan,   paxta
ekiladigan maydon esa 500 ming desyatinaga yetkazildi.
Bu   ishlar   O'zbekiston   SSR   tuzilgach,   yanada   avj   oldi.   Urushgacha   bo'lgan
davrda   respublikada   Darg'om,   Norpoy,   Sovoy,   Dalvarzin,   Log'an   kanallari   kabi
ko'plab   suv   inshootlari   qurildi.   Dalvarzin,   Sovoy,   Uchqo'rg'on,   Mirzacho'l,
Chirchiq-Ohangaron   vodiylarida,   Zarafshon   daryosi   havzasida,   shuningdek,
Qashqadaryo   va   Surxondaryoda   irrigatsiya   tarmoqlari   a 7
ncha   yaxshilandi.   1929-
1933— yillarda bu sohaga 234,9 mln. rubl sarflandi.1
1939— yilda O'zbekiston KP(b) Markaziy Qo'mitasi va respublika hukumati
xashar yo'li bilan Katta Farg'ona kanalini qurish to'g'risida qaror qabul qildi. O'sha
yilning   1   avgustidan   160   ming   kolxozchi   kanal   qurilishini   boshlab   yubordi.
Uzunligi 270 kilometr  bo'lgan bu kanal, asosan  qo'l mehnati  bilan, 45 kun ichida
qurildi.
Katta   Farg'ona   kanali   Farg'ona   vodiysining   asosiy   qon   tomiri   bo'lib   qoldi.
Vodiyda   60   ming   gektar   cho'lli   yerlar   o'zlashtirilib,   500   ming   gektar   yerni   suv
7
  “O’zbekiston sovet mustamlakachiligi davrida” Toshkent. 2000 tortib olish hollari sodir bo’lgan. Bunaqa hodisalar, auniqsa Samarqand va Buxoro
viloyatlarida   ko’p   takrorlanmoqda.   ...   o’z   xohishlari   bilan   yer   olishdan   voz
kechayotganlar   ham  uchrab  turibdi. U  yoki  bu  shaklda  boylaming  yerlarini  tortib
olishga   uo’l   qo’ygan   yoki   qo’l   qo’ylshayotgan   ba’zi   qishloq   va   rayon   ijroiya
qo’mltalari xodimlriga qarshi biz qattiq choralar ko’rishimiz zarur». O’zbekistonda
yer-suv 3
  islohoti   o’tkazilishi   davrida   kompartiya   va   sovetlarning   agrar   siyosatiga
qarshi   norozilik   harakati   keng   tus   oldi.   Natto   tyerors’hilik   keng   tus   olgan.   Faqat
1928-yilning o’zida O’zbekistonda 218, 1929-yilda 429, 1930-yil, yanvar-aprelida
106 jami 653 tyerrorchilik hodisalari yuz bergan.
1.3.  O’zbekistonda sovet hokimiyatining iqtisodiy va ijtimoiy siyosati mohiyati
20-yillar   tariximizga   o’ta   murakkab   va   ziddiyatli,   turli   ijtimoiy   guruh   va   kuchlar
siyosiy   qarama-qarshiligi   avj   olgan,   Turkistonda   Markazning   imperiyacha
munosabatlar mustahkamlanayotgan, o`lkadagi ochlik, iqtisodiy tanglik, vayronaga
aylangan   sanoat,   transport,   qishloq   xo’jaligini   tiklash,   ya'ni   sho’rolarning   "tinch
sotsialistik qurilish" yo`liga o`tish davri bo`lib kiradi. Ushbu davrdagi eng dolzarb
masalalardan   biri   bu-   hokimiyat   masalasi   edi.   Milliy   muxolif   kuchlar   esa
hokimiyat   masalasini   birinchi   navbatda   xalqning   o’z   taqdirini   o’zi   belgilashda
ko`rishar   edi.   Sanoat   va   qishloq   xo’jaligining   inqirozi,   ochlik,   inqilobcha
zo`ravonlikning   kuchayishi   mahalliy   xalq   milliy   manfaatlarining   ochiqdan-ochiq
inkor   etilishi   Turkistondagi   turli   ijtimoiy   qatlamlar   orasida   sovet   hokimiyatiga
nisbatan   ishonchsizlik   va   norozilikni   keltirib   chiqarmoqda   edi.   Aholining
aksariyati sovet hokimiyatini qizil armiyachilarning quroli yordamida zo`rlik bilan
olib   kirilgan   hokimiyat   sifatida   tan   olmas,   ular   tashkil   etayotgan   sovetlar   va
ularning   ijroiya   qcf   mitalari   tub   aholi   orasida   obro`ga   ega   emasligi   sovet
tuzilmalariga qarshi chiqishlarni keltirib chiqarmoqda edi.
Komunistik   partiya   cTzining   siyosiy   pozisiyalari   hamda   sovet   davlat   tuzumini
mustahkamlash   bilan   birga   sovetlarning   ijroiya   qo`mitalarini   qaytadan   tiklash
3
  Alimova.D.A. “Hujum” ga zarurat bormidi? O’zbekiston adabiyoti va san’ati. 1992 .
I.A. Karimov. “Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch”. T., “Ma’naviyat”, 2008 O'rtahol   dehqon   oilalari   edi.   Faqat   1930—   yilning   o'zida   respublikada   "boy"   va
"quloq"   xo'jaliklar   toifasiga   kiritilgan   2648   ta   O'rtacha   dehqon   xo'jaliklari
tugatilgan   edi.   1931—   yil   avgustga   kelib   respublikada   qo'shimcha   yana   3828   ta
"quloq xo'jaliklari" tugatildi.
Respublikaning   o'ziga   to'q,   bozorga   tovar   g'alla   yetishtirib   berishga   qodir
son-sanoqsiz   dehqon   xo'jaliklari   bor   narsasidan   mahrum   bo'lib,   haqsiz-huquqsiz
holda   o'z   oila   a'zolari   bilan   uzoq   hududlarga   (Sibir,   Ukraina,   Qozog'iston)   yoki
yangi o'zlashtirilayotgan cho'Ui, to'qayzor, qamishzor yerlarga badarg'a qilindilar.
Ayni   paytda,   dehqon   xo'jaliklarini   majburiy   quloq   qilish,   boshqa   joylarga
surgun   qilish   ishlari   avj   oldirildi.   O'zbekistondan   Ukraina,   Sibir   va   Shimoliy
Kavkazga 3871 "quloq oilasi" surgun etildi. 1933— yilda surgun qilingan "quloq"
xo'jaliklari   soni   5500   taga   yetdi.   Ming-minglab   qishloq   oilalari   bunday   xavf-
xatarning   bo'lishini   oldindan   his   qilib,   o'z   kindik   qonlari   to'kilgan   muqaddas
zaminni   tark   etib,   uzoq   begona   yurtlarga   bosh   olib   ketishga   majbur   bo'ldilar.
Ularning ko'plari uzoq yillar xorijiy ellarda umrguzoronlik qilib, ona yurt sog'inchi
bilan,   unga   talpinib   yashab   o'tdilar.   Faqat   O'zbekiston   milliy   mustaqillikka
erishgandan   so'nggina   orzu-armonlari   ushalib,   yangidan   Vatanning   mo'tabar
tuprog'ini tavof qilish baxtiga mushar-raf bo'ldilar.
Ma'muriy   tazyiq,   oshkora   zo'ravonlik,   iqtisodiy   terror   usullari   va   shu   kabi
ta'sir   choralari   orqasida   "Kolxoz   qurilishi"   rivojlantirib  borildi.   1932—yil   oxiriga
kelib,   umuman   O'zbekistonda   jamoalash-tirilgan   xo'jaliklar   barcha   dehqon
xo'jaliklarining 81,7 foizini birlashtirgan edi. 800 ming dehqon xo'jaliklari negizida
9734 ta kolxoz va 94 ta sovxoz tashkil etilgandi. Bu jarayon keyingi yillarda ham
davom   ettirildi.   1937—   yilda   dehqon   xo'jaliklarining   jamoalasfrtirish   darajasi   95
foizga yetgan bo'lsa, 1939— yilda u 99,2 foizni tashkil etdi.
Ommaviy   kollektivlashtirish   jarayonida   O'zbekiston   bo'yicha   60   mingdan
ortiqroq   kishi   "quloqlaf'ga   mansublikda   ayblanib   qatog'on   qilindi.   Shunday   qilib,
30—   yillar   davomida   O'zbekistonda   zo'rovonlik   yo'li   bilan   "Qishloq   xo'jaligini
kollektivlashtirish", "quloqlarni sinf sifatida tugatish" siyosati uzil-kesil hal qilindi. ishlatib   hisobsiz   foyda   va   daromad   olishning   yeng   maqbul   shakli   bo’lgan
kollektivlashtirish   siyosatini   amalga   oshirish   uchun   ayyorlik   va   ustamonlik   bilan
uzoq tayyorgarlik ishlarini olib bordi. Bu borada amalga oshirilgan yer-suv islohoti
muhim o’rin tutadi.
           O’tkazilgan yer-suv islohotining asosiy maqsadlaridan biri, o’lkaga ko’chirib
keltirilgan   rus   zamindorlarining   yerlarini   mahalliy   dehqonlarning   yerlari   bilan
tenglashtirish edi. Chunki bu rus kelgindi mujiklari Chor ma’murlaridan juda katta
hajmdagi   syerunum   yaxshi   yerlarni   olgan   edilar.   Sovet   hukumati   bu   bilan   o’zini
go’yo   mahalliy   mehnatkash   xalqning   «g’amxo’ri»   va   «mehriboni»   qilib
ko’rsatmoqchi   bo’lgan   edi.   O’lkada   yer-suv   islohoti   sovet   hukumatining   («Yer
to’g’risid»)   gi   dekreti   asosida   amalga   oshirildi   va   uning   bosh   maqsadi   qishloqda
sinfiy tabaqalanishni kuchaytirishdan iborat edi. Sovet va kompartiya korchalonlari
bu yerda ham «bo’lib tashla, hokimlik qil)) qabilida ish yuritdilar, qishloq aholisini
boy va kambag’allarga bo’lib ularning sopini o’zidan chiqarib bir-bir-lariga qarshi
gijgijladilar. 1921-yilda tashkil etilgan «Qo’shchi» ittifoqi xuddi ana shu maqsadda
tuzildi.   20-yillarning   o’rtalaridayoq   uning   saflarida   160   ming   nafarga   yaqin   a’zo
bor edi. Vu ittifoqqa asosan Yersiz va kam yerli kambag’al dehqonlar uyushar edi.
Uning faoliyati bolsheviklar tomonidan boshqarilar edi. «Qo’shchi» ittifoqi boylar
va   ruhoniylarning   yerlarini   tortib   olib,   yersiz   va   kam   yerli   dehqonlarga   bo’lib
byerardi.   1921-1922-yillarda   o’tkazilgan   yer-suv   islohoti   natijasida   Sirdaryo,
Farg’ona,   Yettisuv   viloyatlari,   Turkman   viloyatining   Marv   uyezdida   1.722.626
desyatini   yer   musodara   qilindi.   Ana   shu   yerlardan   117.512   desyatinasi   yersiz   va
kam   yerli   o’zbek   dehqonlariga   byerildi   va   3   ming   xo’jalik   tashkil   yetildi.
Dehqonlarga   yer   bilan   birgalikda   1.517   ot,   87   tuya,   1042   sigir   va   133   yeshaklar
ham taqsimlab byerildi. Bundan tashqari qishloq kambag’allariga mehnat qurollari
ham ulashildi. 
Qashqadaryo,   Surxondaryo,   Xorazm   ua   Qoraqalpog’iston   vilo-yatlarida   yer-suv
islohoti   1928-1929-yillarda   o’tkazildi.   1924-yil,   1-noyabrda   tashkil   etilgan
Qashqadaryo   viloyatida   yer-suv   islohoti   1929-yil   bahorida   yakun   topdi.   Bu hal   qiluvchi   rol   o’ynadi.   Va   bunda   xalqimiz   sovet   tuzumi   hukmdorlariga   yoqish
uchun   emas   balki   yurtimiz   obodonchiligi   ,   uning   ravnaqi   hamda   yorug’   kunlar
uchun   mehnat   qildilar.   XX   asrning   20-30   yillarida   O’zbekistonda   amalga
oshirilgan   yer-suv   islohatlari   davomida   yo’l   qo’yil 8
gan   kamchiliklar,   bedodliklar,
zulm   va   azob   uqubatlarga   qaramasdan   xalqimiz   fidokorona   mehnat   qildilar   va
o’zining mislsiz matonat hamda sabr-toqat egasi ekanligini namoyish etdilar.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1.Sh.M.Mirziyoyev. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz.Toshkent. O’zbekiston. 2016.
2.Sh.M.Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik- har bir rahbar
faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak.Toshkent. O’zbekiston. 2017.
3.Qonun   ustuvorligi   va   inson   manfaatlarini   ta’minlash-   taraqqiyoti   va   xalq
farovonligining garovi. Toshkent. O’zbekiston. 2017.
4.Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz.Toshkent.
O’zbekiston. 2017.
5.I.A. Karimov. “Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch”. T., “Ma’naviyat”, 2008 .
6.I.A.Karimov.   Mamlakatimizda   demokratik   islohatlarni   yanada   chuqurlashtirish
va fuqorolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi.-T.,”O’zbekiston”, 2010.
7. Karimov   I.A.   “O‘zbekiston   mustaqillikka   erishish   ostonasida”.   T.,
“O’zbekiston”, 2011.
8
  Sh.M.Mirziyoyev.”Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz.TOSHKENT.2017. Yer-suv   islohotining   ikkinchi   bosqichi   qishloqda   asosiy   kuch   bo'lgan
O'rtahol   dehqon   bilan   aloqani   mustahkamlash     shiori   ostida   o'tdi.   Farg'ona
viloyatida 7 desyatina, Toshkent  va Samarqand viloyatida 10 desyatinagacha yeri
bor   O'rtahol   dehqonlar   4
mulki   saqlanib   qoladigan   bo'ldi.   Bundan   ko'zlangan
maqsad ularni Sovet hokimiyatining tayanchiga aylantirish edi.
1926— yil dekabrda yuqorida nomlari qayd etilgan uch viloyatda o'tkazilgan
yer-suv   islohoti   tajribasi   respublika   miqyosida   umumlash-tirilib,   uni   qolgan
viloyatlarda ham o'tkazishga qaror qilindi. Islohot Zarafshon viloyatida boshlanib,
Qashqadaryo,  Surxondaryo va Xorazm viloyatlarida davom ettirildi.
Qashqadaryo,   Surxondaryo   va   Xorazmda   20   gektar   sug'oriladigan   va   45
gektar   lalmikor   va   bahorikor   yerga   ega   bo'lgan   katta   yer   egalarining   oshiqcha
yerlari   musodara   qilindi.   1929—   yilda   yer-suv   islohoti   Qoraqolpog'istonda   ham
o'tkazildi.
Yer-suv   islohoti   natijasida   O'zbekistonda   jami   4801   "pomeshchik"   tipidagi
xo'jaliklar tugatildi. 13036 tabadavlat mulkdorlarning ortiqcha yerlari tortib olindi.
Respublikaning   yer   fondiga   474393   desyatina   yer   qo'shildi.   Qishloq   aholisini
qishloq xo'jalik artellariga birlashtirish kuchayib bordi. 1929— yilda ularning soni
1665 taga yetdi. Jamoa xo'jaligi hisoblangan artellarga 30 ming kishi a'zo bo'lgan
edi.
20—   yillarda   o'tkazilgan   yer-suv   islohoti   davrida   badavlat   dehqonlarning
yerlari,   vaqf   yerlari,   ruhoniylarga   tegishli   yerlar   davlat   tomonidan   tortib   olingan
edi.   Yer   bilan   birga   hamma   ot-ulov   va   asbob-uskunalar   ham   musodara   qilindi.
Umuman,   1925-1929—   yillarda   boylar,   yirik   savdogarlar   va   ruhoniylarning   45
mingga   yaqin   xususiy   xo'jaliklari   batamom   tugatildi.   Ko'pgina   xo'jaliklar
tasarrufidagi   ortiqcha   yerlar   ham   tortib   olingan   edi.   Bu   yerlar   qayta   taqsimlanib,
ularning katta qismi yersiz yoki kam yerli dehqon xo'jaliklariga mulk qilib berildi.
Buning   natijasida   batrak   -   kamba-g'allar   toifasi   islohotdan   oldin   barcha
dehqonlarning   76   foizini   tashkil   etgan   bo'lsa,   islohotdan   so'ng   ularning   soni   39
4
  “O’zbekiston sovet mustamlakachiligi davrida” Toshkent. 2000 1923 yilning yanvarida SSSR Mehnat va Mudofaa Kengashi qabul qilgan qarorda
"Respublika   ichida   paxtani   xarid   qilish   davlat   monopoliyasi   bekor   qilinsin"
deyilgan edi. Shu bilan bir vaqtda paxtaning qafiy narxi bekor qilindi.
Turkiston   respublikasida   paxtachilikni   rivojlantirish   ishlarini   sug`orish
inshootlarini   tiklarnasdan   amalga   oshirib   bo`lmasdi.   Sug`orish   ishlarini   tiklashni
tezroq amalga oshirish, dehqonchilik uchun yaroqli yerlarni suv bilan ta'minlash va
qishloq xo’jaligini, birinchi navbatda esa paxtachilikni rivojlantirish uchun suvdan
to’g’ri foydalanishni yo`lga qo`yish maqsadida, 1921 yilning fevralida TASSRdagi
barcha   suvlarni   respublika   mulki   deb   e'lon   qilgan   suv   to’g’risida   qonun   qabul
qilindi.
Qonunda,   suvni   taqsimlash   odat   (boy   va   ruhoniylarga   beriladigan   imtiyozlar)
bo`yicha   emas,   balki,   birinchi   navbatda   dehqonlar   manfaatini   ko’zlagan   holda
berilishi   kerak   deb   aytilgan   edi.   1921   yilning   noyabrida,   aholining   daromadlarini
sug`orish ishlarini tiklashga safarbar qilish maqsadida suv solig`i joriy qilindi.
Shu   yilda   TASSRning   sug`orma   yer   maydoni   1920   yildagi   ko’rsatkichga
qaraganda 300 ming desyatinaga ko’paygan edi. Paxta ekin maydonlari esa deyarli
100 ming desyatinaga ortdi.
Ittifoq hukumati avval boshdanoq yosh O’zbekiston respublikasi rahbariyati oldiga
"Sovet   O’zbekiston"ini   SSSRning   asosiy   paxta   bazasiga   ayiantirish   strategik
vazifasini   qo`ydi.   "Oq   oltin"ning   aksariyat   qismi,   ya'ni   90   %   dan   ko’prog`i
"Sovetlar   mamlakati"ning   to`qimachilik   markazlariga   yuborildi.   Masalan,   1922
yilning boshlarida Turkistondan markazga Krasnovodsk  yo`nalishi  bo`yicha 1150
vagon   (63470   ta   toy   paxta),   Orenburg   yo`nalishi   bo`yicha   1547   vagon   (85030   ta
toy   paxta),   hammasi   bo`lib,   2724   vagon   (14850   ta   toy   paxta)   paxta   tolasi
jo`natilgan   edi.   Sovet   hukumatining   paxta   mustaqilligiga   erishishga   qaratilgan
chora-tadbirlari   zoye   ketmadi.   O’zbekistonda   paxta   yetishtirishni   ko’paytirish
sovet hukumatiga har yili chetdan paxta sotib olinishga sarflanadigan 100 mln rubl
oltinni   tejash   imkonini   bergan   edi.   1928   yilda   esa,   O’zbekiston   paxtakorlarining islohotlari sho`rolar hukumatini qoniqtirmadi. 1929 yil kuzidan boshlab yoppasiga
kollektivlashtirish   siyosati   amalga   oshirila   boshladi.   Ya`ni,
kooperativlashtirishning xilma-xil shakllarini tugatish, mavjud bo`lgan bir qancha
kooperativ tizimlarini davlatlashtirish yo`liga o`tdi. Kooperasiyalarni barcha turlari
va   sohalari   buyicha   rivojlantirish   siyosatini   yoppasiga   jamoalashtirish   yo`li   bilan
almashtirdi.   Bu   yo`l   esa   ixtiyoriylik   prinsiplari   asosida   emas,   balki   «yuqoridan
belgilash»   yo`li   bilan   amalga   oshirilardi.   O`zbekiston   kompartiyasi   MQ   1930   yil
17   fevralda   «kollektivlashtirish   va   quloq   xo`jaliklarini   tugatish   to`g`risida»   qaror
qabul   qildi.   1925-29   yillarda   yer-suv   islohoti   davridayoq   katta   yer   egalarining
aksariyat   qismlari   tugatilgan   edi.   1930   yil   fevraldan   boshlab   avj   olgan   quloq
xo`jaliklarni tugatish kompaniyasi davrida qonunlar qo`pol ravishda buzilib, inson
huquqlari   toptaldi.   Natijada,   Farg`ona,   Bog`dod,   Chust   kabi   tumanlarda
jamoalashtirishga   qarshi   dehqonlar   isyon   ko`tardilar,   bu   harakatlar   zo`rlik   bilan
bostirildi.   Quloq   xo`jaliklari   ro`yxatini   tuzishda   yakka   qishloq   xo`jaligi   solig`i
to`laydigan,   o`ziga   to`q   dehqon   xo`jaliklari   asos   qilib   olindi.   Bu   ro`yxat   asosan
moliya   organlari   tomonidan   tuzilardi.   Quloqlar   ro`yxatini   muttasil   kengaytirib
borish   hisobiga   nafaqat   o`rta   hol   balki,   kambag`allar   ham   yoppasiga
kollektivlashtirish davri qatag`onlik siyosatining girdobiga tortildilar. 
Faqat   1930   yilning   o`zida   respublikada   «boy»   yoki   «quloq«   xo`jaliklar
toifasiga kiritilgan 2648 ta o`rtacha xo`jalik tugatildi. 1931 yilning avgustiga kelib
yana   3828   ta   «quloq   xo`jaliklari»   tugatildi,   respublikadan   tashqariga   -   Ukrainaga
Sibir va Shimoliy Kavkazga 3871 «quloq oilasi» surgun qilindi. 1933 yilda surgun
qilingan «quloq« xo`jaliklari soni 5500 taga yetdi. 
1932 yil oxirlariga kelib barcha dehqon xo`jaliklarini  81,7 %, 1937 yilda 95
%, 1939 yilda 99,2 % i jamoalashtirilgan edi.
«Jamoalashtirish» ning ajralmas bo`g`ini bo`lgan davlat xo`jaliklarini MTS va
sovxoz shaklidagi agrokorxonalarni tashqil qilishga ham jiddiy e`tibor berildi. 
Yoppasiga   jamoalashtirish   Respublikamiz   qishloq   xo`jaligida   paxta   yakka
hokimligining   kuchayishiga   sharoit   yaratib   berdi.   1929-1932   yillarda   g`o`za o’tkazilgan   tadbir   natijasida   katta   yer   yegalari   yo’q   qilindi,   amirlikning   katta
amaldorlari va savdogarlari xo’jaliklari tugatildi.
               Ayni paytda sovet hukumati o’z yerida halol mehnati bilan kun ko’radigan
dehqon xo’jaliklami ham  islohot  girdobiga tortib quloqlarga aylantirgan, ularning
yer-suvi,   ot-ulovi   va   bor-bisotidan   mahrum   yetgan   edi.   Qashqadaryo   viloyatida
ko’rsatilgan sabablarga ko’ra musodara etilgan yerlar 17.906 tanob sug’oriladigan
va   7.315   tanob   lalmikor   zamindan   iborat   bo’lib,   jami   2531l,23   tanobni   tashkil
yetgan   edi.   Yer-suv   islohoti   1929-yilda   o’tkazilgan   Qoraqalpog’istonda   300   dan
ortiq yarim zamindor yer yegalarining xo’jaliklari musodara.qilindi. 5000 dan ortiq
boylarning yerlari tortib olindi. Xorazm okruglda 458 xo’jalik, Farg’ona okrugida
1541 xo’jalik tugatildi. Jami bo’lib butun O’zbekis- ton bo’yicha o’tkazilgan yer-
suv   islohoti   natijasida   4801   ta   xo’jalik   quloq   xo’jaligi   sifatida   tugatildi,   23036
xo’jalikning ortiqcha yerlari tortib olindi, yer jamg’armasiga 474393 desyatina yer
qo’shildi. U yerlar bilan birga ot-ulov va asbob-uskunalar ham musodara qilingan
edi. Mamlakatda yer-suv islohotini amalga oshirish ishlari bilan viloyat, okrug va
tumanlar   yer   komissiyalari   shug’ullandilar.   Ularga   yordam   berish   us’hun
qishloqlarda   yordamchi   komissiyalar   tuzildi.   Xullas   O’zbekistonda   amalga
oshirilgan   yer-suv   islohoti   natl-jasida   respublika   qishloq   aholisining   tarkibida   bir
qator jiddiy o’zgarishlar bo’ldi, Kambag’al dehqonlar kamayib o’rtahol dehqonlar
salmog’i   ortdi.   Jumladan   yer-suv   islohotiga   qadar   kambag’al   dehqonlar   guruhi
barcha dehqonlarning 76 foiziga teng edi. yer-suv islohotlidan keyin esa, ularning
salmog’i   30   foizga   qisqardi   va   aksins’ha   o’rtahol   dehqonlarning   salmog’i   17
foizdan 52 foizga ortdi.
                  Oktabrning   o’n   yillik   bayrami   nishonlanish   arafasida   O’rta   Osiyo
Byurosining   «Za   partiyu»   nashri   1927-yil,   sentabr   sonida,   kambag’al
turkistonliklarning   o’zlariga   bo’lib   byerilgan   tomorqalarni   avvalgi   yegalariga   o’z
xoxishlari   bilan   qaytarib   berishgani   haqidagi   bir   qancha   hodisalarni   keltirgan.
Hatto, yerlarni zo’rlik bilan mahalliy hokimiyat tazyiqida bo’lib berish hollari ham
yuz byergan. 
«Pravdo   Voctoka»   gazetasi   1928-yil,   2-sentabr   sonida   quyidagi   juda   bir   qiziq
rasmiy   ma’lumotni   byergan   edi:   «Boylarning   o’zboshimchalik   bllan   o’z   yerlarni ko`tarilishlari boldi. Bu esa siyosatni qaytadan ko`rib chiqish, sanoat bilan qishloq
xo’jaligi   o’rtasida   ta'sirchan   iqtisodiy   aloqalarni   yo’lga   qo`yish   zaruratini   keltirib
chiqardi.
O’zbekistonda   qishloq   xo’jaligi   respublika   millty   daromadining   asosty   qismini
berganligi,   dehqonlar   esa   aholining   80   foizini   tashkil   etganligi   tufayli   sovet
hokimiyatining dastlabki yillarida agrar masala markaziy o`rinni egallardi.
Markazdan   farqli   o’laroq,   O’rta   Osiyo   respublikalarining   20-yillardagi   agrar
siyosatida   nisbatan   keskin   choralar   ko’rilgan.   1920-1921   yillardagi   yer-suv
islohotining   amalga   oshirilishi   Yangi   Iqtisodiy   Siyosat   (NEP)   bilan   birga   olib
borildi.   Yangi   iqtisodiy   siyosatdan   ko’zlangan   maqsad   -   mahsulot   ishlab
chiqaruvchi yakka dehqonlarning   manfaatini  oshirish , uning yerga egalik qilishini
ta'minlash,   imtiyozli   soliq   olish   va   bozor   iqtisodiyoti,   tovar-pul   munosabatlariga
o`tish   edi.   Uning   asosiy   bo`g`inlarini   oziq-ovqat   razvyortkasining   oziq-ovqat
solig`i   bilan   almashtirilishi,   erkin   savdo,   sanoatda   xususiy   tashabbuskorlik   va
tadbirkorlikning joriy qilinishi tashkil etdi.
Oziq-ovqat   razvyortkasining   soliq   bilan   almashtirilishi   qishloq   xo’jalik   ishlab
chiqarishni ko’paytirishning iqtisodiy rag`batlarini vujudga keltirdi hamda dehqon
hosilning qafiy belgilangan qismini  topshirgach, unga o’z mehnati  mahsulini  o’zi
istaganicha   tasarruf   etish   huquqi   berildi.   Yangi   iqtisodiy   siyosat   yo’lining   o’ziga
xos   xususiyati   -   tovar-pul   munosabatlarining   jonlanishi,   savdo   va   ayirboshlashda
cheklashlardan   ozod   bo’lish   edi.   Erkin   savdoning   sog`lomlashuviga   1922-1924
yillarda o’tkazilgan pul  islohoti  ma'lum  darajada yordam  berdi. Muomalaga kursi
oltinga   tenglashtirilgan   valyuta-chervonestning   chiqarilishi   bozor   rolining
tiklanishida muhim ahamiyatga ega bo’ldi.
Yer-suv islohotini amalga oshirishdan ko’zlangan asosiy maqsad-mahalliy hamda
Turkistondagi   boy   rus   dehqonlarining   er   va   suvga   bo’lgan   huquqlarini
tenglashtirish   edi.   Chunki   o'z   vaqtida   mustamlakachi   ma'murlari   tomonidan   rus
dehqonlariga eng yaxshi va hosildor yerlar ajratilgan edi. xo`jaligida   kooperasiyani   asta-sekin   ixtiyoriy   ravishda   amalga   oshirish   bilan
birgalikda olib borishni taklif qildilar. Biroq, bu yo`l keskin rad etildi. 
Oqibatda   sanoatlashtirishning   sub`yektivlashtirishga   asoslangan   stalincha
usuli   butun   mamlakatda,   jumladan,   O`zbekistonda   ham   bosh   yo`nalish   bo`lib
qoldi. Shu bilan birga Respublikamizda uning salbiy ko`rinishlari ulkaning o`ziga
xos   iqtisodiy   ahvoli   tufayli   yanadi   ortdi.   Eng   asosiysi   -   SSSR   ning   xalq   xo`jalik
majmuida   O`zbekistonnnig   roli   va   o`rni   ittifoq   hukumati   tomonidan   majburan
belgilab berildi. 
Lekin   O`zbekiston   uchun   sanoati   qurilishining   keng   sur`atda   jadallashtirish
nihoyatda zarur edi. Chunki, Respublika iqtisodiyoti 20-30 yillar chegarasida ham
agrar   xususiyatga   egaligicha   qolayotgan   edi.   1927   yilda   O`zbekiston   xalq
xo`jaligida   qishloq   xo`jaligining   salmog`i   61,6   %   ,   sanoatning   salmog`i   38,4   %
tashqil   etar,   shu   bilan   sanoat   ishlab   chiqarishning   90   %   qishloq   xo`jaligi   xom
ashyosini   qayta   ishlashga   asoslangan   edi.   Garchi   hayot   muammolar   bilan   to`lib-
toshib   ketgan   bo`lsada,   besh   yillik   rejalarda   xalq   yelkasiga   asossiz   va   amaliy
jihatdan bajarib bo`lmaydigan vazifalar yuklangan bo`lsa-da, O`zbekiston xalqi o`z
kuch-qudratini,   idroki   va   mahoratini   to`liq   namoyon   qildi.   Birinchi   besh   yillik
(1928-1932)   davrida   O`zbekistonda   289   ta   sanoat   korxonasi   qurildi   va   ishga
tushirildi,   79   ta   korxona   qayta   tashqil   etildi,   sanoatning   ishlab   chiqarish   fondlari
uch   barobar,   neft   qazib   chiqarish   2,5   barobar,   metal   ishlab   chiqarish   sanoati
mahsulotlari 6 barobar, sement ishlab chiqarish uch yarim barobar ortdi. 
Ikkinchi   besh   yillik   (1933-1937)   davrida   189   ta   turli   sanoat   korxonalari   va
elektr   stansiyalari   barpo   etildi.   Urushdan   oldingi   uchinchi   besh   yillikda   sanoat
rivojlanishida yangi qadam  qo`yildi. Urushning boshlanishiga kelib 134 ta sanoat
korxonasi ishga tushirildi. Urushdan oldingi besh yilliklar davrida sanoatning xalq
xo`jaligida   egallagan   salmog`i   1928   yildagi   43   %   dan   1940   yilda   70%   ga   yetdi.
Urush   arafasiga   kelib   sanoat   potensiali   1445   ta   yirik   va   o`rtacha   sanoat
korxonalarini   o`z   ichiga   olar   edi.   1925   -1940   yillarda   qurilib   ishga   tushirilgan
bunday korxonalar jumlasiga Bo`zsuv GESi, Samarqand, Buxoro, Qo`qon, Termiz,
Asaka  shaharlarida issiqlik  elektrostansiyalari,  Toshkent, Samarqand, Buxorodagi bilan ta'minlash imkoniyati yaratildi. Shuningdek, ikkinchi jahon urushidan oldingi
yillarda Shimoliy va Janubiy Farg'ona kanallari,
                     Toshkent kanali, Kampirrovot suv to'g'oni, Qoraqalpog'istonda Qizketgan
kanali,   sig'imi   1   mln   kub/   metr   bo'lgan     Kattaqo'rg'on   suv   ombori   va   ko'plab
boshqa   suv   inshootlari   barpo   etildi.   Buning   natijasida,   1937-1940—   yillarda
respublikada   sug'oriladigan   yer   maydonlari   qo'shimcha   200   ming   gektarga
ko'paydi.
Shunday qilib, Sovet hokimiyati qishloqda kollektivlashtirish siyosatini olib
borishda qishloq ahliga nisbatan nechog'lik zug'um o'tkazmasin hamda ne-ne og'ir
sinovlarga duchor etmasin, biroq ular xalq irodasini, uning azmu qarorini so'ndira
olmadi. O'zbek xalqi fidoyilik bilan mehnat qilishda davom etdi.
2.3.  XX asrning 20-yillarida O`zbekistonda o`tkazilgan sanoatlashtirish va
jamoalashtirish siyosati, uning salbiy oqibatlari
20-yillar   davomida   iqtisodiyotda   xususiy   sektor   deyarli   butunlay   tugatildi.
Sanoat,   transport,   qishloq   xo`jaligi   va   boshqa   tarmoqlardagi   ko`plab   ishlab
chiqarish   vositalari   davlat   yoki   kolxoz-kooperativ   mulkiga   aylantirildi.   Natijada
davlat   xalq   xo`jaligini   istalgancha   boshqarish   imkoniyatiga   ega   bo`ldi.
Ma`muriyatchilik,   buyruqbozlik   iqtisodiyotni   rivojlantirishning   asosiy   usuliga
aylandi.
Bolshevoylar   dohiysi   Sho`ro   Rossiyasini   sanoati   rivoj   topgan   ilg`or
mamlakatlar   qatoriga   olib   chiqish   vazifasini   qo`ydi.   Ammo   O`zbekiston   singari
mustamlaka mamlakatlarga nisbatan bu siyosat  mutlaqo boshqacha maqsadlarda -
Markaz manfaati asosida amalga oshirildi. 1925 yil dekabrda VKP (b) XIV s`yezdi
«sosialistik   industrlashtirish»   yo`lini   avj   oldirishni   e`lon   qildi.   Stalin
rahnamoligidagi   o`ta   sanoatlashtirish   tarafdorlari   uning   sur`atini   keskin
tezlashtirish   maqsadida   mablag`larni   qishloq   xo`jaligi   hisobidan   sanoatga   olish
rejasini   ilgari   surdilar.   Ularning   muholiflari   sanoatlashtirish   siyosatini   yoqlagan
holda, uni aholining moddiy ahvolini, turmush sharoitlarini yaxshilash  va qishloq foizgacha   qisqardi.   Ularning   xo'jalik   turmushi   yaxshilanib,   o'sib   borganligi   bois,
O'rta hoi dehqonlar salmog'i 17 foizdan 52 foizga ko'tarildi. Shu tariqa, qishloqda
tovar-g'alla   yetishtiruvchi   mayda   ishlab   chiqaruvchilarning   salmog'i   ko'payib
bordi. Bu islohot jarayonida respublikada jamoa xo'jaliklari, ya'ni kolxozlar tashkil
etildi.   Biroq   ularning   hali   xo'jalik   va   moliyaviy   zaifligi,   ishlab   chiqarish   ko'r-
satkichlarining pastligi ko'zga tashlanib turardi.
20— yillar oxirlariga kelib respublika qishloq xo'jaligi, ayniqsa, paxtachilik
sohasining   Markaz   hukumatiga   qaramligi,   paxta   yak-kahokimligi   kuchaydi.
Chunonchi, 1927-1928 xo'jalik yilida o'lkadan Markazga olib ketilayotgan tovarlar
umumiy   qiymatining   77,8   foizini   paxtachilik   mahsulotlari   tashkil   etgan.   Buning
ustiga, sovet  mamlakati ehtiyoji uchun yetishtirib berilayotgan o'zbek paxtasining
xarid narxi dunyo bahosidan ancha kam belgilanardi.
Sovet   hokimiyatining   20—   yillarda   qishloqda   yuritgan   bir   qadar   mo'tadil
siyosatidan   bahra   olib,   yer-suv   islohotidan   naf   topib,   o'z   xo'jaliklarini   anchayin
oyoqqa turgizib, O'rla hollar darajasiga ko'tarilib olgan o'zbek dehqonlari hayoti va
qismati,   taassufki,   tez   orada   hukmron   partiya   boshlab   yuborgan   ommaviy
kollektiviashtirish   jara-yoni   girdobiga   g'arq   bo'ldi.   Ommaviy   kollektiviashtirish
jarayoni qishloq ahli hayotini ag'dar-to'ntar qilib yubordi.
Yoppasiga   kollektivlashtirish.   VKP(b)   XV   syezdi   (1927)   belgilab   bergan
qishloqda   kollektiviashtirish   siyosati   va   uni   izchil   amalga   oshirish   butun
mamlakatda bo'lgani singari O'zbekiston va Lining xalqi uchun ham asosiy amaliy
vazifaga   aylangandi.   Totalitar   hoki-miyat   qishloqda   kollektiviashtirish   siyosatini
zo'rlik,   o'zboshimchalik   va   ma'muriy-buyruqbozlik   usullari   bilan   o'tkazishga
kirishdi.
Markaz   buyrug'i   va   ko'rsatmasini   bajarishni   o'zlari   uchun   katta   sharaf   deb
bilgan,   unga   ko'r-ko'rona   asoslangan   rahbarlar   dehqon-larni   zudlik   bilan
kolxozlarga   kiritish   uchun   "jon   kuydirdilar".   Ayniqsa,   1929—yilning   ikkinchi
yarmi va 1930—yil boshlaridan mavjud reallik bilan hisoblashmay omonat jamoa
xo'jaliklari   tuzish   mavsumi   avj   oldirildi.   Masalan,   O'zbekiston   partiya   va 8.I.A.Karimov.Inson xotirasi-boqiy, qadr-qimmati-ulug’’ Xalq so’zi,2012,10 may.
14.   “   O’zbekiston   sovet   mustamlakachiligi   davrida”   darslik   o’quv   qo’llanma   2-
qism Toshkent-2000 
15.   “O’zbekiston   tarixi”   darslik   o’quv   qo’llanma   to’ldirilgan   to’rtinchi   nashri
Toshkent-2009.
16. Azizzoda L. Yangi hayot kurashchilari. – Toshkent: Fan, 1976. -144b. 
17.   Alimova   D.A.   «Hujum»ga   zarurat   bormidi?   //   O‘zbekiston   adabiyoti   va
san'ati.- 1992 yil, 11 sentyabr. 
16. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. - Toshkent: O'zbekiston, 1992.
17. O'zbekiston Respublikasining ‘’Ta’lim to‘g‘risida’’gi Qonuni. Barkamol avlod
— O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Toshkent: Sharq, 1997.
18.   Kadrlar   tayyorlash   Milliy   dasturi.   //Barkamol   avlod   —   O'zbekiston
taraqqiyotining poydevori. — Toshkent: Sharq, 1997.
19 .  Azizxo‘jaeva N. N.  Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat. — Toshkent:
TDPU, 2003.
20.   Bahrieyv   A.,   Bahrieyva   N.   Yangi   pedagogik   texnologiyalar   orqali   o'qitishda
ichki motivatsiyani shakllantirish. / “Xalq ta’limi” jurnali, 2006, № 6. -25-28 b.
Ilovalar
Islom   Karimov   tashabbusi   bilan   “Paxta   ishi”ni   ko’rib   chiqish   uchun   maxsus
komissiya   tuzildi.   Pirovardida   3,5   mingdan   ko’proq   kishi   oqlandi,   qolganlari   avf
etildi.   Inomjon   Usmonxo’jayevdan   so’ng   O’zbekiston   SSRda   rahbarlik   qilgan
Rafiq Nishonov davrida respublikani  chuqur  ijtimoiyinqtisodiy  va siyosiy  inqiroz
chulg’ab   oldi.   Aholining   ijtimoiy   ahvoli   nochor   edi.   76   O’sha   yillarda
mutaxassislarning   hisob-kitoblariga   ko’ra,   kun   kechirish   uchun   bir   kishiga   oyida
kamida 85 so’m zarur  edi.   O’zbekistonda  aholi  jon boshiga daromad 75 so’mdan
oshmaydigan 8 million 800 mingga yaqin kishi yashardi, bular aholining 45 foizini
tashkil   etardi.   Qishloq   aholisining   atigi   50   foizi   toza   ichimlik   suvi   bilan
ta’minlangan   edi,   xolos.   Qishloqlarda   yashovchi   240   ming   oilaning   tomorqa   eri
yo’q, har besh xonadonning birida birorta ham chorva mol, 37 foiz xonadonlarda
sigir, yarmisida qo’y boqilmas edi. Maktab va maorif ishlarini isloh qilish va o’rta
maxsus   ta’limni   qayta   qurish   borasidagi   sa’y-harakatlar   ham   behuda   ketdi. Qishloq   xo’jalik   mahsulotlarini   sanoatga   kontraktatsiya   (shartnoma)   asosida
yetkazib   berishda   qishloq   xo’jalik   kooperativlari   vositachilik   qildi.   Mayda   tovar
dehqon xo’jaligi rivojlana boshladi.
II.bob. O’zbekistonda yer-suv islohoti va dehqon xo’jaliklarini
jamoalashtirish, uning oqibatlari.
2.1. Ommaviy jamoalashtirish siyosati va kolxozlarning davlat tasarrufiga
olinishi.
      Azaldan   sun'iy   sug'orishga   asoslangan   dehqonchilik   madaniyati   maskani
hisoblangan hamda aholisining mutlaq ko'pchiligi qishloq xo'jaligida band bo'lgan
Turkiston xalqlari uchun yer-suv, undan foydalanish masalasi favqulodda ahamiyat
kasb etardi. Negaki, o'lka aholisining anchagina qismi yersiz edi. Bir parcha yerga
muhtoj   bo'lganlar   boylar,   zamindorlarning   mulkida   chorakorlik   bilan   hayot
kechirib,   oila   tebratib   kelardi.   Buning   ustiga   ko'plab   serhosil,   unumdor   yerlar
Rossiyadan ko'chirib kelinganlar rus oilalari foydasiga majburan olib berilgan edi.
Chorizmning   Turkistondagi   bu   mustamlakachilik   siyosati   yersiz,   batrak
dehqonlarning   ahvolini   tanglashtirib   yuborgan   edi.   Shu   bois   ham,   mahalliy   yerli
aholi   yangi   sovet   hokimiyatining   "Yer   dehqonlarga"   degan   va'dalari,   da'vatlariga
umid   bog'lab,   uning   yer   to'g'risidagi   dastlabki   dekretining   amalga   oshuviga   ko'z
tikib kelayotgandi.
Sovet   hukumati   ko'p   sonli   dehqon   aholisini   o'z   tomoniga   qaratib   olishni
ko'zlab   yer   to'g'risidagi   dekretni   qabul   qilgan   bo'lsa-da,   ammo   uni   amalga
oshirishdan   kuzatgan   maqsadlari   boshqacha   edi.   Sovetlarning   yer-suv   islohoti
masalasida   tutgan  siyosatining   pirovard  maqsadi   xususiy   yer-mulklarni   musodara
qilish,   milliylashtirish   orqali   ularni   tugatib,   jamoalar   ixtiyoriga   bera   borib,   asta-
sekinlik   bilan   yirik   sotsialistik   xo'jaliklarni   qaror   toptirish   edi.   Turkistonda   shu
maqsadfarni ko'zlab yer-suv islohoti o'tkazishga kirishildi. ekiladigan   yer   maydonlari   550   ming   gektardan   928   ming   gektarga   kengaytirildi,
yalpi   paxta   hosili   esa   652   ming   tonnadan   750   ming   tonnaga   yetkazildi.1932   yili
Respublika   Sobiq   Ittifoq   bo`yicha   paxta   hosilining   60%   ini   berdi.   Mana   shu
paytdan   boshlab   xorijdan   paxta   olib   kelish   to`xtatildi.   Yuqorida   ta`kidlanganidek
yoppasiga jamoalashtirish va quloq xo`jaliklarini  tugatish siyosati  o`zining xunuk
oqibatlarini qoldirdi:
1.Ma`lumki,   chorizm   hukmronligi   davrida   butun   O`rta   Osiyo   xom   ashyo
bazasiga aylangan edi. Jamoalashtirish natijasida Respublikamiz qaytadan, balkim
kuchaytirilgan formada xom ashyo omborxonasiga aylantirildi. 
2.Odamlarda   ishonchsizlik   kayfiyatini   uyg`otdi,   ko`plab   odamlar   boshqa
joylarga qochishga majbur bo`ldilar, chorvalarni  ko`p miqdorda suyib yubordilar,
bu esa chorva tuyog`ini keskin kamayishiga olib keldi.
3.Ma`naviy va ahloqiy qadriyatlar toptaldi. 
4.Minglab kishilar qatag`on qilindi, yohud Ukraina va Sibirga surgun qilindi.
5.Jamoalashtirish   asrlar   davomida   shakllanib   kelgan   odamlardagi   yerga
bo`lgan egalik hissini yo`qotib, begonalik xislatlarini vujudga kelishiga olib keldi.
Umuman   qishloq   xo`jaligini   rivojlantirish   o`rniga   oxir   oqibat   uni   tanazzulga   olib
keldi. 
20-30   yillarda   O`zbekistonda   «madaniy   inqilob»   siyosati   «shaklan   milliy   va
mazmunan sosialistik» madaniyatni rivojlantirish qobig`iga o`rab amalga oshirildi.
Ma`lumki, O`zbek xalqi boy madaniy merosga ega bo`lib, u asrlar mobaynida
sayqal   topib   kelgan.   Sho`ro   mustamlakachilari   chorizm   siyosatini   davom   ettirib,
O`zbek   xalqining   boy   madaniyatiga   hujum   uyushtirdilar,   chunki   ular   xalqimizni
ma`naviy,   madaniy,   tarixiy   merosini   yo`q   qilmasalar   O`zbekistonni   o`z
asoratlarida uzoq saqlab qololmasliklarini yaxshi tushunar edilar. 
«Xoh   o`tmishda,   xoh   bugun   bo`lsin,   boshqa   millat,   davlatni   o`ziga   qaram
qilish  niyatida  harakat   qilgan,  qilayotgan  kuchlar  doimo bir  siyosatni   yuritganlar, hukumatining   1930—yil   17-fevraldagi   "Kollektiviashtirish   va   quloq   xo'jaliklarini
tugatish   to'g'risida"gi   qarorida   respublikaning   17   ta   tumanida   yoppasiga
jamoalashtirish   vazifasi   belgilangan   edi.   Ko'p   joylarda   quloqlarni   tugatish   shiori
ostida   O'rtahol,   hattoki   kambag'al   dehqon   xo'jaliklariga   nisbatan   ham   zulm
o'tkazildi.   1929—yil   oktabrga   qadar   respublikadagi   dehqon   xo'jaliklarining   3,4
foizi   kolxozlarga   kirgani   holda,   1930—   yil   martiga   kelganda   dehqon
xo'jaliklarining   47   foizi   kolxozlashtirilgan   edi.   1931—   yil   oxiridabu   ko'rsatkich
68,2 foizga yetdi.1
Kollektiviashtirish   ishidagi   shoshma-shosharlik,   joylardagi   real   shart-
sharoitlar   bilan   hisoblashmaslik,   milliy   hududlarning   o'ziga   xos   hususiyatlari,
aholisining   milliy   an'analari,   udumlarini,   dindorlik   darajasi,   madaniy-ma'naviy
saviyasini  e'tiborga olmaslik oxir-oqibatda bundan ham  ko'ngilsizroq holatlarning
yuz   berishiga   sabab   bo'ldi.   Ko'p   qishloq   tumanlarida   hokimiyat   organlarining
zo'ravonligi,   o'zboshimchaligiga   aholi   keskin   norozilik   bildirib,   turli   harakatlar
uyushtirishga majbur bo'ldi. 1929-193 5
0— yillarda dehqonlarning sovet  tuzumiga
nisbatan   ommaviy   norozilik   harakatlarida   faqat   Qashqadaryo   okrugidan   14   ming
nafar kishi qatnashgan. Ma'lumotlarda qayd etilishicha, bunday ommaviy norozilik
harakatlari shu davrda respublika bo'yicha 240 marta sodir bo'lgan. Eng achinarlisi
shuki,   ko'plab   oddiy   dehqon   xo'jaliklari   arzimagan   sabablar   bilan   yoxud   birgina
jamoa   xo'jaligiga   kirishga   rag'bat   bildirmaganligi   vajidan   bor-budidan   mahrum
etilib,   uy-joyi,   mol-mulki   tortib   olinib,   quloqlar   ro'yxatiga   tirkab   yuborilavergan.
Bu nohaqlikni oldini oladigan, uni adolatli hal etib ajrim qiladigan biror bir mard
o'sha kezlarda topilmagan . Hamma o'zini o'ylash, bu balo-qazolardan ehtiyotlanish
choralarini izlashga majbur bo'lgan edi.
Quloqlashtirish.   Statistik   ma'lumotlarga   qaraganda   jamoalashtirish
boshlarida   O'zbekistonda   shartli   ravishda   "quloq"   xo'jaligiga   kiritish   mumkin
bo'lgan   xo'jaliklarning   salmog'i   aslida   umumiy   dehqon   xo'jaliklarining   5   foizidan
kamrog'ini tashkil etardi, xolos. Biroq ommaviyjamolashtinsh boshianishi bilan 15
foizdan   ortiq   xo'jaliklar   "quloqlashtirish'ga   duchorbo'ldi.   Haqiqatda   esabular
5
  Azizzoda. Yangi hayot kurashchilari. Toshkent. Fan. 1976 Markaz Turkiston o`lkasiga asosiy xom-ashyo bazasi sifatida qarab kelganligi bois,
o`lka   qishloq   xo’jaligining   bosh   sohasi   hisoblangan   paxtachilikni   rivojlantirishga
alohida   e'tiborini   qaratgan.   Xususan,   RKP   (b)   M.K.ning   1922   yil   11   yanvaridagi
"Turkiston   Kompartiyasiga"   deb   nomlangan   xatida,   Turkiston   Kompartiyasining
qishloq   xo’jaligi   sohasidagi   faoliyatida   birinchi   o`ringa   sug`oriladigan
yerlarda   ekin   maydonlarini   tiklash ,   paxtachilikni   rivojlantirish   hamda   mavjud
sug`orish   tizimini   tuzatish   masalalari   hal   etilishi   lozimligi   ta'kidlangan   edi.
Paxtachilikni   tiklash   va   rivojlantirish   ishlariga   rahbarlik   qilish   uchun   1920   yilda
Bosh   Paxtachilik   qo`mitasi   va   paxta   yetishtiruvchi   respublikalarda   unga"
bo`ysunuvchi   paxtachilik   qo`mitalari   tuzildi.   Turkiston   respublikasidagi   barcha
haydaladigan maydonlar, seleksiya stansiyalari, irrigatsiya inshootlari, Paxtachilik
qo`mitasi ixtiyoriga o`tkazildi. Bosh Paxtachilik qo`mitasi katta vakolatlarga, ya'ni
boshqa   qishlpq   xo’jalik   ekinlari   hisobiga   chigit   ekiladigan   maydonlarni
kengaytirish,   paxta   xarid   narxlarini   belgilash,   markaziy   davlat   organlarining
ruxsatisiz   maxsus   qabul   qilish   huquqlariga   ega   edi.   Paxtaning   narxi   xukumat
tomonidan   belgilanishi   uning   bu   masalada   yakka   hokimligidan   dalolat   berar   edi.
Turkistonlik   ko’pgina   arboblar   paxtachilikda   davlat   monopoliyasini   tugatish
zarurligini   bir   necha   marotaba   ko`tarib   chiqqan   edilar.   Xususan,   yer   ishlari   Xalq
komissari   S.Asfandiyorov   va   hukumatning   boshqa   a'zolari   davlatning   paxtaga
bo`Igan   yakkaxokimligiga   qarshi   chiqib,   bosh   Paxtachilik   qo`mitasini   tugatish
masalasini o`rtaga tashlagan edi. Biroq, Turkiston respublikasi va RSFSR partiya-
davlat   apparatining   aksariyat   xodimlari   paxta  monopoliyasi   tarafdori   edilar.   1922
yilning   1   yanvarida   RSFSR   Oliy   Xalq   Xo’jaligi   Kengashi   (OXXK)   tomonidan
qabul   qilingan   qarorda   esa,   "paxtaga   davlat   monopoliyasini   saqlash"   masalasi
qafiyan ko`tarilgan edi.
Paxtachilikni tiklash ishlari hamda respublikaga don olib keltirishni jadallashtirish
maqsadida, OXXK Yettisuv temir yo`lini tezroq tugatishga qaror qildi. Qizil   imperiya   o‘zining   butun   umri   davomida   ana   shu   qoloqlikni   bartaraf   eta
olmadi.
Bolsheviklar   partiyasining   XV   syezdi   1927-yilda   qishloq   xo‘jaligini   to‘la
kollektivlashtirish   to‘g‘risida   qaror   qabul   qildi.   Qishloq   30-yillarning   oxirigacha
to‘la kollektivlashtirildi. Ular o‘zlarining bu siyosatini qishloqni sotsialistik asosda
qayta qurish, deb atadilar. Xo‘sh, kollektivlashtirish nima edi?
Kollektivlashtirish natijasida  qishloqda yakka  tartibda faoliyat  yurituvchi  o‘rtahol
dehqon   xo‘jaliklarini   tugatib,   ularning   o‘rnida   qishloq   xo‘jaligi   mahsulotlarini
kollektiv   (jamoa)   mehnat   asosida   yetishtiruvchi   xo‘jalik   (kolxoz   deb   atalgan)
vujudga keltirildi.
Jamoa xo‘jaligining yeri davlatniki edi. Davlat yerni kollektiv xo‘jaliklarga tekinga
ijaraga   berdi.   Jamoa   xo‘jaligi   xo‘jalik   hisobi   asosida   faoliyat   yuritdi.   Davlat
yeridan foydalanganligi uchun hamda topgan daromadlari yuzasidan davlatga soliq
to‘lagan. Aholi biror-bir tabaqasining xususiy mulk shaklida
yeri bo‘lmagan.
Kolxoz o‘ziga berilgan yerda davlat rejasiga ko‘ra mahsulot yetishtirgan. Mahsulot
davlat tomonidan qat’iy belgilangan narxda sotib olingan. Soliq to‘lovidan hamda
mahsulot   yetishtirish   uchun   yil   davomida   qilgan   xarajatlaridan   ortgan   mablag‘
kolxozning mulki bo‘lgan. Kolxoz o‘z ixtiyori bilan mahsulot  yetishtira olmagan.
O‘z ixtiyori bilan mahsulot sota olmagan. Shuning uchun ham sobiq qizil imperiya
o‘z   aholisini   sifatli,   zarur   qishloq   xo‘jaligi   mahsulotlari   bilan   to‘la   ta’minlay
olmadi  va chetdan sotib  olishga  majbur  bo‘ldi. Kollektivlashtirish shafqatsiz  jazo
qo‘llash   yo‘li   bilan   olib   borildi.   Mulkdorlar   o‘z   mulklarini   kolxozga   topshirishni
istamaganliklari   uchun   ular   qatag‘on   qilindi.   Mol-mulklari   esa   tortib   olindi.
Qishloq   aholisi   o‘z   chorva   mollarini   kolxozga   topshirmaslik   uchun   ko‘plab
miqdorda   so‘yib   yubordi.   Bu   esa   chorvachilikka   o‘nglab   bo‘lmas   darajada   ziyon
yetkazdi.   Dehqonlar   majburan   kolxozlarga   birlashtirila   boshlandi.   Bunga   qarshi
dehqonlarning   1930-yilda   1600   marta   qurolli   chiqishlari   bo‘lib   o‘tdi.
Kollektivlashtirish   jarayonida   jami   9   mln   kishi   quloq   qilindi.   Xususan,
O‘zbekistonda   quloq   qilinganlarning   katta   qismi   Ukrainaning   Xerson   viloyatiga Mavzu: XX asrning 20-yillarida qishloq xo'jaligini jamoalashtirish va uning
oqibatlari
Mundarija
KIRISH……………………………………………………………....... 3- 4
I- BOB. Sovet davlatining jamoalashtirish siyosati sabablari  …. 5-17
I.1.   XX asrning birinchi yarmida Sovet davlatining siyosiy ahvoli… 5-7
I.2.   XX asrning boshlarida qishloq xo’jaligidagi ahvol va 
jamoalashtirish siyosatining boshlanishi…………………………….. 7- 13
I.3  O’zbekistonda sovet hokimiyatining iqtisodiy va ijtimoiy siyosati
mohiyati ………………………………………………………………... 13- 17
II-BOB.   O’zbekistonda yer-suv islohoti va dehqon xo’jaliklarini 
jamoalashtirish, uning oqibatlari. ........................................................... 18-31
II.1. Ommaviy   jamoalashtirish   siyosati   va   kolxozlarning   davlat
tasarrufiga olinishi. …………………………………............................... 18-24
II.2.   Jamoa xo’jaliklarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash
va suv inshootlari qurilishi.  …................................................................. 24-26
II.3. XX asrning 20-yillarida O`zbekistonda o`tkazilgan 
sanoatlashtirish va jamoalashtirish siyosati, uning salbiy
oqibatlari ………………………………………………………………
26-31
XULOSA……………………………………………………………… 32
FOYDALANILGAN   ADABIYOTLAR   RO’YHATI…………….....
ILOVALAR .............................................................................................    33
34
Kirish. Yer va suvni taqsimlash jarayoni bir tomondan yersiz va kam yerli dehqonlarni yer
bilan   ta'minlagan   bo`lsa,   ikkinchi   tomondan   qishloqdagi   siyosiy   vaziyatni   o`ta
keskinlashtirib,   sinfiy   ziddiyatlarni   kuchaytirdi.   Shuningdek,   islohot   davomida
Yettisuv va Jalolobod tumanlarining ko`chmanchi va yarim ko`chmanchi aholisini
o`troq   hayotga   o`tkazish   siyosati   salbiy   oqibatlarga   olib   keldi.   Zero,
ko`chmanchilikdan   o`troqchilikka   o`tish,   nafaqat   xo’jalik   faoliyat   shakllarini
o’zgartiribgina   qolmay,   balki   asrlar   davoraida   shakllanib   kelgan   ushbu   ijtimoiy
guruhning   turmash   tarzi   hamda   kasb-hunarining   tarnomila   o’zgartirib   yuborishi
muqarrar   edi.   Islohotni   o`tkazishning   inqilobiy-zo`ravonlik   usullari   Turkiston
qishloqlarida   ijtimoiy   va   millatlararo   tanglikni   vujudga   keltirdi.   Yer-suv   islohoti
1922   yil   kuzida   o’z   poyoniga   yetdi.   Uni   amalga   oshirish   davomida   hamma
joylarda,   qishloq   va   ovullarning   yersiz   va   kam   yerli   mahalliy   dehqonlarini
birlashtirgan "Qo`shchi" uyushmalari tashkil etila boshladi. Lekin shuni ta'kidlash
joizki, "Qo`shchi" Turkiston dehqonlari uyushgan birinchi tashkilot emas edi. 1918
yildayoq   Toshkent   "Dehqon"   ittifoqi   vujudga   kelgan   edi.   O`shanda   Toshkent   va
shahar   atrofidagi   tumanlar   dehqonlari   hamda   savdo   doiralarining   turli   qatlamlari
yangi   hokimiyatning   muayyan   keskin   choralariga   qarshilik   ko’rsatishiga   hamda
o’z mulklarini saqlab qolishga harakat qilgan edi. Tashkilot dehqonlar ommasining
ozchilik   qisraini   qararab   olgan   bo`lib,   mahalliy   xarakterga   ega   edi.   1919   yili
Turkiston   respublika   va   Yer   ishlari   Xalq   Komissarligining   ko`magi   bilan
kambag`allar   qo`mitalari   tuzildi.   "Qo`shchi"   uyushmasi   kambag`allarning
qo`mitalari   va   ittifoqlari   o`rnida   vujudga   kelgan   edi.   Ushbu   uyushma   qishloq   va
ovullarda   sovet   hokimiyatining   tayanchi,   "mehnatkash   dehqonlarni"   sinfiy
tarbiyalashning   o’ziga   xos   maktabi   sifatida   yer-suv   islohoti   davoraida   "mehnat
bilan   shug`ullanmaydigan   xo’jaliklar"   va   ularning   mol-mulkini   aniqlashda,
sovetlar   siyosatidan   norozi   b о `lgan   dehqonlar   chiqishini   bostirishda   va   ularning
oldini olishda ham qatnashdi. Uyushma kooperatsiya ishiga o’z hissasini qo`shgan
bo`lsa   ham,   uning   faoliyatidagi   asosiy   e'tibor   qishloqning   boy   qatlamlari   bilan
kurash olib borish va qishloqni "sotsialistik asosdan qayta qurish"ga qaratilgan edi. Yer-suv islohoti: Turkiston sovetlarining XI syezdida (1920) o'lkada yer-suv
islohoti   masalasi   ко 'rib   chiqildi,   bu   sohadagi   asosiy   vazifalar   belgilandi.   Bunga
ko'ra aholi qo'lidagi katta yerlarni musodara qilish, yevropalik kelgindi aholi bilan
yerli   xalqlar   o'rtasida   yer-suv   masalasida   vujudga   kelgan   tengsizlik
munosabatlariga   barham   berish,   mehnatkash   aholini   Sovetlar   tevaragiga
jipslashtirish zarur deb topildi. Shu maqsadda joylarda qishloq va ovullar mahalliy
aholisining yersiz, kambag'al qismini birlashtiruvchi "Qo'shchi" uyushmalari tuzila
boshlandi.   "Qo'shchi"   uyushmalari   kommunistlarning   dehqonlar   orasidagi
tayanchiga aylanib, yer-suv islohotini o'tkazishda partiyaga katta yordam ko'rsatib
bordi. Turkiston ASSR hududida 1921-1922—yillar davomida yer-suv islohotining
birinchi   bosqichi   yirik   yer-suv   egalariga   qarshi   keskin   kurash   shiori   ostida
o'tkazildi.
Masalan,   Samarqand   viloyatida   350   ta   katta   yer   egalaridan   13   ming
desyatina yerlar tortib olindi. Respublika bo'yicha boy va o'ziga to'q aholidan 1,7
mln.   desyatina   yer   tortib   olindi,   ularning   117   ming   desyatinasi   yersiz
kambag'allarga berildi, qolgan katta qismi asosida "Qo'shchi" uyushmalari tuzildi.
Bu Sovet  hokimiyatining kamba-g'allarni o'z tomoniga og'dirib olishga  qaratilgan
harakati edi. O'rta hol dehqon xo'jalikiari saqlab qolindi.1
1925—yil   dekabrda   bo'lgan   O'zbekiston   SSR   Markaziy   Ijroiya
Qo'mitasining   Favqulodda   sessiyasi   "Yer   va   suvni   milliylashitirish   davlat
tasarrufida   olish   to'g'risida"   dekret   qabul   qildi.   Dekretga   binoan   quyidagi   tarzda
yerlar batamom musodara qilinishi kerak edi:
> Qayerda turishidan qat'i nazar Farg'ona viloyatida 40 desyati-nadan, Toshkent va
Samarqand   viloyatlarida   50   desyatinadan   ortiq   sug'oriladigan   yeri   bo'lgan   mulk
egalarining yerlari, jami jonli va jonsiz rnulki bilan;
  Qishloq va ovullarda yashamagan,  o'zlari va oila a'zolaridan birortasi  ham  yerda
ishlamaydigan shaxslarga qarashii yerlar, boshqa mol-mulki bilan;
 Vaqf yerlari, xo'jayinlari noma'lum yerlar. Kurs ishi asosiy qismining qо‘yilgan 
reja va vazifalar asosida yoritib 
berilganligi va asosiy maqsadga 
erishilganligi 20
Ishning xulosasida qо‘yilgan maqsad 
va vazifalardan kelib chiqqan holda 
asosiy fikrlar va tavsiyalarning 
berilganligi 10
Ishning uslubiy jihatdan va ilmiy 
apparatlari jihatidan tо‘g‘ri tashkil 
etilganligi, adabiyotlar rо‘yxatining 
tо‘g‘ri tuzilganligi 10
Vazifalarning bajarilishida talabaning 
faolligiga kurs ishi rahbari tomonidan 
qо‘yiladigan maksimal ball 5
Kurs ishi ilovalarining mavzuga 
mosligi va ularning ish mazmunini 
kuchaytirishga yо‘naltirilganligi 5
Jami ( xulosa ) 70
*Kurs ishi himoyasi uchun 30 ball (20 ball himoya uchun, 10 ball taqdimot uchun) qo’yiladi
Taqrizchi   ____________________________________         _____________                 _____________
                                           Familiyasi, ismi – sharifi                                                                   imzo                                                         sana kelib ularda ta`lim olayotgan talabalar soni 18 ming kishiga yetdi. Shu bilan birga
bu yillar davomida 10 ga yaqin o`rta maxsus o`quv yurtlari tashqil qilinib, ularda
15   mingga   yaqin   yoshlar   turli   malakalarga   ega   bo`ldilar».   Sho`rolar   hukumati
O`zbekistonda   fan,   ilmiy-tadqiqot   yutuqlaridan   ham   o`z   manfaati   yo`lida
ustamonlik   bilan   foydalandi.   1932   yilda   O`zbekiston   SSR   Fan   qo`mitasi   tuzildi.
1940   yillarning   boshida   O`zbekistonda   60   dan   ortiq   maxsus   ilmiy   tekshirish
muassasalari,   laboratoriya   va  stansiyalar   mavjud  bo`lib,  ularda  nazariy   va   amaliy
fan   sohalari   buyicha   turli   yo`nalishlarda   ilmiy   tadqiqotlar   amalga   oshirildi.   1940
yil 9 yanvarda Fan Qo`mitasi Ittifoq Fanlar Akademiyasining O`zbekiston filialiga
aylantirildi.   Keyinroq   1943   yilda   O`zbekiston   SSR   Fanlar   akademiyasi   tash k il
etildi.
Xulosa.
      Xulosa   qilib   shuni   aytishimiz   mumkinki   har   qanday   mustamlakachilikni   hech
qanday   voqea   hodisalar   bilan   oqlab   bo’lmaydi.   Garchi   mustamlakachilar
tomonidan   amalga   oshirilgan   ishlar   ijobiy   holatdek   tuyulsa-da   aslida   uning
zamirida   yurt   boyligini   talash,   imkon   qadar   o’z   manfaatlariga   bo’ysundirish   va
ko’proq foyda olishga intilish yotadi. Tarix shundan guvohlik beradiki har qanday
bosqinchi   davlat   o’zi   istilo   etgan   hududlarni   ko’roq   talab,   yuqori   foyda   olishga
intilib   mahalliy   aholining   boshiga   og’ir   kunlarni   solgan.   Shu   o’rinda   sovet
mustamlakachiligi   davrida   xalqimiz   boshiga   tushgan   og’ir   musibatlarni   va   dard
alamlarni hech narsa bilan o’lchab bo’lmaydi. Shunday bo’lsa-da ota-bobolarimiz
qanchalik   og’ir   kunlarni   boshidan   kechirmasinlar   ,   istibdod   kishanlari   qanchalik
qo’llarini   bog’lamasinlar   baribir   hayotga   bo’lgan   intilishni,   yorug’   kunlarga
bo’lgan   ishonchni   yo’qotmaganlar.   Mustabid   sovet   tuzumi   davrida   amalga
oshirilgan ishlarda mehnatsevar xalqimizning bilak kuchi va intellektual salohiyati "SSSRning   paxta   mustaqilligini   ta'minlash"   asosan   O'zbekiston   xalqi
zimmasiga   yuklatilgan   edi.   1935—   yilda   O'zbekistonda   1   mln.   tonna   paxta
tayyorlangan   bo'lsa,   bu   ko'rsatkich   1939—   yilda   1,5   mln.   tonnani,   1941-   yilga
kelib   es 6
a   1   mln.   656,2   ming   tonnani   tashkil   etdi.   Bu   Butunittifoq   bo'yicha
tayyorlangan   paxtaning   60   foizidan   ziyodrog'ini   tashkil   qilardi.   30—   yillar
davomida   respublika   qishloq   xo'jaligi   tizimida   paxta   yakkahokimligi   mustahkam
o'rin   egallab   bordi.   Jumladan,   agar   1933—   yilda   paxta   mahsuloti   respublika
yetishtirib   tayyorlab   beradigan   qishloq   xo'jalik   mahsulotlari   umumiy   hajmining
81,5 foizini tashkil etgan bo'lsa, 1937— yilga kelib bu ko'rsatkich 93,4 foizga etdi.
2.2. Jamoa xo’jaliklarining moddiy-texnikaviy bazasini mustahkamlash va
suv inshootlari qurilishi.
Texnikaviy   ta'minot.   O'zbekistonda   dehqon   xo'jaliklarini   ommaviy   tarzda
jamoalashtirish  ishlari  ayni  chog'da  yangi  xo'jaliklarga  moddiy-texnik  baza  bo'lib
xizmat   qiladigan   mashina-traktor   stansiyalari   (MTS)   ni   tashkil   etish   bilan   uzviy
bog'liq holda olib borildi. O'zbekistonda dastlabki mashina-traktor stansiyasi 1929
—yilda   Andijon   viloyatining   Asaka   tumanida   tashkil   etilib,   u   yangidan   tuzilgan
jamoa   xo'jaliklariga   texnik   yordam   ko'rsatgan   edi.   Asta-sekin   ularning   soni   ortib
bordi.  1931—yilga  kelib  MTSlar   48  ta  qishloq  tumanlarida  tashkil  etilib,  qishloq
ahlining   dala   yumushlariga   xizmat   ko'rsatdi.   MTSlarning   yirik   dehqon
xo'jaliklariga   nafi   katta   bo'lganligidan,   ularning   safi   respublikada   to'xtovsiz   ortib
bordi.   Jumladan,   1937—yilda   ularning   soni   163   taga,   1941—yilga   kelganda   esa
189 taga yetdi. Garchand yirik jamoa yerlarini ishlab berish, qo'l mehnatini yengil-
lashtirish,   qishloqqa   texnika   olib   kirish,   texnika   ilmidan   qishloq   mehnatchilarini
xabardor   qilish,   ma'lumotini   oshirishda   MTSlar   muhim   rol   o'ynagan   bo'lsa-da,
biroq   bu   narsa   jamoa   xo'jaliklarining   davlatga   tobeligini   yanada   kuchaytirdi.
Buning asosiy sabablaridan biri shundaki, yirik ishlab chiqarish vositalari MTSlar
orqali   tobora   davlat   qo'lida   to'plana   bordi.   MTSlar   jamoa   yerlarini   natural   haq
evaziga   ishlab   berar,   bu   haqning   miqdori   esa   yuqoridan,   davlat   organlari
tomonidan belgilanardi.
6
  “O’zbekiston sovet mustamlakachiligi davrida” Toshkent. 2000 surgun qilindi. U yerda ular paxta yetishtirishg 2
a majbur etildi. Qolgan dehqonlar
jon   saqlash   maqsadida   kolxozlarga   kirishga   majbur   bo‘ldilar.   Majburiy
kollektivlashtirish   oqibatida   qishloq   xo‘jaligi   mahsulotlari   yetishtirish   keskin
ravishda kamayib ketdi. Natijada 1932—1933-yillarda ocharchilik bo‘ldi va 5 mln
dan ortiq kishi ochlikdan qirilib ketdi.
Kollektivlashtirish   natijasida   dehqonlar   soni   uchdan   bir   qismga   kamaydi,   jami
g‘alla yetishtirish amalda ko‘paymagan bo‘lsa-da, davlatga g‘alla sotish 1937-yilga
kelib 1928-yilga nisbatan 3 baravar ko‘paydi. Bunga qishloq aholisini xonavayron
qilish   hisobiga   erishildi.   O‘zbekistonda   paxta   yetishtirishni   ko‘paytirish   hisobiga
Sovet davlatining paxta mustaqilligi ta’minlandi.
1.2. XX asrning boshlarida qishloq xo’jaligidagi ahvol va jamoalashtirish
siyosatining boshlanishi.
Kollektivlashtirish   siyosati   V.I.Lenin   ilgari   surgan   sosializm   qurish   rejasining
tarkibiy   qismidir.   Taniqli   tarixchi   olima   Rahima   Aminova   kollektivlashtirishga
baho   byerib   bunday   degan   edi:   «Kollektivlashtirish   -ishlab   chiqarishga   davlat
monopoliyasi   o’rnatilishining   naq   o’zginasidir.   Partiyaviy-g’oyaviy   siyosat
hukmronligi   tufayli   yuzaga   kelgan   kollektivlashtirish   nazariyasi   va   tajribasi
bugunga   kelib   chilparchin   bo’ldi.   Kishining   ishlab   chiqarishdagi   mehnatiga   haq
to’lov   o’zaro   tenglik   asosiga   qurilganidan   bu   siyosat   o’zini   oqlamadi.   Tabiiyki,
moddiy   manfaatdorlik   bo’lmagan   joyda   tashabbuslar   ham   so’nadi.   Tashabbus,
izlanish   bo’lmagan   joyda   yesa,   ish   orqaga   ketadi.   Buning   ustiga   hayotning   o’zi
kollektivlashtirish   muommosini   ko’tarib   chiqmagan   edi.   Nazazariyas’hilar   asrlar
osha shakllanib kelgan ishlab chiqarish usullariga bepisand qaradilar. Zo’ravonlik
bilan o’tkazilgan siyosat  ko’plab ishbilarmon, tadbirkor  odamlarning ishga, yerga
bo’lgan munosabatini  sovitdi. Ye’tirof  yetmoq joizki, bugungi  dasturxonimizning
g’aribligi   ham,   ko’r   jihatdan   qishloq   xo’jaligini   kollektivlashtirish   «samarasidir».
Sovet hukumati va kompartiya mustamlaka asoratidagi o’lka xalqlarini qul o’rnida
2
Mirziyoyev.Sh.M. Erkin farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz . Toshkent 2017 – yil .  davlatga   topshirgan   543,7   ming   tonna   "oq   oltini   evaziga   SSSR   paxta   yetishtirish
bo`yicha   4-chi   o`ringa   chiqdi   va   bu   bilan   paxta   mustaqilligiga   erishish   yo`lida
qo`yilgan dastlabki qadamlardan biri bo’ldi. "Sovetlar mamlakatfga paxta yetkazib
berishda   respublikaning   salmog`i   1940   yilda   63   %   ga   yetdi.   Bularning   hammasi ,
o`sha   yillardagi   hukumal   hujjatlarida   rasman   e'tirof   qilinishicha,   "...Sovet
Ittifoqining   chetdan   paxta   keltirishdan   ozod   bo’lishida   va   SSSR   to`qimachilik
sanoatining   paxta   xom   ashyosi   bilan   to`la-to`kis   ta'minlanishida   hal   qiluvchi   rol
o`ynaydi" haqiqatan ham, agar 1925 yilda SSSRga chetdan 03,l ming tonna, 1930
yilda-57,9   ming   tonna   paxta   keltirilgan   bo`lsa,   1933   yilda   bor   yo`g`i   24,3   ming
tonna   paxta   keltirildi.   O’zbek   paxtakorlarining   mashaqqatli   mehnati   evaziga   esa
sovet   davlati   paxtani   chetdan   sotib   olmay,   paxta   yetishtirish   bo`yicha   jahonda
ikkinchi o`ringa
  chiqdi. Mana shu tariqa sobiq SSSR paxta mustaqilligiga erishdi.
Paxta   yakkahokimligini   ta'minlash   maqsadini   amalga   oshirish   oqibatida   qishloq
xo’jaligining   boshqa   tarmoqlari   xususan,   chorvachilik   inqirozga   uchradi,   g`alla
tayyorlash   keskin   kamayib   ketdi.   Hosildor   yerlar   miqdori   kamaydi.   Don,   poliz
ekinlarining hosildorligi qisqardi.
Yangi   iqtisodiy   siyosat   tufayli   qishloq   xo’jaligida   kooperativ   va   shirkatchilik
harakati   avj   oldi.   1923   yilda   Turkiston   respublikasida   qishloq   xo’jaligi   va   kredit
kooperatsiyalar tizimi tashkiliy jihatdan tugal ravishda shakllandi deyish mumkin.
Davlatning kooperativ qurilish siyosati ikki yo`nalishda olib boriidi. Bir tomondan,
kooperatsiya   mayda   tovar   xo’jaligini   sotsializmga   jalb   qilish   vositasi,   shaxsiy   va
jaraoa   manfaatlarining   kelishuv   shakli   sifatida   baholansa,   ikkinchi   tomondan
kooperatsiyaga xususiy sektorni siqib chiqaruvchi ijtimoiy qurol deb qaraldi.
Markaz   qishloq   xo’jalik   krediti-   qishloq   xo’jaligining   asosiy   sarmoyasini   (mol-
mulki,   urug`   fondi,   qurilishlani)   tiklash   uchun   foylanish,   bu   resurslarni
chorvachilikni,   paxtachilikni,   irrigatsiyani,   bog`dorchilikni   va   uzumchilikni
rivojlantirishga   yordam   ko’rsatishga   yo`naltirdi.   1923   yilda   Turkistonda   1169   ta
kredit-kooperativ   shirkati   bo`lib,   kreditdan   foydalanadigan   xo’jaliklar   soni   28
mingta edi. I.bob. Sovet davlatining jamoalashtirish siyosati sabablari.
1.1.XX asrning birinchi yarmida Sovet davlatining siyosiy ahvoli
Sovet   hukumati   20-yillarda   sotsializm   qurish   deb   nomlangan   rejani   amalga
oshirishga   kirishdi.   Sobiq   Sovet   davri   tarix   kitoblarida   bu   reja   «sotsializm
qurishning   lenincha   plani»   deb   ataladi   va   uch   qismdan,   ya’ni   mamlakatni
industrlashtirish,   qishloq   xo‘jaligini   kollektivlashtirish   va   madaniy   inqilobni
amalga oshirishdan iborat edi.
Bolsheviklar   (kommunistlar)   partiyasining   1925-yilda   bo‘lib   o‘tgan   XIV   syezdi
industrlashtirish   yo‘lini   e’lon   qildi.   Industrlashtirish,   yirik   mashinalashgan   ishlab
chiqarishni   yaratish   jarayoni   degani   edi.   Bu   jarayon,   eng   avvalo,   og‘ir   sanoatni
(energetika,   metallurgiya,   mashinasozlik,   neft   kimyosi   va   boshqalar)
rivojlantirishni   ko‘zda   tutardi.   Chunki,   davlat   rahbarlari   fikricha,   bu   sohalarni
rivojlantirmay   turib   «kapitalistik   qurshov»ga   qarshi   turib   bo‘lmas   edi.   Bu
maqsadga erishish yo‘lida yangi iqtisodiy siyosatdan ham voz kechildi. Xo‘jalikni
boshqarish o‘ta markazlashtirildi.
Xalq   xo‘jaligi   «besh   yillik   planlar»   deb   atalgan   direktiv   rejalar   asosida   faoliyat
ko‘rsatadigan   bo‘ldi.   Hukumat   o‘z   maqsadini   ro‘yobga   chiqarishni   qattiq
repressiya   siyosati   bilan   qo‘shib   olib   bordi.   Mamlakatda   amalda   qullik   mehnati
joriy etildi. Bu tadbirlar o‘z samarasini bermay qolmadi.1
1929—1937-yillar   oralig‘ida   jami   6   mingga   yaqin   yirik   sanoat   korxonasi   (yiliga
600—700) qurildi. 1937-yilga kelib Sovet davlati sanoat mahsuloti
ishlab  chiqarish  bo‘yicha  dunyoda  AQSH dan  so‘ng ikkinchi   o‘ringa  chiqib oldi.
Chetdan   100   turdan   ortiq   mahsulot   sotib   olinmaydigan   bo‘ldi   va   texn 1
ikiqtisodiy
jihatdan boshqa davlatlarga qaramlikdan qutuldi.
Biroq shuni ham ta’kidlash adolatli bo‘ladiki, Sovet davlati sanoat mahsuloti ishlab
chiqarish   bo‘yicha   dunyoda   2-o‘ringa   chiqqan   bo‘lsa-da,   aholi   jon   boshiga
mahsulot  ishlab   chiqarishda  boshqa   buyuk  davlatlardan  ancha  orqada  qolgan  edi.
1
  Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz.Toshkent 2017 yil.   Respublikadagi   9000   ga   yaqin   maktablarning   atigi   40   foizi   maktab   uchun
mo’ljallab   qurilgan   binolarda,   qolganlari   esa   moslashtirilgan   binolarda   ishlardi,
ko’plari   avariya   holatda   edi,   o’quvchilarning   katta   qismi   ikkinchi   yoki   uchinchi
smenada o’qir edi. O’quvchilarning yiliga 2-3 oylab qishloq xo’jalik ishlariga jalb
etilishi o’quv ishlarini izdan chiqargan edi. Oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlarida
ham mutaxassislar tayyorlash sifati pasayib ketgan edi.
NIZOMIY NOMIDAGI 
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI 
“ O’ZBEKISTON  TARIX I ” KAFEDRASI 
20 2 3-20 2 4 о‘quv yili
5110600- «Tarix” ta’lim yо‘nalishi
T_______ guruh talabasi _____________________________________________________ning
“ O’zbekiston  tarixi”  fanidan
_____________________________________________________________________________________
__________________ ___ ___________________________________________ mavzusidagi  kurs ishiga 
TAQRIZ
Kurs ishining bajarilishiga
qо‘yilgan asosiy talablarMaksimal ball Kurs ishining bajarilishiga qо‘yilgan talablarning
bajarilganligi va kamchiliklar yuzasidan asosiy fikrlar  
(ballar asoslab berilsin)
Kurs ishi rejalarining tо‘g‘ri 
tuzilganligi 5
Kurs ishi mavzusi dolzarbligining 
tо‘g‘ri yoritib berilganligi va ishning 
kirish qismining tо‘g‘ri tashkil 
qilinganligi 15 ishlarini   olib   bordi.   Ushbu   tartib   joylarda   o’lkaning   ijtimoiy-siyosiy   hayotida
demokratik   jarayonlarni   kengaytirish,   xalq   hokimiyatini   tiklash   shiorlari   ostida
o`tdi.   Ammo,   tarix   ko’rsatib   turganidek,   aslida   bu   jarayon   tashviqot-mafkuraviy
xarakterda   bo`lib,   jamiyat   va   davlat   boshqaruvida   keng   xalq   ommasining
ishtirokini   ko’rsatishdek   tuyulardi.   Lekin   haqiqatda   bunday   emas   edi.   Ko’p
joylarda   mahalliy   aholi   saylash   huquqidan   mahrum   edi.   Masalan,   "BXSRda   sud
qurilishi   haqida   nizom"ning   xalq   maslahatchilarini   saylash   tartibi   haqidagi   3-bob
20-moddasida   ko’rsatilishicha,   taqsimot   taxrainan   maslahatchilarning   25%
ishchilardan,   50%   qishloqlar   va   kentlardan,   ya'ni   dehqonlar   va   25%   harbiy
qisralardan bcTlishi hisobida edi. Bolsheviklar keng huquqlar va irntiyozlar bergan
ishchi   va   soldatlarning   mutlaqo   ko’pchilik   qismi   ruslar   bolib,   oqibatda ,   rahbar
lavozimlarning aksariyati ulardan tashkil topgan, milliy ziyolilarning asosiy qistni
esa   saylov   huquqidan   umuman   mahrum   qilingan,   bu   erda   ziyoli   tabaqa   umuman
odil   sudlovga   yaqinlashtirilmagan.   1923   yilda   Sirdaryo,   Samarqand,   Farg`ona
viloyatlarida   saylovga   xalq   sud'yasi   va   46624   ta   xalq   maslahatchilarining   tarkibi
73,5% ishchi, 19% dehqon va 7,5% qizil askarlardan iborat.
Bundan   ko`rinib   turibdiki,   xalqni   himoya   qilishi   kerak   b о `lgan   sudga   birorta
mutaxassis   yaqinlashtirilmay,   faqat   bolsheviklarning   siyosatini   to’g’ri,   degan
kishilar   kirgizilgan.   TASSRda   esa   1920   yilda   aholining   93-97   %ni   musulmon
aholisi,   3-7   %ni   ruslar   tashkil   qilgani   holda,   xalq   sud'yalarining   48%ni   ruslar,
52%ni   musulmonlar,   sud   hay'ati   a'zolarining   75%   ni   ruslar,   25%ni   musulmoniar
tashkil etgan. Sovet hukumati mahalliy aholiga nisbatan bepisand bo`lib, aksariyat
tarzda   ham   unga   ishonmas   edi.   Shuning   uchun   ham   u   o’z   siyosiy   tuzilmalariga
milliy   xodimlarni   nihoyatda   kam   jalb   qilgan   edi.   Partiyaning   ushbu   mustabidlik
yo`nalishi   Turkiston   xalqi   hayotiga
  salbiy   ta'sir   qildi,   mahalliy   aholi   mustaqil
huquqlarga   ega   emas,   o’z   manfaatlarini   himoya   qilishga   bolgan   urinishlar   esa
"millatchilik"   deb   baholanib,   qatag`ongacha   olib   kelingan.   XX   asrning   20-
yillaridagi   Turkistondagi   ijtimoiy-siyosiy   ahvol   mana   shunday   edi.   1921   yilning
bahoriga   kelib   sovet   hokimiyati   oldida   vayron   b о `lgan   qishloq   xo’jaligini   tiklash
vazifasi   ko`ndalang   bolib   turdi.   Buning   asosiy   sababi   esa   dehqonlarning   ko’plab - XX asrning birinchi yarmida Sovet davlatining siyosiy ahvolini o’rganish;
- XX asrning boshlarida qishloq xo’jaligidagi ahvol va jamoalashtirish siyosatining
boshlanishini tahlil qilish;
- Ommaviy jamoalashtirish siyosati kolxozlarning davlat tasarrufiga olinishini ochib
berish;
- Jamoa   xo’jaliklarining   moddiy-texnik   bazasini   mustahkamlash   va   suv   inshootlari
qurilishini yoritib berish.
Kurs   ishining   obyekti   va   predmeti:   XX   asr   boshlarida   Sovet   Rossiyasida   ro’y
bergan  kollektivtivlashtirish   siyosati   va   uning  oqibatlari,  quloqlashtirish   va   uning
oqibatlari,   bu   davrdagi   ijtimoiy,   iqtisodiy   va   siyosiy   o’zgarishlarni   o’rganish   va
tadqiq qilish ushbu kurs ishining ob’ekti  hisoblanadi.  Mavzuni  keng o’rganish va
unga oid bo’lgan masalalarni chuqur tahlil qilish va XX asrning boshlarida bo’lgan
kollektivlashtirishning sabab va oqibatlarini yoritib berish.
Kurs   ishining   tuzilishi   va   xajmi:   Kirish,   ikki   bob,   xulosa   foydalanilgan
adabiyotlar va ilovadan iborat. Mavzuning dolzarbligi:  Mamlakatimiz tarixini o’rganish jarayonida hududimizda
kechgan   suronli   voqea   hodisalar   turli   tumanligi   bilan   xarakterlidir.   Yurtimizda
hukm surgan turli davlatlar hukmdorlari xalqqa, mol-mulkka, yer-suvga, madaniy
ma’rifiy   sohalarga   turli   munosabatda   bo’lganlar   va   ularning   o’ziga   xos   jihatlari
turli   xilda   namoyon   bo’ladi.   Lekin   ular   qay   tartibda   hukmronlik   qilmasinlar
mohiyat bir xilligicha qolavergan ya’ni xalqni imkon qadar itoatda tutish, soliqlar
to’plash,   jamiyat   hayotini   barqaror   tarzda   rivojlanishini   ta’minlash,   turli
obodonchilik   ishlariga   bosh-qosh   bo’lish,   ilm-ma’rifatga   homiylik   qilish   va
hokazo.   Ammo   yurt   bosqinga   uchragan,   istibdod   sirtmoqlari   xalq   bo’yniga
solingan   va   mamlakat   parokandalikka   uchrab,   xonavayron   bo’lgan   bir   paytda
yuqoridagi ezgu amallarni amalga oshirish haqida so’z ham bo’lishi mumkin emas
edi. Shu sababli  mamlakatimiz istiqlolga  erishgan  ilk kunlardan boshlab yurtimiz
tarixini mukammal o’rganish, unda kechgan voqea hodisalarini bugungi kun nuqtai
nazaridan xolisona yoritish va undan tegishli xulosalar chiqara bilishimiz lozimligi
kun   tartibiga   qo’yildi.   Mamlakatimizda   kechgan   yer-suv   munosabatlari   tarixini
o’rganish va uni xolisona tahlil etish yurtimiz tarixini mukammal tarzda o’rganish
imkoniyatlarini beradi. Ayniqsa yurtimizda hukm surgan so’nggi mustamlakachilik
davri   hisoblanmish   mustabid   sovet   tuzumi   ozining   g’ayriinsoniy   va   iqtisodiy
qonuniyatlarga   tamomila   zid   bo’lgan   siyosati   bilan   yurtimizni   talagan   ozidan
oldingi bosqinchilardan o’zib ketdi. Bu tuzum yurtimiz boyliklarini talagani holda
mamlakatimizdagi   asrlar   mobaynida   tarkib   topgan   yer-suv   munosabatlarini   o’z
manfaatlariga to’la bo’ysundirib, mo’may daromad olishga intildi. Bu borada XX
asrning   20-30   yillarida   O’zbekistonda   amalga   oshirilgan   yer-suv   islohatlari   va
uning   oqibatlari   haqida   bilish   va   uni   keragicha   tahlil   etish   muhim   ahamiyatga
egadir.   Zero   yurtimiz   iqtisodiyotini   tanazzulga   olib   kelgan   bunday   g’ayriinsoniy
siyosatning   mohiyatini   bilish   ,   uni   anglash   har   bir   yosh   avlod   ongida   vatanni
asrashga bo’lgan intilishni kuchaytiradi.
        Kurs   ishining   maqsad   va   vazifalari:   XX   asrning   birinchi   yarmida   Sovet
davlatining   jamoalashtirish   siyosati   va   uning   oqibati   mavzusini   tarixiy   tahliliy
jihatdan o’rganish.
  Ushbu maqsaddan kelib chiqib quyidagi vazifalarni belgilab oldik: